ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ ένα ταξίδι στο χρόνο και το χώρο

ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ: ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ

Ερευνητική Εργασία Α΄ Λυκείου Σχολικό Έτος 2012 -2013

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ομάδα μας αποτελείται από τα ακόλουθα 19 άτομα: Δούρος Γεώργιος - Παναγιώτης Κανάκης Γεώργιος Λαδίκα Αικατερίνη Λαδίκα Γεωργία Μάρκου Βασιλική Μπαλόλι Βανέσα Μπαμπατζέλιος Βασίλειος Νιτσάκου Αγγελική Νούσια Γαλήνη - Ραφαέλα Παπακώστας - Βακάλης Χρήστος Παπαναστασίου Κωνσταντίνα Παπαντώνης Παύλος Σαλαμπάσης Αστέριος - Σαράντης Σουρλής Νικόλαος Στάσα Κλαούντια Τσιτσιπά Ειρήνη Χατζοπούλου Άρτεμις Χατζοπούλου Κωνσταντίνα Ψύρρα Ευαγγελία Συντονιστής Εκπαιδευτικός: Τέλιος Λεωνίδας

Περί Ερευνητικών Εργασιών Ποιοι εμπλέκονται στις Ερευνητικές Εργασίες; Όλοι εσείς οι μαθήτριες και οι μαθητές της Α΄ Τάξης του Λυκείου, θα συμμετάσχετε σε Ερευνητικές Εργασίες υποχρεωτικά και για τα δύο τετράμηνα του διδακτικού έτους. Επίσης, ένας εκπαιδευτικός του Σχολείου σας, θα σας υποστηρίξει και θα αξιολογήσει την επίδοσή σας στην Ερευνητική Εργασία.

Γιατί γίνονται οι Ερευνητικές Εργασίες; Οι Ερευνητικές Εργασίες θα σας δώσουν τις δυνατότητες να κινηθείτε έξω από τη συνηθισμένη πρακτική των Μαθημάτων του Σχολείου αφήνοντας πίσω σας τη στείρα απομνημόνευση και: (α) να φέρετε στο προσκήνιο θέματα της επιλογής σας, (β) να ακολουθήσετε τα βήματα μιας ερευνητικής διαδικασίας, (γ) να αποφασίσετε για το τελικό «προϊόν» της εργασίας σας, (δ) να ασκηθείτε στη διεπιστημονική προσέγγιση των ζητημάτων που σας απασχολούν ή σας ενδιαφέρουν,

να μάθετε: (α) να οργανώνεσθε και να συνεργάζεστε, (β) να διαμορφώνετε μια προβληματική γύρω από ένα ζήτημα, (γ) να ανακαλύπτετε και να ερμηνεύετε πληροφορίες, (δ) να διατυπώνετε το δικό σας λόγο και να τον υποστηρίζετε με επιχειρήματα

Τι θα κάνετε μέσω των Ερευνητικών Εργασιών; -Θα πραγματοποιήσετε ερευνητικές δραστηριότητες στο πλαίσιο των «Τμημάτων Ενδιαφέροντος», συνεργαζόμενοι σε ομάδες -Θα πραγματευτείτε ένα ζήτημα, συνεισφέροντας: (α) ως μέλη των ομάδων και του Τμήματος, (β) ως άτομα -Θα δημιουργήσετε έναν τελικό «προϊόν», το οποίο (α) θα παρουσιάσετε προφορικά, επιστρατεύοντας τη δημιουργικότητα, τις ιδιαίτερες ικανότητες και τις δεξιότητές σας, (β) θα αποτυπώσετε γραπτά σε όποια μορφή και με όποια μέσα θέλετε και μπορείτε.

Που θα εκτυλίσσονται οι Ερευνητικές Εργασίες; -Στην αίθουσα διδασκαλίας -Σε κάποια Αίθουσα, όπου υπάρχουν Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές (κατόπιν προγραμματισμού) -Εκτός του σχολείου, σε έρευνες στο πεδίο (κατόπιν προγραμματισμού και με άδεια μετακίνησης).

Πότε θα συνεργάζεστε κατά τις Ερευνητικές Εργασίες; -Θα συνεργάζεστε τρεις (3) ώρες, ανά εβδομάδα -Κάποιες φορές, θα απασχολείσθε και κατά τον ελεύθερο χρόνοσας

Πόσο θα διαρκεί η συνεργασία σας κατά τις Ερευνητικές Εργασίες; -Μέχρι το Μάιο, το τέλος του σχολικού έτους.

Πως θα γίνει η Ερευνητική Εργασία; Για να έχετε ακόμα μία εικόνα της Ερευνητικής Εργασίας που θα αναλάβετε, θα μπορούσατε να τη φανταστείτε, να ξετυλίγεται ανάμεσα σε ένα τρίγωνο, του οποίου οι κορυφές καταλαμβάνονται: (α) από εσάς, ως ερευνητές, (β) από τους εκπαιδευτικούς σας, ως «κριτικούς φίλους» και (γ) από το αντικείμενοτης Ερευνητικής σας Εργασίας. Το «προϊόν» της Ερευνητικής σας Εργασίας, θα είναι τα Φύλλα Εργασίας, ο λόγος (προφορικός και γραπτός) με τον οποίο θα περιγράψετε κριτικά το

ζήτημα που σας απασχόλησε και όποια άλλα «καλλιτεχνήματα» επινοήσει η φαντασία και η δημιουργικότητά σας. Όλα τα βήματα της Ερευνητικής σας Εργασίας, καθώς και οι σκέψεις, οι παρατηρήσεις, οι προβληματισμοί και τα συναισθήματά σας: -θα καταγράφονται στα προσωπικά σας Ημερολόγια (υποχρεωτικά), -θα αποτυπώνονται σε Ημερολόγια της ομάδας σας (προαιρετικά), -θα αξιολογούνται από τους εκπαιδευτικούς και θα αυτό-αξιολογούνται από εσάς τους ίδιους και τις ίδιες.

Πρόλογος στο wiki «ΠΗΝΕΙΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ: ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ» Αγαπητοί μαθητές, Μέσω του wiki αυτού, θα οργανώσουμε την ερευνητική μας εργασία. Αυτός ο τρόπος εργασίας (wiki) επιλέχθηκε από τους Εκπαιδευτικούς του Σχολείου μας για τους παρακάτω λόγους: 1. Ένα wiki (=γρήγορα, στα Χαβανέζικα), είναι μια σειρά ιστοσελίδων στο Διαδίκτυο, οι οποίες μπορούν πολύ εύκολα να δημιουργηθούν από οποιονδήποτε έχει έναν κωδικό πρόσβασης. Είναι συνεργατικοί διαδικτυακοί χώροι όπου μπορεί κάποιος να δημιουργήσει και να μοιραστεί πληροφορίες με άλλους χρήστες.

2. Ένα wiki είναι απόλυτα ασφαλές ως προς την πρόσβασή του και αυτή γίνεται μόνο από εξουσιοδοτημένους χρήστες. Έτσι ο καθένας από σας, με τους κωδικούς που σας δόθηκαν, μπορείτε ανά πάσα στιγμή να μπαίνετε και να εργάζεστε στα Ελληνικά, αρκεί να έχετε σύνδεση στο Internet.

3. Μπορείτε να έχετε ανά ομάδα, αλλά και σαν ολομέλεια μια εποπτική εικόνα τι γίνεται με την εργασία, σε ποιο στάδιο βρίσκεται και πως ο καθένας από σας συνεισφέρει σ'αυτήν.

4. Μπορείτε ήδη υπάρχουσες εργασίες σας να τις ανεβάζετε είτε αυτούσιες, είτε να τις κάνετε copy-paste στη σελίδα της ομάδας σας ή την προσωπική σας σελίδα. Τέλος, να σας ενημερώσω ότι ως διαχειριστής του wiki θα παρακολουθώ την πρόοδό σας, τις εργασίες σας και τις αναρτήσεις σας καθημερινά, θα σας βοηθώ όσο μπορώ και θα φροντίζω για την ασφάλεια του wiki μας, κάνοντας σχόλια που θα είναι σε κοινή θέα όλων. Ο καθηγητής σας Τέλιος Λεωνίδας (lesoko@sch.gr)

Σημείωση: Κάθε είσοδος χρήστη και κάθε ενέργειά του καταγράφεται, συνεπώς καλό είναι να αποφεύγονται συμπεριφορές που δεν συνάδουν με την μαθητική σας ιδιότητα. Θέλω να πιστεύω ότι θα σεβαστείτε αυτούς τους κανόνες και θα προχωρήσουμε όλοι μαζί για ένα τελικό αποτέλεσμα δυνατό, άψογο και εντυπωσιακό.

Χωρισμός σε Υποομάδες – Ανάθεση Εργασιών Ο Διαχωρισμός ήταν τυχαίος για να υπάρξει γνωριμία και συνεργασία των παιδιών, τα οποία προέρχονται από διαφορετικά Τμήματα της Α' τάξης. Συζητήθηκαν οι υποχρεώσεις των μελών της κάθε Υποομάδας και τέθηκαν "επί τάπητος" τα θέματα που θα μας απασχολήσουν. Οι Υποομάδες που δημιουργήθηκαν είναι οι ακόλουθες: Α' ΟΜΑΔΑ: "Οι Γεωγράφοι του Πηνειού": Σουρλής Νικόλαος, Παπαναστασίου Κωνσταντίνα, Νιτσάκου Αγγελική, Ψύρρα Ευαγγελία και Μπαλλόλι Βανέσσα. Β' ΟΜΑΔΑ: "Οι Προστάτες του Πηνειού": Χατζοπούλου Άρτεμις,Τσιτσιπά Ειρήνη, Στάσα Κλαούντια, Χατζοπούλου Κωνσταντίνα. Γ' ΟΜΑΔΑ: "Ιστοριογράφοι του Πηνειού": Μάρκου Βασιλική, Νούσια Γαλήνη - Ραφαέλα, Λαδίκα Αικατερίνη και Λαδίκα Γεωργία. Δ' ΟΜΑΔΑ: "Τα Παιδιά του Πηνειού": Κανάκης Γεώργιος, Παπαντώνης Παύλος, Παπακώστας - Βακάλης Χρήστος, Δούρος Γεώργιος και Μπαμπατζέλιος Βασίλειος. Με τη μέθοδο του brainstroming αποφασίστηκαν τα Θέματα, με τα οποία θα ασχοληθούν οι Υποομάδες. Μερικές λέξεις - Κλειδιά που γράγηκαν στον Πίνακα είναι οι παρακάτω:

ΠΗΝΕΙΟΣ Νερό – Υδάτινοι Πόροι Υδάτινος Δρόμος Νερό = Ζωή Προϊστορικοί Οικισμοί Πηγές - Πίνδος Λεκάνη Απορροής Παραπόταμοι Εκτροπή Αχελώου Εκβολές – Δέλτα – Θάλασσα – Στόμιο Βιότοπος - Οικοσύστμα Άρδευση Όχθες - Παρόχθιες Περιπατητικές Διαδρομές - Άθληση Ψάρια και Αλιεία Χλωρίδα και Πανίδα Ρύπανση - Μόλυνση – Λύματα Ύδρευση Παραγωγή Ενέργειας (Υδροηλεκτρική) Πολιτισμός – Αναψυχή, Εορτές - Φεστιβάλ Πηνειού

Φράγματα - Γέφυρες

Δόθηκε το κάτωθι προσχέδιο "Συμβολαίου Συνεργασίας" στα μέλη των ομάδων: Σήμερα στις 11 Οκτωβρίου 2012, ημέρα Πέμπτη, οι μαθητές 1)........................................, 2).........................................., 3) ......................................., 4) ..............................., 5) ……………………. , του Τμήματος Project με θέμα "Πηνειός, ένα ταξίδι στο χρόνο και το χώρο” της Α' τάξης, του 10ου Γενικού Λυκείου, συμφωνήσαμε και δεσμευθήκαμε ο καθένας χωριστά, στα παρακάτω: 1. Να προετοιμάζομαι πριν από κάθε συνάντηση της Ομάδας μου και να έχω ενεργή συμμετοχή κατά τη διάρκεια του Μαθήματος.

2. Να ολοκληρώνω εγκαίρως, εντός του χρονοδιαγράμματος, τις προγραμματισμένες εργασίες.

3. Να συμμετέχω ενεργά και θετικά στις δράσεις και τις συζητήσεις της ομάδας με πληροφορίες, ιδέες, επιχειρήματα και προτάσεις.

4. Να βοηθώ τα άλλα μέλη της ομάδας μου στις δυσκολίες τους, αλλά και να ζητάω από τους άλλους βοήθεια με στόχο την πρόοδο του συλλογικού έργου.

5. Να ενθαρρύνω και να επαινώ κάθε θετική προσπάθεια των άλλων μελών της ομάδας μου. Ο καθένας να μπορεί ελεύθερα να εκφράζει την άποψή του χωρίς να υπάρχουν πειράγματα και απρεπή σχόλια από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Σεβασμός στη γνώμη των άλλων, ανεξάρτητα αν συμφωνούμε ή όχι.

6. Να προσέχω το υλικό του σχολείου (εργαστήριο Η/Υ), όταν το χρησιμοποιώ κατά τη διάρκεια του project και να φροντίζω, έτσι ώστε να διατηρείται σωστά για την επαναχρησιμοποίησή του.

7. Συνέπεια - Υπευθυνότητα - Ειλικρίνεια – Προσήλωση και Συγκέντρωση στη διαδικασία του προγράμματος. Κατόπιν τους ζητήθηκε με βάση το προσχέδιο αυτό, να συντάξουν δίπλα, τη δική τους πρόταση «συμβολαίου» έχοντας υπόψη σας τα παρακάτω: 1. Με ποιες δεσμεύσεις συμφωνείτε; 2. Ποιες σας φαίνονται δύσκολες να τις τηρήσετε, πώς θα τις τροποποποιούσατε και γιατί; 3. Ποιες δεν κατανοείτε; 4. Ποιες θα διαγράφατε; 5. Ποιες προσθέτατε; Οι μαθητές συσκεπτόμενοι κατόπιν κατά ομάδες, δείχνοντας ωριμότητα και σοβαρότητα, μελέτησαν το προσχέδιο και συμφώνησαν με όλους τους όρους του "Συμβολαίου", ενώ η μόνη παρατήρηση που έγινε υπήρξε για την ελαστικότητα στην τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων για την παράδοση των εργασιών.

Γενική πεποίθηση όλων ήταν πως το πρόγραμμα θα λειτουργήσει αρμονικά και το αποτέλεσμα θα τους δικαιώσει

Σχεδιάγραμμα Δραστηριοτήτων Αρμοδιότητες Υποομάδων Εισαγωγικές Συναντήσεις: Γνωριμία των μελών των Ομάδων Συγκρότηση περιβαλλοντικής ομάδας – Δημιουργία συμβολαίου Χωρισμός σε υποομάδες Προετοιμασία & Σχεδιάγραμμα Δραστηριοτήτων. Υποβολή προγράμματος

Γενικά: Ενημέρωση - συζήτηση των Υποομάδων για το Θέμα τους και γενικά για το νερό Ο Κύκλος του Νερού-υδάτινοι πόροι. Γενικά για τα Ποτάμια – Ειδικότερα: Πηνειός Οι «δρόμοι» του νερού Νερό & ζωή. Νερό & ανθρώπινο σώμα Ποτάμια – νερό και κλιματική αλλαγή Υγρότοποι και άλλα υδάτινα συστήματα: Λίμνες και Θάλασσες Κυρίως Έρευνα: Βιολογία - Οικολογία του Πηνειού. Λεκάνη απορροής του Ποταμού από τις Πηγές του μέχρι τις Εκβολές του. Το νερό του Πηνειού: Χρήσεις – Ωφέλειες – Αξίες. Πηνειός & αναψυχή – Τουρισμός – Αξιοποίηση. Η Διαχείριση υδάτινων πόρων του Πηνειού. Φράγματα. Ταμιευτήρες. Ρύπανση των Υδάτων του Πηνειού. Συνέπειες των Φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων. Εξάντληση των Υδάτων του Ποταμού: Αλόγιστη άρδευση. Φωτογραφίσεις –Βιντεοσκόπηση του Πηνειού εντός του αστικού ιστού της πόλης μας. Σύγκριση με άλλες πόλεις, που διαρρέονται από Ποτάμια. Έρευνα στο Διαδίκτυο για Φωτογραφίες και Κείμενα σχετικά με τον Πηνειό. Πηνειός και Λάρισα. Αναδρομή στην Ιστορία και τη Λογοτεχνία. Ο Πηνειός στο διάβα του χρόνου: Πολιτισμός – Λαογραφία – Μυθολογία. Το μέλλον του Πηνειού. Τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει; Προτάσεις. Η εκτροπή του Αχελώου και οι συνέπειές της. Αναζήτηση ντοκιμαντέρ ή φιλμ σχετικού με τον Πηνειό ή τα ποτάμια γενικότερα. Επισκέψεις: Επίσκεψη στο K.Π.Ε Ελασσόνας. Συμμετοχή στο Πρόγραμμα: Νεροτριβές Επίσκεψη σε Δημαρχείο. Συνάντηση με Δήμαρχο και Υπηρεσίες Πρασίνου. Συνάντηση με στελέχη των «Φίλων του Πηνειού» Συνάντηση για καθαρισμό της όχθης του Ποταμού

Τελικές Συναντήσεις: Αξιολόγηση προγράμματος - Παρουσίαση θέματος & εργασίας - Σύνθεση εργασίας – CD Παρουσίαση της Εργασίας.

Οι Υποομάδες αποφάσισαν αποφάσισαν να μοιράσουν τις αρμοδιότητες μεταξύ τους, αλλά και μεταξύ των μελών της κάθε Υποομάδας. Έτσι αποφασίστηκαν τα εξής: "Γεωγράφοι του Πηνειού": Λεκάνη απορροής: Νίκος Σουρλής Παραπόταμοι: Αγγελική Νιτσιάκου Πηγές και Εκβολές: Εβελίνα Ψύρρα, Βανέσσα Μπαλλόλι Φράγματα και Αξιοποίηση Νερού: Νάντια Παπαναστασίου Οδοιπορικό στον Πηνειό με Φωτογραφίες: Ολόκληρη η Υποομάδα "Ιστοριογράφοι του Πηνειού": Μυθολογία: Μάρκου Βασιλική Έθιμα - Παραδόσεις: Νούσια Γαλήνη Λογοτεχνία - Ποίηση - Τραγούδια: Λαδίκα Αικατερίνη Λαογραφία: Λαδίκα Γεωργία "Προστάτες του Πηνειού": Ρύπανση του Πηνειού. Ιστορική αναδρομή: Τσιτσιπά Ειρήνη Ρύπανση από Βιομηχανία. Τρόποι Προστασίας. Αναψυχή και Τουρισμός στον Πηνειό: Στάσα Κλαούντια Συνέπειες της Ρύπανσης. Χρήση Φυτοφαρμάκων και Λιπασμάτων και πώς καταλήγουν στον Πηνειό: Χατζοπούλου Άρτεμις Ανθρώπινα Λύματα. Εξάντληση των υδάτων του Πηνειού: Χατζοπούλου Κωνσταντίνα "Τα Παιδιά του Πηνειού": Χλωρίδα - Πανίδα του Πηνειού. Φωτογραφίες: Παπακώστας Χρήστος, Κανάκης Γεώργιος Ζώα του Νερού και των παρόχθιων περιοχών: Δούρος Γεώργιος Ψάρια, Αποδημητικά πουλιά: Σαλαμπάσης Στέργιος Χλωρίδα, Φυτά, Δένδρα: Παπαντώνης Παύλος Ευτροφισμός και Εξαφάνιση Ειδών:Μπαμπατζέλιος Βασίλειος Κατόπιν άρχισε η Έρευνα. Διαδίκτυο, Βιβλιοθήκες, Συνεντεύξεις...

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ Πηγές Πηνειού Οι κύριες πηγές του βρίσκονται στην περιοχή Μετσόβου, όχι μακριά από τις πηγές του Αλιάκμονα. Στην πραγματικότητα, όμως, ο Πηνειός τροφοδοτείται από όλους τους ορεινούς όγκους που περιβάλλουν τη Θεσσαλία. Ο Πηνειός

σχηματίζεται από τη συμβολή του Μαλακασιώτικου ρέματος που πηγάζει από το βουνό Λάκμος και του ρέματος Μουργκάνι που πηγάζει από την Αντιχάσια.Το μήκος του φτάνει τα 205m και έιναι ο τρίτος σε μήκος ποταμός της χώρας. Η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 10.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το ύψοσ τησ μέσης ετήσιας βροχόπτωσης είναι 779mm, ο μέσος ετήσιος όγκος υετού 7.965 x 1.000.000 κυβικά μέτρα και η μέση ετήσια απορροή εκτιμάται σε 3.500 x 1.000.000 κυβικά μέτρα.Ο ίδιος παραλαμβάνει όγκους νερού από την περιοχή του Μετσόβου, δέχεται όμως παραπόταμους από την Πίνδο, από την Όθρυ και από το ορεινό σύστημα ΟλύμπουΚαμβουνίων. Διαρρέει τη θεσσαλική πεδιάδα και τροφοδοτείται από τα νερά των παραποτάμων: Ληθαίου, Πορταϊκού, Παμίσου, Σοφαδίτικου, Ενιπέα, Τιταρησίου καθώς και τα νερά από την εκτροπή του Ταυρωπού στην περιοχή Καρδίτσας.

Οι παραπόταμοι ΓΕΝΙΚΑ.... Παραπόταμος είναι ένα υδάτινο ρεύμα ή ποταμός που συμβάλλει με κάποιον μεγαλύτερο ποταμό. Ο παραπόταμος σε αντίθεση με τον ποταμό δεν εκβάλει στην θάλασσα ή σε λίμνη. Ο παραπόταμος μπορεί να είναι ποτάμι μήκους πολλών χιλιόμετρων ή κάποιος χε που καταλήγει χείμαρρος σε κάποιον μεγαλύτερο ποταμό μετά από σύντομη πορεία. ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ.... Παραπόταμοι πηνειού ποταμού: Το συνολικό μήκος του είναι 100.000 χιλιόμετρα. Κυριότεροι παραπόταμοι είναι: Ο Τιταρήσιος, ο Ενιπέας, ο Καλέτζης , ο Ληθαίος και το ρέμα Μουργκάνι. ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΟΥΣ ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ..... Ο Ενιπέας είναι ποταμός της Θεσσαλίας με συνολικό μήκος 84 χλμ., με αποτέλεσμα να κατατάσσεται δέκατος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας. Είναι παραπόταμος του Πηνειού. Πηγάζει από το όρος Όρθυς διασχίζει την πεδιάδα των Φαρσάλων και καταλήγει στον Πηνειό ανάμεσα στα μικρά υψώματα Τίτανος και Ζάρκος. Στην αρχαιότητα ήταν το κύριο ποτάμι της αρχαίας Φθίας και λατρευόταν σαν θεός. Σήμερα εξαιτίας της υπεράντλησης κινδυνεύει να στερέψει εντελώς. Με το όνομα Ενιπέας υπάρχει ένας ακόμα ποταμός στον νομό Πιερίας.

Ο Καλέτζης

Ο Τιταρήσιος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παραποτάμους του Πηνειού ποταμού στην κύρια ροή του ή πεδινό του τμήμα. Ο ποταμός Τιταρήσιος ως προαναφέρθηκε, πηγάζει από τις δυτικές κλιτύες του Ολύμπου και κατευθυνόμενου δυτικά, νοτιοδυτικά συμβάλλει με τον Πηνειό ποταμό. Βρίσκεται δε 70 μέτρα άνω της επιφάνειας της θάλασσας. Το συνολικό μήκος του ποταμού είναι 70 χιλιόμετρα και στο μεγαλύτερο μήκος του είναι μόνιμα κατακλυσμένος, θεωρούμενος ως συνεχούς ροής. Οι κύριες φυσιογνωμικές μονάδες βλάστησης που συναντώνται είναι οι κοινωνίες καλαμώνων με κυρίαρχο είδος το αγριοκάλαμο (Phragmitis australis) και η παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση με κυρίαρχα φυτικά είδη τον πλάτανο, τις ιτιές και τις λεύκες. Σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης τύπων υγροτόπων της Συνθήκης Ραμσάρ που εγκρίθηκε στην 4η Συνάντηση των Συμβαλλόμενων Μελών στο Μοντρέ το 1999, ο Τιταρήσιος ποταμός υπάγεται στην κατηγορία των εσωτερικών υγροτόπων και χαρακτηρίζεται ως ποταμός συνεχούς ροής, παρά το γεγονός ότι συχνά, μετά την έξοδό του από τη λεκάνη απορροής, δεν εμφανίζει διαρκή ροή. Οι σπουδαιότερες σημερινές

αξίες του ποταμού είναι η αρδευτική του σημασία η οποία είναι μεγάλη, με πτωτική όμως αποτελεσματικότητα λόγω της μεγάλης πτώσης των υδάτινων αποθεμάτων του τα τελευταία χρόνια και η αναψυχή, η οποία είναι όμως μέσης αξίας. Στον υγρότοπο έχουν επέλθει δραστικές αλλοιώσεις όσον αφορά τα γνωρίσματά του (αβιοτικά και βιοτικά) με κύρια αίτια την κατασκευή έργων διευθέτησης της ροής των υδάτων καθώς και οι υπεραντλήσεις τόσο του ποταμού όσο και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, ο οποίος εμπλουτίζεται σχεδόν αποκλειστικά από τα ύδατα του ποταμού. Ο υγρότοπος του Τιταρήσιου ποταμού υφίσταται μέση επιβάρυνση από τη ρίψη υγρών και στερεών αποβλήτων των παρόχθειων οικισμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ύπαρξη ανεξέλεγκτων χώρων ρίψης στερεών αποβλήτων των δημοτικών διαμερισμάτων Ροδιάς, Βρυοτόπου, Δελερίων καθώς και μπάζων εντός της κοίτης του ποταμού μέχρι πρόσφατα. Χαμηλή επιβάρυνση δέχεται επίσης από τα υγρά απόβλητα βιοτεχνιών μεταποιητικών επιχειρήσεων με κύριο παράδειγμα τη μονάδα παραγωγής ντοματοπολτού ακριβώς στην περιοχή του οικισμού της Ροδιάς. Επίσης, 3 χλμ. έξω από το Αργυροπούλι βρίσκεται η λίμνη Μάτι Τυρνάβου, η οποία μαζί με τον Πηνειό αποτελούν τους μοναδικούς υδροβιότοπους του νομού. Το Μάτι αποτελεί σήμερα τη μοναδική φυσική λίμνη της Θεσσαλίας και παρά την μικρή της έκταση (250 στρ.) αποτελεί τον πυρήνα ενός οικοσυστήματος με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι διακριτές μονάδες οικοσυστημάτων που εμφανίζονται στην ευρύτερη περιοχή του έργου είναι οι αγροτικές εκτάσεις με μονοετή φυτά και η κοινότητα των άγριων ζώων και των πτηνών. Οι αροτριαίες γεωργικές καλλιέργειες με μονοετή φυτά ως οικοσυστήματα υφίστανται αρκετά έντονες επεμβάσεις, αφού εκτός της χρήσης χημικών ουσιών έχουμε και την διατάραξη της δομής του εδάφους με βαθιές αρόσεις που επιτρέπουν αποπλύσεις και παρασύρσεις εδαφών σε επικλινή σημεία. Το ότι οι καλλιέργειες είναι κυρίως ξηρικές (σιτάρι, κριθάρι) μειώνει τις τάσεις υποβάθμισης των εδαφών. Η κατάσταση στις περιοχές με αυτού του είδους τις αγροτικές επεμβάσεις είναι μάλλον σταθερή, όμως απαιτούνται σημαντικές εισροές ενέργειας για να διατηρηθεί η αναπαραγωγική τους ικανότητα. Η ζωοκοινότητα των άγριων θηλαστικών είναι πολύ φτωχή σε είδη αφού οι εχθροί της είναι πολλοί και οι βιότοποι συνεχώς κατακερματίζονται από δρόμους και μειώνονται από την επέκταση του αστικού χώρου. Εποχιακά έχουμε αύξηση κάποιων ειδών ή εξαφάνιση άλλων, γεγονότα που διαταράσσουν την τροφική αλυσίδα. Η πτηνοπανίδα και ιχθυοπανίδα είναι και αυτή σε κατάσταση ασταθή και με πορεία μάλλον αρνητική, αφού έχει τα ίδια προβλήματα με την ζωοκοινότητα. Η περιοχή μελέτης είναι φτωχή από σημαντικά ή σπάνια στοιχεία της φύσης, γι' αυτό και δεν υπάρχει καμία προστατευόμενη θέση ή στοιχείο.

