Agrarische Schouw 2024

BESCHOUWING ZELFS IN ZWITSERLAND STAAT

BOER ZWAAR ONDER DRUK

ACHTERGROND

GROTE VERSCHILLEN IN RENDEMENT EN LIQUIDITEIT

ANALYSE

STIKSTOFKRAKER NOG LANG

NIET ALTIJD ROND TE REKENEN

ACTUEEL

BOTER MOET NOG BIJ DE VIS IN FRIESE VEENWEIDE

Rabobank Food & Agri

Blijven ontwikkelen met blik op de toekomst

De rol van Rabobank Food & Agri gaat verder dan alleen cijfers en financieel advies. We organiseren ook educatieve trainingen en inspiratiesessies. Zoals het Rabo Opvolgers Perspectief (ROP). Een opleiding voor jonge agrariërs die het bedrijf van hun ouders overnemen. En voor agrarische ondernemers die hun bedrijf binnen een aantal jaren overdragen of beëindigen, bieden we inspiratiesessies ‘Van erf naar toekomst’ aan. Ga voor meer informatie naar rabo.nl/frl/rop of rabo.nl/frl/overdracht.

Food & Agriteam Friesland helpt u graag verder.

Een toekomst van prestaties die draaien om

Start met DeLaval TM V300 series.

Door gebruik van kunstmatige intelligentie, kunnen we snelle en nauwkeurige analyses, voorspellingen en aanbevelingen bieden voor jouw bedrijf.

Hoe sneller je de juiste informatie hebt, hoe nauwkeurig het beeld is van elk dier en de beslissingen die je moet nemen.

Neem stappen om het dierenwelzijn, de efficiëntie van het werk, de voedselveiligheid en de winstgevendheid van jouw bedrijf verder te verbeteren.

Uw DeLaval dealer, altijd dichtbij

REGEREN EN INNOVEREN OP EIGEN ERF

Begin september veegde landbouwminister Femke Wiersma het NPLG van tafel. De vraag die overblijft: wat doen we dan wel? Het antwoord daarop blijft vooreerst afwachten. Ook blijft de nieuwe minister vasthouden aan hoop op een hogere drempelwaarde voor stikstofuitstoot. Het is maar zeer de vraag of dat lukt. Wiersma neemt met haar opstelling een enorm risico. Is het naïef of briljant? Meteen bij haar start gaat ze voor de dood of de gladiolen.

Hoe dan ook wordt de opstelling van deze minister, het kabinet en een groter deel van de Kamer, binnen de agrarische sector ervaren als een verademing. De grootste winst in Den Haag is dat de houding richting landbouw is veranderd. Boeren en voedselproductie doen er weer toe. Ook Europees waait er een nieuwe wind. Begin september presenteerde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen de resultaten van de ‘Strategische Dialoog over de Toekomst van de landbouw in de EU’. Doel: het uitwerken van een gedeelde visie op de Europese landbouw. De grote winst van het akkoord is dat landbouw en NGO's, zoals Greenpeace, het eens werden over grote lijnen. De politiek zou gek zijn als ze dat niet omarmt.

Von der Leyen, leider van het Europees landbouwbeleid de komende vijf jaar, zegde toe deze input nadrukkelijk mee te nemen in haar beleidsplannen. Dat biedt hoop. Minder knellende regelgeving voor boeren, meer ruimte voor doelsturing, belang van voedselzekerheid prominenter op de agenda. Zelfs staan er in het rapport aanknopingspunten om het mest- en natuurbeleid in Nederland te herzien. Kortom, een serieuze trendbreuk met het starre Brussels

beleid van de laatste jaren. Het rapport geeft dan ook meer kans op gladiolen voor Femke.

Tegelijkertijd blijven de grootste uitdagingen de komende jaren uit de markt komen. Die markt is druk bezig met CSRD. Deze vier letters betekenen zoveel als een nieuwe Europese richtlijn waaraan grote bedrijven moeten voldoen om hun inzet op duurzaamheid te bewijzen. Dit doen ze door hun leveranciers te bewegen richting een meer duurzame productiewijze. Dit proces is en wordt overal reeds in gang gezet. FrieslandCampina keerde onlangs niet voor niets leuke CO2premies uit aan verschillende leden. Ook kondigt de zuivelcoöperatie de komst van een weidevogelfonds aan, dat inzet van boeren op dit gebied extra moet belonen. Boeren, let op uw zaak. De wereld is volop in beweging. Scan wat er gaande is en mis de boot niet.

Het sluit aan op het thema voor de 70ste editie van de Agrarische Schouw: Regeren en innoveren op eigen erf. Iets wat toekomstgerichte melkveehouders inmiddels ook in praktijk brengen. Vier van hen staan op de cover en komen in dit magazine aan het woord. Niet omdat zij per se betere boeren zijn, wel omdat zij keuzes durven te maken en daarmee zelf de handschoen oppakken voor een winstgevend en toekomstbestendig bedrijf. Flexibel zijn. Zelf rekenen. Tijd nemen om na te denken, De beste willen zijn. En vooral, lol hebben in het vak en het ondernemerschap. Dat zijn volgens deze boeren de ingrediënten voor kansrijk en winstgevend ondernemerschap in de melkveesector. Veel leesplezier!

Dit magazine is een jaarlijkse uitgave voorafgaande aan de Agrarische Schouw in Joure. Het magazine wordt in volledig beheer uitgegeven door Persbureau Langs de Melkweg.

Uitgever: Persbureau Langs de Melkweg, Lorentzstraat 21-A, 8606 JP Sneek

Telefoon: 0515 429876

E-mail: redactie@langsdemelkweg.nl

Redactie: Jelle Feenstra en Sjoerd Hofstee

Vormgeving: Houssam Diab

Druk: Senefelder Misset Doetinchem

Verspreiding: Dit magazine wordt door PostNL verspreid onder melkveehouders en agribusiness in Drenthe, Friesland, Groningen, de Noordoostpolder, de kop van Noord-Holland en de kop van Overijssel.

Verder werkten mee: Bouke Poelsma, Alice Booij, Niels de Vries, Marcus Pasveer, Hans Banus, Binne-Louw Katsma en Landpixel.

COLOFON

Sjoerd Hofstee & Jelle Feenstra

Inhoud

REGEREN EN INNOVEREN OP EIGEN ERF

DE ‘GROTE MENEREN’ DENKEN, REKENEN EN BEWEGEN

‘DE SCHOUW GEEFT EEN SOORT SINTERKLAASSPANNING’

HOPEN OP STRUCTURELE MESTMARKTVERLICHTING

PRODUCTNIEUWS

‘ALS JE NOOIT WAT PROBEERT, IS ER OOK NOOIT SUCCES’

‘SPOTSPRAYER ZIET HET BETER DAN IKZELF’

ZONNEKROON VORMT KLEURRIJK PROBEERSEL

PRODUCTNIEUWS

ZELFS IN ZWITSERLAND STAAT DE BOER ZWAAR ONDER DRUK

‘BIJ ALLES WAT WE DOEN, TELLEN EN REKENEN WE ZELF’

PLATTEGROND EN STANDHOUDERSLIJST AGRARISCHE SCHOUW 2024

STEVIGE SCHAALVERGROTING ONONTKOOMBAAR

STIKSTOFKRAKER NIET OP IEDER BEDRIJF ROND TE REKENEN

STIKSTOFKRAKER BIEDT LUCHT OP OVERSPANNEN MESTMARKT

‘ALTIJD BIJ DE TOP 25% STAAN, DAT IS ONS STREVEN’

PRODUCTNIEUWS

DE RATTENVANGER VAN AKMARIJP

GEEN COMPENSATIE? GEEN BEWEGING IN DE FRIESE VEENWEIDE

‘EFKES BUORKJE MEI ABEL’ VOOR FRIESE LANDBOUWVISIE

‘ACHTER DE COMPUTER VERDIEN IK MEER DAN IN DE STAL’

COLUMN: EENZIJDIGE JOURNALISTIEK

Wilt u dit magazine bij een volgende uitgave niet meer ontvangen dan kunt u dit aangeven bij de uitgever via redactie@langsdemelkweg.nl.

Overname van artikelen is alleen toegestaan na toestemming van de redactie. Hoewel aan de samenstelling van de inhoud de meeste zorg is besteed, kan de redactie geen aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijke onjuistheden of onvolledigheden. Alle auteursrechten en overige intellectuele eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden nadrukkelijk voorbehouden. Deze rechten behoren bij Persbureau Langs de Melkweg c.q de betreffende fotograaf. Artikelen uit deze uitgave mogen uitsluitend verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt na schriftelijke toestemming van Persbureau Langs de Melkweg.

DE ‘GROTE MENEREN’ DENKEN,

Regeren en innoveren op het eigen erf. Dat is het thema van de 70ste Agrarische Schouw in Joure. Hoe doe je dat in deze uitermate onzekere tijden? Vier toekomstgerichte en in omvang bovengemiddelde melkveebedrijven vertellen in dit magazine hoe zij denken en opereren.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto's: Hans Banus en Niels de Vries

De aanzet tot dit verhaal is de analyse die senior-onderzoeker Alfons Beldman van Wageningen University & Research (WUR) maakte in opdracht van de European Dairy Farmers (EDF). Hij schetste een toekomstverwachting voor de Nederlandse melkveehouderij, gebaseerd op een reeks van reeds uitgevoerde studies. Een belangrijk onderdeel van het rapport is óók de analyse van de strategie van zes toekomstgerichte en vooruitstrevende melkveebedrijven. De bedrijven zijn niet representatief voor de Nederlandse melkveehouderij, want ze variëren in omvang van 215 tot 365 koeien, terwijl het gemiddelde Nederlandse melkveebedrijf ongeveer 110 melkkoeien telt. Vandaar de titel ‘grote meneren’. Aan deze zes ondernemers is gevraagd of ze denken klaar te zijn voor de toekomst. Eén ondernemer geeft aan dat nog niet te zijn, de overige vijf geven in verschillende varianten een positief antwoord op de vraag.

Tijd nemen om na te denken

Aan de hand van de conclusies in het rapport besloten wij vier van de zes melkveehouders op te zoeken. Wat opvalt is dat deze melkveehouders ook écht tijd vrij maken om zich te oriënteren op ontwikkelingen in hun omgeving, ondanks dat dit niet altijd als echt werk wordt gezien. Theunis Holtrop (zie 64-65) combineert het melken van 290 koeien met het aanbieden van dagrecreatie en agrarisch natuurbeheer. Hij zegt: ‘Om het weekend ben ik vrij, dan verdien ik het meest, Want dan ga je nadenken over nieuwe stappen en heb je ook weer zin in die andere dagen. Iedereen denkt dat ‘om het weekend vrij zijn’ geld kost, maar ik denk dat het juist geld oplevert.’

Arjan Stokman (zie 12-13) peinst met zijn 280 koeien in Koudum dagelijks na hoe hij maatschappelijk geaccepteerd blijft in het rijke en drukke Nederland. ‘Je moet als ondernemer zorgen dat je

daar tijd en ruimte voor vrijmaakt. Dan kun je je ook daadwerkelijk verdiepen in nieuwe projecten of ontwikkelingen.’

Goed kunnen rekenen

Rekenen kunnen ze allemaal ook goed. Zo kwam Edwin Dinkelman (zie 4849), een melkveehouder met veel koeien op weinig grond in Gelderland, een half uur te laat op de door Alfons Beldman georganiseerde bijeenkomst met de zes melkveehouders. Hij stelde zich voor en vertelde dat het belangrijkste computerprogramma op zijn bedrijf Excel was. ‘Daar houden we best veel zaken op ons bedrijf in bij, rekenen we dingen uit en maken we analyses.’ Beldman glimlachte en antwoordde: ‘Dat is grappig hè. Dan kom je hier een half uur te laat binnen lopen, maar al die anderen zeiden precies hetzelfde.’ Excel. Een groot deel van de groep rekent zelf alles door of zorgt er in ieder geval voor het rekenwerk goed te snappen. ‘Daardoor vergaar je inzicht en weet je waarover je praat’, zegt Beldman.

De beste willen zijn Een derde gemeenschappelijke kenmerk van de vier bedrijven die in

Theunis

Holtrop:

‘Om het weekend ben ik vrij, dan verdien ik het meest’

dit magazine worden uitgelicht, is dat ze competitief zijn ingesteld. ‘De focus van de bedrijven richt zich op het horen bij de beste 25% presterende bedrijven in Nederland.’ Beldman benadrukt dat voor het maken van een keuze voor de eigen toekomststrategie het essentieel is om een goede analyse te maken. ‘Die begint bij de ondernemer zelf: waarom ben je eigenlijk melkveehouder en wat zijn je vaardigheden? Vervolgens is het belangrijk om de trends in de omgeving goed in beeld te krijgen, zowel in de directe omgeving als in markt en maatschappij. De sterke en zwakke punten van de uitgangssituatie, structuur en prestatie, zijn mede bepalend voor de mogelijkheden.’ Vanuit deze bouwstenen kan volgens Beldman een keuze volgen voor een passende strategie.’ Grappig is dat deze theorie van de gerespecteerde Wageningse onderzoeker, zonder deze onderuit te willen halen, met een dosis gezonde Friese nuchterheid enigszins wordt getackeld door Arjan Stokman. ‘Waar we nu staan, is volgens mij niet het resultaat van een langetermijnvisie. Het is meer angst om stil te staan dan echt een visie hebben. Het is altijd meer zo gegaan van: er komt een kans voorbij, dan maak je een businesscase - gewoon op een excelletje - en als dat interessant lijkt, ga je ermee verder.’

Flexibel zijn is de kern

Daarmee zijn we bij het vierde gezamenlijke kenmerk van de ondernemers beland: flexibel zijn. ‘

Atze Thomas Abma: ‘Een beetje lol houden in het boeren’

REKENEN EN BEWEGEN

Arjan Stokman zegt: ‘Het vermogen om voortdurend nieuwe dingen uit te proberen en mislukkingen op de koop toe te nemen, dus eigenlijk flexibel

Edwin Dinkelman: ‘Excel is mijn belangrijkste wapen’

zijn, is denk ik toch wel de kern van succesvol ondernemen, meer nog dan het hebben van een langetermijnvisie.’ Ook Theunis Holtrop is die mening

Arjan Stokman: ‘Met flexibel zijn kom je verder dan met een visie’

Het melkveebedrijf van Stokman in Koudum, met voor de melkveestal de Jakoezie en schuin erachter de monomestvergister waarmee het dorp Koudum van groen gas wordt voorzien.

toegedaan. ‘Als de uitkomst van alle politieke discussies is dat ik alle koeien dag en nacht moet weiden, geen kunstmest meer mag strooien en het water in de Friese veenweide tot aan m’n lippen wordt opgetrokken, doe ik dat. Ik heb maar één strategie en dat is zorgen dat ik genoeg geld verdiend in de omstandigheden die op dat moment actueel zijn.’

Lol hebben in het boer zijn

De vijfde en uiteindelijk misschien wel allerbelangrijkste component die uit de gesprekken met de vier melkveehouders naar voren komt, is dat ze lol hebben in het boeren. ‘Als je dat niet meer hebt, wordt het lastig’, zeggen Atze Thomas en Ruurd Abma. Op de pagina’s 12-13, 30-31, 48-49 en 64-65 doen de ‘grote meneren’ hun verhaal.

‘DE SCHOUW GEEFT EEN SOORT SINTERKLAASSPANNING’

Dit jaar wordt de Agrarische Schouw niet geopend door Anne Lieuwes maar door Rutger van de Streek, hij heeft de voorzittershamer overgenomen. Wie is deze jonge nieuwe voorzitter en wat zijn zijn ambities? We spraken hem op z’n melkveebedrijf in Broek.

• Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto: Niels de Vries

Als de Agrarische Schouw dit jaar plaatsvindt, is Rutger van de Streek net 32 geworden. De organisatie voert daarmee een verjongingsslag door. En krijgt een voorzitter die op niet alledaagse wijze zijn melkveebedrijf runt.

Kun je kort schetsen wat voor bedrijf jullie runnen?

‘Wij melken hier momenteel zo’n 280 koeien waarvan er gemiddeld 30 droog staan. Dat doen we met 6 melkrobots. Ook hebben we zo’n 170 stuks jongvee. Er is op deze locatie ruimte om de komende jaren nog iets door te groeien in het aantal koeien. Zeker nu we recent een nieuwe transitiestal hebben gebouwd. Door aankoop van grond en een samenwerking met de buurman, hebben we dit jaar 205 hectare grond in gebruik. Dat maakt ons bedrijf nogal wat extensiever dan het eerder was. Dat is best een uitdaging, maar daarmee ook interessant.’

Zelf ben je lang niet altijd op het melkveebedrijf aanwezig. ‘Nee, mijn moeder, vrouw en medewerkers doen het grootste deel van het werk. In ieder geval vier dagen in de week werk ik namelijk voor Lely. Tussen 2015 en 2020 heb ik veel bedrijven in binnen- en buitenland helpen opstarten met robotmelken en sinds enkele jaren zit ik in het managementteam van de businessunit

Digital Farming. Dat is ook heel uitdagend, maar op een andere manier. Daarbij trachten we visie voor ver vooruit te ontwikkelen en deze uit te rollen naar concrete processen en producten. Die combinatie past goed bij mij. Deze boeiende baan naast het melkveebedrijf houdt mij ook extra scherp.’

Een andere dynamiek dus dan je nieuwe nevenfunctie: voorzitter van de Agrarische Schouw ‘Dat klopt 100%, maar mede daarom heb ik ja gezegd op de vraag van het bestuur om Anne Lieuwes op te volgen. Ik houd erg van visie ontwikkelen, maar koester ook een netwerk in de regio en onder boeren. Dit is mijn 3e seizoen dat ik meedraai als bestuurslid van de Schouw-organisatie organisatie en ik vind het boeiend. De Schouw staat bol van de traditie en het is een ijzersterk merk. Zowel bezoekers als standhouders komen er jaarlijks graag.

Als jongetje

keek ik vroeger met eenzelfde soort spanning uit naar de Schouw-dag als naar Sinterklaas. Ik hoop dat we dat gevoel nog jaren kunnen vasthouden en overbrengen.’

Moet de opzet van de Schouw daarvoor ook veranderen?

‘De kracht van dit evenement zit juist grotendeels in de voorspelbaarheid. De standhouders weten waar ze staan en de toeschouwers kunnen hun route ook bijna van te voren uittekenen. Wie het niet kent, noemt het wellicht saai. Maar het verbindt juist en daarmee werkt het. Dus zetten we dat de komende jaren waarschijnlijk grotendeels op dezelfde voet voort vanuit de huidige kracht. Dat betekent inclusief een boeiende openingsavond; daar doen we ook jaarlijks als bestuur ons best voor.’

Dat het aantal boeren de komende jaren waarschijnlijk daalt, verandert daar weinig aan?

Voor dit soort ontwikkelingen sluiten wij onze ogen natuurlijk niet. We gaan echter uit van de huidige kracht en borduren daarop voort richting de toekomst. Met Rienk van Terwisscha, Jelmer van der Werff, Jacob van der Zijl, Erik de Graaf en nieuwkomer Herman Lenes heb ik een prachtig en toekomstgericht team om mij heen in het bestuur. Aangevuld met beursmanager Ypke Bouwhuis treden we de toekomst tegemoet. Het geeft een zekere trots dat we dit jaar reeds 70 jaar bestaan. In al die jaren waren er vaker lastige tijden voor de sector en de Schouw bleef overeind. Daarom blijft dit evenement vast en zeker de komende jaren z’n waarde houden. Daar gaan wij in ieder geval vol voor.’

Rutger van de Streek: ‘De Schouw staat bol van de traditie en het is een ijzersterk merk.’

HOPEN OP STRUCTURELE MESTMARKTVERLICHTING

Er mocht dit jaar twee weken langer mest worden uitgereden op grasland. Het was een van de eerste wapenfeiten van de nieuwe landbouwminister en veel boeren waren wat blij met deze tijdelijke verlichting. Extreem nat weer zat hun dit jaar lange tijd in de weg. De verlenging van de uitrijperiode, die eindige

• Foto: Niels de Vries op 15 september, neemt de grote zorgen op melkveebedrijven rondom mestafvoer en de daarmee gepaard gaande torenhoge kosten niet weg. Hopelijk kunnen Femke Wiersma en de nieuwe regering via Brussel ook daar straks voor verlichting zorgen, maar dan van structurelere aard.

