ÖZEL LİDER ŞİŞLİ İLKÖĞRETİM OKULU REHBERLİK SERVİSİ AİLE BÜLTENİ
ANAOKULU ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
İnsanın kişiliği, zihinsel, duygusal ve fiziksel gelişimi özellikle yaşamın ilk altı yılında çok hızlı gelişir. Bu kritik dönemde, çocuğun tüm potansiyelini gerçekleştirebilmesi için desteklenmesi ve bunun için uygun çevrenin sağlanması önemlidir. Bunu göz önünde bulundurduğumuzda anne-baba ve eğitimcilerin çocuğun yaşına ait gelişim özellikleri hakkında bilgi sahibi olmalarının çocuğun desteklenmesi açısından önem taşır. Gelişimin hiyerarşik bir sırası vardır ve her aşama bir sonraki aşamanın ön koşuludur. Her çocuk bu sırayı izler, ancak bu aşamaları geçme hızı çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir. Çocuktan beklenen davranışlar gelişim düzeyiyle sınırlı olmalıdır. Çocuğun yaşına ait gelişim özelliklerinin bilinmesi çocuğun tanınması, doğru yönlendirilmesi, gelişime ait normal dışı gelişmelerin, özel ilgi ve yeteneklerinin erkenden tespit edilmesi açısından önemlidir.
36-48 AYLIK ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
3-4 yaş arasındaki çocukların bu yaşlarda gerçekleştirecekleri bazı gelişim aşamalarını şu şekilde özetleyebiliriz:
BÜYÜK KAS MOTOR GELİŞİMİ
artar.
Yürüme, koşma, sıçrama becerilerinde ilerleme sağlar. Ayak değiştirerek merdiven çıkar, inerken tek ayak iner. 3 tekerlekli bisikleti pedalla çevirerek 1-2 metre ilerler. Çocuk bahçesindeki aletleri daha etkin olarak kullanır. Parmak ucunda yürümeyi başarır. Geri geri yürümeyi becerir. Ani dönüş ve duruşları becerebildiğinden koşmadaki başarısı Çember etrafında döner. Yuvarlanmakta olan topa tekme atar. Yerden zıplatılan topu yakalar. Hareket halindeki büyük bir topu ayağı ile durdurur. Ritme uygun dans eder. Yerde duran oyuncakları yere oturmasına gerek kalmadan alabilir.
KÜÇÜK KAS MOTOR GELİŞİMİ
Basit insan figürü çizebilir. 1
İki elini koordineli olarak kullanmaya başlar. El tercihi belirgindir. Verilen basit şekilleri makasla keser. Oyun hamuru gibi yumuşak malzemeleri kullanarak değişik şekiller oluşturmaktan hoşlanır. Çeşitli malzemelerle baskı yapar. Sıvıları bir kaptan başka bir kaba boşaltır. Model olunduğunda bir kağıdı 3 kez katlar. Kesilmiş bir şekli başka kağıtta bulunan aynı şeklin üzerine yapıştırır.
SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM
Davranışları daha dengeli ve olumludur. Akranları ile beraber oyun oynar. Adını-cinsiyetini söyler. Telefonda tanıdığı biri ile konuşur.
Hayalinde canlandırdığı şeylerden korkmaya başlar. Değişken bir görünüm sergiler. Ayrılık endişesi denilen kaygının bu yaşta kaybolması beklenir.
Kendisi ile ilgili sorulan sorulara uygun cevaplar verir. Grup oyunlarına katılır. Sırasını bekler. “Lütfen!” “teşekkür ederim” gibi nezaket sözcükleri kullanır. Duygularını ifade eder. Ben bilinci gelişir. Artık bağımsız bir varlıktır, kendi iradesini, benliğini keşfetme eğilimi içerisindedir. Bağımsız hareket etmenin yanında çevreye uyum sağlamayı da öğrenir. İnatçılık dönemi yavaş yavaş hızını yitirir. Bu yaştaki ısrar ve inatçılıkta ilerideki sağlıklı irade ve kendini kabul ettirebilme yeteneğinin temelleri yatmaktadır. Büyüklerin istekleriyle kendi istekleri arasındaki anlaşmazlıkların farkına varmaya başlar. Yavaş yavaş nereye kadar inatçılık edebileceğini, yani sınırlarını keşfeder. 3 yaşın sonlarına doğru büyüklere benzeme, onları taklit etme ihtiyacı başlar. Rol yapmaya başlar.
