Een eigensoortig expressionist

nov ’12

t n e r t om nds.be w w.davidsfo w | s d n o sf t David azine van he cultuurmag

| 3 euro

“Misschien zijn we te optimistisch geweest” Verschijnt vijf keer per jaar. | Afgiftekantoor Gent X

Jef Lambrecht over de Arabische Revolutie

p. 22

“Humor is hard werken” De cartoonoppositie van Lectrr

“Een eigensoortig expressionist” Leven en werk van Permeke

p. 34

p. 40

Christine Van Broeckhoven

“Ik ben een rebel die altijd zijn gedacht zegt”

Š LukasArt in Flanders

cursussen

40

Leven en werk van Constant Permeke

“Een eigensoortig expressionist” God De Vader was zijn bijnaam, maar als expressionist van de menselijkheid maakte hij faam.

Als de retrospectieve in Bozar één ding duidelijk maakt, is het wel dat Constant Permeke ook vandaag nog relevant is. Willy Van den Bussche, curator van de expo en Permekekenner bij uitstek, verklaart waarom in de begeleidende cursus van Davidsfonds Universiteit Vrije Tijd.

Het is die vrijheid van denken en handelen die bij Permeke primeert en hem typeert.

Zijn werk is een manier om zijn eigen visie en gevoelens weer te geven, wat resulteert

Tekst: Lieselotte De Snijder

in een instinctieve en spontane schilderstijl waarin het onderwerp bewerkt wordt om de expressie te versterken. Toch gaat hij ook gedisciplineerd te werk. Dat blijkt bijvoorbeeld

I

uit zijn doek Leonie: Permeke maakte eerst n 1952 overleed Constant Permeke,

tegenstelling tot zijn tijdgenoten Gustave De

een duidelijke compositie in potlood, maar

de grootste vertegenwoordiger van

Smet en Frits Van den Berghe, die van het

schilderde er dan vrij overheen.

het Vlaamse expressionisme, die als

expressionisme evolueren naar respectie-

geen ander het harde vissers- en boeren-

velijk het kubisme en het surrealisme, blijft

leven in beeld wist te brengen. Maar hij deed veel meer, zo blijkt uit de grote overzichtstentoonstelling die Bozar naar aanleiding van zijn zestigjarige overlijden heeft opgezet. “Net zoals zijn tijdgenoten schilderde Permeke in eerste instantie in de stijl van het impressionisme,” verduidelijkt Willy Van den Bussche. “Pas later, rond 1907, evolueerde

Het gaat niet zozeer om het donker, maar vooral om het contrast tussen licht en donker

Ken uw klassiekers Werken overschilderen is iets wat Permeke wel vaker doet, aldus Van den Bussche. “Verschillende van zijn werken waren eerst erg kleurrijk, maar hij maakte ze daarna donkerder om uiting te geven aan de treurige situatie waarin de mens zich bevond. Die situatie bepaalde de vorm en de kleur.” Het werk van Permeke kan dan ook niet worden

hij onder invloed van Servaes en het kun-

Permeke trouw aan de stijl. “Al wilde hij geen

losgekoppeld van zijn leven, waarin hij best

stenaarsdorp in Sint-Martens-Latem naar het

expressionist genoemd worden,” nuanceert

wat zwarte sneeuw gezien heeft. Zo raakte

expressionisme, waarin de menselijkheid van

Van den Bussche. “Hij wilde niet vergeleken

hij tijdens de Eerste Wereldoorlog gewond

het plattelandsleven centraal stond.”

worden, hij wilde niet afhankelijk zijn van re-

en werd hij overgebracht naar Engeland.

Het is net die menselijkheid die Permeke

gels. In een brief aan zijn zoon omschreef hij

Van den Bussche: “In Engeland schilderde

fascineert en die zijn handelsmerk wordt. In

zichzelf als een eigensoortig expressionist.”

