Pedro Mairal
“ปริศนาอันเรียบง่ายทีผ่ กู เรื่องได้ อย่างชาญฉลาด … หนังสือทีม่ บี รรยากาศและการบรรยายน้ อยกว่าทีค่ วร จะเป็ น ทว่าฉากและตัวละครช่างมีชีวิตชีวา...อ่าน แล้ วมีความสุขอย่างแท้ จริง” — ซาราห์ เจอรั ลด์ , ผู้เขียน Binary Star ใน นิตยสาร Publishers Weekly (หนึ่งในหนังสือสิ บ เล่มยอดเยีย่ มทีม่ ี ความหนาน้อยกว่า 150 หน้า) “นวนิยายที่เต็มไปด้ วยปริ ศนาเล่มนี ้ท�ำให้ เรามีความ สุขจากวิธีการบรรยายที่ไม่ฟมเฟื ุ่ อย” — Publishers Weekly “เปโดร ไมราล ไม่ใช่นักเขียนอาร์ เจนตินาจ�ำพวก อาจารย์วรรณคดีสงู วัยในวิทยาลัย” — The Los Angeles Times “นวนิ ย ายขนาดสั น้ ที่ ว่ า ด้ วยเรื่ อ งราวของภาพ เขียนชิ ้นใหญ่ เป็ นงานทีอ่ า่ นได้ อย่างมีความสุข และ พิสจู น์ความสามารถของเปโดร ไมราล ว่าเป็ นหนึง่ ในบรรดานักเขียนที่โดดเด่นของอาร์ เจนตินาในตอน นี ้ นวนิยายเรื่ องนี ้เป็ นผลงานเล่มแรกของเขาที่ได้ รับ การแปลเป็ นภาษาอังกฤษ” — เดวิด เลียวิตต์ ผู้เขียน The Lost Language of Cranes and The Two Hotel Francforts
“ภาษางดงาม แต่ละหน้ าเลือ่ นไหลไปพร้ อมกับความ คิ ด สดใหม่ แ ละการพรรณาที่ เ ต็ ม ไปด้ ว ยสี สัน … เรื่องราวทีเ่ กิดขึ ้นกระตุ้นความสนใจ และแน่นอนว่า นี่เป็ นเพียงภาษา ...พระเจ้ า ทว่าเป็ นภาษาทีเ่ กาะกุม เราเอาไว้ วิธีบรรยายของไมราลมีชีวติ ชีวายิง่ เข้ ม ข้ นอย่างยิ่ง และพิถีพิถันอย่างยิ่ง ท�ำให้ เราอ่าน นวนิยายเล่มนี ้ด้ วยความหลงใหล ” — The Coffin Factory “มหึมา (และเมื่อเปรี ยบกับขนาดของหนังสือ ถือว่า ท�ำได้ มากกว่า) นวนิยายเล่มนี ้มีฉากหลังในชนบท ...เรื่ องราวของครอบครัวริ มฝั่ งแม่น� ้ำอุรุกวัย ที่แทรก ด้ วยเรื่ องชวนหัวในตลาดศิลปะระดับนานาชาติ” — Bookslut “การค้ นหาบางอย่างด้ วยความแน่วแน่ของจิตรกร ราวกับนักฝั นเฟื่ อง ท�ำให้ นกั เขียนชาวอเมริ กาใต้ ผ้ นู ี ้ เตือนให้ เรานึกถึง Unknown Masterpiece นวนิยาย ของบัลซัค ร้ อยแก้ วที่มีชีวิตชีวาของไมราลเคลื่อน จากความสามัญไปสูค่ วามรุ่มรวย และย้ อนกลับมา จุดเดิมอี กครั ง้ โดยไม่ได้ กระโดดข้ ามจังหวะใดไป แน่นอนว่า Salvatierra จะต้ องท�ำให้ นกั อ่านบางคน นึกถึงการบรรยายแบบโศกปนขันเกี่ยวกับชีวติ ศิลปิ น ของเฮนรี่ เจมส์” — เจด เพิร์ล, The New Republic
ปีที่หายไปของฆวน ซัลบัตเตียร่า SALVATIERRA เปโดร ไมราล เขียน วารยา ศุภศิริ แปล Copyrights for Salvatierra © 2008 by Pedro Mairal Copyright Arranged with Pedro Ernesto Mairal Ciudad de Buenos Aires, Argentina First published in Thailand: 2015 by Legend Books Publishing Co.,Ltd Thai Translation Copyright © 2015 by Varaya Suphasiri
พิมพ์ครั้งที่หนึ่ง ธันวาคม 2558 ราคา 190 บาท หมวด วรรณกรรมแปล ข้อมูลทางบรรณานุกรมของสำ�นักหอสมุดแห่งชาติ National Library of Thailand Cataloging in Publication Data ไมราล, เปโดร ปีที่หายไปของฆวน ซัลบัตเตียร่า = Salvatierra -- ขอนแก่น : เลเจ้นด์ บุ๊คส์, 2558 204 หน้า. 1. นวนิยายอาร์เจนตินา. I. วารยา ศุภศิริ, ผู้เแปล. II. ชื่อเรื่อง. 863. ISBN 978-616-92052-3-4
