AĠLE ĠÇĠ ETKĠLĠ ĠLETĠġĠM ÖZEL LĠDER ġĠġLĠ ĠLKÖĞRETĠM OKULU REHBERLĠK SERVĠSĠ AĠLE BÜLTENĠ
ÇOCUKLAR VE ĠLETĠġĠM ĠletiĢim, genel anlamıyla, bireyin karĢısındaki tarafından anında ve açıkça anlaĢılmasını sağlayacak Ģekilde kendisini ifade etme davranıĢıdır. KiĢilerarası iliĢkinin sağlıklı bir Ģekilde yürütülebilmesi, olumlu bir Ģekilde devam etmesi için bazı koĢullar gerekmektedir. Sözkonusu çocuklar olduğunda, sözlü veya sözsüz iletiĢimimizde onlara vereceğimiz mesajlara dikkat etmemiz daha da önem kazanır. Bu nedenle ele alacağımız konular da; Ben Nasıl Bir Ebeveynim? Etkin Dinleme ve Basamakları Ben Dili ve 3 Öğesi Etkili ĠletiĢimde Gereken KoĢullar Etkin Dinlemenin Üstünlüğü ĠletiĢim Engelleri olacaktır. Anne-babaların birçoğu çocuklar ile iletiĢimlerinde genellikle onları dinlediklerini söyler. Ancak çocukları kendilerine bir sorunla geldiği zaman, “bir an önce” soruna çözüm bulma veya problemin kendilerine göre sebebini arama yoluna gidebilirler. Örneğin; çocuk “yarın okula gitmek istemiyorum” diyerek konuĢmaya baĢlarken, sözünü keserek “ama gitmek zorundasın” “hemen herĢeyden kaçıyorsun” yada “okulda yine kavga mı ettin? “ demek, çocuğa konuĢması ve sorunu açıklaması için gereken sessizliği sağlamaz. Oysa burada önemli olan anne-babanın söyledikleri değil, çocuğun söylemek istedikleridir.
Peki, önce kendimizle ilgili sürece Ģöyle bir göz atalım.
“Kendinizi, çocuğunuzun yaĢlarında olduğunuz dönemde düĢünün. Nelerde sorun yaĢadığınız hatırlayın. Bugüne kalan hangi sorunlarınız var? Nasıl çözdünüz? Sonrasında sizi güçlü kılan neydi?... Çocuğunuzla iletiĢiminizde, o zamanlardan size emanet kalan neler var? Çocuğunuzla olan iliĢkinizde hangisini/hangilerini kullanıyorsunuz? Çocuğunuzla sorunlarınızı çözmekte iĢe yarayan ve iĢe yaramayan neler var?...”
ETKĠN DĠNLEME
Etkili iletiĢimde önemli olan, çocuğun söylediklerinin tam olarak dinlenmesi ve doğru bir Ģekilde yorumlanmasıdır. Acaba çocuğunuzla olan iletiĢiminizde Ģu ifadelerden hangisi size uyuyor?
Çocuğumuzun ayırırız.
fikirlerini, anlattıklarını dinleriz ve ona, bunun için zaman
Çocuğumuza, bir düĢünce veya davranıĢa neden katılmadığımızı açıklarız.
DavranıĢının neye yol açacağını konuĢuruz. Cezadan çok olumlu pekiĢtireçler kullanırız. Çocuklarımıza güvendiğimizi belli ederiz. Onları sevdiğimizi hergün bir vesile ile belli ederiz. Çocuklarımızın bizim birer kopyamız değil, bizler gibi
ama farklı olduklarını
kabul ederiz.
ETKĠN DĠNLEMENĠN BASAMAKLARI
ZAMAN
Çocuğunuzla konuĢurken, ona zaman ayırmalı- sınız. Eğer zamanınız
yoksa, ona bunu açıkça söylemelisiniz. Örneğin; “Seni dinlemeyi çok istiyorum. Ama Ģu anda…… Seninle konuĢmak için beraber daha rahat bir zaman belirleyelim.”…gibi. YÜZYÜZE OLMAK KonuĢurken bedeniniz çocuğunuza dönük olmalı. Yapmanız gereken bir iĢ varken onu dinlemeye çalıĢmak, hem ona dinlenmediği izlenimi verecek, hem de siz onun anlattığı çoğu ayrıntıyı kaçırabileceksiniz.
