Geniale missers

maart ’12

t n e r t om

Verschijnt vijf keer per jaar. | Afgiftekantoor Gent X

w.dav idsfonds | w w av D et h n va e zin cultuurmaga

Kamagurka

Hip zijn is betrekkelijk onbelangrijk

idsfonds.be |

3 euro

Jenever: vloeibaar goud De Nacht van de Geschiedenis p. 20

‘Wie de mijn mist, is gek’ Een eeuw steenkool in Limburg p. 36

Smeltkroes Australië Tussen stad en outback p. 42

boeken

ZOUDEN ER NU NOG ALTIJD ZEPPELINS VLIEGEN ALS DE HINDENBURG NIET IN BRAND WAS GEVLOGEN? WE ZULLEN HET NOOIT WETEN. INTERESSANTER IS DE VRAAG WAAROM SOMMIGE PERFECT FUNCTIONERENDE UITVINDINGEN TOCH GEEN SUCCES WORDEN. DIE VRAAG BEANTWOORDT PIETER VAN DOOREN IN HET BOEK EN TOCH WERKT HET. UITVINDINGEN WAAR U VAN GEHOORD HAD MOETEN HEBBEN. EEN VOORPROEFJE. Tekst: Lieselotte De Snijder

30

VIER VERGETEN UITVINDINGEN OM U TEGEN TE ZEGGEN

Geniale 1

missers D

e Duitse rijkskanselier Otto von Bismarck die de Marseillaise zingt, het is een historisch pareltje uit 1889 dat bewaard is gebleven dankzij de fonograaf van Thomas Edison. Het verleden zit vol met zulke kleine én grote uitvindingen die in de mist van de geschiedenis verloren zijn gegaan. Hebt u al gehoord van de zwemfiets, de pedalo of de kogelvélocipède?

Wellicht zijn de glijtrein, de buistrein en de waterskitrein u evenmin bekend.

Terecht, want er zijn goede redenen waarom sommige uitvindingen de tand

des tijds niet hebben doorstaan. Moeilijker te begrijpen is waarom behoorlijk werkende uitvindingen toch de duimen moesten leggen voor hun concurrenten.

Vier markante voorbeelden.

1

De fonograaf

Sensationell! Zo noemt de Otto von Bismarckstichting de fonograafrollen die de stem van de Duitse rijkskanselier weer tot leven wekken. Dankzij digitale technologie zijn de rollen, die al in de jaren vijftig in Edisons laboratorium gevonden zijn, nu ook te beluisteren.

De fonograaf is “een toestel dat geluidsgolven kon bevriezen tot rimpels in een blad tinfolie, de voorloper van de aluminiumfolie,” verklaart Van Dooren.

Het toestel boekte onmiddellijk succes bij het publiek, dat nu vanuit zijn luie zetel muziekopnames kon beluisteren.

Waarom hebben we er dan nog nooit van gehoord? Edison had andere toepassingen in zijn hoofd: de fonograaf als opneem- en weergavetoestel. Een dictafoon dus. “Uw stenograaf luncht, gaat naar huis, heeft af en toe een vrije dag nodig en kost 15 tot 20 dollar per week.

De fonograaf eet niet, is ook ’s nachts en op zondag bij de hand en kost slechts 170 dollar,” verkondigde een advertentie uit 1890. Het toestel was daar echter niet handig genoeg voor. Bovendien was het publiek alleen maar happig om opnames te beluisteren. De grammofoon voorzag beter in die behoefte en werkte niet met een cilinder maar met een plaat, die makkelijker te reproduceren was. Gemakzucht, het is een niet te onderschatten factor.

31

boeken

2 2

De literaire piano

Hebt u zich ook al afgevraagd waarom er azerty- en qwertytoetsenborden in omloop zijn? De verklaring ligt bij de literaire piano, de welluidende voorloper van de schrijfmachine. De geschiedenis van dat toestel is er een van vallen en opstaan. Toen de machine in 1876 voorgesteld werd, toonde het publiek nauwelijks interesse. In tegenstelling tot de fonograaf was de schrijfmachine bedoeld voor persoonlijke correspon-

3 dentie, terwijl getikte brieven net erg onpersoonlijk overkwamen. Het toestel bleef dan ook een curiosum, tot het ontdekt werd door kantoorbedienden.

