sept ’13
nds.be w w.davidsfo w | s d n o sf t David azine van he cultuurmag
| 3 euro
Burgemeester achter tralies Verschijnt vier keer per jaar. | Afgiftekantoor Gent X
Guido Verschueren over 34 jaar Leuven-Centraal
Red Star Line: het museum en het boek In het zog van landverhuizers
p. 22
p. 36
“Opera is niet voor de happy few” Intendant Aviel Cahn over de Vlaamse Opera
p. 42
Johan Van Overtveldt & Pascal Paepen
“Financieel maken we er een puinhoop van”
boeken
36
Op 28 september opent in Antwerpen het nieuwe Red Star Line Museum. Geen klassiek museum, maar een spannende reis in het zog van de vele landverhuizers die de rederij naar Amerika bracht. U ontmoet de emigranten in hun geboortedorp, reist met hen mee naar Antwerpen, doorloopt de controles in de Red Star Line-gebouwen en scheept in. Hun verhalen leest u ook in het gelijknamige museumboek van Davidsfonds Uitgeverij. Een voorpublicatie. Tekst & beeld: Red Star Line Museum | Bewerking: Lieselotte De Snijder
Red Star Line: het museum en het boek
In het zog van landverhuizers
M
igratie is iets van alle tijden en
alleen Jiddisch en vielen erg op door onze
alle landen, maar tussen 1850
Joodse kleren.” Israel was een anonieme
en 1930 verhuisden in verhou-
jongen in een anonieme massa, een van de
ding het meeste mensen. Dat had voor een
miljoenen bij wie het Vrijheidsbeeld de hoop
groot deel te maken met de miljoenen Euro-
op een beter leven deed ontwaken.
peanen die toen de Atlantische Oceaan overstaken naar het beloofde land: de Verenigde Staten. Meer dan 2 miljoen van hen werden vervoerd door de Red Star Line. Stuk voor stuk unieke verhalen over hoge verwachtingen en diepe teleurstellingen, over hoop en slapeloze nachten. We volgen drie kinderen die tussen 1893 en 1921 naar Amerika zijn gegaan met een schip van de Red Star Line.
In het geval van Israel Baline was die hoop
Ik sliep beter in de huurkazernes en logementshuizen dan in het degelijke bed waarin ik nu lig
Het boek Red Star Line is de catalogus bij de permanente tentoonstelling in het Red Star Line Museum. Het boek werd
gegrond. Hij groeide op in de huurkazernes
geschreven door specialisten
van de Lower East Side, een sloppenwijk in
en bevat prachtige foto’s
Op 14 september 1893 voer de Rhynland uit
Manhattan, maar daar heeft hij nooit melo-
en archiefstukken. Het telt
Antwerpen de baai van New York binnen.
dramatisch over gedaan. “Ik was de zoon van
240 pagina’s en kost
Op het dek stond Moses Baline, een koosjere
arme ouders, maar laten we eerlijk zijn: ik
29,95 euro. U vindt het in de
Joodse slager die met zijn vrouw en acht kin-
had het niet koud en had geen honger. Er
museumshop of u kunt het
deren van Rusland naar Amerika reisde. De
was altijd brood, boter en warme thee. En ik
– met korting – bestellen met
jongste van het gezin, Israel, was amper vijf
sliep beter in de huurkazernes en logements-
de bon in het midden van
jaar oud. Later vertelde hij welke indruk zijn
huizen dan in het degelijke bed waarin ik nu
deze Omtrent.
familie gemaakt moet hebben. “We spraken
lig.” Na de vroege dood van zijn vader liep
Statue of Liberty
37
boeken
hij van huis weg, omdat hij vond dat hij niet
jaar onderweg naar haar vader in Amerika,
genoeg bijdroeg aan het gezinsinkomen. Hij
samen met haar moeder, broer en vier zus-
leefde een aantal jaar op straat en overleefde
sen. Maar toen Basia op Ellis Island aankwam,
als nieuwsjongen, straatzanger en ober.
liep het mis: “We werden in grote kooien
In de groezelige amusementshuizen van de
gestopt en onderzocht door een dokter die
Bowery zoog hij alle muziek op die hij in het
niet dichterbij durfde te komen.” Er werd
multiculturele New York te horen kreeg en
een schimmelinfectie vastgesteld. Basia en
ontwikkelde hij een gevoel voor hitmuziek.
haar zus Reba waren er het ergst aan toe en
Hij leerde piano spelen, publiceerde in 1907
moesten naar het hospitaal van Ellis Island.
zijn eerste liedje Marie from Sunny Italy en
Daar moesten de zusjes uiteindelijk acht
veranderde zijn naam in Irving Berlin. In 1911
maanden blijven. “Na een tijdje voelde ik me
werd Alexander’s Ragtime Band de eerste in
er thuis en dacht ik dat ik er voor altijd zou
een lange reeks hits, zoals White Christmas en Cheek to Cheek. In de jaren 1920 werden de songs van Irving Berlin gespeeld in de eerste klasse van de Red Star Line, de rederij die zijn berooide familie naar de VS had gebracht. En in 1949 schreef hij de musical Miss Liberty, een ode aan het Vrijheidsbeeld dat hem aan het eind van die reis welkom
We werden in grote kooien gestopt en onderzocht door een dokter die niet dichterbij durfde te komen
had geheten.
