1
Οἰωνὸς καὶ ἄλλα διηγήματα
ekdoseisdianisma@gmail.com facebook.com/ekdoseisdianisma ekdoseisdianisma.blogspot.gr
ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗΣ Οἰωνὸς καὶ ἄλλα διηγήματα
εκδόσεις ΔΙΆΝΥΣΜΑ
Οἰωνὸς
Σήμερον, ἀνελπίστως, ἐξύπνησεν ὀλίγον καλλίτερα ἡ ἀσθενής. Εἶναι ἡ πρώτη ἡμέρα, μετὰ τριάκοντα ἄλλας ὁλοκλήρους, καθ’ ἅς ἡ νεαρὰ κόρη κατάκειται παλαίουσα πρὸς τὸν θάνατον. Ἀπὸ μηνὸς ἤδη ὁ πυρετὸς φλογίζει τὰς σάρκας της καὶ κατατρύχει τὸ σῶμά της. Ὠχρά, ἡμιπνέουσα, ἐξηντλημένη, μόλις ἔχει τὴν δύναμιν νὰ ὁμιλῇ ἔτι. Διὰ τῶν φλεβῶν της φαίνεται, κυανοῦν, μόλις ρέον τὸ ὀλίγον ὑπολειφθὲν αὐτῇ αἷμα καὶ αὐλακοῦντα τοὺς ἰσχνούς της βραχίονας διακρίνονται ὑπὸ τὴν πάλλευκον ἐπιδερμίδα τὰ νεῦρα. Ἡ κόμη της ἁπλοῦται ἀτημέλητος ἐπὶ τῶν προσκεφαλαίων καὶ τὸ ἀλγοῦν στῆθός της ὑπεγείρει συνεχὴς καὶ ἐπώδυνος στεναγμός. Ριγοῦσα, παρ’ ὅλην τοῦ δωματίου τὴν θερμότητα καὶ τὸ πάχος τῶν ἐφαπλωμάτων, συνέχει ταῦτα σφιγκτὰ περὶ ἑαυτὴν καὶ ἔξω αὐτῶν προβάλλουσαν ἀφίνει μόνην τὴν ξανθὴν κεφαλήν της, ἧς ἐμάρανε τὴν ἀνθηρότητα καὶ ἐρρόφησε τὴν δρόσον ἡ μυστικὴ νόσος. Καὶ ἀπὸ μηνὸς ἤδη ἔρχεται καὶ ἀπέρχεται ὁ ἰατρός, περίσκεπτος καὶ σκυθρωπός, μόλις συγκατανεύων νὰ προφέρῃ ὀλίγας λέξεις, μὴ δυνάμενος νὰ ἐννοήσῃ τοῦ λαθραίου κακοῦ τὸ αἴτιον, μὴ γνωρίζων πῶς νὰ πολεμήσῃ τὸν κρύφιον ἐχθρόν, μὴ ἀποκρινόμενος εἰς τῶν οἰκείων τ’ ἀνήσυχα ἐρωτήματα. Θὰ σωθῇ; Δὲν θὰ σωθῇ; Κανεὶς δὲν ἠξεύρει. Μόνον, ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ, προδήλως ἡ ζωὴ ἐκφεύγει τῶν χειλέων της καὶ ἡ ἐλπὶς ἐγκαταλείπει τὴν ψυχὴν της. Διὰ τοῦτο ἡ σήμερον εἶναι ἑορτὴ διὰ τὸν οἶκον. Ἡ μορφὴ τῆς πασχούσης φαίνεται ἐμψυχωμένη πλειότερον παρὰ ποτέ, ἀφ’ 9
ὅτου κατέπεσεν εἰς τὴν μοιραίαν της κλίνην. Ἡ χείρ της δὲν καίει, ὅπως ἄλλοτε. Ἡ ἀναπνοὴ αὐτῆς εἶναι ἐλευθέρα καὶ ἡ φωνὴ καθαρά. Πρώτην τώρα φορὰν μόνη ἐζήτησε νὰ φάγῃ καὶ τῇ ἔδωκαν ἕνα κύαθον γάλακτος, ὅν ἔπιε λαιμάργως. Καὶ ἡ μήτηρ αὐτῆς, ἡ μήτηρ της, ἥτις παρίσταται ἀπὸ τριάκοντα ἡμερῶν, συμπάσχουσα καὶ αὐτὴ ἄγρυπνος ἡμέραν καὶ νύκτα εἰς τὴν ἀγωνίαν της, καὶ δὲν ἀπομακρύνεται τῆς κλίνης ἐφ’ ἧς ταλαιπωρεῖται ἡ πτωχὴ ἄρρωστος, καὶ τὴν περιθάλπει, καὶ προλαμβάνει πᾶσάν της θέλησιν, καὶ τὴν φιλεῖ καὶ τὴν θωπεύει καὶ τὴν βρέχει διὰ τῶν δακρύων της−ἡ μήτηρ της, ἥτις εἶδεν ἤδη ἕν ἄλλο της τέκνον, κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ὁμοίως καὶ ἀπαραλλάκτως ἐκλιπόν, τὴν παρατηρεῖ ἀτενῶς διὰ τῶν φλογερῶν της ὀμμάτων καὶ αἰσθάνεται τὴν καρδίαν της ἀνοιγομένην πάλιν εἰς τὴν ἐλπίδα καὶ ἀναμένει μετὰ παλμῶν τί θὰ εἴπῃ ἐπὶ τῇ μεταβολῇ ταύτῃ ὁ ἰατρός, καὶ κύπτει ἀπὸ τοῦ παραθύρου διὰ νὰ τὸν ἴδῃ ἐρχόμενον… Ἡ πρωΐα, ἀνέφελος ἀττικὴ πρωΐα, εἶναι φαιδροτάτη. Ἀπὸ τοῦ Ὑμηττοῦ ὁ ἥλιος ἀνέρχεται κατὰ μικρόν, βραδύς, λαμπρός, μεγαλοπρεπής, ὡς ἐν ἀποθεώσει δόξης καὶ θριάμβου. Ἡ διαφανὴς ὁμίχλη, ἡ περιβάλλουσα τὸ ὑπνῶττον ἄστυ διαλύεται βαθμηδὸν−νυκτερινὸν κάλυμμα, ὅπερ ἀποτινάσσει ἐγειρομένη ἡ πόλις. Ἐν τῷ φωτὶ τῆς ἀρχομένης ἡμέρας αἱ οἰκίαι διαγράφονται λευκαὶ καὶ χαρωπαί, ὄρθιαι, ἐν μακρᾷ παρατάξει, κατὰ στοίχους, ἑκατέρωθεν. τῶν δρόμων. Τὰ παράθυρα ἀνοίγονται, αἱ θύραι ἀναπετάννυνται, ἡ μακρὰ σιγὴ τῶν σκοτεινῶν ὡρῶν φυγαδεύεται ὑπὸ τὰς λάμψεις τῆς αὐγῆς. Αἱ ὑπηρέτριαι ἐμφανίζονται εἰς τοὺς ἐξώστας, κρατοῦσαι τὰ σάρωθρά των, μὲ ἀνασεσυρμένας χειρίδας καὶ βεβαρημένους ὑπὸ τοῦ ὕπνου ὀφθαλμούς. Εἰς τὸ καφφενεῖον τῆς γειτονίας προσῆλθον ἤδη οἱ ἑωθινώτεροι τῶν πελατῶν καὶ κάθηνται 10
ἀναγινώσκοντες τὴν ἐφημερίδα. Ὁ παντοπώλης χύνει ἀπὸ τοῦ οὐδοῦ του ἀλλεπαλλήλους κάδους ὕδατος ἐπὶ τῶν πλακῶν, καταβρέχων τὸ πρὸ του καταστήματός τους πεζοδρόμιον. Εἰς τοῦ ὑποδηματοποιοῦ οἱ μαθητευόμενοι κόπτουν εἰς τμήματα τὰ δέρματα καὶ προετοιμάζουν τὴν ἐργασίαν. Τὰ ἀετώματα τῶν οἰκιῶν χρυσοῦνται ὑπὸ τοῦ ἀνατέλλοντος φωτός. Μία ἀκτὶς θραύεται εἰς μυρίους σπινθῆρας ἐντὸς τοῦ ρυπαροῦ παροδίου ρυακίου, ἐν ᾧ ρίπτονται τὰ νερὰ ἀπὸ τῶν πέριξ αὐλῶν, ὅπερ ἀναλάμπει. Πλήμμυρα αἴγλης καὶ ζωῆς ἀντικαθίστησι τὴν βαρεῖαν τῆς νυκτὸς σκιάν. Καὶ ἀπὸ τῆς ἐξεγειρομένης ὁδοῦ ἀναβαίνει θόρυβος σύμμικτος, βοὴ μυριόφωνος, ἀλαλαγμὸς καὶ πάταγος ποικίλος. Οἱ πρωϊνοὶ διαβάται περῶσι μεταβαίνοντες εἰς τὰς ὑποθέσεις των. Τὰ παιδία τῶν σχολείων διέρχονται μὲ τὰ βιβλία των ὑπὸ μάλης, πηδῶντα. Γηραιά τις οἰκοκυρὰ κάμπτει τὴν γωνίαν ἀκολουθουμένη ὑπὸ τῆς θεραπαινίδος της κρατούσης διὰ τῆς δεξιᾶς κάλαθον, μεταβαίνουσα βεβαίως εἰς τὴν ἀγοράν. Κάρρον φορτωμένον διὰ λίθων καὶ δοκῶν κυλίεται μετὰ δυσκολίας πολλῆς καὶ κρότου περισσοτέρου, ὡς μέθυσος, ἐπὶ τῶν ἐξηρθρωμένων τροχῶν του. Καὶ βαθμηδόν, βαθμηδόν, ἐφ’ ὅσον προχωρεῖ ἡ ἡμέρα, ἀλληλοδιαδόχως, διέρχεται κραυγάζον, ἐν ἐκκωφαινούσῃ συναυλίᾳ, ἐν ἧ ἀντιπροσωπεύονται πάντες τῆς μουσικῆς κλίμακος οἱ τόνοι, ὅλον τὸ ὀχληρότατον πλῆθος τῶν μικροπωλητῶν, τῶν μικρεμπόρων ἤ τῶν παραγγελιοδόχων, οἵτινες ἀποτελοῦσι τὴν ζωὴν τῶν ἀπομεμακρυσμένων συνοικιῶν. Διῆλθεν ἤδη ὁ γαλακτοπώλης, ὁ ὑψηλὸς καὶ ἄγριος Λιδωρικιώτης, ὁ δι’ ἀπαισίου ὑποκώφου μυκηθμοῦ διαλαλῶν τὸ ἐμπόρευμά του. Παρῆλθεν ἡ ἀντιπολιτευομένη αὐτὸν συνοδεία αἰγῶν, ἥν ἀμέλγει παρ’ ἑκάστην θύραν, χάριν τῶν ἐπιθυμούντων νωπὸν γάλα παροίκων, ὁ ὁδηγός της, κροταλίζουσα τοὺς κωδωνί11
σκους της καὶ βληχωμένη. Παρῆλθον δύο ἤ τρεῖς πωληταὶ βελονῶν καὶ καρφίδων καὶ δακτυληθρῶν καὶ νημάτων. Ἠκούσθη τοῦ ἀρτοποιοῦ ἡ χονδρὴ φωνὴ καὶ ἡ μελιτώδης φλυαρία τῆς γραίας, τῆς πωλούσης βότανα καὶ φύκη. Καὶ ἀκολουθοῦντες αὐτοὺς διέρχονται κατόπιν ἰχθυοπῶλαι, πραγματευταί, λαχανοπῶλαι, ὀπωροπῶλαι, ὀψοπῶλαι, ὅλα τῶν ἐμπορευμένων τὰ γένη καὶ τὰ εἴδη, κύπτοντες τὸν αὐχένα ἀπὸ τὸ βάρος τῶν προμηθειῶν των ἤ ἐπιφορτίζοντες δι’ αὐτῶν τὴν ράχιν ψωραλέου ὀναρίου. Ἀλλά, δεσπόζουσα τῶν λοιπῶν, παράδοξος κραυγὴ ἤχησε μακρόθεν: −Τύχαις, καλαὶς τύχαις! Εἶνε εἷς τῶν γνωστῶν ἐκείνων πλανήτων πωλητῶν τυχῶν, οὕς συναντᾷ τις συχνότατα ἀνὰ τοὺς ἀποκέντρους δρομίσκους καὶ τὰς ἀπομεμακρυσμένας γειτονίας. Περίεργον εἶδος ἀλητῶν, περίεργον ἐπάγγελμα ἀσκοῦντες, περίεργον ἐμπόρευμα προσφέροντες εἰς πώλησιν −τὴν τύχην τοῦ ἀγοραστοῦ − ἐξ ἧς ζητοῦν νὰ κάμουν τὴν ἰδικήν των. Φέρει ἐπὶ τοῦ ἑνὸς τῶν ὤμων του εἶδός τι τρίποδος καὶ ἐπὶ τοῦ ἄλλου κλωβίον, ἐν ᾧ πηδᾷ ἔγκλειστον πτηνόν, προχωρεῖ βραδέως διὰ τῆς ὁδοῦ, φωνῶν ἀδιακόπως, κηρύττων ὅτι γνωρίζει, χάρις εἰς τὸ θαυμάσιον πτηνόν του τὰ μυστήρια τῆς εἱμαρμένης, καὶ ἀνακοινοῖ ταῦτα εἰς τὸν βουλόμενον − πλανόδιος Πυθία, ἀπονέμουσα ἀντὶ δεκαλέπτου ἑκατομμύρια ἤ στέμματα, στεφάνους γάμων, δακτυλίους ἀρραβώνων, ἀνώτατα ἀξιώματα ἤ μακρὰ καὶ εὐδαίμονα ἔτη. Καὶ ἐξέρχονται ἐν σπουδῇ, ἀναμένουσαι τὴν διάβασίν του, εἰς τὰς θύρας ἤ τὰ παράθυρα, νεάνιδες φλεγόμεναι νὰ μάθουν ἄν θ’ ἀναφθῶσι ταχέως καὶ δι’ αὐτὰς τῆς ὑπανδρείας αἱ λαμπάδες, γραῖαι ὀρεγόμεναι νὰ πληρο12