Ο Ληθαίος είναι ένα από τα τέσσερα ποτάμια των Τρικάλων (Ληθαίος,Αγιαμονιώτης, Πηνειός, Κουρμέκης) και διασχίζει την πόλη των Τρικάλων. Αποτελεί δεξιό παραπόταμο τουΠηνειού ποταμού. Πηγάζει σε ύψος 500 μ. από τα Αντιχάσια όρη έχει μήκος 36 χλμ. και εκβάλλει στον

Πηνειό, σε ύψος 108 μ. λίγο έξω από την πόλη των Τρικάλων. Τα νερά του χρησιμοποιούνται για άρδευση 14.000 στρεμμάτων περίπου.

Το ρέμα Μουργκάνι

Λεκάνη απορροής Πηνειού Η Δυτική περιοχή (ανάντη της Αμυγδαλιάς) είναι η σημαντικότερη από πλευράς διαθέσιμων πόρων αλλά και η περιοχή με τις μεγαλύτερες καταναλώσεις. Ο κύριος κλάδος του Πηνειού και το σύνολο των σημαντικών παραποτάμων (εκτός του Τιταρήσιου) διατρέχουν τη Δυτική Θεσσαλική πεδιάδα και συμβάλλουν ανάντη της Αμυγδαλιάς. Η ύπαρξη αυτού του πλούσιου δικτύου ποταμών ευνοεί τον εμπλουτισμό των υπογείων υδροφόρων οριζόντων της Δυτικής πεδιάδας από κατεισδύσεις κατά μήκος των κοιτών με τις σημαντικότερες να σημειώνονται στους κώνους αποθέσεων από πιο αδρομερή υλικά που έχουν δημιουργηθεί στις περιοχές όπου οι ορεινές κοίτες συναντούν την πεδιάδα. Εμπλουτισμός των υπογείων υδροφόρων γίνεται επίσης και με υπόγειες πλευρικές διηθήσεις κατά μήκος των επαφών του πεδινού προσχωματικού με τους γύρω ορεινούς όγκους. Στην πραγματικότητα, ο διαχωρισμός των υδατικών πόρων σε επιφανειακούς και υπόγειους δεν είναι τόσο σαφής όσο φαίνεται αρχικά. Στη Δυτική πεδιάδα, η σχέση μεταξύ επιφανειακών απορροών και υπογείων νερών είναι πολύ στενή. Στα ανάντη της πεδιάδας, οι υδροφόροι εμπλουτίζονται από επιφανειακές απορροές, ενώ στα κατάντη υπάρχουν εκφορτίσεις των υπογείων νερών οι οποίες ενισχύουν την επιφανειακή ροή. Η σχέση αυτή είναι ιδιαίτερα στενή και αμφίδρομη επειδή η Δυτική πεδιάδα θεωρείται πρακτικά υδρογεωλογικά κλειστή, χωρίς αξιόλογες υπόγειες διαφυγές. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, είναι δυνατόν να υποθέσει κανείς ότι η απορροή που παρατηρείται μέσα σε ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα (σειρά ετών) στη θέση Αμυγδαλιά περιλαμβάνει το σύνολο σχεδόν των απορροών της ανάντη λεκάνης της Δυτ. Θεσσαλίας, είτε αυτές προέρχονται από καθαρά επιφανειακές απορροές είτε από εκφορτίσεις των υπογείων υδροφορέων. Συγχρόνως, η απορροή αυτή είναι μειωμένη κατά τον όγκο των καταναλώσεων της Δυτ. περιοχής κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Επίσης, ίσως να είναι και κατά τι αυξημένη από παροχές κάποιων καρστικών πηγών που πιθανόν να εκφορτίζουν και υδροφόρους που ανήκουν στη λεκάνη Τιταρίσιου, όμως οι σχετικοί όγκοι συγκρινόμενοι με τις συνολικές απορροές θα είναι μικροί. Αγνοώντας λοιπόν την τελευταία αυτή περίπτωση, είναι δυνατόν να θεωρηθεί ότι: [Απορροή Αμυγδαλιάς] = [Επιφανειακή απορροή Δ. Θεσ.] + [Εκφορτίσεις υπογείων Δ.Θεσ.]-[Καταναλώσεις Δ.Θεσ.] όπου «Απορροή Αμυγδαλιάς» είναι η παρατηρούμενη ενώ «Επιφανειακή απορροή» και «Εκφορτίσεις υπογείων» είναι τα (θεωρητικά) μεγέθη του φυσικού συστήματος, χωρίς καταναλώσεις. Σύμφωνα με την παραπάνω εξίσωση, για να εκτιμηθούν οι πραγματικές απορροές του φυσικού συστήματος της Δυτ. Θεσσαλίας θα έπρεπε εκτός των μετρήσεων παροχών στην Αμυγδαλιά να είναι διαθέσιμες και οι πραγματικές καταναλώσεις. Ωστόσο, ενώ είναι δυνατό να εκτιμηθούν οι υδατικές ανάγκες, οι πραγματικές καταναλώσεις και ιδιαίτερα αυτές από τις αντλήσεις των υπογείων οι οποίες είναι και οι κατά πολύ σημαντικότερες δεν είναι γνωστές. Επιπλέον, οι συνολικές καταναλώσεις είναι γνωστό ότι στη Θεσσαλία

περιλάμβαναν τις τελευταίες δεκαετίες και μεγάλους όγκους μη ανανεωνόμενου αλλά αποθηκευμένου υπόγειου νερού. Είναι δηλαδή οι πραγματικές καταναλώσεις μεγαλύτερες από αυτές που αντιστοιχούν στη μείωση της φυσικής απορροής. Μια πιο ακριβής έκφραση της παραπάνω εξίσωσης θα ήταν συνεπώς η ακόλουθη: [Απορροή Αμυγδαλιάς] = [Επιφανειακή απορροή] + [Εκφορτίσεις υπογείων][Καταναλώσεις ανανεώσιμων πόρων] Επειδή οι καταναλώσεις είναι σε ποσοστό 94% για αρδευτικές ανάγκες, σχεδόν στο σύνολό τους πραγματοποιούνται κατά τους θερινούς μήνες όταν η πραγματική επιφανειακή απορροή στον Πηνειό είναι πολύ μικρή. Συνεπώς, ο όρος «Καταναλώσεις ανανεώσιμων πόρων» της παραπάνω εξίσωσης είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι ουσιαστικά ταυτίζεται με τον όρο «Καταναλώσεις ανανεώσιμων υπόγειων νερών» ο οποίος με τη σειρά του σε μία μεγάλη κλειστή λεκάνη ταυτίζεται με τον όρο «Εκφορτίσεις υπογείων». Με βάση τα παραπάνω, είναι δυνατόν προσεγγιστικά να θεωρηθεί ότι η διαφορά μεταξύ της απορροής που παρατηρείται στην Αμυγδαλιά και της απορροής που θα παρατηρείτο εάν δεν υπήρχαν αντλήσεις, αντιστοιχεί στον όγκο των ανανεώσιμων υπογείων νερών δηλαδή, στην ποσότητα που θα ήταν δυνατό να αντλείται μόνιμα χωρίς προοδευτική ταπείνωση του υδροφόρου ορίζοντα. Στο Μέρος Α΄ της Διαχειριστικής Μελέτης μελετήθηκε η μεταβολή της απορροής στην Αμυγδαλιά κατά το χρονικό διάστημα για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία. Επίσης, για να εξαλειφθεί η επιρροή της φυσικής μεταβολής της βροχόπτωσης στην απορροή, διερευνήθηκε και η πιθανή μεταβολή της σχέσης μεταξύ ετήσιου συντελεστή απορροής και ετήσιας βροχόπτωσης κατά τη διάρκεια των διαθέσιμων ετών. Ωστόσο, δεν εξήχθησαν σαφή συμπεράσματα. Έχουν εντοπισθεί δύο αιτίες : • Στη δεκαετία του `70 οι αντλήσεις από τους υπόγειους υδροφόρους, αν και μικρότερες από τις κατοπινές, ήσαν ήδη σημαντικές και, εκτιμάται από τους συντάκτες της παρούσας, παραπλήσιες σε μέγεθος με τους ανανεώσιμους υπόγειους υδατικούς πόρους της Δυτ. πεδιάδας.

• Σε συνέχεια των παραπάνω, έγινε μία προσπάθεια εκτίμησης ενός εύλογου άνω ορίου για τη συνολική απορροή του φυσικού συστήματος στην Αμυγδαλιά με βάση την διαθέσιμη εμπειρία από άλλες λεκάνες. Η εκτίμηση αυτή, που περιγράφεται παρακάτω, δίνει και μία προσέγγιση του πιθανού άνω ορίου των ανανεώσιμων υπόγειων υδατικών πόρων. Η προσέγγιση που περιγράφεται παρακάτω στηρίζεται στην εκτίμηση ενός εύλογου συντελεστή απορροής για το σύνολο της λεκάνης ενάντη της Αμυγδαλιάς σε συνθήκες χωρίς κατανάλωση νερού από τον άνθρωπο. Η λεκάνη της Αμυγδαλιάς αποτελείται από δύο ευρύτερες υπο-λεκάνες: 1. Tου κύριου κλάδου του Πηνειού η οποία περιλαμβάνει και τις λεκάνες του Ληθαίου, του Πάμισου, του Πορταϊκού και του Νεοχωρίτη.

2. Tου Ενιππέα η οποία περιλαμβάνει και τις λεκάνες των π. Καλέντζη, π. Σοφαδίτη και π. Φαρσαλιώτη. Στην έξοδο της πρώτης από τις παραπάνω δύο υπολεκάνες υπάρχει ο υδρομετρικός σταθμός του Αλή Εφέντη. Η απορροή της δεύτερης από τις

υπολεκάνες είναι δυνατόν να εκτιμηθεί από τη διαφορά μεταξύ των παροχών της Αμυγδαλιάς και του Αλή Εφέντη. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι εκτάσεις, η μέση βροχόπτωση, η μέση ετήσια απορροή και ο συντελεστής απορροής του συνόλου της λεκάνης Αμυγδαλιάς και των δύο υπο-λεκανών που την απαρτίζουν. Πίν. 2-1: Χαρακτηριστικά Λεκανών Απορροής Λεκάνη

Έκταση 2

(km )

Μέση

Μέση Απορροή

Συντελεστής

Βροχόπτωση

(mm/έτος)

Απορροής

(mm/έτος) Αμυγδαλιάς

6300

779

259

0,33

Κυρίου κλάδου

2800

939

421

0,43

3500

651

129

0,20

Πηνειού και παραποτάμων ανάντη Αλή Εφέντη Ενιππέα και άλλων παραποτάμων ανάντη Αμυγδαλιάς

Είναι εμφανής η πολύ μεγάλη διαφορά στους συντελεστές απορροής των δύο υπο-λεκανών. Κυριότερη αιτία είναι η μεγάλη διαφορά στη μέση βροχόπτωση. Τα μεγέθη και οι συντελεστές απορροής του Πίν. 2-1 εμπεριέχουν και τις επιπτώσεις από απολήψεις. Λαμβάνοντας υπόψη και συντελεστές απορροής από άλλες λεκάνες της Ελλάδας είναι δυνατό να εκτιμηθεί ότι ένα άνω όριο για το συντελεστή απορροής του φυσικού συστήματος χωρίς απολήψεις θα ήταν περίπου 0,50 και 0,30 για τις δύο υπολεκάνες. Οι τιμές αυτές είναι πραγματικές υψηλές και θα πρέπει να θεωρηθούν ένα άνω όριο. Υιοθετώντας τις προκύπτει για το σύνολο της λεκάνης ανάντη της Αμυγδαλιάς μέση ετήσια απορροή ίση με 315mm περίπου και συντελεστής απορροής της τάξης του 0,41. Εάν στην εξίσωση του υποκεφαλαίου 2.2.1 αντικατασταθούν ο όρος [Απορροή Αμυγδαλιάς] με την παρατηρημένη τιμή των 259mm του Πίνακα 2.1 και ο όρος [Επιφανειακή απορροή] + [Εκφορτίσεις υπογείων] με την παραπάνω ανώτατη τιμή των 315mm, προκύπτει μία ανώτατη τιμή για τον όρο [Καταναλώσεις ανανεώσιμων πόρων] ίση με 56mm που αντιστοιχεί σε 351 εκατ. m3 για το σύνολο της λεκάνης. Εφόσον οι πραγματικές αντλήσεις ξεπερνούν τους ανανεώσιμους πόρους και με βάση τη συλλογιστική που αναπτύχθηκε στο υποκεφάλαιο 2.2.1, είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι η τιμή των 350 εκατ. m 3 ανά έτος αποτελεί ένα άνω όριο για τον ανανεώσιμο όγκο των υπογείων νερών της Δυτικής πεδιάδας. Όπως περιγράφεται και στο κεφάλαιο 7, καταρτίσθηκαν και μελετήθηκαν σενάρια με τιμές ετήσιου ανανεώσιμου όγκου υπογείων ίσου με 350, 300 και 250 εκατομμύρια m3 ώστε να διερευνηθεί και η ευαισθησία των διαχειριστικών συμπερασμάτων στη σχετική υπόθεση.

Για τις επιφανειακές απορροές της Δυτικής Θεσσαλίας, εκτός από τις μετρήσεις στις θέσεις Αμυγδαλιά και Αλή Εφέντη που αναφέρθηκαν παραπάνω αξιοποιήθηκαν και μετρήσεις σε άλλες πέντε θέσεις (Γάβρος και Σαρακήνα στον κύριο κλάδο του Πηνειού, Πύλη στον Πορταϊκό, Μουζάκι στον Πάμισο και Σκοπιά στον Ενιππέα). Στο Μέρος Α της Διαχειριστικής Μελέτης περιγράφονται αναλυτικά οι αναλύσεις των μετρήσεων καθώς και η αξιοποίησή τους για την ανάπτυξη και βαθμονόμηση ενός μαθηματικού υδρολογικού μοντέλου το οποίο μετατρέπει δεδομένα ημερήσιων βροχοπτώσεων και άλλων μετεωρολογικών παραμέτρων σε ημερήσιες παροχές του Πηνειού και των παραποτάμων του. Το μοντέλο βροχής – απορροής βαθμονομήθηκε στις επτά παραπάνω θέσεις και στη συνέχεια εφαρμόσθηκε στο σύνολο της λεκάνης ώστε να είναι διαθέσιμες χρονοσειρές παροχών σε όλα τα σημεία στα οποία εξετάζονται έργα ταμίευσης. Τα έτη κοινών δεδομένων για τα οποία υπολογίσθηκαν σύγχρονες χρονοσειρές παροχών στο σύνολο της λεκάνης ήσαν από 1980 έως 2000. Πίν. 2-2: Χαρακτηριστικές τιμές της απορροής του π. Πηνειού σύμφωνα με τις μετρήσεις της ElectroWatt (1968) Έτος

Απορροή π. Πηνειού στα Απορροή π. Πηνειού στα Τέμπη (106 m3)

Τέμπη (mm)

1952

2250

213

1953

2500

236

1954

3660

346

1955

2590

245

1956

3320

315

1957

1940

184

1958

2060

195

1959

2820

276

1962

3710

351

1964

2390

226

ΜΕΣΟΣ

2724

259

ΟΡΟΣ

Φράγμα Γυρτώνης Ο ρουφράκτης (φράγμα) Γυρτώνης αποτελείται από τα παρακάτω έργα:

Ο ρουφράκτης αποτελείται συνολικά από δέκα (10) ανοίγματα των 8μ. στα οποία τοποθετούνται τοξωτά θυροφράγματα, τα οποία σε κάθε δομικό τμήμα στηρίζονται σε μεσόβαθρο και ακρόβαθρα από σκυρόδεμα. Στον πυθμένα του ανοίγματος, όπου επικάθεται το θυρόφραγμα το σκυρόδεμα ανυψώνεται και διαμορφώνεται ένα κατώφλι ύψους περίπου 0,90μ. πάνω από τον πυθμένα της διώρυγας κατά την τομή του μαιάνδρου του ποταμού (+56,09 ανάντη του ρουφράκτη), δηλαδή 57,00(=56,09+0,91). Κατάντι του κατωφλίου του θυροφράγματος κατασκευάζεται λεκάνη καταστροφής της ενέργειας του νερού που περνά από το άνοιγμα του ρουφράκτη. Για τον υπολογισμό της λεκάνης υποθέτουμε ότι η στάθμη ανάντη του ρουφράκτη στην ΜΚΣ, ενώ κατάντη η στάθμη του ποταμού είναι εκείνη που αντιστοιχεί στις ελάχιστες συνθήκες απωλειών. Ο ρουφράκτης συνδυάζεται με αναβαθμό ύψους 1,00,. Περίπου. Έτσι ο πυθμένας της διώρυγας κατάντη του ρουφράκτη τοποθετείται στο υψόμετρο +55,07. Διώρυγες προσαγωγής – απαγωγής και επίχωση των καταργουμένων μαιάνδρων. Επένδυση των πρανών της διώρυγας με λιθορριπές και συρματοκιβώτια που εδράζονται σε γεωύφασμα. Έργα εγκιβωτισμού του ταμιευτήρα στη χαμηλή κοίτη (χαμηλά υπερβλητά αναχώματα με παράλληλες αποστραγγιστικές τάφρους). Έργα προσπέλασης προς τον ρουφράκτη από την αριστερή και δεξιά όχθη. Εξ αυτών το μεν δεξιό διαστασιολογείται ώστε να εξασφαλίζει προσπέλαση μέχρι και την πλημμύρα Τ-10.000 ετών, ενώ το αριστερό μέχρι την πλημμύρα Τ=100ετίας. Δίοδο επικοινωνίας ψαριών. Έργα υδροδότησης του αντλιοστασίου Δ΄ΤΟΕΒ και παροχέτευσης με βαρύτητα νερών του ταμ. Γυρτώνης προς τον ταμ. Κάρλας και τα δίκτυα Πλατυκάμπου. Κατασκευή τοπικού αρδευτικού δικτύου για την άρδευση έκτασης, περίπου 2.000 στρ. στην άμεση περιοχή του ρουφράκτη λόγω της απαίτησης των Π.Ο. για κατάργηση των υφιστάμενων γεωτρήσεων σε ακτίνα 1χλμ. από τον ρουφράκτη.

Σχέδιο εκτροπής Αχελώου προς τον Πηνειό Επί είκοσι και πλέον έτη οι ελληνικές αρχές επιδιώκουν τη µερική εκτροπή του ρου του ποταµού Αχελώου της ∆υτικής Ελλάδας προς τον ποταµό Πηνειό της Ανατολικής Ελλάδας και την αξιοποίηση του άνω ρου του ποταµού Αχελώου µε την κατασκευή φραγµάτων. Οι δύο ποταµοί πηγάζουν από την οροσειρά της Πίνδου. Ο Αχελώος, µε µήκος 220 χιλιόµετρα και πλάτος περίπου 90 µέτρα, εµπλουτιζόµενος µε τα νερά αρκετών παραποτάµων, εκβάλλει στον Πατραϊκό κόλπο. ∆ιασχίζει ένα από τα σηµαντικότερα υδατικά διαµερίσµατα της χώρας και συνιστά πολύ σηµαντικό ποτάµιο οικοσύστηµα. Ο Πηνειός διασχίζει τη θεσσαλική πεδιάδα και εκβάλλει στον Θερµαϊκό κόλπο. Το εν λόγω σχέδιο αποσκοπεί όχι µόνον στην κάλυψη των αρδευτικών αναγκών της Θεσσαλίας και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και στην ύδρευση ορισµένων αστικών περιοχών στην εν λόγω περιφέρεια. Είναι γεγονός ότι το Σχέδιο Εκτροπής του Αχελώου στηΘεσσαλική πεδιάδα αποτελεί κατά γενική ομολογία ένα σύστημαέργων μεγάλης κλίμακας με ιδιαίτερη σημασία για την ανάπτυξητης Θεσσαλίας.Πρόκειται για ένα τεχνικά περίπλοκο εγχείρημα που αποτελείταιαπό μια σειρά από μεγάλα φράγματα, Υδροηλεκτρικούς Σταθμούς(ΥΗΣ), σήραγγες και συνοδά τεχνικά έργα:·Φράγμα Μεσοχώρας και ταμιευτήρας: Ύψος 150 μ., απότα μεγαλύτερα φράγματα της Ευρώπης, έχει ήδηολοκληρωθεί από το 1996, αλλά η λειτουργία του έχει«κολλήσει» στις απαλλοτριώσεις των κατακλυζόμενωv περιουσιών.

- Σήραγγα Μεσοχώρας – Γλύστρας: Μήκος 7,5 χλμ. Έχεισχεδόν ολοκληρωθεί. · ΥΗΣ Γλύστρας: Δυνατότητασυνολικής παραγωγής ενέργειας 308 GWh. ·[33]- Φράγμα Συκιάς και ταμιευτήρας: Ύψος 150 μ.Δημοπρατήθηκε εκ νέου και ανατέθηκε σε εργολάβο,παρά την έκδοση τρίτης ακυρωτικής απόφασης τουΣτΕ.ΥΗΣ Συκιάς: Θα έχει δυνατότητα συνολικήςπαραγωγής ενέργειας 207 GWh. - Σήραγγα εκτροπής (Συκιά – Μουζάκι): Μήκος 17,4 χλμ.Θα διαπερνάει την οροσειρά Πίνδου. · ΥΗΣ Πευκοφύτουκαι αναρρυθμιστική δεξαμενή Μαυροματίου: Το ανάχωματης δεξαμενής θα έχει ύψος 25 μ., η δε εγκατεστημένηισχύς θα είναι 165,3 MW.Από την ανάλυση των μελετών και των εργασιών που έχουνγίνει μέχρι σήμερα φαίνεται ότι το Σχέδιο αντιμετωπίσθηκε κύριαως τεχνικό έργο, χωρίς τις επιβαλλόμενες από το μέγεθός και τησημασία του διαστάσεις ως ενός σύνθετου προγράμματοςκοινωνικής, οικονομικής και χωροταξικής ανάπτυξης, με βασικήπροϋπόθεση την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων καιτην προστασία του περιβάλλοντος.Πρώτα ανακοινώθηκε η κατασκευή του έργου και μετάκλήθηκαν ομάδες μελετητών να το υποστηρίξουν και νααποδείξουν τη βιωσιμότητά του. Μετά ίσως και λόγω των διαφενόμενων δυσκολιών που θα συναντούσε η αρχική απόφασηγια εκτροπή 1.1 δισ. m3 ετησίως το έργο προχώρησε πάλι μεπολιτική απόφαση για εκτροπή 600εκ m3 ετησίως. Την απόφασηαυτή ήρθε πάλι να υποστηρίξει η απαιτούμενη από το ΣτΕ(Συμβούλιο της Επικρατείας) Συνολική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Έκτοτε το έργο συνεχίστηκε με πιο αργούς

ρυθμούςμέχρι σήμερα. Η εκτροπή του Αχελώου έχει ως κύριο στόχο την παροχήτουλάχιστον 600 εκ.μ3 νερού για άρδευση 612.000 στρ.βαμβακιού (81,4% της συνολικής αρδευόμενης έκτασης). Ενώ ηάρδευση ήταν σαφώς διακηρυγμένος στόχος, το έργοπαρουσιάστηκε προς την Ευρωπαϊκή ένωση ως πρωτίστωςενεργειακό, γιατί η ΕΕ αρνούνταν και συνεχίζει να αρνείται τηχρηματοδότηση αρδευτικών έργων μεταφοράς νερού από μιαλεκάνη απορροής σε μια άλλη. Το 1994 η ΕΕ απέρριψε τηναίτηση χρηματοδότησης του έργου, εκφράζοντας τις επιφυλάξειςτης. Έτσι, η εκτροπή του Αχελώου καλείται να πληρώσειεξολοκλήρου ο εθνικός προϋπολογισμός, σε αντίθεση με άλλατοπικά αρδευτικά έργα που μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν,αλλά δεν ήταν τόσο εντυπωσιακά όπως ο Αχελώος και δεν είχανπροφανές πολιτικό όφελος.Έκτοτε πολλά πράγματα έχουν αλλάξει: η ΜέγιστηΕγγυημένη Έκταση καλλιέργειας βαμβακιού για την Ελλάδa μειώθηκε τα τελευταία χρόνια κατά 11%, η άρδευση οφείλει ναανταποκρίνεται στο δυναμικό των νερών μιας περιοχής, ηποσότητα των νερών του Αχελώου μειώθηκε τουλάχιστον 11%ενώ η ΔΕΗ είχε ήδη προβλέψει ότι αν το έργο λειτουργήσει ωςαρδευτικό δεν θα υπάρχει σημαντική παραγωγή ενέργειας (αφούστο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου θα πρέπει να συσσωρεύει τονερό για να αρδεύσει τους καλοκαιρινούς μήνες) η ίδια η ΔΕΗπροβλέπει μείωση κατά 274 GWh της συνολικής παραγόμενηςενέργειας στο σύστημα Αχελώου (και λόγω μειωμένων παροχώνστα φράγματα Στράτου, Κρεμαστών και Καστρακίου).Για να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα προβλήματα και κυρίως τηνέα οδηγία της ΕΕ για ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων(Οδηγία 2000/60/ΕΕ), που υποχρεώνει στην υποβολήολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης ανά λεκάνη απορροής(συνεπώς η διαχείριση του Αχελώου επιτρέπεται μόνο στη λεκάνηαπορροής που ανήκει στην Αιτωλοακαρνανία) το ΥΠΕΧΩΔΕπροσπάθησε το 2006 να «βαφτίσει» το έργο ως περιβαλλοντικό.Ένας από τους βασικούς υποστηρικτές του έργου για χρόνια καιμέλος της ΠΑΣΕ (ενός άτυπου οργάνου – λόμπυ – Θεσσαλώνδημάρχων, βουλευτών, επιστημόνων) ο Ιωάννης Μυλόπουλος,σήμερα πρύτανης του ΑΠΘ, τονίζει χαρακτηριστικά:Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ληφθούν λοιπόν υπόψη οι νέεςσυνθήκες της κλιματικής αλλαγής. Οι οποίες τείνουν ναμεταβάλουν ό,τι μέχρι τώρα γνωρίζαμε για τη διαθεσιμότητατης φυσικής προσφοράς του νερού στην περιοχή μας. Ούτετο ύψος της βροχής και του χιονιού λοιπόν, ούτε όμως και ηκατανομή του νερού στον χώρο και τον χρόνο παραμένουν ταίδια στις μέρες μας. Τα ύψη του νερού μειώνονται, κατάτρόπο ώστε να ανατρέπεται άρδην η εκτίμηση τωνπροηγούμενων ετών, ότι τα 600 εκατομμύρια κυβικά μέτρανερού που προβλέπεται να εκτρέπονται ετησίως, αποτελούντο 20% της μέσης ετήσιας παροχής του ποταμού. Ήδη ηκαταγεγραμμένη μείωση της παροχής του Αχελώου κατά11%, δημιουργεί νέα δεδομένα τόσο για τη συμβολή τηςεκτροπής στο υδατικό ισοζύγιο της λεκάνης απορροής, όσοκαι για τις επιπτώσεις της στον κατάντη ρου στην περιοχήτης Αιτωλοακαρνανίας.Αλλά ακόμη κι αν δεν υπήρχε ζήτημα μείωσης της φυσικήςπροσφοράς του νερού, η κατανομή του στο χρόνο έχει τόσοδιαφοροποιηθεί, ώστε να δημιουργούνται νέα δεδομένα στηντροφοδοσία των υδροφορέων. Αφού η συχνότερη εμφάνισηακραίων μετεωρολογικών φαινομένων με τη μορφήαλλεπάλληλων περιόδων ξηρασίας και