Donderdag 26 september 2024

Agrarische Schouw Kom naar de Regeren & innoveren op

eigen erf

Openingsavond bij ‘t Haske in Joure

Woensdagavond 25 september vanaf 20.00 uur

Jan Arie Korevaar

Biologisch melkveehouder uit Alblasserwaard

Lubbert van Dellen

Marktdirecteur Agro & senior bedrijfsadviseur

Harm Wientjes

De nieuwe Algemeen Directeur van DLV Advies

Ga voor meer informatie naar park Heremastate in Joure

Agridek verhuisde vorig jaar naar een nieuw pand in Joure en bestaat inmiddels 10 jaar. Dubbel reden voor een feestje. Dat wordt ook gehouden en wel in de vorm van een Open Dag. Op 8 & 9 november gaan de deuren open voor klanten, relaties en andere belangstellenden.

‘Nu we de stap naar ons nieuwe pand in Joure helemaal hebben afgerond, voelt het ook dat we klaar zijn voor de toekomst’, vertelt een

trotse eigenaar Jan Bosch. ‘We zijn de laatste jaren duidelijk gegroeid en alle signalen wijzen erop dat dit ook komend jaar een vervolg krijgt.’

Agridek werkt inmiddels met een vast team van acht mensen. ‘We zoeken ook nog versterking, maar het team functioneert goed’, zegt Bosch. Verkopen worden allang niet meer louter in Noord-Nederland gedaan. Het Zuiden van ons land is een duidelijke groeimarkt en ook in de buurlanden Duitsland, België en Denemarken plaatste Agridek reeds systemen. 'Met een breed assortiment willen we elke veehouder kunnen bedienen. En ook de vraag vanuit de industrie groeit. Er zit dus wel toekomst in ons product’, besluit Bosch.

KOOLSTOF REMT N-BENUTTING VAN DE BODEM

Mest- en bodemverbeteraars met een hoog koolstofgehalte wordt gepredikt voor verrijking van het bodemleven. Of dat echt zoden aan de dijk zet, is nog maar de vraag. Zo blijkt tenminste uit onderzoek van Wageningen UR op drie proeflocaties dat inmiddels drie jaar loopt. In die proef draaien onder andere bokashi en verschillende compostsoorten. De C/N-verhouding is bij deze producten hoog. Het hoge koolstofgehalte remt echter de N-benutting voor het gewas, zo laten proefresultaten zien. Uit het onderzoek valt daarbij het maaisel dat met Compost-O bacteriën bewerkt is op. Als enige laat dit product

in 2022, getest op de drie proeflocaties, een positieve N-benutting van gemiddeld 14% zien. Compost-O is een product van Rinagro. Rinze Joustra van Rinagro verklaart de afwijkende werking met Compost-O: ‘De bacteriën doen het tegenovergestelde van wat we ‘normaal’ waarnemen met mest, compost of bokashi. Ze verteren koolstofrijke organische stof, zonder dat de stikstof de lucht ingaat.’ Joustra adviseert boeren de meerwaarde van mest en organische reststromen met de andere bacteriën beter te gaan waarderen. ‘Door de juiste bacteriën te benutten, kun je de bodem echt verbeteren.’

HAYE BETHLEHEM NEEMT SIMBA DIERVOEDERS OVER

Haye Bethlehem uit Wolvega neemt per 1 oktober het bedrijf van Simba Diervoeders in Heerenveen over. Het bedrijf Simba Diervoeders is eigendom van Jaap Fikse en staat bekend als een professionele leverancier voor voer en strooisel binnen de draf- en rensport. Fikse is zelf ook actief in de drafsport, maar daarbij raakte hij afgelopen najaar gewond na een val van een sulky.

Nu wordt de stap gezet het bedrijf over te dragen. Haye Bethlehem van het gelijknamige bedrijf in Wolvega gaat deze uitdaging graag aan. ‘Ons bedrijf kent ook nu al veel klanten en relaties binnen de paardensport en daarmee is Simba een passende

aanvulling.’

Jaap Fikse blijft overigens zeker nog betrokken binnen het bedrijf, om klanten te voorzien van adviezen. Hij is daarmee onderdeel van het bedrijf in Wolvega dat 11 medewerkers kent en inmiddels ruim 20.000 producten in het assortiment heeft. Via de winkel, eigen vrachtwagens en de webshop vinden deze producten hun weg naar een grote variatie aan agrarische klanten die een totaalaanbod wordt geboden.

Nog te vaak laten boeren geld liggen, stelt Watse van Balen van Van Balen Boekhoudburo in Jellum. Hij doelt op het scherp managen op voeraankopen en mestafzet. ‘Gebruik de Kringloopwijzer als managementinstrument en focus op de uitkomsten. Daarmee bespaar je op voerkosten én mestafzetkosten’, licht hij toe. ‘Daarnaast zien we meer dan eens dat melkveehouders de kansen voor extra toeslagen bovenop de basismelkprijs onbenut laten.’ Van Balen wijst ook op de groeiende rol van eco-regelingen binnen zowel veehouderij als akkerbouw. ‘Door slim combineren van regelingen kunnen ondernemers optimaal profiteren van subsidies en duurzaamheidsprogramma’s. Dit vraagt wel om een strategische aanpak, waarin wij graag adviseren en begeleiden.’

Van Balen Boekhoudburo, dat ruim 200 agrarische klanten in Noord-Nederland in portefeuille heeft, wil scherp meekijken naar alle facetten op het agrarisch erf. ‘Vakmanschap alleen is allang niet meer voldoende.’ Het werk voor een agrarische boekhouder verandert daarmee ook. ‘Wij zijn er nog steeds voor om de gegevens goed te verwerken en het voorkomen van onnodig veel belasting betalen. Het bijstaan in minimaliseren van mestafzetkosten komt daar nu nadrukkelijk bij. Wie hier aandacht aan besteedt, kan uiteindelijk kosten besparen.’

‘LAAT NIET ONNODIG GELD LIGGEN’

INTERVIEW

‘ALS JE NOOIT WAT PROBEERT,

Volop melk en groen gas produceren en op gebied van lage milieuimpact voorop blijven lopen. Dat wil melkveehouder Arjan Stokman (30). Hij denkt dat de Lely Exos én meer uitgekiend gaan voeren op basis van data het bedrijf in Koudum verder brengt.

•Tekst: Jelle Feenstra

• Foto: Niels de Vries

‘Mijn vader en ik zitten qua denken redelijk op één lijn, maar niet altijd en dat is ook niet erg. Als zich een interessante ontwikkeling voordoet, gaan we het onderzoeken en bespreken. Dat we met ons bedrijf staan waar we nu staan, is volgens mij niet het resultaat van een langetermijnvisie. Het is meer angst om stil te staan dan echt een visie hebben. Het is altijd meer zo gegaan van: er komt een kans voorbij, dan maak je een businesscase - gewoon op een excelletje - en als dat interessant lijkt, ga je ermee verder.’

Voeren met de Lely Exos Decennialang al is het bedrijf van de familie Stokman bezig met het vergroten van de duurzaamheid. Dat gebeurt onder andere door samenwerking met verschillende bedrijven en organisaties, zoals McDonalds. Zo is het bedrijf Flagship Farmer voor de fastfoodketen. Flagship Farmers zijn een 30-tal wereldwijd geselecteerde agrarische bedrijven, die voortdurend op zoek zijn naar mogelijkheden voor verduurzaming en verbetering van hun bedrijf. Deze bedrijven delen kennis met collega’s wereldwijd, maar ook met consumenten. Via FrieslandCampina, dat zuivelproducten levert aan McDonalds, kwam de maatschap Stokman in deze positie. Ook probeert het bedrijf voorop te lopen bij het toepassen van de nieuwste technische innovaties. Zo

gaat Stokman vanaf eind september automatisch vers gras voeren met de Lely Exos, wat een fikse besparing op krachtvoer en de CO2-uitstoot moet bewerkstelligen. 'Een paar jaar terug investeerden we in twee grote sleufsilo’s. Als we toen hadden geweten dat de Exos zou komen, denk ik niet dat we die silo’s op deze manier hadden gebouwd.’ Omstandigheden veranderen voortdurend en daar proberen wij op in te spelen, wil Arjan er maar mee zeggen. 'Ook al denk je in eerste instantie: dit is niks voor mij: ga het toch onderzoeken. Voor hetzelfde geld mis je een mooie kans. Ik zeg wel eens: ‘Als je nooit wat probeert, is er ook nooit succes.' Het vermogen om voortdurend nieuwe dingen uit te proberen en mislukkingen op de koop toe te nemen, dus eigenlijk flexibel zijn, is denk ik toch wel de kern van succesvol ondernemen, meer nog dan het hebben van een langetermijnvisie.’

Geen mestafzet? Pak de telefoon 'Derogatieverlies is voor alle melkveebedrijven een klap. Ook wij moesten onze weg vinden in de mestafzet. Ik heb gewoon mijn telefoon gepakt en ben gaan bellen, net zo lang totdat zich een kans voordeed. Dat kost tijd, maar nu is het wel geregeld en gaat onze mest rechtstreeks naar een akkerbouwbedrijf. Ik hoop wel dat er

‘ZORG VOOR POSITIEVE ENERGIE’

Naam: Arjan Stokman

Plaats: Koudum, in maatschap met ouders Anton en Tiny

Bedrijf: 280 koeien op zes melkrobots, 215 ha land, waarvan 41 ha natuurland. Groen gas leverancier. Samenwerking met melkveehouder in Workum, die land inbrengt in de maatschap

Visie: Milieu-impact melkproductie verder terugdringen tot laagste ter wereld. Partnerships versterken en opbouwen. Zorg voor positieve energie en blijf genieten als boer.

Acties: Doorgroeien naar 300 melkkoeien, verhogen energieproductie, verlagen krachtvoerkosten en uitstoot broeikasgas door voerproeven en automatisch vers gras te voeren met Lely Exos

snel duidelijkheid komt over renure, dan kunnen we daarmee aan de gang en met de nieuwste technieken op gebied van stikstofstrippers wellicht ook iets doen aan de mestafzetkosten.’

Verbinding met maatschappij

De ‘beroemde’ Jakoezie, de Vrije Keuze-stal met speelheuvel, met een monovergister groen gas leveren aan heel Koudum, het zijn stuk voor stuk onderwerpen die maatschap Stokman heeft opgepakt om verbinding te houden met de maatschappij. ‘Ik heb er voor gekozen om in het drukke en dichtbevolkte Nederland boer te zijn. Terwijl ik weet: in het buitenland kan ik veel meer geld verdienen met grootschalig en efficiënt boeren

IS ER OOK NOOIT SUCCES’

tegen een lage kostprijs. Maar ergens vind ik dat ook een beetje saai. Die kostprijs krijg je toch nooit naar nul. Ik vind het veel avontuurlijker om in Nederland, een van de rijkste en meest dichtbevolkte landen ter wereld, met allemaal mensen die wat vinden van hoe wij het moeten doen, mijn weg als boer te vinden. Dat is vaak best complex, maar ook gevarieerder.’

Kansen ontdekken kost tijd Nieuwe kansen ontdekken kost tijd, weet Stokman inmiddels uit ervaring. ‘Je moet als ondernemer zorgen dat je daar ook daadwerkelijk tijd en ruimte voor vrijmaakt. Dat is wel een valkuil, want je bent vaak meer dan je lief bezig met uitvoerend werk. Daarom zitten

wij met twee fulltime medewerkers nu bewust ruimer in de arbeid. Dit zijn mensen die het hele bedrijf kunnen runnen en dat geeft heel veel rust. Dan kun je je ook écht verdiepen in nieuwe projecten.’ Voorbeelden zijn

‘FLEXIBEL ZIJN IS DE KERN VAN ONDERNEMEN’

de monovergister en de Lely Exos, maar ook de methaanproeven die de maatschap Stokman, in samenwerking met partners uit de agribusiness, uitvoert. De koeien moeten blazen, net als bij een alcoholtest. Tweemaal per dag wordt de methaanvrijgave

Arjan Stokman bij de beroemde Jakoezie: ‘Dat we met ons bedrijf staan waar we nu staan, is volgens mij niet het resultaat van een langetermijnvisie. Het is meer angst om stil te staan dan echt een visie hebben.’

vanuit de koeienmaag gemeten. Dit gebeurt via een innovatieve meettechniek. Vervolgens kunnen de effecten van nieuwe voeradditieven op de methaanuitstoot worden gemeten. Stokman staat open voor meer van dit soort proeven op gebied van voeropname en additieven en sluit niet uit dat hij een deel van zijn bedrijf hiervoor ook gaat inrichten. ‘Ik vind dat interessant, maar het is ook echt belangrijk. Kijk, stikstof is een enigszins verzonnen probleem, maar methaan is als broeikasgas 34 keer sterker dan CO2 en is gewoon een serieus probleem. Dat we dat als melkveesector fors kunnen reduceren, zie ik als een kans om als Nederlandse melkveesector ook echt koploper te blijven in de wereld.’

MONOVERGISTING

VOOR IEDER BEDRIJF!

4.000 M3 mest per jaar 4.000 M3/jaar 12.000 M3 mest per jaar

4.000 M3/jaar 12.000 M3/jaar 25.000 M3/jaar

Mono+Compact

• Lease financiering mogelijk.

• Rendabel vanaf 4.000m3 per jaar.

• Zeer compacte installatie.

• Groengas produceren zonder aansluting.

Mono+Standaard

• Eigen investering niet noodzakelijk.

• Verdubbeling gasproductie door de toevoeging van restproducten.

• Aanvoer mest van derden mogelijk.

25.000 M3 mest per jaar

4.000 M3/jaar

Mono+Collectief

• Mono+ is (mede) eigenaar.

• Perfect voor collectieven en samenwerkingen.

• Mogelijkheid tot mestverwerking.

MONOPLUS.NL

‘SPOTSPRAYER ZIET HET BETER DAN IKZELF’

Meer capaciteit, tot wel 90% minder gebruik aan middelen en toch een beter resultaat bij het bestrijden van ridderzuring? Loonspuiter Johan van der Hout werkt nu een jaar met de RumboJet spotsprayer en kan volmondig zeggen: ‘Ja, dat kan.’ Importeur Dijk Mechanisatie uit Ureterp verkocht al acht machines in het noorden van Nederland.

• Tekst: Alice Booij

• Foto's: Van der Hout

De ridderzuring is een hardnekkig onkruid dat zich enorm kan verspreiden. ‘Het bederft de ruwvoerkwaliteit en vermindert de grasopbrengst omdat het veel oppervlak in beslag neemt’, weet loonspuiter Van der Hout. Hij komt al jaren bij veehouders in het grasland om de hardnekkige ridderzuring te bestrijden. Met quads en inmiddels ook met de RumboJet. ‘Pleksgewijs werken levert al een flinke besparing op aan het middelengebruik. De kosten voor die pleksgewijze onkruidbestrijding ligt daarmee ook een stuk lager dan vollevelds bespuiten.’

Ontwikkeld in Duitsland

Wat begon met één quad en een 200 liter tank, bouwde de ondernemer al snel uit naar meer quads en honderden hectares grasland die hij jaarlijks vrijhoudt. ‘Bedrijven worden groter en veehouders komen er zelf niet meer aan toe. We hadden zoveel werk dat we ons ook afvroegen of het met meer capaciteit kon, tegen vergelijkbaar tarief’, vertelt Van der Hout over de

‘HET MAAKT DE BESTRIJDING OOK MAKKELIJKER’

zoektocht die hem naar Duitsland bracht. Daar kwam hij de RumboJet tegen die door een paar handige jongemannen was ontwikkeld. ‘We hebben nog wel een paar aanpassingen gedaan om ‘m nog beter onder de Nederlandse omstandigheden te laten werken, maar we zijn heel enthousiast over het resultaat. Ook voor ons is het werk beter en gemakkelijker geworden.’

Hedzer Weening over de spotsprayer: 'De machine bespaart 90% aan middelen ten opzichte van volvelds spuiten.’

7-8 hectare per uur

De spuitinstallatie maakt gebruik van camera’s en slimme technologie om de ridderzuring te herkennen om ze daarna meteen pleksgewijs te bespuiten, legt Hedzer Weening van importeur Dijk Mechanisatie uit. ‘Ten opzichte van een volvelds bespuiting bespaart het tot wel 90% aan middelen. Daarbij heeft de machine een werkbreedte van 8.80 meter en een capaciteit van zo’n 7 tot 8 hectare per uur.’

Niets doen geen optie

‘Bij de meeste klanten ga ik elk jaar de percelen langs’, aldus Van der Hout. ‘Dat is dé manier om het onder controle te houden. Je komt er nooit helemaal vanaf. Maar als je niets doet weet je dat een ridderzuring in bloei enorm veel oliehoudend zaad produceert en die zaden kunnen wel 60 tot 70 jaar in de grond blijven zitten. Daarbij zit de penwortel diep in de grond, die krijg je niet uitgeroeid. Elk boer weet dat als je er niets aan doet, je eronder komt te zitten.’ Bij veel veehouders heeft hij dan ook de afspraak gemaakt de percelen zoveel mogelijk ridderzuring vrij te maken en zo loopt het seizoen van eind maart tot en met half oktober. ‘De spotsprayer pakt ook de kleine rozetten in het grasland mee’, is de ervaring van Van der Hout. ‘Eigenlijk ziet de Rumbojet de planten beter dan ik zelf zou kunnen vanaf de quad.’

Met hulp van camera’s en technologie wordt louter pleksgewijs gespoten.

COÖPERATIE DOC KAAS

Van, voor en door de leden

ALLE MELK IS WIT!

Coöperatie DOC Kaas is een lange termijn samenwerking aangegaan met ketenpartners Jumbo en Uniekaas Holland B.V. Een prachtige stap waarbij wij samenwerken aan het verder verduurzamen van kaas: van melkveehouder tot consument. Van de duurzamere melkstroom wordt door de kaasmakerijen in Hoogeveen een breed assortiment kaas gemaakt dat sinds begin juni onder het huismerk van Jumbo in het schap ligt. Hiermee speelt de coöperatie in op maatschappelijke ontwikkelingen en geeft gehoor aan signalen vanuit de markt.

Deelnemende leden aan deze duurzamere melkstroom ontvangen een toeslag van € 5,00 per 100 kg melk bovenop de weidegangtoeslag van € 1,50 per 100 kg Dit draagt bij aan perspectief op de lange termijn voor melkveehouders en daarmee kan een groot deel van de bij ons aangesloten leden een volgende stap maken op het gebied van dierenwelzijn, natuur en klimaat.

LID WORDEN

Niet alle melkveehouders kunnen echter deze stap naar verdere verduurzaming maken. Dat is mede afhankelijk van de bedrijfsvoering van het melkveebedrijf. Om die reden biedt DOC Kaas haar leden een grote verscheidenheid aan mogelijkheden voor

Benieuwd naar de voorwaarden voor lidmaatschap van coöperatie DOC Kaas?

Neem dan contact op via 0528 - 280 440 of stuur een mail naar info@dockaas.nl

een plus op de basismelkprijs. En vanaf 1 januari 2025 bestaat ook de mogelijkheid om deel te nemen aan de melkstroom HF3, met een toeslag van € 3,00 per 100 kg bovenop de basismelkprijs. HF3 is een melkstroom die m.n. gericht is op dierenwelzijn zonder dat een verplichte weidegang van toepassing is.

De verschillende toeslagen die de coöperatie haar leden biedt zijn:

• Kwantumtoeslag

• Duurzaamheidstoeslag MilkMaster

• (Deel)weidegangtoeslag

• VLOG-toeslag

• Klimaattoeslag

• HF3-toeslag

• Toeslag duurzaamheidsprogramma Tuurlijk!

Deze verschillende – in veel gevallen stapelbare – toeslagen sluiten aan bij de uiteenlopende bedrijfsvoering van onze leden. Dé melkveehouder bestaat immers niet en de variatie onderling is groot. Wij koesteren deze verscheidenheid aan leden, want al onze melkveehouders leveren eersteklas melk – en daar zijn we trots op! Melk waarvan overheerlijke toetjes, kaas, ijs of babyvoeding wordt gemaakt. En genuttigd all over the world. Want coöperatie DOC Kaas is medeeigenaar van het Duitse zuivelconcern DMK Group.