“Obra editada en el marco del Programa ‘Sur’ de Apoyo a las Traducciones del Ministerio de Relaciones Exteriores, Comercio Internacional y Culto de la República Argentina”
***** “นวนิยายเรื่องนี้ได้รับการสนับสนุนค่าใช้จ่ายในการจัดพิมพ์บางส่วน จาก ‘Sur’ ซึ่งเป็นโครงการสนับสนุนการแปลของกระทรวงการต่างประเทศ แผนกการค้าระหว่างประเทศและวัฒนธรรมของสาธารณรัฐอาร์เจนตินา”
บรรณาธิการบริหาร: เทพพิคฑูนญ์ เลิศฤทธิ์ธนะกุล, วิมล เลิศฤทธิ์ธนะกุล, บุญ หลวงจันทร์ ที่ปรึกษาสำ�นักพิมพ์: ฉัตรนคร เขมาสารี บรรณาธิการและที่ปรึกษากฏหมาย: ศุภฤกษ์ เทิงสูงเนิน บรรณาธิการฝ่ายผลิต: ศิริธาดา กองภา จัดรูปเล่ม: วารยา ศุภศิริ พิสูจน์อักษร: ฤกษ์ ศุภศิริ ออกแบบปก: N.Paksanavin | Atelier EN ณัฐฐินันท์ ภูขะมา ภาพปก: จิรภัทร อังศุมาลี จัดพิมพ์โดย สำ�นักพิมพ์ เลเจ้นด์ บุ๊คส์ 3/29 คอนโด เดอะคิทท์ พลัส ซอยนวนมินทร์ 163 แขวงนวลจันทร์ เขตบึงกุ่ม กรุงเทพฯ 10230 โทรศัพท์ 08 - 1051 - 9137, 09 - 0595 - 3027 Email : Legendbooks.publishing@gmail.com Facebook : www.facebook.com/legendbooks publishing พิมพ์ที่ ห้างหุ้นส่วนจำ�กัด เรือนแก้วการพิมพ์ 947 ถนนอรุณอมรินทร์ แขวงศิริราช แขตบางกอกน้อย กรุงเทพฯ 10700 โทรศัพท์ 0 - 2411 - 1523 โทรสาร 0 - 2866 - 3248 จัดจำ�หน่ายทั่วประเทศโดย บริษัท อมรินทร์ บุ๊คส์ เซ็นเตอร์ จำ�กัด 108 หมู่ 2 ถนนบางกรวย-จงถนอม ตำ�บลมหาสวัสดิ์ อำ�เภอบางกรวย จังหวัดนนทบุรี 11130 โทรศัพท์ 0 - 2423 - 9999 โทรสาร 0 - 2449 - 9560 * หมายเหตุ: หากพบว่าหนังสือชำ�รุด ไสกาวไม่เรียบร้อย เข้าเล่มสลับหน้า หรือหน้าขาดหาย สามารถแจ้งเปลี่ยนเล่มใหม่ได้ตามที่อยู่และอีเมลล์ที่ระบุไว้ข้างต้น
จากใจส�ำนักพิมพ์
“กระดาษคื อ สถานที ่ เ พี ย งหนึ่ ง เดี ย วใน จักรวาลทีพ่ ระผูเ้ ป็ นเจ้าเว้นว่างไว้เพือ่ เรา” ไม่เว้ นแม้ กระทัง่ คนใบ้ เช่น ฆวน ซัลบัตเตียร่า ฆวน ซัลบัตเตียร่า พูดไม่ได้ ตงแต่ ั ้ เก้ าขวบ ใช้ วธิ ีสอื่ สารกับโลกภายนอกโดยการวาดภาพ ซึง่ เป็ น ทัง้ การบันทึกเรื่ องราวและเป็ นการบ�ำบัดจิ ตใจไป พร้ อมกัน เขาเริ่มวาดทุกอย่างทีเ่ กิดขึ ้นในชีวติ ประจ�ำ วัน ไม่ตา่ งจากการเขียนไดอารี่ และเมือ่ จากโลกนี ้ไป ซัลบัตเตียร่าได้ ทิ ้งภาพเขียนทีว่ าดอยูใ่ นม้ วนผ้ าใบกว่า หกสิบม้ วน ความยาวรวมกันราวสี่กิโลเมตรไว้ เป็ น มรดกให้ แก่ลกู ชายทังสองคน ้ สองพีน่ ้ องวางแผนหาวิธีเผยแพร่ผลงานของ
พ่อ เริ่มต้ นจากการส�ำรวจม้ วนผ้ าใบทังหมด ้ กระทัง่ พบว่ามีม้วนหนึง่ ทีบ่ นั ทึกเหตุการณ์ในปี 1961 หายไป และนีค่ อื จุดเริ่มต้ นของเรื่องราวทีน่ ำ� มาซึง่ การเปิ ดเผย ความลับของครอบครัว และการเติมเต็มสิง่ ทีข่ าดเพือ่ ค้ นหาตัวตนทีห่ ายไป Salvatierra หรื อ ปี ที่หายไปของฆวน ซัลบัตเตียร่ า เป็ นนวนิยายขนาดสันของนั ้ กเขียน อาร์ เจนตินา ทีส่ ามารถตรึงผู้อา่ นได้ ตงแต่ ั ้ หน้ าแรกจน หน้ าสุดท้ าย เปโดร ไมราล เล่าเรื่องได้ อย่างละมุน และสอดแทรกวิถีชีวิต ประวัติศาสตร์ ศิลปะ การ รั บมื อกับยุคสมัยที่ เปลี่ยนผ่านของเมื องเล็กๆ ใน ประเทศอาร์ เจนตินา่ ได้ อย่างกลมกลืน เรียบง่ายทว่า แฝงไว้ ด้วยความอบอุน่ การันตีด้วยรางวัล The New Republic Best Books of 2013 , World Literature Today Best Books of 2013, 10 Best Books Shorter than 150 Pages of 2013 (พับลิ ชเชอร์ วีคลี)่