βροχοπτώσεωνισχυρής έντασης, καθιστά τον εμπλουτισμό των φυσικώνδεξαμενών του νερού δυσχερέστερο σε σχέση με τοπαρελθόν.Η κλιματική αλλαγή λοιπόν επιβάλλει την άμεσηαναθεώρηση του σχεδιασμού του έργου. Χωρίς τηντεκμηρίωση της επικαιροποιημένης γνώσης, οχαρακτηρισμός του έργου ως περιβαλλοντικού είναιέωλος και στερείται κάθε ίχνους σοβαρότητας.Εκτός όμως από την κλιματική αλλαγή, είναι και τα νέαοικονομικά και αναπτυξιακά δεδομένα που θέτουν υπόαμφισβήτηση τη σκοπιμότητα του έργου, με τον τρόποτουλάχιστον που αυτό υλοποιείται. Διότι η εκτροπή τουΑχελώου, όπως παραδέχτηκε και επίσημα ο υπουργόςΠΕΧΩΔΕ, εκτελείται προκειμένου να αρδευτούν οιυδροβόρες βαμβακοκαλλιέργειες του Θεσσαλικού κάμπου.Οι οποίες αξίζει να υπενθυμιστεί ότι είναι υπεύθυνες τόσογια την εξάντληση των υδατικών αποθεμάτων της Θεσσαλικήςγης, όσο όμως και για τη δυσχερή οικονομική θέση τουαγροτικού κόσμου. Αφού το ελληνικό βαμβάκι, εδώ καιχρόνια, δεν είναι ανταγωνιστικό και δεν πουλιέται στιςδιεθνείς αγορές.Υλοποιώντας ένα φαραωνικό έργο για αρδευτικούςσκοπούς, εκτός των άλλων, καταστρατηγούμε την ιστορικήμας παράδοση. Σύμφωνα με την οποία για αιώνες οιπρόγονοί μας, σεβόμενοι τη φέρουσα ικανότητα τηςελληνικής φύσης με τα περιορισμένα υδατικά αποθέματα,καλλιεργούσαν σ’ αυτή τη γη ελιές, αμπέλια και σιτηρά. Τομόνο που φαίνεται να έχει κρατήσει αυτή η αντίληψη απότην ελληνική παράδοση, είναι ο μύθος του Προκρούστη.Σύμφωνα με τον οποίο τα τεχνικά έργα, δια της αναζήτησηςκαι εκμετάλλευσης διαρκώς νέων πηγών νερού, συμβάλλουνώστε η φύση να προσαρμόζεται και να ικανοποιεί τις ολοένααυξανόμενες ανάγκες της οικονομικής ανάπτυξης. Μόνοπου τα όρια στη ζωή δεν τα επιβάλλει ο άνθρωπος,αφού τα αποθέματα της φύσης είναι πεπερασμένα καικάποτε εξαντλούνται… Σ’ αυτήν άλλωστε την παραδοχήστηρίζονται και οι αρχές της «Πράσινης Ανάπτυξης».Σύμφωνα με την οποία δεν είναι η φύση που πρέπει ναπροσαρμόζεται στην ανάπτυξη, αλλά αντίθετα, οι ανάγκεςμας που οφείλουν να προσαρμόζονται στα φυσικά δεδομένα.Το έργο της εκτροπής του Αχελώου, έτσι όπως υλοποιείταισήμερα, είναι ένα έργο που έρχεται από το παρελθόν. Καθώςείναι περιβαλλοντικά καταστροφικό, οικονομικά ασύμφοροκαι αναπτυξιακά ατελέσφορο. Γι′ αυτό και πρέπει νααναθεωρηθεί άμεσα και να εξεταστεί αν μπορεί να γίνεισυμβατό με τη νέα πραγματικότητα. Που σημαίνει ότιεπιτέλους πρέπει να προταχθεί η προτεραιότητα τηςεκπόνησης μιας βιώσιμης και ολοκληρωμένης πολιτικήςνερού. Η οποία θα προσαρμόζει τις αναπτυξιακέςδραστηριότητες στα νέα περιβαλλοντικά, οικονομικά καικοινωνικά δεδομένα της εποχής.Η ίδρυση το 2009 ξεχωριστού Υπουργείου Περιβάλλοντοςαποφάσισε ότι το έργο θα πραγματοποιηθεί αποκλειστικά γιαπεριβαλλοντικούς λόγους και μόνο στη περίπτωση που καμιάάλλη λύση δεν είναι εφικτή, ενώ πρότεινε την αποδέσμευση τουέργου της Μεσοχώρας ώστε να λειτουργήσει ως Υδρο ΗλεκτρικόςΣταθμός (ΥΗΕ).Αξίζει να τονισθεί ότι η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι γιατέτοιες μεγάλες αλλαγές στο περιβάλλον είναι ιδιαίτερα δύσκολονα προβλεφθούν οι επιπτώσεις και βέβαια οι διαβεβαιώσεις πουδίνονται σε ορισμένες περιπτώσεις πρέπει να κρίνονται μεμεγάλη προσοχή και ευθύνη.Οι δικαστικές «περιπέτειες» του έργουΟι πρώτες αντιδράσεις στις δυσθεώρητες επιπτώσεις που το έργοεκτιμάται ότι θα έχει ξεκίνησαν ήδη από τα τέλη της

δεκαετίαςτου ’80. Το 1994 το Ε΄ τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας«μπλόκαρε» για πρώτη φορά το έργο, επειδή δεν υπήρχε συνολικήμελέτη (αλλά μόνο επιμέρους, αποσπασματικές μελέτες) για τιςπεριβαλλοντικές επιπτώσεις του. Ηταν η αρχή μιας μακράςδικαστικής διαμάχης, με το Συμβούλιο της Επικρατείας νασταματάει το έργο εκτιμώντας τις επιπτώσεις του και τηνπολιτεία να νομοθετεί για να ξεπεράσει τις αποφάσεις τουανώτατου ακυρωτικού δικαστηρίου.Το 1995 το ΣτΕ καταδίκαστε τηνπολιτεία, επειδή δεν έδινε στιςπεριβαλλοντικές οργανώσεις ταπλήρη στοιχεία για τα έργα τηςεκτροπής. Τον ίδιο χρόνο τοΥΠΕΧΩΔΕ ενέκρινε μια νέαπεριβαλλοντική μελέτη για το έργο,μειώνοντας τις ποσότητες προςεκτροπή σε 600 εκατ. κυβικάετησίως. Το 1996 ολοκληρώθηκε τοφράγμα της Μεσοχώρας, ενώξεκίνησαν οι εργασίες για το φράγματης Συκιάς, τις οποίες διέκοψε τοΣτΕ με νέα απόφαση το 2000. Το2001 το ΥΠΕΧΩΔΕ εκπόνησε νέαμελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεωνγια να ξεπεράσει τις αντιρρήσεις τουΣτΕ και δύο χρόνια αργότεραεπαναπροκήρυξε την κατασκευή του φράγματος της Συκιάς. Ομωςτο 2005 τα σχέδιά του προσέκρουσαν και πάλι στις αντιρήσειςτου ΣτΕ, εξαιτίας της απουσίας σχεδιασμού για τη διαχείρισηυδάτων, σύμφωνα με τη σχετική κοινοτική οδηγία 2000/60.Το 2006 το ΥΠΕΧΩΔΕ επιχείρησε νέα «τρίπλα»: ψήφισε με νόμοτο πλαίσιο για την εκτροπή και ενέκρινε τις μελέτες για τιςλεκάνες απορροής των ποταμών. Ενα χρόνο αργότερα ενέκρινε τοαποτέλεσμα του διαγωνισμού για το φράγμα της Συκιάς και οιεργασίες ξεκίνησαν. Το 2007 το ΣτΕ απέρριψε αίτηση τωνκατοίκων της Μεσοχώρας να «παγώσουν» τα έργα, επειδήστρεφόταν ευθέως κατά του νόμου (και όχι κατά επιμέρουςαποφάσεων). Ομως στις αρχές Οκτωβρίου το ΣτΕ άνοιξε και πάλιτον δρόμο για νέο «πάγωμα» των έργων της εκτροπής,αποστέλλοντας στο Ευρωδικαστήριο σειρά ερωτημάτων για τησυμβατότητα του νόμου Σουφλιά για την εκτροπή του Αχελώου μετην κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία. Το τελευταίο επεισόδιοστη μακρά διαμάχη για τον Αχελώο δεν έχει ακόμα γραφτεί...Το ιστορικό των έργων1985Έναρξη έργου φράγματος Μεσοχώρας1986-Εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων-Αρ.16058/16/10/1991 - ΥΠΕΧΩΔΕ-Έργα προετοιμασίας φράγματος1988-Αναγκαστική απαλλοτρίωση προφράγματος Β. 428/231- ΦΕΚ 353 Δ΄/10-5-1988-1989-Συμφωνία με την τότε Κοινότητα Μεσοχώρας γιααποζημιώσεις προφράγματος-Συμφωνητικό Επιτροπής (εφαρμογήάρθρ. 7 του Ν. 1859/89)-Κατασκευή τοπικής σήραγγας εκτροπής& προ-φράγματος1990-Πρόφραγμα- Εκτροπή του ρου του Αχελώου, τοπικά στοσημείο του φράγματος (σήραγγα)1993-Αναγκαστική απαλλοτρίωση ΥΗΕ Μεσοχώρας-Αρ.1092518/5317/0010/19-7-1993-Δεν εφαρμόστηκε ηαπαλλοτρίωση για τη Μεσοχώρα, λόγω αντίδρασης των κατοίκων(δεν έγινε κτηματολόγιο)1994-Ακυρωτική απόφαση ΣτΕΣυνέχιση των έργωνπαράνομα.1995-Νέα συνολική ΜΠΕ-Αρ.

23271/15-12-1995 ΥΠΕΧΩΔΕ-Συνέχιση των έργων. με βάση τα στοιχεία της ΜελέτηςΠεριβαλλοντικών Επιπτώσεων του 1995 και την ΣυμπληρωματικήΜελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του 2002, το σχήμαεκτροπής που εγκρίθηκε τελικά θα εκτρέψει μόνο 600 εκατ.κυβικά νερό το χρόνο που αποτελεί το 18% της συνολικήςρέουσας ποσότητας νερού στις εκβολές του ποταμού Αχελώου καιτο 27% των περισσευμάτων της

Αιτωλοακαρνανίας που χύνονταιστα θάλασσα.2000-Ακυρωτική απόφαση ΣτΕ-Αρ. 3478/2000 & 3484/2000-Μετά την απόφαση του ΣτΕ, τα έργα σταμάτησαν, πλην κάποιωνγεωλογικών ερευνών2001-Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος νέωνσυμπληρωματικών έργων (δρόμοι, γέφυρα ΝΠεύκης,αποστραγγιστική σήραγγα κλπ)-Ανακοίνωση της ΔΕΗ στιςημερήσιες εφημερίδες, στις 10/11/2001-2002-ΜΠΕ των συμπληρωματικών έργωνΕγκρίσειςπεριβαλλοντικών όρων, αριθμ. 968/15-4-02, 970/15-4-02 &971/154-02 Περιφέρεια Θεσσαλίας-Προσφυγή συλλόγου στο ΣτΕ– 2002 εκδικάζεται το Νοέμβριο 20032002-Νέα συνολική ΜΠΕ εκτροπής Αχελώου-2002-Ρύθμιση θεμάτων απαλλοτριώσεων για τον Ταμιευτήρακαι μετεγκατάσταση κατοίκωνΝόμος 3066/2002-Προστασία των ποταμών: Η Οδηγία 2000/60Είναι μια οδηγία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου καιΚοινοβουλίου για την θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στοντομέα της πολιτικής των γλυκών νερών. Η οδηγία αυτήαποσκοπεί στην προστασία των υδάτων με κοινές αρχές και μέσα.Κάθε κράτος πρέπει όχι μόνο να παρακολουθεί την κατάστασητων επιφανειακών νερών, αλλά και να καταφέρει να τα διατηρείσε καλή οικολογική κατάσταση. Επομένως πρέπει να αναγνωρίσειτις αιτίες και τα αποτελέσματα και να εφαρμόζει άμεσηεπανόρθωση όπου χρειάζεται. Στην οδηγία εισάγεται η έννοια της''Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Υδρολογικής Λεκάνης" πουβασίζεται στα γνωρίσματα και τα χαρακτηριστικά κάθε λεκάνης,στον προσδιορισμό των "Στόχων Ποιότητας", στηνπραγματοποίηση σχετικών έργων, αλλά και στη λήψη μέτρων,ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της οδηγίας. Θεωρείταικαινοτομία το γεγονός ότι η διαχείριση των υδάτινων πόρων θαγίνεται σε επίπεδο λεκάνης απορροής και ότι η πιστοποίηση τηςποιότητας των επιφανειακών νερών θα στηρίζεται όχι μόνο σεφυσικοχημικά αλλά και σε βιολογικά χαρακτηριστικά. Με την εφαρμογή της επιδιώκεται η αειφόρα διαχείριση των υδατικών πόρων ως προς την επάρκεια του πόσιμου νερού, την επάρκειανερού για περιβαλλοντικές και άλλες χρήσεις, την προστασία τουπεριβάλλοντος και την πρόληψη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των πλημμυρών και της ξηρασίας. Μ’ άλλα λόγια η οδηγία αυτή φιλοδοξεί για την επίτευξη της "τουλάχιστον καλήςκατάστασης" για τα υπόγεια και τα επιφανειακά νερά.Στην Ελλάδα μόνο για λίγους ποταμούς υπάρχουν φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών που έχουν στηναρμοδιότητά τους όλο το μήκος της κοίτης και τη λεκάνηαπορροής τους. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι υπάρχουνσπουδαίοι ποταμοί στη βόρεια Ελλάδα που είναι διασυνοριακοί, επιβάλλει την ευρεία συνεργασία σε διεθνές επίπεδο. Η παραπάνω Οδηγία επιβάλλει ευρύτερη θεώρηση της διαχείρισηςτων ποτάμιων οικοσυστημάτων με βάση το υδατικό διαμέρισμακαι δημιουργεί το πλαίσιο για την προστασία τους και στη χώρα μας. πληροφορίες: grperblar.blogspot.gr --> 7ο ΕΠΑ.Λ. - Τ.Ε.Ε.

Εκβολές Πηνειού Η πεδινή περιοχή του Δέλτα του Πηνειού ποταμού δημιουργήθηκε από την προσχωματική δράση του Πηνειού μετά το γεωλογικό ρήγμα μεταξύ της Οροσειράς του Ολύμπου και του Κισσάβου όπου τα νερά της Θεσσαλικής λίμνης βρήκαν διέξοδο προς τη θάλασσα, και είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία της Θεσσαλικής πεδιάδας. Σύμφωνα με τον Ιστορικό Ηρόδοτο, ο οικισμός του Ομολίου ήταν παραθαλλάσιος και οι εκβολές του Πηνειού ποταμού ήταν στο ύψος του υπόψη οικισμού ενώ κατά τη διάρκεια της μυθικής Αργοναυτικής εκστρατείας (8ο περίπου αιώνα π.Χ.) οι εκβολές του Πηνειού ποταμού είχαν φθάσει στο ύψος του οικισμού της Αιγάνης. Σήμερα, από τα φερτά υλικά της Θεσσαλικής πεδιάδας που μεταφέρει ο Πηνειός ποταμός και από τις αποπλύσεις των γειτονικών οροσειρών, οι εκβολές του Πηνειού έχουν φτάσει μέχρι το ύψος του οικισμού του Στομίου. Σύμφωνα επίσης με πρόσφατα στοιχεία των νεώτερων αρχαιολογικών ερευνών στη Θεσσαλία (1957 -1959 μ.Χ.) από τον αρχαιολόγο Μιλόισιτς και άλλους, η περιοχή κατοικούνταν από την παλαιολιθική εποχή. Η ύπαρξη αρχέγονου παλαιολιθικού πολιτισμού πριν 30.000 – 100.000 ή και 250.000 χρόνων, αποδεικνύεται με βάση τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν εκεί. Στο τμήμα των εκβολών του Πηνειού (ανατολική και βόρεια Θεσσαλία) κατοικούσαν οι Πελασγοί (Αιολείς) και στη συνέχεια, στις πλαγιές του Ολύμπου και της Όσσας, εκατέρωθεν των εκβολών του Πηνειού ποταμού, εγκαταστάθηκαν οι Δωριείς. Η περιοχή των εκβολών του Πηνειού Ποταμού κατοικήθηκε και από Ρωμαίους, Γότθους (395 μ.Χ.), Νορμανδούς (1083 μ.Χ.), και Τούρκους (από τους πρώτους χρόνους κατάκτησης της Θεσσαλίας μέχρι τo 1923 με την εφαρμογή της συμφωνίας ανταλλαγής των πληθυσμών). Η φυσική ενότητα του Δέλτα Πηνειού διατηρήθηκε μέχρι το 1930. Στη συνέχεια, η αγροτική πολιτική που εφαρμόστηκε από το Υπουργείο Γεωργίας, που είχε ως στόχο την αύξηση της αγροτικής γης, είχε ως αποτέλεσμα την κατα¬στροφή ενός μεγάλου μέρους της δασικής έκτασης και τη μετατροπή της σε γεωργική γη, η οποία διανεμήθηκε στους αγρότες της περιοχής το 1932. Μέχρι το 1940, η χωροταξική δομή σε τοπικό επίπεδο διακρινόταν από την κοινωνική και οικονομική συσπείρωση στην περιμετρική και επιτόπια ημιορεινή ζώνη με δευτερεύοντα οικονομικό ρόλο την πεδινή περιοχή του Δέλτα Πηνειού. Μεταπολεμικά, με την εγκατάλειψη των ορεινών περιοχών, το οικονομικό ενδιαφέρον εστιάζεται στη γεωργική εκμετάλλευση της πεδιάδας του Δέλτα Πηνειού. Την ίδια περίοδο, κατασκευάστηκε η τάφρος Σμίξη, μέσω της οποίας παροχετεύονταν στον Πηνειό ποταμό ποσότητες νερού από τη λεκάνη απορροής του κάτω Ολύμπου με στόχο την αντιπλημμυρική προστασία της βόρειας κοίτης του Πηνειού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση των υγρότοπων στο συγκεκριμένο τμήμα του Δέλτα, καθώς μειώθηκαν οι ποσότητες του νερού. Η περιοχή, λόγω της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας που φιλοξενεί, έχει μεγάλη οικολογική και κοινωνικο-οικονομική αξία. Σήμερα, οι εκβολές του Πηνειού Ποταμού αποτελούν έναν υγρότοπο που παίζει σημαντικό ρόλο στη

διαφύλαξη της βιολογικής ποικιλότητας και στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του. Συγκεκριμένα η περιοχή του Δέλτα Πηνειού: • Διαθέτει όλα τα φυσικό – βιολογικά χαρακτηριστικά, ώστε να περιλαμβάνεται στις περιοχές που ισχύει το καθεστώς προστασίας των διεθνών συμβάσεων της Βόννης, της Βέρνης, της Βαρκελώνης, της Ουάσιγκτον (CITES).

• Έχει χαρακτηριστεί ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλ¬λους (ΤΙΦΚ).

Aνήκει στη λίστα των βιοτόπων CORINE (1988) και αποτελεί περιοχή "ειδικής προστασίας" σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, και στις περιοχές Natura 2000 (GR1420002). Περιλαμβάνει υγροτοπικούς οικοτόπους, δασάκια από άγριες ελιές, καλλιεργούμενους ελαιώνες, βοσκότοπους, παράκτια και παραποτάμια δάση, θίνες και αμμώδεις χερσότοπους.

• Σε διεθνές επίπεδο ανήκει στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά (ΣΣΠ), (ICBP-IWRB) εφόσον πολλά αρπα¬κτικά πουλιά φωλιάζουν εκεί και πολλά παρυδάτια είδη πτηνών χρησιμοποιούν τα έλη του. Στην περιοχή παρα¬τηρήθηκαν 226 είδη πουλιών που ανήκουν σε περισσότερα από 50 γένη.

• Έχει χαρακτηριστεί ως καταφύγιο ή εκτροφείο θηραμάτων, και απαγορεύεται η αλιεία κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Από ιχθυολογική άποψη, η ιχθυοπανίδα των γλυκώννερών του ποταμού και της θαλάσσιας περιοχής είναι πλούσια σε πληθυσμούς και σε είδη. Η ιχθυοπανίδα των γλυκών νερών περιλαμβάνει 37 είδη ψαριών και άλλα 11 με πιθανή παρουσία, ενώ η ιχθυοπανίδα της θαλάσσιας περιοχής, περιλαμβάνει 123 είδη ψαριών από τα οποία μόνο τα 10 από αυτά έχουν πιθανή παρουσία σήμερα.

• Από γεωλογική άποψη, ανήκει στην πελαγονική ζώνη και αποτελείται κυρίως από αποθέσεις άμμου, αργίλου, και κροκαλοπαγή πετρώματα. Εκτός από την οικολογική αξία της περιοχής, το Δέλτα έχει μεγάλη σημασία για την άρδευση, την κτηνοτροφία, την υλοτομία, την αμμοληψία, την ύδρευση, την αναψυχή, τον τουρισμό, την εκπαίδευση και την επιστήμη. Επίσης, το Δέλτα του Πηνειού ποταμού παρουσιάζει και πολιτιστική αξία διότι οριοθετείται μεταξύ των τριών σημαντικών μυθικών και ιστορικών τόπων της Ελλάδας: του Ολύμπου, της Όσσας και των Τεμπών. Στην περιοχή υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος του Ομολίου, και στο Στόμιο η μεγάλης αρχιτεκτονικής σημασίας Ιερά Μονή Αγ. Δημητρίου.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ Ο Πηνειός υπήρξε παλιότερα το γραφικότερο κομμάτι της Λάρισας. Η πέτρινη γέφυρα με τις δέκα καμάρες (τόξα) και τα φυσικά άλση – δάση στις όχθες του συγκέντρωναν τους Λαρισαίους στις γιορτές και στους περιπάτους όπου είχαν την ευκαιρία για συναντήσεις και συζητήσεις. Το ΑρίΜπουτσάκι (αυτοφυές δάσος σχεδόν απέναντι από την Αγία Μαρίνα), το Λούνα Πάρκ (απέναντι από τα σημερινά Κ.Τ.Ε.Λ.) και το τεχνητό άλσος του Αλκαζάρ ήταν τόποι αναψυχής και διασκέδασης για πολλές δεκαετίες. Στο γραφικό εκκλησάκι της Αγια-Μαρίνας γινόταν γάμοι, βαφτίσια και γλέντια. Όμως και τα πιο μακρινά δασάκια: Κιόσκι, Μπαισλαριώτικο, Τσαταλαριώτικο και το δάσος πρίν τα στενά της Γούνιτσας (κυρίως από δρύς), υπήρξαν χώροι που οι Λαρισαίοι προτιμούσαν ιδιαιτέρως στις εξορμήσεις τους.

Η επικοινωνία με την απέναντι όχθη γινόταν με τις περαταριές – πλατφόρμες (ποταμοκάραβα που κινούνταν με τη βοήθεια ενός τεντωμένου σχοινιού από τη μία όχθη στην άλλη). Περαταριές υπήρχαν στο Κουτσόχερο, στην Γούνιτσα (Αμυγδαλή), στους Γόννους, στο Βερνέζι και αλλού. Μέσα στην πόλη υπήρχε μια περαταριά στα Σφαγεία και μια στο σημερινό γήπεδο που περνούσε απέναντι στα Ταμπάκικα. Στις δύο σκάλες – ποταμόσκαλες που υπήρχαν στα Σφαγεία και το υδραγωγείο συνήθιζαν την Άνοιξη να πλένουν οι γυναίκες τα μάλλινα ρούχα. Πολλές δραστηριότητες και επαγγέλματα αναπτύχθηκαν κοντά ή σχετικά με το ποτάμι. Στις όχθες του στήθηκαν μύλοι (μύλος Ιατρίδη, μύλος Παπά κ.α.) και εργαστήρια βυρσοδεψών – ταμπάκηδων (συνοικία Ταμπάκικα). Τα καλάμια και τις λυγαριές χρησιμοποιούσαν στην καλαθοπλεκτική και το κουβάλημα του νερού από το ποτάμι το έκαναν οι σακκάδες ή σακατζήδες (νεροκουβαλητές). Αυτοί γέμιζαν τα ασκιά τους με νερό, τα φόρτωναν στα ζώα και το μοίραζαν στα Λαρισινά σπίτια. Λίγο αργότερα αυτή τη δουλειά έκαναν οι βαρελάδες μόνο που αντί για ασκούς είχαν βαρέλια που μετέφεραν με κάρα. Οι Λαρισαίοι διατηρούσαν το νερό σε μεγάλα πιθάρια ώσπου να κατακαθίσει η άσπη και πριν το χρησιμοποιήσουν έριχναν μέσα στίψη για να

καθαρίσει. Αυτό το νερό ήταν πόσιμο έως το 1930-31, που η Λάρισα απέκτησε υδραγωγείο και ο Ο.Υ.Η.Λ. κατασκεύασε δίκτυο ύδρευσης. Το ψάρεμα στον Πηνειό ήταν ένα καλό και αποδοτικό εππάγελμα. Οι ψαράδες των παραποτάμιων χωριών κατασκεύαζαν μόνοι τους τα εργαλεία της τέχνης τους (νταιλιάνα, δίχτυα, νταούλια, πεζόβολα, αγκίστρια, απόχες) και αναλάμβαναν τη συντήρηση της βάρκας τους.

Η βάρκα είχε ατρακτοειδές σχήμα, με επίπεδο πάτο και κατακόρυφα κοψίματα στις δύο πρύμνες. Το μήκος ήταν 6 μέτρα, το φάρδος στη μέση ένα μέτρο, ένω στις άκρες στένευε ως 8 εκατοστά και το ύψος των πλαινών 45 εκατοστά στη μέση και 60 στις άκρες. Το κουπί 2.20 μακρύ αποτελείτο από το ξύλο και την παταριά (μια σανίδα 0,75Χ0,15) στρογγυλεμένη στις άκρες). Σήμερα όλες αυτές οι δραστηριότητες δεν υπάρχουν πια και οι λιγοστοί ψαράδες αποσύρονται μέρα με τη μέρα μια και στο ποτάμι τα ψάρια πλέον είναι λιγοστά.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ Το ακόλουθο απόσπασμα περιέχεται στο βιβλίο του Ανδρέα Καρκαβίτσα ''Ο Ζητιάνος'' και αναφέρεται στον Πηνειό.Το βιβλίο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ''Εστία'' το 1896.

"O Πηνειός κατέβαινεν από τα Tέμπη, ανάμεσα στις καταπράσινες και ισκιωμένες όχθες του, θολός και φουσκωμένος. Tου απριλομάρτη το ηλιοπύρι ετίναξεν αρκετά επίβουλα τα φιλήματά του στα βαρυστοιβαγμένα χιόνια των βουνών και καταρράχτες αυτοσχέδιοι εκρεμνίζονταν από τα Xάσια και τον Πίνδο, από την Γκούρα και τον Όλυμπο, κι εχύνονταν πολυώνυμα παρακλάδια στην πολυδαίδαλη κοίτη του. Δέντρα συγκλαδοκορμόρριζα, ροζωτές βελανιδιές και φουντωτά πεύκα και πλατάνια χιλιόχρονα· οξές θεόρατες κι ελάτια σταυρωτά ερροβολούσαν ένα με τ’ άλλο, μισοπεθαμένοι γίγαντες, μ’ έκφραση θλίψεως, γιατί άσπλαχνα εχωρίσθηκαν από την ψηλή κοιτίδα τους· μ’ έκφραση θριάμβου στο γοργό διάβα τους, γιατί εφέρνονταν ακίνδυνα επάνω στα υγρά νώτα ανήλεου στοιχειού.

Tα όρνια των βουνών, οι αετοί και τα ξεφτέρια, οι πετρίτες και τα γεράκια, κουρασμένα πολλές φορές από το αέρινο ταξίδι τους, εκατέβαιναν στους σκληρούς κορμούς κι εποταμοδρομούσαν αγέρωχα με τα κλαδωτά νύχια καρφωμένα στις σχισμάδες της φλούδας, με τα μάτια στυλωμένα στις απλωτές πεδιάδες ζερβόδεξα, με την συνείδηση της δυνάμεώς τους ολοφάνερη στο σώμα, με τα γυριστά ράμφη γεμάτα από φρίκη και απειλή, δεσπότες τύραννοι των αδυνάτων και των δειλών. Tα ήμερα πουλιά της πεδιάδας, οι πελαργοί και οι νυχτοκόρακες, οι κουρούνες και οι φασιανοί και

οι αγριόχηνες, θεονήστικα από τις πλημμύρες, εκάθιζαν επάνω στα κλαδιά κι εζητούσαν σπόρους θρεφτικούς και παράσιτα στις σχισμάδες τους. Kαι τα πουλιά τα ταξιδιάρικα, τα χελιδόνια και τα σπουργίτια, τα τρυγόνια και τα περιστέρια, όλα τ’ αφρόντιστα πλάσματα, εκούρνιζαν εμπιστευτικά στα φυλλώματα, μαζί με το βδελυρό φίδι, που εχώνευε στην κουφάλα, και τον ποντικό, που αργομασούσε φιλόσοφος τ’ ακρορρίζα τους. Kιβωτοί θεόσταλτοι τα ρουπάκια έφερναν τους φτερωτούς ταξιδώτες ανάμεσα από θεόρατα βουνά και άγρια φαράγγια, από σκοτεινούς δρυμούς και αρρωστημένους βάλτους, δίπλα σε πολιτείες πολυάνθρωπες και χωριά μοναχικά, κάτω από ερημοκλήσια θλιμμένα και μοναστήρια και μετόχια, από πεδιάδες ολοφώτιστες και αδιάβατα δάση, με το βόγγημα του νερού και των ανέμων τον τάραχο στα γνώριμα μέρη τους, στα ποθητά τους γιατάκια. Kι έξαφνα, με τον πρώτο κλονισμό του φορείου, οι ελεύθερες ψυχές ετινάζονταν ζευγαρωτές είτε χωρισμένες με κλαγγή φτερών και αλαλαγμόν άγριο στον γαλανόν αιθέρα ψηλά, ν’ αρχίσουν νέο κυνήγι και αλληλοσπάραγμα· να γεμίσουν τ’ άγρια δάση με κελαδήματα και τα σπίτια των δούλων με ολόχαρες φωνές."