φορηθοῦν πόσος ὑπολείπεται αὐταῖς μέχρι τοῦ πεπρωμένου τέρματος καιρός, νεανίσκοι ἐρωτευμένοι ἤ παιδία περίεργα καὶ ἐπιθυμοῦντα νὰ γελάσουν. Καὶ ὁ πρόθυμος χρησμοδότης καταβιβάζει ἀμέσως ἀπὸ τῶν ὤμων του τὸν τρίποδά του, ἀνοίγει τὸν κλωβὸν τοῦ πτηνοῦ καὶ παρουσιάζει αὐτῷ πολύχρωμά τινα ἔντυπα καὶ δεδιπλωμένα χαρτία, ἐσκορπισμένα ἐντὸς ἰδιαιτέρου σιδηροῦ δισκαρίου, καὶ ἐκεῖνο ραμφίζει ἕν, καὶ ὁ ὑποφήτης τὸ παραλαμβάνει καὶ τὸ ἐγχειρίζει εἰς τὸν χρησμοδοτούμενον. Καὶ ἡ πορεία του, οὕτω βαίνοντος, καθίσταται σχεδὸν θριαμβευτική, καὶ ἀνὰ ἕκαστον σταθμὸν ὅν κάμνει, πυκνοῦται γύρω του τὸ πλῆθος, καὶ οἱ ἀγυιόπαιδες παρακολουθοῦσιν αὐτὸν ἐξόπισθεν κατὰ σμήνη, ἀλαλάζοντες, καὶ οἱ ἐξῶσται πληροῦνται κεφαλῶν κατὰ τὴν διάβασίν του, καὶ τὰ παραπετάσματα ἀνασύρονται καὶ καραδοκοῦσιν τὴν ἔλευσίν του ἀνυπόμονοι μορφαί. Καὶ ἐκεῖνος προβαίνει, ἀργά, σχεδὸν ὑπερηφάνως, ὡς νὰ εὑρίσκετο πράγματι ἐν τῷ μέσῳ λαοῦ, τῶν τυχὸν τοῦ ὁποίου εἶναι κύριος. Ἡ φωνὴ αὐτοῦ ἐντείνεται, ὀξυτέρα, διαυγεστέρα, ζωηροτέρα. Ἀπὸ στιγμῆς εἰς στιγμὴν προσεγγίζει, ἀκούεται ἐγγύτερον, ἀντηχεῖ σχεaaδὸν ὑπὸ τὸ παράθυρον τῆς ἀσθενοῦς. Ἡ μήτηρ εἶναι ἀκόμη ἐκεῖ, ἀναμένουσα μὴ φανῇ ὁ ἰατρός. Καὶ ὁ τυχοπώλης ὑψώνει τὴν ρῖνά του πρὸς τὸ ἀνοικτὸν παράθυρον. −Θέλεις νὰ ἰδῇς τὴν τύχην σου κυρά; Τὴν τύχην της! Τῆς κόρης της τὴν τύχην θὰ ἐπεθύμει νὰ ἴδῃ, θὰ ηὔχετο νὰ ἤξευρεν! Ἀπὸ τὴν τύχην ἐκείνης κρέμαται καὶ ἡ ἰδική της. 13
Ἀλλ’ ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ τῆς τὴν εἴπῃ; Τίς οἶδε! Γελῶσα καὶ ἡ ἴδια διὰ τὴν αἰφνιδίαν προληπτικὴν ἐπιθυμίαν ἥτις τὴν κατέλαβε, δὲν ἀντέχει εἰς τὸν πειρασμὸν νὰ ἴδῃ τί θὰ δυνηθῇ ἆρά γε νὰ τῆς προφητεύσῃ τὸ πτηνὸν αὐτό, τὸ σοφὸν πτηνόν, ὅπερ περιάγει ὁ ἀγύρτης. Ἐντὸς ὀλίγου θὰ ἔλθῃ ὁ ἰατρὸς καὶ θὰ τῆς εἴπῃ τί πρέπει νὰ πιστεύσῃ καὶ τί ὄχι, τί πρέπει νὰ ἐλπίζῃ καὶ μή. Ἕως τότε ἄς ἐρωτήσῃ καὶ τὸ ἀστεῖον αὐτὸ μαντεῖον τῆς ὁδοῦ, χάριν περιεργείας. Καὶ καλεῖ τὸν ἀλήτην καὶ τῷ λέγει νὰ τῇ δώσῃ μίαν τύχην διὰ τὴν κόρην της. Ὁ πλάνης ἀποθέτει τὸν τρίποδά του κατὰ γῆς, στηρίζει ἐπ’ αὐτοῦ τὸν κλωβόν του, ἀνοίγει τὴν θύραν του καὶ ἐξάγει τὸ πτηνόν. Τὸ χειρόηθες πτερωτὸν δίπουν περιπατεῖ ἐπὶ μικρὸν ἐντὸς τοῦ ἔξωθεν σιδηροῦ δισκαρίου, παρατηρεῖ ὡς ν’ ἀναζητῇ τι τὰ πρὸ αὐτοῦ ἡπλωμένα πολύχρωμα χαρτία, καὶ τυχαίως ραμφίζει ἕν κίτρινον, ὅπερ ἐκεῖνος ρίπτει πρὸς τὴν πελάτιδά του. Ἐκείνη τὸ ἁρπάζει πετῶν καὶ τὸ ἐκδιπλώνει μὲ ἀκουσίως τρέμουσαν κατά τι παραδόξως χεῖρα. Εἶναι εἷς τῶν συνήθων τούτων χρησμῶν, ἀνόητος καὶ ἀσυνάρτητος προφητεία, γεγραμμένη εἰς σόλοικον καὶ ἰδιόρρυθμον γλῶσσαν: «Κυρία μου, τώρα εἶσαι κακότυχη καὶ δὲν περνᾷς καλά. Θὰ ὑποφέρῃς πολύ, καὶ θὰ κακοπεράσῃς ἀκόμη περισσότερον. Ἀλλὰ μὲ τὴν βοήθειαν τοῦ Θεοῦ θὰ νικήσῃς τὰς περιπετείας καὶ θὰ προοδεύσῃς. Καὶ θὰ ὑπανδρευθῇς ἕνα πλούσιον καὶ θὰ κάμῃς παιδιὰ πολλὰ καὶ καλά, καὶ θὰ σοῦ ζήσουν ὅλα. Καὶ 14
Καὶ σὺ θὰ ζήσῃς ὀγδοῆντα χρόνια καὶ θὰ ἴδῃς ἔγγονα καὶ δισέγγονα…» Καὶ ἡ ἐκ τοῦ προχείρου ἀποκάλυψις αὕτη τῶν μελλόντων ἐξακολουθεῖ ἀκόμη, ἀκόμη, ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ τόνου καὶ διὰ τῶν αὐτῶν φράσεων. Ἡ μήτηρ ἀναγινώσκει βραδέως καὶ μεγαλοφώνως, μειδιῶσα κατ’ ἀρχάς· ἀλλὰ βαθμηδὸν ἀόριστος συγκίνησις χαρᾶς τὴν καταλαμβάνει καὶ τρέμει βιαιότερον ἤδη ἡ χείρ της καὶ πάλλει σφοδρῶς ἡ καρδία της. Ἀπὸ τοῦ ἀψύχου καὶ κακοτυπωμένου χαρτίου νομίζει ὅτι ἐξέρχεται φωνὴ μυστηριώδης μάντεως ἀληθοῦς, καὶ νομίζει ὅτι πράγματι κρατεῖ μεταξὺ τῶν δακτύλων της τῆς κόρης της τὴν τύχην. Καὶ ἐφ’ ὅσον ἀκούονται ἐν τῇ σιγῇ τοῦ δωματίου τ’ ἀνορθόγραφα καὶ ἀσύντακτα καὶ συγκεχυμένα ἀλλ’ εὐάγγελα ἐν τούτοις ρήματα, τοῦτο φαίνεται ὡς νὰ πληροῦται φωτὸς καὶ καταγλαΐζεται τῆς μητρὸς τὸ πρόσωπον καὶ μειδιᾷ τὸ ὠχρανθὲν τῆς ἀσθενοῦς χεῖλος. πρωτοδημοσιεύτηκε στὸ πέρ. Ἑστία, 26/4/1887
15
Δύο ἀνάκτορα
Πρὸς τὸ μεσημβρινὸν μέρος τῆς πλατείας τῆς Κερκύρας, τῆς γνωστῆς κοινῶς ὑπὸ τὸ ὄνομα σπιανάδα εὐρείας, χλοερᾶς καὶ δενδροφύτου ἐκτάσεως, φράσον σχεδὸν ἐντελῶς τὴν ἐξ αὐτῆς πρὸς τὰ ἐκεῖ θέαν, ἐγείρεται μέγα καὶ βαρὺ κτίριον, οὗτινος καὶ ὁ σοβαρὸς τῆς ἀρχαιοπρεποῦς ἀρχιτεκτονικῆς ρυθμὸς ἐπιβάλλει καὶ ὁ χρόνος κατέστησεν ἀκόμη σεβαστοτέραν τὴν ἀγέρωχον ὄψιν. Κεκλεισμέναι εἶναι συνήθως αἱ πῦλαι αὐτοῦ, σπανίως ἀνοιγόμεναι καθ’ ὅλον τὸ πλάτος των, ἤ εἰς τοῦ κατὰ τὰς ἑορτασίμους ἡμέρας συρρέοντος ἔξωθεν πλήθους τὴν περιέργειαν ἤ εἰς τοῦ ξένου τὴν φιλοθεάμονα ἐπίσκεψιν ἤ εἰς τοῦ κυρίου τοῦ οἰκοδομήματος τὴν ὑποδοχήν. Σιωπηλαὶ ἐκτείνονται αἱ στοαὶ αὐτοῦ αἱ μακραὶ καὶ τῶν αἰθουσῶν του τὴν ὑπνώττουσαν ἠρεμίαν δὲν ἐξεγείρει συνεχῶς ὁ θόρυβος. Τῶν μαρμαρίνων τειχῶν του ἡ στιλπνότης ἠμαυρώθη κ’ ἐπελιδνώθη ὑπὸ τὴν βροχὴν καὶ τοῦ καιροῦ τὴν πάροδον. Καὶ ἐξαιρέτως ἰδιόρρυθμος παρίσταται ἐν γένει ἡ ὅλη εἰκών του, λιθίνου ὄγκου βωβοῦ, ὀρθουμένου ἐκεῖ εἰς τὴν ἄκραν, μὲ τὰ διαρκῶς ἡνωμένα φῦλλα τῶν δρυΐνων θυρῶν του καὶ τὰ ἐπιμήκη παράθυρά του καὶ τοὺς παχεῖς στύλους του καὶ τὰ ἐπὶ τοῦ ἐντεῦθεν πρὸς τὴν σπιανάδα μετώπου ἀνάγλυφα, ἐπάνω, ὑπὸ τὸ ἀέτωμα, παράδοξα ἑπτὰ σύμβολά του ἐκεῖνα, τὰ προσωποποιοῦντα ἐν συνθηματικῇ ἀλληγορίᾳ τὰς ἑπτὰ νήσους, ὧν ἦρχε, καὶ ἄνωθεν αὐτῶν τὴν Κέρκυραν ὑπὸ τὸ σχῆμα καλῆς παρθένου, ἐχούσης πρὸ αὐτῆς ὡς ἔμβλημα ἀπήδαλον λέμβον. Μολονότι ὅμως σιγηλὸν καὶ ἀθόρυβον, δὲν φαίνεται ἐν τούτοις καὶ ὅλως ἐγκαταλελειμένον. Οὔτε ὁ εὐρὼς ἤρχισε νὰ προβάλῃ ἐν αὐτῷ, οὔτε ἡ κόνις ἀποκρύπτει τὸ δάπεδον, οὔτε τὰ χρυσο19
ποίκιλτα φατνώματά του σκιάζουσιν ἀράχναι. Ἡ κενότης αὐτοῦ δὲν συνεπάγεται καὶ τὴν παραμέλησιν. Ἔχει τοὺς φρουροὺς αὐτοῦ οἵτινες φυλάττουσι τὰς διόδους του· ἔχει τοὺς κλειδούχους του· ἔχει τοὺς ἐπιστάτας του τοὺς ἐπιφορτισμένους τὴν περὶ τοῦ καθορισμοῦ αὐτοῦ καὶ περὶ παντὸς ἄλλου χρησίμου τακτικὴν φροντίδα. Στερεὸν καὶ ἀκλόνητον ἐπικάθηται τῶν θεμελίων αὐτοῦ καὶ τῶν ὑψηλῶν του ἐξωστῶν τὰ σιδηρᾶ ὑποστηρίγματα δὲν ἴσχυσε νὰ καταφάγῃ ἔτι ἡ σκωρία. Καὶ καθορᾶται ἀπ’ αὐτῶν ἐν γαλυκῇ ἀνταυγεία, ἁπλουμένη ἕως οὗ ἐξικνεῖται τὸ βλέμμα, πέραν πᾶσα ἡ θάλασσα, καὶ ἔρχεται μέχρι τῶν ποδῶν του, λεῖχον τὰς βάσεις του, τὸ κῦμα, καὶ ἀναρριχῶνται μέχρι των ὑέλων του τῶν δένδρων τοῦ κάτωθεν κήπου οἱ ἀνθοβολοῦντες κατ’ ἄνοιξιν κλάδοι, καὶ φέρει πρὸς αὐτὸ διερχόμενος τοῦ πελάγους καὶ περιτρέχων τὴν νῆσον, τοῦ πόντου ἅμα τὴν βοὴν καὶ τῆς ξηρᾶς τὰ ἀρώματα, ὁ ἄνεμος. Ἀλλὰ ζωὴ αἰσθάνεσαι ὅτι δὲν θὰ ὑπάρχῃ ἐν αὐτῷ σχεδὸν ποτέ, καὶ διὰ τοῦτο ἡ θέα του ἐγείρει ἀλλοκότου τινὸς καὶ ἀορίστου μελαγχολίας βαθὺ συναίσθημα, οἷον δὲν θὰ ἐνέπνεεν ἐρείπιον καταρρέον εἰς κόνιν. Τόσο μονῆρες φαίνεται καὶ τόσο συγκεντρούμενον ἐν ἑαυτῷ, ὥστε ἐνῶ κεῖται ἐγγύτατα, ἐντὸς σχεδὸν τῆς πόλεως, ἄγεσαι νὰ πιστεύσῃς ἐν τούτοις ὅτι εἶναι ὅλως ἀπομεμακρυσμένον ἐξ αὐτῆς… … Εἰς τὸν ἐπισκεπτόμενον νῦν τὴν Κέρκυραν ὑποδεικνύεται ὡς ἀνάκτορον τοῦ βασιλέως ἡμῶν. Εὐνόητον ἑπομένως ὅτι αἱ ἀνάγκαι τῆς εἰς τὴν πρωτεύουσαν παρουσίας του δὲν τοῦ ἐ20