ส�ำนักพิมพ์ เลเจ้ นด์ บุ๊คส์
*หมายเหตุ เลเจ้ นด์ บุ๊คส์ ขอขอบคุณพี่โอ๋ (จิรภัทร อังศุมาลี) ทีว่ าดภาพส�ำหรับใช้ ทำ� ปกหนังสือเล่มนี ้
สารจากผู้เขียน
สวัสดีครับ ผมเปโดร ไมราล นักเขียนจาก อาร์ เจนตินา ผมจะมาอ่านบางตอนในนวนิยายของ ผม ที่ร้ ูจกั กันในชื่อภาษาอังกฤษว่า 'THE MISSING YEAR OF JUAN SALVATIERRA' ที่จะตีพิมพ์ใน เมืองไทยเร็ วๆ นี ้ ผมขอโทษที่พดู ภาษาไทยไม่ได้ ดัง นันจะอ่ ้ านเป็ นภาษาอังกฤษนะครับ ผมจะลองอ่าน สักครึ่ งหน้ า หวังว่าพวกคุณจะชอบ นี่เป็ นบางส่วน ของจุดเริ่ มต้ นเรื่ องราวครับ 'หากพ่อขอให้ผมกับลูอิส พี ่ชายของผม ดูแลผลงานทัง้ หมดหลังจากแกเสียแล้ว เราอาจจะไม่ ท�ำตาม หรื อถ้าท�ำ ก็เป็ นการท�ำแบบส่งๆ ไป เหมือน เช่นทีเ่ ป็ นมา….ก่อนวันทีพ่ อ่ เสียชีวิตทีโ่ รงพยาบาลใน
บาร์ รงั กาเลส ลูอิสถามว่า “พ่อ…พวกเราควรจัดการ ม้วนผ้าใบพวกนัน้ ยังไงดี?” พ่อยิ้ มพร้อมกับงอข้อศอก ขึ้นท�ำท่าเหมื อนโยนอะไรสักอย่างไปข้างหลัง…ไปสู่ อดีต อย่างไร้ความกังวลใดๆ ราวกับจะบอกว่า “เรื ่อง นัน้ ไม่ส�ำคัญหรอก ฉันเต็มทีก่ บั มันแล้ว” จากนัน้ พ่อ เอานิ้ วชี ้ไปแตะใต้ตาข้างหนึ่งแล้วเชิ ดคางไปทางแม่ ซึ่งก�ำลังเปิ ดม่านและหันหลังให้พวกเรา ผมเข้าใจว่า ท่าทางของพ่อหมายถึง “ดูแลแม่ของแกด้วย” หรื อ อะไรสักอย่างท� ำนองนี ้ เราไม่มีโอกาสถามพ่อเรื ่ อง ภาพเขี ยนอีกเลย ราวกับว่าสิ่ งส�ำคัญส�ำหรับพ่อมี แค่ การวาดภาพ… ไม่มีอะไรมากไปกว่านี ้ พ่อคงพอใจ ไม่ว่าเราคิ ดจะจัดการอย่างไรก็ตาม พ่อจากไปอย่าง สงบในเช้าวันรุ่งขึ้ น...หลังจากการหลับครั้งสุดท้าย ของแก’ ขอบคุณมากครับ เปโดร ไมราล 1 ตุลาคม 2558 * หมายเหตุ (ถอดความจากคลิปวีดีโอที่ผ้ เู ขียนส่ง ให้ ดูรายละเอียดเพิ่มเติมใน www.facebook.com/ legendbookspublishing)
1 ภาพเขียนชิน้ นี ้ (อันที่จริงคือส�ำเนา) จัดแสดงอยู่ ในพิพิธภัณฑ์รูเอล ทอดไปตามแนวก�ำแพงรอบทาง เดินโค้ งชัน้ ใต้ ดิน ซึ่งเชื่อมอาคารหลังเก่ากับปี กที่ สร้ างใหม่ เมื่อเดินลงบันได จะดูราวกับว่าคุณอยู่ใน อะควาเรี่ ยมที่ภาพเขียนยาวประมาณสามสิบเมตร ไหลอยู่ภ ายในก� ำ แพงราวกับ สายน� ำ้ ผู้เ ยี่ ย มชม สามารถนัง่ ม้ านัง่ ตรงข้ ามกับก�ำแพง มองภาพค่อยๆ เลื่อนผ่านช้ าๆ และกว่าจะดูได้ ครบรอบก็ต้องใช้ เวลา ทังวั ้ น ...ภาพเขียนยาวกว่าสีก่ ิโลเมตรค่อยๆ ไหลจาก ขวาไปซ้ ายเวียนกลับมาที่จดุ เริ่ มต้ นอีกครัง้ ถ้ าผมบอกว่ าซัลบัตเตียร่ าใช้ เวลากว่ า หกสิบปี ในการวาดภาพ อาจท�ำให้ คิดได้ ว่าเขา
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
ทุ่มทัง้ ชีวิตเพื่อท�ำงานชิน้ ใหญ่ ให้ ส�ำเร็ จ แต่ ถ้า จะพูดให้ ถูก ต้ องบอกว่ าซัลบัตเตียร่ าวาดภาพ เหล่ านีต้ ลอดช่ วงเวลาหกสิบปี ของชีวติ ต่ างหาก