Ο Μ. Καραγάτσης και το έργο του με αναφορά στον Πηνειό. Ο Λαρισινός πολυγραφότατος συγγραφέας των μυθιστορημάτων, «Ο Συνταγματάρχης Λιάπκιν», «Γιούγκερμαν», «Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου», παρά τις εύλογες αντιρρήσεις αρκετών έλκει μέχρι σήμερα το αναγνωστικό κοινό, δεν ξεφεύγει από τον «Κανόνα» της γενιάς του 30, υπηρετεί εκτός από την διηγηματογραφία την κριτική θεάτρου, τις ιστορικές μελέτες αλλά την ταξιδιωτική λογοτεχνία. Η σχέση του Μ. Καραγάτση με τις σελίδες του τελευταίου λογοτεχνικού είδους ήλθε αργά στην δημοσιότητα. Τριάντα χρόνια μετά τον θάνατό του, ένας τόμος με τον ελκυστικό τίτλο «Από Ανατολή σε Δύση», (εκδ. Καστανιώτης – 1991), παρουσιάζει στο κοινό μια άλλη διάσταση της φυσιογνωμίας του συγγραφέα. Στον τόμο αυτό δεσπόζει μία σειρά ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Μ. Καραγάτση από μία δημοσιογραφική αποστολή της εφημερίδας, «Η Βραδυνή» τον Μάρτιο του 1953. Ο τίτλος των κειμένων, «Το Κόκκινο και το Μαύρο – αποστολή στην Κένυα», όπου ο Μ. Καραγάτσης, με την ματιά του έλληνα κοσμοπολίτη και τον μανδύα του μυθιστοριογράφου, διεισδύει στον πρωτόγονο, αδάμαστο ερωτισμό των Αφρικανών, γυναικών και ανδρών, που δεν γνωρίζει όρια και ηθική. Αυτή η ορμητικότητα των αμόλευτων ανθρώπων της μαύρης ηπείρου θα δαμασθεί σε λίγα χρόνια από τον αρρενωπό λευκό πολιτισμό της μετααποικιακής ορθολογικότητας.

Μ.ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ (Από το βιβλίο «Συνταγματάρχης Λιάπκιν») ”Η Γεωργική Σχολή είναι χτισμένη ως πέντε χιλιόμετρα έξω απ’ τη Λάρισα, πάνω στο δρόμο των Τρικκάλων. Κοντά της κυλάει ο Πηνειός, ανάμεσα στις πυκνόφυτες ακροποταμιές του. Ολόγυρα, ο κάμπος είναι γυμνός από δέντρα. Το χειμώνα βαθύχρωμος, αρμονικά χτενισμένος από τ αλέτρι. Την Άνοιξη, το καστανό χώμα πρασινίζει. Το καλοκαίρι, πριν θεριστούν, τα στάχυα κυματίζουν ως πέρα – θάλασσα χρυσοπράσινη. Μα μετά το θέρος είναι η απελπισία. Ο θερμόχνωτος Λίβας κατακαίει το κάθε βλαστερό, κι οι κάργιες καταπίνουν τα στερνά βατράχια που απόμειναν στα βουρκωμένα χαντάκια. Η Γεωργική όμως Σχολή, είναι πάντα καταπράσινη. Το νερό του κοντινού ποταμού κρατάει ολόφρεσκα τα λουλούδια και τα δέντρα της, μέσ΄ στον κάμπο της καλοκαιριάτικης απελπισίας. Στους φράχτες σκαρφαλώνουν οι καπουτσίνοι, τα ρολόγια. Οι τοίχοι των σπιτιών της είναι σκεπασμένοι με μπαξιάνες, κισσούς και γλυσίνες. Ακακίες φουντωτές ισκιάζουν τα δροσερά δρομάκια κι οι πρασιές γεμάτες πολύχρωμα λουλούδια και χλόη χλωρή, σκορπίζουν ολόγυρα δροσιά ευεργετική”.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Πηνειός είναι γνωστός ένας ποτάμιος θεός, γιος του Ωκεανού και της Τηθύος (δηλαδή αδελφός των Ωκεανίδων) όπως όλοι άλλωστε οι ποταμοί κατά την ιδεοανθρωπόμορφη τότε αντίληψη. Ο Πηνειός κατοίκησε στη Θεσσαλία και ήταν ο θεός του ομώνυμου ποταμού.

Από την Κρέουσα (πηγή), την κόρη του Ουρανού και της Γης, απέκτησε ένα υιό (παραπόταμο), τον Υψέα, βασιλέα των Λαπιθών, (που υδροδοτούσε την περιοχή των Λαπιθών), και μία κόρη (πηγή εκ των υδάτων του), την Στίλβη, μητέρα του Λαπίθου και του Κενταύρου. Κατ' άλλο μύθο ήταν πατέρας της νύμφη Δάφνης, την οποία αργότερα κυνήγησε ο θεός Απόλλωνας και όταν την έφθασε αυτή μεταμορφώθηκε στο ομώνυμο φυτό. Κατά τον Παυσανία γιος του Πηνειού ήταν και ο Ανδρεύς ο οποίος ερχόμενος από τη Θεσσαλία στον Ορχομενό της Βοιωτίας αποκάλεσε την γύρω χώρα "Ανδρηΐδα γην". Ο Απόλλωνας πάντρεψε την αγαπημένη του Πίνδο με ένα όμορφο παλικάρι το Λίγκο (Τα σημερινά Χάσια). Τα δύο βουνά ήταν ευτυχισμένα, όμως οι θεοί ζήλεψαν την ευτυχία τους και τα χώρισαν, από τα δάκρυά τους δημιουργήθηκε ο Πηνειός. Με το όνομα Σαλαβριάς φέρεται κατά τον Μεσαίωνα, όπου πρώτη που τον ονομάζει έτσι είναι η Άννα Κομνηνή, το 1150 μ.Χ.

ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΗΝΕΙΟ Η μάνα και τα τρία της παιδιά Μια φορά ήταν μια μάνα που είχε τρία παιδιά. Το μεγαλύτερο το έλεγαν Αχελώο, το δεύτερο Άραχθο και το τρίτο Πηνειό. Όλοι μαζί Ζούσαν πάνω στην Πίνδο. Μια μέρα, ξύπνησαν τα παιδιά και είδαν πως η μητέρα τους έλειπε. Έψαξαν παντού ,αλλά δε τη βρήκαν και αποφάσισαν να χωριστούν για να την ψάξουν. Το πρώτο παιδί έκανε προς το Βραχώρι (Αγρίνιο). Το δεύτερο πήγε προς την Άρτα και το τρίτο, ο Πηνειός, κατέβηκε στη Θεσσαλία, την περπάτησε ολόκληρη ψάχνοντας αλλά χωρίς κανένα από τα τρία παιδιά την δεν τη βρήκε και απελπισμένα έπεσαν στη θάλασσα και πνίγηκαν.

ΤΕΜΠΗ Κατά τη μυθολογία ο θεός Απόλλωνας ήταν ερωτευμένος με τη Δάφνη, κόρη του Πηνειού. Ο πατέρας της για να μην την αρπάξει ο θεός την μεταμόρφωσε σε φυτό, την δάφνη, που αφθονεί στην περιοχή. Στην κοιλάδα των Τεμπών είναι επίσης και ο τόπος που, κατά τη μυθολογία, ο θεός Πάνας κυνηγούσε τις δρυάδες και τις νύμφες.

Η Νύμφη Λάρισα Γύρω από το όνομα Λάρισα, έχουν δημιουργηθεί αρκετοί μύθοι με τους οποίους οι Θεσσαλοί προσπάθησαν να εξηγήσουν την προέλευση της ονομασίας της και να υμνήσουν την πρωτεύουσά τους της οποίας η ίδρυση χάνονταν τόσο πίσω στο χρόνο που μόνον οι εικασίες μπορούσαν να προσεγγίσουν. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή η Λάρισσα προήλθε από την Πελασγική λέξη λάας που σημαίνει βράχος, απ’ όπου και η λέξη λαός. Σύμφωνα με μία εκδοχή η νύμφη Λάρισα παίζοντας με το τόπι της δίπλα στον Πηνειό, γλίστρησε και πνίγηκε στα νερά του και από τότε πήρε το όνομά της η πόλη. Η Λάρισα, σύμφωνα με τον μύθο ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Αχαιού, του Φθία και του Πελασγού. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η Λάρισα κτίστηκε από το Λάρισο, γιο του Πελασγού πριν από 4.000 χρόνια περίπου. Το όνομά της είναι πελασγικό και σημαίνει φρούριο ή ακρόπολη. Ο Πηνειός γιος του Ωκεανού Ο Πηνειός ποταμός που διασχίζει την πόλη, κατά την μυθολογία, ήταν γιος του Ωκεανού και της Τυθήος, και με την νύμφη Κρέουσα γέννησε τον Ιψέα, βασιλιά των Λαπίθων. Στην περιοχή του Πηνειού ζούσε ο θεός Απόλλωνας, θεός της μουσικής, του φωτός και του κάλλους. Εκεί ερωτεύτηκε την Δάφνη, κόρη του Πηνειού. Φοβούμενος ο Πηνειός για την τύχη της κόρης του την μεταμόρφωσε στο θάμνο δάφνη και από τότε ζει και ανθίζει αιώνια στις όχθες του. Τα δάκρυα που σχημάτισαν τον Πηνειό Μια φορά κι έναν καιρό οι θεοί του Ολύμπου ζήλεψαν την εύνοια του Απόλλωνα για το όμορφο βουνό την Πίνδο, στην οποία είχε εμπιστευθεί τις αγαπημένες του Μούσες και Νύμφες. Για να ματαιώσει τα τυχόν άσχημα σχέδια τους ο θείος Απόλλων πάντρεψε την Πίνδο με ένα όμορφο και γενναίο παλικάρι, τον ξακουστό Λίγκο (το βουνό Χάσια). Το ζευγάρι ζούσε αγαπημένο και ευτυχισμένο και από την ένωση τους άρχισαν να ξεπροβάλουν μαγευτικές

κοιλάδες και γοητευτικά τοπία στη Δυτική Θεσσαλία. Αυτό εξόργισε ακόμη περισσότερο τους άλλους θεούς, που απαίτησαν το χωρισμό της Πίνδου και του Λίγκου. Μάταια εκείνοι παρακαλούσαν και έχυναν πικρά δάκρυα για να τους αφήσουν ενωμένους, οι θεοί σκληροί και αμετάπειστοι ανάγκασαν το ζευγάρι να χωρίσει. Παρόλα αυτά, η Πίνδος και ο Λίγκος (Χάσια) νοσταλγούσαν τη χαμένη αγάπη κι ευτυχία τους και συνέχεια δάκρυζαν. Από τα δάκρυα τους δημιουργήθηκε το μεγάλο θεσσαλικό ποτάμι ο Πηνειός, που πηγάζει από το σημείο του χωρισμού των δυο βουνών. Από τις έρευνες των αρχαιολόγων επισημάνθηκαν στις όχθες του Πηνειού πολλές θέσεις παλαιολιθικών εργαλείων και απολιθωμένων οστών ζώων (άγρια βοειδή, ιπποπόταμος, ρινόκερος, ελέφαντας – μαμούθ, κ.ά.). Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται στα 70.000 – 30.000 χρόνια π.Χ. Υπάρχουν όμως και ευρήματα τα οποία ανάγονται στην πρώιμη παλαιολιθική εποχή, 400.000 – 200.000 χρόνια πρίν από σήμερα. Ετσι τεκμηριώνεται η ύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας στο Θεσσαλικό χώρο. Από τα νεολιθικά χρόνια 7.000 – 4.000 π.Χ. επιβεβαιώνεται η ύπαρξη οικισμών σε διάφορα σημεία των οχθών του ποταμού. Κατά τους ιστορικούς χρόνους κοντά στο ποτάμι αναπτύχθηκαν οι πόλεις : Αργισσα, Ατραγας, Οιχαλία, Φάλαννα, Λάρισα, Ομόλιο κ. ά. Πολλές επίσης είναι οι αναφορές για το ποτάμι κατά τους χρόνους της Ρωμαικής κατάκτησης και κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Στον Μεσαίωνα η Άννα Κομνηνή I (1150μ.Χ.) αποκαλεί τον Πηνειό Σαλαμβρία (Σαλαμπριάς). Οι άνθρωποι ήδη από τη νεολιθική εποχή (περ. 6700 – 3300 π.Χ), κατά την οποία αρχίζουν να καλλιεργούν διάφορα φυτά, δημητριακά και όσπρια, κοντά σε μέρη όπου υπήρχε νερό και να φτιάχνουν τα σπίτια τους κοντά στα χωράφια τους, εκμεταλλεύτηκαν τα νερά του ποταμού. Οι σημαντικότεροι οικισμοί (μαγούλες) αναπτύσσονται κοντά στον Πηνειό και τους παραποτάμους του. Ορισμένοι από τους οικισμούς αυτούς συνεχίζουν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της εποχής του χαλκού (περ. 3300 – 1100 π.Χ.) και μετατρέπονται στα ιστορικά χρόνια σε ισχυρές, οχυρωμένες πόλεις που θα παίξουν σημαντικό ρόλο στα ιστορικά δρώμενα της περιοχής. Ο Όμηρος αποκαλεί τον Πηνειό «αργυροδίνη» από τις πολλές δίνες, ( περιστροφικές κινήσεις ) που σχηματίζουν τα καθαρά σαν ασημένια νερά του στην πορεία τους. Στο Μεσαίωνα ο Πηνειός αποκαλείται Σαλαβριάς . Η πρώτη που τον ονομάζει έτσι είναι η Άννα Κομνηνή, το 1150 μ.Χ. Σαλαμπριά τον αποκαλούν πολλοί μέχρι και σήμερα.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ Ο «αργυροδίνης» Πηνειός του Ομήρου εξακολουθεί να είναι μέχρι και τις μέρες μας πηγή ζωής για ολόκληρη τη Θεσσαλία. Συγκεντρώνει όλα τα νερά των Θεσσαλικών νομών Τρικάλων, Καρδίτσας και Λάρισας και κυλά δροσίζοντας το Θεσσαλικό κάμπο. Πριν γίνουν τα μεγάλα αντιπλημμυρικά έργα τα νερά του Πηνειού ξεχείλιζαν καταστρέφοντας τις σοδειές, το μόχθο και τα σπίτια των ανθρώπων.

Για τη Λάρισα, που ακουμπά με εμπιστοσύνη στις όχθες του, το ποτάμι ήταν πάντα ο μεγάλος θησαυρός. Όμως παλιότερα στις περιόδους των συνεχών βροχών το ποτάμι ξεχείλιζε και πλημμύριζε τις παραποτάμιες συνοικίες της πόλης. Έτσι, για την αντιπλημμυρική προστασία, το 1938, δημιουργήθηκε και νέα κοίτη. Τώρα τα νερά του ποταμού πριν μπούν στη Λάρισα χωρίζονται σε δύο κλάδους: τον αριστερό (νέα κοίτη) που είναι ευθύγραμμος και έχει μήκος 2,3 χιλιόμετρα και τον δεξιό (παλιά κοίτη) που περνάει μέσα από την πόλη με μήκος 6,2 χιλιόμετρα. Στη δεκαετία του ΄50 αναπτύσσονται μεγάλες καλλιέργειες στον κάμπο που απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες νερού. Τότε τα αντιπλημμυρικά έργα άρχισαν να λειτουργούν ως αρδευτικά, με αποτέλεσμα να λιγοστεύουν συνεχώς τα νερά του ποταμού. Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, το νερό της παλιάς κοίτης έμενε σχεδόν στασιμο. Γι’αυτό το 1958 κατασκευάστηκε ένα φράγμα (ανάβαθμος), στη νέα κοίτη (αμέσως μετά τη διακλάδωση) – για να συγκρατεί και να διοχετεύει όλο το υπάρχον νερό μέσα από την παλιά κοίτη τους θερινούς μήνες. Όμως η κατασκευή της νέας κοίτης σε συνδυασμό με την έλλειψη φροντίδας για συνεχή καθαρισμό της παλιάς είχε ως αποτέλεσμα να προσχώνεται η παλιά κοίτη σε δύο κυρίως θέσεις: περιοχή νέας γέφυρας (υδραγωγείο) και περιοχή της γέφυρας του Αλκαζάρ. Με την πάροδο του χρόνου η Λάρισα έγινε μεγαλούπολη. Οι βιομηχανίες πύκνωσαν στην περιοχή. Οι Λαρισαίοι απορροφημένοι από τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής, απομακρύνθηκαν από τον Πηνειό. Η εικόνα της εγκατάλειψης που φθάνει ως τις μέρες μας είναι απογοητευτική. Σκουπίδια, μπάζα, πεσμένα δένδρα, λύματα της αποχέτευσης της πόλης και βιομηχανικά λύματα βρίσκουν ως φυσικό χώρο εναπόυεσης την κοίτη του Πηνειού. Η στασιμότητα του νερού είναι σχεδόν μόνιμο φαινόμενο στην παλιά κοίτη. Κάθε χρόνο η κατάσταση χειροτερεύει. Η αδιαφορία δε ρυπαίνει μόνο τις όχθες του ποταμού αλλά και το νερό του. Η μικροβιολογική ρύπανση, η οργανική ρύπανση και η συγκέντρωση φυτοφαρμάκων λόγω της συνεχώς μειωμένης παροχής κάνει τα νερά του ακατάλληλα σχεδόν για κάθε χρήση. Σήμερα η Λάρισα και η ευρύτερη περιοχή έχουν την παραδοσιακή πηγή υδροδότησης. Ενώ μέχρι το 1986 ο Πηνειός ήταν η αποκλειστική πηγή, από το 1992 η ύδρευση της πόλης γίνεται μόνο από γεωτρήσεις (Γιάννουλη, Αμπελώνας). Τα τελευταία πέντε χρόνιαη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού λυμάτων Λάρισας, είναι μια ανάσα για το μολυσματικό φορτίο του ποταμού. Πρέπει όμως να λειτουργήσουν οι βιολογικοί καθαρισμοί και στις άλλες πόλεις (Τρίκαλα, Καρδίτσα). Τα απαιτούμενα έργα και οι μελέτες για τον καθορισμό και την προστασία του Πηνειού πρέπει να προχωρήσουν. Η μελέτη που εκπόνησε η 1η ΔΕΚΕ Λάρισας για τον καθαρισμό της κοίτης μέσα στην πόλη, η οποία και εγκρίθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., είναι ένα ουσιαστικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ηδη η κατασκευή των εγκεκριμένων από το σχέδιο πόλης πεζογεφυρών έχει καθυστερήσει αρκετά με αποτέλεσμα να χωρίζεται η πόλη στα δύο, ενώ θα’ πρεπε το ποτάμι να είναι ο χώρος που ενώνει και τους ανθρώπους της. Η περιφέρεια, η νομαρχία, ο δήμος και κάθε αρμόδιος φορέας πρέπει να δραστηριοποιηθεί για να σωθεί το ποτάμι. Ολοι οφείλουμε να δείξουμε

ενδιαφέρον και αγάπη, διότι είναι κρίμα να χαθεί αυτό το φυσικό δώρο από δική μας αμέλεια και αδιαφορία.

ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ Η θέση του γεφυριού Για αιώνες, το σύμβολο της Λάρισας για τους Έλληνες και τους Τούρκους κατοίκους της, αποτελούσε το εννεάτοξο πετρογέφυρο της πόλης. Ήταν χτισμένο στη θέση του πρώτου τμήματος της υπάρχουσας σήμερα γέφυρας του Πηνειού ποταμού, που κατασκευάστηκε το 1950 και γεφύρωνε την παλιά(ιστορική) κοίτη του ποταμού. Το δεύτερο τμήμα της σύγχρονης γέφυρας κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, παραπλεύρως της πρώτης, για την κάλυψη των κυκλοφοριακών αναγκών της πόλης. Τα βάθρα της πρώτης σύγχρονης γέφυρας, επίσης εννέα ανοιγμάτων, στηρίζονται στη θεμελίωση του παλιού πέτρινου γεφυριού. Η χρονολογία κατασκευής Οι δύο μελετητές της ιστορίας της πόλης της Λάρισας, Νικόλαος Γεωργιάδης και Επαμεινώνδας Φαρμακίδης, στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα αντίστοιχα, υποστήριξαν ότι το γεφύρι θεωρείται έργο βυζαντινό, χτισμένο πριν από τον 13ο αιώνα, που ανακαινίστηκε επί τουρκοκρατίας από τον Χασάν Μπέη, εγγονό του πορθητή της Λάρισας Τουρχάν Μπέη (15ος αι.). Κατά τον Νικόλαο Γεωργιάδη το γεφύρι ήταν «δωδεκάτοξο» ενώ κατά τον Επαμεινώνδα Φαρμακίδη «δεκάτοξο». Προκειμένου να προσεγγιστεί ο χρόνος κατασκευής του γεφυριού με βάση τα μορφολογικά του χαρακτηριστικά και ύστερα από επισταμένη μελέτη και παρατήρηση των ιστορικών και γεωγραφικών δεδομένων, διαπιστώνεται ότι τα κύρια τόξα του γεφυριού είναι ψαλιδωτά. Τέτοια τόξα περσικής επιρροής χρησιμοποιούσαν και οι βυζαντινοί τεχνίτες. Επίσης, τα τόξα των ανακουφιστικών ανοιγμάτων είναι πιο σύνθετα και παρατηρούνται σε τουρκικές και γενικώς ισλαμικές κατασκευές του 15ου αιώνα. Έτσι, από την μορφή των τόξων των ανακουφιστικών ανοιγμάτων προκύπτει ότι πρόκειται περί ισλαμικής κατασκευής. Συνεπώς, ο πιθανότερος κτήτορας του γεφυριού να ήταν ο Χασάν Μπέης, ο οποίος φέρεται ότι ανακαίνισε, και ακόμη πιο πιθανό ότι το ανακατασκεύασε στη θέση προγενέστερου, επίσης πέτρινου γεφυριού που είχε καταρρεύσει. Περιγραφή - τεχνικά χαρακτηριστικά Τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του γεφυριού είναι λεπτομερώς γνωστά, από στοιχεία που αντλήθηκαν από την αποτύπωση της αγγλικής εταιρείας Boot, η οποία κατασκεύασε προπολεμικά τα αντιπλημμυρικά έργα της Θεσσαλίας.

Το συνολικό μήκος του γεφυριού ήταν 118,26 μέτρα και το πλάτος του ήταν 4,75 μέτρα. Ο Βρετανός αρχαιοδίφης και τοπογράφος William Martin Leake, στο έργο του «TRAVELS IN NORTHERN GREECE» αναφέρει ότι το πλάτος του γεφυριού ήταν τόσο, ώστε να μπορούν να διασταυρωθούν πάνω του δύο άμαξες. Εκτιμάται ότι ήταν 4,00 μέτρα αν θεωρηθεί ότι το πάχος των στηθαίων ήταν 0,35μ. Τα ανοίγματα των τόξων κυμαίνονται από 7 έως 10,50 μέτρα. Τα οκτώ μεσόβαθρα του γεφυριού, προστατεύονταν από τριγωνικούς προβόλους, (με 4 βαθμίδες) που κατέληγαν στο ύψος της ποδιάς των ανακουφιστικών ανοιγμάτων (παραθυρίδων).Τα στηθαία του γεφυριού αποτελούνταν από μεγάλες λαξευτές πέτρες τοποθετημένες επί της κορωνίδας κατά την μεγάλη διάστασή τους. Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881, το κατάστρωμα του γεφυριού διαπλατύνθηκε από 4,00 σε 4,57 μέτρα, από ελληνική μονάδα του μηχανικού, με καθαίρεση τμήματος των στηθαίων και προστέθηκαν πεζοδρόμια μήκους 1,50 μ. Όπως προαναφέρθηκε, τα κύρια τόξα του γεφυριού ήταν «ψαλιδωτά» και τα ανακουφιστικά ανοίγματα «ισλαμικά». Οι θολίτες και γενικώς όλες οι πέτρες κατασκευής του γεφυριού ήταν λαξευτές και πολύ καλά επεξεργασμένες, με εντυπωσιακότερες αυτές των παλαιών στηθαίων. Ο πωρόλιθος που χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή των λίθων του γεφυριού, προερχόταν πιθανότατα από την περιοχή της Αγιάς ή, με μικρή πιθανότητα, να χρησιμοποιήθηκε πωρόλιθος από τις λοφώδεις περιοχές της εξόδου των Τεμπών. Το κονίαμα ήταν ισχυρότατο, αφού η παλαιά θεμελίωση του γεφυριού χρησιμοποιήθηκε και στην κατασκευή της νέας γέφυρας. Το γεφύρι στη ζωή της πόλης Το γεφύρι «Αλκαζάρ», όπως αποκαλούνταν μεσοπολεμικά αλλά και σήμερα λόγω της γειτνίασης του με το άλσος Αλκαζάρ, αποτελούσε αναμφίβολα το σημαντικότερο κτίσμα της Λάρισας. Καθημερινά το κατάστρωμα του έσφυζε από ζωή και κίνηση, αφού εκτός των λειτουργικών του αναγκών αποτελούσε και χώρο περιπάτου. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των πλημμύρων του ποταμού οι κάτοικοι της πόλης παρακολουθούσαν τα φουσκωμένα νερά του Πηνειού πάνω απ’ το κατάστρωμα του. Μεσοπολεμικά δεν υπήρξε Λαρισαίος αλλά και επισκέπτης που να μη φωτογραφήθηκε μπροστά στο γεφύρι. Το γεφύρι ένωσε την πόλη της Λάρισας με τη συνοικία του Πέρα Μαχαλά και ουσιαστικά την Βόρεια με την Νότια Ελλάδα. Μέχρι σήμερα πάνω απ’ το

γεφύρι γίνεται η κατάδυση του Τίμιου Σταυρού την ημέρα των Θεοφανείων. Το γεφύρι «Αλκαζάρ» ήταν αναμφίβολα ενταγμένο στη ζωή της πόλης. Το ιστορικό καταστροφής του γεφυριού Την Μεγάλη Παρασκευή του έτους 1941, με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, οι Βρετανοί ανατίναξαν ένα τόξο προκειμένου να καλύψουν την υποχώρηση τους. Η καταστροφή όμως του γεφυριού ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο του 1944, με την υποχώρηση των Γερμανών, οι οποίοι ανατίναξαν όλα τα τόξα εκτός από δυο. Μετά την ανατίναξη, η επικοινωνία προς Τύρναβο – Ελασσόνα σε πρώτη φάση γινόταν με βάρκες και πορθμείο (περαταριά) και στην συνέχεια στήθηκαν δύο ξυλογέφυρες, μέχρι το 1950 που παραδόθηκε στην κυκλοφορία η πρώτη γέφυρα από οπλισμένο σκυρόδεμα.

