LUD - Sgríobh Róimh - 01-22

LUD

DEASACHADH 01 AM FAOILTEACH 2022

NAIDHEACHD AGUS DÒIGH-BHEATHA DE NE GLEANN UISGE DHEARG

Co-là Breith 1,500adh na Naobh Colum Cille

Is Truaighe h-Ubhal nan Tìr Agus Eilean Eòin Leis Carraiche Riaghaltas

Sgeul na h-Eachdraidh Eaglais Achadh Beileag

TACHAIRTEAN UACHDARACH

2021

DEASACHADH 01

Dè a Steach Air Cuibhrinn Comóradh Latha Breith 1,500adh Naobh Colum Cille

Tachairtean Uachdarach

17

Naidheachd agus mìosachan úr às a Gleann Uisge Dhearg

Cúpla Focla

22

Reòite dubh, cuithe sneachda, agus grèatair

Sgeul na h-Eachdraidh

26

Eaglais Achadh Beileag Eaglais Achadh nam Beileag

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 07 Nuaidheachd Ionadail 10 Nuaidheachd nan Dùthaich 18 Nuaidheachd na Cruinne 24 Fòram Coimhearsnachd 31 Creideamh & Spioradalachd

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Ádh mór ort agus ádh mór oraibh go LUD! Beadh sin go h-ionntach do chlois agus do fhoghlaim faoin iris nua Gaeluinn ann ar na Machairean Móra sa Cheanada 'n Iar. 'S na daoine dearmada sibh fhéin gan dabht 's gan amhras agus tá sin go h-ionntach do chur daoibh iris Gaeluinn le chéile agaibh ann.

Comhghairdis le sin a chairde.

Seaghán Séamus Ó Súilleabháin Cill Mocheallóg, Deas Mhumhain

Ádh Mór oraibh go LUD Beadh sin go h-ionntach do'n fheic daoine 'gus an iris nua Gaeluinn trasna do dtonnta i gCeanada. Iarraidh na Gaedhil an iris sin anseo le h-aghaidh am ró ró-fhada 'nois gan amhras agus tá sin go h-ionntach deas maith agus tá sin dochreidte do fhoghlaim mu na muinntir Gaedhealach ann ag cuir obair an-mhaith chun go Gaeluinn na h-Éireann, na h-Albainn, na Mannainn agus na h-Aimearaca Tuadh inniu.

Comhghairdis mór oraibh!!!!! 'S déanfaidh daoibh obair dochreidte naoimhe gun amhras. Beannacht Dé, na h-Aingil agus na Naomhe oraibh agus beadh mé an-sásta do sgríobh stair 's scéalta daoibh anseo freisin le cuidiú Dé.

'S mise le meas, Séamus Ó Súilleabháin Béal an Átha, Deas Mumhain.

Beannacht Dia Mór oraibh go LUD. Tá sin go deas agus go maith do fhoghluim iris Gaeluinn amuigh ar Machairean Móra. 'S daoine Gaedhealach spéisialta daoibh fhéin gan amhras. Ádh mór oraibh agaibh-se freisin.

Niall Pádruic Mac an t-Síthigh Béarra, Iar Mhumhain

02

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Dé bha turas so-sa? 'S àit-eigin eadar 'ionnsachaidh Gáilig Dhail Riada, 'dèanadh mìosachan, agus 'clàrachadh Gàedhlig Ghleann Uisge Dhearg, bha pleann a cuid-eigin do chur am fideadh den iris sa Gàedhlig amháin a steach mo ceann. Mar bha trainnsear agam cha robh làn gu leòr san latha 'n-diugh, ach feumaidh sinn-sa rud-eigin samhail Mac Talla 'rithist gun teagamh. 'S sgeulan ùr leis na Gàedheal airson na Gàedheal.

Bhith an obair-toiseach LUD as air slighe gu brosnaich chun na Gàedheal Gleann Uisge Dhearg gu lorg guthan agu 'rithist. Ach nuair a chuir ceist chugainn-fhé? «Dé Gàedhlig bithidh leinn annseo?» Nach bithidh mhaid fada bh' e dèan soilleir chugainne? Feumaidh na Gàedheal thairis na saoghal an iris so agu cuideachd. 'S a dubhairt an sean fear an sean sgéal amhain mu bha Gaeilig Uladh aig Eubha, bha Gaeilge Chonnacht aig Àdhamh, agus bha Gaeluinn Mumhain aig Dia 's bha Gaedhlag Laighean aig an náthair. Ach rinn e sin dearmad gu sgrìobh shìos nan Sléighein Gàedhlig uil' agu? Air bad-eigin air an t-slighe, thàinig Clann Eideann ró-dhian-aireach air 'cogadh ortha fhé. Agus dèan dearmad sin bh' ead uile neach-gràidh leis a Diadhaidh. Agus mar-sin an-so, tha sinn uile.

Nuair a bhith faod gabh mìor-bhailt gu seòl uisgean so. 'S mise leis an Diathan mar 's 'coimhead ead os cionn ar turas bàta na saoghal againne.

Agus bithidh leinn gu leòr aran 'us iasg againn do biadh uile cò h-acras agu.

Mòran taing don gach uile 's bhithidh bheannachdan 's dùraigean orainn le ciad turas so. Bithidh sinn dochas oraibh le meal mór uile LUD aig tabhann a-nis 'us a-staigh deasachaidhean anns an àm ri teachd so.

lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

lionra-uisge-dhearg.ca

POST D'AR BOGSA PO ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

NUAIDHEACHD IONADAIL

Fàilte air ais a Chùpa Liath Le Trìnda NicÉigeir (Gàedhlig Uisge Dhearg) 'S déidh ath-mhaid fada 'steach seach-thìm, bha gabh a' Cupa Liath le Na Bomadairean Ghorm na Bhinnipéig le dà mionaidean tìm còrr. Bithidh so 'n dà-dheugadh Cupa Liath fo 'crios de Na Bomadairean Ghorm, coisinn air an latha dà-dheugadh, d' am mìos dà-dheugadh.