ZONNEKROON VORMT KLEURRIJK PROBEERSEL

Wie door Noord-Nederland rijdt kan het slechts op enkele plekken ontwaren: de golvende gele bloemen van het gewas genaamd Zonnekroon. Douwe Dijkstra is één van de telers die het inzaaide op een ‘postzegel’ perceel van 0,15 hectare nabij zijn akkerbouwbedrijf in Brantgum.

Dijkstra zaaide de zonnekroonzaden in mei 2023 en moest toen geduld hebben. ‘Het eerste jaar komt er niet meer dan een soort roset op van zo’n 40 centimeter diameter. Pas in het tweede jaar schoot het gewas omhoog.’ De teler had gehoopt het te oogsten voor veevoer, maar leerde deze zomer dat het dan voor de bloei moet worden geoogst voor voldoende

• Foto: Binne-Louw Katsma

voederwaarde. ‘Nu is het gewas stengelig en oogsten we het later deze maand voor bijvoorbeeld isolatiemateriaal. Daarvoor kan het ook worden benut.’ Dijkstra geeft grif toe dat het een probeersel is en dat hij eigenlijk alles nog moest leren rond het gewas. ‘Qua bemesting hebben we helemaal niets gedaan, maar ik denk dat het beter was geweest wel iets te bemesten. Volgend jaar maar weer kijken hoe we dat dan aanvliegen.’ In het leerproces wordt Dijkstra ondersteund door Ruben Dümmer van Van Hall Larenstein, die links op de foto met hem in het kleurrijke perceel staat. Als onderdeel van Fjildlab en de Versnellingsagenda Noordoost Friesland wordt onderzoek gedaan naar de kansrijkheid van het gewas.

Altijd Robot Ready met ForFarmers

Van oriënterende overstapper tot doorgewinterde robotmelker: samen met de robotspecialisten van ForFarmers maakt u de juiste keuzes op het juiste moment. Dat geldt ook voor melkveehouder Joucke Nijland, van melkveehouderij en kaasmakerij Kaamps. Joucke is een ervaren robotmelker en wil voor de kaasproductie het maximale aantal liters uit zijn stal halen. Samen met zijn robotspecialist streeft hij naar de meest efficiënte robotbenutting.

Benieuwd hoe zij dit aanpakken?

Lees Joucke’s verhaal op www.forfarmers.nl/robotready.

Politiek Fourages • Lollum • T +31 (0)517 46 91 31

Weidse Blik • Joure • T +31 (0)513 41 61 62

Van der Wal Fourage • It Heidenskip • T +31 (0)514 52 13 35

De Jong Fourages • Parrega • T +31 (0)515 57 91 50

HITTESTRESS TACKELEN MET VENTILATOREN

Hittestress heeft bij koeien aantoonbaar een negatieve invloed op voeropname, leidt tot een lagere melkgift en onder andere verminderde vruchtbaarheid en een vergrote kans op mastitis. Voldoende vers voer, water en schaduw zijn belangrijk om de negatieve gevolgen te minimaliseren, maar ook ventilatoren kunnen een belangrijke rol spelen. ‘En dat geldt niet alleen voor melkgevende dieren, zegt Wouter Grimmius van Abbi Aerotech. ‘Ook droogstaande koeien hebben last van hittestress. Dat kan leiden

tot een lagere melkproductie in de volgende lactatie en de nakomeling schaden. Het is dus zaak om ook deze groep ook goed te koelen. Ventilatoren plaatsen en gebruik maken van dwarsventilatie werkt daarbij het beste. De verkoelende luchtstroom houdt de dieren in de stal in een betere conditie.’ Grimmius stelt dat ventilatoren vaak als duur worden aangemerkt. ‘Dat begrijp ik ook wel. Een goed ventilatieconcept, compleet met onze direct-aangedreven XXP-ventilatoren en volautomatische regeling, kost al gauw € 1.500 per ventilator. Maar dat is eenmalig en vaak is er per koe per jaar wel € 100 of meer mee te winnen. De investering is direct nuttig en dus ook vaak snel terugverdiend.’

Pure Graze uit Den Ham richtte onlangs een online community op. ‘Je kunt het ook een online cursusplatform noemen’, zegt initiator Ado Bloemendal van Pure Graze. De Pure Graze Community wordt gevormd door agrariërs met een gemeenschappelijke interesse in kostprijsverlaging, beweidingsmanagement, biodiversiteit en financiële duurzaamheid. ‘Deze manier van boeren, waarbij lage kosten door een hoge grasopname voorop staan, is een specifieke bedrijfsstijl. Om dat goed onder de knie te krijgen, is het zaak om veel kennis op te nemen’, licht Bloemendal toe. ‘Deze online community

is een actieve vorm van kennisoverdracht. Het geeft melkveehouders de kans om kennis tot zich te nemen, op moment en plaats naar hun eigen keuze.’

Deelnemers betalen een maandelijkse fee, hebben ook toegang tot veel onderzoeksresultaten en kunnen deelnemen aan gerichte velddemonstraties. ‘Met zo’n community kunnen deelnemers makkelijk met meer mensen sparren en elkaar versterken met kennis. Ieder stapt op zijn of haar niveau in. Nu al merken we dat er volop belangstelling bestaat hiervoor in het veld’, zegt Bloemendal.

GD BIEDT CURSUS KLAUWENSCOREN AAN

Het verbeteren van klauwgezondheid begint bij het vroeg ontdekken van verminderde mobiliteit. De Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) organiseert cursussen om dit beter te leren herkennen. Door de mobiliteit van koeien regelmatig en nauwkeurig te scoren, kun je vroegtijdig klauwproblemen opsporen. De mobiliteitsscore beoordeelt de beweging van koeien op een gestandaardiseerde manier, variërend van score 0 (goede mobiliteit) tot score 3 (ernstig verminderde mobiliteit). Bij het scoren beoordeel je de paslengte, pasritme en belasting van de poten. Door te kijken naar de stappen die de koe zet en hoe de koe haar poten belast, leer je een dier te scoren. Als je dit eens per twee weken doet, spoor je snel koeien

met verminderde mobiliteit op. Door regelmatig te scoren kun je klauwproblemen, zoals zoolbloedingen en beginnende letsels als gevolg van Mortellaro, ook eerder behandelen voordat ze verergeren. Het leren scoren van mobiliteit wordt uitgevoerd door erkende trainers, geregistreerd bij het register van mobiliteitsscoorders (RoMS). Zij verzorgen eendaagse praktische trainingen in verschillende regio’s. Belangstellenden vinden meer informatie, ook over ander cursusaanbod, op de site van de GD.

Op het bedrijf van Piet Hannema in Tzum lopen 300 melkkoeien in één groep. Sinds vier jaar dragen al deze dieren een halsband met een sensor van SenseHub. ‘Wij waren in 2020 toe aan een nieuw en beter tochtdetectiesysteem. Ook omdat we daarvoor van een 2x10 naar een 2x30 melkstal zijn geswitcht. De tijdsduur van melken verkortte sterk en we hadden minder directe contactmomenten met de koeien’, vertelt Hannema. ‘Zonder dit systeem misten we teveel tochtige koeien. Sterker nog, inmiddels varen we er blind op.’

‘Via een app geeft de SenseHub een melding en een zieke koe pikken we er hiermee een halve dag eerder uit. Bij bijvoorbeeld een coliinfectie heb je meer kans op genezing omdat je sneller op de hoogte bent.’

Net zo belangrijk acht Piet de detectie van probleemkoeien. Bijvoorbeeld door een lagere vreettijd of herkauwactiviteit.

Hannema investeerde bewust één keer in een heel systeem. Tegenwoordig kunnen veehouders ook het systeem aanschaffen en per maand per koe een vast bedrag betalen. ‘Wij kunnen niet meer zonder’, zegt Hannema. ‘Het scheelt ook gewoon erg veel tijd en werk.’

‘WIJ KUNNEN NIET ZONDER DIT SYSTEEM’

PURE GRAZE VORMT ONLINE COMMUNITY

ZELFS IN ZWITSERLAND STAAT

Zwitserland wordt door menig criticaster van het huidige landbouwmodel gezien als voorbeeld: meer marktregulering in combinatie met hoge subsidies en een sterke overheidsbemoeienis. Het resulteert in torenhoge opbrengstprijzen, maar net zo goed erg hoge kosten. En de kritiek uit de maatschappij? Die is vergelijkbaar of wellicht nog sterker.

•Tekst: Sjoerd Hofstee

• Foto's: Landpixel & Langs de Melkweg

Veel Zwitserse boeren kijken met spanning uit naar zondag 22 september. Op deze dag wordt een referendum gehouden dat stelt dat minimaal 30% van het totale landareaal biodivers moet worden ingericht. Aan de hand van een complexe methode is berekend dat dit percentage nu op 19% ligt. Mocht het referendum worden aangenomen dan kan de Zwitserse regering dat niet negeren. Boeren vrezen een drastische inperking van hun mogelijkheden en sterke afname van de

productiviteit.

De kans lijkt reëel dat dit referendum geen meerderheid haalt. Niet in de laatste plaats omdat de agrarische lobby in Zwitserland sterk is. Onder andere doordat de landbouwsector nog altijd veel strategische posities in het parlement weet te bezetten en omdat de boeren veel sterker gezamenlijk georganiseerd zijn dan in Nederland. Van de ruim 17.000 melkveehouders is bijna iedereen aangesloten bij de landelijke melkveehoudersorganisatie. Wie met een Nederlandse bril op door Zwitserland rijdt, verbaast zich sowieso hogelijk dat zo’n voorstel

überhaupt op tafel ligt. Niet alleen kent het land veel biodiversiteit door de Alpen en de vele bossen die dat met zich meebrengt, maar ook in de valleien en de vlakkere delen zijn de percelen bijna overal veel kleiner dan in ons land. De gemiddelde bedrijfsgrootte bedraagt 22 hectare per bedrijf. En op heel veel plaatsen zie je grote en lange bloemenstroken en is het gemengde bedrijf, of in ieder geval een grotere diversiteit aan gewasteelt, duidelijk aanwezig. Kortom, voor een landbouwjournalist die door Zwitserland rijdt, ademt het land één en al biodiversiteit.

Blijkbaar is dat niet voldoende voor een deel van de Zwitserse bevolking. En eigenlijk mag dat ook geen verrassing heten. Het land kent inmiddels al jaren een vorm van ‘directe democratie’. Dat houdt in: wie minimaal 100.000 handtekeningen verzamelt, kan een voorstel inbrengen en elke stemgerechtigde kan in referendarondes hierover stemmen. Kritische volgers van de landbouw maken de laatste jaren gretig gebruik van deze mogelijkheid. Zo lag er twee jaar geleden het voorstel om

DE BOER ZWAAR ONDER DRUK

alle veehouderijen aan de standaarden van biologisch te conformeren. Ook mochten de Zwitsers recent reeds stemmen voor een algemeen verbod op gewasbeschermingsmiddelen. Beide voorstellen haalden geen meerderheid, maar tonen wel aan hoezeer de druk vanuit de maatschappij ook in Zwitserland aanwezig is. En dat terwijl het land echt anders met haar landbouw omgaat, zeker ook financieel gezien, dan in de Europese Unie en Nederland.

Eigen melk eerst Een belangrijke en opvallende marktregulering in de melkveesector is dat Zwitserland een importverbod heeft op dagverse zuivel. Voor kaas is de markt wel vrij. Dat laatste is vooral omdat Zwitserse kaas, ook al kan ze op prijs eigenlijk nergens concurreren, een sterke naam heeft en hiervoor ook in de export goede marktkansen heeft. Om die marktkansen een beetje verder te stutten, compenseert de Zwitserse regering 1,60 Swiss Frank per kilo kaas die over de grens gaat. De koers van de Swiss Frank ligt momenteel iets boven de euro, dus dat is omgerekend – bij 10 kilo melk per

kilo kaas – toch weer € 0,20 per kilo melk support. En die support ligt al op een hoog niveau. De Zwitserse regering keert dit jaar zo'n € 3 miljard uit aan directe toeslagrechten. Dat komt in verschillende vormen, maar wetende dat Zwitserland nog 48.000 agrarische bedrijven kent - dat is vergelijkbaar met Nederland - betekent dat een gemiddelde uitkering van circa € 60.000 per jaar voor een bedrijf van een gemiddelde omvang van 22 hectare en 32 melkkoeien. Tel daarbij op dat, mede door de sterke marktregulering, de melkprijs op een duidelijk hoger niveau ligt. Momenteel is dat rond de € 70 per 100 kilo voor gangbare melk. Voor biologische melk wordt ruim € 92 per 100 kilo betaald. 8% van de melkveehouders produceert biologisch. In tegenstelling tot Nederland is de prijs voor biologische melk de laatste tijd in Zwitserland verder uitgelopen op de gangbare melkprijs. Dat heeft alles te maken met een dalend aanbod door de zeer strenge regels voor biologische productie en dat sommige melkveehouders daar niet aan kunnen of willen voldoen. Zo mogen biologische melkkoeien maximaal slechts 5% krachtvoer in het rantsoen hebben en mag aangekocht voer alleen uit Zwitserland komen. Voor de melkveesector was zelfs een volledige ban ingevoerd op import van soja en andere producten uit Latijns-Amerika, maar door het erg krappe aanbod heeft de Zwitserse regering die regel tijdelijk teruggedraaid.

Verdienvermogen thema nr. 1

Met de hoge opbrengstprijzen vanuit de markt en de hoge toeslagrechten, draaien de Zwitserse boeren dus, ondanks hun geringe omvang, relatief veel omzet. De kosten zijn echter ook hoog. ‘De gemiddelde kostprijs op een biologisch bedrijf klimt richting € 1 per kilo melk en bij gangbaar is dat 0,80 cent’, vertelt Boris Bauret uit Corban. Hij is 46 jaar en sinds vorig jaar naast melkveehouder ook voorzitter van de

melkveehoudersvakbond. Op de vraag wat het hoofdthema is waar hij voor lobbyt, zegt hij zonder twijfel: het verdienvermogen op peil houden. ‘In Zwitserland rekenen we veel terug naar opbrengst per gewerkt uurloon. Dat ligt gemiddeld op melkveebedrijven op € 17. Als ik jou vertel dat het minimunloon in Genevé reeds op € 27 ligt, begrijp je wel dat er duidelijk te weinig verdiend wordt. Veruit de meeste boeren in ons land hebben dan ook een baan naast hun bedrijf.’

Melkvee de deur uit

Hetgeen Bauret schetst, heeft inderdaad z’n weerslag op veel zaken binnen de sector. Hoewel een gemiddelde werknemer op een boerenbedrijf in Zwitserland bruto € 7.000 per maand verdient, staan werknemers toch bepaald niet in de rij. Buiten de agrarische sector zijn de verdiensten én voorwaarden vaak nog beter. Hierdoor, en mede door de hoge toeslagrechten, besluiten veel melkveehouders de melkkoeien de deur uit te doen en louter vleesvee te houden. Het houden van vee of iets verbouwen blijven ze in zo’n geval, ook al is het minimaal, wel doorzetten. Want om de subsidies te ontvangen eist de Zwitserse regering dat er agrarische activiteit plaatsvindt én de bedrijfseigenaar moet verplicht een agrarische opleiding of uitgebreide cursus hebben gevolgd. Het effect van de dalende landelijke melkproductie is echter dat de Zwitsers steeds meer moeite hebben hun zelfvoorzieningsgraad op peil te houden. Voor het totaal aan voedsel ligt dit niet hoger dan 52% en ook voor zuivel is dit in tien jaar van 116% naar 104% gedaald. ‘Dat is ook wat wij onze politici steeds proberen duidelijk te maken’, vertelt Bauret. ‘Je kunt wel overal op willen sturen als overheid, maar als de boeren stoppen met melken, zakken we de komende jaren onder de 100% en kunnen we op den duur die eis dat geconsumeerde melk in Zwitserse winkels louter in dit land geproduceerd moet worden, helemaal niet vasthouden. Bovendien is het strategisch risicovol om een steeds lagere zelfvoorzieningsgraad te hebben. Echter, soms krijg ik de indruk dat de vele rijke burgers in dit land geen idee

NL-SHB-240800001

Boeren met meer vrijheid

Lit jo kij ek kontrolearje troch SenseHub!

SenseHub® is hét koe monitoringsysteem dat u real-time informatie geeft over de vruchtbaarheid, gezondheid en gedrag van uw koeien.

Benieuwd naar de mogelijkheden voor

Benieuwd naar de mogelijkheden voor uw bedrijf? Bel Willem Dotinga voor meer informatie via 06-2278 8120.

sensehub-monitoring.nl

Dit product is niet bedoeld om een ziekte bij dieren te diagnosticeren, behandelen, genezen of voorkomen. Voor de diagnose, behandeling, genezing of preventie van ziekten bij dieren moet u uw dierenarts raadplegen. De nauwkeurigheid van de gegevens die via dit product worden verzameld en voorgesteld zijn niet bedoeld om overeen te komen met die van medische apparaten of wetenschappelijke meetsystemen.

VOOROP IN DIERGEZONDHEID

15 jaar onderzoek naar

Met Mastitis Tankmelk houd je in de gaten welke mastitisverwekkers spelen op jouw bedrijf en krijg je inzicht in de antibioticumgevoeligheid van deze mastitisverwekkers. Al ruim 15 jaar gebruiken melkveehouders dit tankmelk onderzoek om grip te houden op uiergezondheid. Om dit te vieren kun je nu instappen met 15 procent korting.

nu met 15% korting

Meer weten? www.gddiergezondheid.nl/mastitistankmelk

hebben waar je over praat wanneer je dergelijke argumenten inbrengt.’

Hoge grondprijzen en strenge regels De laatste opmerkingen van Bauret zullen veel Nederlandse boeren als herkenbaar in de oren klinken. Wie daarbij denkt dat de Zwitsers in ieder geval een voordeel hebben op het gebied van minder strenge milieu- en mestmaatregelen of goedkopere grond, komt bedrogen uit. Landbouwgrond varieert in koopprijs tussen de € 30.000 en € 200.000 per hectare en voor dat eerste bedrag koop je louter land in onherbergzame gebieden waar een snee gras maaien amper mogelijk is. Officieel zijn er per regio verschillende maximumverkoopprijzen ingesteld, vooral omdat anders de groentetelers, die duidelijk meer marge per hectare maken dan melkvee- en vleesveehouders, te veel koopkrachtvoordeel zouden hebben. In praktijk wordt onder de tafel het verschil vaak bijgepast wat koper en verkoper onderling eens worden. En Zwitserland mag dan officieel 3 GVE per hectare toestaan (2,5 GVE is ook in verschillende regio’s het maximum), hier komen veruit de meeste melkveehouders lang niet aan. Door de hoge kosten van en lagere opbrengsten in de meeste gebieden ligt de veedichtheid niet hoger dan 1,7 GVE gemiddeld per hectare. Minstens zo’n belangrijke reden daarvoor is echter de mineralenbalans die elke boer verplicht invult. De limitering op stikstof en fosfaat, die daaruit voortvloeit, houdt de veedichtheid gemiddeld ook op het

niveau dat, toevallig of niet, nagenoeg gelijk ligt aan het EU-niveau.

Discussie blijft

Zwitserland stuurt politiek duidelijk meer in welke richting de landbouw zich kan ontwikkelen en betaalt daar ook substantieel meer voor aan de

'NOG EVEN DAN MOETEN WE MELK UIT HET BUITENLAND IMPORTEREN'

boeren. Maar een hoge opbrengstprijs creëert voor de grote groep ook een hoge kostprijs en daarmee nog altijd een relatief marginaal verdienmodel. Dit zet zowel de productie als het opvolgerspotentieel onder druk.