DİL GELİŞİMİ
Dili daha iyi kullanmaya başlar. Ancak kendini ifade etmede zaman zaman zorlanabilir. 1000 civarında kelime bilir, 300 civarında kelime kullanabilir. Zaman belirten sözcükleri kullanmaya başlar. 4 kelimeli cümleler kurar.
Konuşması belli ölçüde gramer kurallarına uygundur. Dilbilgisi kurallarını bilmekle 2
birlikte bir çoğunu kullanmaz. Basit öyküleri anlatır. Kendi kendine şarkı şiir tekerleme söyler. Yaptığı günlük işlerle ilgili olarak sorulan sorulara cevap verir. Konuşmalarında sıfatları, kişi zamirlerini, yer bildiren ifadeleri, çoğul eklerini kullanır. « Neden, nasıl, kim » ile başlayan sorular sorar. İki olayı oluş sırasına göre anlatır. Duygularını sözel olarak ifade eder. « Ben » ve « sen» zamirlerini uygun yerlerde kullanır. « Ve » bağlacını kullanarak düşüncelerini bağlayabilir. En son yaptığı deneyimleri anlatır. Fısıldayarak konuşabilir. Konuşurken ses tonunu duruma göre değiştirebilir. Gelecek zamanı kullanmaya başlar.
BİLİŞSEL GELİŞİM
Zengin hayal gücüne sahiptir. Hayal ve gerçeği birbirinden henüz ayırt etmese de günlük olaylara bağlı olarak zaman kavramı gelişmiştir. Adını ve yaşını söyleyebilir.
Öyküleri büyük bir dikkatle dinler. 4 yaşa doğru 10’a kadar ezbere sayar. Objeleri şekil ve renklerine göre gruplar. Ayırt etme ve eleştirme becerileri gelişir. Öğrendiği şiir ve şarkıları hatırlar. Nesnelerin benzer ya da farklı olduğunu söyler. Yer bildiren terimleri anlar. Ana renkleri isimlendirir. “Büyük – küçük, az – çok, açık – kapalı, uzun – kısa” kavramlarını ayırt eder. Birebir eşleştirme yapar.
Üç küple köprü yapar; altı küple kule yapar. 4 yaşına doğru 1’den 10’ a kadar olan nesneler içinde istenen sayıdaki nesne yada nesneleri gösterir. Eksik insan resmini kol ve bacak çizerek tamamlar. Üç-altı parçalı puzzle’ı tamamlar. Herşeyin nedenini arar. Sürekli olarak soru sorarak kendisine bir dünya yaratmak ve yarattığı bu dünyayı düzene sokmak ister.
Olayları istediği gibi görür ve kendi dünyasında kendinden çok emin olarak hareket eder. Yetişkinlerin isteklerini mantıklı olarak açıklamasını ister.
Dikkat süresi biraz daha uzar. 3
ÖZBAKIM BECERİLERİ
Kendi kendine yemek yer. Düğmesiz ve bağsız giysileri yardımsız giyer. Giysilerin önünü ve arkasını ayırt eder. Gereksinim duyduğunda bağımsız olarak tuvalete gider. Burnunu mendille siler. Kendine ait eşyaları toplar.
48-60 AYLIK ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ 4-5 yaş arasındaki çocukların bu yaşlarda gerçekleştirecekleri bazı gelişim aşamalarını şu şekilde özetleyebiliriz:
BÜYÜK KAS MOTOR GELİŞİMİ
Beden hareketlerini ustalıkla yönlendirir. Üç tekerlekli bisiklete ustalıkla biner. Top oyunlarını rahatlıkla oynar. Koşarak merdiven iner çıkar. Uzun adımlarla ve ayağını yetişkinler gibi basarak yürür.
Ayak değiştirerek iner çıkar. Topu kendisi sıçratıp yakalar. Bisiklete biner ve bisikletle köşeleri döner. 20 cm yükseklikten atlar. Topuk ve ayak ucuyla yürür. Dokuz blokla kule yapar. Küçük nesnelerin üzerinden atlar. Tırmanma becerileri artar.