πιτρέπουν μακρὰν ἤ συνεχῆ ἐν αὐτῷ διαμονήν. Συνήθως σταματᾶ ἐπ’ ὀλίγον καὶ παραμένει ἐνταῦθα μόνον ὅταν ἀπέρχεται εἰς Εὐρώπην ἤ ὁσάκις ἐπιστρέφει ἐκεῖθεν. Τότε ἐξεγείρει τὸ γηραιὸν κτίριον κίνησίς τις. Αἱ θῦραι αὐτοῦ τρίζουσιν ἐπὶ τῶν στροφίγγων των καὶ τὸ δάπεδον αὐτοῦ ἀντηχεῖ ὑπὸ τὸν δοῦπον τῶν βημάτων. Τότε ἐπαναβλέπει ἐντὸς τῶν αἰθουσῶν του ἐπισήμους στολὰς καὶ ἱεραρχικὰς παρελάσεις καὶ ἀξιωματικὰς ὑποδοχάς, ὡς ἀμυδρὰν ἀνάμνησιν τῶν ἄλλοτε ἐν αὐτῷ πομπῶν. Οἱ νυσταλέοι φρουροί του παρουσιάζουν ἐν τῇ εἰσόδῳ ὅπλα. Ἡ μουσικὴ ἀνακρούει ὑπὸ τὰ παράθυρά του.. Δὲν ἦτο ὅμως βεβαίως πάντοτε τὸ σιγηλὸν καὶ ἔρημον οἰκοδόμημα τῆς σήμερον τὸ γηραιὸν παλάτιον. Ἔχουν καὶ τὰ κτίρια τὴν νεότητα αὐτῶν, ὡς οἱ ἄνθρωποι. Καὶ ὅλως ἀλλοίαν θὰ εἶχεν ἀναμφιβόλως τὴν ἔκφρασιν ὅτε ἥδρευεν ἐν αὐτῷ τῶν ἄγγλων ἁρμοστῶν ἡ ἰσχὺς καὶ ἡ αὐλὴ καὶ ἡ ἀκολουθία, ὅτε ἐπλήρου αὐτὸ τῆς βρεττανικῆς ἐξουσίας ἡ λαμπρότης καὶ ἡ ἐπιβολή, ὅτε συνήρχοντο ὑπὸ τὴν στέγην του οἱ ἐκπρόσωποι τῆς Ἑπτανήσου ὅπως συσκεφθῶσι περὶ τῶν ὑποθέσεων τοῦ Ἰονίου Κράτους, ἤ ὅπως προσφέρωσιν εἰς τὸν ἐκπροσωποῦντα τὴν κραταιοτάτην προστάτιδα Ἄνασσαν τῆς ἀφοσιώσεως καὶ τῆς ὑποταγῆς τῆς χώρας τὸν φόρον. Δὲν ἦτο βεβαίως τότε μεμονωμένον καὶ ἀθόρυβον. Ἀντὶ μνημείου χρόνων παρωχημένων, ἔζη ἐν ὅλῃ τῇ ἀκμῇ του καὶ αὐτὸ μετέδιδε τὸν παλμὸν τῆς ζωῆς εἰς τὴν χώραν. Αἱ σχέσεις του πρὸς τὴν παρ’ αὐτὸ πόλιν, ἀντὶ ὡς ξένου πρὸς ξένον, ἦσαν ὡς κυρίου πρὸς ὑπόδουλον. Μετὰ δέους προσέ21
βλεπον τὴν σοβαρὰν ὄψιν του οἱ περιπατοῦντες εἰς τὴν σπιανάδα εἰρηνικοὶ νησιῶται, καὶ δὲν ἦσαν τὰ δώματα αὐτοῦ ἀντικείμενον ἐρεύνης καὶ ἐπισκέψεως διὰ τὸν διαβαίνοντα περιηγητήν. Ἀποβλέπων τις εἰς τῆς θέσεως μόνον τὸ γραφικόν, θὰ ὑπέθετεν ὅτι καλλιτέχνης εἶχεν ἐκλέξει αὐτὴν διὰ νὰ κτίσῃ τὸ ἐνδιαίτημά του. Ἀλλὰ τῆς οἰκοδομῆς τὸ βαρὺ καὶ τὸ ἀσφαλὲς ἐμφαίνει ὅτι δεσπόται εἶχον στήσῃ ἐδῶ τὸν θρόνον των. Ἐντὸς τούτου τοῦ παλατίου εἶχεν ἐγκαθιδρύσῃ ἡ Προστασία, ἥν ὥρισεν ἐπὶ τῆς Ἑπτανήσου ἡ συνθήκη τοῦ 1815, τὴν δύναμίν της. Διαδεχθεῖσα τοὺς Ἑνετοὺς εἰς τὴν κυριαρχίαν τῆς χώρας, εἶχεν διαδεχθῇ αὐτοὺς καὶ ἐν τῷ οἰκήματι εἰς τὸ ὁποῖον ἥδρευεν ὁ Ἑνετὸς κυβερνήτης, καὶ ὅπερ ἐκαλεῖτο τότε «Άνάκτορον Κορυφῶν». Ἀλλ’ ὅτε ὁ Μαίτλανδ κατήρτισε τὸ σύνταγμα τῶν Ἡνωμένων Κρατῶν τοῦ Ἰουνίου κατὰ τὸ 1817, ἠσθάνθησαν τὴν ἀνάγκην οἱ ἄγγλοι νὰ καταστήσωσιν ἐμφανέστερον καὶ ἐπιβλητικώτερον τῆς κυριαρχίας των τὸ διαρκές. Καὶ ἔκτισαν κατὰ τὸ 1823 τὸ ἀνάκτορον τοῦτο. Τὰ ἐπίσημα ἔγγραφα, τὰ ἀποστελλόμενα εἰς τὰς διαφόρους τῆς χώρας ἀρχὰς κατ’ ἐπιταγὴν τοῦ ἁρμοστοῦ, ἔφερον κάτωθεν ὑποσημειούμενον: Ἐδόθη ἐκ τοῦ Παλατίου τῶν Ἁγίων Γεωργίου καὶ Μιχαήλ. Ἐν αὐτῷ ἐχαλκεύοντο τὰ σχέδια ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἐσκόπουν νὰ καταστήσουν τὴν προστατευομένην χώραν ἀγγλικὴν ἀποικίαν. Ἀπ’ αὐτοῦ ἐξήρχοντο αἱ διαταγαὶ αἱ καταπλήττουσαι τὸν ἀτυχῆ τόπον, ὅν διώκει πεπολιτισμένη μέν, ἀλλ’ αὐστηρὰ καὶ μισέλλην ἐξουσία. Ἀπ’ αὐτοῦ ἐξηρτᾶτο καὶ ἐνεπνέετο ἡ ὑψηλὴ λεγομένη Ἀστυνομία, μυστικὸν καὶ φοβερὸν σῶμα, ὅπερ ἀνέ22
κρινε, συνελάμβανε, ἐφυλάκιζεν, ἐνήργει κατ’ οἶκον ἐρεύνας, ἐπλήθυνε τὰς ξηρονήσους τῶν Ἀντικυθήρων καὶ τῶν Ὀθωνῶν, αἵτινες ἐχρησίμευον ὡς ἡ Σιβηρία τοῦ μικροῦ Ἰονίου Κράτους δι’ ἐξορίστων, παντὸς ὅστις καθίστατο ὕποπτος ὡς μὴ ἀρεσκόμενος εἰς τὸν βρεττανικὸν ζυγόν. Ἐν αὐτῷ πάλιν ἐπεζητεῖτο ἐξ ἄλλου ἡ διὰ τοῦ δόλου προσέλκυσις καὶ προσοικείωσις τῶν ἐξεχόντων ἐν τῷ τόπῳ καὶ ἐδίδοντο ἀριστοκρατικώταται ἑσπερίδες καὶ γεύματα καὶ χοροὶ καὶ διενέμοντο ἐπωμίδες καὶ ξίφη καὶ παράσημα καὶ ἀξιώματα καὶ ἔστιλβον ἐκλαμπροτάτων καὶ ὑψηλοτάτων αἱ χρυσοπόρφυροι στολαὶ καὶ ἡπλοῦτο πολυτέλεια ἐκπλήττουσα καὶ θαμβοῦσα. Ἐξ ὑπαμοιβῆς ἐμπνέον ἐμπιστοσύνην καὶ δυσπιστίαν, ἄν ὁ κατοικῶν ἐν αὐτῷ δεσπότης ἦτο σώφρων καὶ λογικός, διέχυνεν ἀφειδῶς τῆς καλῆς διοικήσεως καὶ τοῦ πολιτισμοῦ τ’ ἀγαθὰ ἐπὶ τὴν χώραν. Ἄν ἐξ ἐναντίας ἦτο ἄγριος καὶ αὐθαίρετος, ἀπ’ αὐτοῦ πάλιν ἀπελύοντο ὁ τρόμος καὶ ἡ ἀπειλή. Ἐπὶ ἥμισυ σχεδὸν αἰῶνα, αὐτὸ διηύθυνεν, αὐτὸ ὥριζεν, αὐτὸ ἀπεφάσιζεν τὰς τύχας ὁλοκλήρου λαοῦ. Καὶ ἦτο οἶκος φόβου ἅμα καὶ ἐλπίδος, ἐνδιαίτημα εὐεργετῶν ἅμα καὶ τυράννων, ἕδρα φιλανθρώπων κυρίων ἤ μισητῶν μοναρχίσκων… π. «Ἑστία, 25−1−1887
23
Αὐτόχειρ
Τὴν ἡμέραν αὐτήν, ὅπως τόρα ἀπαράλλαχτα, δὲν ἠξεύρω πλέον πῶς καὶ τί, ἐπερνοῦσ’ ἀπὸ τὰς Πάτρας. Εἶχα φθάση τὸ πρωί, ἔρριξα ὅπως συνήθως τὴ βαλίζα μου εἰς ἕνα ἐκ τῶν δωματίων τῆς “Μεγάλης Βρεταννίας”, ἐκεῖ πάνου, εἰς τὸ τρίτο πάτωμα, ψηλὰ-ψηλά, μὲ τὴν Βαράσσοβαν ἀντίκρυ, καὶ ὅλο το λιμάνι ἀποκάτου, καὶ ἐβγήκα εἰς τὴν πόλιν. Εἰς τὴν πόλιν, ἡ πρώτη μου δουλειὰ ἦτον νὰ περάσω μιὰ ματιὰ ἀπὸ τὴν Νομαρχίαν, καὶ νὰ ἰδῶ τὸν Χρηστάκην Παλαμᾶν, τὸν φίλον μου, τότε γραμματέα της, -διότι ἦτον πεπρωμένον ἄνωθεν ὡς φαίνεται ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς νὰ διαβιώση ἐν τῇ νομαρχίᾳ τῶν Πατρών, ὡς γραμματεύς, ὡς διευθυντὴς ἢ ὡς νομάρχης της,- νὰ τὸν ἀφήσω ἒπειτ’ ἀπὸ λίγο στὰ χαρτιὰ καὶ στὰ γραψίμια του, νὰ τραβήξω πρὸς τὸ Κάστρο, καὶ ν’ ἀρχίσω νὰ γυρίζω στὰ καντούνια καὶ στῆς ροῦγες του, τὰ γραφικὰ στενά του καὶ τοὺς περιέργους μαχαλάδες του. Ἔτσι, χάσκοντα ἐπὶ ὑψώματος τινὸς πρὸ τοῦ ἐξαισίου πανοράματος ὁπού ἁπλόνει πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν σου σμαραγδένιος ὁ Κορινθιακός, τῶν ἀντικρὺ βουνῶν ἡ ράχες ἡ κοκκινωπές, ἡ ἡλιοψημένες, καὶ πέραν τὸ εὐρύ το πέλαγος, μὲ κατέλαβε τὸ μεσημέρι, καὶ μὲ ἀνάγκασε νὰ κατεβῶ πρὸς τὸ Μαρκάτο, νὰ χωθῶ σ’ ἕνα μπακάλικο, καὶ ἐκεῖ, πρὸ τοῦ θεάματος τῆς ἰδιορρύθμου του πλατείας, τῆς στενῆς καὶ τετραγώνου, μὲ τὴ βρυσοῦλα εἰς τὴ μέση, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἔπαιρνε νερὸ ἕνα μπακαλόπαιδο μὲ ἕναν τενεκὲ στὸ χέρι, γεμάτη ἀπὸ τῆς φωνὲς τῶν πωλητῶν, ἀπὸ τὰ σύρτα-φέρτα των ἀγοραστῶν, ἀπὸ καπότες καὶ τσαρούχια χωρικῶν, νὰ καθήσω καὶ νὰ φάω. Ἔπειτα, ἐροβόλησα σιγὰ-σιγὰ πρὸς τὴν πλατεῖαν Γεωργίου, καὶ ἀνέβηκα στὴ λέσχη, ὅπου ἐβυθίσθην εἰς τὴν ἀτελείωτον ἀνάγνωσιν τῆς Ντεμπᾶ καὶ τῆς Ρεβοῦ, λίαν προσφιλῶν πνευματικῶν ἐντρυφημάτων εἰς τοὺς καλοὺς ἐμπόρους τῶν Πατρών. Φαίνεται δὲ ὅτι ἡ διανοητικὴ αὐτὴ κραιπάλη θενὰ διήρκεσε πολύ, διότι, ὅταν ξαναβγῆκα, ἦτον 27
ἤδη σχεδὸν σούρπα, καὶ γιὰ τοῦτο, συναντήσας μετ’ ὀλίγον καὶ τὸν φίλον μου τὸν Λεωνίδαν Κανελλόπουλον, καγκελλάριον τοῦ τουρκικοῦ προξενείου ἐν τῇ πόλει καὶ λογογράφον εἰς τὰς ὥρας του, τὸν ἐπῆρ’ ἀπὸ τὸ μπράτσο, καὶ ἐτράβηξα μαζί του γιὰ τὸ μῶλο, ὅπου ὁ συνηθέστερος πατρινὸς περίπατος. Εἰς τὸ μῶλο, τέσσερες-πέντε συντροφιὲς ἔφερναν βόλτες, δεμένα εἰς τὰ ἑκατέρωθεν κανόνια τὰ μπηγμένα εἰς τὴν γῆν μὲ τὰ χονδρά των παλαμάρια δέκαεἴκοσι καράβια ἐσιγοκινοῦντο, ἀνατείνοντα τὰς λόγχας τῶν ἱστῶν των πρὸς τὸν καθαρὸν ἀποπάνω οὐρανόν, ἕνα βαπόρι, ὑπερύψηλον, πλατύ, μακρύ, ὠρθώνετο, κατάμαυρος ὄγκος, εἰς τὴν ἄκρη, δροσερὸς ἐφυσοῦσε ὁ ἀέρας ἀπὸ τὴ στερεά, ἥσυχη ἑξαπλώνετο ἡ θάλασσα, καὶ μόνον εἰς τὰ πλάγια των πετρῶν ἐγλυκοσβύνετο τοῦ κύματος τὸ ἀδιάκοπο τραγοῦδι. Καὶ ἀφοῦ ἐκάμαμε καὶ ἐμεῖς μερικὲς γύρες, ὅταν τὸ αἰχμηρὸν φανάρι ποὺ φρουρεῖ ὡς μιναρὲς τὸ τέρμα τοῦ βραχίονος ἔρριξε τὴν ἀκτῖνα τοῦ λευκοῦ φωτὸς τοῦ ἐπ’ αὐτοῦ, ἐχωρισθήκαμε, καθ’ ἕνας ἀντιθέτως, ὁ μὲν πρὸς τὸ σπητάκι του, ὁ δέ, ἐγὼ τουτέστι, πρὸς τὸ ξενοδοχεῖον. Ἡ σάλα ὁπού ἐκπληροὶ τὰ χρέη ρεστωρᾶν τῆς παμμεγίστης Βρεταννίας, ὅταν ἐμπήκα, ἦτον ἄδεια, κανεὶς δὲν εἶχε ἔλθη ἀκόμη γιὰ νὰ φάη, μονάχοι δὲ εὐρίσκοντο ἐντὸς αὐτῆς, ὀρθὸς καὶ στηριγμένος εἰς τὸν μπάγκον, ὑπὸ τὴν θαμβὴν ἀνταύγειαν τοῦ γκάζ, στρογγυλὸς καὶ ρεμβάζων, ὁ ἀγαθὸς Κοσμᾶς, καὶ καθισμένοι, εἰς ἕνα ἐκ τῶν πρώτων τραπεζιῶν, τελειώνοντες ὡς ἐφαίνετο τὸ δεῖπνον των, ὀ ΦΙΛΌΣ/ μοῦ, ὁ κὺρ Παναγιώτης ὁ Χρυσανθάκης, ὁ διευθυντής, ἡ κυρὰΓκιοβάννα, ἡ ὑψηλὴ καὶ εὔσωμος οὐγγαρέζα σύζυγός του, κ’ ἕνας νέος, μὲ στενά, μὲ μαῦρα γένεια, ὡς τριάντα-τριάντα δυὸ χρόνων. Τοὺς ἐκαλησπέρισα λοιπόν, καὶ προσκληθεῖς ἀπὸ τὸν κὺρ Παναγιώτην, ἐκάθησα στὸ τραπέζι των, εἰς τὸ κενὸν τέταρτον κάθισμα, καὶ ἔστειλα τὸν προσδραμόντα ἀγαθὸν 28