Ellis Island
38
blijven. In het begin keek ik uit over het water naar de grote gebouwen van New York en
Op 17 april 1921 stond Basia Cohen uit
beeldde ik me in dat ik ernaartoe zou kunnen
Oekraïne aan te schuiven voor de medi-
zwemmen of er met een boot zou kunnen
sche inspectie die alle immigranten op Ellis
komen.” Basia en Reba ondergingen pijnlijke
Island moesten ondergaan. Ze was al twee
behandelingen. Hun hoofd werd kaalgescho-
ren en beplakt met tape, die er vervolgens werd afgerukt. De wonden werden verzorgd met zalf en windsels. Maar Basia raakte ook bevriend met het personeel. Hannah, een van de verpleegsters, leerde Basia met behulp van tijdschriften haar eerste woorden Engels.
Beleef Red Star Line tijdens een daguitstap of cursus
Ondertussen probeerde hun vader te helpen waar hij kon. Hij stuurde zijn dochters
Hebt u zin om kennis te maken met de boeiende verhalen
haring, salami en poppen. Om de medische
van de vele landverhuizers? Ga dan mee op daguitstap naar
kosten te kunnen betalen, moest hij naast zijn
het Red Star Line Museum met een van de vele Davidsfonds
werk in de bontfabriek een extra job aan-
afdelingen. Net als de immigranten vertrekt u ’s ochtends in
nemen als nachtwaker. Na acht maanden
het Centraal Station voor een stadswandeling naar het Red
kregen de zusjes te horen dat ze naar huis
Star Line Museum. U sluit de dag af met een rondleiding in de
mochten, maar Reba kreeg enkele dagen
historische loodsen van het museum.
voor het vertrek roodvonk, waardoor ze
Wilt u daarna nog meer kennis opdoen over de geschiedenis
zes weken langer moest blijven. Uiteindelijk
van de immigratie? Dan kunt u terecht bij Davidsfonds Acade-
raakte het gezin toch herenigd. Basia groeide
mie voor een cursus in Mortsel door geschiedenisprofessor
op in New York en werd Bessie. Ze deed in
John Everaert. Wie wil, kan daarna mee op bezoek in het Red
haar volwassen leven een hele rits jobs. Het
Star Line Museum op woensdag 11 december 2013.
langst werkte ze in een rusthuis.
New York, Lower East Side
INFO De daguitstap Op naar Amerika wordt georganiseerd vanaf 9 november 2013 door verschillende Davidsfonds afdelingen. U krijgt telkens korting met uw Davidsfonds Cultuurkaart. Meer info vindt u op www.davidsfonds.be/
De eerste indruk van New York deed Max
evenementen. Meer informatie over de cursus vindt u op www.davidsfonds.be/
Masonszhnik uit Oekraïne op in een taxi, op
academie. Inschrijven kunt u via de website, via academie@davidsfonds.be of
10 mei 1921, toen hij op weg was naar het
op 016/310.670.
huis van zijn tante en oom. Het was de eerste
39
© Noortje Palmers
boeken
Het Red Star Line Museum bevindt zich in het voormalige Red Star Line-complex aan de Rijnkaai in Antwerpen.
Het museum
keer dat hij in een auto zat. Het lawaai van de
huizen. Andere verkochten damesonder-
grootstad overdonderde hem. Een paar uur
goed. En nog andere leurden met lakens,
Het Red Star Line Museum
daarvoor had hij op Ellis Island voor het eerst
servies, aardewerk, fruit, vis, noem maar op.”
bevindt zich in het voormalige
zijn vader gezien. Die was met zijn broer naar
Orchard Street lag in de Lower East Side op
Red Star Line-complex aan
Amerika vertrokken toen Max nog een baby
Manhattan. Aan het eind van de 19de eeuw
de Rijnkaai in Antwerpen en
was. In het huis van zijn tante en oom waren
stroomden Joodse immigranten massaal toe
vertelt het historische verhaal van de Red Star Line, de rederij die tussen 1873 en 1934 meer dan 2 miljoen passagiers van Antwerpen naar Amerika voerde. Het museum kijkt ook naar de hedendaagse migratie:
Ik snapte maar niet hoe zo’n auto vooruitging. Iemand had een stuur vast en het ding reed
naast een Antwerps, Belgisch,
40
in New York en palmden ze de buurt in. Er waren synagogen en bij Joodse slagers kon men koosjer vlees kopen. Het gezin van Max woonde in een benepen ruimte met maar twee ramen. Je kwam binnen in een keuken met een wasbak met stromend water. Verder was er een kleine achterkamer en een grotere woonkamer met
Europees en Amerikaans
familie en kennissen bijeengekomen om de
een tafel, wat stoelen en een kleine kast. Er
verhaal vertelt het ook een
‘greenhorns’ – de pas aangekomen immi-
waren twee toiletten in de gang van elke
universeel verhaal over de
granten – te verwelkomen. Daarna gingen ze
verdieping. “We hadden geen elektriciteit
zoektocht naar een nieuwe
naar hun appartement in een huurkazerne
en als lichtbron alleen een gaspitje. Er was
thuis. Met uw Davidsfonds
in Orchard Street, opnieuw met de auto. “Ik
een zwarte doos waar je kwartjes in moest
Cultuurkaart krijgt u korting
snapte maar niet hoe dat ding vooruitging.
stoppen om de gasvoorraad aan te vullen.”
voor twee personen in het Red
Iemand had een stuur vast en het ding reed.
Max woonde er van 1921 tot 1923. Hij leerde
Star Line Museum en het MAS
Dat had ik nog nooit gezien.”
Engels en ging naar school. Later studeerde
in Antwerpen. We raden u aan
In Orchard Street krioelde het van het
hij rechten en werd hij advocaat. Maar de
om uw tickets vooraf te reser-
volk. Venters met stootkarren vol koopwaar
eerste jaren in de Verenigde Staten, in een
veren via www.redstarline.be.
baanden zich een weg door de mensen-
benauwd appartement aan een lawaaierige
massa. “Sommige waren net kleine waren-
straat, zouden hem nooit loslaten.