12
2
ต�ำนานปรัมปราที่เริ่มปรากฏแวดล้ อมความเป็ น ปั จเจกของซัลบัตเตียรา มีที่มาจากความเงียบงัน ของเขา พูดอีกอย่างคือมันมีที่มาจากความที่เขาพูด ไม่ได้ ไม่เคยเปิ ดเผยชีวิตส่วนตัว และความลับเกี่ยว กับความยาวของภาพเขียนทีย่ งั คงเป็ นปริศนานัน่ เอง ข้ อเท็จจริงทีว่ า่ มีม้วนผ้ าใบเพียงชิ ้นเดียวเหลือรอดมา ได้ ท�ำให้ งานที่มีความเป็ นปั จเจกชิ ้นนี ้มีคณ ุ ค่ามาก ขึ ้นเท่าทวี ซัลบัตเตียร่ าไม่เคยให้ สมั ภาษณ์ ไม่เคย ทิ ้งข้ อความเกี่ยวกับภาพเขียนเอาไว้ ไม่ได้ มีสว่ นร่วม อันใดในวัฒนธรรมซึง่ เกี่ยวข้ องกับชีวติ ของเรา อีกทัง้ ยังไม่เคยจัดแสดงนิทรรศการใดๆ ผลที่ตามมาก็คือ บรรดาภัณฑารักษ์ และนักวิจารณ์ สามารถเติมเต็ม
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
ความเงี ย บงัน ด้ ว ยความคิ ด เห็ น ต่า งๆ นาๆ และ ทฤษฎีอีกเป็ นกระบุง ผมเคยอ่านที่นักวิจารณ์ คนหนึ่งพรรณนา ภาพของซัลบัตเตียร่ าว่าเป็ น ‘ศิลปะดิบ’* …งานที่ สร้ างจากความเดียงสาและการเรี ยนรู้ ด้ วยตนเอง อย่า งแท้ จ ริ ง โดยปราศจากจริ ต ในเชิ ง ศิ ล ปะ นัก วิ จ ารณ์ อี ก คนมองว่ า งานของซัล บัต เตี ย ร่ า ได้ รั บ อิทธิ พลจากจิตรกรแนวลูมินิซึ่ม** ชาวมายอร์ ก้า*** อย่า งเห็ น ได้ ชัด หากเป็ นเช่ น นัน้ จริ ง ระยะทางที่ อิทธิพลต้ นแบบเดินทางมานันคงยาวไกลที ้ เดียว แต่ ก็ใช่ว่าจะเป็ นไปไม่ได้ …จากศิลปิ นแนวลูมินิซมึ่ ชาว สเปนมาสูเ่ บอร์ นลั โด เดอ ไครอส จากไครอสสูแ่ ฮร์ แบร์ ต โฮลต์ ซึง่ เป็ นทังเพื ้ ่อนและลูกศิษย์ของเขา … จากโฮลต์มาถึงซัลบัตเตียร่า นักวิจารณ์คนอื่นอ้ างถึง ความคล้ ายคลึงกับเอมากิโมโน ม้ วนภาพขนาดยาว *Art Brut เป็ นค�ำที่คดิ ขึ ้นโดยศิลปิ นฝรั่งเศสฌอง ดูบฟู เฟต์ในการ บรรยายศิลปะที่สร้ างนอกกรอบของวัฒนธรรมที่เป็ นทางการโดย ทัว่ ไป **รู ปแบบการวาดภาพภูมิประเทศของอเมริ กาในช่วงทศวรรษ 1850 - 1870 โดยมีคณ ุ ลักษณะพิเศษคือการให้ แสงตกกระทบกับ ภาพภูมปิ ระเทศโดยใช้ ทศั นมิตแิ บบเหนือจริง ***เมืองหลวงของหมู่เกาะแบลีแอริ กของสเปน ตัง้ อยู่ในทะเล เมดิเตอร์ เรเนียนตะวันตก นอกชายฝั่ งทางตะวันออกของแผ่นดิน ใหญ่ หนึง่ ในแคว้ นปกครองตนเองของสเปน ตังแต่ ้ ปี ค.ศ. 1276 - ค.ศ. 1343
14
เปโดร ไมราล
ที่พบได้ ในศิลปะแบบจีนและญี่ปนุ่ เป็ นความจริ งที่ ซัลบัตเตียร่ าเคยเห็นม้ วนภาพแบบนี ้อันหนึ่ง แต่ก็ เป็ นความจริ งอีกเช่นกันที่เขาพัฒนาเทคนิคการท�ำ ผ้ าใบส�ำหรับวาดภาพให้ ยาวต่อเนื่องกันส�ำเร็ จแล้ ว ในเวลานัน้ แต่ข้อสันนิ ษฐานเหล่านี ห้ าใช่เรื่ องส�ำคัญ หากผมเริ่ มพยายามแก้ ไขความเข้ าใจผิดต่างๆ นาๆ ที่พดู ถึงซัลบัตเตียร่า คงไม่มีเวลาท�ำอย่างอื่นเป็ นแน่ จึง จ� ำ ต้ อ งคิ ด เสี ย ว่า ผลงานของซัล บัต เตี ย ร่ า ไม่ใ ช่ สมบัตขิ องพวกเราอีกต่อไปแล้ ว (ผมหมายถึงครอบครัว ของเรา) และปั จจุบนั มีคนเห็นผลงาน มองดูภาพ ตีความถูกบ้ างผิดบ้ าง ทว่าก็ก่อให้ เกิดการประเมิน คุณค่าในเชิงวิจารณ์ ซึง่ บางครัง้ ก็เป็ นสิ่งที่งานชิ ้นนี ้ สมควรได้ รับ นัน่ แหละคือสิ่งที่ควรจะเป็ น ผมยังเข้ าใจอีกด้ วยว่าท�ำไมศิลปิ นผู้นี ้ถึงไม่ ได้ ปรับปรุ งแก้ ไขงานของเขา ไม่ใช่เพราะว่าเขาตาย ไปแล้ ว แต่เป็ นเพราะความเงียบงันทีผ่ มกล่าวถึงก่อน หน้ า ข้ อ เท็ จ จริ ง ที่ เ ขาไม่เ คยเผยให้ เ ห็ น ซ่อ นอยู่ ระหว่างผู้ชมกับผลงาน …นัน่ หมายความว่าผู้ชมมี อิสระที่จะเห็นคุณค่าของมัน ถ้ าว่ากันตามนี ้ ซัลบัตเตียร่ าถือเป็ นกรณีพิเศษที่มีลกั ษณะเฉพาะที่สดุ เลย ทีเดียว ตัวอย่างเช่น ในผลงานทังหมดนี ้ ้ ไม่มีภาพ วาดตัวเขา ซัลบัตเตียร่ าไม่เคยปรากฏตัวในภาพ 15
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
เขียนแม้ แต่ครัง้ เดียว นี่เป็ นภาพบันทึกส่วนบุคคลที่ ไม่ปรากฏเงาของเจ้ าตัวเลยก็วา่ ได้ เฉกเช่นการเขียน อัตชีวประวัตทิ ไี่ ม่มเี รื่องราวเกี่ยวกับตัวผู้เขียนอย่างไร อย่างนัน้ เรื่ องน่าฉงนอีกอย่างก็คือ ไม่มีการเซ็นชื่อ ก�ำกับภาพ แต่บางครัง้ อาจไม่ใช่เรื่ องแปลก เอาเข้ า จริ ง จะให้ เขาเซ็นชื่อส่วนไหนล่ะ ในเมื่อภาพเขียน ยาวปานนัน้ ในบรรดาเรื่องบิดเบือนทังหมดทั ้ งมวลที ้ ห่ ลัง่ ไหลมาพร้ อมความนิยมในตัวซัลบัตเตียร่ าหลังเขา จากไปแล้ ว ผมพบว่าเรื่ องยากสุดเกินจะรับไหวคือ การปรากกฎตัวขึ ้นอย่างกระทันหันของบรรดาคนที่ คาดว่าน่าจะเป็ นเพื่อนๆ หรื อคนรู้ จกั โดยเฉพาะเมื่อ เรารู้ อยู่แก่ใจว่าแทบไม่มีมีใครในบาร์ รังกาเลสรู้ ว่า ซัลบัตเตียร่ าวาดภาพ และแม้ จะมีสองสามคนที่ร้ ู เรื่ อง แต่พวกเขาก็ไม่เคยสนใจ ราวสองสามสัปดาห์ก่อน ผมได้ ดสู ารคดีที่ คนมีชื่อเสียงหลายคนในบาร์ รังกาเลสก�ำลังพูดต่อ หน้ ากล้ อง (พร้ อมค�ำบรรยายภาษาฝรั่งเศส) ผมไม่ เคยรู้ จักคนพวกนี เ้ ลย พวกเขาพูดถึงซัลบัตเตียร่ า บุคลิก วิธีการท�ำงาน ป้าของผมก็ปรากฏตัวในสารคดี นัน้ ด้ วย แม้ ว่าพวกเธอจะเคยดูถูกน้ องชายเอาไว้ ก็ตาม นอกจากนันยั ้ งมีเลขานุการแผนกวัฒนธรรม ประจ�ำเขตซึง่ ตีกลับงานของซัลบัตเตียร่ าอยู่หลายปี 16
เปโดร ไมราล
และแม้ กระทัง่ ภรรยาหม้ ายของหมอดาบีลาซึง่ ไม่เคย เปิ ดประตูให้ เลยตอนที่ผมไปขอพบ …ทุกคนล้ วน วางตัวเหมาะสม ดูนา่ นับถือ เล่าทังเรื ้ ่ องจริงเรื่ องเท็จ เกี่ยวกับซัลบัตเตียร่าปะปนกันไป อย่ างน้ อยทีมงานควรได้ สัมภาษณ์ โฆร์ ดันหรื ออัลโด พวกเขาจะได้ ฟังเรื่ องที่ซ่ ือตรง มากกว่ า
17
3
ซัลบัตเตียร่ าประสบอุบัติเหตุตอนอายุเก้ าขวบ ขณะออกไปขี่ม้ากับลูกพี่ลกู น้ องแถวสวนปาล์มริ ม แม่น� ้ำ เขาขี่ม้าสีเทาด่างขนยาวแข็งกระด้ าง ซึง่ เป็ น ภาพที่เขามักวาดเสมอ…เหมือนการคุกคามซึ่งเกิด ขึน้ ซ� ำ้ แล้ วซ� ำ้ เล่าทุกหนทุกแห่ง ในภาพเขี ยนเหล่า นัน้ …ภาพม้ าที่ขนกลืนไปกับท้ องฟ้าสีตะกั่วตัวนัน้ ม้ าของซัลบัตเตียร่ าเกิดตื่นตระหนกขณะก�ำลังห้ อ ตะบึง เป็ นเหตุให้ เขาร่วงลงมาตอนมันดีดตัวโก่ง ขา ของเด็กชายเกี่ยวกับโกลน ท�ำให้ ตวั ห้ อยต่องแต่งอยู่ ระหว่ า งขาม้ า ขณะมัน วิ่ ง ผละไปทางแนวต้ น ไม้ ซัลบัตเตียร่ าถูกเหยียบอย่างแรงจนกะโหลกร้ าว ขา กรรไกรหัก และสะโพกเคลื่อน
เปโดร ไมราล