Permeke aanvankelijk donkere doeken, van-

41

Fotograaf Hugo Maertens, Brugge Š SABAM 2012

cursussen

Permeke maakte geen portretten maar syntheses: hij wilde de essentie weergeven 42

wege de oorlog. Een goed voorbeeld is De

karakter hebben. “Permeke maakte geen

Door zijn aandacht voor de mens en zijn

vreemdeling, dat hij in 1916 schilderde tijdens

portretten maar syntheses,” benadrukt Van

gevoelens neemt hij als expressionist zowel

zijn verblijf in Chardstock.” Maar hoe langer

den Bussche. “Hij wilde de essentie weer-

in binnen- als buitenland een unieke plek

hij in Engeland verbleef, hoe kleurrijker zijn

geven en streefde ernaar om één te worden

in. “Permeke maakt deel uit van de pictu-

schilderijen werden. Dat laten de werken uit

met de eenvoudige mensen en de natuur.

rale traditie, die hij niet alleen voortzet maar

Devonshire goed zien. “Toen hij in Oostende

Ze zijn als het ware in hem gegroeid.” Geen

ook verder ontwikkelt. Hij schrikt er niet

terugkwam en geconfronteerd werd met

wonder dat Permeke zelf zegt: “Ik heb den

voor terug om een schilderkunstig engage-

de naoorlogse chaos, werden zijn doeken

mensch ontdekt, onze mensen, hun ziel, het

ment aan te gaan. Zijn picturale inzichten

weer donkerder om de neerslachtigheid van

eeuwige, het algemene in hen.”

en fysieke vormelijkheden hebben dan ook

die periode weer te geven.” Toch wordt het hardnekkige cliché dat Permeke een donkere schilder is in de tentoonstelling ontkracht.

“Permeke was een groot bewonderaar van Rembrandt en net als bij de Hollandse mees-

Wie is Willy Van den Bussche?

ter is zijn lichtwerking heel belangrijk. Het gaat niet zozeer om het donker, maar vooral

Willy Van den Bussche (70) werd geboren in Brugge, maar

om het contrast tussen licht en donker.”

studeerde kunstgeschiedenis en oudheidkunde aan de UGent.

Ook andere schilders – grote namen uit

Hij was conservator in verschillende musea en hoofdcon-

het verleden als Brueghel, maar ook kunste-

servator van onder meer het PMMK, het Kunstmuseum aan

naars uit zijn eigen tijd als Servaes – hebben

Zee in Oostende en het Permekemuseum in Jabbeke. Hij was

een invloed op zijn werk en inspireren hem.

ook de stichter van Beaufort, de triënnale voor hedendaagse

Hoewel Permeke lange tijd op het platteland

kunst aan zee, waarvan hij de eerste twee edities realiseerde.

woont, leeft hij niet in een vacuüm. Met veel

Van den Bussche schreef ook meerdere publicaties over het

interesse volgt hij de internationale ontwik-

oeuvre van Permeke en stelde verschillende expo’s over hem

keling van het expressionisme en hij heeft

samen, zowel in binnen- als buitenland.

belangrijke galerieën, zoals Sélection, Le Centaure en vooral Giroux.

“Ik heb den mensch ontdekt”

© Yves Gervais

een goed contact met tijdgenoten en met

Permeke is dan wel goed op de hoogte van ontwikkelingen in de kunst, maar vaart bewust zijn eigen koers. En die brengt hem bij het leven om hem heen. Toen hij in Oostende woonde, waren dat de zee en de vissers, in Jabbeke de akkers en de boeren. Het zijn vooral die werken, zoals De koffiedrinkers en Aardappelrooister, die op het publieke netvlies gebrand staan. Robuuste figuren die het doek helemaal vullen en een universeel

43

cursussen De cursus Willy Van den Bussche vertelt u alles over het leven en werk van Constant Permeke. Hij legt uit waarom de kunstenaar een van de grootste talenten van het Vlaams expressionisme is en hoe zijn werk verweven is met zijn persoonlijke leven. Met zijn aparte techniek, die schilderen en tekenen combineerde, verbeeldde Permeke landschap en bevolking zonder enige franje. In deze dagcursus leert u meer over de emotionele

heel wat kunstenaars beïnvloed.” En dat ze

geladenheid die erachter zit.

vandaag de dag nog actueel zijn, blijkt uit de confrontatie met werk van twee heden-

Programma

daagse kunstenaars. De expo in Bozar toont

14 u.

inleidende lezing door Willy Van den Bussche

ook landschappen van Thierry De Cordier en

15 u.

koffiepauze

naakten van Marlene Dumas.