Doordat ook in het Alpenland de sector erg kapitaalintensief is, komen vergelijkbaar met ons land weinig mensen van buiten de sectorinstromen. Het is de spiegel die Zwitserland ons en menig ander EU-land voorhoudt met haar aanpak en politiek richting de landbouw: het landschap is inderdaad biodiverser, maar marktregulering zorgt ook voor meer risico op productieverlies en een verzwakte concurrentiepositie. Net zo goed als het feit dat de discussie binnen de maatschappij blijft of de landbouw zich niet nog verder moet aanpassen. Wie pleit voor een drastische aanpassing van ons landbouwmodel, doet er om die reden goed aan zich eerst eens goed in de Zwitserse situatie te verdiepen en te kijken hoe de voor- en nadelen zich in dit land ontplooien.

Veel melkveehouders houden hun melkkoeien gedurende 3 tot 4 zomermaanden op de berghellingen. Hier worden ze dag en nacht geweid en ook gemolken, om in september weer naar het land en de stal in de vallei te gaan.

Boerenvoorman Boris Bauret: 'Ik sta achter het Zwitserse model , maar het zet de productie wel onder druk.’

Er zijn veel manieren om jouw bedrijf voor te bereiden op de toekomst. Maar wat past er nu bij jou als ondernemer? Bezoek een Demobedrijf Duurzame Landbouw en laat je inspireren door een aanstekelijk verhaal over duurzaam ondernemerschap.

Hans van der Werf: ‘Ik kies bewust de route om ‘voor’ iets te zijn en dat dan samen met de landbouw op te pakken.'

Save the Date: De Landbouwbeurs Leeuwarden 2024!

Van 11 t/m 13 december 2024 vindt in het WTC Expo Leeuwarden dé agrarische vakbeurs voor het noorden van Nederland plaats. Als boer, loonwerker of geïnteresseerde ben je hier aan het juiste adres. Ontdek er nieuwste primeurs, innovaties en technologische snufjes die de sector vooruithelpen. En niet te vergeten: vele grote mechanisatiemerken zijn aanwezig!

Wil jij ook duizenden agrariërs bereiken met jouw product of dienst en bouwen aan waardevolle connecties? Wacht dan niet te lang en reserveer jouw stand via onze website. I WTC Expo Leeuwarden | Stadionplein | 8914 BX |

@WTCLandbouw @delandbouwbeurs

VASTGOED- EN AGRARISCH RECHT CIVIEL RECHT EN BESTUURSRECHT

mr. Anne-Henk van der Wal

mr. Fonny Krol-Postma

mr. Lara van der Meer

info@bunderadvocaten.nl Burgemeester Falkenaweg 58-1

www.bunderadvocaten.nl

GEZONDHEID

OP NUMMER 1

NutriTek onderst e u nt het natuurlijke immuunsysteem van de k oe. Wetenschapp e l ijk onderzoek toont aan dat Nut riT e k een positieve invloed heeft op de pensgezondheid, DS- o p n ame begin lactatie en conditiebehoud na afkalven.

Informeer bij uw voerleverancier naar NutriTek of bezoek onze website.

www.speerstra.com 0514 56 90 01

HEALTHY ANIMALS – HIGH PROFITS

De voordelen van melkpoeder met Liefde gaat door de (leb)maag

Met Fuite, voor topresultaat!

INTERVIEW

‘BIJ ALLES WAT WE DOEN, TELLEN

‘Wij combineren de kracht van het Ierse systeem van maximaal grasgebruik met het Deense systeem: alle koeien op stal met een zo eenvoudig mogelijk beheer om tot een maximaal efficiënte productie te komen.’ Aldus de broers Ruurd (40) en Atze Thomas Abma (33) in Jubbega. Ze laten het lage-kosten-systeem door hun hele bedrijfsvoering terugkomen.

•Tekst: Jelle Feenstra

• Foto: Hans Banus

Krachtvoerstations of een voermengwagen zijn in geen velden of wegen te bekennen. Ruwvoer wordt met een eenvoudige blokkenwagen gevoerd. Aan melkcontrole doen ze niet en alle rietjes komen van slechts vier stieren. ‘Keep it simple, dat is onze strategie. Dat hebben we van huis uit meegekregen en het is een systeem dat voldoet. Het draait maar om één ding: een hoge graslandproductie efficiënt omzetten in melk.’ Dat doen ze door volop te zomerstalvoeren, twee- tot driemaal daags. ‘Daarmee heb je geen inkuilkosten of voerverlies.’

Veel dingen weglaten Het melkveebedrijf van de broers Ruurd en Atze Thomas Abma ligt er ‘vrij en blij’ bij in Zuidoost-Friesland. De melkveestal met 376 boxen stamt uit 2009. Rondom is er de weidsheid van grasland, zo ver het oog strekt. De boerderij wordt gekenmerkt door een goedkope strategie, die zich manifesteert in een eenvoudig beheer waar veel dingen worden weggelaten. ‘Niks meer uitgeven dan nodig is’, typeert de nuchtere Atze Thomas de strategie. Broer Ruurd vult aan: ‘Twee weken geleden is de graskuil weer gestoken. Dan vraagt de monsternemer: nog steeds het goedkoopste, dus helemaal geen mineralen? En dan zeggen wij: ja, want

de koeien doen het prima op alleen graskuil, mais en twee- tot driemaal daags vers gras voor het voerhek.’ Op basis van het ureumgetal en het zeven van mest baseren ze hun voermanagement. Het krachtvoer wordt verstrekt in de 40-stands buitenmelker, die volgens Ruurd dan misschien wel oogt als een luxe investering, maar door z’n plaatsing juist zeer efficiënt is in tijd en aantal handelingen dat in korte tijd kan worden verricht. ‘Dus ook die melkstal past in onze strategie van ‘keep it simple’.’ Hetzelfde geldt voor de stokoude jongveestal, die van oude materialen aanelkaar hangt. 'Jaarlijks is hier vanuit de landbouwschool een kenniscarroussel, waarbij de leerlingen een checklist afvinken of het voldoet aan de moderne eisen qua ventilatie en dergelijke. Alles wat we doen is fout volgens de theorie. Maar ze schrijven ook op dat de kalveren er wel goed uitzien. Dat kun je zelf ook zien toch’, glimlacht Ruurd stoïcijns.

Alle werk zelf doen

Om de kostprijs laag te houden, doen ze als echt familiebedrijf alle werkzaamheden zelf, van insemineren tot en met het inkuilen. Alleen het mais hakselen en het kraanwerk besteden ze uit. Een belangrijk motto van het bedrijf is: 'Haast je als je tijd hebt, dan

‘LOL HOUDEN IN HET BOEREN’

Naam: Ruurd en Atze Thomas Abma

Plaats: Jubbega

Bedrijf: 365 melkkoeien, 40-stands buitenmelker, 3 miljoen kilo melk, 167 ha land, waarvan 16 ha natuurland.

Visie: Het blijven ontwikkelen van de sterke punten van het bedrijf: lage kosten door eenvoudige handelingen en veel werk in eigen beheer. Proberen het bedrijf zo flexibel mogelijk te houden. Lol houden in het boer zijn door uitdaging te zoeken.

Acties: Nog meer ruwvoer omzetten in melk. Continu onderzoek doen naar ontwikkelingen, verken en bereken oplossingen hiervoor. Als de business case klopt, dan wel implementeren.

heb je tijd als je haast hebt.' Vier dagen per week is er een medewerkster. Om grip te houden op de kerncijfers worden alle administratieve werkzaamheden eveneens in eigen beheer uitgevoerd. ‘Bij alles wat we doen, tellen en rekenen we zelf. Daar baseren wij onze beslissingen op.’

Op het bedrijf worden 365 melkkoeien op 167 hectare grond gehouden. Ruim 100 hectare ligt direct rond de boerderij, ruim 50 hectare op 8 kilometer afstand bij Gorredijk. Daarnaast hebben ze 16 hectare natuurgrond. In 2020 is er op 5 kilometer afstand in Oudehorne een gezamenlijke locatie bijgekocht, die gelijktijdig weer is afgesplitst. Hun ouders Jentje en Jelkje en hun middelste broer Wiebren boeren hier en hanteren een soortgelijke kostprijsstrategie. Zo gingen de melkrobots op dit bedrijf er meteen uit. Vader Jentje (66) pendelt dagelijks heen en weer tussen beide

EN REKENEN WE ZELF’

bedrijven. Op gebied van zowel arbeid als mechanisatie wordt er volop samengewerkt tussen beide bedrijven, wat ook helpt om de kostprijs laag te houden. Het lokale mechanisatiebedrijf is er al helemaal op ingespeeld en stuurt gesplitste facturen. Ook heeft de familie samen met twee andere collega’s een samenwerking op gebied van mechanisatie in de maisteelt. Overtollige mest wordt afgezet bij drie akkerbouwers.

Bedrijf moet flexibel blijven Ze hebben zich wel verdiept in een monomestvergister, maar kiezen hier vooralsnog niet voor. Een van de redenen is dat ze flexibel willen blijven in hun bedrijfsvoering. 'De bedrijfssplitsing die we in 2020 hebben gemaakt, was met een monomestvergister op het erf een stuk moeilijker geweest.' Ze hopen dat er

een vorm van derogatie terugkomt.

‘Slechts 170 kilo stikstof uit dierlijke mest is op deze zandgrond ontoereikend; daarmee houden we de grond niet in productie. Mais verbouwen wordt dan een overweging, maar daarmee wordt het er milieu- en kostprijstechnisch niet

‘KEEP IT SIMPLE. DAT HEBBEN WE VAN HUIS UIT MEEGEKREGEN EN HET VOLDOET’

beter op. Beter is een beetje meer mest op grasland toestaan. Dan hou je de kringloop regionaal en de kostprijs laag.’

De Abma’s zijn al meer dan tien jaar lid van de European Dairy Farmers (EDF) en Ruurd is inmiddels bestuurslid. ‘Het sparren over cijfers en strategie

in deze club helpt ons echt verder in denken of het aanscherpen van onze strategie.' Het is voor hun duidelijk dat de kostprijs wereldwijd omhoog gaat en dat schaalvergroting daarvan een logisch gevolg is. 'Doelmatig melk produceren binnen redelijke werktijden, dat is wat we hier blijven proberen te doen.' Lol houden in het boeren is daarbij ook een hele belangrijke, vinden de broers. ‘Het moet je hobby ook wat zijn, anders hou je het niet vol’, denkt Ruurd. Atze Thomas: ‘En op zoek blijven naar uitdagingen. Nog scherper boeren of meer melk uit ruwvoer halen. Ook haal ik veel plezier uit een geslaagde oogst.’ Ruurd: ‘Ik sta tijdens het klauwbekappen regelmatig met oortjes in om een debat in de Tweede Kamer te volgen. In vind het interessant en dan blijf ik bij van wat er speelt.'

Ruurd (links) en Atze Thomas Abma en hun vrouwen Marjanne en Celia:’ 'Haast je als je tijd hebt, dan heb je tijd als je haast hebt, is een belangrijk motto op ons bedrijf.'

Van Balen Boekhoudburo maakt het verschil Van Balen Boekhoudburo maakt het verschil

Onze diensten

• Jaarcijfers

• Loonadministratie

Hegedyk 16, 9026 BB Jellum

Tel. +31(0)58 251 9296

info@vanbalenboekhoudburo.nl

www.vanbalenboekhoudburo.nl

• Belastingaangifte

• Fiscale- en juridische adviezen

• Mestboekhouding

• Ondernemersplan

• Bedrijfsoverdrachten

• Studiegroepen

• Cursussen

2 3 1

De door AgriMestMix gekweekte microorganismen in de mest, zorgen voor een beter bodemleven en gezonde plantengroei.

De plant neemt hierdoor makkelijk spoorelementen op, en beschikt over een beter benutbaar eiwit.

Beperkt ammoniakemissie in stal en op land. Zorgt voor homogenere drijfmest.

Scan de QR code en lees er alles over

op www.rinagro.nl

• aan- en verkoop boerderijen

• projectontwikkeling

• onteigening

• fosfaatrechten • taxaties • landelijk vastgoed • grondzaken • pachtzaken

E-mail: info@martengroothof.nl

t Hasker Assurantiekantoor

Univé Dichtbij

ASP Noard

Weidse Blik

Lely Center Heerenveen

Melkveetechniek de Jong B.V. en Bosch HIT B.V.

Mechanisatie Franeker

Countus accountants en adviseurs

Deelstra Jansen administratie en advies

Hoekstra Fourages

Friesland Campina

Het Friesch Grondbezit en Carboncoop

ABZ Diervoeding

Farm Service BV

MELKTEC BV

Doppio

Dak en Gevelbeplating De IJzeren Man bv

Mezutec Waterzuiveringssystemen

Topteam Agrarische Verzekeringen

Speerstra Feed Ingredients B.V.

DeHaan Advocaten en Notarissen

Landlords-Vastgoed Nederland

Piersma Vloeren

AtwFriens bv ZOCON

Van Balen Boekhoudburo bv Agrifirm NWE BV

De Blaauw Heerenveen B.V.

Reitsma's Handelsonderneming

AB Vakwerk

Semex Holland Eurofins

MBS Plaagdierbeheersing & Advies VOF StalZicht.nl

Rijskamp Outdoor & Offroad poffertjeskramen r.p.klooster vof Handelsonderneming Oostra

Meinderts Wergea B.V.

Lmb Gerlsma bv

Martien Visser mechanisatie bv

Veenema Energy BV

Farmin

Agri Vastgoed

Alfa Accountants en Adviseurs

ABN AMRO Bank N.V.

Flynth

Ceres Techniek

Hoogland BV

Royal A-ware

Friese Rabobanken

Broekveldt BV

Omrin Bedrijfsafval

Foeke Visser BV

HL Eco Services

Hofstra Dak en Wand BV

MS Schippers Hycare

Bunder Advocaten

MSD Animal Health - SenseHub®

Mono+

AHV International

AgriPlaza Makelaars

Agrimax.nl B.V.

ComfortKoe/Betonbedrijf Deinum

BBB Fryslân CRV

Hogeschool Van Hall Larenstein

Ynsigt

Future Fuels

Heemskerk Dairy

CCS Energie-advies

Handelsonderneming Koehoorn

Veenstra Mechanisatie

Fa van der Vegt B.V.

Friese Rattenjager Albert Hofstra Wennemars Enjoy Calf Feeding B.V.

Oudehaske

Heerenveen

Heerenveen Gorredijk

Apeldoorn

Leeuwarden

IJHORST Wergea

Workum

Joure

Sneek

Gorredijk

Heerenveen

Leeuwarden

Leeuwarden

Sneek

Dokkum

Leeuwarden

Heerenveen

Heerenveen

Tynaarlo

Leeuwarden

Heeg

Heerenveen

Boxmeer

Sint Nicolaasga

Zwolle

Tynaarlo

Folsgare

Wjelsryp

Delfstrahuizen

Arnhem

Leeuwarden

Heerenveen

Oudehaske

Diessen

Deventer

Katlijk

Bakkeveen

Scherpenzeel

Akmarijp

Dalfsen

RINAGRO B.V. /Handelsonderneming R.Joustra VOF

Bosma-AgriShop & VTM Machines

Fabiton BV

DIJK

Jan Hoogland mechanisatie

Gezamelijke Case ih en Steyr dealers

Van der Woude Adviesbureau

Bout advocaten

KI Kampen

Dura Vermeer Jansma

W.H. van der Heide B.V.

Poortman Techniek Gorredijk

Mammut Nederland

W&H Smedes

Fa. van der Wal Creil B.V. Melbo's Place

Kamps de Wild / Bos Broekens Gorredijk BV

Hooghiemstra Hardegarijp Bv

Rosiergreidanus

Opstal Agrarisch Huisvestingsadvies

K.I. Service Zuid West Friesland

Melkcontrolevereniging Nijland

Reproplus

Van Kammen Catering Oosternijkerk BV

De Heus Voeders

Akkerman Mechan

App.bouw & Constructiebedrijf Dedden bv

Dijkstra Mechanisatie BV & Qmac Machines BV

Tjitte de Wolff

Kuperus Oudehorne

Vof Sietse Jorna

Gebrs. Fuite b.v. Veevoeders

Aeres Hogeschool Dronten

Vreugdenhil Dairy Foods

Supervision BV

Coöperatie Agricycling Fryslân

Van der Veen & Kromhout

Gea Dairycenter Fryslan de Boer

Kalfsupport BV

Wolfederatie & Schapenadvies

TN Slopen en Saneren BV

Remon Waterbehandeling

Agridek BV

NNRD

Tellus Tigra

PAS Mestopslagsystemen

Solliq Agra B.V.

Middendorp Montage

Bouwbedrijf Jelle Bruinsma

smaXtec GmbH

D. Kuipers Mechanisatie

EAZ Wind

GroeNoord

Autobedrijf Tolsma bv

PreZero Recycling BV

Bethlehem BV

Profytodsd

Agrarisch Verzekerd

Farmel Dairy Products B.V.

Yntema Installatietechniek BV

Topcalf BV

Timac Agro NL

Schipper Bemiddeling

F.S.Andela

Alderse Baas advocaten

Werff talent

Agriland Assurantieadvies B.V.

Zeinstra handelsonderneming bv

Slump On

Van der Laan en Veenma Mechanisatie

Agriloge Sc Heerenveen

EM Agriton

Moduulbouw BV / MAYO

GIJS Voer- en Adviesorganisatie

Piaam Sint Nicolaasga Leeuwarden ureterp joure Joure

Nieuwehorne

Groningen

Dalfsen

Drachten Surhuisterveen Gorredijk Easterein Sumar Creil

Oudeschoot Easterein Gorredijk Hurdegaryp Winsum Boelenslaan Kolderwolde Nijland Lutjegast Easternijtsjerk Ede

Sintjohannesga Willemsoord

Sondel Tjerkgaast Oudehorne WURDUM

Genemuiden

Dronten Nijkerk Lemmer Sneek Gorredijk Leeuwarden Gramsbergen

Wergea Joure Marum Joure

Drachten Donkerbroek

Drachten Balk Kootwijkerbroek Harlingen Ainring Greonterp Hoogezand Groningen Exmorra Scheemda wolvega Emmeloord Gieten Emmeloord Joure Raalte Breda Medemblik Wommels Joure Heerenveen Leeuwarden Blauwhuis Heerenveen

Harlingen

Groningen

Noordwolde kilder Azewijn

Plattegrond Agrarische Schouw

Joure, 26 september 2024

Ingang Tolhuis- weg

Zwartbonte top genetica bij K.I. Kampen!

beschikbaar

Weinterper Solution

Finder x Guard x Headliner (aAa 234, A2A2)

• Uit de Zwaantje-familie

• Stier ontwikkelt zich geweldig

• Dochters groeien gigantisch door in productie

• Krommere benen

• Langere spenen

• Brede voorhand

beschikbaar

VDR Steven Tyler

x Bandares x Malki (aAa 435, A2A2)

• Uit de Sandra-familie

• Beste, robuuste jonge stier

• Eerste kalveren lijken best

• Gigantische levensproductie

• Topexterieur

• Positieve melksnelheid

• Brede, hellende kruizen

VDR Sandra 5 (A90). Moeder van genomics stier Steven Tyler.

Gigaliner

Rhoderterpster Stefanie 81 als derdekalfs. Het toonbeeld van Solution!

Fotos: Alger Meekma

STEVIGE SCHAALVERGROTING

Een hoge melkprijs en dalende voerprijzen. Het zouden tekenen moeten zijn die wijzen op een goed inkomen voor melkveehouders. Voor een klein deel geldt dat ook zeker, voor de grote groep melkveehouders blijft het echter worstelen. Mestafzetkosten en hogere rentes doen de winst bij hen verdampen. Verschillen in rendement en liquiditeit tekenen zich dan ook sterk af.

• Tekst: Sjoerd Hofste

• Foto's: Landpixel

Of de golf aan extra stoppers in de melkveehouderij al is ingezet? Nee, dat kan Eelke Turkstra van Agri Vastgoed niet bevestigen. Hij ziet het aanbod aan melkveebedrijven dat te koop komt te staan in Noord-Nederland nu nog niet duidelijk hoger liggen dan een jaar of twee jaar geleden. Wel krijgen hij en zijn collega’s inmiddels vaker telefoontjes van ondernemers die informeren wat een goed moment zou zijn om het bedrijf eventueel te verkopen. ‘Zij tasten de markt af en zijn nu nog niet rijp om te stoppen en

te verkopen. Maar het is voor ons één van de signalen dat er de komende jaren wel meer stoppers komen en bedrijven in de verkoop gaan’, stelt de makelaar. Hij verwacht daarbij dat ook de verplaatsingsregeling, die de overheid begin september openstelde, de nodige impact op de markt zal hebben.