Bi sin a' ceithiradh Cupa Liath airson Na Bomadairean 'sgrìobhte 'nns an eachdraidh nise.

Fiù 's leis buannachd fòid dachaigh agus 'cumail an tosaigh gu ruige, bha Na Cait

/palominoclub

Tiogar leag leis sciobadh bréagha déan le Deatraig Mac Neacail (32 IC - BG), Bhinston Róis (30 T - BG), 'us Caidhridh Bhilson (Mac Bioll) (19 TL - BG) air am pas as Diarmuid Masoli ( 08 CR - CT).

«'S BU TOIL A' CAIDREACHAS MÉTIS NAM MHANITÓBA GU CUIR MEAL DO NAIDHEACHD AIR BOMADAIREAN GORM NA BHINNIPÉIG AIR COSNADH A' 108ADH CUPA LIATH.» 04

/ManitobaMetisFederationOfficial

lionra-uisge-dhearg.ca

/AssemblyMBChiefs

«MEAL DO NAIDHEACHD SÒNRAICHTE LEIS AM @WPGBLUEBOMBERSCFL AIR EADSAN CÙL GU CÙL #CUPALIATH COISINN! CHA B'URRAINN 'S UALLACH TUILLEAS ORAINN! #RACHBOMADAIREANRACH»

Bha dòchas Na Cait Tiogar na Bail' Ua h-Amaill gu briseadh anns an tioramachd de fichead 's dà bliadhna orthu gun teagamh, ach chan eil sin for bhliadhna so. Cluinntinn an guth as na spéisear de Na Bomadairean Ghorm lathian seachd air ais, ás déidh 'cluiche ri Na Marcairean Garbh na Sruth an t-Subhail, bh' ead fhé fìos mun Dealbh clì gu ceart: Arlen Dumas (Àrd-toisiche de h-AMBC), Heather Stefanson (Prìomhaire de Manitoba), Briain Bowman (Àrd-bhàillidh de Bhinnipég)

buannaich agu gun teagamh.

Thairis Am Bhaile-Mòr bha tuil làn de buiadh 'us gorm a steach an t-sràidean, bàr-spòrsachan, agus biadh-lann san

«BH' AM CUPA LIATH AIR AIS CÀIT LEIS IS LEIS E AIR OICHDHE DI-LUAIN...AM PALOMINO CLUB! TAPADH LEIBH DO H-UILE CLUICHEADAIR, SPÉISEAR, CUNBHALAICHE AGUS CRATHADAIR BUN SIN DÉAN E NOCHD DO CUIMHNICH.» /palominoclub

lionra-uisge-dhearg.ca

Ghleann Uisge Dhearg airson 'comharrachadh. Bho 'm Seanadh nan Toisichean Mhanitóba agus a' Caidreachas Métis nam Mhanitóba gu an t-Sluagh Phalomeinó; 'n daoine sa Bhinnipéig gu toilichte meal do Na Bomadairean Ghorm agus bha déan fàilt' a Cupa Liath air ais.

'S bi buaidh math leibh an athbhliadhn a Chait Taigh. Bith sinn faic sibh ann.

05

Madraí Fiadhain na Minneasóta Le Treabhair Ó h-Airtnéada Minneasóta (Gaeluinn Iar Mhumhain)

Dia daoibh. Is mise Treabhair agus tá mé i mo chónaí i Mhinneasóta. Tá feirm againn. Tógann

agus san fhiáine. Tá siad an-sholúbtha, ach

muid gabhair, turcaithe, agus sicíní, 'gus tá cónaí

agus tá eagla acu do na Mac Tíre.

orainn in aice leis an Coill Mór Náisiúnta. Tá trí rud madra na bhfiadhain anseo i Minneasóta. Tá

Agus an deireanach... An Sionnach. Tá an

na trí an Mac Tíre, an Madadh Allaidh, agus an

Sionnach Rua againn. Meáinn an Sionnach

Sionnach.

Rua eadar 5 go 6 cileagram. Tá go leor Sionnaigh anseo, agus feicimid iad go rialta.

Meáinn an mac tíre 45 go 75 cileagram agus

Fiachainn Sionnaigh lucha, francaigh, coiníní,

fiachann sé an lon, an fiadh, agus an dobhar-chú.

ioraí, agus éin. Mharaigh Sionnaigh ár sicíní

Fiachann na Mac Tíre maith i bpacáistí. Tá siad

anseo, agus tá siad an-chliste ach coinníonn

againn anseo go minic, ach níl itheann iad ár

ár madraí iad ar shiúl anois.

n-ainmhithe. Tá eagla acu na n-daoine seo, ach cloisim siad glamaireacht san oíche.

Meáinn an Madadh Allaidh eadar 12 go 13 cileagram. Fiachann sé coiníní, giorriacha, 'gus lucha. Agus fiachann sé ina n-aonar. Déanann siad go maith i mbruach-bhailte,

Labhraíonn miotais Ghaelacha faoi Sionnaigh agus Mac Tíre. B’fhéidir ... go bhfuil Sionnaigh agus Mac Tíre san Éirinn anseo?

06

lionra-uisge-dhearg.ca

Gàedhlig Amhàin 'S leòr bith leòr

Rinn daoin' acadamach ionnsaigh an aghaidh muinntear Gàedhealach eile treasna Dúthaich nan Craobh mar bithidh ead obair mór eile le

sin cuideachd. Tha sluagh an-mhor Gáidhealach sa

Le Ealasaid NicThómais (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Ghleann Uisge Dhearg, mar sin chan eil fhios agam carson. Tha leachtan an-mhor, mór 's beag trasna Gleann Uisge Dhearg agus am baile-mòr Bhinnipéig

A chairdean Gàedhealach air dachaigh agus

agus tha Gàedhlig ortha cuideachd in aice Beurla 's

trasna na donnta! Iarraidh mhaid do chur

Franngais. Agus fillidh Gàedhlig ann air ais a rithist

Gàedhlig do'n obair agus gu beó gach aon ám

an diugh mar tha sluagh math nam Fìor Gàedheil ann

againne mar tha mhaid faoin ionnsaigh uabhasach

agus tha ead 'cuir obair láidir chun sin ann buíochas

le lámha Gallda sa nuachdan, sa mór-mheadhan

le Dia Mór.

agus air an làrach-lìn cuideachd. Bu cheart sgríobamh mhaid as Gàedhlig amháin air an

Cuiridh daoibh fogógra nuadh Gàedhlig le toabh

làrach-lìn gu brách air fad le linn gach aon latha

gach aon rathad in aice leat, agus cuiridh daoibh

leinn mar iarraidh mhaid do chur sabaid an-mhor

puistean Gàedhlig air gach aon mór-mheadhan leibh

shuas an aghaidh na daoine h-acadamach mar

cuideachd. Cuiridh daoibh obair 's ceistean mu'n

's daoine ró-uamhasach ead fhé gun teagamh!