Κοσμᾶν νὰ μοῦ φέρῃ μιὰ μπριζόλα. - Αἵ, ποῦ ἐπήγατε, ἐκάματε περίπατο; μὲ ἐρώτησε, ἅμα ἐκάθησα, ἡ κυρὰ-Γκιοβάννα. - Ναί, ἀρκετά, ἀπήντησα ἐγώ. - Ἐπήγατε στὸ Γεροκομειό; ἐπῆλθεν ἐρωτῶν καὶ ὀ ΦΙΛΌΣ/ μοῦ ὁ κὺρ Παναγιώτης. - Ὄχι, στὸ μῶλο ἐπῆγα λίγο, ἀπεκρίθηκα ἐγώ, χωρὶς νὰ μπορέσω νὰ κρατήσω ἐλαφρὸν χαμόγελο, ὡς γνωρίζων τὴν ἀβλαβῆ ἀδυναμίαν τῶν ἀξιολόγων Πατρινῶν νὰ ἀπευθύνουν πρώτην-πρώτην κι’ ἀπαραίτητον εἰς κάθε ξένον ποὺ πατεῖ τὸ πόδι του στὴν πόλιν τῶν τὴν ἐρώτησιν, ἂν πῆγε στὴν ὡραίαν ἄλλως ἐξοχήν των, τὸ Γεροκομειό. - Καὶ πῶς σᾶς φαίνεται ἡ πόλις μας, κύριε Μητσάκη; ὑπέλαβεν ὁ τρίτος ἐκ τῶν καθημένων, ὁ νέος μὲ τὰ μαῦρα γένεια, προστιθέμενος κι’ αὐτός. - Ὁ κύριος ἀστυνόμος, ΦΙΛΟΣ/ μᾶς, διέκοψεν ἡ κυρὰΓκιοβάννα, συνιστῶσα. - Μά, τὴν ἤξευρα, εἶχα ἔρθη καὶ ἄλλοτε, δὲν εἶνε ἡ πρώτη φορά, ἐμένα μ’ ἀρέσει, εἶπα ἐγώ. - Α... ἐμπορικὴ πόλις... οἱ ξένοι συνήθως δὲν εὐχαριστοῦνται ἐδῶ... δὲν ἔχει κανεὶς τίποτε νὰ ἰδῆ... - Ὤ, ὄχι... ἐγὼ παντα ΒΡΙΣΚΩ/ πολλὰ πράμματα ποὺ νὰ μ’ ἐνδιαφέρουν... - Καὶ θὰ σᾶς ἔχωμεν πολλᾶς ἡμέρας ἐδῶ;... - Αἵ, λίγες ἀκόμη... - Εἴχαμε καὶ μίαν αὐτοκτονίαν σήμερα... ἐμάθατε βέβαια... - Ὄχι... μπά!... τίνος;... - Μά... ἑνὸς ξένου... εἶχε ἔρθη χθές... κ’ ἐκάθισε σ’ ἓν ἀπ’ αὐτὰ τὰ ξενοδοχεῖα τῆς παραλίας... εἶπε πὼς ᾖρθε ἀπὸ τὰς Ἀθήνας... ἀλλὰ δὲν ἦτον ἀπὸ κεῖ... νομίζω πὼς θὰ ἦτον ἀπὸ τὴ Σμύρνη... μάλιστα εἰς τὸ ξενοδοχεῖον δὲν ἤξευραν ἀκόμα οὔτε τ’ ὄνομά του... 29
― Καί, καλά, δὲν ἐγνώσθη τίποτε, τί εἶχε;... ― Μά... λέγουν ὅτι ἔπασχε ἀπὸ ἕνα χρόνιον νόσημα... ξέρω κ’ ἐγώ... ᾖρθε χθὲς νύχτα, ἄφησε τὴ βαλίτσα τοῦ κ’ ἐβγῆκε, ἐγύρισε ἀργά, κοιμήθηκε, τὸ πρωὶ ζήτησε τὸν καφφέ του, ἥσυχος, τὸ ἐξωτερικό του δὲν ἔδειχνε τίποτε, ξαναβγῆκε, ἔκαμε ἕναν περίπατο πρὸς τῆς Ἰτιές, τὸ μεσημέρι ἔφαγε σ’ ἕνα ἄλλο ξενοδοχεῖο, ἐγύρισε κατὰ τῆς δύο, ἐχαιρέτισε τὸ παιδὶ ποὺ ἦτον στὴν πόρτα, ἀνέβηκε στὴν κάμαρά του, ἐκλείστηκε, καὶ ὓστερ’ ἀπὸ λίγο ἄκουσαν τὴν πιστολιά... Μοῦ μήνυσαν, ἔσπασα τὴν πόρτα, τὸν ηὔρα ντυμένον ἀπάνου στὸ κρεββάτι... βαρεμένος ἐδῶ... -καὶ ὁ ἀστυνόμος ἔδειξε τὴν καρδιά του- ...στὴ στιγμή... δὲ θὰ ἔζησε οὔτε δευτερόλεπτο... Ἄφησε καὶ ἕνα χαρτὶ μάλιστα... Καὶ ὁ νέος ἀστυνόμος, ἔβγαλε τὸ πορτοφόλι του, τὸ ἄνοιξε, ἐτράβηξε ἕνα χαρτάκι, διπλωμένο εἰς τὰ δύο, ἅπλωσε τὸ χέρι του ἀπὸ πάν’ ἀπὸ τὰ πιάτα, καὶ μοῦ τώδωκε γιὰ νὰ τὸ διαβάσω. Ἦτον τὸ μισὸ κομμάτι μισῇς κόλλας τοῦ χαρτιοῦ ἐκείνου τοῦ ταχυδρομείου, ποὺ μεταχειρίζονται συνήθως εἰς τῆς ἐπαρχίες, τοῦ ριγωμένου κατὰ πλάτος, μὲ τὰ πράσινα ριγώματα, ζαρωμένο ἀρκετά, τσαλακωμένο, μ’ ὁρατά τα ἴχνη δαχτυλιῶν, ὡς νὰ ἐπέρασε ἀπὸ διαφόρους χεῖρας, ἄγραφο ὅλο, καὶ μονάχα εἰς τὴν μίαν των γραμμῶν, τὴν πρώτην, διεκρίνοντο, λεπτὰ-λεπτὰ γραμμένες, μὲ μικροτατα ψηφία, πέντε λέξεις: “Αὐτοκτονῶ. Ἃς μὴν ἐνοχληθῆ κανείς”. Καὶ ἀπὸ κάτω το ὄνομα τῆς πόλεως, ἡ ἡμερομηνία καὶ τὸ ἔτος, καὶ ὀλίγο παραπέρα, ἡ ὑπογραφὴ τοῦ αὐτοκτόνου. Τίποτ’ ἄλλο. Κι’ ὂλ’ αὐτά, γραμμένα καθαρώτατα, μὲ στερεόν το χέρι, εὐανάγνωστα, χωρὶς καμμίαν ἀνορθογραφίαν, δίχως οὔτε τόνος οὔτε κόμμα καν νὰ λείπῃ, ἀπὸ ἄνθρωπον ἐγγράμματον προδήλως, δίχως ἴχνος τρόμου, συγκινήσεως, ἀνησυχίας καν, ἁπλούστατα, φυσικώτατα, κοινότατα. Ἐκύτταξα ὀλίγο το ἀπαίσιον χαρτί, τὸ ζαρωμένο καὶ τσαλακωμένο, εἰς τὸ ὁποῖον 30
ἐπεριλαμβάνετο ἡ τελευταία ἐκδήλωσις μιᾶς ζωῆς, τὸ ἐδίπλωσα ἐκ νέου, καὶ τὸ ἀπέδωκα πρὸς τὸν ἀστυνόμον. Καὶ μετὰ τίνας ἄλλας ἀδιαφόρους ὁμιλίας, ἀφοῦ ἐτελείωσα κ’ ἐγὼ τὸ φαγητό μου, ἐπροσκάλεσα τὸν φίλον μου Κοσμᾶν, ἐπλήρωσα, τοὺς ἐκαληνύχτισα, καὶ διευθύνθηκα πρὸς τὸ δωμάτιόν μου. Ἡ σκάλες τοῦ ξενοδοχείου, ὑψηλὲς καὶ μισοσκότεινες, ἀνερριχῶντο πρὸς τὰ ὕψη τοῦ πολυβαθμοί, ἔρημοι ἐξετείνοντο οἱ διάδρομοι, τὰ φῶτα δὲν εἶχαν ἀκόμη ἀναφθῆ καλὰ-καλά, ἡσυχία ἐβασίλευε. Μόνον, ἀπὸ τὸ ὑψηλότερόν του πάτωμα, κωδωνισμὸς ἀντήχει, παρατεταμένος καὶ ἐπίμονος, ὀξὺς καὶ βίαιος τριλλίζων, ὡς ἀνθρώπου κρούοντος πρὸ ὥρας, καὶ ἀνυπομονοῦντος ἐπιτέλους• καὶ ἀπὸ τὰ ζοφερὰ βάθη τῶν κλιμάκων, κάτω, εἰς τὴν εἴσοδον, φωνὴ ἀνέβαινε, βοώσα, ὠργισμένη, τοῦ θυρωροῦ φαίνεται, πρὸς ἄλλον ὑπηρέτην: ― Βρεεε Δηημηητράακηηη, δὲν ἀκοῦς μωρὲ κουφαϊδόνι, τρεῖς ὧρες χτυπάει ὁ ἄνθρωπος στὸ τρίτο, τὴν Παναγία σου μέσα, ρουφιάνε!... Καὶ μετ’ ὀλίγον, ἐνῷ ἐπερνοῦσ’ ἀπὸ τὸ δεύτερον, σκιὰ διέβηκε κοντά μου, τρέχουσα, μ’ ἐσκούντησε, κ’ ἐχάθη, ἀναβαίνουσα. Ἒκριξ’ ὑπὸ τοὺς πόδας τῆς τὸ ξύλον, ἐδούπησαν βαρειά τα βήματά της, πνοὴ ἀνέμου ἐμφυσήσασα διὰ τοῦ ἐρήμου κορριντὸρ ἔκλεισε μὲ ὁρμὴν τὰ τζάμια παραθύρου, τὸ κουδούνισμα ἐξέπνευσεν εἰς ἦχον μακρυσμένον καὶ ἀσθενῆ, ντίνν, ντινν ! Καὶ ὅταν ἀνέβηκα ἐπάνου, εἶδα τὴν σκιὰν τοῦ ὑπηρέτου, στεκομένην ἔξωθέν της πόρτας τοῦ πλαγίου στὸ δικό μου δωματίου διὰ μέσου της ὁποίας, μισοανοιχτῆς, γυνὴ τὶς, μονάχα μὲ τῆς κάλτσες καὶ τὸ ὑποκάμισον, κλίνουσα πρὸς τὰ πρόσω το γυμνόν της στῆθος καὶ τὰ ξέσκεπά της μπράτσα, ἔτεινε πρὸς αὐτὸν λεκάνην. Ἔβαλα τὸ κλειδί μου εἰς τὴν πόρτα μου, τὴν ἄνοιξα, εὑρήκα ψάχωντας τὰ σπίρτα μου, ἄναψα τὸ κερί μου, καὶ πλησιάσας, ἀκούμπησα στὸ παράθυρο, τὸ ὁποῖον ἔβλεπε, ἀβέρτο, πρὸς τὰ σκότη. Μέσα 31
στὴ νύχτα, ἡ ὁποία πλέον ἤρχετο, ἐκτείνετο, εἰς μαύρην λειότητα, εὐρεῖα, ἡ ἀκύμαντος ἐπιφάνεια τῆς θαλάσσης, ἀκίνητά τα πέραν βουνά, ἀνώρθωναν τὰς σκιώδεις κατατομᾶς των, αἳ στέγαι τῶν πέριξ οἴκων συνεχέοντο εἰς ἐπίπεδον σκοτεινόν, ὁ οὐρανὸς εἶχε ἀρχίσει νὰ σπέρνεται μὲ ἄστρα, καὶ εἰς τὸν κάτω δρόμον, ἀναμμένα, ἐτρεμούλιαζαν, τὰ πρῶτα ράμφη τοῦ γκάζ. Καὶ ἐνῷ ἔσκυφτα ἔξω ἀπ’ αὐτό, ροφῶν καὶ μὲ τὰς πέντε αἰσθήσεις μου, καὶ τὸν βαθύν της θαλάσσης ἀνασασμόν, καὶ τὴν ἀπὸ τῶν πέραν βουνῶν καταφερομένην μαλακὴν πνοήν, καὶ τὸν ἀπὸ τῶν πέριξ οἴκων ἀναδιδόμενον ἀόριστον θροῦν τῆς ζωῆς, καὶ τοῦ μακρυνοῦ ἄστρου τὴν ἀκτῖνα, καὶ τὴν ἀπὸ τὸν κάτω δρόμον ἀναβαίνουσαν συμμικτον κίνησιν, ἡ φράσις τοῦ χαρτιοῦ τὸ ὁποῖον εἶχα ἰδῆ προμικροῦ ἐπληξεν ἔξαφνα τὸ πνεῦμα μου καὶ πάλιν, βαρεῖα, ὡς σφῦρα ἐπὶ ἄκμονος, ἐπανῆλθε διαμιᾶς ἀπροσδοκήτως ἐκ νέου εἰς αὐτό, ἐν εἰσβολῇ ἀκαθέκτω καὶ βιαῖα, ἐν τῷ λακωνισμῷ τῆς τῷ παραδόξῳ καὶ τῷ τραχεῖ. Ἃς μὴν ἐνοχληθῆ κανείς! Ὡσὰν νὰ ἐνωχλεῖτο ποτὲ κανεὶς εἰς τὸν κόσμον, δὶ’ ὅσους ἡ χεὶρ τοῦ Θανάτου σημειόνει μὲ τὴν μαύρην σφραγῖδα της! Ὡσὰν νὰ ἐνωχλεῖτο ποτὲ κανεὶς εἰς τὸν κόσμον, δὶ’ ὅσους ἡ ἁρπάγη τοῦ Πάθους, τῆς Νόσου ἢ τῆς Ἀνάγκης σκορπίζει εἰς τὰ τετραπέρατά του ὁρίζοντος, ἀγέλην οἰκτρῶν σφαγίων! Ὡσὰν νὰ ἐνωχλεῖτο ποτὲ κανεὶς εἰς τὸν κόσμον, διὰ τοὺς δυστυχεῖς ἢ τοὺς ἀνοήτους, ὅσοι κατατρεγμένοι ἀπὸ τὴν Μοῖραν των ἢ καββαλικεμένοι ἀπὸ τὴν Χίμαιράν των δὲν ἐπρόφθασαν νὰ σκεφθοῦν πῶς ἔμελλαν ν’ ἀποθάνουν! Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γιὰ τὴν εὐγενίαν τοῦ ὁ ἄγνωστος αὐτὸς ξένος, ὁ ὁποῖος ᾖρθε χθὲς μία νύχτα γιὰ νὰ κοιμηθῆ σήμερα τὸν τελευταῖον του ὕπνον εἰς ἕνα ξενοδοχεῖον; Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γιὰ τὴν εὐγενίαν τοῦ ὁ ἀλλόκοτος αὐτὸς ταξειδιώτης, ὁ ὁποῖος ἤρχετο ἀπὸ τὰς Ἀθήνας, πιθανὸν ὅμως νὰ ἦτον ἀπὸ τὴν 32