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ο «αργυροδίνης» Πηνειός του Ομήρου εξακολουθεί να είναι μέχρι και τις μέρες μας πηγή ζωής για ολόκληρη τη Θεσσαλία. Συγκεντρώνει όλα τα νερά των Θεσσαλικών νομών Τρικάλων, Καρδίτσας και Λάρισας και κυλά δροσίζοντας το Θεσσαλικό κάμπο. Πριν γίνουν τα μεγάλα αντιπλημμυρικά έργα τα νερά του Πηνειού ξεχείλιζαν καταστρέφοντας τις σοδειές, το μόχθο και τα σπίτια των ανθρώπων. Για τη Λάρισα, που ακουμπά με εμπιστοσύνη στις όχθες του, το ποτάμι ήταν πάντα ο μεγάλος θησαυρός. Όμως παλιότερα στις περιόδους των συνεχών βροχών το ποτάμι ξεχείλιζε και πλημμύριζε τις παραποτάμιες συνοικίες της πόλης. Έτσι, για την αντιπλημμυρική προστασία, το 1938, δημιουργήθηκε και νέα κοίτη. Τώρα τα νερά του ποταμού πριν μπούν στη Λάρισα χωρίζονται σε δύο κλάδους: τον αριστερό (νέα κοίτη) που είναι ευθύγραμμος και έχει μήκος 2,3 χιλιόμετρα και τον δεξιό (παλιά κοίτη) που περνάει μέσα από την πόλη με μήκος 6,2 χιλιόμετρα. Στη δεκαετία του ΄50 αναπτύσσονται μεγάλες καλλιέργειες στον κάμπο που απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες νερού. Τότε τα αντιπλημμυρικά έργα άρχισαν να λειτουργούν ως αρδευτικά, με αποτέλεσμα να λιγοστεύουν συνεχώς τα νερά του ποταμού. Ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, το νερό της παλιάς κοίτης έμενε σχεδόν στάσιμο. Γι’αυτό το 1958 κατασκευάστηκε ένα φράγμα (ανάβαθμος), στη νέα κοίτη (αμέσως μετά τη διακλάδωση) – για να συγκρατεί και να διοχετεύει όλο το υπάρχον νερό μέσα από την παλιά κοίτη τους θερινούς μήνες. Όμως η κατασκευή της νέας κοίτης σε συνδυασμό με την έλλειψη φροντίδας για συνεχή καθαρισμό της παλιάς είχε ως αποτέλεσμα να προσχώνεται η

παλιά κοίτη σε δύο κυρίως θέσεις: περιοχή νέας γέφυρας (υδραγωγείο) και περιοχή της γέφυρας του Αλκαζάρ. Με την πάροδο του χρόνου η Λάρισα έγινε μεγαλούπολη. Οι βιομηχανίες πύκνωσαν στην περιοχή. Οι Λαρισαίοι απορροφημένοι από τους σύγχρονους ρυθμούς ζωής, απομακρύνθηκαν από τον Πηνειό. Η εικόνα της εγκατάλειψης που φθάνει ως τις μέρες μας είναι απογοητευτική. Σκουπίδια, μπάζα, πεσμένα δένδρα, λύματα της αποχέτευσης της πόλης και βιομηχανικά λύματα βρίσκουν ως φυσικό χώρο εναπόυεσης την κοίτη του Πηνειού. Η στασιμότητα του νερού είναι σχεδόν μόνιμο φαινόμενο στην παλιά κοίτη. Κάθε χρόνο η κατάσταση χειροτερεύει. Η αδιαφορία δε ρυπαίνει μόνο τις όχθες του ποταμού αλλά και το νερό του. Η μικροβιολογική ρύπανση, η οργανική ρύπανση και η συγκέντρωση φυτοφαρμάκων λόγω της συνεχώς μειωμένης παροχής κάνει τα νερά του ακατάλληλα σχεδόν για κάθε χρήση. Σήμερα η Λάρισα και η ευρύτερη περιοχή έχουν την παραδοσιακή πηγή υδροδότησης. Ενώ μέχρι το 1986 ο Πηνειός ήταν η αποκλειστική πηγή, από το 1992 η ύδρευση της πόλης γίνεται μόνο από γεωτρήσεις (Γιάννουλη, Αμπελώνας). Τα τελευταία πέντε χρόνιαη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού λυμάτων Λάρισας, είναι μια ανάσα για το μολυσματικό φορτίο του ποταμού. Πρέπει όμως να λειτουργήσουν οι βιολογικοί καθαρισμοί και στις άλλες πόλεις (Τρίκαλα, Καρδίτσα). Τα απαιτούμενα έργα και οι μελέτες για τον καθορισμό και την προστασία του Πηνειού πρέπει να προχωρήσουν. Η μελέτη που εκπόνησε η 1η ΔΕΚΕ Λάρισας για τον καθαρισμό της κοίτης μέσα στην πόλη, η οποία και εγκρίθηκε από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ., είναι ένα ουσιαστικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ηδη η κατασκευή των εγκεκριμένων από το σχέδιο πόλης πεζογεφυρών έχει καθυστερήσει αρκετά με αποτέλεσμα να χωρίζεται η πόλη στα δύο, ενώ θα’ πρεπε το ποτάμι να είναι ο χώρος που ενώνει και τους ανθρώπους της. Η περιφέρεια, η νομαρχία, ο δήμος και κάθε αρμόδιος φορέας πρέπει να δραστηριοποιηθεί για να σωθεί το ποτάμι.'Ολοι οφείλουμε να δείξουμε ενδιαφέρον και αγάπη, διότι είναι κρίμα να χαθεί αυτό το φυσικό δώρο από δική μας αμέλεια και αδιαφορία.

ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ Η χλωρίδα του Δέλτα παρουσιάζει την εξής μορφή : 1) Επιφάνεια που καλύπτει συνολικά υγρόβια (ελόβια) βλάστηση (π.χ καλάμια, βούρλα, νούφαρα, νεροκάρδαμο κ.λ.π.).

2) Παρόχθια βλάστηση (κωνοφόρα, φυλλοβόλα, θάμνοι, πόες).

3) Υδρόβια βλάστηση. Πλάτανος: Ο πλάτανος είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο, μακρόβιο φυτό της οικογένειας πλατανίδες με 10 είδη μεγάλων δέντρων φυλλοβόλων, της Ανατολικής Ευρώπης, της Ασίας και της βορείου Αμερικής. Ο φλοιός του δέντρου είναι λεπιδώδης, τα φύλλα και τα παράφυλλα είναι μεγάλα, τα άνθημονογενή, ανεμόγαμα σε διαφορετικές ταξιανθίες κυρίως σφαιρικές. Ο καρπός είναι μικρός, σφαιρικός, σκληρός και φέρει θύσανο τριχών. Το ψηλότερο είδος είναι ο Αμερικανικός πλάτανος ξεπερνώντας σε ύψος τα 50 μέτρα. μέτρα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλείατου. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι τηνΙνδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια,κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σεύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οιπολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυέςστην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η

επεξεργασία τουμπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για τηνκατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στηνεπιπλοποιία.Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους,λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναισυνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουνμείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπουφύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιάπου λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή τουΕκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμουστην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, οπλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλήπασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά καιτοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα,Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλα.Ιτιά: Η Ιτιά ανήκει στην τάξη Σαλικώδη και στην οικογένεια Σαλικίδες καιπεριλαμβάνει 330 περίπου είδη δέντρων και θάμνων των εύκρατων κυρίωςαλλά και ψυχρών περιοχών της γης. Τα δέντρα βρίσκονται κυρίως κοντά σεποτάμια, χείμαρρους ή ρυάκια τα δε μικρά δέντρα και οι θάμνοι σε βουνά ,βραχώδη εδάφη και ορισμένα είδη σε αρκτικές περιοχές. Όλα τα είδη έχουνστενά φύλλα που εναλλάσσονται ,τα άνθη τους είναι αιωρούμενες ταξιανθίεςκαι τα σπόρια τους έχουν μακριές μεταξωτές τρίχες. Μεταξύ των διαφόρωνειδών του γένους παρατηρείται φυσικός υβριδισμός και έτσι τα είδη της ιτιάςπολλαπλασιάζονται. Ο φλοιός της Ιτιάς χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία, ενώαπό το φλοιό ορισμένων ειδών εξάγεται μία ουσία που ονομάζεται γλυκοζίτηςσαλικίνη και χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική.Ο τυπικός εκπρόσωπος της ομάδας αυτής των δέντρων είναι ηκλαίουσα ιτιά ή απλά κλαίουσα , δέντρο που το ύψος του φτάνει τα 20 μέτρακαι το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η φυλλωσιά του που γέρνει προς τακάτω και από μακρινή απόσταση δίνει την εντύπωση μιας βροχής «δακρύων»,δικαιολογώντας την ονομασία του.Στην Ελλάδα βρίσκονται 10 είδη και είναι αυτοφυή. Το κυριότερο καιπιο κοινό είδος είναι η λευκή ιτιά. Την ονομασία της την οφείλει στις λευκές μέτρα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλείατου. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι τηνΙνδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια,κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σεύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οιπολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυέςστην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η επεξεργασία τουμπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για τηνκατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στηνεπιπλοποιία.Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους,λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναισυνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουνμείνει ονομαστά.

Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπουφύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιάπου λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή του Εκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμουστην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, ο πλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλήπασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά καιτοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα,Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλα.

Η Ιτιά: ανήκει στην τάξη Σαλικώδη και στην οικογένεια Σαλικίδες καιπεριλαμβάνει 330 περίπου είδη δέντρων και θάμνων των εύκρατων κυρίωςαλλά και ψυχρών περιοχών της γης. Τα δέντρα βρίσκονται κυρίως κοντά σεποτάμια, χείμαρρους ή ρυάκια τα δε μικρά δέντρα και οι θάμνοι σε βουνά ,βραχώδη εδάφη και ορισμένα είδη σε αρκτικές περιοχές. Όλα τα είδη έχουνστενά φύλλα που εναλλάσσονται ,τα άνθη τους είναι αιωρούμενες ταξιανθίεςκαι τα σπόρια τους έχουν μακριές μεταξωτές τρίχες. Μεταξύ των διαφόρωνειδών του γένους παρατηρείται φυσικός υβριδισμός και έτσι τα είδη της ιτιάςπολλαπλασιάζονται. Ο φλοιός της Ιτιάς χρησιμοποιείται στη βυρσοδεψία, ενώαπό το φλοιό ορισμένων ειδών εξάγεται μία ουσία που ονομάζεται γλυκοζίτηςσαλικίνη και χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική.Ο τυπικός εκπρόσωπος της ομάδας αυτής των δέντρων είναι ηκλαίουσα ιτιά ή απλά κλαίουσα , δέντρο που το ύψος του φτάνει τα 20 μέτρακαι το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η φυλλωσιά του που γέρνει προς τακάτω και από μακρινή απόσταση δίνει την εντύπωση μιας βροχής «δακρύων»,δικαιολογώντας την ονομασία του.Στην Ελλάδα βρίσκονται 10 είδη και είναι αυτοφυή. Το κυριότερο καιπιο κοινό είδος είναι η λευκή ιτιά. Την ονομασία της την οφείλει στις λευκές Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλεία του. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι την Ινδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια, κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σε ύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οι πολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυές στην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η επεξεργασία του μπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για την κατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στην επιπλοποιία. Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους, λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναι συνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουν μείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπου φύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιά που λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή του Εκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου

Γερασίμου στην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, ο πλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλή πασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά και τοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνια, Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλείατου. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι τηνΙνδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια,κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σεύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οιπολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυέςστην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η επεξεργασία τουμπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για τηνκατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στηνεπιπλοποιία.Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους,λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναισυνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουνμείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπουφύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιάπου λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή τουΕκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμουστην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, οπλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλήπασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά καιτοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα,Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλαμέτρα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλείατου. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι τηνΙνδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια,κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σεύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οιπολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυέςστην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η επεξεργασία τουμπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για τηνκατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στηνεπιπλοποιία.Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους,λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναισυνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουνμείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπουφύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιάπου λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή τουΕκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμουστην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, οπλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλήπασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς.

Πολλά χωριά καιτοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα,Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλαμέτρα. Καλλιεργείται σαν καλλωπιστικό φυτό για τη σκιά του και τη ξυλείατου. Ο κοινός πλάτανος βρίσκεται στην Νοτιοανατολική Ευρώπη μέχρι τηνΙνδία σαν αυτοφυής, αλλά καλλιεργείται κιόλας για τη σκιά του σε φυτώρια,κυρίως στη Βαλκανική χερσόνησο. Αυτός μπορεί να φτάσει και τα 30 μέτρα σεύψος, ο κορμός του είναι χοντρός φτάνοντας σε διάμετρο και τα 4 μέτρα. Οιπολύσπερμοι καρποί του είναι αγκαθωτοί. Το είδος αυτό απαντά αυτοφυέςστην Ελλάδα και το ξύλο του είναι μέτριας ποιότητας. Η επεξεργασία τουμπορεί να γίνει όταν είναι νωπό και χρησιμοποιείται κυρίως για τηνκατασκευή κιβωτίων συσκευασίας, την τορνευτική και ελάχιστα στηνεπιπλοποιία.Βρίσκεται σε ρεματιές, χαράδρες, κοντά σε ποταμούς, χείμαρρους,λίμνες, πηγές, αφού αρέσκεται στα υγρά εδάφη. Ο πλάτανος είναισυνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις ενώ μεγάλα μακρόβια πλατάνια έχουνμείνει ονομαστά. Τέτοια είναι ο πλάτανος του Ιπποκράτη στην Κω, όπουφύλλα του μαζί με σκόρδο, κυδώνι, σταφύλι και ρόδι δημιουργούν μια αρμαθιάπου λέγεται «αρκιχρονιά», έθιμο κάθε 1η Σεπτεμβρίου, αρχή τουΕκκλησιαστικού έτους. Ακόμα, ο πλάτανος της μονής του Αγίου Γερασίμουστην Κεφαλονιά, που οι προσκυνητές παίρνουν φύλλα του για φυλακτό, οπλάτανος δίπλα στο ιστορικό γεφύρι της Άρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλήπασάς κρέμαγε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς. Πολλά χωριά καιτοποθεσίες έχουν ονομασίες σχετικές όπως Πλατανόβρυση, Πλατάνα,Πλατανάκια, Πλάτανος και άλλα. Λεύκα: Η κοινή ονομασία των δέντρων της οικογένειας των ιτεϊδών ή σαλακιδών, που είναι πολύτιμα για τη δασοκομία και τη γεωργία. Χαρακτηριστικό τους είναι η γρήγορη ανάπτυξη σε υγρά εδάφη. Η λεύκα χρησιμοποιείται κυρίως για τη γρήγορη αναδάσωση περιοχών που είναι υγρές, αλλά ακατάλληλες για άλλη καλλιέργεια. Ακόμη, για τη δημιουργία πράσινου σε πάρκα και σε πλατείες. Το ξύλο της είναι γενικά άσπρο, ελαφρό, μαλακό, δουλεύεται πολύ εύκολα, δεν είναι όμως πολύ γερό. Ακόμη χρησιμοποιείται στη χαρτοποιία για την παραγωγή κυτταρίνης, στην κατασκευή σπιρτόξυλων και άλλων μικροαντικειμένων. Υπάρχουν συνολικά πάνω από 100 διαφορετικά είδη λεύκας. Στην Ελλάδα τα πιο γνωστά είδη είναι η λεύκα η λευκή με φλοιό άσπρο, που το ξύλο της χρησιμοποιείται στη βιομηχανία κυτταρίνης και η λεύκα η μέλαινα (καβάκι), που φυτρώνει μόνη της στις όχθες των ποταμών και σε υγρούς τόπους σ' όλη την Ελλάδα κι έχει κόμη σχεδόν πυραμιδοειδή. Άλλη γνωστή λεύκα είναι η "τρέμουσα" που φυτρώνει στις ορεινές και υγρές περιοχές της Ελλάδας. Σήμερα υπάρχουν και καλλιεργούνται πολλά υβρίδια από τις λεύκες αυτές, κυρίως στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία κοντά στα ποτάμια και τις λίμνες και στις μεγάλες εθνικές οδούς.

Καραγάτσι: Κυρίες χρήσεις: Ιατρική. Ως θρεπτική τροφή και κατά των φλεγμονών. Η φτελιά είναι τροφή και φάρμακο. Ο εσωτερικός φλοιός είναι ένα από τα καλύτερα καταπραϋντικά, χρήσιμο όποτε υπάρχει φλεγμονή. Λιπαίνει και ανακουφίζει τους γαστρεντερικούς ερεθισμούς. Είναι αποτελεσματική κατά της διάρροιας (για την οποία συνιστάται και ως κλύσμα)επειδή είναι ήπια στυπτική. Η σκόνη από το φλοιό παρέχει μια θρεπτική τροφή που αφομοιώνεται εύκολα κατά την ανάρρωση. Μπορεί να ενισχυθεί η γεύση της με κανέλα ή μοσχοκάρυδο και ν' αποτελέσει μια ωφέλιμη τροφή για τα παιδιά. Κατάπλασμα από φτελιά είναι από τα πιο αποτελεσματικά επουλωτικά για τραύματα, πληγές και δοθιήνες. Η συλλογή του έσω φλοιού συχνά καταλήγει στην καταστροφή του δέντρου. wwwscribd.com 28.11.2012

Η ΨΑΘIΑ: Η ταξιανθία του ψαθιού χωρίζεται σε δύο μέρη. Από πάνω υπάρχουν εκατοντάδες αρσενικά άνθη που απελευθερώνουν σύννεφα γύρης και γονιμοποιούν τα χιλιάδες μικροσκοπικά θηλυκά άνθη που βρίσκονται από κάτω, με τη βοήθεια του αέρα. Απλώνεται στις όχθες στηριζόμενο καλά στα χοντρά υπόγεια ριζώματά του.

Καλάμια: Το καλάμι ή καλαμιά είναι κοινή ονομασία πολλών μονοκότυλων πολυετών συνήθως φυτών. Τα καλάμια βρίσκονται σε τέλματα, έλη σε όχθες λιμνών, ποταμών, ρυακιών, χειμάρρων και σε ήρεμα νερά. Όλα γενικά τα φυτά που χαρακτηρίζονται σαν καλάμια έχουν ριζώματα ή παραφυάδες, τα φύλλα τους είναι μακριά ταινιοειδή και στο πάνω μέρος τους έχουν μία μακριά ταξιανθία.Ο βλαστός είναι συμπαγής ή κοίλος, ξυλώδης, λυγίζει από τον αέρα και αυτό βοηθάει στη διασπορά των διαφόρων σπόρων του. Υπάρχουν πολλά είδη καλαμιών. Στην Ελλάδα βρίσκουμε τα εξής :• Το κοινό καλάμι: Ιθαγενές της Ευρώπης, πολυετές φυτό που μοιάζει με μπαμπού έχει δε την επιστημονική ονομασία Αρούντο Ντόναξ. Οι βλαστοί του είναι όρθιοι, με πολλά φύλλα, ξυλώδεις που φτάνουν σε ύψος και τα 8 μέτρα και αναπτύσσονται με πολλά υπόγεια ριζώματα. Τα φύλλα του φτάνουν σε μήκος τα 60-70 εκατοστά. Εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό βρίσκεται κατά μήκος των ακτών, ποταμών, υδροβιότοπων και γενικά αρέσκεται σε υγρά εδάφη .Μπορεί όμως να υπάρξει και σε άνυδρα, ξηρά και χαλικώδη εδάφη. Mπορεί να καλλιεργηθεί για να προστατεύσει τη γη από τη διάβρωση, για τη δημιουργία διαφόρων ανεμοφρακτών, προστασία διαφόρων καλλιεργειών, σαν καλλωπιστικό, για τη δημιουργία στεγάστρων και πρόχειρων καταλυμάτων(καλύβες). Οι βλαστοί του χρησιμοποιούνται για τη κατασκευή ξύλινων πνευστών οργάνων και καλαμιών ψαρέματος. Από τα φύλλα του κατασκευάζονται διάφορες ψάθες.• Φραγμίτης ή αγριοκάλαμο: Πολυετές ζιζάνιο των αγρών, με λείους μη ξυλώδεις βλαστούς και ύψος που δε ξεπερνάει τα 2,5 μέτρα. Βρίσκεται επίσης σε διάφορους υδροβιότοπους, είναι εξαιρετικά ανθεκτικό φυτό και μοιάζει με το κοινό καλάμι.• Ψάθα ή Ψαθί: πολυετή φυτά με φυλλώδεις μαλακούς βλαστούς και ύψος 2,5μέτρα.Βρίσκονται συνήθως σε λιμνώδεις περιοχές και έλη.• Σπάργανο ή Σπαργάνιουμ έρεκτουμ: πολύμορφο φυτό με βλαστούς λεπτούς που φτάνουν τα 2 μέτρα ύψος. Τα φύλλα του είναι σχήματος σπαθιού και είναι όρθια και λεπτά. Οι ταξιανθίες του μοιάζουν με θαλάσσια ανεμώνη.Λέμνα ή φακή του νερού: Είναι από τα μικρότερα και τα πιο απλά φυτά που φέρουν άνθη. Τα φύλλα για να επιπλέουν περιέχουν αερόσακους. Άνθη δημιουργούνται μόνο σε ρηχά νερά, όπου το φως του ήλιου είναι άφθονο .Στην αρχή του καλοκαιριού, όταν το νερό στο ποτάμι είναι λίγο και ηθερμοκρασία μεγάλη, τεράστιοι πληθυσμοί από αυτό το φυτό καλύπτουν την επιφάνεια.

Νεραγκούλα: Ανήκει στην οικογένεια των Ρανουγκουλιδών (Ranunculaceae).Η Νεραγκούλα είναι πολυετής πόα ύψους 5- 50 εκ. και αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα λουλουδάκια της ορεινής ζώνης. Τα φύλλα είναι πλατιά, ωοειδή με καρδιοειδή βάση, ελαφρώς γωνιώδη και οδοντωτά. Τα άνθη είναι εντυπωσιακά με γυαλιστερό κίτρινο χρώμα. Έχουν τρία σέπαλα και 812πεταλόμορφα μελιτοφόρα φύλλα, πολλούς στήμονες και καρπόφυλλα. Συνήθως βγαίνει το Φθινόπωρο με τις πρώτες βροχές σε μέρη πετρώδη και υγρά που στάζουν νερά ή όψιμα την Άνοιξη, όπως στο Μοναστήρι του Κουρνού , που φωτογραφήθηκε το φυτό στα μέσα Μαρτίου. Βρίσκεται σε σκιερές και υγρές θέσεις, σε χαμηλά και μέσα υψόμετρα. Είναι ευρασιατικό είδος, διαδεδομένο στην Ελλάδα. Σκλήθρο: Είναι φυλλοβόλο είδος. Ο κορμός του είναι σκουρο-πράσινος και φθάνει σε ύψος τα 25 μ. και η κόμη του αραιή με διάμετρο τα 15 μ. Τα φύλλα είναι στρογγυλωπά, με παρυφές διπλά πριονωτές (410 εκ. ). Εάν τριφτούν κολλούν (για το λόγο αυτόν πήρε το όνομα glutinosa = κολώδης). Είναι φυτό μόνοικο. Τα άνθη του είναι πράσινα ή κοκκινωπά σε ιούλους. Ανθίζει Μάρτιο και Απρίλιο (τα αρσενικά άνθη εμφανίζονται και το προηγούμενο θέρος). Η επικονίαση γίνεται με τον άνεμο. Ο καρπός του σχηματίζει μεικτούς ωοειδείς κωνίσκους (μικρότερους από 2 εκ. ). Στην αρχή είναι σταχτοπράσινοι και στη συνέχεια σκουρότεροι. Διατηρούνται στο δένδρο ολόκληρο το χειμώνα .Σχηματίζουν πεντάγωνα κάρυα. Διαθέτουν στενό, τραχύ, πλευρικό πτερύγιο .Οι σπόροι ωριμάζουν το Σεπτέμβριο με Νοέμβριο .Είναι υγρόφιλο, ημισκιόφυτο είδος και καλύπτει πολλά ρέματα συνεχούς ή εποχιακήςροής. Δημιουργεί επιμήκεις συστάδες, μήκους πολλές φορές πολλών εκατοντάδων μέτρων. Προτιμά μέτρια και βαριά εδάφη, πλούσια σε οργανική ύλη. Μπορεί να αναπτυχθεί ακόμη και σε πολύ βαριά και φτωχά σε άζωτο εδάφη αρκεί να υπάρχει μεγάλη υγρασία. Εμπλουτίζει το ίδιο το φυτό με άζωτο το έδαφος, με τις συμβιώσεις που δημιουργεί με αζωτο-βακτηρίδια .Το φυτό προτιμά όξινα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη (η καλύτερη ανάπτυξη σε pH > 6). Δύσκολα αναπτύσσεται σε ασβεστώδη εδάφη. Είναι είδος που πολλάχημικά του στοιχεία χρησιμοποιούνται στην ιατρική (καθαρκτικό, αντιεμετικό,αιμοστατικό). Ο φλοιός του περιέχει μαύρη δεψική ουσία, κατάλληλη στη βαφή υφασμάτων και δερμάτων.

Η ΠΑΝΙΔΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ Τούρνα ή Λούτσος: Έχει σώμα μακρουλό, ρύγχος πλατύ, σαν το ράμφος τηςπάπιας και στο στόμα με πολλά και μυτερά δόντια. Το μήκος του μπορεί να φτάσει το 1,5 μέτρα και το βάρος του τα 20 κιλά. Είναι σαρκοφάγο ψάρι, πολύ αδηφάγο και επιθετικό και για το λόγο αυτό αποκαλείται καρχαρίας των γλυκών νερών.Γουλιανός: Το γένος Silurus (κοινώς Γουλιανός),

απαντάται στους ποταμούς και τις λίμνες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης με το πλέον κοινό είδος, το Silurus glanis. Αφθονεί στις λεκάνες των ποταμών Δούναβη, Ντόνκαι Βόλγα, καθώς και στους παραποτάμους τους. Στην Ελλάδα αυτό το είδοςτο συναντάμε στις λίμνες και τα ποτάμια της Μακεδονίας, της Θράκης, και της Θεσσαλίας. Είναι το είδος που υπάρχει στον Υγροβιότοπο Άγρα-Βρυττών-Νησιού. Ο γουλιανός είναι ένα χαρακτηριστικά δύσμορφο και απωθητικό στην εμφάνιση ψάρι με κεφάλι μεγάλο και πλατύ, με στόμα ελαφρά σχισμένο,ανοιχτό προς τα επάνω. Έχει γύρω από το στόμα έξη σάρκινα προεκτάματα(μουστάκια), δυο μεγάλα στην πάνω σιαγόνα που φθάνουν περίπου το 1/4 του μήκους του σώματος και τέσσερα μικρά στην κάτω σιαγόνα. Στο στόμα ογουλιανός έχει μικρά πολυάριθμα δόντια. Στα πτερύγιά του παρατηρούμε ένααγκάθι σαν βελόνα κοντά στο πολύ μικρό ραχιαίο πτερύγιο και από ένα άλλοστα πλευρικά πτερύγια. Το εδρικό πτερύγιο είναι πολύ μακρύ με στρογγυλάάκρα όπως και το πτερύγιο της ουράς. Η βάση του εδρικού φθάνει μέχρι το ουραίο πτερύγιο. Το σώμα του γουλιανού είναι σχεδόν κυλινδρικό καιογκώδες. Η ράχη έχει χρώμα σκούρο λαδί ή καφετί με περισσότερες ήλιγότερες κηλίδες, πιο ανοιχτές ή κρεμ στην κοιλιά, με κίτρινα στίγματα σταπλευρά. Ανάλογα με την θερμοκρασία των νερών και την διατροφή, ογουλι ανός μέσα σε τέσσερα καλοκαίρια ξεπερνάει συνήθως το μισό μέτρο καιτα πέντε κιλά βάρος.Ο γουλιανός είναι ιδιαίτερα αρπακτικό ψάρι. Καταβροχθίζεικάθεείδοςυδρόβιου ζώου, μικρά και μεγάλα ψάρια, καραβίδες του γλυκού νερού,βατράχια, καθώς επίσης αρουραίους και ποντίκια. Κατά την διάρκεια τηςημέρας καταφεύγει σε κρυψώνες και με τον ερχομό της νύχτας αρχίζει τηναναζήτηση τροφής παραμένοντας δραστήριος σε όλη την διάρκειά της. Ογουλιανός εμφανίζεται πολύ αρπακτικός και με μεγάλη όρεξη, μετά τηνπερί οδο αναπαραγωγής και σε όλη την διάρκεια του καλοκαιριού. Με την έναρξη της ψυχρής περιόδου σταματάει την αναζήτηση τροφής και μεταπίπτεισε ένα είδος χειμέριας νάρκης, παραμένοντας σε βαθιά, καλά προφυλαγμένασημεία, τα μεν νεαρά άτομα ομαδικά, ενώ τα μεγαλύτερα μεμονωμένα. Ογουλιανός αναπαράγεται την περίοδο Μαΐου - Ιουνίου και σε κάθε περίπτωσηόχι κάτω από τους 18° C θερμοκρασίας των νερών, γεγονός που σημαίνει ότισε λίμνες βορειοτέρων περιοχών, η περίοδος αναπαραγωγής μπορεί ναμετ ατοπισθεί προς τον Ιούλιο ακόμη και Αύγουστο. Ο αριθμός των αυγών που αποθέτει ένα θηλυκό άτομο έχει υπολογισθεί ότι φθάνει τα 30.000 ανάκιλό σωματικού βάρους. Τα ανοιχτού κιτρίνου χρώματος αυγά, τοποθετούνταισε ένα είδος «φωλιάς». Η επώαση διαρκεί 3-10 ημέρες, αναλόγ ως τηςθερμοκρασίας των νερών και στο διάστημα αυτό το αρσενικό αναλαμβάνει τηνφύλαξη των αυγών.Πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή σε μία ιδιότητα του γουλιανού:Στο πλάσμα του αίματός του υπάρχει μια εξαιρετικά δηλητηριώδης ουσία, ηοποία μπορεί να προκαλέσει τοξικά φαινόμενα, εάν εισαχθεί στην κυκλοφορίατου αίματος ενός ανθρώπου δηλ. παρεντερικά. Κάτι τέτοιο είναι εύκολο νασυμβεί σε περίπτωση ύπαρξης ανοιχτών τραυμάτων στα χέρια ή σε άλλοσημείο του σώματος, κατά τον χειρισμό του ψαριού. Η ουσία αυτήκαταστ ρέφεται με τον βρασμό ή το ψήσιμο και είναι τελείως ακίνδυνη κατάτην πέψη.