Gàedhlig a staech san sgoiltean, Árd-sgoiltean 's oilitigh cuideachd mar tha mu'n 75 millean Gàedheal

'S cainnt ead fhé mun cainnteoirean dúthchais

thairis Dúthaich nan Craobh agus tha cuid mór

gach aon ám agus chan eil sin cóir 's ceart. Bithidh

Gàedheal cánan Franngais agu ach tha sluagh beag

Gàedhlig sa láimh 's san anam gach aon Gàedheal

Gàedhlig agu 'diugh agus 's mór an truagh sin mar

trasna na donnta 's nan domhain gun teagamh

tha ead gun cánan Gàedhlig agu 'gus 's Gàedheil ead fhé.

agus sin e! Dh'oibrigh nan daoine h-acadamach an aghaidh am fhìor athbheochan Gàedhlig o 1960an no 1970an air aghaidh gu 'diugh.

'S cainnteoir dúthchais mi fhéin, ach tha ádh mór orm mar bha Gàedhlig mo chiad cánan agus sin e 'mhain. 'S bean maith mi fhéin agus chan eil mise nas maithe no nas móra mar sin.

'S Gàedheal mi fhéin agus tha mi gu math le sin.

lionra-uisge-dhearg.ca

07

NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL

Is Truaighe Ubhal nan Tìr /Richard Bell, Unsplash

Le Trìnda NicÉigeir (Gàedhlig Uisge Dhearg)

'S mo cridhe 'mach chugu 'm brònach tuathanaich buntàt' às a h-Eilein Eòin. Ciad gu thig a mach bho fa tioramachd, ceart a steach an Tinneas Mór, agus a-nis so, cogadh leis Na Riaghaltas Chánada 'sgàth de fhoinne gun adhbhar eile seachas poilitigs.

Air 21adh an t-Samhain bha Riaghaltas Chánada cuir toirmeasg air ás-bhathar nan buntàta chuig na h-Aimearaga, dar achaidhean dà bha lorg leis a Carraich' iontu. Tha sinn neo-cinnteach cò às am beachd sin thig, le ceartas d'an eòlas agus bh'a cùram déan mun 'gléidheadh an t-sgaoil am broinn Eilein Eòin; mar duirt le Màiri Caidh Sonier às a Bòrd Buntàta na h-Eilein Eòin «Dol teagnadh a séideanadair sneachda mar sin bithidh ead rùisgte do fhuar agus cha bith màthair-ghuir air sgoil galar uile anns an Ath-bhliadhna.» Agus a-nunn sa Gleann Uisge Dhearg agus an-thall sa h-Eilein Eòin bith fìos mhath aig an duine sin chan eil a' Carraiche cunnartach air spréidh no daoine.

Mar sin nach eil e mun eòlas 'us loidig d' an suidheachadh air fheadh? Dubhairt Riaghaltas Chánada ead-fhéin mun 'iarraidh de <smachd> os cionn Na

/Carl Campbell, Unsplash

Riaghaltas 'N Stàidean mun saothair buntàta sa h-Eilean Turtar, ach fhathast càit a bheil an trioblaid

08

lionra-uisge-dhearg.ca

/Nancy Russell, CBC

chiad air taobh sin de an Crìoch? Chan e taomadh, n' ion-thubaist, mar-sin 'bheil e dragh féir orthu h-Aimeireaganaich?

Theagamh bith sinn fhé fuireach agus faic againn.

Leis an toirmeasg leantainneach fhathast (aig an uair de clò-bhualadh) tha h-Eilein Eòin 'tuileachadh le buntàta 'nis agus feumaidh

«Dol teagnadh a séideanadair sneachda mar sin bithidh ead rùisgte do fhuar agus cha bith màthair-ghuir air sgoil galar uile anns an Ath-bhliadhna.»

(Màiri Caidh Sonier, Bòrd Buntàta na h-EE) Bith am Ministearan orthu coise gasta 'glaodhach leisgeulan airson am brònach tuathanaich ann sa h-eilein agus gu ceannach buntàta airson Cnoc an Dháil sa h-Ottobha, ach bh' ead ead-fhé déan so leabaidh. Ach nach eil samhail na Gall gu tog dòrainn ro mòr air sgàth buntàta grànnda h-uile 'nns an t-ainm de poilitigs?

ead a' dol àit-eigin gun teagamh. Bith tuathanaich eigin cuir biadh chuig am bancaichean-bìdh agus bith ead 'leòbadh airson biadh bò, leis cuideachadh de millean $28 againn às a Riaghaltas

Tha sinn fhé gun teagamh ann bith cuir taig mòr chuig tuathanaich ionadail de Tìr na Craobh a steach am bhliadhna 'thigabh. Leis an tioramachd air na Maichearan Móra 'us an tuilteach ann sa Tìr Challuim Cille sa 2021, bithidh bu glic againn tharais na tuatha d' àraich ceangail le h-Eilein Eòin agus am buntàta iongantach agu gun teagamh.