ครึ่งชัว่ โมงต่อมา ลูกพี่ลกู น้ องพบเขาในป่ า ในสภาพห้ อยต่องแต่งอยูก่ บั ม้ าซึง่ ก�ำลังเล็มหญ้ าอยู่ หลังพุม่ ไม้ หนาม ลุงเคยเล่าให้ ฟังหลายหนว่าทุกคน ค่อยๆ เอาร่างซัลบัตเตียร่าลงมาทังน� ้ ้ำตา เพราะเชื่อ ว่าน้ องชายตายแน่แล้ ว แม่ครัวเฒ่าตาเดียวเป็ นคนช่วยชีวติ เด็กชาย เอาไว้ เธอดูแลเขา ล้ างแผลด้ วยยาจ�ำพวกสมุนไพร พันแผลด้ วยผ้ าสะอาดแล้ วพาไปนอนที่เตียงพร้อม กระซิบปลอบข้ างหู เมื่อพ่อแม่ซลั บัตเตียร่ ากลับมา ถึงหมู่บ้านและเห็นสภาพลูกชาย ผู้เป็ นแม่ก็ถึงกับ ลมจับเลยทีเดียว ไม่มีใครท�ำอะไรเลย จนกระทัง่ หมอขี ้เมาคน หนึ่งขับรถบุโรทัง่ มาที่บ้านในวันรุ่ งขึ ้น นับว่าโชคดีที่ เขาไม่เคยแตะตัวซัล บัต เตี ยร่ าเลย แต่กลับกล่าว เรี ยบๆ ว่า “ท�ำอะไรไม่ได้ หรอก นอกจากรอ” จากนัน้ หมอคนเดิมก็มาอีกทุกๆ สามวัน แต่ดเู หมือนมาเพื่อ ดื่มไวน์มื ้อเที่ยงมากกว่าจะมาตรวจคนไข้ ผมไม่เคย หาข้ อมูลได้ เลยว่าหมอคนนี ้ชื่ออะไร รู้ แต่ว่าเขาเคย ท�ำบางอย่างที่กลายมาเป็ นรากฐานชีวิตของซัลบัตเตียร่ า นอกจากปล่อยให้ เด็กชายฟื น้ ตัวโดยไม่ต้อง กรี ดเลือดออกและลงแช่น� ้ำเย็นจัด อย่างที่มกั ท�ำกัน ในสมัยนัน้ พอเห็นเด็กชายอาการทุเลาขึ ้นแล้ ว หมอ ก็ ให้ สีน�ำ้ จากอังกฤษซึ่งน� ำเข้ าผ่านทางแม่น�ำ้ จาก 19
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
พรมแดนประเทศปารากวัย หลังอุบตั ิเหตุครัง้ นัน้ ซัลบัตเตียร่ าก็ไม่เคย พูดอีกเลย เขาได้ ยิน แต่ไม่พดู เราไม่เคยรู้ ว่าการ เป็ นใบ้ ของเขานัน้ มาจากสาเหตุทางกายภาพหรื อ ทางจิตวิทยา หรื อทังสองอย่ ้ าง ส่วนวิธีการต่างๆ ที่ พยายามเอามารั ก ษาก็ ล้ ว นเป็ นแบบบ้ า นๆ ยก ตัวอย่างเช่น มีการตังแก้ ้ วน� ้ำไว้ ในที่ซงึ่ ซัลบัตเตียร่ า สามารถมองเห็นได้ แต่เอื ้อมไม่ถึง และคนอื่นๆ ก็ จะบอกว่า ถ้ าไม่พดู ค�ำว่า ‘น� ้ำ’ ก็จะไม่ได้ ดื่มน� ้ำแก้ ว นัน้ แต่กลับกลายเป็ นว่าวิธีนี ้ไร้ ผล แม้ วา่ เขาอาจจะ ตายเพราะความกระหาย ซัลบัตเตียร่าก็ไม่เคยเปล่ง ค�ำใดออกมาแม้ แต่ค�ำเดียว สิ่งที่คนในครอบครั วท�ำส�ำเร็ จก็คือให้ เขาวาดในสิ่งที่ต้องการ ดังนัน้ หลังจากซัลบัตเตียร่ าได้ สีน�ำ้ เขาก็เริ่ มวาดภาพ ภาพเขียนใน ช่ วงแรกนัน้ ไม่ มเี หลือแล้ ว (อันที่จริงเมื่อเริ่มวาด ภาพอย่ า งจริ ง จังตอนอายุ ย่ ีสิบ เขาก็เผางาน ก่ อนหน้ านัน้ ทิง้ ไปจนเกลีย้ ง) ตามที่ผมได้ ฟังมา ขณะที่ซั ล บั ต เตี ย ร่ าก�ำ ลั ง ฟื ้ น ตั ว จากอุ บั ติเ หตุ เตียงของเขาถูกย้ ายออกมาอยู่ใต้ ซ้ ุมไม้ เพื่อที่ เด็กชายจะได้ วาดรู ปนก หมา แมลง หรื อแอบ ร่ างภาพบรรดาลูกพี่ลูกน้ องสาวรุ่ นและป้าของ เขาขณะพวกเธอดื่มน�ำ้ มะนาวในยามพลบค�่ำ 20
4
ระยะพักฟื ้ นอันยาวนานบวกกับความที่ไม่ พดู กัน ซั ล บั ต เตี ย ร่ า ออกจากบทบาทที่ แ สดงถึ ง ความ แข็งแกร่ง จากการเป็ นหนึง่ ในบรรดาผู้ชายทีม่ สี ขุ ภาพ แข็งแรงในครอบครัว และยังปลดปล่อยเขาจากความ คาดหวังอันสูงส่งของพ่อชาวสเปน ราฟาเอล ซัลบัตเตียร่า ปู่ ของผมเดินทางมาอาร์ เจนตินาตอนอายุยสี่ บิ ต้ นๆ พร้ อมกับปาโบลผู้เป็ นพี่ชาย ทังคู ้ ่ท�ำงานที่ไร่ เล็กๆ ในเมืองกอนเซปซิออง เดล อุรุกวัย* จากนันก็ ้ ได้ เป็ นผู้ จั ด การไร่ ที่ เ มื อ งโกลอง จนย่ า งเข้ าสี่ สิ บ * เป็ นเมืองที่ตงอยู ั ้ ่ในแคว้ นอองเตรริ ออส บนชายฝั่ งด้ านตะวันตก ของแม่ น� ำ้ อุรุ ก วัย ห่ า งจากกรุ ง บวยโนสไอเรสสามร้ อยยี่ สิ บ กิโลเมตร