Τα αυγά του γουλιανού χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενόςείδους χαβιαριού, ενώ η νηκτική του κύστη για την παρασκευή εξαιρετικήςποιότητας ιχθυόκολλας. Στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπηςείναι περιζήτητο ψάρι για το γευστικό κρέας του το οποίο μαγειρεύεται μεδιάφορες συνταγές.Χέλι: Ανήκει στην οικογένεια των εγχελίδων και έχει σώμ α φιδιού,στρογγυλωπό και πολύ μακρύ, που το μήκος του μπορεί να φτάνει το 1,50 μ.και με βάρος 5-7 κιλά. Το δέρμα του είναι πολύ ανθεκτικό, τόσο ώστε, αν τουκάνουμε μια μικρή τομή στη βάση της κεφαλής μπορούμε σιγά- σιγά να τοτραβήξουμε. Το κεφάλι είναι μικρό με βραγχιακά ανοίγματα πολύ λεπτά. Τοχέλι είναι εφοδιασμένο με στηθαία πτερύγια, ενώ λείπουν τα κοιλιακά. Τοραχιαίο πτερύγιο και το εδρικό σκεπάζουν το σώμα και ενώνονται σε έναψευδο ουριαίο πτερύγιο. Η κοιλιά του έχει χρώμα γκρι -πράσινο, καμιά φοράκαφέ, άλλες φορές μαύρο, άσπρο, κιτρινωπό, ή ανοιχτό γκρι, ανάλογα μετιςπεριοχές όπου κατοικεί. Είναι πολύ αδηφάγο, τρέφεται με όλους τουςζων τανούς και μη οργανισμούς, αλλά τσιμπάει στους φρέσκους, όπως μικράψάρια, βατράχια κλπ.• Κοντά στις πόλεις τρέφεται και με σκουπίδια. Ηαν απαραγωγή γίνεται στη θάλασσα όπου κάθε θηλυκό γεννά πάνω από έναεκατομμύριο αυγά. Τα θηλυκά γίνονται πιο μεγάλα από τα αρσενικά.Το αίμα των χελιών περιέχει ένα δηλητήριο (ιχθυοτοξικό) ικανό ναδράσει, σαν εκείνο των ερπετών, αλλά τα οξέα και οι βάσεις τοεξουδετερών ουν και το ψήσιμο κι η πέψη το αποσυνθέτουν. Το χέλι έχεικρέας νόστιμο που μπορεί να μαγειρευτεί φρέσκο, να γίνει παστό ή καπνιστό.Τα μικρά χέλια εύκολα βρίσκονται στις αμμώδεις περιοχές, ψάχνοντας στηλάσπη και στα βότσαλα του βυθού, καθώς επίσης και σε ρηχά νερά καιαποτελούν ένα θαυμάσιο δόλωμα για το λαβράκι και για τα κεφάλια στα γλυκάνερά, ιδιαίτερα στις εκβολές των ποταμών. ΕΝΤΟΜΑ Λιβελλούλα: Χαρακτηριστικό έντομο με μακρύ σώμα και δύο ζευγάρι διαφανώνφτερών. Πετάει με μεγάλη ταχύτητα πάνω από την επιφάνεια του νερού καιαναζητά μικρά ιπτάμενα πλάσματα που είναι η τροφή τους. Γεννάει τα αυγάτης μέσα στο νερό και η νύμφη που βγαίνει μετά την εκκόλαψη του αυγούπερνάει δύο χρόνια διαδοχικών μεταμορφώσεων μέχρι να πάρει την ενήλικημορφή.Εφήμερο: Τα εφήμερα είναι έντομα που περνάνε τα πρώτα στάδια της ζωήςτους στο νερό. Τα ενήλικα εφήμερα εμφανίζονται σε μεγάλα κοπάδια. Ζει μόνολίγες μέρες σαν ενήλικο άτομο και έχει τρεις χαρακτηριστικές ουρές πουσέρνονται πίσω του. Χρησιμοποιούνται σαν δολώματα από τους ψαράδες .Κλαδάκι του νερού: Σαρκοφάγο υδρόβιο έντομο. Αρπάζει με τα μπροστινάτου πόδια μικρά υδρόβια ζώα. Ανεβαίνει κάθε τόσο στην επιφάνεια για να αναπνεύσει, με τη βοήθεια της ουράς του που είναι σαν σωλήνας. ΑΜΦΙΒΙΑ Βάτραχος: Αμφίβιο, ζώο που ζει σε υγρές περιοχές. Γεννάει αυγά πουεπιπλέο υν σε σωρούς κάτω από την επιφάνεια του νερού. Μετά την εκκόλαψηοι γυρίνοι αναπτύσσονται γρήγορα αναπνέοντας με βράχια και κολυμπούν μετη βοήθεια της ουράς τους. Σιγά σιγά μεταμορφώνονται σε τέλεια άτομα,χάνουν την ουρά τους και αποκτούν πόδια και πνεύμονες. ΕΡΠΕΤΑ

Νερόφιδο: Ερπετό που σε αντίθεση με τους συγγενείς του πουπροσαρμόστηκ αν στη ζωή της ξηράς, επέστρεψε στο νερό. Κολυμπάει εύκολαστο νερό και τρώει όσα υδρόβια ζώα μπορεί να καταπιεί. Φτάνει σε μήκος τα80 εκατοστά και δεν είναι δηλητηριώδες. ΠΤΗΝΑ Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα σπονδυλωτά, που το δέρμα τους είναι λεπτό καικαλύπτεται από φτερά. Τα πτηνά έχουν προσαρμοστεί στην πτήση, μεεξαί ρεση μερικά τα οποία έχασαν αυτή την ικανότητα όπως ο στρουθοκάμηλος. Το πρώτο ζεύγος των άκρων τους έχει μετατραπεί σεόργανα πτήσης, τις πτέρυγες ή φτερούγες. Τα πτηνά πους ζουν συνεχώςστον ίδιο τόπο λέγονται καθιστικά. Αποδημητικά ή μεταναστευτικά λέγονταιτα είδη που μεταναστεύουν κατά σμήνη σε θερμότερες περιοχές για ν απεράσουν τον χειμώνα και επανέρχονται την άνοιξη. Άλλα πτηνά, ταδιαβατικ ά, κατά τις μεταναστεύσεις τους διέρχονται από έναν τόπο και τέλος,τα ενδημικά ζουν συνεχώς σε ορισμένη γεωγραφική περιοχή. Ο τόπος στον οποίο ένα μεταναστευτικό πτηνό γεννά είναι η πατρίδα του.Αλκυόνα: Μικ ρό πουλί που στην Ελλάδα είναι γνωστό σαν ψαροπούλι ήμπιρμπίλι. Ζει στις όχθες ποταμών και φτιάχνει τη φωλιά του στο βάθος μιαςσήραγγας στο έδαφος. Τρέφεται με ψάρια κυρίως που τα πιάνει βουτώνταςστο νερό. Είναι λαίμαργο πουλί.Νερόκοτα: Είναι πουλί ενδημικό. Τ ο μήκος του σώματος φτάνει τα 35εκατοστά. Κολυμπάει με μεγάλη ευκολία στα ποτάμια και στις λίμνες καιτρέφεται με διάφορα έντομα, μαλάκια και διάφορα υδρόβια φυτά.Πάπια: Πά πια [επιστημονική ονομασία : νήσσα (Anas)], είναι η κοινήονομασία που έχουν πτηνά της οικογένειας Ανατίδες, που ανήκουν στην τάξητων Χηνόμορφων. Αποτελούν υδρόβια κυρίως πτηνά, μικρότερα ως επί τοπλείστον σε σύγκριση με τα συγγενικά τους πουλιά, τους κύκνους και τιςχήνες. Υπάρχουν περίπου 75 είδη πάπιας, τα οποία ζουν σε όλες τιςπεριοχ ές του πλανήτη. Η ήμερη πάπια κατάγεται από την αγριόπαπια, η οποίαείναι υδρόβιο και αποδημητικό πουλί. Η οικόσιτη πάπια διατήρησε τιςσυ νήθειες και τα χαρακτηριστικά της αγριόπαπιας. Έτσι, μένει στα λιμναίαύδατα και σε ρυάκια για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι ζώο παμφάγο.Το πτηνό έχει στο σώμα του πυκνά φτερά, τα οποία είναι ελαφριά. Επίσης, τοσχήμα του σώματός της μοιάζει με λέμβο. Ο λαιμός της είναι κοντός. Τα τρίαεμπρόσθια δάκτυλα των ποδιών της είναι συνδεδεμένα με νηκτική μεμβράνη,οπότε τα πόδια λειτουργούν σαν κουπιά, ενώ το τέταρτο δάκτυλο εί ναιελεύθερο, προς τα πίσω. Το φτέρωμά της έχει χρώμα λευκό και σε άλλεςφυλές γκρι ή και πιο έντονο, ανάλογα με το φύλο και την εποχή του χρόνου.Στο ράμφος έχει μαλακό δέρμα , όπου βρίσκονται τα οπτικά νεύρα. Με τατελευταία το πτηνό υποβοηθάται στο να αντιλαμβάνεται την ποιότητα και τοείδος της τροφής μέσα στη λάσπη. Μέσα από τις σχισμές (όπως η φάλαιναέχει τις μπαλένες) που έχει στο ράμφος, αποβάλλει το νερό που βάζει στοστόμα της μαζί με τη λάσπη, από τα μέρη όπου βρίσκει την τροφή της.Έπειτα, μέσα από τη λάσπη διαλέγει τις ουσίες που τρώγονται. Κοντά στηνουρά φέρει έναν αδένα, με τον οποίο εκκρίνει μία λιπώδη ουσία. Με τοράμφος της η πάπια αλείφει αυτό το υγρό σε όλο της το σώμα,

καθιστώνταςαδιαπέραστο από τα νερά το φτέρωμά της. Επίσης, αυτό γίνεται για να αποφύγει την αύξηση του βάρους της και για να διευκολυνθεί στο κολύμπι.Όντας παμφάγο πτηνό, η πάπια τρέφεται με ποικιλία τροφών, όπωςχόρτα, υδρόβια φυτά, έντομα, μικρά αμφίβια, σκουλήκια και μικρά μαλάκια.Ορισμένα είδη πιάνουν και ψάρια, με τα οποία τρέφονται. Το πτηνό γεννά 40-50 αυγά το χρόνο και τα επωάζει σε διάστημα από 23 έως 26 ημέρεςανάλογα με το είδος. Τα μικρά σύντομα αρχίζουν να περπατούν και να κολυμπούν με μεγάλη ευκολία. Οι πάπιες βρίσκονται σε όλο τον κόσμο καιέτσι είναι φυσικό να έχουν πολλούς εχθρούς. Επίσης, οι κυνηγοί πτηνών αλλάκαι τα μεγάλα ψάρια και ζώα, όπως οι κροκόδειλοι εκμεταλλεύονται τη συχνήαδυναμία των πτηνών να πετάξουν και τα τρώνε. Εχθροί τους είναι επίσηςπολλά ψαροφάγα πτηνά. Συχνά γίνονται επιθέσεις γερακιών, αετών και αλεπούδων σε φωλιές πάπιας. Η πάπια θηρεύεται για το κρέας της, που είναιπολύ νόστιμο. Επίσης, εκτρέφεται για τα αυγά της, το φτέρωμά της και συχνάεκτίθεται σε ζωολογικούς κήπους.Ερωδιός: Ο Μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutus) (Λινναίος 1766) είναι έναςμικροσκοπικός ερωδιός αρκετά κοινός αν και δύσκολο να παρατηρηθεί.Α νοίκει στην τάξη των Πελαργόμορφων (Ciconiiformes), στην οικογένεια τωνΕρωδιίδων (Ardeidae) και το Γένος Ardeola. Είναι μεταναστευτικό είδος,στις περιοχές φωλιάσματος φτάνει τον Μάρτιο και αναχωρεί γύρω στον Σεπτέμβριο. Είναι ένας μικροσκοπικός ερωδιός, το μικρότερο είδος τηςοικογέν ειας του στην Ευρώπη, έχει το μέγεθος του περιστεριού. Το μεγεθόςτου είναι 33-38 εκατοστά, το βάρος του 140 γραμμάρια και με άνοιγμαφτερών που φτάνει τα 55-58 εκατοστά. Ο λαιμός του είναι μικρός ενώ τοράμφος του ιδιαίτερα μακρί για το μέγεθος του. Είναι ο ερωδιός με τον πιόέντονο διμορφισμό από όλα τα είδη που ζούν στην Ευρώπη. Το αρσενικό έχειτο πάνω μέρος του κεφαλιού, τον λαιμό, την πλάτη και τα καλυπτήρια τωνφτερών μαύρου χρώματος με πράσινες ανταύγες. Τα φτερά είναι ανοιχτόμπεζ και το κάτω μέρος του σώματος είναι κρεμ. Το ράμφος είναι σκούροκίτρινο ενώ κατά την περίοδο της αναπαραγωγής έχει έντονο πορτοκαλίχρώμα. Τα πόδια είναι μακριά πρασινοπού χρώματος. Τα θηλυκά εί ναιανοιχτό μπεζ στο πάνω μέρος του σώματος με καφέ λωρίδες. Το κάτω μέροςείναι χρώματος κρεμ με λιγότερο πυκνές και εμφανείς κοκκινωπέςγραμμ ώσεις, κοκκινωπά είναι και τα καλυπτήρια των φτερών. Τα πόδια και τοράμφος είναι ίδια με το αρσενικό. Τα νεαρά είναι κρεμ με πολύ πυκνές καφέγραμμώσεις σε όλο τους το σώμα. Ο Μικροτσικνιάς (Ixobrychus minutus)είναι ένας μοναχικός ερωδιός που μπορούμε να τον συναντήσουμε και σεζευγάρια. Είναι αρκετά αθόρυβος και είναι σπάνιο να ακουστεί η φωνή του καιμαζί με το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ημέρας μένει κρυμμένος στιςπυκνές καλαμιές τον κάνουν ιδιαίτερα δύσκολο στον εντοπισμό. Όταν απειλείται παίρνει τη θέση πασσαλίσκου, με το σώμα τεντώμενοκάθετα προς το έδαφος και το κεφάλι να κοιτάει προς τον ουρανό, που τοκάνει να μην ξεχωρίζει από τα καλάμια. Το σούρουπο βγαίνει για κυνήγι στιςόχθες για να πιάσει μικρά ψάρια, έντομα και αμφίβια. Πετάει αργάεναλλάσ οντας γρήγορα χτυπήματα των φτερών με αιωρήσεις ενώ κρατάει ταπόδια του τεντωμένα προς τα πίσω και τον λαιμό σε σχήμα S.Την περίοδο της

αναπαραγωγής, στα τέλη μαΐου αρχές ιουνίου, τοαρσενικό φτιάχνει μία φωλιά μέσα στα καλάμια με κομάτια από καλάμια καιοριοθετεί μία περιοχή. Μετά προσελκύει ένα θηλυκό και δημιουργεί έναζευ γάρι. Το θηλυκό γεννάει 4-6 λευκά αυγά που κλωσσάνε και οι δύο γονείς.Η επώαση γίνεται μετά απο 16-20 μέρες και την φροντίδα των μικρών τηναναλαμβάνουν και οι δύο γονείς για 25-30 μέρες οπότε και τα μικράεγκατα λείπουν την φωλιά. Του αρέσουν οι περιοχές που έχουν γλυκά νερά μεμικρό βάθος και πλούσιους καλαμιώνες στις όχθες. Αυτό τον κάνει ιδιαιτέραευαίσθητο στην καταστροφή των καλαμιώνων. Μπορούμε να το συναντήσουμεστις όχθες λιμνών, ποταμών, έλη και κανάλια.Ποταμίδα: Μικρό πουλί που φτιάχνει τη φωλιά του στους καλαμώνες τηςόχθης των λιμνών και των ποταμών. Χρησιμοποιεί σαν σκελετό τουςβλαστ ούς των καλαμιών για να χτίσει τη φωλιά του. ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ Βίδρα: H ευρωπαϊκή βίδρα, Lutra lutra, είναι θηλαστικό, ευρωπαϊκό μέλοςτης οικογένειας των Μυστελιδών (μυιοϊκτίς), τυπικό είδος της βίδρας πουχρησιμοποιεί ως ενδιαίτημα το γλυκό νερό. Είναι επίσης γνωστή ωςευρασ ιαστική βίδρα (ποτάμια), κοινή βίδρα, ή βίδρα του Παλαιού Κόσμου, αλλάκαι ως ενυδρίδα. Συγγενεύει με το κουνάβι. Η ενυδρίδα έχει κορμί μακρύ,ελαστικό και μυωδες, με παχιά γούνα, που κρατά στεγνό το σώμα της. Ταπόδια της είναι κοντά. Η θαλάσσια ενυδρίδα είναι μεγαλύτερη και βαρύτερη.Οι ενυδρίδες κολυμπούν γρήγορα, κουνώντας την ουρά και το ευλύγιστο σώματους. Χρησιμοποιούν σαν κουπιά τα πίσω πόδια τους, που έχουν νυκτικέςμεμβράνες.Η ποικιλία της διατροφής της προϋποθέτει καθαρούς όγκους νερού,στους οποίους περιλαμβάνονται λίμνες, ποτάμια, ρυάκια, όσο παρέχου νεπαρκείς ποσότητες τροφής. Ζουν επίσης σε παράκτιες περιοχές, πουδιαθέτ ουν όμως πρόσβαση σε γλυκό νερό, το οποίο χρειάζονται για νακαθαρίζουν τη γούνα τους. Τους αρέσει να περιπλανιούνται, ιδίως τη νύχτα,κυνηγώντας τη λεία τους και αναζητώντας νέους ψαρότοπους. Πολλές φορέςπαίζουν γλιστρώντας στη λάσπη των όχθεων ή στο χιόνι. Οι βίδρες ζουνμόνες τους στα όρια της επικράτειάς τους, που ορίζεται από140χλμ,ΛΑΡΙΣΑΣ(συνήθης μέσος όρος περίπου 18 χλμ.) ανάλογα με την πυκν ότητα τηςδιαθέσιμης τροφής.Τα άρρενα και θήλεια άτομα ζυγαρώνουν οποιαδήποτε στιγμή τουέτους μέσα στο νερό. Μετά από περίοδο κύησης 63 ημερών γεννιούνται 1-4κουτάβια, εξαρτώμενα από τη μητέρα τους επί ένα περίπου έτος. Το αρσενικόασχολείται λίγο ή καθόλου με τη φροντίδα των νεογνών. Η βίδρα κυνηγάσυνήθως το βράδυ, ενώ περνά την ημέρα της σε λαγούμι με υποβρύχιαείσοδο. Από το δέρμα των ενυδρίδων κατασκευάζονται πολύτιμα γουναρικά.

Προτού ο σύγχρονος άνθρωπος εξαπλωθεί στην Ευρώπη και κυριαρχήσει στην πανίδα της, η ήπειρος μας διέθετε πανίδα μεγάλων θηλαστικών ασυγκρίτως πλουσιότερη από τη σημερινή. Μεγάλες αγέλες βοοειδών και ίππων περιπλανούνταν στις πεδιάδες, ενώ στα δάση ζούσαν ελαφοειδή και ελέφαντες. Μεγάλα σαρκοφάγα, όπως το λιοντάρι, η στικτή ύαινα και ο λύκος ήλεγχαν τους πληθυσμούς των φυτοφάγων. Μάλιστα, θέσεις με απολιθωμένα οστά θηλαστικών έχουν εντοπιστεί στις φυσικές τομές που δημιουργεί ο Πηνειός στην Πεδιάδα της Λάρισας, διαβρώνοντας τις παλαιότερες αποθέσεις του. Σποραδικά ευρήματα αναφέρονται και από άλλα σημεία της κάτω κοιλάδας του ποταμού, όπως στην περιοχή Ροδιάς και στο δέλτα, όμως ο αριθμός τους είναι πολύ περιορισμένος. Η καλύτερα ερευνημένη και η πιο πλούσια σε απολιθώματα περιοχή της κοιλάδας του Πηνειού είναι το τμήμα δυτικά της Λάρισας, μέχρι τα Στενά του Καλαμακίου (Αμυγδαλιά), όπου συστηματικές έρευνες έχουν αποκαλύψει πολυάριθμα σκελετικά λείψανα ζώων του Ανωτέρου Πλειστοκαίνου, καθώς και ανθρωπογενή κατάλοιπα της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής (λίθινα τέχνεργα, όπως λεπίδες, φολίδες και πυρήνες εργαλείων). Τα παραπάνω επισημαίνει ο δρ. Αθ. Αθανασίου, γεωλόγος-παλαιοντολόγος, στο πλαίσιο της έκθεσης "Ο Απολιθωμένος κόσμος του Πηνειού", που φιλοξενείται από τις 18 Δεκεμβρίου 2009 στο Κτήριο Κατσίγρα του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στη Λάρισα και την οποία διοργανώνει το Τμήμα Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Μέσα από την έκθεση καταδεικνύεται ότι ελέφαντες, ταύροι, ρινόκεροι, ιπποπόταμοι, άλογα, αίγαγροι αφθονούσαν πριν από 30-40 χιλιάδες χρόνια στις πεδιάδες και τα βουνά της Θεσσαλίας, προτού, δηλαδή, ο άνθρωπος κυριαρχήσει στην περιοχή. Η ανακάλυψη και η πρώτη συλλογή υλικού στην περιοχή έγινε το 1958 από γερμανική αρχαιολογική αποστολή. Κατά τις επόμενες δεκαετίες έχουν γίνει αρκετές συλλογές απολιθωμάτων, σε περιόδους χαμηλής στάθμης του ποταμού και έχουν συγκεντρωθεί περισσότερα από διακόσια απολιθώματα μεγάλων θηλαστικών. Τα απολιθώματα αποσπώνται από τα ιζήματα των όχθεων, λόγω της διαβρωτικής δράσης του ποταμού, και μεταφέρονται από το νερό, σε μικρή συνήθως απόσταση, κατά μήκος της κοίτης του ποταμού. Η απόθεση των οστών εντός των ποτάμιων ιζημάτων, σύμφωνα με τον επιστήμονα, έγινε κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο, όταν ο ποταμός απέθετε φερτά υλικά κατά την έξοδο του από τα Στενά Καλαμακίου. Πτώματα θηλαστικών, που μεταφέρονταν από τα νερά του ποταμού αποτίθεντο μαζί με τα φερτά υλικά, καλύπτονταν γρήγορα από νέα ιζήματα, και τα οστά τους απολιθώθηκαν με την πάροδο των αιώνων. Η παρουσία λίθινων τεχνέργων στο ίδιο στρώμα με ορισμένα απολιθώματα έχει παράλληλα τροφοδοτήσει τη θεωρία ότι οι θέσεις έξω από τα Στενά αποτελούν τόπους κυνηγιού των προϊστορικών κατοίκων της θεσσαλικής πεδιάδας. Η τοπογραφία της περιοχής στην έξοδο του φαραγγιού προσέφερε εξάλλου ιδανικές συνθήκες για ενέδρα. Ωστόσο, κανένα από τα μέχρι σήμερα ευρεθέντα απολιθώματα δεν φέρει ίχνη σφαγής, κάτι που θα αποτελούσε ισχυρό στοιχείο υπέρ αυτής της θεωρίας. Είναι, όμως, βέβαιο, από τις γνώσεις που έχουμε από τη μελέτη άλλων ευρωπαϊκών πανίδων της εποχής, ότι ο άνθρωπος κυνηγούσε τα περισσότερα από αυτά τα ζώα, ακολουθώντας τα και κατά τις εποχικές τους μεταναστεύσεις. Τα απολιθωμένα θηλαστικά που έχουν προσδιοριστεί μέχρι σήμερα στην κοιλάδα του Πηνειού είναι, ελέφαντας, ταύρος, βούβαλος, αίγαγρος, αντιλόπη σάιγκα, ρινόκερος, ίπποι, ιπποπόταμος, μεγαλόκερος, ελάφι, πλατόνι, ζαρκάδι. Ο ελέφαντας (Elephas antiquus) Είναι πολύ κοινό είδος στο Μέσο και Ανώτερο Πλειστόκαινο της Ευρώπης. Επειδή τα οστά και τα δόντια του είναι μεγάλου μεγέθους και πολύ ανθεκτικά, διατηρούνται καλύτερα ως απολιθώματα συγκριτικά με τα λείψανα πιο μικρόσωμων ζώων. Συγγενής του σημερινού ινδικού ελέφαντα, ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν. Ορισμένα αρσενικά άτομα ίσως έφταναν σε ύψος τα 4 μέτρα και το βάρος τους ξεπερνούσε τους 10 τόνους. Ωστόσο τα θηλυκά, αλλά και κάποια αρσενικά άτομα, ήταν σαφώς μικρότερα (οι ελέφαντες εμφανίζουν μεγάλες αποκλίσεις μεγέθους, ιδίως μεταξύ των δύο φύλων). Το ογκώδες κρανίο έφερε δύο μεγάλου μήκους και σχετικά ευθείς χαυλιόδοντες. Στην Ελλάδα είναι γνωστός από τουλάχιστον είκοσι θέσεις.

Θεωρείται ζώο των δασών. Ζούσε σε ανοιχτά δάση με εύκρατο κλίμα, που μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις μεγάλες απαιτήσεις του σε τροφή. Όταν κατά τις μεσοπαγετώδεις εποχές του Πλειστοκαίνου το κλίμα γινόταν θερμότερο, οι πληθυσμοί αυτού του ελέφαντα επέκτειναν τη γεωγραφική τους εξάπλωση μέχρι τη Β. Ευρώπη. Αντίθετα, κατά τις παγετώδεις εποχές, το είδος περιοριζόταν στις νοτιότερες εκτάσεις της ηπείρου, δηλαδή στην Ιβηρική, την Ιταλική και τη Βαλκανική χερσόνησο, καθώς στην Κεντρική και τη Βόρειο Ευρώπη τα δάση έδιναν τη θέση τους στην ψυχρή στέπα. Τη θέση του ελέφαντα έπαιρνε ένα άλλο προβοσκιδωτό, προσαρμοσμένο στο δριμύ ψύχος, το μαμούθ. Ο ελέφαντας έζησε κατά τη διάρκεια του Μέσου και του Ανωτέρου Πλειστοκαίνου (περίπου από τα 800.000 έως τα 20.000 έτη πριν από σήμερα. Μεγάλα βοοειδή Στην κοιλάδα του Πηνειού αντιπροσωπεύονται από το είδος Bos primigenius, γνωστό στην Ελλάδα και από άλλες πλειστοκαινικές θέσεις. Είναι πολύ μεγαλόσωμο και πολύ εύρωστο είδος ταύρου, με μεγάλα κέρατα που στρέφονταν προς το πλάι και προς τα εμπρός. Το ύψος στους ώμους των αρσενικών ατόμων έφθανε τα 1,65-1,85 μέτρα, αν και ορισμένα ίσως ξεπερνούσαν τα 2 μέτρα. Τα θηλυκά ήταν 20-25% μικρότερα. Κατά το Μέσο και Ανώτερο Πλειστόκαινο οι ταύροι αυτοί είχαν εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Ευρασία και τη Β. Αφρική. Κατά το Ολόκαινο οι πληθυσμοί τους παρουσίασαν μεγάλη κάμψη, λόγω του εντατικού κυνηγιού και της απώλειας βοσκοτόπων. Το τελευταίο άτομο του είδους πέθανε στην Πολωνία το 1627. Από τον Bos primigenius προέρχονται όλες οι ποικιλίες οικόσιτων βοοειδών που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο ως υποζύγια, αλλά και για την παραγωγή κρέατος και γάλακτος, ήδη από τη Νεολιθική εποχή. Το είδος φαίνεται πως εξημερώθηκε στη Μεσοποταμία ή στη ΝΑ Ευρώπη περί το 7.000- 6.000 π.Χ. και από εκεί εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλες τις γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες. Τα βοοειδή είναι σήμερα τα πολυπληθέστερα και οικονομικώς σημαντικότερα οικόσιτα ζώα. Αίγαγρος των Άλπεων και σάιγκα Ο αίγαγρος Capra ibex είναι ορεσίβιο θηλαστικό, ικανό να αναρριχηθεί στα πιο απόκρημνα υψώματα. Ο φυσικός του χώρος περιορίζεται σήμερα στις Άλπεις, σε υψόμετρο άνω των 1500 m, κατά το παρελθόν όμως ήταν κοινό σε όλα τα ορεινά οικοσυστήματα της Ευρώπης. Ο αίγαγρος εμφανίζει έντονο φυλετικό διμορφισμό, δηλαδή τα άτομα των δύο φύλων διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Τα αρσενικά είναι πολύ μεγαλύτερα από τα θηλυκά (έχουν σχεδόν το διπλάσιο βάρος) και έχουν πολύ μακρύτερα κέρατα. Το ύψος στους ώμους των αρσενικών φθάνει μέχρι 1 m, το μήκος του σώματος τα 1,60 m και το βάρος μπορεί να ξεπεράσει τα 100 kg. Τα πλειστοκαινικά άτομα του είδους ήταν ελαφρώς μεγαλύτερα. Τα κέρατα των αρσενικών καμπυλώνονται έντονα

προς τα πίσω και είναι ελλειπτικής διατομής. Λόγω της οργανικής τους σύστασης, τα κέρατα δεν απολιθώνονται. Αυτά που διατηρούνται ως "κέρατα" στα απολιθώματα είναι οι οστέινες αποφύσεις του κρανίου(γόμφοι κεράτων), στις οποίες στηρίζονται εσωτερικά τα κέρατα. Ο αίγαγρος των Άλπεων εμφανίστηκε στο τέλος του Μέσου Πλειστοκαίνου, πριν από τουλάχιστον 200.000 χρόνια. Η σάιγκα (Saiga tatarica) είναι μια αντιλόπη που ζει σήμερα στις ψυχρές στέπες της Κεντρικής Ασίας. Μέχρι πριν από δύο αιώνες η γεωγραφική της εξάπλωση έφτανε όμως μέχρι την Κεντρική Ευρώπη, όπου ζούσε στις στέπες και τα αραιά δάση. Το μήκος της φτάνει τα 1,45 m και το ύψος της τα 80 cm. Χαρακτηρίζεται από την ογκώδη μύτη της, η οποία σχηματίζει μικρή προβοσκίδα. Μόνο τα αρσενικά άτομα φέρουν κέρατα. Σε αυτό το είδος αποδίδεται από Γερμανούς ερευνητές μία κάτω γνάθος που βρέθηκε στην κοιλάδα του Πηνειού το 1958. Έκτοτε δεν έχει βρεθεί άλλο απολίθωμα στην περιοχή που να μπορεί να αποδοθεί σε Saiga. Ο ιπποπόταμος (Hippopotamus sp.) Αποκλειστικά αφρικανικό ζώο σήμερα, ο ιπποπόταμος εξαπλώθηκε κατά τις θερμές μεσοπαγετώδεις περιόδους του Πλειστοκαίνου προς Βορρά μέχρι την Αγγλία. Η σημερινή του γεωγραφική εξάπλωση δεν αποτελεί παρά ελάχιστο μέρος της πλειστοκαινικής. Ο ευρωπαϊκός ιπποπόταμος ήταν αρκετά μεγαλύτερος από τον σημερινό. Ορισμένα άτομα πρέπει να ξεπερνούσαν σε μήκος τα 5 m και σε βάρος τους 4 τόνους. Ήταν ημιυδρόβιος και ζούσε κοντά σε λίμνες και ποτάμια. Χαρακτηρίζεται από πολύ παχύ κορμό, κοντά πόδια και πολύ μεγάλη κεφαλή με υπερμεγέθεις κυνόδοντες (χαυλιόδοντες). Εκτός από τη μικρή διαφορά μεγέθους, δεν παρατηρείται καμία σημαντική ανατομική διαφορά μεταξύ των πλειστοκαινικών και των σημερινών ιπποπόταμων, και γι' αυτό θεωρούνται από τους περισσότερους ερευνητές μέλη του ιδίου είδους, Hippopotamus amphibius. Ωστόσο, η ευρωπαϊκή μορφή απαντά συχνά με το όνομα Hippopotamus antiquus. Όπως και ο Elephas antiquus, ο ευρωπαϊκός ιπποπόταμος περιοριζόταν στη Ν. Ευρώπη κατά τις ψυχρές παγετώδεις περιόδους και εξαπλωνόταν πάλι προς Βορρά κατά τις μεσοπαγετώδεις. Στην αρχή της τελευταίας παγετώδους περιόδου (πριν από περίπου 110.000 χρόνια) εξαφανίστηκε από τη Β. Ευρώπη. Οι τελευταίοι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί εξαφανίστηκαν από τις νοτιότερες περιοχές κατά το τέλος του Πλειστοκαίνου.