Σμύρνη, ἴσως -ἴσως νὰ ἦτον καὶ ἀπὸ τὸν Τσεσμέν, ἀλλὰ διόλου παράξενο νὰ ἦτον καὶ ἀπ’ τὸ Βουκουρέστι; Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γιὰ τὴν εὐγενίαν τοῦ ὁ ἄνθρωπος αὐτός, τοῦ ὁποίου καὶ αὐτὰ τὰ γκαρσόνια ποῦ τὸν ὑπηρέτησαν δὲν ἤξεραν ἀκόμη τὸ ὄνομα; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ ἡ ἄπειρος αὐτὴ θάλασσα, ἡ ὁποία κουρασμένη ἀπὸ τὸν ἀένναον ἀγῶνα της πρὸς ὑπονόμευσιν τῶν στερεῶν καὶ πρὸς καταβρόχθισιν τῶν πλοίων ἐκοιμώτανε τόρα, ἐκεῖ κάτω, ἀνασαίνουσα ὑπόκωφα καὶ βαθειά, ὡς χορτασθὲν κτῆνος; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν τὰ ἢσυχ’ αὐτὰ βουνά, τὰ ὁποῖα ἐκύτταζαν πρὸς τὸ πέλαγος, καλοκαθισμένα εἰς τὰ πόδια τῶν τὰ γερά, καὶ ἀνεπαύοντο, εἰς ὅλην τὴν ἀπόλαυσιν τῆς ὑπάρξεως, ἀκίνητα καὶ γαλήνια; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν τὰ μακρυνὰ αὐτὰ ἄστρα, τὰ ὁποῖα ἔστελναν τὸ ἕνα πρὸς τ’ ἄλλο, ἐν κρυφίᾳ συνεννοήσει, θὰ ἔλεγες ὡσὰν βλέμματα ἐρωτικά, τοὺς τρελλοὺς τῶν σπινθηρισμούς; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν οἱ ἀμαυροὶ αὐτοὶ οἶκοι, ἀπὸ τῶν ὁποίων ἀνεπέμπετο, ἀόριστος, ὁ συμμικτος θροὺς τῆς ζωῆς; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν ἡ κυρὰ-Γκιοβάννα ἢ ὁ κὺρ Παναγιώτης, οἱ ὁποῖοι ἀπηυδημένοι ἀπὸ τὸν κάματον τῆς ἡμέρας των, ἐξηντλημένοι ἀπὸ τὸν κόπον τῆς τιμίας ἐργασίας των, ἔτρωγαν τόρα, εὐχαριστημένοι, εἰς αὐτὸ τὸ τραπέζι, μὲ τὸν φίλον των τὸν ἀστυνόμον; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ ὁ πορτιέρης αὐτός, ὁ ὁποῖος ἐβριζοκοποῦσε τὸν σύντροφόν του, ἢ ὁ ὑπηρέτης αὐτός, ὁ ὁποῖος ἔτρεχε, ἀνεβαίνων τῆς σκάλες, γιὰ νὰ ἰδῆ ποῖος τὸν καλεῖ; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ ἡ γυνὴ αὐτή, ἡ ὁποία ἔτεινε τὴν λεκάνην ἀπὸ μέσ’ ἀπὸ τὴν πόρτα της, μονάχα μὲ τῆς κάλτσες καὶ τὸ ὑποκάμισον, κλίνουσα πρὸς τὰ πρόσω το γυμνόν της στῆθος καὶ τὰ ξέσκεπά της μπράτσα, κ’ ἑτοιμαζομένη διὰ τὸν καλλωπισμόν της; Ἢ μήπως τυχὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῶ, ἐγώ, ὁ ὁποῖος ἔχασκα, ἀπολαμβάνων τὴ δροσιὰ τῆς πρωΐας, ἐπάνω εἰς τὸ ὕψωμα τοῦ Κάστρου; 33
Καὶ μισογελῶν, μισοφουρκισμένος διὰ τὴν τοιαύτην ἀνοησίαν τῆς ἐσχάτης σκέψεως ἑνὸς ἐπιθανάτου, ἔκλεισα τὸ παράθυρο, ἐπῆρα τὸ καπέλλο μου, καὶ κατέβηκα στὸ δρόμο. Ἡ ὁδὸς Ἁγίου Ἀνδρέου ἦτον πλήρης κόσμου, ὁ ὁποῖος ἐπηγαινοήρχετο, καὶ πρὸς τὸ μέρος τῆς ἰδίως ὅπου εἶνε μαζωμένα τὰ μπακάλικα, κοντὰ εἰς τὸ Λεσχίδιον, ἀνεκινεῖτο πολὺ θόρυβος. Ἔφεγγαν ἐκεῖνα, ὑπὸ τὴν παλλομένην πρὸ αὐτῶν γραμμὴν τοῦ γκάζ, μὲ τὴν σειρὰν τῶν βαρελιῶν τὰ ὁποῖα παρετάσσοντο εἰς μῆκος ἔμπροσθέν των θυρῶν ἢ τῶν παραθύρων των, βομβούντ’ ἀπὸ τὸν κρότον τὸν ἀδιάκοπόν των πληττομένων παλαντζῶν ἢ τῶν μετρουμένων κερμάτων ἢ τῶν συγκρουομένων ποτηριῶν, ἀπὸ τὸν ἦχον τῶν βημάτων, ἀπὸ τὴν βοὴν τῶν συνομιλιῶν, ἐνῷ ὀσμὴ βαρεῖα σαρδέλλας καὶ τυριοῦ ἐξώρμα ἐξ ἑκάστου, καὶ τὰ μπακαλόπαιδα στεκόμενα ὀρθοὶ φρουροὶ τῶν βαρελιῶν μὲ τὴν καταβρεχτην ποδιὰ τῶν ἔβαλλαν κραυγᾶς ὀξείας διαλαλοῦντα τὸ ἐμπόρευμα. Ποικιλόμορφον, τὸ πλῆθος τῶν διαβατῶν, ἀνδρῶν καὶ νέων καὶ γερόντων, πολιτῶν καὶ στρατιωτῶν, ἀστῶν καὶ ἐργατικῶν, ναυτικῶν καὶ ἐντοπίων, φουστανελλάδων καὶ φραγκοφορεμένων, ἐστάθμευε κατὰ ὁμίλους πρὸ αὐτῶν ἢ ἐν τῷ μέσῳ τῆς ὁδοῦ, ἐσυνδιαλέγετο, ἐπεριπατοῦσε, ἔμπαινε καὶ ἐψώνιζε, ἐκύτταζε, διαγκωνίζετο, ἀλλολοεκερνάτο. Ἐν γένει δὲ καθ’ ὅλο το τετράγωνον αὐτό, ἡ κίνησις ἦτον μεγάλως ζωηρά, ἀποτελοῦσε ποὺ καὶ ποὺ συμπαγῆ μᾶζαν, σκορπιζομένην εἰς τοὺς γύρω δρόμους, καὶ πάλιν ἀνανεουμένην. Καὶ μεταξύ του πλήθους τούτου τοῦ συμφυρομένου διαρκῶς καὶ πολυτρόπως, ἐπηγαινοήρχοντο ἐπίσης, ἄλλοι πωληταί, φωνάζοντες κι’ αὐτοί, αἴροντες χειροφόρητον τὸ μαγαζί των, καὶ κηρύττοντες, οὗτος μὲν τὰ ψάρια του, ἐκεῖνος δὲ τ’ αὐγά του, καὶ ὁ τρίτος τα λαχανικά του. Παρὰ τὸ ρεῖθρον τοῦ πεζοδρομίου, ἐκεῖ-πέρα, στὴ γωνιά, ἕνας ἐκάθετο, καὶ ἔχων πρὸ αὐτοῦ ἕνα κοφίνι, οὗτινος ἐμαύριζε τὸ βάθος, ἔκρωζε βραχνώς• 34
- Μιὰ πεντάρα δύο οἱ ἀχιναίοι! Μιὰ πεντάρα δύο οἱ ἀχιναίοι!, ἐνῷ δύο ἄλλοι, κρατοῦντες, καθ’ ἕνας ἑκατέρωθεν, καλάθαν παμμεγέθη, φωτισμένην ἀπὸ μέσα, μὲ μικρὸν λυχνάρι, ἀποτεθειμένον εἰς τὸν πάτον της, ἐπέρναγαν βοώντες• - Γαρίιδααα! Φρέεσκαα γααρίιδαα!... Παραπέρα, τὸ Λεσχίδιον ἀνοιχτό, κατάφωτον, μὲ τὰ μακρά του τζάμια, ἀπὸ τῶν ὁποίων διέβαινε, ἀκώλυτος, τῆς ἔσωθεν συναθροίσεως ὁ ἀλαλητός, καὶ τῆς κουβέντας τὸ σούσουρον, καὶ τοῦ ταβλιοῦ ὁ πλαταγισμός, καὶ τῶν μετακινουμένων καθισμάτων οἱ κριγμοί, καὶ τῶν ἀνακατεβομένων τοῦ ντόμινου κοκκάλων οἱ παφλασμοί, καὶ ὁ μονότονός του ἀεριόφωτος σιγμός, καὶ τοῦ ναργιλὲ τὸ κοχλάζον γουργουρητό, καὶ τῶν εἰς τὸν μυχὸν συγκρουομένων σφαιρῶν τοῦ μπιλλιάρδου τὸ ξηρὸν κράκισμα. Ἐμπροστά του δέ, ἡ μικρὴ πλατεῖα ἐξετείνετο κενή, διαστιζομένη μόνον ἀπὸ μερικὰ τραπέζια καὶ καρέκλες. Καὶ κάτω, εἰς τὸ μῶλο, πρὸς τὸν ὁποῖον ἐπροχώρησα, τὸ αἰχμηρὸν φανάρι, ἔρριχνε πάντοτε στρεφόμενον τὴν ἄσπρην του ἀκτίνα ἐπ’ αὐτοῦ, τὰ δέκα-εἴκοσι καράβια τὰ δεμένα δώθε-κείθε ἐσιγοκινοῦντο, τὸ κατάμαυρο βαπόρι ὤρθωνε τὸν ὄγκον του στὴν ἄκρη, καὶ ἡ συντροφιές, εἶχαν ἐπαναλάβη, μετὰ τὸ φαγὶ ὡς φαίνεται, τὸν περίπατό τους. Εὐθεῖα, ἡ στενὴ λωρὶς τῆς γῆς, ἀρχιζοῦσα ἀπὸ τὴν μικρᾶν πλατεῖαν, τὴν πρὸ τοῦ Λεσχιδίου, εἰσήρχετο μέσα εἰς τὴ θάλασσα, ἐπρόβαινε, καὶ ἐτελείωνε στὸν φάρον, ὁ ὁποῖος ἔφραττε τὸ τέρμα της, μὲ τοὺς μικρούς του δύο φανούς, τοὺς βλέποντας πρὸς μέσα, ὀλίγον ὑπὲρ τὸ ἔδαφος, παρὰ τὸ ἐξωτερικόν του τοίχωμα, καὶ τὸν μεγάλον λύχνον του, τὸν κυκλικόν, ψηλά, ἐκεῖ-ἀπάνου. Ἐλευθέρα, τὴν στιγμὴν αὐτή, δὲν ἐσκεπάζετ’ ἀπὸ τίποτ’ ἄλλο, παρὰ μόνον ἀπὸ λίγους κάδους, στρογγυλοὺς καὶ φουσκομένους, ἀποτεθειμένους ἐκεῖ-κάτου, εἰς τὴν μίαν των πλευρῶν της. Τὰ κανόνια, τὰ χωμένα κάθετα μέσα εἰς τὸ χῶμα, καὶ προβάλλοντα ἐκεῖθεν ὄρθιον, τὸν ἥμισυν κορμόν 35
των, μαυρωπόν, παράδοξον, ὀγκώδη, ὑπερήφανα ἄλλοτε ὄργανα πολέμου, ταπεινοὶ σήμερον ὑπηρέται τῆς εἰρήνης, τὴν ἐφύλατταν, κατεβαίνοντ’ ἄνωθεν, ἀπὸ τὸ ἕνα κι’ ἂπ’ τὸ ἄλλο μέρος της, κατὰ γραμμήν, ἀντικρυζόμενα, ἐν τῇ ἀφώνῳ ἐκπληρώσει τοῦ χρέους τῶν τοῦ παθητικοῦ. Καὶ παρ’ αὐτά, οἱ στῦλοι τοῦ γκαζιοῦ, ὑψώνοντο ἐπίσης, ὁμοίως κατὰ γραμμήν, καὶ ἀντικρυζόμενοι, λεπτοί, εὐθυτενεῖς, μὲ τὸ ἐλαφρόν των διάδημα, ὑέλινον, ἐπὶ κορυφῆς. Δύο βαροῦλκα, ἀπ’ τὸ ἕνα των πλευρῶν, κοντὰ-κοντά, ἐξέτειναν τοὺς βραχίονάς των, ἐστραμμένους πρὸς τὰ ἐντός, ὀξεῖς, χονδρούς, ἀκάμπτους καὶ ἀπειλητικούς. Πέρα, τὸ πρασινοβαφὲς ξύλινον ἐπιθάλασσον παράπηγμα, τὸ παρὰ τὸν φάρον, ἐκολλάτο εἰς τὰ πλάγιά του, προσλαμβάνον εἰς τὸ σκότος ὡς ἀλλόκοτον τινὰ μορφὴν κολοσσαίου φυσικοῦ ἐκφύματος, ὀστρεώδους, βρυοσκεπούς. Καὶ μεταξύ των καραβιῶν, παρὰ τῆς σκάλες, μερικὲς βαρκοῦλες, δεμένες καὶ αὐτές, ἐλικνίζοντ’ ὡς ἐκεῖνα, ἐνῷ μία, ἐπεριπλανάτο ἀνὰ τὰ νερά, φέρουσα εἰς τὴν πρύμη μέγα φῶς, ρῖχνον βαθεῖαν φλόγα κόκκινην ἐπάνω εἰς αὐτά, ὑπὸ τὴν λάμψιν τῆς ὁποίας ὁ βαρκάρης τῆς ἐψάρευε. Καὶ ἐπὶ τῆς στενῆς αὐτῆς λωρίδος τοῦ ἐδάφους, ἀρχιζοντες ἐπανωθεν, κι’ ἀνακοπτόμενοι πρὸ τοῦ τοιχώματος τοῦ φάρου, οἱ περιπατηταὶ ἔφερναν τῆς βόλτες των, κανονικὲς καὶ ὠρισμέναις, κατὰ μῆκος, στριφογυρίζοντες ἑκάστοτε. Δύο-τρεῖς κυρίες, τὴν φορᾶν αὐτήν, ἤσαν μεταξύ των, καὶ ἠκούοντο οἱ κιχλισμοὶ μιᾶς, κοντῆς καὶ στρουμπουλῆς, γελώσης. Ἕνας παχύς, προγάστωρ, περπατῶν μὲ μικρὰμικρὰ γρήγορα βήματα, καὶ ξεφυσῶν, ὡς ἀσθματικός, ἔλεγε περνῶν πρὸς τὸν σύντροφον τοὺ• - Ἕνας κεφαλαιοῦχος δὲν ἠμπορεῖ, κύριε, νὰ ἐμπιστευθῆ τὰ κεφάλαιά του κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον. Πρέπει νὰ ἔχῃ ἐγγυήσεις... Ἡ τάβλες ὁπού χρησιμεύουν πρὸς ἀνάβασιν εἰς τὰ δεμένα 36