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
สองพี่น้องสามารถซื ้อที่ดินแถบบาร์ รังกาเลสซึง่ ไม่มี ใครอยากได้ เพราะแถวนันล้ ้ วนแต่เป็ นดินปนทราย ช่วงมื ้อค�่ำ ปู่ ของผมจะผายแขนออกกว้ าง ซึง่ ท่าทาง แบบนี ้สือ่ ถึง…ใช่เพียงห้ องกินข้ าวเท่านันที ้ ก่ ว้ างขวาง แต่ยงั รวมถึงพืน้ ที่ทุกเอเคอร์ ที่ล้อมรอบทุกคนอยู่นี ้ และปู่ ก็จะพูดกับบรรดาลูกชายของแกว่า ฉันเริ่ มต้น จากความจนถึงแก่นเลยละ แถมยังมาได้ไกลถึงเพียง นี… ้ แต่พวกแกได้เริ่ มจากจุดนี… ้ มาดูกนั สักหน่อย ว่า พวกแกจะไปได้ไกลสักแค่ไหน ทว่าลูกเตะของม้ าสี เทาด่างละเว้ นพ่อจากโชคชะตาที่ท้าทายนี ้ ด้ วยเหตุนี ซั้ ลบัตเตียร่าจึงกลายเป็ นเด็กน้ อย โง่เขลา เป็ นเจ้ าทึม่ ของครอบครัว พวกเขาให้ ซลั บัตเตียร่าเล่นกับเด็กผู้หญิง และไม่เคยเรียกร้ องให้ เขาท�ำ ในสิ่งที่ลกู ชายคนอื่นๆ ในบ้ านท�ำกัน ในขณะที่คน อื่นๆ ถูกเรี ยกให้ ไปยิงปื นสัน้ ใช้ บ่วงบาศก์คล้ องวัว หรื อกระทัง่ ขี่ววั ซัลบัตเตียร่ าจะใช้ เวลากับบรรดา ลูกพี่ลกู น้ อง ซึง่ ไปรับและพาไปไหนมาไหนด้ วย ดูแล เขาเหมือนตุ๊กตา เล่นกับเขาด้ วยวิธีแบบเดียวกับครู ผู้หญิงที่โรงเรี ยน และสอนทุกเรื่ องที่พวกเธอรู้ ทังบั ้ ง คับให้ ซลั บัตเตียร่ าฝึ กเขียนหนังสือ ดังนันเขาจึ ้ งไม่ ลืมตัวอักษร พวกเธอให้ เขาเขียนกระดานชนวนเพื่อ สือ่ สารกัน และยังเล่นน� ้ำในแม่น� ้ำกับเขาอีกด้ วย ป้า โดโลเรสเคยเล่าว่าเวลาพวกเด็กผู้หญิงเปลีย่ นชุดเพือ่ 22
เปโดร ไมราล
ลงเล่นน� ้ำในดงต้ นหลิว พวกเธอจะให้ ซลั บัตเตียร่ า หันหลังกลับและเขาจะปรบมือหนึง่ ครัง้ (เป็ นการถาม ว่าหันไปมองได้ หรื อยัง) และพวกเธอก็จะตอบว่า ยัง ไม่ได้ สักพักซัลบัตเตียร่าก็จะปรบมืออีกครัง้ บรรดา เด็กสาวก็จะตอบว่า ไม่ได้ เป็ นครัง้ ทีส่ อง ดังนันจึ ้ งไม่มี เหตุผลทีซ่ ลั บัตเตียร่าจะหันไปมอง ไม่นานเขาก็ได้ ยนิ เสียงหัวเราะ พอหันมาก็พบว่าบรรดาลูกพีล่ กู น้ องลง ไปในแม่น� ้ำเรี ยบร้ อยแล้ ว เรื่ องตลกเล็กๆ น้ อยๆ นีจ้ ะต้ องรบกวน จิตใจซัลบัตเตียร่ าอย่ างยิ่ง เพราะในภาพเขียน คุ ณ จะเห็น บรรดาสาวรุ่ นก�ำ ลั ง เปลี่ ย นเสื อ้ ผ้ า ท่ ามกลางแสงสีเขียวใต้ ดงต้ นหลิวริมน�ำ้ เด็กสาว ผิวน�ำ้ ตาลแดงอยู่ในอาการเร่ งร้ อนเพราะพวก เธออายร่ างอันเปลือยเปล่ า และในที่สุดซัลบัตเตียร่ าต้ องวาดภาพเหล่ านี ้ เพราะอยากเห็นฉาก ที่เกิดขึน้ ด้ านหลังแต่ กลับไม่ สามารถเป็ นพยาน รั บรู้ ได้ ...ความเร่ าร้ อนอันแจ่ มชัดที่อยู่ใกล้ แค่ เอือ้ ม และยังเป็ นสิ่งต้ องห้ ามส�ำหรั บเขา
23
5
