LUD
DEASACHADH 17 ÒGMH. / IUCH. 2024
NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG
Mo Thaisteal fríd Meiriceá Theas (Eacuadór) Le Pádhraig Mac Diarmada
Litir ó Thorontó Le Tiarnan de Fréine
Cù Achaidh an Iúbhair Le Ciobha Nic Ghille Guirm
AN SGITHIA SEANN DHACHAIGH NAN GÀIDHEAL BEATHAN FIONN MAC DHÙGHAILL
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
DEASACHADH 17
Dè a Steach Air Cuibhrinn
08
An Sgithia Seann Dhachaigh nan Gàidheal
An Cogadh sa Mhumhain - Cuid a Dó
14
Le Séamus Ó Súilleabháin
Siar agus Soir
26
Le Gráinne Ní Chaimbeal
Cúpla Focla
21
Stobhach, Toinneadh, agus Pìobaire
Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd nan Dùthaichnal 08 Nuaidheachd na Cruinne 11 Sean Ghàedhealtachd 18 Fòram Coimhearsnachd 24 Dànach, Òranach & Sgeulach 30 Turas nan Domhain
LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE
Chonnaig mise 's do fhear chéile do bhlog ùr a chairdean! Agus bha sin dochreidsinn! Bha e sin an-ùidh do fhoghlaim mu 'n eachdraidh an àitean ann an Tìr Chonaill. Agus beannachdan Dhia Mhòr oirbh orson gach uile rudan 's rudaigin sibh a dhèanamh.
Caitrìona NicShealgair (Gàilig Ros an Ear)
Móran, móran Taing oirbh! Móran, móran taing oirbh airson an obair mhór sibh a dheanamh airson Clann a' Gáidheal! 'S muinntir dearmad leinn fhéin, agus iarruidh daoine san Seann Ghaidhealtachd an airgiod agus cuidich asainn annseo 'nn an Dùthaich nan Craobh leis gach uile rudaigin. Ach adeir iad facail mì-cheart agus gharbh an aghaidh oirnn Clann a' Gaidheal - agus chan eil mise gu math leis sin a-nis! Bu cheart iarraidh leinn do chur stad chun sin gun mhall mar 's muinntir a-mhàin leinn fhéin a chéile.
Maighread Nic Aoidh (Gàilig Eilean Ruadh)
Thig sibh gu h-Apann Feumaidh sibh gu dheun tursan gu h-Apann annseo 'nn an Loch Abar a chairdean. Tha mhaid àite dhearmad anns an Loch Abar agus anns a' Ghaidhealtachd gach aon àm 's aimsear. Tha 'n eachdraidh an-mhòr cuideachd nuair chuir na h-Apannaich comhaireachd mhath 's mhòr an aghaidh nan Gall airson bliadhnichean fhada gun sos 's gun stad. Agus tha móran seannchas againn mu 'n Oisein agus Tìr nan Òig, Fionn agus na Féinne, Diarmuid agus Gráinne, Cú-chulainn agus móran rudan eile. Agus bithidh sin gasta mà cuiridh sibh obair gu rudan na h-Apann agus gu Gàilig Apann cuideachd a chairdean mhór.
Dómhnull Eoin Stiùbhairt (Gàilig Apann)
NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)
Air do bhuille 'n aimsir an-theth, bha leinn nas rithe airson rudan dùthchais 's cultúr annso san Ghleann Uisge Dhearg. Agus tha e sin gasta gun dabht! Bha Cruinneachamh Gàedhealach Mhanitóba 'nn an Òg-mhios sa bhliadhan so, 'gus chuir leinn an Bothan Gàedhlig annsein leotha. Bha Fèill Meadhan-Aoise nan Creag Crògs ann am mhios Iuchar, agus bha sin anghasta airson nan duine Slàbhaich annsein cuideachd. Bha na h-Ùcràinich, na Craotaich agus na Ceiltich ann ri chéile, 'gus bha sin an-speisialta do'n oraic sin. Anis, leis sin an dheidh againn, tha mhaid 'oraic chun am Pàillean na hAlbainn san Folclorama 'nn an Lùnastail so chugainn. Bith rudan nas mhór air gu beò 'nis a charaidean, agus bithidh rudan suimiuil air am bealach chugainn ann am miosan so leinn cuideachd. Tha i sin gasta 'nis fàsann mhaid suas às dheidh obair móran fhada chuir leinn chun rudan. Agus tha i sin gasta do 'n orac duine leis ùidh aca gu Gàedhlig a fhoghluim 's a' labhairt. Tha mhaid air an slighe gu bhuadh anis le cuidich Dhia Mhór.