Met 75 woorden per minuut was het een enorme hulp om de productiviteit op te drijven. Het duurde echter nog even voor de letters hun huidige plaats op het klavier vonden. De literaire piano werkte sneller dan een pen, maar de staafjes van de ene letter moesten teruggevallen zijn voordat je de volgende

Niet getest op mensen Een succesvolle uitvinding is meer dan een goed product, zo leert de geschiedenis. Naast de innovatie en ontwikkeling zijn ook de productie en de aanvaarding door het publiek kritische succesfactoren. Vooral wat die laatste factor betreft, loopt het wel eens mis. Mensen hebben nu eenmaal de neiging om gemakzuchtig of onvoorspelbaar te reageren. Modegrillen, cultuurverschillen, politieke en persoonlijke vetes … stuk voor stuk kunnen ze uitvindingen maken of kraken.

32

letter kon aanslaan. “Als je te snel tikt, raken de staafjes in elkaar verward,” verduidelijkt Van Dooren. Daarom werden veelgebruikte letters in het begin ver uit elkaar geplaatst, met het qwertytoetsenbord als resultaat. Het Engelse qwerty werd de norm, maar de Fransen zochten vanzelfsprekend naar hun eigen variant: azerty. Beide toetsenborden bleven ook behouden toen de pc de schrijfmachine naar de geschiedenisboeken had verbannen. Maar wie weet, misschien raakt de uitvinding wel weer in zwang, want wat is er handiger dan schrijven en printen tegelijkertijd?

3

De booglamp

Edisons fonograaf verdween uit het zicht, maar dat kan niet gezegd worden van die andere uitvinding van hem: de gloeilamp. In tegenstelling tot wat de meesten van ons op school hebben geleerd, was dat niet het eerste elektrische licht. Een paar jaar eerder baadde Parijs al in het licht van de booglamp. Die be-

4 staat uit twee spitse staven koolstof waartussen een permanente elektrische spanning wordt aangelegd. De lamp geeft bij hetzelfde verbruik twintig keer meer licht dan de gloeilamp, en bovendien is het licht veel witter. Je kon er een hele wijk mee verlichten. Dat Edisons lamp het haalde, heeft een dubbele verklaring.

Eén: het zachte, gele licht van de gloeilamp leek op kaarslicht, en twee: Edison bedacht niet alleen een lamp, maar ook een heel distributiesysteem. Booglampen stonden op zichzelf en waren nogal omslachtig om aan te leggen en op te hangen. Bovendien kon je ze niet aan en uit doen: zodra je ze had aangestoken, moest je ze ook laten opbranden. En bij de verbeterde modellen kon dat 150 uur duren … Vaarwel nachtrust.

4

De zeppelin

En niemand kon ons zien, we hadden pret voor tien. Leve de zeppelin! Aanvankelijk zag de toekomst van de zeppelin er veelbelovend uit. Het luchtschip, dat

aan het eind van de negentiende eeuw door graaf Ferdinand von Zeppelin ontwikkeld werd, moest wat luxe betreft niet onderdoen voor een cruiseschip.

“De passagiers van een zeppelin genoten van individuele hutten, douches, wandelgangen met panoramische vensters, een eetzaal, een leeszaal en zelfs een rookzaal,” legt Pieter van Dooren uit. Luchtschepen bieden niet alleen veel ruimte, ze hebben ook veel minder energie nodig om te zweven, kunnen lang ter plaatse blijven hangen, zijn stil en ook goedkoop (als je de prijs van helium vergelijkt met die van kerosine). Veel voordelen dus, maar toch scheerde de zeppelin geen hoge toppen.

De befaamde crash met de Hindenburg zit daar allicht voor iets tussen. Toen de zeppelin in 1937 neerstortte en op de luchthaven van Lakehurst (New York) in brand vloog, was dat wereldnieuws en de Zeppelin-rederij kwam de crash niet te boven. Het Duitse bedrijf was op dat moment namelijk in handen van

Het boek En toch werkt het. Uitvindingen waar u van gehoord had moeten hebben van Pieter van Dooren geeft een overzicht van een reeks uitvindingen die de wereld hadden moeten veranderen en verklaart waarom ze dat toch niet hebben gedaan. Het boek telt ca.

208 pagina’s en kost 24,95 euro.

U kunt het bestellen met de bon in het midden van deze Omtrent.

de nazi’s, die het luchtschip een militaire bestemming wilden geven, terwijl de Amerikanen het monopolie van helium in handen hadden. No more helium for you, moeten die gedacht hebben. Na de Tweede Wereldoorlog lag Duitsland in puin en nam het vliegtuig de plaats van de zeppelin in. Hoewel verschillende firma’s geprobeerd hebben om de zeppelin een tweede leven te geven, wil de zeppelin niet echt meer van de grond komen.

33