MESAFE KonuĢurken aranızda bir engel bulunmamalı ve yeterli mesafe olmalıdır. AkĢam otururken, siz bir koltukta çocuğunuz diğer koltuktayken konuĢmak, yemek masasında konuĢmak… iletiĢimde gerekli olan sıcaklığı ortadan kaldıracaktır.
DUYGUYU ANLAMAK (EMPATĠ)
KonuĢurken çocuğunuzun ne hissettiğini anlamaya çalıĢmak, onun iletiĢimini sürdürmeyeceğini belirlemede önemli bir nedendir.
sürdürüp
GERĠ BĠLDĠRĠM Çocuğunuz konuĢurken ne anladığınızı ona sözel olarak geri
yansıtmak, hem anlayıp anlamadığınızı doğrulamanızı, hem de çocuğunuzun kendisinin anlaĢıldığını hissetmesini sağlar. Çünkü çocuk, anlaĢıldığını hissetmeden kabul edildiğini anlayamaz ve böyle bir iletiĢimde denge vardır. Bir tarafın diğerine üstünlüğü sözkonusu değildir.
Ve tüm bunlara ek olarak, anne-baba olarak aranızda bir tutum birliği olması gerekmektedir. Çünkü iletiĢimde verilen mesajın içeriği kadar, tutarlılığı da önemlidir. Sağlıklı bir iletiĢimin olması için, çocuğa “çifte mesaj” gitmemelidir.
BEN DĠLĠ VE 3 ÖĞESĠ Bazen, kendinizi iyi ifade ettiğinizi, çocuğunuza karĢı iyi bir dinleyici olduğunuzu düĢünseniz de, yolunda gitmeyen bazı Ģeyler olabilir. Bu aĢamada, kendinizi veya sorunu “nasıl” ifade ettiğiniz önemlidir. Kabul edilmeyen davranıĢ karĢısında yaĢadığımız duyguları; suçlayıcı ve değerlendirici olmayan “ben” mesajlarını kullanarak dile getirdiğimizde, iletiĢimde yaĢanabilecek sorunlar en aza iner. “Sen” mesajları ise suçlama, yargılama... yüklüdür. “Ne kadar anlayıĢsızsın” “beni hep üzüyorsun”...gibi.
“Ben Mesajlarında” 3 tür bilgi gerekir:
Sorun yaratan davranıĢ hangisidir? Bu davranıĢ bizi nasıl etkilemektedir? Bu etkinin bizde uyandırdığı duygular nelerdir?
Örnek: “Evde bana bu kadar iĢ yüklemekle çok acımasız ve düĢüncesiz davranıyorsunuz. Hiç kimsenin çocuğu böyle davranmıyor.” demek yerine “evde bu kadar iĢ yapmak zorunda kaldığım da, kendime ayıracak hiç zamanım kalmıyor. Bu da beni hem üzüyor hem de sinirleniyorum.” diyebilirsiniz.
ETKĠLĠ ĠLETĠġĠMDE GEREKEN KOġULLAR
Birlikte olmak, ama kiĢiliğini korumasına da izin vermek.
Çocuğunuzun duygu ve düĢüncelerini gerçekten kabul etmek. Çocuğunuzun hayatının özel olma ve gizliliğine saygı duymak. Onun bazı duygularının geçici ve anlık olduğunu bilmek. Çocuğunuzun, kendisinin veya sizin ortak yaĢadığınız sorunlara, onun da çözüm önerisi getirebileceğine inanmak. Özellikle onun yaĢadığı, çözebileceği sorunları kendi sorununuz haline getirip, çözmeye çalıĢmamak. Çocuğunuzu dinlerken, kimi zaman da kendi düĢünce, duygu, tutum veya değerlerinizin değiĢmesi riskini üstlenmeye istekli ve hazırlıklı olmak.
ETKĠN DĠNLEMENĠN ÜSTÜNLÜĞÜ
Huzur ve güven ortamı sağlar. Böyle bir ortamda çocuğunuz kendini daha rahat ortaya koyacaktır.