Na Ceud Gaidheil air Tìr nan Eòin Thàinig na Ceud Gaidheil gu Tìr nan Eòin amach às Uibhist agus Éirisgeidh gu h-Eilean Naomh Eóin agus Tìr nan Eóin ann an 1770 gu 1772. Bha sin haon no dhà bliadhain riamh a thàinig na Ceud Gaidheil gu Ceap Breatuinn agus Albainn Ùr! Agus tha tinn mhór orm do chualaidh umpa gach aon àm agus bith iad air an teilifiosan agus suar air an eadar-lìon 'bruidheann mu sin cuideachd. Bithidh sin gasta mà sgrìobhaidh sibh an sgeul againn annseo ann an Tìr nan Eóin air Eilean Naomh Eóin a charaidean mhath mhór.
Màiri nighean Phàdraig Dhòmhnuill Caimbeul (Gàilig Thìr nan Eóin)
02
lionra-uisge-dhearg.ca
'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?
POST-D SINN
POST D'AR BOGSA PO
Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca
ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7
lionra-uisge-dhearg.ca
TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
03
Liran Sokolovski Finzi, Getty Images Pro
NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL
Litir ó Thorontó Le Tiarnan de Fréine (Gaodhealg Átha Cliath) Tá saoghal sóisialta na nGaedheal go breágh beo bríomhar annseo i dTorontó, an chathair is mó i gCeanada. Cé gur áit ollchultúrtha í, bíonn rian an Gaedheil le sonrú annseo, go h-áirithe i mí Márta, thart ar Lá le Pádraig, nuair a bhíonn comóradh na paráide móire síos Sráid Eoinge, príomhshráid na cathrach. 'S e an Lárionad Gaedheal-Ceannadach croidhe 'n pobail Ghaelaigh / Ghaedhealaigh agus is e ceanncheathrú 'n cumann drámaíochta na h-Aisteoirí Gaedheala Thorontó é freisin, dream a bhfuil gradaim go leor bainte 'mach acu i saoghal drámaíochta 'n cheanntair. Cuirtear suas le ceithre dhráma ar an ardán i rith na bliana drámaí le h-údair Gaedhealacha idir shean agus nuadh iad seo agus bíonn ard-chaighdeán le feiceáil i n-gach gné dá saothair. Tá féile mhór ollchultúrtha ar síul i dTorontó anois, mí 'n Mheithimh, dar teideal Carabhan. 'S ocáid í a cheiliúrlann líon mhór na gcultúr éagsúil atá 'na gcomhnaidhe ar shráideanna na cathrach seo. Idir í sin agus Corn Sacair an Domhain atá ar siubhal béal dorais sna Stáit Aontaithe, tá neart le feiceáil san Lárionad Gaedhealach, agus sna tithe tabhairne Gaedheala atá scaipte ar fud na gcathrach. Tá a lán ceoil, idir cheol traidisiúnta 'gus eile le cloisteáil gach oidhche, 'gus imeachtaí eile ar nós damhsaí seite, céilithe, sgéalaíochta, comórtais bácáil arán sóide (donn), agus craobh amháin do Conradh na Gaeilge bunaithe 'gus 04
lionra-uisge-dhearg.ca