πλοῖα ἔκριζαν ἐνίοτε, ἕνας καραβόσκυλος, ὀρθὸς ἐπὶ τῆς πλώρης, ἐγαύγιζε ἀγρίως τοὺς διαβαίνοντας. Ἐπάνω δέ, τὸ λιμεναρχεῖον ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος, καὶ τὸ τελεωνεῖον ἀπὸ τ’ ἄλλο, σιωπηλά, ἐστέκοντο παρὰ τὴν ἀρχήν του. Καὶ πέραν τούτου, θαμποφωτισμένη ἀπὸ τὰ ὀλιγοστὰ φανάρια της, ἡ παραλία ἑξαπλώνετο, μακρά. Τὰ καβαλέττα ἀπὸ τῶν ὁποίων κρέμονται ἡ πλάστιγγες δὶ’ ὧν ζυγιάζετ’ ἡ σταφίς, ἔρριχναν ἐπ’ αὐτῆς τοὺς ἴσκιους των, προσπαίζοντας, καὶ κατὰ διαστήματα, τὰ κασσονάκια τῆς μελαχρινῆς ἀνάσσης τῶν Πατρών, συμμαζωμένα εἰς πλατεῖς σωρούς, ἑτοίμους διὰ τὴν ἐπιβίβασιν, ἐπρόβαλλαν τὰ λευκάζοντα πλευρά των, διανυκτερεύοντα ὑπαίθρια. Ἡ ἀποθῆκες τῆς κλειστές, ἀμίλητες, καὶ τ’ ἄλλα τῆς οἰκήματα βυθισμένα εἰς τὴν νάρκην. Βαρέλια, κάδοι, σάκκοι, χειραμάξια, ἀφειμένα πρόχειρα διὰ τὴν μέλλουσαν ἐργασίαν τῆς αὐγῆς, ἐσκέπαζαν τὰ πεζοδρόμιά της, κατὰ μέρη. Δύο-τρία κάρρα, ξεζεμένα, εὐρίσκοντο ἐκεῖ-ποὺ καὶ αὐτά, εἰς μίαν ἄκρη της, καὶ ἀκουμποῦσαν μπρουμουτισμένα, τοὺς ρυμοὺς τῶν εἰς τὸ χῶμα. Ἕνα-δύο καφφενέδες, νυσταλέοι, ἄφιναν λίγο φέγγος κ’ ἔβγαινε ἀπὸ τ’ ἀκάθαρτα γυαλιά των, δίχως νὰ μπορῇ νὰ διαλύση τὸ σκοτάδι, ὡς δὲν ἴσχυε νὰ τὸ διαλύση ἡ ἀναιμική των φανῶν λάμψις. Οὔτε κίνησις κόσμου, οὔτε θόρυβος ζωῆς, ἐπάνω εἰς αὐτήν. Ἐργαζομένη ὅλην τὴν ἡμέραν, ἔλεγες πὼς ἐβιάζετο νὰ κοιμηθῆ, μιὰ ὢρ’ ἀρχήτερα. Σπανίως, κανεὶς ἀραιὸς διαβάτης ἐπερνοῦσε ἀπ’ αὐτήν, καὶ μέσα εἰς τὸ νερό, ἀπὸ τὴ μίαν ἄκρη ὡς τὴν ἄλλη, καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασίν της, ἀραγμένα, ἥσυχα, τὰ καραβάκια ὠνειρεύοντο. Μονάχα, πέρα-πέρα, εἰς ἕνα μαγαζί, μία παρέα ἰταλῶν, ἐτραγουδοῦσε κουτσοπίνοντας, καὶ ἀκοῦντο τὰ r ρεκάζοντα τραχέα στὸν ἄερα. Καὶ μόνον δυὸ χαμίνια, ὀρεχθέντα φαίνεται φλανάρισμα ἐρημικόν, ἔσερναν τῆς γυμνὲς πατοῦσες των στὴ σκόνη ἐπιμόνως καὶ ἐκραύγαζαν πρὸς τὸ κενόν: 37
Σαν τί τὸ θέλ’ ἡ μάνα σου, Σαν τί τὸ θέλ’ ἡ μάνα σου, Σαν τί τὸ θέλ’ ἡ μάνα σου, Τη νύχτα τὸ λυχνάρι, ὤχ, Τη νύχτα τὸ λυχνάρι, ὤχ. Οπώχει μέσ’ στὸ σπίτι της, Οπώχει μέσ’ στὸ σπίτι της, Οπώχει μέσ’ στὸ σπίτι της, Τ’ ἄστρι καὶ τὸ φεγγάρι, ὤχ, Τ’ ἄστρι καὶ τὸ φεγγάρι, ὤχ! Ἐσταμάτησα δύο-τρεῖς ποὺ ηὔρα μπρός μου, ἐρωτῶν αὐτοὺς ποῦ ἔγινε ἡ αὐτοκτονία• διότι ἤμουν περίεργος νὰ ἰδῶ τί ὄψιν καν θὰ εἶχε τὸ ξενοδοχεῖον, ὅπου ἔγινε τὸ πράγμα• μὰ κανεὶς δὲν ἤξερε νὰ μοῦ ἀπαντήση. Τέλος πάντων, ἕνας ὁπού ἐκάθετο ἀπέξω ἀπὸ κάποιον μικροκαφφενέν, μοῦ ἔδειξε τὸ σπήτι, ἀπ’ τὰ πρῶτα της γραμμῆς, ἐκείπου, ὀπίσω καὶ ὀλίγο δώθε ἀπὸ τὸ τελωνεῖον. Καὶ πλησιάσας, ἐκύτταξα πρὸς αὐτὸ προσεκτικά, ἐξετάζων τὴν ὅλην θέαν του. Ὑψηλόν, ἀφώτιστον, σιγῶν, ἐγείρετο, ὡσὰν ἄψυχον ἐν τῇ σκιᾷ. Κανένας δὲν ἐστέκετο πρὸ αὐτοῦ, κανένας δὲν ἐφαίνετο κινούμενος μέσα εἰς αὐτό. Ἤρεμον, καὶ ἄφωνον, καὶ σκοτεινόν, ὠρθοστατοῦσεν ἐπὶ τῆς θέσεώς του, ἀπαθῶς ἀποβλέπον πρὸς τὴν ὁδόν. Μόνον, οἱ φανοὶ τῆς εἰσόδου του, ἔκαιαν, μὲ ἀσθενὲς φῶς, καὶ μόνον, εἰς ἕνα ἐκ τῶν παραθύρων του, ἐπάνω, εἰς τὸ τρίτο πάτωμα, ἀπομὲσ’ ἀπὸ τὸ τζάμι, διεκρίνετο, τρεμολάμπον, ἕνα κερί. Παραμέσα θὰ ἔκειτο βέβαιά το πτῶμα, δύσμορφος σωρός, ἀκίνητος, ἐπάνω εἰς τὸ μαῦρο του κρεββάτι, τὸ κρεββάτι τὸ ἀγκαλιάζον τὸν ξένον, τὸν ὁποῖον κανένας δὲ θὰ ἔκλαιε αὔριον. Καὶ λυπημένος τὴν φορᾶν αὐτήν, χωρὶς καλὰ-καλὰ νὰ ξέρω κ’ ἐγὼ γιατί, μὲ τὴν καρδίαν σφιγγομένην ὑπὸ ἀορίστου ἀγωνίᾳς πρὸ τῆς ἐντε38
λοῦς ἡσυχίας τοῦ οἰκήματος, ἒστριψ’ ἂπ’ τὴ γωνιά του, κ’ ἐτράβηξα καὶ πάλι πρὸς τὰ ἄνω. Καὶ μετὰ πέντε-δέκα βήματα, διὰ τοῦ πλαγίου δρόμου ἔβγαινα στὴν ὁδὸν τοῦ Ἁγι’ Ἀνδρέου. Εἰς τὰ μπακάλικα, ἡ κίνησις εἶχε πλέον λιγοστέψη αἰσθητῶς, οἱ πλεῖστοι των ἀστῶν θὰ εἶχαν πάῃ ἀπὸ ὥρα εἰς τὰ σπίτια των, φέροντες τὰ ὀψώνιά των, καὶ μόνον μερικοὶ βραδυναντες ἀκόμη ἔκαμπταν ἀνερχόμενοι τοὺς κοντινοὺς δρόμους. Ὅμιλοι οὐχ’ ἧττον ἀρκετοί, ἐστάθμευαν, περνοῦσαν, μέσα στὰ μαγαζιὰ ὁ σάλαγος ἦτον πάντα ζωηρός, τὰ μπακαλόπαιδα ἐφώναζαν διαρκῶς, ἔφεγγαν τὰ γκάζ, οἱ αἴροντες τῆς γαρίδες ἐκυκλοφοροῦσαν, καὶ ὁ ἀρχηγὸς τῶν ἀχιναίων ἐξελαρυγγίζετο κραυγάζων. Μία ἅμαξα, βραδεῖα, διέβαινε ἀψόφως σχεδὸν κυλιομένη ἐπὶ τοῦ κονιορτοῦ, καὶ ἐκτοπίζουσα τοὺς βρισκομένους ἐμπροστά της. Καὶ πάρα πίσω της, ἕνας μικρουλάκος, ἐκυλοῦσε ἕνα χειραμάξι, παταγῶν, καὶ φωνάζων στεντορείως Βάααρδααα!, ὡσὰν νὰ ἦτον δεκατρεῖς φορὲς μεγαλήτερο ἀπὸ τὴν ἐμπρὸς ἅμαξαν. Δύο στρατιῶτες ἔβγαιναν ἀπὸ ἕνα μαγαζί, σκουντώμενοι, μετὰ πρόχειρον κρασοποσίαν• προφανῶς, καὶ σφουγγίζοντες, μὲ τὸ χέρι τῶν ἀνάποδα, τὰ βρεμμένα χείλια των. Κ’ εἰς τὴν στροφὴν τοῦ δρόμου, πρὸς τὴν λέσχην, τέσσαρες-πέντε μαζεμένοι, ἐστέκοντο καὶ ἐμιλοῦσαν μὲ σφοδρότητα• καὶ ὁ ἕνας ἐξ αὐτῶν, ψηλός, εὐρύνωτος, χειρονομῶν βιαίως, ἔλεγε πρὸς τοὺς ἄλλους• - Θέλεις φίλε μου νὰ σ’ ἐκτιμάη καὶ νὰ σ’ ἀγαπάη ὁ ἄλλος; Νᾶν τοῦ κάνῃς κακό!... Εἰς τὴν πλατεῖαν Γεωργίου, ὅπου μετ’ ὀλίγον ἔφθασα, ἐρημία ἐκυριαρχοῦσε, τὰ περισσότερα ἐκ τῶν τριγύρω μαγαζιῶν ἤσαν σφαλιστά, κάμποσα ἁμάξια, ἄεργα, ἀνέμεναν, κ’ ἐν τῇ σιωπῇ, τὰ δυὸ ἀναβρυτήρια τοῦ μακαρίτη Γιώργη Ρούφου, μὲ τοὺς φανταστικούς των γρύπας, ἐξέχυναν τοὺς σταλαγμοὺς 39
τῶν εἰς τῆς γοῦρνες, φλοισβίζοντα γλυκά. Σιωπηλὲς ἐπίσης, ἡ καμάρες τῶν ὁδῶν τῆς πόλεως, ἔφρατταν αὐτᾶς δώθε καὶ κείθε, μὲ τοὺς στύλους τοὺς ὀγκώδεις των καὶ μὲ τὰ ἡμικυκλικά των τόξα, ὑπὸ τὰ ὁποῖα, ἄρχιζε πλέον νὰ λωφάζη, ἡ πληθὺς τῶν ποικίλων καταστημάτων, ὁπού φωλεύουν εἰς αὐτᾶς. Διαμέσου δὲ αὐτῶν, ἐτράπην πρὸς τὴν ἐπάνω χώραν, ἀνέβηκα τὴν μακρὰν τριμερῆ μαρμαρίνην σκάλαν ἡ ὁποία φέρνει εἰς αὐτήν, ἐνῷ ἕνας φουστανελλᾶς, μεσόκοπος, μισομεθυσμένος, τὴν ἀνέβαινε κι’ αὐτός, κρατούμενος ἀπὸ τὰ κάγκελλά της, μετὰ μόχθου, καὶ μουρμουρίζων ἀδιάκριτα τινά, κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν, καὶ ἄρχισα νὰ πλανῶμαι στὰ σοκάκια της. Ἡ ἴδια ἡσυχία ἐβασίλευε κ’ ἐδῶ, ἡ ἴδια ἐρημία, καὶ μόνον σὲ καμμιὰ ταβέρνα, τῆς ὁποίας τὴν κόκκινη παντιερούλα ἐκυμάτιζε ἡ νυκτία αὔρα, ὁμιλίες ἀντηχοῦσαν, ἐτσουγγρίζοντο ποτήρια, ἢ ἐγόει ἀμανές. Σκεπαζόμενα ἀπὸ τὸν βαρὺν ἴσκιον τοῦ γηραιοῦ κάστρου, ὡσὰν στρουθία ποὺ ἐζήτησαν θὰ ἔλεγες προφύλαξιν ὑπὸ τὰς εὐρείας πτέρυγας ἀητοῦ, τὰ μικρὰ σπιτάκια της, ἀνέβαιναν, κατέβαιναν, ἐστριμώνοντο, ἐξελίσσοντο ἐπὶ τῶν πλευρῶν του, καὶ μεταξὺ αὐτῶν περιεπλέκοντο οἱ δρομάκηδές της, ἡ σκαλίτσες της, τὰ μονοπατάκια της, τὰ ποικιλώτατα καὶ τὰ χαριέστατα. Ἀμπαρωμένες ἡ πορτίτσες τους, μανταλωμένα τὰ παραθυράκια τους, ἡ φτωχολογιὰ ἐξεκούραζε τὸ κεφαλάκι της, ὑπὸ τὴν εὔνουν στέγην τοῦ οἰκίσκου της. Ἔτσι, κατέληξα εἰς τὰ Ψηλ’ Ἁλώνια, καὶ ἐξεμπουκάρισα, ἀπὸ ἕναν στενωπόν, σ’ αὐτά. Ὁ ὤμμορφος κάμπος ἦτον τυλιγμένος εἰς τὴν συνήθη του γαλήνην, τὸ φεγγάρι ἐκρέμετο ἄνωθεν αὐτοῦ, ἀχνό, ἡ χλόη τοῦ ἔφρισσεν ἐλαφρὰ ὑπὸ τὴν μαλακὴν πνοὴν ποὺ ἤρχετο μακρόθεν, καὶ ἁπαλή, ἁπαλὴ καὶ τρυφερά, σοῦ ἐχάιδευε, ὡς διὰ θωπείας ἀγαπῶντος χεριοῦ, τὰ πόδια, τὰ δέντρα τοῦ ἐθροοῦσαν, ζοφερὰ καὶ μυστηριώδη. Καὶ προσεγγίσας εἰς τὴν ἄκρη-ἄκρη των, ἐκεῖ ὅπου τα λίθινά των κάγκελλα δίνουν 40