Chánada.

lionra-uisge-dhearg.ca

09

Gàedhealtachd Cànada Gàedhealtachd Dearmada le Séan Séamus Mac an Chruiteir (Gaeilig Thír Chonaill)

sa Ceanada sa bhliadhain 1901 nuair a chuaidh na riaghaltas Gallda ar aghaidh chugainne leis an

Chuala 'gus chonnaig mé daoine h-acadamh 'cainnt

suirbheigh leo. Ba fuath ana-mhór acu leo chun

agus chuir sgéaltan mí-cheart mun chan fhuil na

Gaedhealg, chun na Gaedheil agus chun gach

Gaedheal daoine 'mhain le cheile 'gus táimid daoine

aon daoine amuigh as Sasuinn 's Gearmáin gun

difiriúl eadar Albainn, Éireann, Manann agus na

dabht, agus dh'iarraidh ead do bhriseadh na

muinntir trasna na dtonnta go h-Aimearaga Thuaidh

Gaedheil, na Slábhaich, na Daoine Dúthchais, na

nó Dúthaich nan Craobh. Agus 's iad mí-cheart ar

h-Iodálaich mar thánaig eagal ana-mhor acu

gach aon fógra acu gan dabht! Táimid daoine mór

mar fhuair ead creideamh istigh do cheanna

amháin le chéile 'gus sin é go brách ar fad! Ba

thosaíodh na Gaedheil 's na Slábhaich an éirigh

cheart ba bhreagh liom do chífidh ar na

amach mór le saoirse na Ceanada 'gus cha rabh

h-acadamaich cac-dhaoine san ifrinn in aice

sin cóir agus ceart gan dabht! Dh'iarraidh iad

Dómhnull Dubh roimhe a fhaighidh mé bás mar a

Ceanada Béarla 's Ceanada Franngais amháin,

dhubhairt iad sin roimhe mun an roinnt eadar nan

agus chífidh na Gaedheil agus na daoin' eile

Gaedheal agus nan Gaedhealtachd!

'muigh go 'n pháirc linn.

'S sluagh an-mhor na Gaedheil shuas sa

Ba 4 milliúin go 4.5 milliúin Gaedheal i gCeanada

leath-tuaisceart (thuaidh) na Dúthaich nan Craobh,

's Talamh an Éisg san oirthear go

agus tá Cànada 'n t-ainm atá tíre seo indiu. Ba eadar 4 milliúin go 4.5 milliúin cainnteoir Gaedhealg

Jonathan Dembling, Gaelic in Canada: new evidence from an old census, 2006

10

lionra-uisge-dhearg.ca

Tír Challuim Cille san iarthar sa bhliadhain 1901 gan dabht.

Agus dh'iarr na riaghaltas Gallda do chur muid amuigh as Ceanada gan dabht fosta.

Ach beadh sin ró ró-dheacair mar déanaidh muid cogamh an-mhor in éadan sin. Mar sin an sgéal seo, thosaidh ead na Gaill - plean uabhasach do chur Gaedhealg amuigh as gach aon muinntir Gáedhealach trasna na tíre.

Agus ba sin obair-uabhasach an sgoileanna leis do chur Béarla 'steach gach aon sgoil trasna na tíre ó 1901 nó 1911 ar eadar 1536 go 1922. Chuaidh Gáedhlig Laighean

«Chuaidh Gáedhlig Laighean go h-Ápalaid agus go Ghleann Uisge Dhearg fosta gan dabht, agus ba sin beó 'nnseo nuair a fhuair sin bás in Éireann. Tá naoidh cánaint Gáedhlig trasna na tíre (Ceanada) anois gan dabht!»

go h-Ápalaid agus go Ghleann Uisge Dhearg fosta gan dabht, agus ba sin beó 'nnseo nuair a fhuair sin bás in Éireann. Tá naoidh cánaint Gáedhlig trasna na tíre (Ceanada) anois gan dabht! Tá dá chánuint ar Talamh an Éisg, tá cánuint amháin ar Ceap Breatuinn 's Albainn Nuadh, tá cánuint amhain ar Oileán (Eilean) Naomh Éoin, tá dá nó trí cánuint san Ontario (Gáidhlig Ghleann Garraidh san Ontario oir-dheas), (Gáidhlig Thóronto) 's (Gáedhlig Ontario iar-dheas), tá cánuint amhain sa

aghaidh gan mhoill. Ba sin ró-chruadh in éadan na

Ghleann Uisge Dhearg agus tá na nasg an-láidir

páistí Gáedhealach, agus chuaidh nimhe ar aghaidh

ann eadar Gáedhlig Uisge Dhearg 's Gáedhlig

go dtí na 1990idí 's na 2010idí nó faoi sin. Fhuair

Thóronto mar 's iad cánuint saor ó 1850idí nó faoi

Gáedhealg bás cuid 's mó trasna na tíre mar sin agus

nó roimhe sin, ach tá gach aon cánuint leo acu

tá sin ar coiscéimeanna riaghaltas Ceanada Gallda

le chéile 'nn. Agus tá cánuint amhain le taobh

indiu! Ba cheart tabharfaidh siad cuidiú ana-mhor

Sruth an t-Sabhail fosta.

chun athbheochan Gaeilig trasna na tíre indiu, ach cha fheiceáil mé sin mar déanann siad na

Thosaidh Gáedhlig ar an bealach go báis sa

Franngaich agus na Sasunnaich agus 's fuath leo

Ceanada eadar Ciad Cogamh na Dá Ghall (1914

chun na Gaedheil gun dabht. ar Talamh an Éisg

go 1919) agus Dárna Cogamh na Dá Ghall (1939

lionra-uisge-dhearg.ca

11

go 1945) agus ar aghaidh i ndhiaidh sin fosta. Ach tá Gáedhlig beó ar na Machairean Móra 'gus sa Glinnte h-Ontario 'gus Cuidhbéig fosta indiu. Tá na Gaedheil óga sa Cuidhbéig ag foghluim Gáedhlig san Ollsgoil Mhic a' Ghoill go h-áiridh agus filleadh Gáedhlig go Cuidhbéig ar ais aríst gan mhoill le cuidiú Dé. Ba cheart filleadh Gáedhlig trasna na tíre ar ais aríst le cuidiú Dé mar tá sin cóir agus ceart!