bíonn siad gníomhach i rith na bliana. Mar sin is iomaí deis atá 'nn blaiseadh den chultúr Gaedhealach agus eolas a chur ar ghnéithe éagsúla de ceol, teanga; rince srl . . . fad is a bhíonn an aimsir go h-olc i rith an Gheimhridh. Ach déantar dearmad ar an sioc agus ar an sneachta nuair a thagann an Samhradh nuair is féidir tús a chur le h-imeachtaí taobh amuigh ar nós Bar-Bí-Ciú 'gus campáil agus imeachtaí eile spóirt a chleachtaítear go fairsing sa bpobal ar fad. Imrítear roinnt mhaith den pheil Ghaedhealach agus imrítear beagáinín iomána 'gus beagáinín camógaíochta chomh maith. Tá suas le h-ocht bhfoireann peil Gaedhealach fear ann, agus cúig chinn d'fhoirne peile ban, agus cúpla foireann mhionúr freisin atá lonnaithe i dTorontó 'gus sa gceantar máguaird. Is beag seachtain i rith an t-Samhraidh nach féidir cluiche peil Ghaedhealaigh ar ard-chaighdeán a fheiceáil idir na foirne sin, nó b'fhéidir idir fhoirne eile a thagann ar cuairt ó Mhontreal nó ó Ottabha. Faoi mar a léirítear thuas tá neart á dhéanamh ag an bpobal Gaedhealach chun an gcultúr, an teanga 'gus na cluichí a neartú 'gus a chur chun cinn i saoghal Torontó. Tá ár bpáipéar nuadhtachda féin againn a fhoilsítear gach dara mí. 'S Nuadhacht Gaedhealach Thorontó 'n t-ainm atá air agus is tríd a choimeádtar an Pobal Gaedhealach ar an eolas maidir le na h-imeachtaí éagsúla a bhíonn ar siubhal ina measc. Chun críoch a chur leis an alt seo, níl am níos oiriúnaí an sean nath cainte "Éire go Brách" agus "Alba go Brách" agus "Mannain go Brách" a úsáid agus sinn ag tagairt do saoghal Gaedhealach i dTorontó. Avijit Singh, Pexels
lionra-uisge-dhearg.ca
05
Cù Achaidh an Iúbhair Le Ciobha Nic Ghille Guirm (Gàedhlig Caraliana) Tha 'n ainm innteannach agus mì-cheart aig an chù so. Chuir daoine 'n t-ainm 'Cù Sasunnach' ag am madamh so nuair a thánaig ead gu beò san an Achadh an Iúbhair. Ach tha 'n ainm mì-cheart mar char thánaig nan coin a-mach as Sasuinn! Thánaig na shinsearan a-mach as Sasuinn agus chuir daoine leis saibhir aca coin eile ri chéile 'gus thánaig an Cù so fo tamall beò 'nnsin mar sin. Bha Seòirse Bhasantain eadar nam fhir leis saibhir aca do dheun sin. Agus chaidh an cù so thairis Achaidh an Iúbhair agus thairis nan Staidean Aontaicthe 'na déigh Cogamh nan Saorsa (1775 gu 1783) agus an déigh nuair a bha Bhasantain an Chiad Uachtaran nan Staidean Aontaicthe mu'n eadar 1789 gu 1799. 'S an cù so an-mhath nuair a tha ead 'sealgaireachd thairis talamh gharbh agus bha sin an sgeul ann an Achaidh an Iúbhair san àm sin gun teagamh. 'S 22 gu 27 òirleach ag an Cú so leis tha 21 gu 25 òirleach ag am ban-chù. Tha 'n còta gruag aca dlùth agus tha dathan bàn, ruadh, bàn 's ruadh ri chéile 'gus dubh aca. Tha ead cù math air son pàistean agus tha cionn traen aca cuideachd agus iarraidh daoine do thosaidh an treanuil gun mhall nuair a tha òige aca. 'S cù an-mhath air son 'geardail do toigh agus tha guth mór aca cuideachd mar 's coin sealgaire ead. Dh'oibirich ead do sealgaire Mathanan agus Cat Mór bliadhantan fada o shoin agus tha ead a-nonn do dheun sin an diugh cuideachd. Bithidh rudan contúirteach 's garbh air nam madaimh so ri linn samhramh té mar tha cluaisean fada troim aca, 'ch bithidh gach aon rud gu math mà cuiridh daibh móran uisge a-mach DevidDO, Getty Images 06