Ġyi bir iletiĢim sağlanacağından, örtülü olan sorunların da ortaya çıkmasına yardımcı olur. Aksi takdirde çocuğunuz, sizin zaten anlamayacağınızı düĢünerek, bazı sorunlarını anlatmaktan vazgeçebilir veya sorunlar anlaĢılamayacak Ģekilde ifade bulabilir. Çocuğun sorununu çözmesine yardım eder. Çünkü çocuğunuz anlaĢıldığını ve önem verildiğini hissettiğinde, enerjisini ve dikkatini kendisini anlatmaya çalıĢmaya değil, çözüm bulmaya yöneltecektir. Sıcak bir iliĢki kurulmasını sağlar. Çocuğunuza iyi bir model olduğunuz için, sizinle, arkadaĢlarıyla ve öğretmenleriyle olan iliĢkisinde, daha yakın ve etkin bir iletiĢim kuracaktır. AnlaĢılmıĢ olmak, çocuğunuzun karĢısındaki kiĢiyi de anlamaya çalıĢmasını sağlayacaktır. Bu da onun bir birey olarak kazanması gereken en temel becerilerden birine sahip olmasını sağlar.
ĠLETĠġĠM ENGELLERĠ
ĠletiĢim engelleri; çocuğunuzun düĢünce, duygu veya sorununu anlatmaya çalıĢırken, onun susmasına, konuyu değiĢtirmesine, önemsenmediği duygusuna kapılarak kırılıp küsmesine… sebep olan ve iletiĢimi kesen “yol tıkayıcılar” olarak adlandırılabilir.
Emir
vermek, yönetmek (1)
“Yapman gerekir” “….. yapacaksın” “yapmak zorundasın”….gibi. Örnekler: “Odanı sen toplayacaksın” “Doğru odana git” “ArkadaĢın Ahmet’ten uzak dur” Çocuk üzerindeki etkileri Duygularının yada gereksinimlerinin önemli olmadığını anlatır. Çocuğa, annebabasının, kendisinin kararlarına ve yeteneğine güvenmedikleri duygusunu yaĢatır. Korku yada aktif direnç yaratır. Söylenenlerin tersini yapmaya teĢvik edebilir.
Uyarmak,
tehdit etmek (gözdağı vermek) (2)
“……. yapmazsan ……… olur” “ya yaparsın yada ……” Örnekler: “Televizyonun sesini kısmazsan piĢman olursun”
“Tabağındaki yemeği bitirmezsen olanları hiç beğenmeyeceksin”… Çocuk üzerindeki etkileri Korkmasına, boyun eğmesine sebep olabilir. Söylenenlerin gerçekten yapılıp yapılmayacağını denemesine yol açabilir. Bunu görmek için tüm uyarılara rağmen o Ģeyi yapma isteği duyabilirler. Gücenme, kızgınlık yaĢatabilir ve istenmeyen davranıĢı sürdürmesine neden olabilir.
Ahlak
dersi, vaaz verme (3)
“…….. yapmalıydın” “senin sorumluluğun………….” Örnekler “Böyle düĢünmemelisin” “Öğretmenine teĢekkür etmeliydin” “Doğru olan her zaman nazik davranmandır”
“…… Ģöyle yapman doğru olur”
Çocuk üzerindeki etkileri
Suçluluk duygusu yaĢatabilir. Kendisindeki sorumluluk duygusuna güvenilmediği izlenimi yaratabilir. ġiddetli savunmaya geçmesine sebep olabilir. Bence...
Öğüt
vermek, çözüm getirmek (4)
“Ben olsam.....” “neden ............... yapmıyorsun” ............” Örnekler “Ben olsam kardeĢime öyle davranmazdım” “Bence sen baĢka çocuklarla arkadaĢlık et” Çocuk üzerindeki etkileri Çocuğa kendi sorunlarını çözmekten aciz olduğunu ima eder. Çocuğun, çözümle ilgili seçenekleri düĢünmesine engel olur. Bağımlılık yada direnme yaratabilir.
Mantık
yoluyla inandırma, nutuk çekme (5)
“ĠĢte ......... nedenle hatalısın” “olaylar gösteriyor ki.........” Örnekler “KardeĢinin elinden oyuncağı aldığın için sen hatalısın.” “Gerçek Ģu ki, arkadaĢın burada çok haklı.” Çocuk üzerindeki etkileri Savunucu tutumları ve karĢı koymayı kıĢkırtır. Çoğunlukla çocuğun iletiĢimi kesmesine ve dinlememesine yol açabilir.
“bence
Beceriksiz ve kendini yetersiz hissetmesine neden olur.
Yargılamak,
eleĢtirmek, suçlamak (6)
“Olgunca ..... düĢünmüyorsun” “sen zaten tembelsin” Örnekler “Bu çok çocukça bir düĢünce” “Sen zaten hep kolaya kaçarsın” Çocuk üzerindeki etkileri Yetersizlik duyguları yaĢamasına sebep olur. Olumsuz bir yargıya hedef olma ve azarlanma korkusuyla iletiĢimi kesmesine neden olur. Genellikle bu yargıları gerçek algılar. “Ben kötüyüm”...gibi.