/Muckapedia ag en.wikipedia

/LivingDictionaries.app

12

lionra-uisge-dhearg.ca

NUAIDHEACHD NA CRUINNE

Comóradh Là Breith 1,500 Naobh Colum Cille Taic Posta le Clann Éirí Gréine, sean Gaedhlteachd (Gaeilig Thír Chonaill) Thánaig sluagh Fíor Gaedheal le chéile do chuimhne 's comóradh Colm Cille ar 7adh Nodlaig 2021. Bha sin 1,500 bliadhain o shoin bhon a rugadh e sa Ghartán, Tír Chonaill air 7adh Nodlaig 521 IC. Bha 'n aimsear ró-dheacair le linn an comóradh agus thánaig sluagh as Clann Éirí Gréine go dtí 'n áite-breith Colm Cille sa lá sin agus chuir s rinn ead comóradh an-mhaith gun amhras. Bha comóraidh eile trasna na domhain, ach bha siad beag 's rúnda mar an tinneas mór an bhliadhain seo. Thánaig Gaedheil chun gu comóraidh ar an idirlín thairis an Ghaedhealtachd agus rinn cúpla daoine le chéile sa bhailí bhig agus chuir ead comóradh an-mhath ann fosta. Bha bigil 's comóradh beag a-muigh air na Maichearan Móra, shuas air Ápalaid, air an Tráigh na n-Óir, agus cheanntair eile sa Dhúthaich nan Craobh cuideachd

lionra-uisge-dhearg.ca

13

mar dh'iarraidh ead do chuimhne 'n fhíor naomh patrún nan Gaedheal agus nan Gaedhealtachd - Colm Cille. 'S Colm Cille 'n príomh naobh nan Gáidheal gun amhras, mar rugadh e sa Thír Chonaill agus chuaidh e air aghaidh do bhunaidh mainistirean trasna nan Gaedhealtachd. Chuaidh Colm Cille gu Dhail Riada sa 563 IC, agus bhunaidh e mainistir an-mhor ann.

Chuir e stad chun an cogaimhean eadar na Gaedheil 's na Cruithnich, agus thosaidh e n traidisiúin nuair a chur sagart no h-easbuig an crún air ceann na ríghe. Thug sin neart an-mhor chun air na h-Eaglais sa Ghaedhealtachd agus eadar na n-Gaedheal tar éis sin gan amhras. gus thosaidh sin an-seo sa Dhail Riada leis lámh Colm Cille.

Le Niall Mac Colla

14

lionra-uisge-dhearg.ca

Bronnadh Mór gu h-Eaglais Naomh Muire

Bronnadh Mór gu muinntear dearmadta Le Tómas Mac a' Ghobha (Gàilig na h-Àpalaid) Rinn mise bronnadh mór spéisialta chun gu h-Eaglais Naomh Muire sa Bhaile Mhic Eóin, Tír na h-Óglaigh air 17mh Nodlaig 2021 - am bhliadhain seo. Tha muid duine dearmadta 'nnseo shuas san Àpalaid agus 's an-mhor an truagh sin gun amhras 's gun dabht! Agus bha muid dárna Gáidhealtachd annseo i n-Dúthaich nan Craobh tar éis Talamh an Éisg (bonn. 1536). Bhuaidh Gáidhealtachd na h-Àpalaid sa bhliadhan 1619. Tha mi creideadh a tha muid dearmadta mar tha bochd againne 'gus gun a radharc muid fhé cuideachd mar tha muid bochd aríst agus fhuair muid ainm mí-cheart oirinne mar an cruadhlachd na daoin' eile - chan fheil ead Gaedheil! Ach tha sin beó. Tha laethanta nas dheas air an gaoth chugainn' indiu le cuidich Dhia Mhór.

Chuaidh mi gu h-Eaglais Naomh Muire air an 17mh Nodlaig mar bha leacht Naomh Cholm Cille 'gam, agus dh'fheumaidh mi 's muid do dhéan bronnadh dheas mhaith air an Eaglais seo mar tha muid eaglais 's muinntear dearmadta nan Gáidheal. Bha sin an-mhor agam orm-sa nuair a fhuair mi nuacht as chairdean in Éireann do dhéanaidh an bhronnadh chun an muinntear Gáidhealach annseo 'stigh m'bhaile san Àpalaid, agus bha sin dochreidsinn nuair a fhuair mi 'n leacht

lionra-uisge-dhearg.ca

15

san phoist a-muich as Éireann air an mbhliadhan seo!

Nuair a thánaig sin (an leacht) a-staigh an dorus, chuaidh mi air an guthán gu na daoine san eaglais agus go sagart áitiúil cuideachd fosta. Bha rudan deacair mar an tinneas mór, mar bh' eagal an-mhor air nan daoine le sin, agus thuigim sin agam faoi sin. Agus tar éis cúig no se míos eile fhuair mi 'n sgéal deas má mar beadh mi taisbeanaidh an leacht gu sagart 's eaglais áitiúil air 1,500 bliadhan o rugadh Colm Cille 'stigh an domhain seo linn.

Chuaidh mi gu h-Eaglais Naomh Muire air 17mh Nodlaig an mbhliadhan seo 'gus thug mi leacht Cholm Cille chun gu 'n t-Athair Ó Coileáin.

Agus bha sé ana-sásta do fhaigh an leacht sa bhliadhan seo mar tha sin an an-spéisial nach eil gun teagamh. Bha sin gu luath sa mhadainn air an lae seo sin. Dhéan muid sin istigh san eaglais agus tha n t-Athair Ó Coileáin istigh sa ghrian-ghraf seo cuideachd fosta. Rinn mi 'n bhronnadh le h-aghaidh Clann Éirí Gréine mar tha mi leo 'gus tha sluagh cearta Gáidhealach fosta, 'gus chan fheil daoibh (mi fhé cuideachd) faoi na Gáidheal agus an Gáidhealtachd shuas annseo san Àpalaid fosta.