εἰς τὴν ὤμμορφη πλατεῖα ὡς ὄψιν τινὰ παμμεγέθους φυσικοῦ ἐξώστου, ἐγειρομένου ὑπὲρ τὴν χαμηλὴν ἐκεῖθεν χώραν, ἀκούμπησα καὶ εἶδα πρὸς τὰ κάτω. Καὶ πρὸ τῆς ἀμόρφου μάζας τῆς μισοκοιμωμένης τέλος πόλεως, πρὸ τῆς ἀπολύτου ἠρεμίας τῆς θαλάσσης, πρὸ τῆς βαθυτάτης ἀκινησίας καὶ τῆς ἀδιαλείπτου σιγῆς τῶν ἀπέναντι βουνῶν, ὁ νοῦς μου ἐπέταξε καὶ πάλιν πρὸς τὸν δυστυχῆ, ὁ ὁποῖος ἐκοίτονταν κεῖκάτου, μοναχός, ἐπάνω εἰς τὸ ἄψυχο κρεββάτι τοῦ σκοτεινοῦ ξενοδοχείου. Ά, βεβαίως, ἐὰν ἡ ζωὴ τὸν εἶχε ἀπατήση, ἀλλὰ ἐπεθύμησε τουλάχιστον νὰ ἐκπληρώση καν πιστότατα τὴν τελευταίαν θέλησίν του! Δὲν εἶχε ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε ἡ κοντὴ αὐτὴ καὶ στρουμπουλή, ἡ ὁποία ἐγελοῦσε τόρα, μὲ ὅλη της τὴν καρδιά, πέρα εἰς τὸ μῶλο. Δὲν εἶχε ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε ὁ παχὺς αὐτὸς καὶ ὁ κοιλαράς, ὁ ὁποῖος ἐπερπατοῦσε, μὲ μικρὰ-μικρὰ γρήγορα βήματα, καὶ ἐξεφυσοῦσε ὡς ἀσθματικός, καὶ ἐμιλοῦσε πρὸς τὸν σύντροφόν του περὶ κεφαλαίων κ’ ἐγγυήσεων. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε τὰ μπακαλόπαιδα αὐτά, τὰ ὁποῖα παρετάσσοντο, μὲ τὴν καταβρεχτην ποδιά των, ὡς ὀρθοὶ φρουροὶ τῶν βαρελιῶν, ὑπὸ τὴν παλλομένην τῶν ραμφῶν τοῦ γκὰζ γραμμήν, καὶ διαλαλοῦσαν τὸ ἐμπόρευμά των. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε οἱ κουβεντιάζοντες αὐτοὶ μέσα στὸ Λεσχίδιον, οὔτε οἱ πλαταγίζοντες τὰ ζάρια τοῦ ταβλιοῦ, οὔτε οἱ ἀνακατεύοντες τὰ κόκκαλα τοῦ ντόμινου, οὔτε οἱ μπιλλιαρδίζοντες ὀργίλως εἰς τὸ βάθος. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε τὰ καβαλέττα αὐτά, τὰ ὁποῖα ἐπερίμεναν, ρίχνοντα εἰς τὴν παραλίαν τοὺς προσπαίζοντάς των ἴσκιους, τὴν ἐπαύριον γιὰ ν’ ἀρχίσουν τὴ δουλειά των, οὔτε τὰ κασσονάκια, τὰ διανυκτερεύοντα ὑπαίθρια, εἰς πλατεῖς σωρούς, ὁπού ἐκαρτεροῦσαν, μὲ τὰ λευκάζοντα πλευρά των, νὰ ἐρθῆ ἡ ὥρα νὰ μπαρκαρισθοῦν γι’ ἀγνώστους χώρας. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε οἱ κουβε41
βεντιάζοντες αὐτοὶ μέσα στὸ Λεσχίδιον, οὔτε οἱ πλαταγίζοντες τὰ ζάρια τοῦ ταβλιοῦ, οὔτε οἱ ἀνακατεύοντες τὰ κόκκαλα τοῦ ντόμινου, οὔτε οἱ μπιλλιαρδίζοντες ὀργίλως εἰς τὸ βάθος. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε τὰ καβαλέττα αὐτά, τὰ ὁποῖα ἐπερίμεναν, ρίχνοντα εἰς τὴν παραλίαν τοὺς προσπαίζοντάς των ἴσκιους, τὴν ἐπαύριον γιὰ ν’ ἀρχίσουν τὴ δουλειά των, οὔτε τὰ κασσονάκια, τὰ διανυκτερεύοντα ὑπαίθρια, εἰς πλατεῖς σωρούς, ὁπού ἐκαρτεροῦσαν, μὲ τὰ λευκάζοντα πλευρά των, νὰ ἐρθῆ ἡ ὥρα νὰ μπαρκαρισθοῦν γι’ ἀγνώστους χώρας. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε τὰ καραβάκια αὐτά, τὰ ὁποῖα ἀραγμένα, ἥσυχα, ἀπὸ τὴ μίαν ἄκρη ὡς τὴν ἄλλη, καθ’ ὅλην τὴν ἔκτασίν της, ὠνειρεύοντο, τρέμοντα ἀκόμα, τοὺς ἀνέμους τοῦ πόντου καὶ τοῦ κύματος τὴν ὁρμήν. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’αὐτόν, οὔτε οἱ ἰταλοὶ αὐτοὶ ψαράδες, οἱ ὁποῖοι ἐκουτσόπιναν μέσα στὴν ταβέρνα, καὶ ἐρέκαζαν τὰ r, τραχέα εἰς τὸν ἀέρα. Δὲν εἶχαν ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε οἱ στρατιῶτες αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ἔβγαιναν, εὐφρανθέντες ἀπομὲσ’ ἂπ’ τὸ μπακάλικο, καὶ ἐπάστρευαν τὰ χείλια των, μὲ τὴν παλάμη τῶν ἀνάποδα. Δὲν εἶχε ἐνοχληθῆ βέβαια γι’ αὐτόν, οὔτε ὁ φιλόσοφος ἐκεῖνος, εἰς τὴ γωνιά, ὁ εὐρύνωτος καὶ ψηλός, ὁ ὁποῖος ἐχειρονομοῦσε, καὶ ἐδίδασκε τοὺς ἑταίρους του, ὅτι γιὰ νὰ σ’ ἐκτιμάη καὶ νὰ σ’ ἀγαπάη ὁ ἄλλος, πρέπει νᾶν τοῦ κάνῃς κακό! Καὶ ἐν τῷ μεταξύ, ἡ πόλις ἐβυθίζετο ἐπὶ μᾶλλον καὶ μᾶλλον εἰς τὸν ὕπνον, ἡ νύχτα ἐπρόβαινε μεγάλη, τὰ ἄστρα ἐσπινθήριζαν λαμπρά, δροσιὰ κατέβαινε, ὀξεῖα, εἰσδύουσα μέσα εἰς τὰ κόκκαλα. Ἀργὰ-ἀργά, ἐκύλισ’ ἂπ’ τὸν πέρα δρόμον, ὁπού φέρνει διὰ μικροῦ ἐξοχικοῦ γύρου πρὸς ἐκεῖνον τῶν Ἰτιῶν, ἐβγήκα πρὸς τοὺς ἀγρούς. Τὰ χωράφια, νεοσκαφτά, ἀνέπεμπαν δριμεῖαν εὐωδίαν χώματος καὶ χόρτου, ἐπρασίνιζαν οἱ φράχτες, ὁ ἄγρυπνος μικρούλης κόσμος τῶν ἐντόμων ἀναδεύετο μέσα εἰς αὐτούς, ζωηρός, ὡς 42
ἐν χαρᾷ, ἕνα ἀηδόνι, μεθυσμένο ἀπὸ τὴν ἐμμορφιὰ τῆς νύχτας, ἔστελνε πρὸς αὐτὴν τοὺς γλυκούς του χαιρετισμούς, ἀποπάνω ἀπὸ μία λεῦκα, ὅμιλος μπακάκων ἐκόαζε φαιδρῶς. Ὑπὸ τὴν διαυγῆ ἀταραξίαν τ’ οὐρανοῦ, παρὰ τὴν λείαν νωχέλειαν τῆς θαλάσσης, ἡ γῆ, ἀσφαλής, ἐξεκουράζετο κι’ αὐτή. Οἱ κῆποι, μὲ τὰ εὔρωστά των δέντρα, μὲ τὰ ὑψιτενὴ τῶν κυπαρίσσια, μὲ τοὺς πλουσίους των ἀνθῶνας, ἔπλεαν εἰς τὴν δρόσον κ’ εἰς τὸ ἄρωμα. Καὶ τὰ ἀμπέλια, διέγραφαν ἐπ’ αὐτῆς, εὐθεῖς καὶ κανονικούς, τοὺς αὔλακάς των, ἐκτεινομένους ἀπὸ δῶ καὶ ἀπὸ κεῖ, καθ’ ὄλας τὰς διευθύνσεις, πανταχόθεν. Καὶ ἀπομέσα κι’ ἀπὸ κείνους κι’ ἂπ’ αὐτά, ἐπρόβαλλαν, τὰ ἐξοχικὰ σπίτια, οἱ ληνοί, εἰς ὄγκους λευκοὺς ἢ σκιερούς, βωβούς, ὡσὰν βγαλμένους καὶ αὐτοὺς ἀπὸ τὰ σπλάγχνα τῆς μητέρας. Ποῦ καὶ ποῦ, καμμία λαμπυρίδα, ἐφτερούγιζε, χαμοπετοῦσα, καὶ ταχεῖα, ἐχάραζε λεπτὴν φωτεινὴν γραμμούλαν, ἄφινε βραχεῖαν ἀλλὰ θαμβοῦσαν ἀστραπίτσαν, ξεφεύγουσαν ἀπὸ τὸν μικροσκοπικόν της πισινούλην. Φύλλα ἐσείοντο, κρυφομιλούντα, καλάμια ἐψιθύριζαν, σιγά. Ρυάκι ἒτρεχ’ ἐκεῖ-κάπου, ἀλλὰ τόσο ἀγαλινά, ὁπού ἐνόμιζες ὅτι δὲν ἤθελε νὰ ταράξη τὴν γαλήνην. Τίποτε δὲν διέκοπτε τῆς γῆς τὴν μυχίαν ἀνακούφισιν, τίποτε δὲν ἀμαύρωνε τῆς φύσεως τὴν ἄφραστον καλλονήν. Ὁ Παναχαϊκός, μακρὸς καὶ ὑψηλός, ἐδέσποζε τῆς πεδιάδος, ἐπιβάλλων. Ἀπὸ κάτω, ἀντικρύ μου, ὁμὰς περιπατητῶν ἤρχετο, ἐπροηγεῖτο ζεῦγος νέων, κι’ ἀποπίσω, εἰς ἀπόστασιν τινά, δύο κύριοι μετὰ δύο κυριῶν, ἅπαντες γεροντοποιοί. Ὁ νέος ἔπαιζε μὲ τὸ μικρὸ μπαστοῦνι του, ἔκλινε πρὸς τὴν νέαν, καὶ τῆς ἔλεγε, καθ’ ἣν στιγμὴν διέβαινε κοντὰ μοὺ• - Πῶς δηλαδή μου τὸ λέγετε αὐτό; - Σᾶς τὸ λέγω διότι μὲ ἐπειράξατε, ἀπαντοῦσε ἡ νεᾶνις, μὲ κελάδημα τρυγόνος, χαριεντιζομένη, καὶ ἀνακλίνουσα τὸν λαιμόν. 43
Τὸ ζεῦγος ἐπέρασε, γιούλια ἐμύρισαν. Ἡ κόρη εἶχε ἕνα ματσάκι εἰς τὰ στήθη της. Κατέβηκα εἰς τὸν παράλιον δρόμον, τὸν πρὸς τῆς Ἰτιές, ἔστριψα πρὸς τὰ μέσα. Μετ’ ὀλίγον, ἔμπαινα ἐκ νέου στὴν ὁδὸν τοῦ Ἁγι’ Ἀνδρέου, ἔκαμπτα τὴν ἐκκλησίαν ὁπού εἶνε στὴν ἀρχή της, καὶ ἐξ ἧς ἔχει τὸ ὄνομα. Καὶ σταθεῖς, ἀπέβλεψα πρὸς αὐτήν, πρὸς τοὺς λευκούς της τοίχους, πρὸς τὴν πόρτα τῆς τὴν θολωτήν, πρὸς τὸν ἐπὶ τῆς στέγης τῆς σταυρόν, πρὸς τὸ πελώριον δίπλα καμπαναριό, ἔνδοξον δημιούργημα τοῦ Γράβαρη. Σιωπηλὴ κι’ αὐτή, κατάκλειστη, καὶ ἀκίνητη, καὶ ἤρεμη, ἐκοιμάτο, ἀπαθής. Ἐπροχώρησα ἀκόμη. Ἡ ἰδία ἡσυχία, ἡ ἰδία ἡ σιγή, βαθυτέρα, πυκνοτέρα. Ὁριστικῶς πλέον, τὰ σπίτια, ὅλα, ἤσαν ἀποκαρωμένα, ἔρρεγχε ἡ πόλις. Ἀλλ’ ἀπὸ μεγάλο οἰκοδόμημα, ὀρθόν, ἐκεῖ-πού, εἰς τὸ πλάγι, ἐν τούτοις, ἀνεδίδετο βοή. Ἕνας ἀτμόμυλος, πελιδνὸς τὴν ὄψιν, ἐβόγγα ἐν τῇ νυκτί. ΑΝΘΡΩΠΟΙ/ ἐδούλευαν, παρασκευάζοντες τὸ ψωμί, τὸ ὁποῖον θρέφει τὸν κόσμον. Καὶ λίγο παραπέρα, ἀπὸ ἄλλο σπίτι, κρότοι ὀργάνων ἐξορμοῦσαν, τόνοι βιολιοῦ, κλαρίνου στόνοι, τραγοῦδι ἔσχιζε τὰ σκότη. Καφφὲ-σαντᾶν ἀγρύπνει, ἵδρυμα γλεντιοῦ, καὶ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἐδῶ, ἐπρόσφεραν τὸν φόρον τῶν εἰς τὴν ἀπόλαυσιν. Ἀνῆλθα τὴν στενήν του σκάλα, ἐζήτησα μιὰ μπύρα, καὶ ἐκάθησα. Ἐπὶ τῆς πενιχρᾶς σκηνῆς του, ὑπὸ τὴν μαύρην των γλωσσῶν τοῦ γκὰζ καπνιάν, ἐστέκετο, μία γυναῖκα, φέρουσα παρδαλὰ φορέματα, κοντά, ἕως εἰς τὸ γόνα, ὑπὸ τὰ ὁποῖα διεφαίνοντο, ἀκάλυπτες, ἡ παχειές της γάμπες, σφιγμένες μέσα εἰς τῆς μαῦρες κάλτσες της, ντεκολτέ, μὲ βιαίως πουδραρισμένα τὰ λευκά της μπράτσα, τὰ μισά της στήθη ἔξω, κόκκινή τα μάγουλα, καὶ τραγουδοῦσα. Ἄνοιγε τὸ στόμα τῆς πλατύ, ἐπρόβαλλε τὸ πόδι, ἔφερνε τὸ χέρι πρὸς τ’ ἀριστερό της μάτι, τὸ τραβοῦσε ἀπὸ κάτω, τὸ διέστελλε, καὶ οὐρλίαζε βραχνῶς: 44