leotha fhé. lionra-uisge-dhearg.ca
BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS
NUAIDHEACHD NA CRUINNE
An Sgithia (Seann Dhachaigh nan Gàidheal) Le Beathan Fionn Mac Dhùghaill (Gailig Sgithia) “Mathi na tóisig ba día tancatar assin Scithia Agnoman Eber cen ail 295] da mac Thaitt meic Ógamain. Elloth. Lámfind. Lamglass léir. tri meic Agnomain imréil; Cacher is Cing clú co mbúaid {MS folio 3b 45} dá degmac Ebir echrúaid. 300] Arim a llong tri longa. ic tiachtain dar tromthonna; trí fichit cach luing luad ngle. 7 mna cach tres fiche.” leis Am Filidh Gilla-Cóemáin, Lebor Gabála Érenn. Tha 6 seann theacsaichean nan Gàidheal a tha ag innse dhuinn mun Sgithia no An Scithia, sin a ràdh: Lebor Gabála Érenn - www.maryjones.us/ctexts/lebor1.html#14 Cath Maige Tuired Cunga - www.maryjones.us/ctexts/1maghtured.html Cath Maige Tuired - www.ucc.ie/celt/published/T300011.html Do Fogluim Chonculainn Annso Sios - www.celt.ucc.ie/published/T301038.html Foirgheall Obar Bhrothaig 1320 - www.nrscotland.gov.uk/Declaration A' Chroinic Chruithneach - www.ancestorium.com/tng/?s=A%27+Chroinic+Chruithneach
08
lionra-uisge-dhearg.ca
‘S e Nemed agus a chlann a thàinig bhon Sgithia gu h-Eirinn agus ‘s e ainm Gaelach a tha air Nemed (Naomtha nó Naofa san Fhlaithis. ‘S e leintean-crios ri Nuadu, Ard-Rìgh na h-Éireann agus na Tuatha De Danann, a bha ann ann an daoine na Sgithia. Agus, seallaibh air na h-ainmean a tha air na daoine à Sgithia. ‘S e ainmean Gaelach a tha orrasan: Gabran (bha Gabrán mac Domangairt rígh Dàil Riada ri linn 6mh Aoise AD), Tolc (“neart, ionnsaidh”), Trenfer ( “fear làidir”), Trenmiled ("òglach làidir"),
Gabála Érenn a’ fuireach ann am barrachd na
Garb ("garbh"),
300 bliadhna anns na Bogaichean Mheoideach
Glacedh (“ trodair”),
(Muir Mheoid no Muir Asóbh an-diugh) anns an
Duirdri (“rígh òran a dheanamh”?),
Sgithia agus ‘s e Rìgh na Sgithia a bha 'nn ann
Fonnam (“gluaisceart nas làidire gu tro 's go
an coignear nan Gàidheal, sin a ràdh, Eber
fro”),
Scot, Boamain, Ogamain, Tat agus Agnomain.
Teidm (“trioblad, caoineadh”),
Dh’fhàg na Gàidheil an Sgithia aig deireadh an
Tinnargain (“òglach, laochra ùr gheal”),
latha agus chaidh iad dhan Spàinnt an toiseach
Tescad (“aig ghearr a-mach”),
agus an dèidh sin do dh’Eirinn agus do dh’Alba. Tha Do Fogluim Chonculainn Annso Sios ag
Bha na famhairean a bha a’ fuireach anns an
ràdh gun robh Cù Chulainn ann anns an Sgithia
Sgithia cuideachd agus seallaibh air an t-ainm a
far an robh e a’ cluich Iomain agus far an robh
bha air an Rìgh a thàinig gu h-Eirinn gu Catha
e air a theagasg iomairt airm le Sgàthach
Maige Tuired:
(Scàthach), nighean Bhuanuinne, Rìgh na
Indech, Rìgh Famhaireach na Sgithia (a'
Sgithia.