Kleinere bedrijven lijden meest Dat laatste verwacht ook Lubbert van Dellen, marktdirecteur Agro bij Flynth. Van Dellen is één van de inleiders op de openingsavond van de

Agrarische Schouw (zie kader). Daar zal hij onder andere ingaan op z’n verwachtingen in de markt. En die zijn onder andere dat vooral ondernemers in andere delen van het land gebruik maken van de verplaatsingsregeling. ‘Zij zullen deels proberen in NoordNederland een nieuwe locatie te vinden.’ In grote lijnen verwacht Van Dellen echter een duidelijk daling van het aantal bedrijven de komende jaren en daarmee een versnelde schaalvergroting. ‘Een aanzienlijk deel van de bedrijven heeft het momenteel lastig. We zien erg grote verschillen in rendement en liquiditeit. En hoe vervelend ook, de kleinere bedrijven lijden daar gemiddeld het meeste onder. Zij kunnen vaak niet of minder goed profiteren van mogelijkheden om te investeren in innovaties die het bedrijf weerbaarder maken. Bij dat laatste doel ik bijvoorbeeld op vergisten in combinatie met renure. Begrijp mij goed, ik ben niet negatief over kleinere

Het scoort maatschappelijk gezien goed: relatief kleine groepen melkkoeien in de wei. Toch verandert dit beeld waarschijnlijk de komende jaren alleen maar verder door versnelde schaalvergroting binnen de sector.

ONONTKOOMBAAR

bedrijven en ook geen promotor van vergisters of stikstofstrippers. Wel kijk ik naar de cijfers en de ontwikkelingen. Daaruit haal ik dat het verlies van derogatie een feit is. Wellicht dat minister Wiersma er in slaagt nog een deel te redden. Dan moet je denken aan derogatie alleen op grasland én louter in de gebieden die aantoonbaar al jaren onder de nitraatrichtlijn zitten. Dat betekent dus op veel grond en in verschillende gebieden sowieso helemaal geen derogatie meer. Anders dan bij het stikstofdossier is het volgens mij volstrekt irreëel om te verwachten dat Nederland de derogatie volledig terugkrijgt. Simpelweg omdat geen enkel ander EU-land daar belang bij heeft. Stikstof leeft in bijna geen enkel andere EU-land zoals het bij ons doet, maar de afbouw van derogatie maakt dat Nederland bijna zeker minder melk gaat produceren. Alle andere landen vinden dat prima. Zij verwachten dat hun melkveesector daarvan profiteert en zullen Nederland dus op geen enkele

REGEREN EN INNOVEREN OP EIGEN ERF

Onder de noemer ‘Regeren en innoveren op eigen erf’ organiseert het bestuur van de Agrarische Schouw op woensdag 26 september de openingsavond van deze openlucht beurs. Naast Lubbert van Dellen van Flynth en Harm Wientjes van DLV Advies, verzorgt ook Jan Arie Korevaar, biologisch melkveehouder uit Alblasserwaard, een inleiding. Laatstgenoemde zal de avond ook begeleiden. Deze openingsavond is vrij toegankelijk voor alle belangstellenden en vindt plaats in ’t Haske in Joure.

wijze hierin steunen.’

‘Renure is enige optie’

De afbouw van derogatie zorgt nu al voor een forse toename van mestafzetkosten op de meeste melkveebedrijven; gemiddeld viermaal

‘ANDERE EU-LANDEN VINDEN HET PRIMA DAT WIJ DE DEROGATIE KWIJTRAKEN’

zoveel, berichtte Nieuwe Oogst onlangs op basis van een enquête. Dat maakt dat de kosten voor mestafzet nu al de pan uitrijzen. ‘Het is realistisch te verwachten dat dat in ieder geval de komende twee jaar eerder verslechtert dan verbeterd’, stelt Van Dellen. Eigenlijk is investeren in een vergister en een kraker of de enige manier om deze kosten te tackelen. Zo kun je voor maximaal € 15 tot € 20 per kuub renure creëren, de veestapel op peil houden qua grootte en op kunstmestkosten besparen. Alleen moet je de investering kunnen financieren en minstens zo belangrijk: het begint pas haalbaar en interessant te worden vanaf circa 300 koeien. Dat is een extra reden waarom ik de komende jaren veel melkveebedrijven versneld een schaalsprong zie maken.’

En extensiveren dan, door extra grond aan te kopen of te pachten. Is dat geen optie? ‘Wanneer je het gunstig kan financieren en voor € 50.000 of minder per hectare kan kopen, is dat een optie’, zegt Van Dellen. ‘Maar bijna altijd is het te duur. Immers, prijzen van € 70.000 per hectare grasland komen vaker voor. En als je daarop moet aflossen en 5% rente over moet betalen, is het nooit rond te rekenen. Nog los van het feit

dat de meeste bedrijven de financiering voor dergelijke investeringen niet krijgen.’

Potentieel nog steeds sterk

Ook Harm Wientjes, directeur van DLV Advies en ook inleider op de openingsavond van de Agrarische Schouw, is er van overtuigd dat we in de melkveehouderij de komende jaren een snelle en grote schaalsprong gaat zien op veel bedrijven. ‘Gezien de hoge kosten en veel bedrijven zonder opvolger, zullen er meer stoppers zijn. In andere delen van het land dan het Noorden, zien we dat inmiddels ook al wel echt op gang komen. Een klein deel van hun rechten zal wel door de overheid uit de markt worden gekocht, maar het grootste deel van die koeien gaat toch echt naar de ondernemers die door willen. Dat zijn in meerderheid bedrijven waar een jongere ondernemer aan het roer staat of waar met een opvolger wordt gewerkt. Om toekomstbestendig te blijven, moeten zij immers wel. De marges zijn klein en nog altijd is meer omzet draaien daar vaak het meest logische en passende antwoord op.’

Ook voor Wientjes betekent dat niet dat extensiveren geen kansen biedt. ‘Een deel van de bedrijven heeft die koers al ingezet en dat zal zich doorzetten. Wie met zo’n bedrijfsmodel voldoende plussen uit de markt weet te benutten, blijkt nu al ook goed te kunnen scoren.’ Wientjes voorziet, net als Van Dellen, dat investeren in vergisten en renure een vlucht gaat nemen. ‘Overigens verwacht ik dat niet alleen op de grotere, iets intensievere, bedrijven, maar ook op de financieel goed presterende extensievere bedrijven. De combinatie van extensief boeren en je eigen mest volledig en beter kunnen benutten, past volgens mij namelijk juist prima.’

Ventilatieoplossingen tegen hittestress

“Wacht niet met uw ventilatieplan tot het te laat is!”

Abbi-Aerotech heeft voor iedere diergroep en elk staltype passende ventilatie-oplossingen om hittestress te voorkomen, de luchtkwaliteit te verbeteren, luchtvochtigheid in de stal te verlagen en zo het dierenwelzijn te bevorderen. Dat is écht meer dan simpelweg ergens een ventilator of een luchtslang ophangen. Welk ventilaticoncept is het best, wat past bij u en welk ventilatieproduct hoort daarbij?

Onze gespecialiseerde dealers kunnen u hierin als geen ander adviseren en de montage en installatie volledig voor u verzorgen.

Neem tijdens de Agrarische Schouw gerust een kijkje op de stands van onze dealers en bespreek gerust de mogelijkheden van Abbi-ventilatie in uw stal. U bent van harte welkom!

Adres

DSD Stalinrichting B.V.

Tussendiepen 23 9206 AA Drachten

Contact

T +31 (0) 519 228 100

E info@dsd-stalinrichting.nl W www.dsd-stalinrichting.nl

Adres

Comfort Koe ‘t Heechhout 5 8842 LL Wjelsryp

Contact

T 06 10521322 (Tjibbe Deinum)

T 06 83201121 (Roland Andringa)

E info@comfortkoe.nl W www.comfortkoe.nl

Wenst u informatie of bezoek? Bel één van onze dealers!

Adres

Anema Holland B.V. Seefugel 7 9051 VC Stiens

Contact

T +31 (0) 582 893 000

M +31 (0) 620 679 350

E info@anema-holland.nl

W www.anema-holland.nl

Foto: DSD Stalinrichting B.V.

Foto: Comfort Koe

Foto: Anema Holland B.V.

INTERVIEW ACHTERGROND

Wientjes is dan ook relatief positief gestemd over de staat waarin de melkveehouderij verkeert. ‘De sector is nog altijd goed georganiseerd en heeft vooral een sterke infrastructuur. Dat geeft veel potentieel. Het punt is alleen dat we de regie wat zijn verloren en dat er van buiten – lees: politieke regeldruk en onzekerheden – verschillende bedreigingen de sector al enkele jaren plagen. We zien daar met het nieuwe kabinet wel een kentering in komen. Ik wil niet te vroeg juichen, maar heb goede hoop dat dit de komende jaren kansen biedt om als sector het potentieel ook weer beter te benutten. Dat kan ook prima omdat we eigenlijk het volledige landelijke dierlijke stikstofoverschot in de kunstmestruimte kwijt kunnen. Ik ben daarom ook een voorstander van doelsturing, want dat zou het niet

‘MEESTE KOEIEN VAN STOPPERS GAAN TOCH ECHT NAAR DE BLIJVERS’

meer uit moeten maken of die stikstof uit dierlijke mest of kunstmest komt. En dan ben ik van de overtuiging dat we helemaal geen stikstofoverschot hebben.'

Kostprijs teveel gestegen

Geert Veenstra van Alfa Accountants & Adviseurs is minder positief gestemd. ‘Een melkprijs van momenteel ruim 50 cent is inderdaad historisch hoog, maar de kostprijs ligt gemiddeld ook echt op dat niveau. Door de hoge kostprijs en gestegen rente is er op veel bedrijven nauwelijks bewegingsvrijheid.’ Natuurlijk, Veenstra kent ook de voorbeelden van ondernemers die wel een tweede locatie bijkopen of anderzijds grote investeringen gedaan krijgen. ‘Als er goed rendement gedraaid wordt en de plannen kloppen, staan de drie grote banken bijna te dringen om deze ondernemers te financieren. Maar het tekent hoe de verschillen snel groter worden binnen de sector, want dit is echt een minderheid. Wij constateren al langer: je moet financieel echt bovengemiddeld presteren wil je bij de bank nog serieuze zaken gefinancierd krijgen. Daarbij zien we ook drastische stappen waarbij grond, bestaand of nieuw aangekocht,

gefinancierd wordt buiten de bank om voor rentes richting de 8% zonder dat er hoeft te worden afgelost. Ik begrijp boeren wel die hier voor kiezen, maar het zijn vaak noodsprongen.’

Sector vast in een fuik

Hoewel het Veenstra pijn doet, verbaast het hem

ook niet.

Hij omschrijft de staat van de melkveesector als een soort vastzitten in een fuik. ‘Zowel de hoge mestafzetkosten als de hogere rente zijn echt een plaaggeest. Tel daarbij op dat banken in de meeste gevallen terughoudend zijn en vergunningstrajecten meer dan eens lastig. En momenteel doet de blauwtong op veel bedrijven ook echt pijn, ook in de portemonnee.’

Meer dan ooit is het volgens Veenstra daarom nodig dat ondernemers keuzes maken in de routes die ze kiezen binnen hun bedrijfsmodel. ‘Uit de cijfers

keuzes maken er gemiddeld beter voor staan dan de categorie die geen keuzes maakt.’ Het opvangen van de stijgende kostprijs, kan op de bedrijven eigenlijk alleen door meer omzet te genereren, stelt Veenstra. ‘Maar dan wel met rendement. Ondernemers die dat nu niet bewerkstelligen, moeten eerst inzetten op verbetering van dit rendement. Anders kost elke extra liter juist extra geld. En met de sterk gestegen kosten, waarvan veel posten niet weer dalen, is dat onverantwoord.’

STIKSTOFKRAKER NIET OP IEDER

De mestafzetkosten zijn fors opgelopen. Melkveehouders zoeken naar oplossingen om de problematische mestmarkt het hoofd te bieden. De interesse in stikstofkrakers is dan ook flink aangewakkerd. Ap van der Bas van DLV Advies geeft tips en trucs om rekening mee te houden.

• Tekst: Bouke Poelsma

• Foto: Niels de Vries

Stikstofkrakers zijn hot. Tientallen melkveehouders staan in de startblokken om er een aan te schaffen. Adviseur Mest en Mineralen Ap van der Bas heeft namens DLV Advies afgelopen jaar zeker vijftig bedrijven doorgerekend. Veel ondernemers schuiven de investering nu nog even naar voor zich uit, zegt hij. ‘Het is vooral wachten op de officiële erkenning van renure als kunstmestvervanger uit dierlijke mest. Gelukkig ziet het er goed uit. Vervolgens is het afwachten of fabrikanten tijdig kunnen inspelen op de vraag naar installaties.’

Zo’n 40 stikstofkrakers actief Van der Bas schat in dat er op dit moment een twintigtal stikstofkrakers draaien in ons land. Hij verwacht dat er nog dit jaar eenzelfde aantal wordt opgestart. De ondernemers die nu al werken met een stikstofkraker besparen op mestafzetkosten en hoeven minder of zelfs geen kunstmest meer aan te kopen. Daarmee nemen ze een ingecalculeerd risico.

‘Renure is nog niet officieel erkend. Gebruik ervan wordt niet gedoogd, maar ook niet gecontroleerd. NVWA handhaaft niet actief’, zegt Van der Bas. Melkveehouders kunnen kiezen uit verschillende type krakers en strippers. Fabrikanten JOZ, Farmcubes, Ascové en MW Techniek zijn de bekendste aanbieders van installaties in ons land. Lely heeft met Sphere ook een innovatieve techniek ontwikkeld om stikstof te reduceren. Hierbij gaat het echter om een circulair stalsysteem, dat behoorlijk afwijkt van de reguliere stikstofkrakers. Melk van het Noorden publiceerde in het najaar van 2022 een uitgebreid artikel over de werking en toepassing van de Sphere. Dit verhaal

is nog eenvoudig online terug te lezen.

Kosten rond de € 250.000

De kosten van een stikstofkraker variëren per aanbieder. Door de bank genomen moet je denken aan een investering van € 240.000 tot € 250.000, zo geeft Van der Bas aan. Dat is inclusief mestscheider en een opslagsilo voor 50 kuub Renure. ‘Het is maar net hoe je bedrijf is ingericht. Heb je al een mestscheider en voldoende opslagcapaciteit dan scheelt dat in de kosten.’

Van der Bas ziet dat met name melkveebedrijven met 150 koeien of meer interesse tonen in een stikstofkraker. Daarbij gaat het vooral om bedrijven met een mestoverschot. ‘In mijn ogen is een stikstofkraker interessant wanneer de totale mestkosten € 70.000 of meer bedragen. Dan heb ik het over de totale kosten

BEDRIJF ROND TE REKENEN

voor mestafzet en kunstmestaankoop.’

De terugverdientijd van een stikstofkraker is sterk afhankelijk van de mestafzetkosten. Van der Bas verwacht dat mestafzet de komende jaren nog een flinke kostenpost blijft. ‘Het is maar net met welke kosten je rekent. Een terugverdientijd van 3 tot 5 jaar is aantrekkelijk. Wanneer je richting een terugverdientijd van 10 jaar gaat, kun je afvragen hoe interessant het nog is.’

Soms vergunning nodig

De stikstofkrakers zijn veelal weggewerkt in verplaatsbare zeecontainers. Vaak volstaat een melding, geeft Van der Bas aan. ‘Dat verschilt per gemeente. Op grotere bedrijven met meer dan 250 koeien heb je soms een vergunning nodig. De opslag van zwavel- en salpeterzuur is ook aan regels gebonden.’ Van der Bas weet dat er wordt nagedacht om stikstofkrakers in loonwerkverband te laten draaien. Hij is sceptisch of dergelijke initiatieven van de grond komen. ‘De capaciteit is een beperkende factor om veel

melkveehouders daarmee van dienst te zijn.’

De stikstofkrakers werken volgens Van der Bas in hoofdlijnen hetzelfde. Na het scheiden van de mest gaat de dunne fractie door een microfilter. Door het toevoegen van een (natrium) loog wordt de pH verhoogd en komt de ammoniakale stikstof vrij. Ook

‘EEN

STIKSTOFKRAKER

MOET

WEL BIJ JE PASSEN ALS ONDERNEMER’

door het toevoegen van warmte kan de ammoniak uit de dunne fractie vrijgemaakt worden. Voordeel is dat geen of veel minder loog nodig is. De warmte kan opgewekt worden met een warmtepomp of in combinatie met vergisten met de warmte van een WKK. Met het toevoegen van een zuur (zwavel- of salpeterzuur) wordt de vrijgekomen ammoniak in een tweede compartiment weer afgevangen en ontstaat een vloeibare en stikstofrijke kunstmestvervanger. Dit product wordt over het algemeen renure genoemd. Aanbieders van installaties willen er nog wel eens hun eigen merknaam aan plakken. JOZ spreekt bijvoorbeeld van Biogrow. ‘Met een stikstofkraker reduceer je zo’n 2 kilo stikstof per kuub. Daarmee wordt het mestprobleem aan de stikstofkant opgelost. Dan blijft er mogelijk nog wel een fosfaatoverschot over’, geeft Van der Bas aan.

3 kilo stikstof per kuub

Het rendement van de stikstofkraker is het hoogst in combinatie met (mono)mestvergisting met een WKK, aldus Van der Bas. Met het kraken van vergiste mest lukt het om 3 kilo stikstof per kuub te reduceren. ‘Dat is het ideaalplaatje. Na vergisting gaat er een homogeen product door de stripper. Dat werkt goed. In rauwe mest zit veel meer variatie. Zie dan maar eens een homogene dunne fractie te strippen.’ Met een stikstofstripper kun je de vrijgekomen restwarmte van een (mono)mestvergister bovendien goed benutten, zegt Van der Bas. ‘Daar hangt vaak ook SDE-subsidie aan. Met

hergebruik van deze warmte heb je in de stripper bovendien geen natriumloog nodig, maar kun je ammoniak met warmte afvangen.’

Bij (mono)mestvergisting voor de productie van groen gas – interessant voor bedrijven met 300 koeien of meer – komt geen warmte vrij die hergebruikt kan worden in de stikstofkraker. ‘Dan moet je zelf voorzien in het energievraagstuk voor de stikstofkraker’, geeft Van der Bas aan.

Positief effect bodemvruchtbaarheid

Van der Bas heeft positieve verwachtingen van het effect van stikstof strippen op de bodemvruchtbaarheid. ‘Deze vorm van mestverwerking op boerderijniveau zorgt ervoor dat er meer mest op het bedrijf kan blijven. Dat zorgt voor een positieve mineralenbalans.’ Er is wel een aantal aandachtspunten. Het stikstofarme restwater dat overblijft na het strippen van de mest is rijk aan kali. ‘Op kleigrond kan dit in mijn ogen tot problemen leiden. Kalium spoelt niet uit. Ik vraag me echt af of dat ongestraft goed kan gaan. Pas daarmee op.’ Ook het gebruik van zwavelzuur in de stikstofstripper heeft mogelijk gevolgen, aldus Van der Bas. ‘Op zandgrond ga je al snel over het zwavelbemestingsadvies heen. Op klei is dat nog eerder het geval, om over veen maar te zwijgen.’ In plaats van zwavelzuur kan ook salpeterzuur worden gebruikt, al is dit alternatief wel twee keer zo duur.

Van der Bas heeft niet alle 50 doorgerekende bedrijven een positief investeringsadvies meegegeven, zo laat hij desgevraagd weten. ‘Een stikstofkraker is niet voor ieder bedrijf een oplossing. Het moet wel rond te rekenen zijn en het moet bij je passen als ondernemer.’

Melkveebedrijf Poppe in Zwolle investeerde € 200.000 in de Gazoo van JOZ. Met het leidingwerk, de elektra én een precisiebemester kwam daar nog een ton bovenop. De ondernemers vertellen op de volgende twee pagina’s over hun ervaringen met de stikstofkraker.