Οι ίπποι (Equus ferus και Equus hydruntinus)

Κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο συνυπήρχαν στην Ευρώπη δύο είδη ίππων. Ο Equus ferus, μεγαλόσωμο είδος, πρόγονος των σημερινών οικόσιτων ποικιλιών, και ο Equus hydruntinus, μικρόσωμος και ραδινός, που εξαφανίστηκε στο τέλος του Πλειστοκαίνου. Τα δύο ζώα βρίσκονται πολύ συχνά μαζί σε απολιθωματοφόρες θέσεις, αν και το δεύτερο είναι αρκετά σπανιότερο. Ο Equus ferus αποτέλεσε για πολλές χιλιάδες χρόνια ένα από τα κύρια θηράματα του προϊστορικού ανθρώπου. Αυτός ίσως είναι ο λόγος που αποτελεί συχνό θέμα στις προϊστορικές βραχογραφίες σπηλαίων. Η εξημέρωση του επιχειρήθηκε πολύ αργότερα εν σχέση προς τα άλλα οικόσιτα ζώα: Οι πρώτες σαφείς ενδείξεις εξημέρωσης προέρχονται από τις στέπες της Δυτικής Ασίας περί το 2000 π.Χ., υπάρχουν όμως και παλαιότερες αμφισβητούμενες ενδείξεις (μέσα 4ης χιλιετίας π.Χ.). Οι ίπποι ζούσαν σε αγέλες σε ανοιχτό περιβάλλον ή σε εκτάσεις με αραιά δασοκάλυψη, τρεφόμενοι με ποώδη βλάστηση (αγρωστώδη). Καθώς στερούνται άλλων αμυντικών μέσων, έχουν αναπτύξει κινητικό σύστημα ικανό για ταχεία κίνηση σε πεδινές εκτάσεις. Ο ρινόκερος Τα διάφορα είδη ρινόκερων ήταν κοινά θηλαστικά στην Ευρώπη, ήδη από την αρχή της εξέλιξης τους. Κατά τη διάρκεια του Πλειστοκαίνου υπήρξαν τουλάχιστον τέσσερα είδη, τα οποία εντάσσονται στα γένη Stephanorhinus και Coelodonta. To γένος Stephanorhinus είναι στενός συγγενής του σημερινού δασόβιου ρινόκερου της Σουμάτρας Dicerorhinus sumatrensis. Στο Coelodonta ανήκει ο τριχωτός ρινόκερος που έζησε κατά τις παγετώδεις εποχές μαζί με τα μαμούθ. Οι πλειστοκαινικοί ρινόκεροι της Ευρώπης έφεραν δύο ρινικά κέρατα και ήταν μεσαίου-μεγάλου μεγέθους. Στην πανίδα του Πηνειού αντιπροσωπεύεται πιθανότατα μόνο το είδος Stephanorhinus hemitoechus, ένα είδος που ζούσε σε ανοιχτές εκτάσεις και αραιά δάση. Ο Stephanorhinus hemitoechus δεν ήταν ιδιαίτερα μεγαλόσωμος ρινόκερος: το ύψος του στους ώμους δεν ξεπερνούσε τα 1,40-1,60 m. Το βάρος του πρέπει να υπερέβαινε τον 1 τόνο. Τα ελαφοειδή Στην πανίδα του Πηνειού περιλαμβάνονται και τα τρία πολύ γνωστά μας είδη ελαφοειδών, επισημαίνει ο κ. Αθανασίου, που απαντούν σήμερα στα εύκρατα δάση της Ευρώπης, δηλαδή το ελάφι, το πλατόνι και το ζαρκάδι. Εκτός όμως από αυτά περιλαμβάνεται και ένα, εξαφανισμένο σήμερα, γιγαντιαίο είδος, που ονομάζεται μεγαλόκερος (Megaloceros giganteus). To ύψος του στους ώμους ξεπερνούσε τα 2 m, και τα αρσενικά άτομα χαρακτηρίζονταν από τα τεράστια παλαμοειδή κέρατα τους, πλάτους άνω των 3 m. Πρόκειται για το μεγαλύτερο ελαφοειδές που έζησε ποτέ. Ο μεγαλόκερος έζησε σε εύκρατες

περιοχές της Ευρασίας μέχρι το τέλος του Πλειστοκαίνου, και σε ορισμένες θέσεις επέζησε και στο Ολόκαινο. Τα υπερβολικά μεγάλα κέρατα του μεγαλόκερου έχουν προκαλέσει πολλές συζητήσεις ήδη από την ανακάλυψη των πρώτων απολιθωμάτων αυτού του είδους, στις αρχές του 19ου αιώνα. Θεωρήθηκαν αρχικώς όπλα κατά των σαρκοφάγων ή άλλων αρσενικών ατόμων του είδους, αλλά το μέγεθος τους θα αποτελούσε με βεβαιότητα μεγάλο πρόβλημα στην κίνηση του ζώου, ειδικά όπου η βλάστηση ήταν πυκνή. Το μέγεθος των κεράτων θεωρήθηκε μάλιστα η αιτία της εξαφάνισης του είδους. Σήμερα οι ερευνητές συμφωνούν ότι τα κέρατα του μεγαλόκερου εξελίχθηκαν ως μέσο επίδειξης κατά την περίοδο του ζευγαρώματος, και η αποτελεσματικότητα τους ως μέσο εντυπωσιασμού φαίνεται ότι συνέβαλε στη μεγέθυνσή τους από γενιά σε γενιά. Μεγάλα κέρατα αναλογικά προς το σωματικό του μέγεθος έχει επίσης το πολύ μικρότερο πλατόνι (Dama dama). Χρονολόγηση της πανίδας -Παλαιοπεριβάλλον Η σύσταση της πανίδας του Πηνειού δείχνει ότι τοποθετείται γεωχρονολογικώς στο Ανώτερο Πλειστόκαινο. Ωστόσο, το Ανώτερο Πλειστόκαινο καλύπτει την αρκετά μεγάλη, για τα ανθρώπινα μέτρα, χρονική περίοδο 180.000-10.000 έτη πριν από σήμερα. Προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα η εξέλιξη του ποτάμιου συστήματος του Πηνειού κατά το Πλειστόκαινο και το Ολόκαινο, έχουν γίνει κατά το παρελθόν απόλυτες χρονολογήσεις ορισμένων ιζημάτων της κοιλάδας του. Σύμφωνα με τις χρονολογήσεις αυτές, τα ιζήματα στην περιοχή των Στενών Καλαμακίου αποτέθηκαν πριν από περίπου 30.000-45.000 χρόνια. Η ηλικία αυτή, κατά την οποία έζησαν τα απολιθωμένα θηλαστικά της κοιλάδας του Πηνειού, εμπίπτει εντός της τελευταίας παγετώδους περιόδου, που σημαίνει ότι το κλίμα ήταν αισθητά πιο ψυχρό από το σημερινό. Ωστόσο, λόγω του σχετικά μικρού γεωγραφικού πλάτους της Θεσσαλίας, τα παγετικά φαινόμενα δεν ήταν τόσο έντονα. Αυτό συνάγεται από την απουσία στην απολιθωμένη πανίδα ζώων απόλυτα προσαρμοσμένων σε ψυχρά περιβάλλοντα, όπως το μαμούθ και ο τριχωτός ρινόκερος. Αντιθέτως, η πανίδα περιλαμβάνει θηλαστικά, όπως ο ιπποπόταμος, που δεν μπορούν να ζήσουν σε συνθήκες παγετού. Η παρουσία ταύρου αντί του βίσωνα (που είναι πιο ψυχρόφιλος) είναι μία ακόμη ένδειξη απουσίας ακραίων κλιματικών συνθηκών. Τέλος, η παρουσία ειδών που προτιμούν τα δάση, όπως τα ελαφοειδή και ο Elephas antiquus αποκλείει επίσης τις παγετικές συνθήκες, στις οποίες τα δέντρα δεν ευδοκιμούν. Από το σύνολο της απολιθωμένης πανίδας του Πηνειού, την οποία αποτελούν δασόβιοι τύποι, αλλά και είδη που προτιμούν ανοιχτές εκτάσεις, προκύπτει το συμπέρασμα ότι κατά το Ανώτερο Πλειστόκαινο στη Θεσσαλία επικρατούσαν αραιά δάση, διακοπτόμενα από εκτάσεις με πιο χαμηλή βλάστηση. Σε παρόμοιο συμπέρασμα καταλήγουν παλαιοβοτανικές μελέτες, σύμφωνα με τις

οποίες στην πεδιάδα της Λάρισας επικρατούσαν μικτά δάση φυλλοβόλων. Τα δάση κάλυπταν την περιοχή μέχρι τη Νεολιθική εποχή, όταν οι ανάγκες του ανθρώπου για καλλιεργήσιμη γη τον οδήγησαν σε μεγάλης κλίμακας αποψιλώσεις, καταλήγει ο δρ. Αθ. Αθανασίου. Η περιοχή αποτελεί κατάλοιπο παραποτάμιου δάσους κατά μήκος του Πηνειού ποταμού. Η βλάστηση είναι κυρίως δενδρώδης. Η πανίδα, που απαντά στην περιοχή, συνίσταται από αξιόλογα πτηνά, όπως αλκυόνα , σταχτοτσικνιάς , ποντικοβαρβακίνα , φλώρος , ψευταηδόνι, νανοτσικλιτάρα , βαλκανοτσικλιτάρα , σιρλοτσίχλονο , κρασοπούλι , βραχοκιρκίνεζο , ωχροστριτσίδα , αετομάχος , αηδόνι , λευκοσουσουράδα , σταχτοσουσουράδα , συκοφάγος , καλόγερος , κορμοράνος , δεντροφυλλοσκόπος , καρακάξα (Pica pica), σακουλοπαπαδίτσα, θαμνοτσιροβάκιτσα, δασότρυγγας , κότσυφας κ.ά. Αν και η περιοχή χαρακτηρίζεται ως βιότοπος, υποβαθμίζεται με ταχείς ρυθμούς, καθώς απειλείται από τις ανθρώπινες επεμβάσεις και συγκεκριμένα από την υλοτόμηση με απώτερο σκοπό τη διεκδίκηση εδαφών είτε για δημιουργία νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων είτε για βόσκηση και από τη ρίψη απορριμμάτων μειώνοντας έτσι, την αισθητική του τοπίου και προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο προβλήματα στους οργανισμούς του φυσικού οικοσυστήματος. Ο ποταμός Πηνειός (Υγρότοπος με Κωδικό 140116000, σύμφωνα με το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων), αποτελεί κυρίαρχη παρουσία στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας. Στα παραποτάμια δάση του Πηνειού και των παραποτάμων του διατηρείται μία αξιόλογη πανίδα όπως είναι τα σαΐνια , μικρά μεταναστευτικά γεράκια, που φωλιάζουν εκεί και θα εγκαταλείψουν την περιοχή, αν καταστραφούν αυτά τα δάση. Επίσης, οι σπάνιοι μαυροπελαργοί φωλιάζουν και τρέφονται εκεί. Τα δύο αυτά είδη προστατεύονται από το παράρτημα Ι της οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «Περί διατηρήσεως των αγρίων πτηνών». Άλλο αξιόλογο σπάνιο είδος πανίδας του οικοσυστήματος αυτού είναι η βίδρα , της οποίας οι τελευταίοι πληθυσμοί επιβιώνουν ακόμα στα καθαρότερα τμήματα των ποταμών αυτών. Εκτός από χώρο φωλιάσματος και διαβίωσης για πολλά είδη πανίδας, οι στενές αυτές λωρίδες βλάστησης αποτελούν και διαδρόμους επικοινωνίας και εποικισμού (corridors). Ένα τέτοιο τμήμα παραποτάμιου δάσους βρίσκεται στην παρόχθια ζώνη του Πηνειού και εκτείνεται μέχρι την είσοδο του φαραγγιού των Τεμπών. Ο Πυργετός φιλοξενεί ένα σημαντικό είδος πανίδας: το κερκινέζι . Το είδος αυτό περιλαμβάνεται ως τρωτό. Η πολυπληθής παρουσία του κιρκινεζιού στην ευρύτερη περιοχή έχει οδηγήσει στο χαρακτηρισμό μιας σημαντικής περιοχής του Θεσσαλικού Κάμπου, ως Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά . Αξίζει να σημειωθεί ότι, ο Θεσσαλικός Κάμπος φιλοξενεί σήμερα το μεγαλύτερο και σημαντικότερο πληθυσμό του κιρκινεζιού. Όπως και άλλα είδη της άγριας πανίδας, το κιρκινέζι ζει κοντά στον άνθρωπο, αρέσκεται μάλιστα να φωλιάζει στις τρύπες των κεραμιδένιων στεγών των κτιρίων σε πεδινούς

οικισμούς, που περιβάλλονται από γεωργικές καλλιέργειες και λιβάδια, όπως ακριβώς συμβαίνει στον Πυργετό. Τα κιρκινέζια προτιμούν να κυνηγούν σε ανοιχτές εκτάσεις με καλλιέργειες σιτηρών, βοσκοτόπια και αγραναπαύσεις, όπου αφθονεί η αγαπημένη λεία τους, τα μεγάλα έντομα και ιδίως τις επιβλαβείς, για τα σπαρτά, ακρίδες. Τα άλση μέσα ή γύρω από τους οικισμούς είναι σημαντικά ως κούρνιες για τα κιρκινέζια, που συγκεντρώνονται εκεί κατά ομάδες.

ΖΩΑ ΣΑΖΑΝΙ

ΓΟΥΛΙΑΝΟΣ

ΤΟΥΡΝΑ

ΑΣΒΟΣ

ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ ΠΑΠΙΑ

ΧΗΝΑ

ΒΑΤΡΑΧΟΣ

ΟΧΙΑ

ΑΛΕΠΟΥ

ΔΕΝΤΡΑ-ΦΥΤΑ

ΠΛΑΤΑΝΟΣ

ΙΤΙΑ

ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Ο όρος ευτροφισμός αναφέρεται στην υπέρμετρη αύξηση της πρωτογενούς παραγωγικότητας, στην υπέρμετρη δηλαδή αύξηση της φυτικής βιομάζας (φυτοπλαγκτόν, υδρόβια, υδροχαρής βλάστηση) μιας "κλειστής" υδάτινης μάζας. Ο ευτροφισμός, ο εμπλουτισμός δηλαδή της υδάτινης μάζας με μεγάλες ποσότητες θρεπτικών αλάτων, κυρίως αζώτου και φωσφόρου, μπορεί να οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες (γεωγραφικά, γεωμορφολογικά, κλιματολογικά, μορφομετρικά, υδροδυναμικά και άλλα χαρακτηριστικά της υδάτινης μάζας) ή σε ανθρωπογενείς επιδράσεις (αστικά λύματα, κτηνοτροφικά και βιομηχανικά απόβλητα, αποπλύσεις καλλιεργούμενων εκτάσεων). Συνέπεια του ευτροφισμού είναι η αλλοίωση των φυσικοχημικών και βιολογικών χαρακτηριστικών του νερού. Ο ευτροφισμός επιφέρει σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης του διαλυμένου οξυγόνου στο επιφανειακό στρώμα του νερού κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω έντονης φωτοσύνθεσης. Παράλληλα ο ευτροφισμός προκαλεί μείωση του διαλυμένου οξυγόνου στα βαθύτερα υδάτινα στρώματα λόγω αυξημένων αναπνευστικών αναγκών των βακτηρίων που αποικοδομούν τις οργανικές ουσίες. Το γεγονός αυτό μπορεί να διαμορφώσει ανοξικές συνθήκες προκαλώντας το θάνατο πολλών ψαριών και τη γενικότερη διαταραχή του οικοσυστήματος. Ενδεικτικά για την ανάπτυξη ευτροφισμού σε μια υδάτινη μάζα είναι τα παρακάτω στοιχεία: Βιολογικοί δείκτες - Μείωση της ποικιλίας των βενθικών και φυτοπλαγκτονικών ειδών - Αύξηση της πρωτογενούς παραγωγικότητας (μεγαλύτερη από 200g C/κυβικό μέτρο ανά έτος) - Αύξηση της βιομάζας των φυκών, της νηρητικής υδρόβιας και χερσαίας βλάστησης - Αύξηση της βακτηριακής πυκνότητας - Αύξηση του αριθμού των βενθικών και των πλαγκτονικών ειδών που αποτελούν δείκτες ρύπανσης Χημικοί δείκτες - Έλλειμμα οξυγόνου στον πυθμένα - Υπερκορεσμός των επιφανειακών στρωμάτων σε οξυγόνο - Αύξηση του ανόργανου αζώτου και φωσφόρου και του ολικού αζώτου και φωσφόρου - Αύξηση του λόγου Ν/Ρ του νερού - Μεταβολή του pH του νερού - Μεταβολή της σύστασης του ιζήματος του πυθμένα Φυσικοί δείκτες - Μείωση του μέσου βάθους της υδάτινης συλλογής - Μείωση της διαφάνειας της υδάτινης συλλογής απο http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biodiversity_site/drastiriotita/eutrophism1.htm

ΡΥΠΑΝΣΗ Με τον όρο ρύπανση του νερού εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού των θαλασσών, λιμνών ή ποταμών, η οποία είναι ή μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει ζημιογόνος για τον άνθρωπο, τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς αλλά και τις βιομηχανικές διαδικασίες και τις συνθήκες ζωής. Πως δημιουργείται η ρύπανση των υδάτων ; Η ρύπανση των υδάτων δημιουργείται με την απελευθέρωση σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες ουσιών οι οποίες είτε διαλύονται, είτε κατακάθονται στον πυθμένα. Οι ρύποι αυτοί είναι πάρα πολύ και αυτό γιατί στο υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από την ρύπανση της ατμόσφαιρας και του εδάφους μέσω των βροχών και της απορροής. Με την απελευθέρωση στο νερό ενέργειας υπό την μορφή θερμότητας ή ραδιενέργειας δημιουργείται η θερμική ρύπανση των υδάτων η οποία προκαλεί άνοδο στην θερμοκρασία του νερού. Ρύπανση των υδάτων είναι δυνατόν να δημιουργηθεί από μικροοργανισμούς των οικιακών αποβλήτων, από οργανικές ουσίες όπως το πετρέλαιο και τα προϊόντα του και από τοξικά μέταλλα. Η ρύπανση του Πηνειού από αστικές χρήσεις περιλαμβάνει τη άμεση ή έμμεση διάθεση αστικών υγρών αποβλήτων από αστικά κέντρα και οικισμούς στα νερά του ποταμού και τη λειτουργία χώρων απόθεσης απορριμάτων στην ευρύτερη περιοχή. Στα αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής λειτουργούν εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και συγκεκριμένα στο νομό Λάρισας,στο νομό Τρικάλων και μια στην πόλη της Καρδίτσας. Βέβαια με την διασφάλιση της ποιότητας των νερών του Πηνειού,θα πρέπει οι συγκεκριμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων,σημαντική πηγή μόλυνσης των νερών του Πηνειού και της ευρύτερης περιοχής,αποτελούν και οι χιλιάδες απορροφητικοί Βόθροι που είναι διάσπαρτοι σε μερικούς οικισμούς και χωριά. Οι Βόθροι αυτοί έχουν ανοίγματα για να φεύγουν τα λύματα και από τα ανοίγματα αυτά διαρρέουν τα νερά και μεταφέρουν Παθογόνους μικροοργανισμούς και ρύπους στον υπόγειο υδροφορέα. Πολλές φορές με τον τρόπο αυτό,είχαν μολυνθεί Πηγές,που βρίσκονται μέσα σε χωριά. Τα προβλήματα που προκύπτουν από τις αγροτικές χρήσεις,εντοπίζονται κυρίως στη νιτρορύπανση και στη ρύπανση από τις Φωσφορικές Ενώσεις,λόγω της αλόγιστης χρήσης λιπασμάτων. Η ρύπανση είναι ιδιαίτερα έντονη τους καλοκαιρινούς μήνες, όπου η παροχή του Πηνειού και των

παραποτάμων που μειώνεται λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων και αυξημένης ζήτησης νερού για άρδευση. Το πρόβλημα εκτείνεται και από το γεγονός ότι το καλοκαίρι λειτουργούν πολλές εποχικές βιομηχανίες οι οποίες απορρίπτουν τα απόβλητά τους στον Πηνειό. Τα στοιχεία για την ποιότητα των νερών του Πηνειού παρέδωσαν στο Δημαρχείο Λαρισαίων τα μέλη της διοίκησης του Συλλόγου φίλων του Πηνειού και του παραποτάμου Πολιτισμού .Στη διάρκεια της επίσκεψής τους στο Δημαρχείο Λαρισαίων τα μέλη της Διοίκησης του Συλλόγου,τόνισαν ότι οι μετρήσεις που έχουν ήδη ξεκινήσει για να αποσαφηνίσουν την ποιότητα των νερών του Πηνειού θα συνεχιστούν,και τα στοιχεία που θα συλλέγονται,θα τίθενται στη διάθεση του Δήμου. Παράλληλα, τα μέλη της Διοίκησης του Συλλόγου υποβάλλουν αίτηση για να εκπροσωπηθεί ο φορέας τους στη Δημοτική Επιτροπή Διαβούλευσης που βρίσκεται ήδη υπόσταση. Από την πλευρά του,ο Δήμαρχος ζήτησε συνεργασία με τη ΔΕΥΑΛ,τόσο με την ανταλλαγή στοιχείων για τον Πηνειό όσο και σε γενικότερα στοιχεία, αφού όπως είπε χαρακτηριστικά και οι δύο πλευρές βρίσκονται στην ίδια όχθη επιθυμώντας καλύτερα για το μέλλον του ΠΗΝΕΙΟΥ! Ο άνθρωπος απαιτεί πόσιμο γλυκό νερό για να επιβιώσει, γι` αυτό και σε όλη την περίοδο της εξέλιξης του ζούσε κοντά σε ποταμούς και λίμνες. Το νερό σαν τροφή και σαν πρώτη ύλη είναι τόσο στενά δεμένο με τη ζωή, ώστε να μπορεί να περιγράψει την ανθρώπινη πολιτιστική εξέλιξη. Η ρύπανση άρχισε να δημιουργείται από διάφορους παράγοντες. Κυρίως από βιομηχανική ζώνη,αστικά λύματα,όξινη βροχή, ρύπανση από πετρελαιοειδή, ρύπανση που προκαλεί ο άνθρωπος .Τέλος εξαρτάται και από ιδιαίτερα περιβαλλοντικά προβλήματα όπως ευτροφισμός.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ Η βιομηχανική ανάπτυξη άρχισε με όλο και μεγαλύτερη απαίτηση για ενέργεια,πηγή της οποίας υπήρξε και το νερό. Βιομηχανικές διεργασίες, όπως η ψύξη και η πλύση, απαιτούσαν συνεχώς μεγαλύτερες ποσότητες νερού, ενώ ο αυξανόμενος πληθυσμός, ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, χρειαζόταν άφθονο, καθαρό και υγιεινό νερό. Η βιομηχανική χρήση του νερού για ψύξη καταλήγει στη θερμική ρύπανση του νερού. Κατά τη θερμική ρύπανση, μειώνεται το διαλυμένο οξυγόνο στο νερό, αυξάνεται η τοξικότητα των χημικών ρυπαντών, επιταχύνεται ο ρυθμός των φυσιολογικών λειτουργιών στους οργανισμούς και συχνά καταλήγουν στο θάνατο. Σοβαρότερη, όμως υπήρξε η χημική ρύπανση του νερού από βιομηχανικά απόβλητα, αστικά λύματα και γεωργικές απορροές. Και από τότε, ζούμε στην εποχή του αλλοιωμένου, ρυπασμένου περιβάλλοντος. Αποτελούν τις υγρές βιομηχανικές απορροές (νερό ή παραπροϊόντα)που σχετίζονται παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. Η βιομηχανική ρύπανση που επιβαρύνει τα νερά τηςΕλλάδας:

Οργανική, με επιπτώσεις στην κατανάλωση οξυγόνου των νερών, όπως από τις βιομηχανίες τροφίμων που είναι ανεπτυγμένες στην Ελλάδα (βιομηχανίες παστερίωσης γάλατος, σφαγεία). Ρύπανση με θρεπτικά, με επιπτώσεις την εμφάνιση ευτροφισμού στα νερά όπως από βιομηχανίες λιπασμάτων ή βιομηχανίες επίσης. Ρύπανση με βαρέα μέταλλα, όπως από χημικές βιομηχανίες και βυρσοδεψεία. Θερμική ρύπανση από νερά ψύξης. Η μορφή αυτή ρύπανσης είναι περιορισμένη στην Ελλάδα.