Tırmanma, sıçrama, atlama, bisikletinin pedallarını hızlı çevirme ve takla atma gibi tüm bedensel etkinlikleri sever. Çizgi üzerinde yürür. Çift ayakla belli bir uzaklığa atlar, çift ayakla ileri ve geri geri sıçrar, tek ayak üzerinde sıçrar ve birkaç saniye durur.
KÜÇÜK KAS MOTOR GELİŞİMİ
Kendi kendine üstünü kirletmeden yemek yer, dişlerini fırçalar. Çoğu giysisini giyer, çıkarır. Kalem, fırça ve makası becerikli bir şekilde kullanır. Köşeli şekiller çizer. İnsan, ağaç, ev figürlerini çizer. Modele bakarak yuvarlak ve kare şeklini çizer.
Çeşitli şekiller çizer ve boyar. 4
Boncuk, makarna vb. nesneleri ipe dizer.
SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM
Akranları ve yetişkinlerle iletişiminde başarılıdır. Kuralları anlar ve uygular. Sorumluluk almaktan hoşlanır. Yetişkin desteğine daha az ihtiyaç duyar, daha bağımsızdır. Duygusal yönden daha dengelidir Adını-soyadını ve yaşını bilir. Toplum içinde kendinden beklenen davranışı sergiler.
Karşısındakinin de duyguları olduğunu daha iyi kavrar.
Yetişkinlerin konuşmalarına katılır. Oyuncaklarını paylaşır. Grup oyunlarında yetişkinlerin liderliğini kabul eder. İzin ister. Bir sorunu olduğu zaman yardım ister. Övülmekten hoşlanır. Kendinden küçüklere yardım etmeye karşı isteklidir. Hayalinde canlandırdığı şeylerden korkma devam eder. Zaman zaman karanlıktan, kaybolmaktan korkar ve neden korktuğunu anlamakta güçlük çeker. Davranışları genelde kendine güvenli ve dostçadır.
DİL GELİŞİMİ
Gramer kurallarına uygun konuşur. Hemen hemen tam ve düzgün cümlelerle konuşur.
2000-2500 civarında kelime bilir. Yavaş yavaş karmaşık cümleler kurmakla beraber mecazi ifadeler de kullanmaya başlar. Hep konuşmak ister. Kitaplara yoğun ilgi duyar.
Sembollerle sözler arasındaki ilgiyi kavramaya başlar. Kendisine verilen üç yönergeyi dinler ve yerine getirir. Resimdeki saçmalıkları açıklar. Zıt sözcükleri söyler. Konuşmalarında bağlaç kullanır. Konuşmalarında sözcükleri olumsuz biçimlerinde kullanır. Ev adresini söyleyebilir. Olayları ve masalları konuların sırasını bozmadan anlatır.
BİLİŞSEL GELİŞİM
Olayların neden ve sonuçları ile yakından ilgilenir. Kavram gelişimi hızlıdır. 5
Sayıların anlamlarını kavramaya başlar. 1 –5 arası rakamları sıraya dizer. 8 rengi tanır. İnsan resmini 6 öğeyi içerecek şekilde çizer. 15 parçalı puzzle'ı tamamlar. 1’den 10’a kadar olan nesneler ile rakamlar arasında ilişki kurar. Nesneleri ortak özelliklerine göre (taşıtlar, hayvanlar, büyük/küçük nesneler, ağır/hafif nesneler vb.) sınıflandırır. 1’den 20’ye kadar ezbere sayar. 3’lü, 4’lü eşit setleri eşleştirir.
İki yarım daireyi birleştirip tam bir daire yapar. Baştaki, sondaki, ortadaki gibi mekânsal konumları ayırt eder. Bir olayı oluş sırasına göre sıralar. Nesnelerin neden yapıldığını söyler. “Neden?” sorusuna cevap verir.