dìoghaltas). ‘S e ainmean Gaelach a tha air a h-uile duine a ‘S e beul-aithris a tha air fhàgail gu leòr mun
tha ann anns an teaghlach Sgàthaich:
famhairean anns an Sgithia agus tha mi ‘n dòchas
Sgàthach fhèin (sgàthach dhubha) ;
gum b’ urrainn dhomh beul-aithris mu
-a h-athair, Buanuinne, Rìgh na Sgithia (gu
fhamhairean na Sgithia sam bith innse beagan a
brath air fad);
dh’ aithghearr.
a nighean, Uathach (garbha, ); dà mhac Sgàthaich, Cuar (caim, ) agus Cat
Tha Lebor Gabála Érenn, Foirgheall Obar
(cat)
Bhrothaig 1320 agus A' Chroinic Chruithneach ag ràdh gun robh na Gàidheil fhèin a-réir Lebor
lionra-uisge-dhearg.ca
Tha na foillseachaidhean ùra a thànaig à Eirinn a
09
tha ag ràdh gu bheil firinn gu leòr ann ‘san seann theacsaichean sin nan Gaidheal mun Sgithia: Chaidh na seann làithean bhuainn, ach ‘s e Gàilig, seann chanan nan laoch agus nan rìghrean na Sgithia a tha bheò ann an-seo, anns an Sgithia. Agus ‘s e Iomain, geama nan Gàidheal, agus Lannareachd, Gleachd agus Ealainean Mhàirsealach nan Gàidheal eile a tha beò anns an Sgithia cuideachd. Le meas, Beathan Fionn Negoda MacDhùghaill Baile Dàn Chatrìona, An Sgithia. P.S. Seo na dealbhan airson na h-artaigil cuideachd: mapa na Sgithia; -beanntan na Sgithia; -Muir Mheoid; -meagailit na Sgithia; Nemed agus a chlann; Cath Maige Tuired; Na Famhairean; Sgàthach; Cù Chulainn; Comann Camanachd Krasnodar/Baile Dàn Chatrìona; -Clann MhicDhùghaill Sgoil Iomairt Airm Gàidhlig Krasnodar/Baile Dàn Chatrìona le Lannaireachd agus Gleachd.
10
lionra-uisge-dhearg.ca
SEAN GHÀEDHEALTACHD
Ainchinealtas an aghaidh nan Gàidheal ann an Èirinn an diugh Le Iain Mòr MacBheathain (Gàilig Ros an Ear)
Chan eil gach uile rudan gu math orson nan Gàidheal na h-Èireann fo riaghaltas Átha Cliath an diugh gun amharas! Chan eil sin comasach orson duine do fhaigh rudan uile trì cànan nan Gàidheal - trì cànan dùthchais. Chan eil duine comasach do fhaigh ceadachas carbad, ceadachas turas agus gach uile rudaigin trì cànan nan Gàidheal, agus tha sin dochreidsinn agus gharbh gun amharas! Chaidh chàraid agam gu 'n oifig riaghaltas ann an Átha Cliath. Agus chaidh chàraid eile 'gam gu 'n oifig riaghaltas ann am Midhe mar dh' iarr aid do chur ceadachas tursan aca gu Gàilig mar tha Gàilig am prìomh cànan aca 'gus 's Gàidheal aid fhìn cuideachd. Dar chaidh aid gu 'n oifigean riaghaltas san dhà àite, thàinig duine 'Seirbheis Chatharra' a-mach an aghaidh ortha leis faclan gharbh 's mì-cheart. Ann
Pexels, pixabay
san Bun-reachd na h-Èireann tha Gàilig an ceud 's prìomh cànan an staid sin seo gun amharas! Ach 's fuath na 'Seirbheis Chatharra' an-mhòr an aghaidh Gàilig thairis an Saorstaid. Tha fhios agam / againn sin mar chan eil aid do chur aon uile rudan trì Gàilig.