16

lionra-uisge-dhearg.ca

Stadas Oifigiúil na h-Aontas Eóraip i ndhiaidh troid fada le Cearta Le Niall Mac Colla (Gaeilig Thír Chonaill)

Bhuaidh troid an-fhada le na saighdearan cearta Gaeilig ar an chiad lá na bhliadhain úr nuadh sa 2022 nuair a fhuair Gaeilig stadas oifigiúil san Aontas Eóraip (AE). Bha troid an-fhada gan amhras ach bha sin ró-fhada go h-áiridh, agus ba mór na truagh sin! Chuir 's rinn riaghaltas nó dáil nan Aontas Eóraip an cheist chun riaghaltas na h-Éireann faoi stadas oifigiúil le Gaeilig, agus chuaidh iad in éadan sin mar 's Sean Ghaill iad fhéin, agus chan fhuil iad Fíor Gaedheil agu! Bha sin sa 1973 nuair a théigh iad an t-Aontas Eóraip.

As an t-am sin thosaidh, dh'oibrigh agus throid Fíor Gaedheil do bhunaidh 's do bhuaidh cearta Gaeilig istigh san Aontas Eóraip ó shoin. Rinn iad feachtais gan sos agus gan stad eadar na 1970idí go 2007 go 'n caithream an-mhor anois, agus tá sin go h-ionntach deas maith agus 's dochreidte sin fosta gan amhras!

Ach, thánaig caithream ar an radharc nuair a bhuaidh Riaghaltas na Catalóine dlighe nuadh san Aontas Eóraip nó AE leis stadas oifigiúil le teanga Catalóinis eadar 2007, 2014 agus 2016. Ach chuaidh riaghaltas na Sean Gaill (in Éireann) ar an ionnsaigh fíochmhar in éadan Gaeilig gan sos eadar 2007 agus 2016 ar aghaidh. Ach throid na Catalónaigh air ais aríst in éadan riaghaltas Sean Gall (Éireann) agus bhuaidh ead in éadan orthu ar an 1adh Eanáir 2022 nuair a bhuaidh Gaeilig stadas oifigiúil istigh san AE, agus bha sin caithream an-mhor le h-aghaidh gach aon Gaedheal agus Fíor Gaedheal trasna na domhain agus trasna na dtonnta fosta gan amhras. Tá Gaeilig beó 'staigh AE 'nois go brách ar fad le cuidiú Dé.

lionra-uisge-dhearg.ca

17

2021 TACHAIRTEAN UACHDARACH

Sean Màthair nan Áir is Clann Sgoil Gairistinn Dealbh Le Trìnda NicÉigeir, 2021

Sgeulan 10 anns a Chanada 'nn sa bhliadhna 2021, bha 'sgrìobt' airson sibh as am botal bainne. Bho Taigh Sgoile na Drochaide as a h-Alba Nuadh, ò Là Náiseanta Fhìrinn 's Réite Ciad, agus tuilleas.

Taigh Sgoile na Drochaide Dèan Seòladh Taigh Sgoile na Drochaide, 'nn am pàirteachas le Colaisde na Gàidhlig às a h-Alba Nuadh, 's dèanadh gu tog shuas am pàisdean às a Mhabou ann sa cànan 'us cultar as Gàidhlig. Bithidh an sgoil-bogadh as Gàedhlig gabh dòigh Montessori gu múinteoireachd. Mar sin obairainn air bhonn tha sin dántan ùidh 'ionnsachadh agu, agus bithidh ead ceadaichde gu ionnsach ann an dòigh ead fhèin, ann an ùin' ead fhèin.

Na 'Ceumadh Sìos de na h-Àrd Riaghladair As dheidh sgéaltan cuid mhór mu'n daoine faoi h-ionnsaigh san obair sa Halla, chuaidh Iuillidh Paidhette 'n árd-riaghaladair agus dh'éirigh i 'muigh as an obair aici le bán-righean Sasuinn. Bha fhios aici - bán-righean Sasuinn - an sgéal mu'n an obair uamhasach an so.

Cunntas-sluaigh Chánada 2021 Tha so 'n ùraich mòr bithidh gu peant dealbh fheàrr airson iomadachd de cànan, gnè agus cinnidheachd sa Chánada. Bithidh stadastaigean cuir a mach air feadh 2022 às a Stadastaig Chánada.

Na Reilig Nì-comharraichte Lorg Chamloops Thánaig nuachd mu reilig rúnda mór ann sa Sgoil Gairistinn nam páistean i Chamlúps, Tír Calluim Cille.

Bha dá ciad cúig dheug (215) páiste 'nn. Bha páistean as trí bliadhain d'aois faoi talamh ann agus thánaig sin sa domhain air an 28mh Céitean. Tha na sgéaltan as na daoine dúthchais ceart gun teagamh a-nis.

Le Trìnda NicÉigeir, 2011

Na 'Tarraing Sìos nan Bànrighrean aig Toigh Dhail Mhaintoba Thánaig míltean 's míltean a muigh san agóid thairis Sruth an t-Sabhail 's Tír Challuim Cille nuair a dh'fhoghluim ead mu nan reilige mór. Mháirseáil sluagh daoine gu Toigh Dhail Mhaintoba agus chuir ead leacht mór nam bean-righean elesaid agus Bhictòria shíos. Bha péint dearg air bun na leacht mathair nan áir agus chuir an ceann a mach agus tha sin air bun Abhainn Assabóin a nis.

Bha Màiri Sìmean Déan Àrd Riaghladair Chiad às a Na Daoine Dùthachas.

As Nunabhaic (Cuidhbéig Tuath), dubhairt Simon an cainnt oifigiúil mór sa cánan Inuctitut, agus chuir i buíochas air Trudeau agus bean-righean Sasuinn le h-aghaidh oifigiúil nuadh leatha.

Na Tioramachd Dearg Là Náiseanta Fhìrinn 's Réite Ciad Air Céitean 28, 2021, an latha 's dheidh a fhoghluim sinn mu reilige mór nuair thánaig 215 coirp gu sholus.