Övme,
görüĢüne katılma, teĢhis koyma (7)
Gereğinden fazla olumlu değerlendirme yapmak. “Haklısın, o berbat birine benziyor” “Bence harika ........” Örnekler “Sen çok haklısın” “MuhteĢem Ģiir okuyorsun” Çocuk üzerindeki etkileri Ailenin yada yetiĢkinlerin beklentilerinin çok yüksek olduğunu ifade eder. Söylenenler, istenilen davranıĢı yaratmak için, içtenlikten yoksun bir manevra gibi algılanabilir. Çocuğun öz-imgesi (kendini algılayıĢı) ile övgü uygun değilse, çocukta kaygı yaratabilir.
Ad
takma, gülünç duruma düĢürme (8)
“Koca bebek..” “hadi bakalım süpermen” Örnekler “Koca bebek, yaramazlık yapmaya utanmıyor musun?!” “Hadi sen de sulu gözlü” Çocuk üzerindeki etkileri Kendini değersiz hissetmesine, sevilmediğini düĢünmesine yol açabilir. Olumsuz benlik algısına neden olur. Genellikle karĢılık vermeye iter.
Tahlil
etme, tanı koyma (9)
“Senin derdin ne biliyor musun?” “Aslında sen öyle deme istemiyorsun” “herhalde çok yorgunsun” Örnekler “Aslında sen biraz arkadaĢını kıskanıyorsun” “Öyle demek istemiyorsun ama......”
“Yorgun olduğumda hep beni rahatsız ediyorsun” Çocuk üzerindeki etkileri Tehdit ve tedirgin edici olabilir. YanlıĢ anlaĢılma endiĢesi ile iletiĢimi kesebilir. Kendisine inanılmadığı kanısına varabilir.
Güven
verme, teskin, teselli etme (10)
“Aldırma” “boĢver düzelir” “hadi biraz neĢelen” Örnekler “Zamanla kendini daha iyi hissedersin” “Benim için üzülme” Çocuk üzerindeki etkileri Çocuğun kendini anlaĢılmamıĢ hissetmesine neden olur. Kızgınlık duyguları yaratır. “Size göre kolay tabi” diye düĢünebilir. Çocuk genellikle mesajı “kendimi kötü hissetmem doğru değil” Ģeklinde algılar.
Ġncelemek,
araĢtırmak, sorgulamak(11) Fazla bilgi arayıĢı içinde olmak. “Neden....” “Kim” “sen ne yaptın” “nasıl”.... Örnekler “Neden böyle hissettin?” “Kim yaptı?” “Kim dedi?” Çocuk üzerindeki etkileri Soruları cevaplama genellikle eleĢtiri veya zorunlu çözüm getirdiğinden, çocuklar genellikle “hayır” demeye, yarı doğru cevap vermeye, kaçmaya veya yalan söylemeye yönelebilirler. Sorular genellikle soru soranın nereye varmak istediğini açıklamadığından, çocuk korku ve endiĢeye kapılabilir. Anne-babanın endiĢelerinden doğan sorulara cevap vermeye çalıĢan çocuk, kendi sorununu gözden kaçırabilir.
Konu
değiĢtirme,iĢi alaya alma, Ģakacı davranma (12)
Sorundan uzaklaĢtırmaya çalıĢma. “Daha güzel Ģeylerden konuĢalım” “...... unut” “hadi bakalım süpermen” Örnekler “Amaan, bu konuyu unut gitsin” “Bütün bunları biz de yaĢadık” “O zaman bütün okulları kapatalım gitsin” Çocuk üzerindeki etkileri YaĢamın güçlükleriyle mücadele etmek yerine, onlardan kaçınmak gerektiği mesajını alabilir.
Çocuğa, sorunlarının önemsiz, saçma ve geçersiz olduğu anlamını verebilir. Çocuk bir güçlükle karĢılaĢtığı zaman açık davranmaktan kaçınabilir.
PEKĠ, ĠġE YARAMADIKLARI HALDE NĠÇĠN ĠLETĠġĠM ENGELLERĠNĠ KULLANIYORUZ?