lionra-uisge-dhearg.ca
11
Dar a rinn aid cuairt chun an oifigean riaghaltais; dh' fhan aid ann orson leth-uair no uairean fhada bho àm gu h-àm. Agus ghlac aid àm a-mach às obair agus a-mach às do chlann aca cuideachd. Dhèan aid sin mar dh' iarr aid ceartas nan Gàidheal aca 'mhàin. Ach fhuair aid faclan gharbh 's mì-cheart às nan daoine riaghaltais gach uile àm mu Gàilig agus mu rudan trì Gàilig. Ach chaidh aid air aghaidh leis an strìgh orson an cànan! Thòisich aid aig sgrìobh chun daoine mhòr san riaghaltas Saorstaid, agus san àrd riaghaltas cuideachd. Ach thubhairt aid chun mo chàraidean do nach bith dragh, tha ceartan mhòr aca orson gach uile rudan trì Gàilig orson nan Gàidheil mar tha 'n ceartan aca 'nn san Bun-reachd na h-Èirinn a' bliadhan 1937. Ach cha robh sin an sgeul dar dh' iarr aid ceadachas carbad, ceadachas turais agus gach aon uile rudan trì Gàilig aca. Thòisich aid aig sgrìobh chun daoine mhòr san riaghaltas Saorstaid, agus san àrd riaghaltas cuideachd. Ach thubhairt aid chun mo chàraidean do nach bith dragh, tha ceartan mhòr aca orson gach uile rudan trì Gàilig orson nan Gàidheil mar tha 'n ceartan aca 'nn san Bun-reachd na h-Èirinn a' bliadhan 1937. Ach cha robh sin an sgeul dar dh' iarr aid ceadachas carbad, ceadachas turais agus gach aon uile rudan trì Gàilig aca. Dar a chaidh mo chàraidean eile chun nan Gardaithe orson rudan ceadachas ceartachd trì nan dlighe. Chuir nan Gardaithe gach uile rudan an aghaidh ortha do fhaigh rudan trì Gàilig. Agus thubhairt aid gu mo chàraidean do chur gach uile rudan trì Beurla 'mhàin mar chan eil Gàilig aig cuid mhòr nan duine san Gàidhealtachd an diugh!
12
lionra-uisge-dhearg.ca
Ach chan eil sin ceart! Bith duine 'foghluim Gàilig trì sgoiltean thairis an Saorstaid, agus ann san Sia Chonndaidh a-nis cuideachd. Chuir mo chàraidean comhaireachd an aghaidh faclan mì-cheart às nan Gardaithe 'gus dh' iarr aid do 'n obair leis nan Gardaithe trì Gàilig mar tha Gàilig an ceud prìomh cànan nan Saorstaid, agus tha e sin a-steach san Bun-reachd gu h-àiridh! Ach cha robh aon ùidh aig nan Gardaithe / poileas Saorstaid do 'n obair leotha trì Gàilig mar chan eil mòran Gàilig aig cuid mhòr aca gun amharas! 'S fuath mhòr leotha chun Gàilig cuideachd mar 's amharc aid gu Gàilig cànan nan éirich a-mach agus cànan nan reabhlaid ri chéile. Ach chan eil sin còir 's ceart! Tha Gàilig cànan dhùthchais a-mhàin nan Gàidhealtachd (Albainn, Èirinn 's Mannan) agus orson Clann a' Gàidheal cuideachd ann an Gàidhealtachd Ùr. Tha rudan deacaidh 's gharbh orson nan Fìor Gàidheil ann an Saorstaid na h-Èirinn a-nis gun amharas! Ach chan eil sin deireannach an strìgh a chàraidean! Feumaidh leinn do chur comhaireachd nas mhòr an aghaidh na Sean Ghaill agus an aghaidh nan 'Seirbheis Chatharra' 'nn an Èirinn. Ach feumaidh na Fìor Gàidheil Albainn do chur cuidich gu na Fìor Gàidheil Èirinn orson cànan nan Gàidheal, agus orson còir ceartan nan Gàidheal san Saorstaid agus idir measg nan Sean Gall cuideachd. Agus feumaidh leinn do chur pleann mhath ri chéile orson an comhaireachd; agus bithidh buadh mhòr leinn an strìgh orson an cànan gun mhall 's gun amharas le cuidich Dhia Mhòr! Feumaidh leinn misneachd mhath againn orson an strìgh ùr seo a chàraidean.