Het rendement van de stikstofkraker is het hoogst in combinatie met (mono) mestvergisting een WKK. Met het kraken van vergiste mest lukt het om 3 kilo stikstof per kuub te reduceren.

STIKSTOFKRAKER BIEDT LUCHT

De familie Poppe in Zwolle investeerde € 300.000 in stikstofkraker Gazoo van JOZ. Gezien de situatie op de mestmarkt rekenen de melkveehouders erop dat de installatie binnen 3 jaar is terugverdiend. • Tekst en foto’s: Bouke Poelsma

Net buiten Zwolle boert familie Poppe op drie nabijgelegen locaties. Op twee locaties melken ze met vijf robots in totaal 280 koeien. Op de derde locatie houden ze 280 stuks jongvee. Het familiebedrijf – dat 180 hectare in gebruik heeft – telt zes maten: Jan en Ingrid, Ronald en Anja en opvolgers Julia -dochter van Jan en Ingrid - en haar vriend Roy. Achter de stal op een van de locaties draait sinds november 2022 stikstofkraker Gazoo van JOZ. De mestafzet was de familie al langer een doorn in het oog, vertelt Jan. ‘Ik ergerde me er steeds meer aan. Voor veel geld voerden we een waardevol product af, terwijl we vervolgens weer kunstmest aankochten. We waren dan ook snel overtuigd van de voordelen van de stikstofkraker’, vertelt Jan. Julia knikt: ‘Het was wel een investering met een gok, aangezien er nog altijd geen officiële erkenning is. Maar de installatie past heel erg goed op ons bedrijf. We hoefden geen stalaanpassingen te doen en hebben al sinds 2012 een mestscheider in

gebruik.’ De ondernemers investeerden in totaal € 300.000 in de stikstofkraker. Dat is inclusief een ton aan leidingwerk, elektra én een GPS-gestuurde precisiebemester. ‘Daarmee zetten we in op minimale vervluchtiging en uitspoeling’, zegt Julia.

Terugverdientijd naar drie jaar De installatie werd zonder subsidie aangeschaft. Aanvankelijk rekenden de ondernemers met een terugverdientijd van vijf jaar. Door de problematische mestmarkt en de fors opgelopen afzetkosten is de terugverdientijd inmiddels verkort naar minder dan drie jaar. ‘We hebben op het juiste moment geïnvesteerd’, aldus Julia, die de afzetkosten zag oplopen naar € 25 tot € 30 per kuub. Dankzij de stikstofkraker hebben de ondernemers hun mestafzetkosten fors teruggeschroefd. ‘Vorig jaar zetten we 3.200 kuub minder mest af. Daar zit meteen ook de winst’, zegt Jan.

De besparing op kunstmestkosten kun je volgens hem wegstrepen tegen de kosten van het loog en zuur dat nodig is om de mest te bewerken. De melkveehouders kochten voorheen 80.000 kilo kunstmest aan. Intussen is dat nog 20.000 kilo, met name voor het maisland. Met 800 zonnepanelen en een kleine windmolen voorzien de ondernemers de stikstofkraker eigenhandig van de benodigde energie. Familie Poppe is blij met de investering in de Gazoo. ‘Ik vind het grandioos’, zegt Jan. De installatie draait storingsvrij en de ondernemers hebben er weinig werk van. ‘Zo nu en dan moeten we loog en zuur bijvullen. Twee keer per jaar maken we de filterpakketten schoon. Wij hebben niks te klagen. JOZ zit er kort op en heeft vorig jaar nog een aantal verbeteringen doorgevoerd. Daardoor heeft de kraker vorig jaar in totaal negen maanden gedraaid. Dit jaar draaien we twaalf maanden’, vertelt Julia.

7.000 kuub door de kraker

Na het scheiden van de mest – de dikke fractie wordt deels gebruikt als boxbedekking en gaat op het land – ging er vorig jaar 5.100 kuub dunne

OP OVERSPANNEN MESTMARKT

fractie door de stikstofkraker. Dit jaar gaat er naar verwachting 7.000 kuub dunne fractie door de kraker. Aan de dunne fractie wordt loog toegevoegd. De ammoniak stijgt op en wordt afgevangen. Met het toevoegen van salpeterzuur ontstaat een vloeibare en stikstofrijke kunstmestvervanger. Daarnaast blijft er een stikstofarme dunne fractie (restwater) over. ‘De kunstmestvervanger bevat tot 10% stikstof. In het restwater zit iets meer dan 1% stikstof’, vertelt Julia. Het restwater wordt uitgereden en gebruikt voor het aanlengen van de jongveemest. ‘We rijden veel uit over het maisland. Ik ben ervan overtuigd dat de mais er mede door de vele mineralen zo mooi bij staat.’

CO2-uitstoot verlaagd

De melkveehouders zetten de komende jaren in op het sluiten van de kringloop en het verder verduurzamen van hun bedrijf. Op dit moment zetten ze nog 1.000 kuub mest af en hebben ze voor volgend jaar toch weer derogatie aangevraagd. Ze streven ernaar om op termijn zonder derogatie geen mest meer af te hoeven voeren. Dat is volgens Jan haalbaar door minder jongvee aan te houden. Met fokkerij als passie én als belangrijke bijverdienste worden nu nog alle vaarskalveren

aangehouden. ‘Het brengt gewoon geld op. De omzet en aanwas is goed voor 7 cent per liter melk. Met 3,4 miljoen kilo melk tikt dat aan’, aldus Jan, die twee roodbontstieren naar de top wist te brengen. Met het oog op de toekomst wordt het aantal stuks jongvee stilaan afgebouwd. De twee opvolgers moeten hun beschikbare tijd zo efficiënt mogelijk indelen.

De stikstofkraker draagt bij aan het sluiten van de kringloop en de verdere verduurzaming van het

‘WE ZETTEN 3.200 KUUB MINDER MEST AF’

bedrijf. De kunstmestaankoop is fors teruggeschroefd. ‘Onze emissie is gedaald van 1.100 naar 808 gram CO2-equivalent per kilo melk’, vertelt Jan. Vanwege de investering in de Gazoo kwamen de ondernemers bij Rabobank in aanmerking voor 0,5% renteverlaging.

De melkveehouders investeren intussen alweer verder in hun bedrijf. De ligboxenstal werd deze zomer ingericht met elf nieuwe dwarsventilatoren, voor een aangenamer stalklimaat. De ventilatoren kostten in totaal € 15.000. Familie Poppe investeerde ook in twee accupakketten van in totaal 200 kW. De accu’s kostten € 150.000 en zijn in aantocht. ‘Op verzoek van onze gasten laten we ook een laadpaal plaatsen. We verhuren onze vergaderruimte nu gemiddeld twee keer per week. Dat is ook wel de max, aangezien we hier niet al onze tijd in kunnen stoppen’, zegt Julia. Voor op het erf verrees een moderne vergaderruimte.

Hoogproductief bedrijf

De ondernemers hebben een hoogproductief bedrijf. Het rollendjaargemiddelde is 13.054 kilogram melk, met 4,11% vet en 3,45% eiwit. Familie Poppe verwacht dit jaar 3,4 miljoen kilo melk af te leveren. ‘Kwalitatief goede voeding is de basis onder een goede melkproductie’, zegt Jan. Hij ontfermt zich al jarenlang met succes over het rantsoen. Iedere koe krijgt dagelijks een uitgebalanceerde mix van kuil, mais, bierbostel, sodagrain, Megalac (pensbestendig vet), mineralen, koolzaadstro, eiwitmengsel, Bovaer en water voorgeschoteld. De dieren doen het er goed op. ‘Het gaat erom hoeveel melk je haalt uit het rantsoen. We streven 40 liter per koe per dag na’, zegt Poppe. Het gemiddelde aantal dagelijkse melkbeurten is 3,4. De voerefficiëntie is 1,61 kilo meetmelk per kilo drogestof. De voerwinst bedraagt € 12,34 per koe per dag. Als gevolg van blauwtong zien de melkveehouders meer stramme koeien, waardoor de loop naar de robots wat onder druk staat. ‘Het kost momenteel wat liters’, zegt Jan. De ondernemers zijn doorlopend bezig hun bedrijf te optimaliseren. De laatste jaren is er veel veranderd op de locatie aan de Hooiweg. Zo werd de stal 10,5 meter verlengd, om weidegang mogelijk te maken. ‘Dat past bij onze filosofie. Het is een stukje uitstraling richting de consument. Daar richten we ons op’, vertelt Julia. De stalverlenging ging gepaard met het vervangen van drie robots en het inpassen van een separatieruimte en een strohok. ‘Met de nieuwe robots kostte dat € 600.000, terwijl we geen koe meer aan de melk kregen’, zegt Jan.

De JOZ Gazoo op het erf van Poppe.

Drie generaties op het melkveebedrijf van familie Poppe in Zwolle. Jan Poppe (links) poseert met zijn dochter Julia, haar vriend Roy en kleine Jurre.

Groeit u met ons mee?

Bij Royal A-ware verwerken we melk tot de beste kaas, verse zuivel, room, melkpoeder en andere foodproducten voor klanten wereldwijd. Dankzij kansen in de markt, assortimentsontwikkelingen en recente overnames, hebben we groeimogelijkheden voor onze eigen melkveehouders en ruimte voor nieuwe melkveehouders.

We vinden het belangrijk om samen met onze melkveehouders te ondernemen en zijn op zoek naar melkveehouders die:

• Net als wij een gezonde ambitie hebben om te groeien

• Gericht zijn op ondernemerschap en stabiliteit

• De juiste balans nastreven tussen ondernemersvrijheid en zekerheid

• Samen met ons streven naar continuïteit en een goede melkprijs op korte en lange termijn.

Meer informatie over het leveren van melk?

We informeren u graag over de mogelijkheden. Neem contact op met onze afdeling Melkzaken via melkveehouder@royal-aware.com of telefonisch via 088 738 1678.

Scan de QR-code hiernaast om direct naar het contactformulier op mijnroyalaware.nl te gaan.

ONS OVERALL AAN HET WERK!

'ALTIJD BIJ DE BESTE

‘Blijf positief en sta altijd klaar om strategische kansen te grijpen die zich voordoen.’ Dat is het credo van melkveehouder Edwin Dinkelman (41) in het Gelderse Lochem. Van de bedreiging - een zeer intensief melkveebedrijf met 230 koeien op 70 hectare grond de toekomst inbrengen – probeert hij een kans te maken door te investeren in een monomestvergister met stikstofstripper.

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto: Hans Banus

Een typerend voorbeeld van zo’n strategische kans kwam twee jaar geleden voorbij. Edwin en zijn vrouw Lotte zagen wel aankomen dat mestafzet de komende jaren als een molensteen om de nek van hun zeer intensieve melkveebedrijf bedrijf zou komen te hangen. Daarom waren ze met collega’s al langer in gesprek over het opzetten van een biogashub in Oost-Nederland. In gesprekken met de provincie Gelderland drongen ze aan op meer steun voor innovatie. Niet veel later kreeg de provincie rijksbudget en kwam er een regeling: 50% emissiereductie van methaan en stikstof is 30% subsidie. De biogashub kwam er niet, maar Edwin en Lotte gingen op individuele basis door. Ze schreven een plan voor hun bedrijf: een mono-mestvergister van 595 kuub met stikstofstripper, uitbreiding van de melkveestal met 90 koeplaatsen en dichte vloeren met mestschuiven in de stal. Ook een potstal voor droge koeien, mestscheiders, bunkers en een werktuigenberging/opslag van droge mest zaten in het plan. Eindresultaat: een investering van ruim € 1,8 miljoen waarop ze € 600.000 subsidie konden krijgen.

Volledige plan gerealiseerd Het volledige plan is inmiddels

gerealiseerd. ‘Als je 1/3 van een grote investering gesubsidieerd kunt krijgen, is dat natuurlijk een geweldige kans. Dat neemt niet weg dat je nog steeds € 1,2 miljoen zelf moet opbrengen’, zegt Edwin. Makkelijk was dat niet, met een redelijk halsstarrige bank. Uiteindelijk kwam de financiering rond, terwijl ze op de markt de wind meehadden. 2022 was financieel een topjaar voor de melkveehouderijsector. In plaats van veel belasting betalen, stopte maatschap Dinkelman de winst van 2002 volledig in de nieuwbouw met mono-mestvergister. Ze bouwden en renoveerden 150 koeienplekken onder het certificaat van Maatlat Duurzame Veehouderij (MDV), wat extra afschrijvingsmogelijkheden geeft. ‘Eigenlijk vielen heel veel dingen waar we mee bezig waren op de juiste plek samen, waardoor we ineens een flinke stap de toekomst in konden maken.’

Winst op meerdere fronten

De investering levert hun op meerdere fronten winst op. Voor de opgewekte elektriciteit krijgen ze SDE-subsidie + de stroomprijs op de vrije markt. ‘Dat betaalt alles af wat daar op die betonplaat staat, dus ook de stripper en de mestscheider’, vertelt Edwin. De stikstofstripper achter de installatie moet

‘BLIJF POSITIEF EN ALERT OP KANSEN’

Naam: Edwin Dinkelman

Plaats: Lochem, in maatschap met echtgenote Lotte en ouders Jan en Ennie Dinkelman

Bedrijf: 230 melkkoeien, 70 hectare land. Leverancier van groene elektriciteit.

Visie: Technisch goed draaien en daarmee tot de 25% best presterende bedrijven willen behoren. Blijf positief en probeer altijd klaar te blijven voor kansen die zich voordoen.

Acties: Enkelvoudige mestvergister met biogasproductie, mestscheider en stikstofstripper in gebruik genomen in 2024, in combinatie met staluitbreiding en -aanpassing. Groeien van 230 naar 250 melkkoeien.

de stikstofuitstoot reduceren. Als Brussel het gebruik van maximaal 100 kilo stikstof uit renure toestaat als meststof bovenop de standaardnorm van 170 kilo, dalen de mestafzetkosten op het bedrijf substantieel.

Als renure wordt toegelaten, neemt Dinkelman per direct afscheid van derogatie en gaat hij meer mais verbouwen. Zijn doel is doorgroeien naar 250 koeien met mestvergisting en 11.000 kilo per koe melken met weinig tot geen mestafzetkosten. ‘Godzijdank levert mestvergisting en strippen ook wat op en lijdt de kostprijs van het melkvee er niet onder. Ik kijk met EDF regelmatig over de grens en het steekt me soms dat andere landen amper tot niet handhaven op mestproductie en afzet. Dat is in Nederland wel anders en daarom vind ik

STAAN, DAT IS ONS STREVEN'

dat investeringen hierin ook wat moeten opleveren. Anders zetten we ons in de concurrentiepositie met het buitenland op een kansloze achterstand.’

Zomerstalvoeren

De familieboerderij Dinkelman ligt op zandgrond in een kleinschalig landschap met voornamelijk melkveehouderij. De grond is er schaars en duur waardoor je weinig weidegang ziet. Ook bij Dinkelman blijven de koeien het hele jaar door in de stal. Tweemaal daags krijgen ze vers gras voor het voerhek. Bijzonder is dat de melkveehouder z’n eigen bemestingsplan volledig zelf maakt in Excel. Dat geeft hem veel inzicht in de mineralenstromen. ‘In januari had ik controle van NVWA over 2022 en 2023. Omdat ik exact de systematiek ken en

weet waarom de cijfertjes staan waar ze staan, kon ik weerleggen dat ik te veel had bemest. Dat een melkveehouder dat helemaal zelf doet, maken ze bijna nooit mee’, vertelt hij lachend. Dinkelman maakt ook al tien jaar consequent een liquiditeitsbegroting die

‘ALS WE NIET GEWENST ZOUDEN ZIJN, ZOU ER GEEN VRAAG ZIJN NAAR MELK EN VLEES’

hij maandelijks bijwerkt aan de hand van de bankafrekeningen. ‘Dat vind ik zeer waardevol. En het helpt in ons streven om financieel-technisch altijd tot de top 25% van de bedrijven te behoren.’

Edwin en Lotte Dinkelman:'We kijken met EDF regelmatig over de grens en het steekt ons dat andere landen amper tot niet handhaven op mestproductie en -afzet.'

Verwerkers vechten om melk

Of hij optimistisch is over de toekomst van de melkveehouderij in Nederland? ‘Ja natuurlijk! Je ziet de verwerkers nu ook weer vechten om melk, dus we maken gewoon een product waar vraag naar is. Toch zie ik collega’s die heel scherp draaien worstelen, omdat ze zich niet gewenst voelen door de maatschappij. Ik zou daar ook last van hebben bij een melkprijs van 25 cent en fabrieken die de melk aan de straatstenen niet kwijt kunnen. Nu niet. Ik laat het geluid van een kleine groep die vindt dat het allemaal vegetarisch moet grotendeels langs me heen gaan. Als ik niet gewenst was, zou er geen vraag zijn naar de producten die we maken: melk en vlees.'

Richard, hoe haal ik het beste uit mijn bedrijf?

Bij Countus willen we jou als melkveehouder graag ondersteunen bij het ondernemen. Op fiscaal en juridisch gebied, maar bijvoorbeeld ook als het gaat om subsidies en strategisch advies. Dus, heb je een sparringpartner nodig? Neem gerust contact op met onze adviseurs uit Joure of Leeuwarden.

Countus Joure 0513 65 79 90 joure@countus.nl

COUNTUS.NL

KOECOMFORT UIT IERLAND SINDS 1987

KOEMATRAS

✓ NR.1 IN COMFORT

MAYO matrassen zijn sinds 1987 veruit de meest verkochte matrassen wereldwijd. Het materiaal zal nooit hard worden.

✓ NR.1 IN GRIP

Droog of nat, ongeacht de hellingshoek. Gegarandeerd grip door indrukbaarheid van het zachte materiaal

✓ NR.1 IN HYGIËNE

Simpelweg doordat vocht, melk of bacteriën niet in of door het matras lopen. Bacteriële broei is uitgesloten!

1500+ REFERENTIES

Altijd één bij u in de buurt !

Rob Bulte (+31) (0)6 305 69 255

Dieter Monbaillieu (+32) (0)476 29 52 60

Countus Leeuwarden 058 21 001 01 leeuwarden@countus.nl

HYBRIDE FLEX-BOX

✓ Degelijke stalen basis

✓ Standaard verhoogde en gebogen schoftboom

✓ Ronde flexbeugels ø75 mm voor minder druk

✓ Eenvoudig en snelle montage -> dus goedkoop

ENIGE

✓ Compleet geleverd incl. montagemateriaal

✓ Enige flexibele box met 10 jaar garantie

✓ Gunstig geprijsd

Maak gebruik van de FLEX-BOX CALCULATOR

Voor een goede opstart van koeien na afkalven is een goed werkend immuunsysteem essentieel. ‘Maar het afweersysteem is een complex geheel’, zegt Frens Hoeve van Speerstra Feed Ingrediënts. Mineralen en spoorelementen spelen een rol, maar zeker ook de glucose-voorziening. Dit laatste wordt grotendeels bepaald door de drogestofopname van de koe, weet Hoeve. ‘Daarnaast is het belangrijk dat het voer dat een koe opneemt goed wordt verteerd en benut. Een goed werkende pens is daarbij een eerste vereiste.

PENSVERZURING TACKELEN MET RUMIBIO ‘GOED WERKEND IMMUUNSYSTEEM ESSENTIEEL’

Voldoende glucose dient daarnaast twee zaken: ten eerste is het brandstof voor het immuunsysteem en ten tweede voor de productie van lactose, wat weer bepalend is voor de melkproductie.’

Hoeve vervolgt dat voor het goed functioneren van het immuunsysteem een schone lever bij afkalven van groot belang is. ‘Pensbestendige choline is een product dat de lever ontvet. ReaShure XC tenminste drie weken voor het afkalven voeren, helpt hierbij.’

Om het immuunsysteem verder te ondersteunen is het product NutriTek geschikt. ‘De ervaringen hiermee zijn dat weerstandsproblemen getackeld worden, stress bij de koeien verminderd en het net allemaal wat beter loopt op de bedrijven die dit product voeren.’

‘NEEM DE TIJD VOOR BEDRIJFSOVERNAME’

'Het is belangrijk om tijdig wensen en inzichten uit te wisselen over de bedrijfsovername.