Çocuklar herhangi bir sorunla geldiklerinde, onları üzgün, kızgın, çaresiz... gördüğümüzde bir an önce problemi çözmek ve onları rahatlatmak isteriz. Biz de zamanında, benzer veya aynı problemden ne kadar etkilendiğimizi unutarak, çocuğun yaĢadıklarının çok küçük Ģeyler olduğunu düĢünüp, teselli eder, üzüntülerini hafifletmek için problemleriyle Ģakalar yapabiliriz. Sorunu, bir an önce ve en ince ayrıntısına kadar öğrenip, hemen ve en doğru yardımı yapmak isteyebiliriz. Fakat biz tüm iyi niyetimizle bunu isterken, onun bazı ihtiyaçlarını gözardı ederek, ona yanlıĢ mesajlar verebiliriz.
PEKĠ NE YAPMALIYIZ?
ĠletiĢim engelleri hakkında bilgi edindikten sonra, aklınızdan Ģöyle düĢünceler geçecektir: 1. Gerçekleri söylemek ve öğüt vermek neden yanlıĢ olabilir? Anne-baba olarak bunları hiç söyleyemeyecek miyiz? 2. Övmek ve olumlu değerlendirmek neden bir engel olarak kabul ediliyor? Çocuğun daha iyi yapmasına neden olmaz mı? 3. Soru sormak, sorunla ilgili ayrıntıları öğrenmek istemek niçin olumsuz algılanıyor? Bütün iyi niyetlere rağmen, bu tür ifade ve yaklaĢımlar sorunu çözümlemek yerine, ebeveyn ile çocuk arasında tam tersi tepki yaratıp “sorun” haline dönüĢür ve iletiĢimi engelleyebilir. Önemli olan, ele alınan 12 iletiĢim engelinin, çocuk bir sorunla karĢılaĢtığında
“engel” haline dönüĢmesidir. Soru sorma, Ģaka yapma, fikir verme gibi yaklaĢımlar sorun olmadığı zaman kullanıldığında, duruma uygun ve çözüme yardımcı olabilir. Diğer yandan isim takma, küçük düĢürme gibi yaklaĢımlar hiçbir zaman uygun ve yardımcı olmaz. Yani çocuğunuz;
Eğer o anda bir sorun yaĢamıyorsa, DavranıĢı sorunsuz alanda ise,
Bunları iletiĢiminizde çok sık ve uygunsuz kullanmıyorsanız,
Çocuğunuz öneri istiyorsa;
bu ifadeler “iletiĢim engeli” olmaktan çıkar. O zaman bunlar daha doğal karĢılanacaktır.
POZĠTĠF EĞĠTĠMDE 10 TEMEL ĠLKE 1.Çocuğumda baĢarısızlıklara değil, baĢarılara dikkat çekerim. gördüğüm zamanlarda mutlaka kutlarım.
Onu baĢarılı
2.Çocuğuma güvenli bir ortam sağlayabilmek için elimde geleni yaparım. Ona her zaman ilgi ve sevgi gösteririm. 3.Çocuğumun kendisini değil, davranıĢını eleĢtiririm. 4.Hatalı davranıĢlarının, doğurabileceği sonuçları kendisine açıklarım. 5.Çocuğuma karĢı, değerler ve normlar konusunda açık ve net olarak hareket ederim. 6.Çocuğumun anlattıklarına her zaman önem veririm. Duygularını ve duygularının ifade biçimini mutlaka önemserim. 7.BaĢarması için baskı yapmak yerine destek ve yardımcı olmaya çalıĢırım. 8.Ev içinde düzenin sağlanması için açık ve net kurallar, sınırlar oluĢturmaya çalıĢırım ve bu kurallara bağlı kalınmasını isterim. 9.EĢimle aramızdaki tutum farklılıklarını çocukların yanında tartıĢmam. 10.Her zaman iyi örnek olmaya çalıĢırım.
SON OLARAK; Aile içi iletiĢimde esas olan, KABUL’dür. Çocuğun kendisini değil, davranıĢı eleĢtirmek AĢağılayıcı, sert tepkiler vermemek Çocuğun kiĢilik yapısını değiĢtirmeye çalıĢmamak Çocuğa ve yeteneklerine güvendiğinizi farkettirmek Çocuğa karĢı saygılı ve kibar davranmak onunla olan iletiĢiminizi kolaylaĢtıracak ve iletiĢimin sağlıklı ilerlemesine neden olacaktır.
Unutulmamalıdır ki, çocuklar sünger gibidir. Onlara ne kadar sevgi, hoĢgörü, saygı... vermiĢseniz, sımsıkı sarıldığınızda tüm hepsini geri alabilirsiniz.
GörüĢmek üzere....