lionra-uisge-dhearg.ca
13
Aldo De La Paz, Unsplash
An Cogadh sa Mhumhain (1579 go 1583) - Cuid a Dó Le Séamus Ó Súilleabháin (Gaeluinn Deas Mhumhan) Chun é féin a chosaint sgríobh an taoiseach litir ón gcaisleán in Eas Géitine faoi na h-imeachtaí uafásach a bhí á dhéanamh ag Malbaigh ina choinne, an sgrios, an sléacht is an t-áir. Ina measc, bhí ruathar ar caisleán an Ráth Mór ina raibh a shean-sailéir Muiris Ó Síocháin ina cónaí, 'gus gur goideadar na rollaí is na cuntais a bhí ann. Deireann Annála Ríochta Éireann faoin tréimhse seo go raibh an tír uile ó Sliabh Lúachra (Oirthear Chiarraighe) go h-Abha na Siúire (Tiobraid Árann) agus ó Cheann Feabhrad (Tuaisceart Chorcaigh) go Sionainn sgroiste ag clann an taoiseach is ag Sasanaigh is a chomhghuaillithe Gaedhealach. Thógadar Eochaill, baile saibhir ar tráigh Thoir Chorcaigh, agus roimhe sin sean baile Gearaltach. Sgrioseadar an baile, leagadar na ballaí mór-thimpeall air agus thugadar leo gach rud a bhí luachmhar. Thárla sé seo i mí na Samhna sa bhliadhna 1579. Rinneadh an Taoiseach na h-Urmhumhan ruathar isteach i gceartlár dhúithí na Gearaltach le sluagh tréan i mí na Nollag. Chuaigh sé comfhada siar is an san Caisleán Nuadh, agus thug leis abhaile tréada is ealtaí na tíre gan troid gan tachar mar bhí Arm na Gearaltach (Arm na Gaedheal) i gCiarraighe san Iar Mhumhain. 14
lionra-uisge-dhearg.ca
Corey Macri, Getty Images
1580: Go luath san bliadhain nuadh rinneadh Séamus Óg mac Séamuis Mhic Gearailt duine de na ceannairithe ruathar isteach i Múscraighe ag lorg tréadadh, ach bhí na Cárthaig reidh dó agus maraíoch formhór a mhuinntir. Thógadh ina phríosúnach é, 'gus chuireadh go Corcaigh Mhumhain é. Tháinigh ordú ó Baile Átha Cliath chun ceathrúna comhroinnte do dhéanamh de. Agus sin mar a thárla. Bhí bliadhain brónach dor na Gearaltaigh tosnaithe. Tháinigh cabhlach Shasana go tráigh iar-dheisceart na h-Éireann i mí na Márta sa bhliadhan 1580 chun bac a chur ar na Spáinnigh. Bhí gunnaí tréan ar bhord acu. Chuireadh caisleán Charraigh an Phoil dún deangan Uí Concubhair Ciarraighe faoi léigear, agus baineadh úsáid as na gunnaí seo. Thit an balla cois cladaigh, thóg na Sasanaigh an caisleán agus chuireadar gach duine chun bás. Chualadh lámhach na gunnaí tréan leath chéad míle slighe ón áit. Thug an taoiseach ordú do na bardaigh caisleáin na dúnta a sgroiseadh agus ealú faoin tír. Bhí Eas Géitine an caisleán deireanach a bhí aige. Ach ‘Buadh nó Bás’ lean an cogadh ar aghaidh ar feadh trí bliain go leith. Thóg Pealham caisleán Eas Géibhne i dtosach mí Aibreáin sa bhliadhan 1580. Lean sé féin is an taoiseach na h-Urmhumhan ag banú na tíre ar feadh na míosa. Tháinigh an tighearna Ghallda Greagh de Bhiolltoin go h-Éirinn i mí Lughnasa. Bhí Púratánach gránach is fear fuilteach gan carthanacht ab ea é ach roimh deire na míosa sin briseadh air i gCath Gleann Maolúra i gCill Mhantáin. Bhí Fiach Mac Aodh Ó Broin a bhí i gceannas an Arm Gaedhealach. Faoi Mheadhan Fhóghmhair 1580, tháinigh cabhair ón Phápa idir Iodálaigh is Spáinnigh go h-Éirinn. Thanghadar i dtír i gCorca Dhuibhne 'gus glachadar seilbh ar Dhún an Óir. Theastaigh ó Gréagh an náire a bhí air ina dhiaidh an caithréim mór ag na Gaedheil ag Ghleann Maolura a glanadh. Thosnaigh sé ag crinniú 's ag bailiú a chuid fórsaí, 'gus ag déanamh ar an deisceart. Le sluagh mór ina measc an taoiseach na h-Urmumhan, rinneadar ion na captaein ar an Arm Caitliceach (Arm na Gaedheal) ar an seachtú lá de Shamhain 1580.