In de praktijk wordt dat nog wel eens vooruitgeschoven en dat kan leiden tot een verschil in verwachtingen van overnemer en overdragers.' Dat zegt Andries van der Meer van Flynth.

Bedrijfsovernames zijn tegenwoordig vaak redelijk complex, stelt Van der Meer. 'Agrarische bedrijven zijn vaak kapitaalintensief. De gemiddelde omvang van de bedrijven is toegenomen en daarmee vaak ook de financieringsbehoefte en bijbehorende financieringslasten.’

Van der Meer vertelt dat hij tijdens het overnameproces alle belangrijke zaken

‘Groeien naar morgen’ is de naam van het platform van het ministerie van LVVN voor boeren die stappen willen zetten om verder te verduurzamen. Een belangrijk onderdeel is het delen van ervaringen. Ervaringen over hoe zij stap voor stap werken aan een duurzamer bedrijfsmodel. Een deel van deze boeren stelt hun bedrijf open voor bezoek van andere ondernemers. Dit zijn de Demobedrijven Duurzame Landbouw van De Groene Vonk. Aanvullend biedt dit platform van het ministerie van LVVN een overzicht van regelingen en ondersteuning om verdere verduurzaming van het bedrijf mogelijk te maken.

Elke agrariër kent het wel: je wilt best stappen zetten richting duurzaamheid, maar het is een zoektocht en

het gaat bepaald niet zonder risico’s. Op groeiennaarmorgen. nl delen collega’s hun kennis, maar ook de onzekerheden die het bij hen meebrengt om stappen te zetten richting duurzamere bedrijfsmodellen. En dat is zeker niet alles: boeren worden van harte uitgenodigd de demobedrijven van De Groene Vonk op te zoeken, een kijkje te nemen en de ervaringen van de ondernemers zelf te horen. In alle regio’s zijn verschillende type veehouders en akkerbouwers actief die als demobedrijf op het platform staan vermeld.

doorloopt met de generatie die overdoet en de overnemer. ‘Dat doen we stap voor stap en door er tijd voor te nemen. Dat laatste is ook belangrijk. Financieel-economisch, fiscaal en juridisch moet er veel geregeld worden en daar zetten wij onze expertise voor in. Maar het emotionele deel rond een bedrijfsovername verdient ook de nodige tijd en aandacht. Betrek alle gezinsleden bij de overname. Houd ze op de hoogte van de ontwikkelingen en wat de overname voor hun positie betekent.’

De 130-koppige veestapel van Jacob Jacobi in Westhem kampte vorig jaar langdurig met pensverzuring. Maar aanpassen van het rantsoen is niet eenvoudig. ‘Ik kan mijn graskuil niet zomaar vervangen en mais verbouwen is hier op de zware klei geen optie’, stelt de melkveehouder. Via zijn voeradviseur kwam hij in contact met een nieuw product tegen pensverzuring: RumiBio van Volac International. Er werd een praktijkproef opgezet. Hierbij kreeg de helft van de veestapel bij de ene robot 50 gram RumiBio toegevoegd, terwijl het rantsoen en lactatiestadium bij beide groepen verder vergelijkbaar was. Na twee maanden bleek het resultaat significant: gemiddeld 1,77 kilo meetmelk per koe meer. ‘De proefresultaten van RumiBio laten een doorlopend positief

effect zien’, vertelt Paul Fransen van Volac. Wat het dan oplevert? ‘Bij Jacobi pakte dit heel goed uit. De totale kosten van RumiBio bedroegen € 10,80 (54 dagen x 50 gram, € 4 per kilo). Met 149 kilo meetmelk meer (54 dagen RumiBio + 30 dagen vastgesteld na-ijleffect x 1,77) en een prijs van € 0,40 per kilo meetmelk, leverde de melk bij Jacobi € 59,60 per koe meer op’, rekent Fransen voor.

MET KENNIS ‘GROEIEN NAAR MORGEN’

Onderneem wat vaker tijd voor je toekomst

Samenwerken met Bentacera zorgt voor rust en ruimte in je hoofd. Als hét accountancy- en advieskantoor van het noorden nemen we jou werk uit handen. Wij adviseren en creëren inzicht op financieel, administratief en organisatorisch gebied. Dat gee jou de ruimte om met een goed gevoel (en een beetje afstand) na te denken over jouw bedrijf.

Welke koers vaar jij?

VOEL DE RUIMTE

Rentmeesterskantoor Van Eysinga & Oostra c.s. is één van de grootste beherende rentmeesterskantoren van Noord-Nederland.

Wij ondersteunen agrarische ondernemers bij financieringsvraagstukken en weten wat belangrijk is voor geldverstrekkers.

Ynsigt helpt! 058 20 300 20 www.ynsigt.nl

Wij zijn specialisten in:

• Beheer van onroerende goederen

• Aan- en verkopen

• Bestuursrechtelijke procedures

• (Er f)pachtzaken

• Ruilverkavelingszaken

• Taxaties

• Beleggingen

• WOZ-procedures

• Ruimtelijke ordening

• Planschade en nadeelcompensatie

www vaneysinga-oostra nl

Postadres: Postbus 254 • 8600 AG Sneek

Bezoekadres: Hegedyk 9 • 8601 ZR Sneek

Tel. 0515-238700 • Fax 0515-238701

E-mail: info@vaneysinga-oostra.nl

DE RATTENVANGER VAN

Albert Hofstra kan er uren over vertellen. Over de ratten die hij, vooral in het najaar en in de winter, bestrijdt. ‘Ja, het worden er meer en je moet het beheren anders kom je eronder te zitten. Een rattenechtpaar kan in een jaar wel zorgen voor 2.000 nieuwe ratten’, vertelt de gepassioneerde klauwbekapper én gecertificeerd en erkend rattenjager uit Akmarijp.

• Tekst:Alice Booij

• Foto: A3 Impressies

De 60-jarige Albert krijgt het de komende maanden weer druk. De mais gaat van het land en het wordt kouder. ‘De ratten trekken dan naar de bebouwing toe’, aldus Albert die maar eens opsomt wat voor schade die beestjes kunnen aanrichten. ‘Ze maken gaten in het plastic om bij de mais te komen, daar zijn ze gek op en het is lekker warm in die kuil.’ Broei en verontreiniging van het voer liggen op de loer. ‘In de stal knagen ze aan kabels waardoor er risico is op brand. Ze verspreiden allerlei ziektes die ook gevaarlijk kunnen zijn voor mensen’, benadrukt hij. ‘Ik ken een veehouder die de ziekte van Weil, leptospirose, heeft opgelopen. In de melkstal wemelde het van de ratten die met urine en uitwerpselen ook ziekten achterlaten. Die veehouder kon zich nog wel herinneren dat hij een wondje op zijn

handen had.’

Warmtebeeldkijker

Albert werkt op de moderne manier. Met een PCP-luchtdruk buks met daarop een geavanceerde warmtebeeldkijker. Apparatuur met een waarde van wel € 15.000 waar hij per jaar zo’n 1.000 ratten mee schiet. In het donker ziet hij de nietsvermoedende

‘SCHIETEN IS BETER DAN VOEREN’

ratten lopen door zijn kijker en kan in alle rust en trefzeker een schot lossen. Dat gebeurt meestal op een afstand van 5 tot circa 25 meter, ook in de stal. Het schieten is veel diervriendelijker en sneller dan werken met rattengif, zo

geeft hij aan. ‘Het gif is vanaf begin 2023 al verboden voor particulieren en slechts beperkt inzetbaar voor professionals’, licht Albert toe. ‘Je wilt niet dat je hond of katten bij het vergif kunnen komen. Bovendien zie je dat ratten er immuun voor worden. Het is ook geen prettige dood voor de diertjes. Je kunt ze beter schieten dan voeren.’

Populatie beheersen

Beheersen van de ratten is echt nodig, geeft hij aan. ‘Ik ben weleens op een bedrijf geweest waar ik op één avond 85 ratten heb geschoten en de avond erna nog 25. Dan zit je er echt wel onder.’ Met een keer of drie rattenvangen heeft hij zo’n plaag onder controle. En dan geeft Albert zijn klanten ook wel huiswerk mee. ‘Probeer zo weinig mogelijk rommel op je erf te houden, en daardoor geen schuilgelegenheid te creëren. Ik kan ze wel schieten, maar je moet ook de bron wegnemen.’

Eerlijk is eerlijk, ratten hebben ook nut, vindt de rattenjager. ‘Ze ruimen de rotzooi op, maar we hebben ze liever niet daar waar we voedsel produceren voor de mens. Melkfabrieken en IKB gerelateerde bedrijven eisen niet voor niets dat er aan rattenbestrijding gedaan wordt.’

Albert Hofstra: ‘Als ik bij boeren aan het klauwbekappen ben en aan de koffie zit, dan vraag ik wel of ze ook last van ratten hebben. Meestal is het dan bingo.’

GEEN COMPENSATIE? GEEN

Friese melkveehouders zien nog toekomstkansen voor hun bedrijven in een veenweidegebied met verhoogde waterpeilen. Het merendeel is ook bereid om aan te passen, mits er met grond of geld compensatie komt voor de vermogens- en inkomensschade. Maar komt die er ook daadwerkelijk?

• Tekst: Jelle Feenstra

• Foto’s: Mark Pasveer

De Friese overheden en de landbouworganisaties bereikten eind juni een akkoord over de compensatie voor boeren die in het Friese veenweidegebied te maken krijgen met een hoger waterpeil.

Aan deze zogeheten Compensatie Systematiek Veenweiden (CSV) is ruim drie jaar gewerkt. Vrijwel direct nadat de provincie, Wetterskip Fryslân en de zeven veenweidegemeenten in mei 2021 hun veenweideprogramma

2021-2030 presenteerden, begonnen de onderhandelingen. Experts op het gebied van grondzaken, bedrijfseconomie en juridische zaken leverden hun bijdrage en een klankbordgroep met melkveehouders uit de veenweidegebieden Idzegea en Aldeboarn-De Deelen dacht kritisch mee. En nu ligt er dus een prachtig instrument, dat boeren compenseert voor minder gewasopbrengst en vermogensschade. Immers, de grond krijgt met hogere waterpeilen minder landbouwkundige waarde. Het streven

BEWEGING IN DE FRIESE VEENWEIDE

Grond in het veenweidegebied krijgt met hogere waterpeilen minder landbouwkundige waarde. Het streven is om de schade te compenseren met grond en anders met geld.

is om de schade te compenseren met grond en anders met geld.

Motor van verandering

Geart Benedictus, woordvoerder namens de zeven Friese landbouworganisaties bij dit dossier, is content met de overeengekomen schaderegeling waarbij het uitgangspunt is dat benadeelde boeren er niet op achteruit gaan. ‘Het geeft de boeren in het gebied houvast en perspectief.’ Allemaal leuk en aardig natuurlijk, maar dat compensatiegeld en die compensatiegrond moet er eerst maar eens komen, erkent ook Benedictus. Hij is dan ook klip en klaar over het vervolg. ‘Een goed gevuld compensatiefonds is de motor van verandering. Zonder compensatie met geld of grond gaan boeren niet bewegen, dat lijkt me logisch.’ In het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) heeft de provincie de waardedaling van de gronden en vastgoed in de veenweide becijferd op ruim € 1 miljard. Op dit moment ligt er aan harde toezeggingen zo’n € 55 miljoen klaar, dus dat is eens een druppel op een gloeiende plaat. De grote vraag is dan ook: hoeveel geld komt er straks uit Den Haag? Zeker nu kersvers landbouwminister Femke Wiersma een dikke streep heeft gezet door het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Eerder werd al bekend dat het met ruim € 24 miljard gevulde stikstoffonds niet is opgenomen in het Hoofdlijnenakkoord van het nieuwe kabinet. Organisaties en boeren in de veenweide hebben nog steeds goede hoop dat er wel het nodige geld komt, maar is het genoeg om door te gaan met de verschillende plannen? ‘Het wordt wat dat betreft een

FRIESE VEENWEIDE: 68.000 HECTARE

Het Friese veenweideprogramma heeft betrekking op in totaal zo’n 68.000 hectare veenweidegebied en ongeveer 900 melkveebedrijven. Het doel is om de bodemdaling en de daarmee gepaard gaande afbraak van veen en de uitstoot van broeikasgassen een halt toe te roepen. Bodemdaling is af te remmen door de sloot- en vooral de grondwaterpeilen te verhogen. De afspraak is om hiermee te beginnen in gebieden met het meeste veen. Aldeboarn-De Deelen, Idzegea en Hegewarren lopen voorop in de uitvoering van de gebiedsontwikkeling en krijgen prioriteit bij de toedeling van financiële middelen. In de gebieden wordt volop geëxperimenteerd met proeven rond onder andere flexibel peilbeheer, bodembeheer, weidevogelbeheer en de ontwikkeling van alternatieve verdienmodellen.

spannende Prinsjesdag voor de Friese veenweideboeren’, stelt voorzitter Piet Dijkstra van de gebiedscommissie Aldeboarn-De Deelen. De uitkomst ervan was bij het ter perse gaan van dit nummer nog niet bekend.

Wiersma zegde in het debat met de Tweede Kamer toe dat er de komende jaren genoeg geld beschikbaar komt om met energie door te kunnen gaan’. Ook stelde ze dat het voorwerk van de provincies in de afgelopen twee jaar niet weg is. ‘We gaan er alleen op een andere manier invulling aan geven en daar zijn we nu druk mee bezig.’ Ook als er voor de plannen in de veenweide genoeg middelen beschikbaar komen, zijn er nog hordes. Zo is er voor het CSV een akkoord nodig van de

€ 55 MILJOEN AAN TOEZEGGINGEN IS DRUPPEL OP GLOEIENDE PLAAT

Europese Commissie. Verder moeten er in het gebied genoeg boeren stoppen, wil Provinsje Fryslân voldoende compensatiegrond kunnen aanbieden. ‘Je hebt in het zuidelijke deel van Aldeboarn-De Deelen al snel 400 hectare nodig, waarvan de provincie nu ongeveer de helft heeft gekocht’, vertelt Dijkstra.

Aanvalsplan Grutto

Enthousiaste boeren in de Friese veenweide gaan ondertussen door met het maken van toekomstplannen op basis van boeren met een hoger waterpeil. Zo maakten dertig melkveehouders in AldeboarnDe Deelen Noord een ambitieus weidevogelplan. Het gebied is aangewezen als kansrijk gebied voor het Aanvalsplan Grutto, omdat er al een robuust weidevogelgebied ligt en er interesse is bij boeren om hierbij aan te haken. Hierdoor kan een areaal van ruim 900 hectare weidevogelland worden gerealiseerd, volgens de voorwaarden van het Aanvalsplan Grutto. Dit is een mozaïek van landerijen dat is ingericht voor weidevogelbeheer. Voorwaarden zijn onder meer een hoog waterpeil, gebiedsgerichte predatorenaanpak en een coördinator voor het mozaïekbeheer. De dertig melkveehouders maakten een

Antwoord op de vraag of er voldoende compensatie in vorm van grond en geld komt, wordt in het voorjaar van 2025 verwacht.

SJOERD MINNEMA:

Sjoerd (52) en Antsje (40) Minnema houden nu 126 koeien op 77 hectare en willen verkennen hoe hun bedrijfsopzet in 2030 maximaal kan inspelen op de toekomst. ‘Meebewegen met maatschappelijke ontwikkelingen hoort daar ook bij. Dat is een van de redenen waarom we weer zijn gaan weiden en ook meedoen aan het duurzaamheidsprogramma van Albert Heijn en A-ware.’ Ze streven naar balans binnen het bedrijf: maatschappelijke wensen, natuur en een zelfvoorzienende bedrijfsvoering zijn onderdelen van die balans. ‘We willen het bedrijf continu verbeteren, zodat we een goed lopend bedrijf kunnen overdragen aan de volgende generatie.’ Voor Sjoerd en Antsje zijn arbeidsgeluk en enthousiasme een belangrijke voorwaarde om te blijven boeren. ‘We staan altijd open voor nieuwe dingen waarvan we kunnen leren en die inspireren. Dat is belangrijk om het plezier er in te houden. Want als je alleen maar bezig bent met alle onzekerheden die er nu zijn, raak je dat kwijt.’ Het plan is om bij peilverhoging 11 hectare extra grond uit de compensatieregeling toe te voegen en daarmee het bedrijf te extensiveren. Na aftrek van de waarde van de extra grond, resteert er nog een bedrag van € 871.000 aan vermogens- en inkomensschade. Dit bedrag wordt gebruikt voor extra aflossing.

HERMAN EN RUDOLF LENES:

Hun melkveebedrijf met 192 melkkoeien en 71 hectare land ligt middenin het Friese veenweidegebied. Dat levert met de aangekondigde peilverhogingen - van circa 1 meter onder het maaiveld naar zo’n 35 centimeter - een hoop beperkingen op in de komende jaren. Voor hun toekomstplan maakten de broers Herman (50) en Rudolf Lenes (46) de keuze om hun intensieve bedrijf in Vegelinsoord, met meer dan 27.000 kilogram melk per hectare, te extensiveren. Ze hebben inmiddels voor € 1,9 miljoen 40 hectare grond van de stoppende buurman gekocht en zitten daardoor al middenin het proces. De omvang van de veestapel bleef gelijk, waardoor ze nu op ruim 16.000 kilo melk per hectare zitten. Hierdoor doen ze sinds mei mee aan het duurzaamheidsprogramma Tuurlijk van DOC Kaas, Jumbo en Uniekaas. Dat levert een plus op van 4 cent per kilo melk. Ook is er nu meer inkomen uit agrarisch natuurbeheer. De broers laten de vermogens- en inkomensschade bij peilverhoging uitkeren in de vorm van geld. Dit betreft een bedrag van € 1,7 miljoen. Het bedrag wordt gebruikt voor aanvullende investeringen en voor aflossing van de langlopende schuld die is gestegen door de grondaankoop.

gebiedsofferte, waarin staat wat ze aan maatregelen en financiële steun nodig hebben om van Aldeboarn-De Deelen Noord een robuust weidevogelgebied te maken. Ze vragen om langjarige doelgerichte beheercontracten, een vergoeding voor stalaanpassingen, compensatie voor afwaardering van grond en gericht predatiebeheer. Daaraan hangt een kostenplaatje van € 56 miljoen tot 2045. Nieuwe plannen maken voor het eigen melkveebedrijf, in een tijd met veel onzekerheden over de toekomst, deden ook acht individuele

Friese melkveehouders in het veenweidegebied. Samen met WURonderzoeker Jelle Zijlstra en adviseur Andries-Jan de Boer verkenden ze

‘ACTIEF

GRONDBELEID AUB’

hun perspectief. In de gemaakte plannen leiden het hogere waterpeil en maatschappelijke wensen rond extensivering in de meeste gevallen tot minder melk per hectare. Vier van de acht bedrijven doen op deze pagina’s

JACOB VAN DER BIJ: ‘VOL INZETTEN OP WEIDEVOGELS’

De bedrijfsstrategie van Jacob van der Bij (38) in Aldeboarn is bewust en overtuigd gericht op productie van melk en vlees met meerwaarde. Voor het melkveebedrijf met 114 koeien en 89 hectare land betekent dat biologische productie, veel zorg voor weidevogels - met op 70% van het areaal een vorm van ANLb-weidevogelbeheer - en veel aandacht voor natuur en bodem binnen de bedrijfsvoering. ‘Ik zou graag werken aan intensievere vormen van natuurbeheer op percelen die zich daarvoor lenen.’ Tegelijkertijd wil hij meer balans tussen doelgericht weidevogelbeheer en het handhaven van voldoende kwaliteitsgras om de melkproductie op niveau te houden. ‘Dat vraagt wat mij betreft om nieuwe concepten voor de financiering van weidevogelland, bijvoorbeeld verlaagde pacht, herwaardering van grond met uitkering van waardedaling door de overheid of medefinanciering van weidevogelpercelen door belanghebbende partijen.’ Hij hoopt dat deelname aan Aanvalsplan Grutto ook een concept kan opleveren dat natuurbeheer financieel beter mogelijk maakt. Met de compensatieregeling CSV kan hij mogelijk uitbreiden met 14 hectare en vijftien koeien extra houden. Een andere optie is om 16 hectare te verkopen aan de provincie Fryslân en die weer te pachten. Dit laatste scenario lijkt financieel het meest aantrekkelijk en ook beroepsmatig voelt de melkveehouder daar veel voor.

hun verhaal. De toekomstplannen zijn gemaakt, ervan uitgaande dat de compensatie via het CSV er ook daadwerkelijk komt. ‘Want als er geen grond of geld is om te compenseren, hebben deze plannen ook geen kans van slagen’, benadrukt melkveehouder Herman Lenes uit Vegelinsoord nog maar eens. De makers van het rapport besluiten met de aanbeveling aan de Provinsje Fryslân om een actief provinciaal grondbeleid en grondcompensatie, die extensivering voor melkveehouders mogelijk maakt, hoog op de prioriteitenlijst te zetten.

