In het zog van landverhuizers

sept ’13

nds.be w w.davidsfo w | s d n o sf t David azine van he cultuurmag

| 3 euro

Burgemeester achter tralies Verschijnt vier keer per jaar. | Afgiftekantoor Gent X

Guido Verschueren over 34 jaar Leuven-Centraal

Red Star Line: het museum en het boek In het zog van landverhuizers

p. 22

p. 36

“Opera is niet voor de happy few” Intendant Aviel Cahn over de Vlaamse Opera

p. 42

Johan Van Overtveldt & Pascal Paepen

“Financieel maken we er een puinhoop van”

boeken

36

Op 28 september opent in Antwerpen het nieuwe Red Star Line Museum. Geen klassiek museum, maar een spannende reis in het zog van de vele landverhuizers die de rederij naar Amerika bracht. U ontmoet de emigranten in hun geboortedorp, reist met hen mee naar Antwerpen, doorloopt de controles in de Red Star Line-gebouwen en scheept in. Hun verhalen leest u ook in het gelijknamige museumboek van Davidsfonds Uitgeverij.

Een voorpublicatie.

Tekst & beeld: Red Star Line Museum | Bewerking: Lieselotte De Snijder

Red Star Line: het museum en het boek

In het zog van landverhuizers

M

igratie is iets van alle tijden en

alleen Jiddisch en vielen erg op door onze

alle landen, maar tussen 1850

Joodse kleren.” Israel was een anonieme

en 1930 verhuisden in verhou-

jongen in een anonieme massa, een van de

ding het meeste mensen. Dat had voor een

miljoenen bij wie het Vrijheidsbeeld de hoop

groot deel te maken met de miljoenen Euro-

op een beter leven deed ontwaken.

peanen die toen de Atlantische Oceaan overstaken naar het beloofde land: de Verenigde Staten. Meer dan 2 miljoen van hen werden vervoerd door de Red Star Line. Stuk voor stuk unieke verhalen over hoge verwachtingen en diepe teleurstellingen, over hoop en slapeloze nachten. We volgen drie kinderen die tussen 1893 en 1921 naar Amerika zijn gegaan met een schip van de Red Star Line.

In het geval van Israel Baline was die hoop

Ik sliep beter in de huurkazernes en logementshuizen dan in het degelijke bed waarin ik nu lig

Het boek Red Star Line is de catalogus bij de permanente tentoonstelling in het Red Star Line Museum. Het boek werd

gegrond. Hij groeide op in de huurkazernes

geschreven door specialisten

van de Lower East Side, een sloppenwijk in

en bevat prachtige foto’s

Op 14 september 1893 voer de Rhynland uit

Manhattan, maar daar heeft hij nooit melo-

en archiefstukken. Het telt

Antwerpen de baai van New York binnen.

dramatisch over gedaan. “Ik was de zoon van

240 pagina’s en kost

Op het dek stond Moses Baline, een koosjere

arme ouders, maar laten we eerlijk zijn: ik

29,95 euro. U vindt het in de

Joodse slager die met zijn vrouw en acht kin-

had het niet koud en had geen honger. Er

museumshop of u kunt het

deren van Rusland naar Amerika reisde. De

was altijd brood, boter en warme thee. En ik

– met korting – bestellen met

jongste van het gezin, Israel, was amper vijf

sliep beter in de huurkazernes en logements-

de bon in het midden van

jaar oud. Later vertelde hij welke indruk zijn

huizen dan in het degelijke bed waarin ik nu

deze Omtrent.

familie gemaakt moet hebben. “We spraken

lig.” Na de vroege dood van zijn vader liep

Statue of Liberty

37

boeken

hij van huis weg, omdat hij vond dat hij niet

jaar onderweg naar haar vader in Amerika,

genoeg bijdroeg aan het gezinsinkomen. Hij

samen met haar moeder, broer en vier zus-

leefde een aantal jaar op straat en overleefde

sen. Maar toen Basia op Ellis Island aankwam,

als nieuwsjongen, straatzanger en ober.

liep het mis: “We werden in grote kooien

In de groezelige amusementshuizen van de

gestopt en onderzocht door een dokter die

Bowery zoog hij alle muziek op die hij in het

niet dichterbij durfde te komen.” Er werd

multiculturele New York te horen kreeg en

een schimmelinfectie vastgesteld. Basia en

ontwikkelde hij een gevoel voor hitmuziek.

haar zus Reba waren er het ergst aan toe en

Hij leerde piano spelen, publiceerde in 1907

moesten naar het hospitaal van Ellis Island.

zijn eerste liedje Marie from Sunny Italy en

Daar moesten de zusjes uiteindelijk acht

veranderde zijn naam in Irving Berlin. In 1911

maanden blijven. “Na een tijdje voelde ik me

werd Alexander’s Ragtime Band de eerste in

er thuis en dacht ik dat ik er voor altijd zou

een lange reeks hits, zoals White Christmas en Cheek to Cheek. In de jaren 1920 werden de songs van Irving Berlin gespeeld in de eerste klasse van de Red Star Line, de rederij die zijn berooide familie naar de VS had gebracht. En in 1949 schreef hij de musical Miss Liberty, een ode aan het Vrijheidsbeeld dat hem aan het eind van die reis welkom

We werden in grote kooien gestopt en onderzocht door een dokter die niet dichterbij durfde te komen

had geheten.