Chuaidh Dhail Chánada dlighe nuadh mu'n Là Náiseanta Fhìrinn 's Réite Ciad.

Bha tioramachd an-mhor thairis nam Machairean Móra 's Tír Challuim Cille. Agus bha teinean coillte mar sin le splang beag. Bha nam fóghmhair an-bheag 's bha treadan bó bríste cuideachd. Bha tiom mór shuas sa speur agus tha nan aer ró-tíom cuideachd agus bha sin in aice 'staigh teine mór.

Na Tuil Mhòr de Tìr Challuim Cille As dheidh samhraidh uamhasach leis an tiomarachd leis talamh tiom agus gun neart. Chuir stoirm báiste mór gu Tír Challuim Cille 'gus agus bhrist' na talamh a muigh trasan Tír Challuim Cille 'gus bha sgrios an mhor mar sin.

Bith a' Cleachdadh na Teiripe h-Iompachadh bha fon choill sa Chánada Bhuaidh na muinntir Leispiach, Aerach, Déghnéasach, Trasinscneach agus Aiteach (LADTA) ceartan mhath anns sa Chánada seachtainn so leis dlighean nuadh do chosaint nam muinntear so cuideachd.

20

lionra-uisge-dhearg.ca

Bliadhna Úr GLEANN UISGE DHEARG 2022

Mìosachan Úr CEANNAICH AN-DIUGH

LIONRA-UISGE-DHEARG.CA/BUTH/

lionra-uisge-dhearg.ca

21

FÒRAM COIMHEARSNACHD

01

Imbolg / Féill Bríghde

01

'M meadhanach eadar am grian-stad a' gheamhraidh agus cónochd an earraigh; 'comharrachadh an toiseach de t-earrach, agus an Là Fèille Naobh Brìde.

'S bith Féill Bliadhain Úr na Sìonaich 'comharrachadh tar-mhùthadh eadar am bliadhna d' an Gamh (2021) agus am bliadhna d' an Tìgear (2022), le subhachasan 'mairsinn suas latha se deug.

Cuir rudan de h-aodach no bratog (Bratog Brìde) 'muigh gu faigh bhanachd na Bhrìde 'rthu. Bith mòran dhaoine dèan leabaidh agus cuir a mach tabhartas de biadh 'us deoch airson Brìde cuideachd.

16 & 17

22

Féill Gáidhealach na Bhinnipéig 'S Féill Gáidhealach na Bhinnipéig a staigh còmhlan-pìoba motha agus co-fharpais aon-neach às a crìoch na h-Ailbearta g' a crìoch na h-Ontario.

Dh'òstair aig ionad co-chruinneachaidh Bhinnipéig anns an ùine bhig a dh'fhalbh, am féis 'taisbean dannsa Gàidhealach, pìobrachd, drumaireachd agus reiceadair Ceilteach uile faoi mullach aon.

Féill Bliadhain Úr na Sìonaich

Bliadhnaichean nan Tìgear - 1938, 1950, 1962, 1974, 1986, 1998, 2010, 2022

21

Là Lughaidh Ua Raghallaigh 'S soar-là reachdail 'gléidhte air treasamh Di-Luain de an Gearran anns a Mhanitóba. Th'an t-ainm Là Lughaidh Ua Raghallaigh sin bha cuir air shùilean leis an dántan sgoil Mhanitóba, an urram Lughaidh Ua Raghallaigh, bha taoiseach nan Métis Daoine nan Maichearan Móra agus meas mar an Athair nan Mhanitóba.

Làithean Mór A' Mhìos - Am Faoilteach 01 - Féill Bliadhain Úr - Gaelach Úr 16 - Tu B'Shevat 17 - Gaelach Lán

Ath Mhìos - An Gearran 01 - Gaelach Úr 14 - Là Naomh Bhaileintin 16 - Gaelach Lán 18 - Ciad Latha Féill Neach-Malairt Bian 27 - Deireamh Latha Féill Neach-Malairt Bian 28 - Isra and Mi'raj

Ath Làrna Mhìos - Am Màrt 012 - Gaelach Úr 08 - Là Eadar-Nàiseanta nam mnàith 13 - Ùine-Shamhramh 17 - Féill Pàdraig 18 - Gaelach Lán 21 - Co-Fhad-Thràth an Earraimh 26 - Purim

lionra-uisge-dhearg.ca

O'Riain, Flann. 1994.

Lazy Way to Gaelic, le Seòras Jones, Y Lolfa Cyf., 1994, p. 112, 113

LORG FOCAL Ainm Àite DÙN FHOTHAIR ARRA-GHAEDHEAL AMEIREAGA BHINNIPEG TÌR NAOMH ANNDRA

Biadh BAINNE UACHDAIR UBHAL BUNTÀTA TIOPS

Ainmhidhean CÀIRDINEAL MAC TÌRE MADADH ALLAIDH FEÒRAG MACHAIR CEARC FRANNGACH

lionra-uisge-dhearg.ca

23

CÚPLA FOCLA

REÒITE DUBH Dealbh Le Trìnda NicÉigeir

'S soilleir, doirbh gu faic, reòite air a ceuman agus rathaidean. Bith so h-adhbhar bitheantas de tubaistean agus leòntan air an duine anns a Gleann Uisge Dhearg.

CUITHE SNEACHDA Dealbh Le Trìnda NicÉigeir

'S cuithe, drioft, no tonn de sneachd dèanta leis làmhan nan gaoth.

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

GRÈATAIR

Dealbh Le Trìnda NicÉigeir

'S inneal mòr le sgian aig' air bonn, dèan chleachd gu sgrìob an reòite dubh agus sneachd cruaidhichte as a ceuman agus rathaidean.

24

lionra-uisge-dhearg.ca

CREIDEAMH & SPIORADALACHD CAILLEACH BHÉARRA Bí bean ann fadó agus an ainm abhí uirthe na Cailleach Bhéarra. Ní théigheadh sí síos ar na páirceanna leabheltha i aon chor mar ní siubhiluigheadh sí ach do léimeadh sí ó áit go háit eile. Théigheadh sí go dtí Cnoc a Tíghe agus go dtí alán Cnoc eile. Nuair a théigheadh sí súas ar aon gCnoc théigheadh sí súas go dtí bárr an Chnoic.