Dokuları ayırt eder. Renkleri tonlarına göre sıralar. Kısa bir süre önce gördüğü resmi hatırlar. Eksik resimleri modele bakarak tamamlar. Gösterilen resimle ilgili bir öykü anlatır. Öyküdeki 5 ana noktayı hatırlar ve tekrarlar. Neden-sonuç ilişkilerini kurar. Etkinliklere bağlı olarak günün hangi zamanında olduğunu söyler. Bir nesnenin diğerine göre ağır ya da hafif olduğunu söyler. Benmerkezci düşünce yapısına sahiptir. Bu nedenle özel olanla genel olanı ayırt edemez. Nesneleri başka şeylerin simgesi olarak kullanmaya başlar. Sayı sayma yeteneği gelişmiştir fakat sayarken hatalar yapabilir. Tersine düşünme yeteneği henüz gelişmemiştir. Hala zihinsel kıyaslama yapamaz. Belleği güçlenmiştir. Söylenenlere inanır ve harfiyen uyar. Kendi kendini eleştirir fakat kendine güveni de vardır. Dikkati bir önceki döneme göre daha da gelişmiştir. Yaptığı işin görülüp beğenilmesini ister.
Kelimelerin anlamlarını sorar. Olaylar ile zamanı birleştirir. Sabah ve akşamı bilir. Televizyonda sevdiği dizinin zamanını hatırlamaya başlar. “Büyük-Küçük” kavramlarından sonra miktar, şekil, sıra gibi kavramlarda gelişme görülür.
Yakın geçmişteki olayları ilişki kurarak anlatır. Nesnelerdeki küçük özellikleri ve ayrıntıları daha iyi fark eder. 6
En az, en çok, birkaç sözcüklerinin anlamlarını bilir. Kısa bir süre gösterilip gizlenen resimdeki nesneleri hatırlar.
ÖZBAKIM BECERİLERİ
Yardımla saçını tarar. Giysisindeki büyük düğmeleri ilikler, çözer. Boyuna uygun bir askıya ceketini ya da hırkasını takar. Ayakkabılarını bağlar ve fiyonk yapar. Ellerini ve yüzünü yardımsız yıkar. Dişlerini fırçalar. Sofra kurallarına uyar. Yemekle ilgili araç gereçleri uygun kullanır. Sofra kurmak gibi ev işlerinde yardımcı olur.
Özbakım becerileri gelişimini desteklemek amacıyla ilk yapmanız gereken şey teşvik etmektir. Çocuğunuz yeni bir şey yapmaya çalıştığında mutlaka takdir etmeli ve uğraşmaya devam etmesi için desteklemelisiniz. Ancak hemen yardım etmeye kalkışmayın. Yeni bir beceriyi kazanmak için yeterli zamana sahip olması gerekir. Ona ihtiyacı olan zamanı verin. Yeni becerileri konusunda ne kadar çok idman yaparsa o kadar hızlı ve başarılı olacaktır. Son olarak, çocuğunuzun yaptığı işleri peşinden bir de siz düzeltmeyin. Örneğin arkasından devamlı yatağı siz de düzeltirseniz bunu fark edecektir. Böylece ona işini doğru yapamadığı mesajını vermiş olursunuz. Doğru yapmanın kendisinden çok doğru yapabilmek için çaba sarf etmesi önemlidir. 48-60 aylık çocuklardan beklenen genel gelişim özelliklerini kısaca belirttikten sonra yine de her çocuğun kendine özgü ve bir diğerinden farklı olduğunu ve her çocuğun kendi öğrenme hızı, stili ve büyüme hızı olduğunu belirtmekte fayda vardır. Gelişim hızının bazı dönemlerde yavaşlayıp bazı dönemlerde de hızlanabileceği unutulmamalı, her çocuğun aileden aldığı kalıtım özelliklerinin farklı olduğu gibi içinde yaşadığı aile ortamında ki deneyimlerinin de birbirinden farklı olabileceğini hatırlanmalıdır. Dolayısıyla çocuğun içinde yaşadığı yakın ve uzak çevre gelişimi üzerinde etkili olacaktır. Çocuğun gelişiminde onu zorlamak faydadan çok zarar getirir. Gelişim temposu ve hazır bulunuşluğu ile uyumlu desteklerin çocuğun gelişimine önemli katkı sağlayacağı bir gerçektir. Gelişimin tüm alanlarının önemli olduğu ilkesinden hareketle çocuğun çok yönlü gelişiminin hedef alınmasının önemli olduğu hatırlanmalıdır.
7