― Regardez-moi dans l’oeil, dans l’oeil, dans l’oeil, Regardez-moi dans l’oeil, dans l’oeil, dans l’oeil... Καὶ προσέξας κάπως, ἀνεγνώρισα σ’ αὐτήν, τὴν ἡμίγυμνην γυναῖκα, ἡ ὁποία ἔτεινε τὴν λεκάνην πρὸς τὸν ὑπηρέτην, μονάχα μὲ τῆς κάλτσες καὶ τὸ ὑποκάμισον, ἀπὸ τὴν πόρτα τοῦ πλαγίου στὸ δικό μου δωματίου. Ἔπειτα τὴν διεδέχθη ἄλλη, καὶ ἐκείνην ἄλλη πάλι, ἐνῷ τὰ βιολιὰ καὶ τὰ κλαρίνα, ἐξακολουθοῦσαν νὰ γογγύζουν. Καὶ ἀφοῦ ἐτελείονε καθεμία τὸ τραγοῦδι της, ἒπερν’ ἕνα δισκάκι ἢ ἕνα σακκουλάκι, καὶ κατέβαινε τὰ δυὸ-τρία σκαλούνια τῆς σκηνῆς, κι’ ἄρχιζε νὰ γυρίζῃ, περιφέρουσα αὐτό, ἀνὰ τὴν σάλαν, μεταξύ των στοίχων τῶν εἰς τὰ τραπέζια καθημένων. Καὶ ἡ μωρία τοῦ νεκροῦ διεγράφη ἐκ νέου ἐμπροστά μου, κολοσσαία, ἐν τῇ λακωνικῇ της συντομία. Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γι’ αὐτόν, ὁ πουλῶν τοὺς ἀχιναίους, ἢ ὁ πουλῶν τῆς γαρίδες; Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γι’ αὐτόν, ὁ φουστανελλᾶς αὐτός, ὁ ὁποῖος μισομεθυσμένος ἐσκαρφάλονε τὴ σκάλα τῆς ἐπάνω χώρας, καὶ ἐτρίκλιζε, καὶ ἐπιάνετ’ ἂπ’ τὰ κάγκελλα, προσπαθῶν νὰ στηριχθῆ; Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γι’ αὐτόν, τὸ ἀηδόνι αὐτό, τὸ ὁποῖον μεθυσμένο ἀπὸ τὴν ἐμμορφιὰ τῆς νύχτας καὶ ἀπὸ τὴ γλύκα τῆς φωνῆς του, ἐκολυμποῦσεν εὐτυχισμένο εἰς τὴ δροσιὰ τοῦ ἀέρος καὶ εἰς τὸ φῶς τοῦ φεγγαριοῦ; Ποῖος λοιπὸν ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ γι’ αὐτόν, ὁ νέος αὐτὸς ποὺ ἐρωτολογοῦσε μὲ τὴν κόρην, ἡ κόρη αὐτὴ ἡ ὁποία ἔφερε τὰ γιούλια εἰς τὸ στῆθος, καὶ ἐχαριεντίζετο, μὲ κελάδημα τρυγόνος, ἀνακλίνουσα τὸν λαιμόν; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν τῆς ἐκκλησίας ἡ κατάκλειστοι θύραι, οἱ ἄσπροι τοῖχοι καὶ ὁ κοιμώμενος σταυρός, μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν οἱ δουλεύοντες μέσα εἰς τὸν ἀτμόμυλον, τὸν βογγώντα ἐν τὴν νυκτί, καὶ παρασκευάζοντες μὲ ἵδρωτα τὸ ψωμί, τὸ ὁποῖον θρέφει τὸν κόσμον; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν οἱ γλεντῶντες αὐτοί, εἰς τὸ καφφὲ-σαντᾶν, καὶ χά45
σκοντες πρὸ τῶν εὐρώστων κνημῶν καὶ πρὸ τῶν λιγωμένων βλεμμάτων τῶν γυναίων; Βαθμηδόν, ἡ σάλα ἄδειασε, τὰ φῶτα ἐχαμπήλωσαν, τὰ βιολιὰ ἐσώπασαν, ἔκλεινε τὸ καφφὲ-σαντᾶν. Κατέβηκα τὴ σκάλα τελευταῖος, ἐτράβηξα ὀλίγο πρὸς τὸ μῶλο. Τὸ αἰχμηρὸν φανάρι ἔρριχνε πάντοτε στρεφόμενον τὴν ἄσπρη του ἀκτίνα ἐπ’ αὐτοῦ, δεμένα ἐσιγοκινοῦντο τὰ καράβια, ἥσυχη ἑξαπλώνετο ἡ θάλασσα, δροσερὸς ἐφυσοῦσε ὁ ἀέρας ἀπὸ τὴ στερεά, καὶ μόνον εἰς τὰ πλάγια των πετρῶν ἐγλυκοσβύνετο τοῦ κύματος τὸ ἀδιάκοπο τραγοῦδι. Ψυχὴ δὲν ἐφαίνετο σ’ αὐτόν, ἄχνα δὲν ἀκούετο. Μαυρωπά, τὰ κανόνια παρετάσσοντο, προβάλλοντα τὸν ἔξω του ἐδάφους ἥμισυν κορμόν των, ἐντεῦθεν καὶ ἐκεῖθεν, ἀντικρυζόμενα, ἐν τῇ ἐκπληρώσει τοῦ χρέους τῶν τοῦ εἰρηνικοῦ, οἱ στῦλοι τοῦ γκαζιοῦ, λεπτοὶ κ’ εὐθυτενεῖς, τὰ παρεστάτουν. Τὰ βαροῦλκα τὰ ἐπὶ τὴν μίαν των πλευρῶν, ἔτειναν τοὺς χονδροὺς βραχίονές των, ἐστραμμένους πρὸς τὰ ἐντός, ἀκάμπτους καὶ ἀπειλητικούς. Ὁ σωρὸς τῶν κάδων, ἐμπόδιζε ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος τὴν διάβασιν, ὠγκοῦντο ἡ κοιλιὲς τῶν βλακωδῶς, ὑπὸ τὴν περιοδικήν του φανοῦ λάμψιν. Ἡ βάρκα μὲ τὸ πυροφάνι εἲχ’ ἐκλείψη, θὰ ἡσύχαζε κ’ ἐκείνη προφανῶς, προσδεθεῖσα ἐκεῖ-κάπου. Ἡ σιγαλιὰ ἦτον μεγάλη, κι’ οὒτ’ αὐτὲς ἡ τάβλες ποὺ ἀνέρχονται στὰ πλοῖα ἔκριζαν καθόλου. Ὁ καραβόσκυλος θὰ εἶχε κοιμηθῆ κι’ αὐτός, πάνου εἰς τὴν πλώρη του, βαρυμένος νὰ γαυγίζη. Τὸ φεγγάρι ἐβασίλευε, τὸ σκοτάδι ἐπυκνόνετο. Ἕνα φῶς ἔλαμπε, μακρυά, μέσα εἰς τὴ θάλασσα. Βαπόρι ἤρχετο, ἀπὸ τὰ βάθη τοῦ πελάγους, ἐπλησίαζε ταχῦ, ἀκούσθῃ ὁ βαρὺς ἀνασασμός του, τὸ σφύριγμά του ἀνεδόθη, παρατεταμένον καὶ ἀπότομον. Ἐγύρισα γιὰ νὰ κοιμηθῶ, ἐπέρασα καὶ πάλι, ἀπὲξ’ ἂπ’ τὸ ξενοδοχεῖον, ὅπου ἔκειτο τὸ πτῶμα. Τὰ φανάρια τῆς εἰσόδου τοῦ ἤσαν κι’ αὐτὰ σβυμένα πλέον, θεοσκότεινο, κατάκλειστο, ὑψώνετο ἐν τῇ σκιᾷ. Μονάχα, ἐκεῖ-πάνω, εἰς τὸ τρίτο 46
πάτωμα, ὡσὰν φοβισμένο, ἔτρεμε τὸ κερί, ὠχρὸν καὶ ἐξηντλημένον. Ἔφθασα στὸ κατάλυμά μου, ἐβρόντηξα τὴν πόρτα, ὁ πορτιέρης ξύπνησε, μυχθίζων, μὲ τὸ σώβρακο, μοῦ ἄνοιξε. Ἀνέβηκα ἐπάνω, ἐμπήκα εἰς τὴν κάμερά μου, γδύθηκα, ἐπλάγιασα. Ὅλο το ξενοδοχεῖον, ἄφωτον, καὶ ἄφωνον, ἦτον βυθισμένον εἰς τὸν ὕπνον. Μόνον, ἀπὸ τὸ δεύτερο, ἐν τῇ σιγῇ τὴ ἀπολύτω, βροντερώτερον φαινόμενον, ἀνέβαινε ρουχαλητό, κάποιου τῶν κοιμωμένων, διαπερῶν θύρας καὶ παράθυρα, καὶ σχεδὸν σεῖον τὰ τοιχώματα. Καὶ ἀπὸ τοῦ δίπλα στὸ δικό μου δωματίου, ἐν ὢ εἶχα ἰδῆ διαβαίνων τὴν ἡμίγυμνον ἀοιδόν, ἀήθεις ἦχοι ἀνεδίδοντο, παράδοξοι θόρυβοι ἀντήχουν, σκεπασμάτων θρούς, καὶ σεντονιῶν ψίθυρος, τὸ κρεββάτι ἐπηγαινοήρχετο, προσέκρουε συνεχῶς κατὰ τοῦ τοίχου, ἐκλυδωνίζετο σφοδρῶς, ὡς πλοῖον ἐν καταιγίδι. Ά, μὰ τὴν ἀλήθειαν, ἐπιτέλους, ἐξάπαντος ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς ἦταν μωρός! Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ τὸ παιδὶ αὐτό, τὸ ὁποῖον ἔλεγε τὸ βράδυ, σέρνον ἐπὶ τῆς σκόνης τὲς γυμνὲς πατοῦσες του, τὸ τραγοῦδι τοῦ λυχναριοῦ; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθοῦν οἱ νυκτερινοὶ αὐτοὶ ναυτικοί, οἱ ὁποῖοι ἤρχοντο ἀπὸ τὰ βάθη τοῦ πελάγους, μὲ τὰ μάτια καρφωμένα εἰς τὴν πυξίδα των, προσέχοντες μόνον εἰς τὸ τέρμα τοῦ δρόμου των, καὶ ζητοῦντες τ’ αὐλάκι του, μέσα εἰς τὸν ἁρμυρὸν κάμπον; Μήπως ἤθελε νὰ ἐνοχληθῆ ὁ ρουχαλίζων αὐτός, ὁ ὁποῖος ἐχόρταινε τὸν ὕπνον, τὸν ἐροφοῦσε δὶ’ ὅλων των πόρων του, καὶ διέσειε τὰ τοιχώματα, ἢ μήπως οἱ ἐπὶ τῆς κλίνης ταύτης ἀσελγαίνοντες; Καὶ ἐστριφογύριζα, ἐπάνω στὸ κρεββάτι μου, ἀνήσυχος. Τὸ χράμι βέβαια ὁπού μου εἶχε βάλη ἀπομέσα, μοῦ ἔτρωγε τὸ κορμί, καὶ δὲ μὲ ἄφινε νὰ κοιμηθῶ. Δύο-τρεῖς ὧρες ἐπέρασαν, καὶ δὲν εἶχα κατορθώση νὰ κλείσω μάτι. Ἡ νύχτα ἔφευγε καλπάζουσα, ἡ αὐγὴ εἶχε προχωρήση γιγαντίως. Καὶ ἀπελπισθεῖς ὅτι θὰ ἠμποροῦσα νὰ κοιμώμουν, ἐσηκώθηκα, τράβηξα τοὺς μπερτέδες, καὶ ἄνοιξα 47
τὸ παράθυρο. Ἡ θάλασσα ἐξετείνετο κατωθεν αὐτοῦ, γαληνιαία καὶ ἀκύμαντος, ἀκύμαντος πάντοτε, καὶ πάντοτε γαληνιαία, ἀκίνητοι ὠρθοῦντο τῶν πέραν ὀρέων αἳ κατατομαί, καὶ ἀπὸ τοῦ Παναχαϊκοῦ ὁ ἥλιος ἀνέτελλε, θαυμασίως ὁμοιόμορφος καὶ ἀπαραμίλλως ἀναλλοίωτος...
το βιβλίο ΟΙΩΝΟΣ και άλλα διηγήματα στοιχειοθετηθηκε & σχεδιαστηκε τον Μάιο του 2015 απο τις εκδοσεις δυανυσμα και κυκλοφορει δωρεαν σε ηλεκτρονικη μορφη στο διαδικτυο χωρις καμια αξιωση οσον αφορα στα πνευματικα δικαιωματα
εκδόσεις ΔΙΆΝΥΣΜΑ
52