ANNE-PIETER VISSER:

‘GELEIDELIJK

AANPASSEN’

Blijven inspelen op nieuwe ontwikkelingen via de weg van de geleidelijkheid. Dat is de rode lijn in de strategie van Anne-Pieter Visser (36) uit Gaastmeer. Zijn bedrijf ligt in het centrum van het Friese merengebied. ‘In 2022 heb ik het bedrijf met drie neventakken overgenomen van mijn ouders: 124 melkkoeien, appartementenverhuur, bed & breakfast en een jachthaven. Die meerdere takken zorgen voor risicospreiding. En dat is prima natuurlijk. Maar mijn hart ligt bij de melkveehouderij en gezond ondernemen met een goed producerende veestapel.’ Visser wil alle bedrijfstakken evenwichtig verder ontwikkelen, hoewel tijdens de gesprekken over de planvorming duidelijk de meeste aandacht naar de ontwikkeling van de melkveehouderij gaat. 'Mijn streven is een economisch gezond bedrijf, of dat nu met 100 of 125 koeien is. Als ondernemer ben je steeds bezig toekomstkansen te verkennen. Niet door een roze bril, maar met realiteitszin; het moet bij je passen en financieel haalbaar zijn.’ Uitgangspunt is dat de grondcompensatieregeling binnen CSV maximaal wordt gebruikt: dit levert 13,5 extra ha grasland op. Na aftrek van de waarde van de extra grond resteert en er nog een bedrag van € 708.000 aan inkomensen vermogensschade. Van dit bedrag worden de benodigde investeringen betaald. Het daarna nog resterende deel wordt gebruikt voor extra aflossing.

MAÏS GOED BEWAREN = GELD BESPAREN

Een oplossing op maat voor uw sleufsilo?

Bel uw persoonlijke adviseur

Tel: +31 (0)342 44 10 50

BUILDING A SOLID FUTURE

H a y e B et h l e h e m D e M i n e r a l e We r e l d

40 zak zouttabletten à 25 k g

Bij 6 pallet afname (palletprijs) € 279

40 zak à 25 k g onthardingszout granulaat

Bij 6 pallet afname (palletprijs) € 260

1 Big bag zeeschelpenkalk 1.000 k g € 325

1 Big bag à 1 00 0 k g Vruchtbaarheidsmineralen € 730

1 Big bag krijt 1.00 0 k g € 155

Staffel per 4 à € 145

Winkel: Grindweg 143 Magazijn: Grindweg 144 8471 EJ Wolvega Tel: 0561 61 76 69

uw toekomstplannen?

De agrarische sector blijft uitdagend, maar zeker ook erg mooi met volop mogelijkheden. Zorg dat u uw eigen toekomstvisie helder hebt en denk ook na over een plan B. Ons toegewijde team staat voor u klaar en denkt graag mee bij het maken van uw keuzes. Met aandacht voor uw bedrijf, uw toekomstwensen én de kansen in wet- en regelgeving.

Neem contact op met Flynth of ga naar www.flynth.nl/melkvee

Flynth. Het beste advies dat

Snel, onafhankelijk en zorgvuldig!

STRATEGISCH ADVIES FINANCIERINGSVRAAGSTUKKEN FISCALE OPLOSSINGEN

BEDRIJFSECONOMISCHE ANALYSE

BEDRIJFSOVERDRACHT EN MEER

Dick Bijlsma (06 - 5363 1544) | Jan van der Linde (06 – 1001 9885)

IN HEALE IUW FRYSKE BÛSBOEKJES

Elke jierdei is wichtich, mar de fyftichste is spesjaal. It is in mylpeal in it libben. Als it goed is, rint dat libben sa datsto foar eagen hiest. Je hawwe in protte leard en ûnderfining opdien. Mar ûndertusken binne je noch jong en hooplik sûn genôch om foarút te sjen, nije stappen te setten. Ferhúzje, oar wurk, oare hobby’s…. Foar it Fryske Bûsboekje is it krekt sa. As jim dit leze, leit it nije Bûsboekje alwer rûnom yn de winkels en kiosken yn Fryslân. En edysje 2025 is it feestje wurdich! It Bûsboekje sjocht Abraham, of is it Sarah...? Yn 1975 fersoarge de propagandakommisje fan it warbere Kristlik Frysk Selskip it earste Bûsboekje, foar 1976. Wy kinne net echt ‘claime’ dat it in primeur wie, der wiene al folslein Fryske ‘almenakken’

en ‘bûsboekjes’ yn 18461847, en yn 1949-1955. Mar 50 jier fine wy al in rekôr. Tema foar 2025 is dan ek: “jubilea”. Fragen of bestelle fia it wrâld-wide web? Stjoer in berjocht nei bestelle@ busboekje.frl. Of sjoch op https://busboekje.frl.

Op 8 & 9 november vieren wij ons 10-jarig bestaan én de verhuizing naar ons nieuwe pand in Joure met een open dag.

Eén dag is speciaal voor alle gebruikers van een portaalsysteem, terwijl we op de andere dag ons bedrijf voor iedereen openstellen.

Houd onze socials in de gaten voor meer informatie! www.bvdl-agroadvies.nl

ACCOUNTANTS MET BOERENVERSTAND

Bezoek ons op: “de Dag van Melk van het Noorden”

Bezoek ons op: “de Dag van Melk van het Noorden”

‘EFKES BUORKJE MEI ABEL’ VOOR FRIESE LANDBOUWVISIE

‘Dit was voor mij als gedeputeerde een van de nuttigste bijeenkomsten tot nu toe is. Het is zo waardevol om direct van boeren te horen wat hen bezighoudt, waar ze zich zorgen over maken en wat ze willen’, zei de Friese landbouwgedeputeerde Abel Kooistra in Holwert tegen Omrop Fryslân. Het was de eerste van drie sessies met gesprekken met Friese boeren onder de titel ‘Efkes buorkje mei Abel’. De input vormt een belangrijke bouwsteen voor de nieuwe landbouwvisie die Provinsje Fryslân aan het schrijven is. Het initiatief hiervoor werd genomen door Femke Wiersma, maar zij werd landbouwminister. Kooistra zette het initiatief voort en sprak of spreekt in Holwert,

• Foto: Niels de Vries

Friens en Oosterwolde met boeren. Vóór de zomer had de provincie al sessies met agrarisch bedrijfsleven, belangenbehartigers, kennisinstellingen, agrarische collectieven en natuurorganisaties. Eind dit jaar moet de Friese landbouwvisie klaar zijn. De vorige visie dateert uit 2017 en sprak de ambitie uit om als provincie voorop te lopen in natuurinclusieve kringlooplandbouw. Inmiddels waait er met de BoerBurgerBeweging een andere wind op het Provinsjehûs en valt herhaaldelijk het woord ‘boerdiversiteit’. Wat dat betekent? ‘Elke boer doet er toe, ook de intensieve of grootschalige die inzet op technologie. Dat willen we als provincie graag uitstralen en dat komt in onze toekomstvisie terug’, beloofde de gedeputeerde.

De specialist voor in

’t Heechhout 5 | 8842 LL Wjelsryp

info@comfortkoe.nl | www.comfortkoe.nl info@betonbedrijfdeinum.nl | www.betonbedrijfdeinum.nl

Roland Andringa: 0683 - 20 11 21

Tjibbe Thom Deinum: 0610 - 52 13 22

• jaarrekeningen

• fiscale adviezen

• loonadministraties

• belastingaangiften

• bedrijfseconomische adviezen

• bedrijfsoverdrachten

• samenwerkingsvormen

• subsidies

Joure | t. 0513 41 56 55 www.aldersebaas.nl

GEZONDHEID OP NUMMER 1

NutriTek onderst e u nt het natuurlijke immuunsysteem van de k oe. Wetenschapp e l ijk onderzoek toont aan dat Nut riT e k een positieve invloed heeft op de pensgezondheid, DS- o p n ame begin lactatie en conditiebehoud na afkalven.

Informeer bij uw voerleverancier naar NutriTek of bezoek onze website.

www.speerstra.com 0514 56 90 01

INTERVIEW

‘ACHTER DE COMPUTER VERDIEN

Met de aankoop van 50 hectare zandgrond en het pachten van 55 hectare natuurgrond maakt de maatschap Holtrop in Delfstrahuizen een flinke extensiveringsslag. Het overschot aan gras nemen ze op de koop toe. ‘Ik heb liever stress van grond dan van stront’, glimlacht Theunis (35).

•Tekst:

Jelle Feenstra

Foto: Hans Banus

•

Aan de boorden van het Tjeukemeer ligt de boerderij van de familie Holtrop. Toen Theunis 16 was, wist hij wat hij wilde: boer worden, met een camping erbij. ‘Ik wilde ondernemen en zag heil in een recreatieve tak.’ Moeder Geeske raadde het hem af: ‘Daar valt nog geen stofzuiger mee te verdienen.’ Ze vonden een compromis: een camping met dagrecreatie erbij. Samen gingen ze aan de slag en nu ontvangen ze tussen maart en oktober jaarlijks 5.000 bezoekers. Bedrijven, scholen, verenigingen of families komen er om een dagje gezellig te ‘fierljeppen’, boerengolven, boerenknotshockey, te koe-knuffelen of een andere speelse activiteit.

Extensiveren logische stap

Een succesvolle sprong naar verbreding op het melkveebedrijf, waar inmiddels 290 koeien op 230 hectare grond worden gehouden. Voor Theunis is het helder dat extensivering en grondgebondenheid belangrijke thema’s worden in de melkveehouderij, zeker in het veenweidegebied waar het bedrijf grotendeels in ligt. Ook in het licht van de wegvallende derogatie is de recente gronduitbreiding een logische stap. ‘Ik denk ook wel eens na over melkrobots. Maar als ze de melkveehouderij in dit gebied, waar ook Natura 2000-terreinen liggen, toch fors gaan extensiveren, moet je je afvragen of dat een handige

investering is. Het kan best zijn dat we de koeien over een aantal jaren dag en nacht weiden op een biologisch en natuur-inclusief melkveebedrijf.’

Of hij die kant ook echt op wil?

Hij haalt z’n schouders op. ‘Ik pas me makkelijk aan veranderende omstandigheden. Als er maar een verdienmodel uit te halen is, dat is het belangrijkste.’ Flexibel zijn in denken en opereren, is een kenmerk van de Friese ondernemer. ‘Voor de komende tien jaar hebben we ook geen specifieke visie. De strategie is genoeg geld verdienen en dat betekent inspelen op omstandigheden die veranderen. En op dit moment is dat extensiveren. Je kunt overal tegen zijn of tegenaan schoppen, maar het brengt je niet zo veel. Beter is: één dag balen, accepteren en dan zien hoe je er weer een kans van maakt.’

Tienjarenplan is gerealiseerd

Tien jaar geleden stapte zijn broer Bartele uit de maatschap om zijn eigen bedrijf te beginnen in Rotstergaast. Theunis ging verder, met z’n vrouw Elianne en zijn ouders Minne en Geeske. ‘We hebben toen een tienjarenplan gemaakt voor het melkveebedrijf en we staan nu waar we wilden zijn. De stallen zijn gemoderniseerd en geoptimaliseerd, er kwam in 2016 een nieuwe melkstal en twee jaar geleden bouwden ze een

‘TIJD VRIJ MAKEN OM NA TE DENKEN’

Naam: Theunis Holtrop

Plaats: Delfstrahuizen, in maatschap met z’n vrouw Elianne en zijn ouders

Minne en Geeske

Bedrijf: 290 koeien op een 28-stands carrousel, 230 hectare land, waarvan 40% onder agrarisch natuurbeheer. Daarnaast biedt het bedrijf boerderijrecreatie aan met een camping erbij.

Visie: Tot de best presterende bedrijven blijven behoren in termen van economische resultaten. Land wordt een belangrijkere productiefactor voor melkveehouderij. Accepteren dat verandering bij ondernemen hoort.

Acties: Optimalisatie van landbouwactiviteiten en dagrecreatie. Er is altijd ruimte voor verbetering. Tijd vrij blijven maken voor en energie steken in het zien en grijpen van de kansen die voorbij komen.

nieuwe loods, om alle machines onder één dak te hebben. In de tussentijd groeide ze op eigen kracht met 5 tot 10% per jaar in melkproductie. ‘Om het risico op ziekte-insleep te vermijden, kopen we al jaren geen vee aan. De koeien worden hier gemiddeld 7 jaar en 7 maanden oud en ons vervangingspercentage is met 16% extreem laag.’ Met de recente gronduitbreiding zijn ze met het melkveebedrijf nu behoorlijk op streek. Dat was volgens hem nodig ook. ‘Toen ik nog bij de bank werkte, zag ik bedrijven met twee takken voorbij komen. Dan kwam bij de ene tak het geld met bakken binnen, maar bij de andere tak ging het er met bakken

IK MEER DAN IN DE STAL’

weer uit. Dat dreigde hier ook even te gebeuren. Maar nu hebben we het mooi staan en kan ik de werkzaamheden ook meer uit handen geven aan het personeel. De komende tijd ga ik weer meer focussen op de dagrecreatie, om daar de zaken te optimaliseren. Ik vind het een hartstikke leuke tak, zien dat mensen hier blij weggaan. Verder doen we veel in weidevogelbeheer, wat ook heel leuk is, maar waar je niks aan verdient en wat door de grote mate van predatie ook vaak frustreert.’

Zelf blijven rekenen

‘Kritiek is het meest waardevolle dat je kunt krijgen’, stelt Theunis. ‘Omdat het je helpt verbeteren en ontwikkelen.’

Zo draait hij mee in de studiegroep van Hans Dirksen, die hem regelmatig prikkelt. ‘Daar word je beter van. Kijk, er valt echt wel geld te verdienen in

‘KRITIEK IS HET MEEST WAARDEVOLLE DAT JE KUNT KRIJGEN’

de melkveehouderij, maar je moet wel scherp zijn en blijven ondernemen. Dat begint met tijd vrij maken om na te denken. Om het weekend ben ik vrij. Iedereen denkt dat het geld kost, maar voor mij zijn dat wel de stappen,

Holtrop maakte in Delfstrahuizen een succesvolle sprong naar verbreding en daarna extensivering van het melkveebedrijf. ‘Ik pas me makkelijk aan veranderende omstandigheden aan. Als er maar een verdienmodel uit te halen is, dat is het belangrijkste.’

dan verdien ik het meest. Dan ga je nadenken over nieuwe stappen en heb je weer zin in de dagen dat je hard aan het werk bent.’ Een ander motto van hem is zelf blijven rekenen. Dat doet hij bijvoorbeeld elke dag in Google Spreadsheet, waar hij uitrekent hoe scherp er wordt gevoerd. Of bij nieuwe investeringen in Excel, waar alle jaarcijfers van het bedrijf tot vijftien jaar terug in staan. ‘Op basis daarvan kan ik dan veel beter de discussie aan met mijn voeradviseur, mijn accountant of mijn bank. Want je weet deksels goed waar je het over hebt. Ik verdien het meeste geld als ik achter de computer zit, meer dan dat ik doe met hard werken in de stal.’

Theunis

EENZIJDIGE JOURNALISTIEK

De NRC staat sinds jaar en dag te boek als een kwaliteitskrant. Van een kwaliteitskrant verwacht ik dat bij het schrijven van een onderwerp de moeite wordt gedaan om beide kanten van de medaille te belichten. Als lezer kan ik dan zelf mijn eigen mening vormen. Na het lezen van het interview met Jan Douwe van der Ploeg en het daarop volgende hoofdredactionele commentaar in de krant van 28 augustus, werd ik niet bevestigd in het beeld dat NRC een kwaliteitskrant is. Eerder krijg je de indruk dat een reeds lang gepensioneerde Wageningse hoogleraar weer eens wordt uitgenodigd om de vooringenomen mening van de Randstedelijke redactie te bevestigen. Die mening is weinig verrassend: ‘Het verdienmodel van de intensieve landbouw is failliet’.

Welk verdienmodel?

Het moet volgens de twee artikelen totaal anders. Nergens wordt duidelijk wat dan het concrete verdienmodel moet worden waarmee boeren op kunstmatig klein gehouden bedrijven vooruit kunnen. Ook wordt gesuggereerd dat de hedendaagse landbouw het gevolg is van een sluw complot van een op winst beluste agribusiness, met de Rabobank als de grote aanvoerder. De werkelijkheid is dat de Nederlandse landbouw zo imposant is geworden door excellerende ondernemers- en handelsgeest in een extreem vruchtbare delta. Let wel: daarbij jarenlang gestimuleerd door Europees landbouwbeleid. Tel daarbij op de ligging nabij koopkrachtige bevolkingscentra – de driehoek Parijs-Berlijn-Londen – en het succes is voor een belangrijk deel verklaard. Logisch toch, dat je daar, als deelnemer van dat complex, niet zonder slag of stoot afscheid van neemt? Een complex dat zorgt voor een bijdrage van 8% aan het BNP en waar aan elke melkveehouder vijf fulltime banen hangen.

The best of both worlds

Dat er niet alleen in Nederland maar wereldwijd grote opgaven liggen om voldoende voedselproductie te combineren met schoner water, schonere lucht en meer biodiversiteit, is voor vriend en vijand kraakhelder. De interessante vraag is hoe je dat doel kunt bereiken. Zowel de stroming die zich richt op extensief, natuur-inclusief en biologisch als de stroming die zich richt op groot, intensief en hulp van technologie hebben daar interessante antwoorden op. Probeer dáar als kwaliteitskrant eens op in te zoomen. Zet Jan Douwe van der Ploeg een keer naast

Aalt Dijkhuizen. En laat beide eens vertellen hoe de wereld van voedselproductie er een stukje beter uit kan zien. Dan kan ik als lezer mezelf een mening vormen over welke weg mij het meeste aanspreekt. Misschien wil ik het beste van beide werelden dan wel combineren.

Complex van factoren

De Leeuwarder Courant - die graag aanschurkt tegen het grote NRC en tegenwoordig onder dezelfde uitgever valt - doet ook nog een duit in het zakje. Maarten Pennewaard schrijft dat de Nederlandse landbouw veel te veel stikstof uitstoot en dat de natuur daardoor in deplorabele staat verkeert en de gezondheid van burgers aantast. Zonder ook maar een spoortje nuance aan te brengen. Beste man, verdiep je eens in het enorme complex van factoren dat van invloed is op de staat van de hedendaagse natuur en de gezondheid van de burger. Je zult versteld staan hoezeer de wereld ten opzichte van de geromantiseerde jaren ’50 en ’60 is veranderd. De landbouw keer op keer aanwijzen als de grote boosdoener is erg kortzichtig en een kwaliteitskrant, die beide pretenderen te zijn, onwaardig.

Jelle Feenstra

20240801-LELY_Adv_SIGO_188x132mm_Magazine_Contour.indd

Alfa Leeuwarden

Lynbaan 25 8941 BR Leeuwarden 088 2532300

leeuwarden@alfa.nl

Alfa Buitenpost Ried 10 9285 KK Buitenpost 088 2532400 buitenpost@alfa.nl

Alfa Sneek

Selfhelpweg 121A 8607 AC Sneek 088 2533350 sneek@alfa.nl

Je bent ondernemer en je wilt blijven ondernemen in een uitermate uitdagende omgeving. Dan is het prettig dat er iemand naast je staat en je doelgericht adviseert over je bedrijfsvoering en strategie. Alfa is jouw betrokken adviseur: overal dichtbij.