ΑΣΤΙΚΑ ΛΥΜΑΤΑ Δραστηριότητες που εμπλουτίζουν ή ρυπαίνουν υδάτινους αποδεκτές,είναι οι απορρίψεις που αφορούν ανθρώπινες χρήσεις. Τα ακάθαρτα νερά χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά και συνήθως αποχετεύονται σε θαλάσσιους, λιμναίους ή ποτάμιους αποδέκτες ή και απορροφητικούς βόθρους, ρυπαίνοντας έτσι και τα υπόγεια νερά. Στη χώρα μας, οι απορροφητικοί βόθροι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε μεγάλο ποσοστό, αποτελούν το χειρότερο μέσο διάθεσης των ακάθαρτων νερών, αφού ρυπαίνουν το φυσικό αποδέκτη, το έδαφος και τα υπόγεια νερά. Οι αστικές αυτές απορρίψεις με το μικροβιακό τους φορτίο προξενούν διάφορες μολύνσεις. Συγκεκριμένα, ορισμένα βακτήρια προξενούν τυφοειδή πυρετό, δυσεντερία, γαστρεντερίτιδα και χολέρα. Ιοί στο νερό και ορισμένα στελέχη τους προκαλούν πολυομελίτιδα και ηπατίτιδα, ενώ αυγά και νύμφες μερικών παρασίτων (ασκα ρίδα κ.ά.) βρίσκονται πολλές φορές στα ακάθαρτα νερά, προκαλώντας άλλες ασθένειες. Οι τύποι των παθογόνων αυτών μικροοργανισμών βρίσκονται σε αστικά και κτηνοτροφικά λύματα. Τα παθογενή μικρόβια και οι ιοί βρίσκουν συνήθως αφιλόξενο περιβάλλον στο θαλασσινό νερό και γρήγορα αδρανοποιούνται. Μολύνσεις, όμως, αλλά ραδιενεργές, προκαλούνται στα νερά από ατυχήματα ή βλάβες στους πυρηνικούς σταθμούς και από πυρηνικές δοκιμές ή εκρήξεις.

ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙΔΗ Τα πετρελαιοειδή έχουν την ιδιότητα να διασπείρονται και να εξαπλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηματίζουν μονομοριακές στρώσεις. Έτσι, καλύπτοντας την επιφάνεια του νερού, εμποδίζουν την ανταλλαγή των αερίων μεταξύ αέρα και νερού και βλάπτουν τους υδρόβιους οργανισμούς. Ακόμη, το πετρέλαιο επιδρά στις τροφικές αλυσίδες, ρυπαίνει τις πηγές τροφής που βρίσκονται στην αρχή της τροφικής αλυσίδας, εμποδίζει την αναπαραγωγή της θαλάσσιας ζωής και μειώνει την φυσική αντίσταση των οργανισμών. Ωστόσο, πολλά βακτήρια που ζουν στο πετρέλαιο, έχουν την ικανότητα να το διασπούν, εξυγιαίνοντας έτσι τις ρυπασμένες περιοχές. Το πετρέλαιο διασπάται επίσης από την κίνηση του κυματισμού και της παλίρροιας.

Η ΟΞΙΝΗ ΒΡΟΧΗ

Το φαινόμενο της όξινης βροχής παρουσιάζεται όταν το νερό της βροχής έχει πολύ αυξημένες όξινες ιδιότητες, δηλαδή pH 5 ή και μικρότερο, λόγω οξέων τα οποία βρίσκονται στην ατμόσφαιρα. Πως δημιουργείται ; Το διοξείδιο του θείου και του αζώτου, τα οποία εκλύονται στην ατμόσφαιρα από κάποια χημικά σκευάσματα, οξειδώνονται σε τριοξείδια, τα οποία στην συνέχεια με την παρουσία της υγρασίας της ατμόσφαιρας μετατρέπονται σε θεϊκό και νιτρικό οξύ. Τα οξέα αυτά είναι δυνατόν να μεταφερθούν από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις και να πέσουν στην Γη υπό την μορφή όξινης βροχής.

ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΟΞΙΝΗ ΒΡΟΧΗ ΣΤΟΝ ΠΗΝΕΙΟ Το βρόχινο νερό και το χιόνι περιέχουν σκόνη, άζωτο, διοξείδιο του άνθρακα ιόντα, ευγενή αέρια και ίχνη θειικού οξέος ή νιτρικού αμμωνίου. Όταν το νερό της βροχής έρχεται σε επαφή με την επιφάνεια της γης ή με τα νερά των ποταμών,τότε προκαλούν δραστικές επιδράσεις.΄Αφού εξατμιστεί το νερό από το έδαφος, παίρνει συστατικά από την διάλυση αλάτων και ορυκτών που έχουν δημιουργηθεί από πετρώματα .Άρα τα νερά που βρίσκονται στην επιφάνεια αποτελούνται από αιωρούμενα σωματίδια και συστατικά διάλυσης. Τα επιφανειακά νερά εξαρτώνται από την γεωλογία της λεκάνης απορροής,το κλήμα,το ανάγλυφο,την κάλυψη των φυτών και την τροφοδοσία από υπόγειου Υδροφορείς. Η συνολική συγκέντρωση διαλυμένων ουσιών ενός ποταμού είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού της ποσότητάς τους και της παροχής του ποταμού .Το ίδιο ισχύει για το στερεό αιωρούμενο φορτίο του.

ΤΟΞΙΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

Τοξικές χημικές ουσίες για τα υδάτινα οικοσυστήματα είναι τα βαριά μέταλλα, δηλαδή ο σίδηρος (Fe), το χρώμιο (Gr), ο μόλυβδος (Pb), ο υδράργυρος (Hg), το κάδμιο (Cd), ο ψευδάργυρος (Zn), το μαγγάνιο (Mn), ο χαλκός (Cu), το νικέλιο (Ni), το αρσενικό (As) κ.ά. Ακόμη, φυτοφάρμακα, παρασιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα και οξέα πάνω από ένα όριο, προκαλούν δηλητηριάσεις, ανάσχεση της ανάπτυξης και της φωτοσύνθεσης, εκλεκτική συσσώρευση και απορρόφηση σε ορισμένα είδη. Ρυπάνσεις από παρασιτοκτόνα και ζιζανιοκτόνα προέρχονται από τα απόνερα των βιομηχανιών παραγωγής τους, από υφαντουργεία, από βιομηχανίες επεξεργασίας τροφών και από γεωργικές χρήσεις. Η ρύπανση από βαριά μέταλλα στα ελληνικά υδάτινα οικοσυστήματα είναι σχετικά χαμηλή και σε παραπλήσια επίπεδα με εκείνα που δίνονται διεθνώς για περιοχές με σχετικά μικρή ρύπανση.

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ Η ρύπανση που προκαλείται στα νερά από τις γεωργικές δραστηριότητες αφορά τη ρύπανση από τα λιπάσματα που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών, καθώς και τη ρύπανση φυτοφαρμάκων. Η ρύπανση αυτή φτάνει στα επιφανειακά νερά μέσω της επιφανειακής απορροής με τα νερά της βροχής, ή με την επικοινωνία με τα υπόγεια νερά που εν τω μεταξύ έχουν ρυπανθεί από τη στράγγιση των νερών άρδευσης των αγρών.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ Η χρήση των φυτοφαρμάκων στη σύγχρονη γεωργία με τις σημερινές συνθήκες και με ορισμένες προϋποθέσεις είναι αναγκαία για την αγροτική παραγωγή. Τα φυτοφάρμακα όταν χρησιμοποιούνται στη σωστή αναλογία και με την καθοδήγηση ειδικών γεωπόνων, συμβάλλουν στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής και στη βελτίωση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων, αφού καταστρέφουν τους βλαβερούς οργανισμούς που εμποδίζουν την ανάπτυξη των φυτών ή μολύνουν τα προϊόντα και καταστρέφουν πολλές φορές ολόκληρη την παραγωγή. Η χρήση τους εξοικονομεί πάρα πολύ χρόνο, αφού χωρίς αυτά οι γεωργοί θα έπρεπε να δουλεύουν στις καλλιέργειες τους πολύ περισσότερο και μάλιστα με αρκετά μικρότερη απόδοση. Επίσης για να καταπολεμηθούν οι διάφορες ασθένειες χωρίς τα φυτοφάρμακα θα απαιτούνταν περισσότερη και πιο κουραστική δουλειά απ’ όλα τα μέλη της οικογένειας. Με τη χρήση τους οι αγροτικές εργασίες γίνονται πιο εύκολες, λιγότερο κουραστικές ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Ας δούμε όμως τις επιδράσεις των φυτοφαρμάκων στην υγεία των ανθρώπων. Όπως έχουν δείξει οι επιστήμονες με τις έρευνές τους είναι σημαντικές. Οι άμεσες προέρχονται κυρίως από ατυχήματα δηλητηριάσεων με

φυτοφάρμακα και προκαλούν ακόμα και το θάνατο. Επίσης έχουν συμβεί αρκετά ατυχήματα με διαρροή επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή φυτοφαρμάκων με αποτέλεσμα το θάνατο πολλών ανθρώπων. (όπως στο Μοπάλντ της Ινδίας το 1984) Οι μακροχρόνιες όμως αρνητικές συνέπειες που προκαλούνται στην υγεία μας από τη χρήση τους είναι περισσότερες και οι πλέον ανησυχητικές, αφού αφορούν όλους μας. Τα υπολείμματα επικίνδυνων ουσιών που χρησιμοποιούνται περνάνε, πριν προλάβουν να διασπαστούν, στον ανθρώπινο οργανισμό με τη λήψη νερού, φυτικών τροφών ή με προϊόντα ζώων (γάλατα, κρέατα κ.ά.) τα οποία τρέφονται με φυτικές τροφές. Οι κυριότερες επιπτώσεις που προκαλούνται στον ανθρώπινο οργανισμό είναι: προβλήματα στο νευρικό και αναπνευστικό σύστημα, βλάβες στο συκώτι και τα νεφρά, διάφορες αλλεργίες, επιδράσεις στο αίμα κ.ά.

ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΗ ΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΟΝ ΠΗΝΕΙΟ (τι προκαλεί ο άνθρωπος στον Πηνειό ) Πάνω από 20 χρόνια το ίδιο σκηνικό στον Πηνειό ποταμό . Κάθε χρόνο που τέτοια εποχή η στάθμη των νερών πέφτει, τότε εμφανίζονται κρούσματα εκτεταμένης ρύπανσης. Ασυνείδητοι ρίχνουν διάφορα λύματα στα νερά του ποταμού, με αποτέλεσμα τα νερά να είναι κατάμαυρα και άλλες φορές να είναι άσπρα. Αυτό δεν μπορεί να γίνει από την μια μέρα στην άλλη και υπάρχει συστηματική ρύπανση. Είναι οι δολοφόνοι του περιβάλλοντος του Πηνειού και δολοφόνοι των παιδιών μας .Ποιοι είναι αυτοί που μολύνουν συστηματικά το περιβάλλον του Πηνειού, που μας εμποδίζουν να κάνουμε οποιαδήποτε δραστηριότητα γύρο από αυτό; Μεγάλα ποτάμια της χώρας, όπως ο Σπερχειός και ο Πηνειός, κινδυνεύουν από τη ρύπανση που προκαλούν οι ανεξέλεγκτες χωματερές. Η κοίτη και οι όχθες του Πηνειού έχουν μετατραπεί σε σκουπιδοτόπους .

Πλαστικά, χαρτιά, γυαλιά, σίδερα, αλουμίνια, υπολείμματα σφαγείων, νεκρά ζώα, κοπριές από στάβλους, αλλά και υγρά απόβλητα βιομηχανιών ή βιοτεχνιών πέφτουν στα δύο ποτάμια για να καταλήξουν τελικά στα νερά του Μαλιακού και των παραλίων του Νομού Λαρίσης.

Έντονες είναι οι αντιδράσεις περιβαλλοντικών φορέων και οργανώσεων της Λάρισας σχετικά με τις παράνομες αμμοληψίες, που γίνονται σε διάφορα σημεία κατά μήκος της κοίτης του Πηνειού. Ο ποταμός αντιμετωπίζει επίσης σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης από από νιτρικά και φωσφορικά λιπάσματα, καθώς και από βιομηχανικές χρήσεις. Για την υπόθεση, οι βουλευτές της Δημοκρατικής Αριστεράς Γιώργος Κυρίτσης και Θωμάς Ψύρρας υπέβαλαν ερώτηση στον υπουργό Περιβάλλοντος. Όπως τονίζουν οι βουλευτές, τοπικοί φορείς και οργανώσεις έχουν απευθύνει έκκληση για εντατικοποίηση των ελέγχων στην περιοχή, επισημαίνοντας ότι η προώθηση της ανακύκλωσης αποβλήτων εκσκαφών, κατεδαφίσεων και οικοδομών μπορεί να αποτελέσει μια βιώσιμη λύση εξεύρεσης πρώτων υλών για έργα μεγάλης ή μικρής κλίμακας. Στην ερώτηση γίνεται αναφορά σε πρόσφατα δημοσιεύματα στον ηλεκτρονικό Τύπο, όπου αναφέρεται ότι οι παράνομες αμμοληψίες στον Πηνειό ποταμό γίνονται συνήθως τα Σαββατοκύριακα, οπότε η επιτήρηση από τις Αρχές είναι μειωμένη. Επιπλέον, ο Πηνειός ποταμός στο μεγαλύτερο μήκος της θεσσαλικής πεδιάδας, σύμφωνα με πρόσφατες μετρήσεις, εμφανίζει προβλήματα, που προκύπτουν από αγροτικές χρήσεις, όπως είναι η νιτρορύπανση και η ρύπανση από φωσφορικά λιπάσματα λόγω της αλόγιστης χρήσης. Εκτιμάται ότι η νιτρορύπανση είναι έως και 22 φορές πάνω από τα ευρωπαϊκά όρια και η ρύπανση από φωσφορικά λιπάσματα είναι έως και 18 φορές πάνω από τα φυσιολογικά επίπεδα. Σημαντική πηγή μόλυνσης του Πηνειού ποταμού και της ευρύτερης περιοχής

αποτελούν και οι χιλιάδες απορροφητικοί βόθροι, που είναι διάσπαρτοι σε μικρούς οικισμούς και χωριά. Οι βόθροι αυτοί έχουν ανοίγματα, προκειμένου να φεύγουν τα λύματα. Από τα ανοίγματα αυτά διαρρέουν τα νερά μεταφέροντας παθογόνους μικροοργανισμούς και ρύπους στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Το πρόβλημα της ρύπανσης του Πηνειού ποταμού από βιομηχανικές χρήσεις εντοπίζεται εν μέρει στην περιοχή των Τρικάλων και κυρίως στην περιοχή της Λάρισας, όπου υπάρχουν οι περισσότερες βιομηχανίες. Η ρύπανση είναι ιδιαίτερα έντονη τους καλοκαιρινούς μήνες, δεδομένου ότι η παροχή του Πηνειού ποταμού και των παραποτάμων του μειώνεται λόγω της έλλειψης βροχοπτώσεων και της αυξημένης ζήτησης νερού για άρδευση.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ Κάποιες Συνέπειες που έχει η μόλυνση του Πηνειού, από ανθρώπινες ενέργειες

Ο Πηνειός κινδυνεύει να μετατραπεί σε νέο Ασωπό ποταμό,αφού στα νερά του καταλήγουν ανεπεξέργαστα χημικά απόβλητα από Βιομηχανίες και άλλους παράγοντες

. Η Νομαρχία Λάρισας αποφάσισε να κλείσει μονάδα επεξεργασίας ζωικών λιπών,η οποία ευθύνεται απόλυτα για την μόλυνση του Πηνειού.

Παρατηρήθηκε κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου και Δεκεμβρίου στον ποταμό Πηνειό << Αύξηση των Νιτρικών>>.

Η εικόνα αυτή είναι μία ένδειξη ότι ξεβράστηκαν εκατοντάδες νεκρά ψάρια στις όχθες του Ποταμού Πηνειού.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΗΝΕΙΟ Τι μπορούμε να κάνουμε στον εθελοντισμό 1.Μπορούμε να διοργανώσουμε ομάδες εθελοντισμού στις οποίες είναι ευπρόσδεκτοι όλοι όσοι θέλουν να βοηθήσουν.

2.Έπειτα μπορούμε να απευθυνθούμε στον δήμαρχο της πόλης μας για να μας στηρίξει σε αυτήν μας την απόφαση.

3.Αφού πάρουμε την έγκριση του δημάρχου οι ομάδες εθελοντισμού θα διοργανώσουν μια εθελοντική δράση για τον καθαρισμό του ποταμού.

4.Ο εθελοντισμός αφορά όλους τους πολίτες γιατί βρισκόμαστε σε ένα στάδιο ρύπανσης το οποίο μπορεί να βλάψει εμάς τους ίδιους.

5.Πρέπει όμως όλοι να ενημερωθούμε γενικότερα τι προκαλεί η ρύπανση ώστε οι άνθρωποι να ευαισθητοποιηθούν με αποτέλεσμα να αλλάξουμε κάποιες συνήθειες μας όπως να πετάμε σκουπίδια στον Πηνειό ή οπουδήποτε αλλού.

6.Σκοπός μας είναι να μαζεύουμε τα σκουπίδια από τον Πηνειό γιατί τα σκουπίδια οι ζωντανοί οργανισμοί που υπάρχουν στο ποτάμι κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.

ΜΙΑ ΟΜΟΡΦΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ: ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Είναι το πρώτο και μοναδικό ποταμόπλοιο της Ελλάδας. Ξεκίνησε τα ταξίδια του το 1988.Τα εμπόδια είναι μεγάλα καθώς με τις πλημμύρες η κοίτη του νερού αλλάζει. Πριν η ιδέα για το πλοίο της αγάπης η διαδρομή ήταν χωματερή γεμάτη με σκουπίδια. Το πλοίο ονομάστηκε αγάπη από την αγάπη που είχε ο Απόλλωνας για την Δάφνη.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η ρυπανση του Πηνειου απο αστικες χρησεις περιλαμβανει τη αμεση ή εμμεση διάθεση αστικών υγρών αποβλήτων απο αστικά κεντρα και οικισμους στα νερατου ποταμου και τη λειτουργια χώρων αποθεσης απορριμάτων στην ευρύτερη περιοχή.Στα αστικά κέντρα της ευρύτερης περιοχής λειτουργούν εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και συγκεκριμένα στο νομο Λαρισας,στο νομο Τρικάλων και μια στην πόλη τησ Καρδίτσας. Βέβαια με την διασφάλιση της ποιότητας των νερών του Πηνειου,θα πρέπει οι συγκεκριμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων,σημαντική πηγή μόλυνσης των νερών του Πηνειού και της ευρύτερης περιοχής,αποτελούν και οι χιλιάδες απορροφητικοί Βόθροι που είναι διάσπαρτοι σε μερικούσ οικισμούς και χωριά.Οι Βόθροι αυτοί έχουν ανοιγματα για να φευγουν τα λυματα και απο τα ανοιγματα αυτα διαρρέουν τα νερά και μεταφέρουν Παθογόνους μικροοργανισμούς και ρύπους στον υπόγειο υδροφορέα.Πολλες φορες με τον τροπο αυτο,ειχαν μολυνθει Πηγες,που βρίσκονται μεσα σε χωρια. Τα προβληματα που προκειπτουν απο τις αγροτικες χρησεις,εντοπιζονται κυριως στη νιτρορύπανση και στη ρύπανση απο τις Φωσφορικές Ενώσεις,λογω της αλογιστης χρησης λιπασματων.Η ρύπανση ειναι ιδιαιτερα εντονη τουσ καλοκαιρινους μηνες, οπου η παροχη του Πηνειου και των παραποτάμων που μειώνεται λογω ελλειψης βροχπτώσεων και αυξημένης ζητησης νερού για άρδευση. Το πρόβλημα εκτείνεται και απο το γεγονος οτι το καλοκαιρι λειτουργουν πολλές εποχικές βιομηχανίες οι οποίες απορριπτουν τα απόβλητά τουσ στον Πηνειό.Τα στοιχεία για την ποιότητα των νερών του Πηνειού παρέδωσαν στο Δημαρχείο Λαρισαίων τα μέλη της διοίκησης του Συλλόγου φίλων του Πηνειού και του παραποτάμου Πολιτισμού.Στη διάρκεια της επίσκεψής τους

στο Δημαρχείο Λαρισαίων τα μέλη της Διοίκησης του Συλλόγου,τόνισαν οτι οι μετρησεις που εχουν ήδη ξεκινήσει για να αποσαφηνίσουν την ποιοτητα των νερών του Πηνειού θα συνεχιστούν,και τα στοιχεία που θα συλλέγονται,θα τίθενται στη διάθεση του Δήμου. Παράλληλα, τα μέλη της Διοίκησης του Συλλογου υποβάλλουν αίτηση για να εκπροσωπηθεί ο φορεας τους στη Δημοτικη Επιτροπη Διαβούλευσης που βρίσκεται ήδη υπο υποσταση.Απο την πλευρα του,ο Δήμαρχος ζήτησε συνεργασια με τη ΔΕΥΑΛ,τοσο με την ανταλλαγη στοιχείων για τον Πηνειο,όσο και σε γενικότερα στοιχεία, αφου οπως είπε χαρακτηιστικά και οι δυό πλευρες βρίσκονται στην ίδια όχθη επιθυμώντασ καλυτερα γαι το μέλλον του ΠΗΝΕΙΟΥ! Ερώτηση προς την Ευρωπαϊκή τον Ευρωβουλευτή Παπαδημούλη Δημήτρη (2005):

Επιτροπή

από

Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Υδροενέργειας που έγινε στις Βρυξέλλες, ο Πηνειός ποταμός είναι ο δεύτερος πιο μολυσμένος ποταμός της Ευρώπης. Με βάση μετρήσεις, οι συγκεντρώσεις μολύβδου, υδραργύρου, καδμίου, ψευδαργύρου, μαγγανίου και νικελίου στα νερά του, πέραν του ότι ήδη βρίσκονται πάνω από τα θεσμοθετημένα όρια επικινδυνότητας, εξακολουθούν να παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανεξέλεγκτη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στο Θεσσαλικό κάμπο, η οποία προκαλεί εκτεταμένη νιτρορύπανση.

1. Τί μέτρα προτίθεται να λάβει η Επιτροπή για την πλήρη εφαρμογή της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ(1) για τη νιτρορύπανση στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στην περιοχή της Θεσσαλίας; 2. Τί μέτρα προτίθεται να λάβει την προστασία της βιοποικιλότητας στον Πηνειό ποταμό; 3. Πώς παρουσίασαν την κατάσταση στο συγκεκριμένο ποταμό οι αρμόδιες ελληνικές αρχές κατά την τελευταία έκθεση που υπέβαλαν στην Επιτροπή, όπως υποχρεούνται βάσει του άρθρου 10 της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ; Υπέβαλαν πρόγραμμα δράσης ως όφειλαν, δεδομένου ότι η περιοχή θεωρείται ευπρόσβλητη ζώνη (NVZ); Θεωρεί η Επιτροπή ότι στο διάστημα που μεσολάβησε από την έκθεση του 2001 έως την έκθεση του 2005 υπήρξε βελτίωση της κατάστασης στην περιοχή; Αν όχι, τί μέτρα προτίθεται να λάβει ώστε η Ελλάδα να συμμορφωθεί προς την κοινοτική νομοθεσία; (1) EE L 375 της 31.12.1991, σελ. 1. Απάντηση του κ. Δήμα εξ ονόματος της Επιτροπής (2005): 1 & 3: Η Επιτροπή δεσμεύεται πλήρως να διασφαλίσει την ορθή εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με τη νιτρορρύπανση(1). Σύμφωνα με την οδηγία όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να προσδιορίζουν τα ύδατα που υφίστανται ή ενδέχεται να υποστούν νιτρορρύπανση, σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια. Τα κράτη μέλη οφείλουν εν συνεχεία να χαρακτηρίσουν ως ευπρόσβλητες ζώνες όλες

τις γνωστές περιοχές ξηράς που βρίσκονται στο έδαφός τους των οποίων τα ύδατα απορρέουν, αμέσως ή εμμέσως, στα ύδατα που έχουν προσδιοριστεί και να καταρτίζουν προγράμματα δράσης για τις εν λόγω ευπρόσβλητες ζώνες. Μέρος του εδάφους του οποίου τα ύδατα απορρέουν στον ποταμό Πηνειό έχουν συμπεριληφθεί στις ευπρόσβλητες ζώνες που χαρακτηρίστηκαν το 2001. Το πρόγραμμα δράσης γι’ αυτήν την έκταση στη Θεσσαλία είναι ένα από τα τέσσερα προγράμματα δράσης που εφαρμόζονται στην Ελλάδα. Σε περίπτωση που ο χαρακτηρισμός ζωνών ευπρόσβλητων σε νιτρορρύπανση και τα προγράμματα δράσης στη Θεσσαλία και άλλες περιοχές της Ελλάδας δεν πληρούν την οδηγία, η Επιτροπή δεν θα διστάσει να κινήσει τη διαδικασία επί παραβάσει με βάση το άρθρο 226 της συνθήκης ΕΚ. Όσον αφορά την ποιότητα του νερού, η Ελλάδα εκπλήρωσε την υποχρέωσή της να υποβάλει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας για τη νιτρορρύπανση την περίοδο 2000-2003 (άρθρο 10 της οδηγίας 91/676/ΕΟΚ). Η έκθεση αυτή έπρεπε να περιλαμβάνει περίληψη των στοιχείων σχετικά με την ποιότητα του νερού τα οποία προέκυψαν από το σύστημα παρακολούθησης που απαιτείται από την οδηγία. Η Επιτροπή αναλύει επί του παρόντος την έκθεση που διαβίβασε η Ελλάδα το 2005. Συνοπτική έκθεση σχετικά με τις πληροφορίες από όλα τα κράτη μέλη για την περίοδο 20002003 θα διαβιβαστεί το 2006 στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο.

2. Ορισμένα μέρη του Πηνειού περιλαμβάνουν σημαντικά ενδιαιτήματα (οικότοποι) και είδη σύμφωνα με την οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας(2) και διάφοροι τόποι έχουν προταθεί από την Ελλάδα για να συμπεριληφθούν στο δίκτυο Natura 2000 ως τόποι κοινοτικής σημασίας (ΤΚΣ). Πρόκειται για τους εξής τόπους: «Περιοχή Λίμνης Ταυρωπού» (GR1420001), «“Ασπροπόταμος” (GR1440001), “Αντιχάσια Όρη – Μετέωρα” (GR1440003). Εξάλλου, οι ακόλουθες ζώνες έχουν χαρακτηρισθεί από την Ελλάδα ως ζώνες ειδικής προστασίας (ΖΕΠ) σύμφωνα με την οδηγία 79/409/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 2ας Απριλίου 1979 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών(3): “Κάτω Όλυμπος, Όρος Γοδαμάνι και Κοιλάδα Ροδιάς” (GR420008), “Όρος Όσσα”, (GR1420007), “Στενά Καλαμακίου και Όρη Ζάρκου” (GR1420009) και “Ποταμός Πηνειός – Αντιχάσια Όρη” (1440005). Όσον αφορά την εφαρμογή του άρθρου 6 της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ, πρέπει να επισημανθεί ότι τα μέτρα προστασίας που προβλέπονται στο άρθρου 6 παράγραφοι 2 έως 4 απαιτούνται μόνον για τους τόπους οι οποίοι έχουν ενταχθεί στον κατάλογο των τόπων κοινοτικής σημασίας που εγκρίνεται από την Επιτροπή. Μέχρι σήμερα δεν έχει εγκριθεί ο κατάλογος για τη βιογεωγραφική ζώνη της Μεσογείου. Σύμφωνα με το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων όσον αφορά τους προτεινόμενους τόπους κοινοτικής σημασίας “τα κράτη μέλη υποχρεούνται, δυνάμει της οδηγίας 92/43, να λαμβάνουν μέτρα προστασίας δυνάμενα, υπό το πρίσμα του σκοπού της διατηρήσεως τον οποίο επιδιώκει η οδηγία, να διαφυλάξουν το ουσιώδες οικολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι τόποι αυτοί, σε εθνικό επίπεδο”(4). Επιπλέον, τα κράτη μέλη οφείλουν να καθορίσουν μέτρα

διατήρησης σύμφωνα με το άρθρο 6 παράγραφος 1 εντός 6 ετών μετά τη θέσπιση των σχετικών καταλόγων των τόπων κοινοτικής σημασίας. Όταν θεσπιστεί ο κοινοτικός κατάλογος των τόπων κοινοτικής σημασίας για τη βιογεωγραφική ζώνη της Μεσογείου, η Επιτροπή θα εκτιμήσει κατά πόσον προστατεύονται επαρκώς οι τόποι που θα καθοριστούν. Όσον αφορά την προστασία στις ζώνες ειδικής προστασίας, τον Δεκέμβριο του 2004 η Επιτροπή κίνησε διαδικασία επί παραβάσει, επειδή η Ελλάδα δεν υπήγαγε τους χαρακτηρισμένους τόπους σε κατάλληλο καθεστώς νομικής προστασίας ικανό να εξασφαλίζει τους σκοπούς διατήρησης των σχετικών ειδών και ενδιαιτημάτων.

(1) Οδηγία 91/676/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 1991 για την προστασία των υδάτων από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης, EE L 375 της 31.12.1991.

(2) EE L 206 της 22.7.1992.

(3) EE L 103 της 25.4.1979.

(4) Βλέπε την πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 13ης Ιανουαρίου 2005, υπόθεση Dragaggi, C-117/0