หากพ่ อขอให้ ผมกับลูอสิ พี่ชายของผม ดูแลผล งานทังหมดหลั ้ งจากแกเสียแล้ ว เราอาจจะไม่ทำ� ตาม หรือถ้ าท�ำ ก็เป็ นการท�ำแบบส่งๆ ไป เหมือนเช่นทีเ่ ป็ น มา….ก่อนวันที่พ่อเสียชีวิตที่โรงพยาบาลในบาร์ รัง กาเลส ลูอิสถามว่า “พ่อ…พวกเราควรจัดการม้ วน ผ้ าใบพวกนันยั ้ งไงดี?” พ่อยิ ้มพร้ อมกับงอข้ อศอกขึ ้น ท�ำท่าเหมือนโยนอะไรสักอย่างไปข้ างหลัง…ไปสูอ่ ดีต อย่างไร้ ความกังวลใดๆ ราวกับจะบอกว่า “เรื่ องนันไม่ ้ ส�ำคัญหรอก ฉันเต็มที่กบั มันแล้ ว” จากนันพ่ ้ อเอานิ ้ว ชีไ้ ปแตะใต้ ตาข้ างหนึ่งแล้ วเชิดคางไปทางแม่ ซึ่ง ก�ำลังเปิ ดม่านและหันหลังให้ พวกเรา ผมเข้ าใจว่า ท่าทางของพ่อหมายถึง “ดูแลแม่ของแกด้ วย” หรื อ
เปโดร ไมราล
อะไรสักอย่างท�ำนองนี ้ เราไม่มีโอกาสถามพ่อเรื่ อง ภาพเขียนอีกเลย ราวกับว่าสิง่ ส�ำคัญส�ำหรับพ่อมีแค่ การวาดภาพ… ไม่มีอะไรมากไปกว่านี ้ พ่อคงพอใจ ไม่วา่ เราคิดจะจัดการอย่างไรก็ตาม พ่อจากไปอย่าง สงบในเช้ าวันรุ่ งขึ ้น...หลังจากการหลับครัง้ สุดท้ าย ของแก หลังจากนัน้ มีบางครัง้ บางคราวที่ลอู ิสกับ ผมตัดสินใจจะท�ำบางอย่างเกี่ยวกับภาพเขียน อย่าง แรกคือไปพูดคุยกับหมอดาบีลา เพือ่ นเก่าของพ่อ แก เป็ นหมอประจ�ำของเรามาตังแต่ ้ เรายังเล็ก และด้ วย อายุอานามขนาดนี ้ แกจึงมีเส้ นสายในฝ่ ายบริ หาร ส่วนท้ องถิ่นอีกด้ วย แกแนะน�ำให้ เราขอทุนสนับสนุน เพื่อสร้ างพิพิธภัณฑ์เล็กๆ ทังยั ้ งช่วยเขียนจดหมาย หลายฉบับถึงบรรดาผู้มอี ำ� นาจ เน้ นถึงคุณสมบัตแิ ละ ความส�ำคัญของภาพเขียนชิ ้นนี ้ รวมถึงคุณค่าของ มันในฐานะบันทึกที่แสดงให้ เห็นถึงขนบธรรมเนียม และผู้คนในช่วงเวลาเฉพาะกาลและในท้ องถิ่นทีม่ ีอตั ลักษณ์ ความส�ำเร็ จที่ ได้ ก็คือภาพเขี ยนได้ รับการ ประกาศว่าเป็ น ‘ส่วนหนึ่งของมรดกทางวัฒนธรรม ส่วนท้ องถิ่น’ ทว่าเราไม่เคยได้ รับเงินทุนสนับสนุนใดๆ ส�ำหรับการก่อตังมู ้ ลนิธิเลย ไม่มีแม้ กระทัง่ เจ้ าหน้ าที่ จากส�ำนักงานเทศบาลเมืองสักคนเคยมาดูว่างาน ของพ่อมีลกั ษณะอย่างไร ทังหมดทั ้ งมวลที ้ ่เราได้ รับ 25
ปี ทีห่ ายไปของ ฆวน ซัลบัตเตียร่ า
ก็คอื ใบประกาศนียบัตร กองกระดาษทีม่ หี วั จดหมาย พร้ อมตราประทับอย่างเป็ นทางการ และเซ็นก�ำกับ ด้ วยลายเซ็นประณีตงดงาม แทนที่จะเป็ นการช่วย เหลือ ส�ำหรับเรา สิง่ เหล่านี ้กลับกลายเป็ นการสร้ าง ฝั นร้ ายที่เกี่ยวโยงกับระบบราชการ แล้ วเวลาก็ลว่ งเลยไปโดยทีเ่ ราไม่สามารถท�ำ อะไรได้ เราไม่ได้ คยุ เรื่ องนี ้กับแม่ เพราะไม่ต้องการ ขุดคุ้ย (หรื อแม้ กระทัง่ ตีแผ่) เรื่ องราวในอดีตขึ ้นมาต่อ หน้ าต่อตาแม่ … เราคิดว่ามันอาจจะสร้ างความเจ็บ ปวดให้ แ ก นี่ ไ ม่ ใ ช่ ก ารตัด สิ น ใจที่ ไ ด้ ม าจากการ ปรึกษาหารื อกับพี่ชาย เรื่ องก็แค่เป็ นไปตามครรลอง ของมัน พ่ อแม่ ผมสนิทสนมกันมาก หลังการ จากไปของพ่ อ แม่ จึงได้ รับผลกระทบนัน้ อย่ าง เห็นได้ ชัด แกตกอยู่ในความเงียบ… ซึ่งเราไม่ กล้ าแม้ แต่ จะก้ าวล่ วงเข้ าไป หลังจากนัน้ สองปี แม่ กต็ ายตามพ่ อไป โดยไม่ เคยรู้ เลยว่ าเราตัง้ ใจ จะรั กษาภาพเขียนพวกนัน้ ไว้ และแม่ เองก็ไม่ เคยเอ่ ยถึงเรื่ องนัน้ มีเพียงครั ง้ หนึ่งที่แม่ บอกว่ า เจ้ า ของซู เ ปอร์ มาร์ เก็ ต ที่ เ พิ่ ง สร้ างขึ น้ ใกล้ ๆ กระท่ อมที่พ่อใช้ เป็ นที่วาดภาพอยากซือ้ ที่ตรง นัน้ ซึ่งแม่ กไ็ ด้ ปฏิเสธไปแล้ ว 26