15.30 u.

rondleiding in de tentoonstelling (met gidsen)

Monumentale beeldentaal

17 – 17.30 u. nabeschouwing

De expo in Bozar brengt nog een ander asINFO De cursus vindt plaats op zaterdag 8 december in het Paleis voor

pect van de expressionistische schilder aan

Schone Kunsten in Brussel en kost 45 euro zonder en 39 euro met Davidsfonds

het licht: zijn naaktschilderijen en naakt-

Cultuurkaart. Inbegrepen in de prijs zijn koffie, bezoekersgids en een

sculpturen. “Dat het naakt vanaf 1938 zijn

tentoonstellingsbezoek met gids. Meer info en inschrijvingen vindt u op

belangrijkste thema werd, kwam niet zo-

www.davidsfonds.be/uvt of in de cursusgids p. 16.

maar,” legt Van den Bussche uit. “Na een periode waarin hij vooral landschappen had gemaakt die gebonden waren aan de seizoenen, kreeg Permeke de kritiek dat hij te braaf was en niet evolueerde. Zijn reactie? Als een bezetene stortte hij zich op naakten en sculpturen om het tegendeel te bewijzen.” Helemaal nieuw zijn die niet. Al voor de jaren ’30

Te braaf? Als een bezetene stortte hij zich op naakten en sculpturen schilderde hij naakten, vanuit zijn interesse voor de vruchtbaarheid, en zijn schilderwerken zijn sowieso monumentaal.

Heel even lijkt het erop dat de Tweede Wereldoorlog zijn kunstproductie zal dwarsbomen. Na een tentoonstelling met naakttekeningen en beelden in 1944 wordt het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel gesloten en krijgt Permekes werk van de Duitse bezetter het etiket ‘entartet’ op© SABAM 2012

geplakt. Hij krijgt een werkverbod, maar

44

daar trekt hij zich niets van aan en hij doet gewoon voort. Het typeert de West-Vlaming die vooral vrij wil zijn.

Fotograaf Devos, Boulogne-sur-mer © SABAM

De expo 82 jaar na de eerste retrospectieve van Permeke in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel toont Bozar opnieuw een imposante selectie van 130 schilderijen, tekeningen en sculpturen. Aan de hand van verschillende topwerken ontdekt u alle facetten van Permekes oeuvre.

De expo Constant Permeke: Retrospective loopt nog tot 20 januari 2013. Meer info vindt u op www.bozar.be. Hebt u een iPhone of iPad? Vergeet dan zeker niet de gratis app van de tentoonstelling te downloaden.

Ouder dan 60? Bescherm uw zicht Als u ongerust bent over uw zicht, raadpleeg dan snel uw oogarts.

Ondervindt u moeilijkheden bij het lezen, auto rijden of bij het herkennen van gezichten? Tal van personen krijgen bij het ouder worden te maken met leeftijsgebonden maculadegeneratie (LMD). Vervorming van rechte lijnen, vage kleurwaarneming, donkere vlek in het midden van het gezichtsveld, ... In haar natte vorm evolueert LMD heel snel. Als zij echter vroeg genoeg wordt gedetecteerd, kan ze behandeld worden. Het zicht kan hierdoor gedeeltelijk gered worden, vandaar het belang van een jaarlijks bezoek aan uw oogarts vanaf 60 jaar.

Test uw zicht op www.lmdinfo.be.

Gelieve dit antwoordformulier terug te sturen naar: Brailleliga Engelandstraat 57 - 1060 Brussel T +32 (0)2 533 32 11 | Fax: 02 537 64 26 info@braille.be | www.braille.be

MEVROUW

NAAM I

I

STRAAT I

PC I

I

I

MENEER

I

I

I

I

I

Dankzij gericht advies en aangepaste hulpmiddelen kunnen blinde en slechtziende personen hun zelfstandigheid behouden. U kan dit alles ontdekken in een praktische gids die de Brailleliga u aanbiedt. U kan deze ontvangen dooronderstaande bon in te vullen.

I

I

I

I

I

I

I

I

I GEMEENTE I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I VOORNAAM I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I N° I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I Bus I

I

I

I

I

I

I

I

I

OM

Ik wens volgende gids gratis te ontvangen: Visuele beperkingen bij senioren. Technische hulpmiddelen leren gebruiken.

Bewaar uw autonomie.

Behoud uw zelfstandigheid