Annsan nuair abhíodh sí shúas ar bár an Chnoic fanadh sí ann tamall lá nó rud éigin.

Annsan léimeadh sí ó bhárr an chnuic. Agus théigheadh si anuas ar bár chnuic eile. Aon lá nó oidhche do léim sí ó bhár Cnoc a Tíghe go dtí bár ocrais.

Annsan do phós sí fear éigin dar a banam Séamus. Annsan nuair phós sí Séamus dfan sí tamall mhaith ar bár an Chnoic. Annsan bhíodh sí ana leisgeamhail agus annsan ní raibh sí ábalta léim ró maith agus annsan bhí sí ana chrosta agus annsan do chuir sí Séamus cun báis. Bhí tig aice ar bárr Cnoc a t-Sidhe agus bhí tig eile aice shúas ar bárr hungry agus tá loch ann anois agus tá alán clocha deasa ins an loch. Agus tá h-eagla ar gach daoine na clocha a thógaint ón an loch mar deireann síad nách maith íad do tógaint agus níl fhíos agam cá bhfuil.

Le Sémaus Ó h-Urdail Ard Aodha, Deas Mumhain (Ciarraighe)

lionra-uisge-dhearg.ca

25

GENIUS «1.1 Anns an toiseach chruthaich Dia na nèamhan agus an talamh.»

Nach robh obair farasta sin, do chrutha na nèabhan agus an talamh? Dar u geàrr an talamh a steach adhar, lear, us tìr. Agus 'N Grian, bh' i déan farasta cuideachd gun teagamh. Agus dè mun an craobh, ainmeil, us iasg ma-tà?

Nach eil turas farasta 'thall leara mar sin déan le na Gáedheal às a Na Hearadh us Leòdhas gu Gleann Uisge Dhearg? Agus gu 'tasgadh shuas na h-Eaglais Gáedhealach clach le clach, mar bh' eadsan fhé déan.

«2.7 AGUS DHEALBH AN TIGHEARNA DIA AN DUINE DE DHUSLACH NA TALMHAINN: AGUS SHÈID E ANN AN CUINNEINEAN A SHRÒINE ANAIL NA BEATHA; AGUS DH’FHÀS AN DUINE NA ANAM BEÒ.»

Nach bidh farasta do cuir am beatha beó 'steach ar sgamhean cuideachd? Le bruidhinn uil' às a' clann an duine do so béus obair nèabhaidh an so, fhathast mar sin beagan iomlan. 'Bheil sinn fhé 'déanadh ceart so Dhia? 'Rodh so 's bi farasta orainn a Dhia, do lean ur faileach ann sa tràigh na Loc Ùine.

E. NicThómais (Gàedhlig Uisge Dhearg)

26

lionra-uisge-dhearg.ca

SGEUL NA H-EACHDRAIDH

Eaglais Gáedhealach

Dealbh Le Seamus Sutharlanach

Eaglais Achadh Beileag Eaglais Achadh nam Beileag (1888 gu 1988) 'S eaglais eachdraidh an-mhath a-muigh air nam Machairean sa Ghleann Uisge Dhearg agus tha nasg an-láidir le h-eaglais seo leis nan Eileanan eadar Éireann 's Albainn - nan Eileanan Siar gu h-áiridh.

'S eaglais na Cléirich e fhé sin, ach bhunaidh 's chuir sin shuas le daoine as Leòdhais 's na h-Earchadh

lionra-uisge-dhearg.ca

eadar 1888 gu 1906. Bhunaidh ead muinntir math san áite seo 'gus thánaig ead gu Gleann Uisge Dhearg mar bha sluagh mór nan Gàedheal ann agus bha talamh an-mhor ann air nam machairean, agus dh'iarraidh ead fhé do'n ealaich a-muigh as riaghaltas Sasuinn agus as na tighearnan talamh sa dhachaigh 'staigh san Ghàedhealtachd cuideachd gun

teagamh. Dh'obair ead air an eaglais seo nuair a fhuair ead àm-shaor aca eadar 1888 gu 1906.

Cha robh ead àm-shaor mór aca mar bha bochd ead fhé cuid-mhor agus dh'iarraidh ead do'n obair le biadh 's beó cuideachd.

Bha 'n eaglais san obair eadar 1888 gu 1988 gun sos le ciad bliadhain, agus 's Eaglais Gàedhealach air sin cuideachd mar chuaidh na Gàedheal ann do rinn paidreacha le ciad bliadhain annseo. Bha Gàedhlig an chiad-cànan an-seo le cúpla ciad bliadhain eadar 1800 no 1811 gu 1980an, agus thánaig sin bhríste mar bha plean 's obair

27

cruadh-uabhasach an-seo le riaghaltas cóigeamh agus thánaig órduigh aca 'muigh as thairis na dtonnta sa baile Lunnainn, Sasuinn mar dh'iarraidh ead do bhristeamh spiorad nan Gàedheal an-seo.

Ach, chan rabh 's chan eil 's cha bhithidh ead caithream le sin mar tha sluagh Fíor Gàedheal an-seo 'muigh air nam Machairean agus bithidh ead le chéile 'gus cuiridh ead sabaid 's obair an-mhor do chur beó chun gu Gàedhlig Uisge Dhearg 's gach aon dual-chainnt Gáilig air ais a-rithist gun teagamh agus l cuidich Dhia.

Le Daibhidh MacFearchair (Gáilig Dhail Riada)

Dealbhean Le Trìnda NicÉigeir

28

lionra-uisge-dhearg.ca

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

Cruthachadh iris ann sa bhliadhna 2021 airson na Gàedheal leis na Gàedheal Ghleann Uisge Dhearg. Tha 'staigh deasachadh uile bith dealbh, sgeul, agus foclain às na Gàedhealtachd Ghleann Uisge Dhearg agus na Gàedhealtachdan thairis an shaoghal.