Ellis Island

38

blijven. In het begin keek ik uit over het water naar de grote gebouwen van New York en

Op 17 april 1921 stond Basia Cohen uit

beeldde ik me in dat ik ernaartoe zou kunnen

Oekraïne aan te schuiven voor de medi-

zwemmen of er met een boot zou kunnen

sche inspectie die alle immigranten op Ellis

komen.” Basia en Reba ondergingen pijnlijke

Island moesten ondergaan. Ze was al twee

behandelingen. Hun hoofd werd kaalgescho-

ren en beplakt met tape, die er vervolgens werd afgerukt. De wonden werden verzorgd met zalf en windsels. Maar Basia raakte ook bevriend met het personeel. Hannah, een van de verpleegsters, leerde Basia met behulp van tijdschriften haar eerste woorden Engels.

Beleef Red Star Line tijdens een daguitstap of cursus

Ondertussen probeerde hun vader te helpen waar hij kon. Hij stuurde zijn dochters

Hebt u zin om kennis te maken met de boeiende verhalen

haring, salami en poppen. Om de medische

van de vele landverhuizers? Ga dan mee op daguitstap naar

kosten te kunnen betalen, moest hij naast zijn

het Red Star Line Museum met een van de vele Davidsfonds

werk in de bontfabriek een extra job aan-

afdelingen. Net als de immigranten vertrekt u ’s ochtends in

nemen als nachtwaker. Na acht maanden

het Centraal Station voor een stadswandeling naar het Red

kregen de zusjes te horen dat ze naar huis

Star Line Museum. U sluit de dag af met een rondleiding in de

mochten, maar Reba kreeg enkele dagen

historische loodsen van het museum.

voor het vertrek roodvonk, waardoor ze

Wilt u daarna nog meer kennis opdoen over de geschiedenis

zes weken langer moest blijven. Uiteindelijk

van de immigratie? Dan kunt u terecht bij Davidsfonds Acade-

raakte het gezin toch herenigd. Basia groeide

mie voor een cursus in Mortsel door geschiedenisprofessor

op in New York en werd Bessie. Ze deed in

John Everaert. Wie wil, kan daarna mee op bezoek in het Red

haar volwassen leven een hele rits jobs. Het

Star Line Museum op woensdag 11 december 2013.

langst werkte ze in een rusthuis.

New York, Lower East Side

INFO De daguitstap Op naar Amerika wordt georganiseerd vanaf 9 november 2013 door verschillende Davidsfonds afdelingen. U krijgt telkens korting met uw Davidsfonds Cultuurkaart. Meer info vindt u op www.davidsfonds.be/

De eerste indruk van New York deed Max

evenementen. Meer informatie over de cursus vindt u op www.davidsfonds.be/

Masonszhnik uit Oekraïne op in een taxi, op

academie. Inschrijven kunt u via de website, via academie@davidsfonds.be of

10 mei 1921, toen hij op weg was naar het

op 016/310.670.

huis van zijn tante en oom. Het was de eerste

39

© Noortje Palmers

boeken

Het Red Star Line Museum bevindt zich in het voormalige Red Star Line-complex aan de Rijnkaai in Antwerpen.

Het museum

keer dat hij in een auto zat. Het lawaai van de

huizen. Andere verkochten damesonder-

grootstad overdonderde hem. Een paar uur

goed. En nog andere leurden met lakens,

Het Red Star Line Museum

daarvoor had hij op Ellis Island voor het eerst

servies, aardewerk, fruit, vis, noem maar op.”

bevindt zich in het voormalige

zijn vader gezien. Die was met zijn broer naar

Orchard Street lag in de Lower East Side op

Red Star Line-complex aan

Amerika vertrokken toen Max nog een baby

Manhattan. Aan het eind van de 19de eeuw

de Rijnkaai in Antwerpen en

was. In het huis van zijn tante en oom waren

stroomden Joodse immigranten massaal toe

vertelt het historische verhaal van de Red Star Line, de rederij die tussen 1873 en 1934 meer dan 2 miljoen passagiers van Antwerpen naar Amerika voerde. Het museum kijkt ook naar de hedendaagse migratie:

Ik snapte maar niet hoe zo’n auto vooruitging. Iemand had een stuur vast en het ding reed

naast een Antwerps, Belgisch,

40

in New York en palmden ze de buurt in. Er waren synagogen en bij Joodse slagers kon men koosjer vlees kopen.

Het gezin van Max woonde in een benepen ruimte met maar twee ramen. Je kwam binnen in een keuken met een wasbak met stromend water. Verder was er een kleine achterkamer en een grotere woonkamer met

Europees en Amerikaans

familie en kennissen bijeengekomen om de

een tafel, wat stoelen en een kleine kast. Er

verhaal vertelt het ook een

‘greenhorns’ – de pas aangekomen immi-

waren twee toiletten in de gang van elke

universeel verhaal over de

granten – te verwelkomen. Daarna gingen ze

verdieping. “We hadden geen elektriciteit

zoektocht naar een nieuwe

naar hun appartement in een huurkazerne

en als lichtbron alleen een gaspitje. Er was

thuis. Met uw Davidsfonds

in Orchard Street, opnieuw met de auto. “Ik

een zwarte doos waar je kwartjes in moest

Cultuurkaart krijgt u korting

snapte maar niet hoe dat ding vooruitging.

stoppen om de gasvoorraad aan te vullen.”

voor twee personen in het Red

Iemand had een stuur vast en het ding reed.

Max woonde er van 1921 tot 1923. Hij leerde

Star Line Museum en het MAS

Dat had ik nog nooit gezien.”

Engels en ging naar school. Later studeerde

in Antwerpen. We raden u aan

In Orchard Street krioelde het van het

hij rechten en werd hij advocaat. Maar de

om uw tickets vooraf te reser-

volk. Venters met stootkarren vol koopwaar

eerste jaren in de Verenigde Staten, in een

veren via www.redstarline.be.

baanden zich een weg door de mensen-

benauwd appartement aan een lawaaierige

massa. “Sommige waren net kleine waren-

straat, zouden hem nooit loslaten.