Waarvoor precies stemmen we eigenlijk?

Kamerleden struikelen over elkaar bij een debat over de eurocrisis. Mei 2012.

Stemmen, ja.

maar Waarvoor precieS?

Nederland mag 12 september weer naar de stembus. Maar de macht van het parlement brokkelt steeds meer af. Niet alleen wordt steeds meer in Europa besloten, ook binnen Nederland stoot de overheid steeds meer taken af. Met verkiezingen voor de boeg, blikken twee lectoren vooruit op waar je wél

nog voor stemt. tekst René Rector • beeld David van Dam/Hollandse Hoogte

De kranten staan er bol van: het is crisis in Europa. Politici vallen over elkaar heen om te verkondigen dat Griekenland uit de Eurozone moet en Brussel niet te veel mag bepalen wat er in ons eigen landje gebeurt. Maar hoe realistisch is dat? Jaap de Zwaan en Henno Theisens onderzoeken allebei sinds kort als lector hoe Nederland nog adequaat bestuurd kan worden nu steeds minder duidelijk wordt wie het eigenlijk voor het zeggen heeft.

‘Nederland maakt nu deel uit van een wereldwijde economie. Dingen die vroeger lokaal beslist werden, worden nu door wereldwijde organisaties als de OESO, VN of NAVO bepaald,’ stelt Henno Theisens, lector Effectieve Complexe Governance Systemen. ‘En ik denk dat je daar niet helemaal omheen kunt. Landbouwbeleid en milieubeleid zijn bijvoorbeeld erg onverstandig om los van de landen om je heen te ontwikkelen.’

Lector European Integration Jaap de Zwaan beaamt dat, en schetst graag wat historische context. ‘Je kunt wel roepen dat vroeger alles beter was, maar toen was je ook niet onafhankelijk van andere landen. Je had dan weliswaar geen euro, maar de

Nederlandse gulden en de Duitse mark hadden een vaste koers. Het probleem van de eurocrisis is ook niet zozeer die euro, maar meer dat je niet genoeg controlemechanismen hebt ingebouwd.’ En om de zaken nog wat extra te relativeren: in augustus nog bleek dat de Nederlandse economie in het tweede kwartaal van dit jaar tegen alle verwachtingen in iets gegroeid was. Oorzaak: we handelen internationaal weer meer dan vorig jaar.

Dus het is allemaal okay, met Europa? Nou, dat ook weer niet. ‘De Europese Unie is van oorsprong een handelsunie. Hij was bedoeld om de onderlinge handel te bevorderen,’ stelt De Zwaan. ‘Dat handelen is goed gelukt: Europa is er welvarender van geworden, en zeker wij in Nederland. Maar we hebben verzuimd om er ook een politieke unie van te maken. We hebben nu wel een Europese Commissie, maar daar zitten veel onbekenden in. Van Rompuy, die kennen we nog wel. En Neelie Kroes. Maar verder… Hoe die mensen daar komen, is voor de meeste mensen vaag, net als wat die Europese Commissie eigenlijk doet. Er is geen beleidsterrein waarbij de bevoegdheid niet verdeeld is tussen Europa en nationale overheden. Alleen is het op elk terrein ánders verdeeld.’

De Zwaan is afgelopen mei begonnen als lector. Wat hij wil onderzoeken is hoe in die onduidelijke machtsstructuur beslissingen worden genomen en hoe de verantwoordelijkheden nu precies verdeeld zijn. ‘Het grappige is, dat eigenlijk niemand dat weet, maar dat er wel besluiten worden genomen.’

Kortom: als je de weg kwijt bent over hoe de macht verdeeld is tussen Den Haag en Brussel, dan ben je niet de enige.

Om het nog wat complexer te maken: niet alleen Europa heeft beslissingsbevoegdheden overgenomen van de Nederlandse regering. Ook in eigen land zijn de taken anders verdeeld dan vroeger. Afgelopen winter, toen het -20 graden koud werd en de NS volledig knock-out gingen, warmde de discussie weer op: was Nederland niet beter af met de spoorwegen als staatsbedrijf? Dat was het namelijk, tot begin jaren negentig. Maar Theisens denkt van niet. ‘Er was toen een reden voor om onderdelen van de overheid te privatiseren of af te

bouwen. We wilden toen een kleine, snel opererende overheid. Dat kun je willen terugdraaien, maar dan vergeet je dat de samenleving in de tussentijd ook veranderd is.’ We zijn bijvoorbeeld veel individualistischer geworden. Neem bijvoorbeeld de ziektekostenverzekering. Vroeger zat je in het ziekenfonds, of als je het kon betalen was je particulier verzekerd. Kiezen kon niet – en die keuzevrijheid zou je erg beperken als we weer zouden ontprivatiseren. Theisens: ‘En bij het spoor kan de overheid nu in elk geval nog controleren of de NS wel appetijtelijk rijden. Zou het een staatsbedrijf zijn, dan is het net of de slager zijn eigen vlees keurt.’

De vraag die Theisens wil beantwoorden, is: ‘Wat doen ambtenaren nog?’ Hij licht toe: ‘Er zijn tienduizend beleidsambentaren in Den Haag, maar die zitten echt niet de hele dag beleidstukken te schrijven. Er wordt altijd lacherig gedaan over wat ambtenaren doen, maar ik ben serieus.’ Vertrekpunt voor Theisens is dat de Tweede Kamer vaak debatteert over relatief kleine dingen. Het ritueel slachten van dieren bijvoorbeeld, of het boerkaverbod. Met wellicht een paar honderd vrouwen in Nederland die een boerka willen dragen niet echt het soort problemen dat je ‘groot’ kunt noemen. ‘Grote dingen blijven in het debat onbesproken, maar het is wel aardig, dat ambtenaren moeten laveren tussen een wispelturige Tweede Kamer en talloze instanties die ze bij beleidsvorming nodig hebben. Hoe doen ze dat? Ik wil weleens weten hoe ze hun dagen besteden.’

Blijft de vraag over: waar stemmen we voor, 12 september? Voor een volksvertegenwoordiging die doet wat ze voor de meeste Nederlanders het beste lijkt, zonder die koers echt goed zelfstandig te kunnen bepalen.•

‘Er zijn tienduizend beleidsambentaren in Den Haag, maar die zitten echt niet de hele dag beleidstukken te schrijven’

‘Het grappige is, dat eigenlijk niemand weet wie verantwoordelijk is, maar dat er wel besluiten worden genomen’