lionra-uisge-dhearg.ca
15
Tógadh gunnaí móra as na long chun sgaoileadh ar an dún, agus thosnaíodar ar díoga a gearradh ina dtreo. Tar éis trí lá, bhuail an ceannaire Spáinneach le Gréagh, agus fhuair sé gealltanas uaidh faoi coimirce ar san a fhórsaí. Ach bhí mealltóir frith-Chaitliceach ab ea Gréagh. An maidin dár gcionn an deichiú lá de Shamhain 1580 chuaigh a oifigigh isteach sa dhún chun liosta h-arm a dhéanamh, agus d’órdaíoch dos na cosantóirí a mheirgí a ghéilleadh. Ag an am céanna chuaigh a shaighdiúirí is mairnéalaigh isteach sa dún agus dheineadar ár fealltach ar seacht céad duine. Dhá lá ina dhiaidh sin, chrochadh na priosúnaigh a bhí ag Gréagh ar ballaí 'n dúin tar éis a ghéaga a bhriseadh. Bhí droch-cháil ar an Sasanach ar fúd na h-Eorpa mar geall ar a fheillbheart is a dhanarthacht. Bhí an Cogadh sa Mhumhan anois ag dul ar aghaidh go fíochmhar tíoránta is gach oifigeach Gallda ag iarraidh ár a dhéanamh ar mhuinntir an taoiseach. Dhein siad ruthair isteach ar Chaonraighe taobh leis an t-Sionainn, ach bhriseadh ortha le Dáibhí Puirséal as Baile Uí Chatháin, taoiseach a bhí neodrach. Bhí an Captaen Achin i gceannas ar an garastún in Áth Dara. Fhuair sé neartú trúpa ó Chill Mocheallóg, agus bhrostaigh sé chun díoghaltas a imirt ar mhuinntir Chaonraighe. Roinn sé a fhórsaí ina dhó, mar a deireann na Ceithre Máistrí ‘drong ar sruth agus drong ar tír.’ Ráinigh siad le chéile ag caisleán Bhaile Uí Chathláin nuair a fhúair siad amach go raibh na fir tar éis an choill a thabhairt ortha féin. Dheineadar ár ar céad caoga duine 'gus maraíodh gach uile bhean, páiste 's seanóir. Bhí na captaein Souch agus Ó Dubhdáléithe chun tosaigh san drochbheart seo. I dtosach Mhí Aibreáin sa bhliadhna 1581 d'éag an Doctúir Nioclás Mhic Sandair Leagáid an Phápa Greagóir XIII den fhiabhrais chreathach i gcoillte na Claonglaise. Bhí sé in Éirinn ó Mhí Iúil sa bhliadhna 1579. Bhí Sasanach ab ea é agus bhí fuath nimhneach ag an riaghaltas Gallda air ach sheas na Gearaltaigh go dílis dó. Bhí meas mór ag Caitlicaigh Shasana air, agus bhíodar ag iarraigh ar an Róimh an hata dearg a thabhairt dó agus chuir a bháis in éadóchas iad. Chuir an Doctúir Ó Maolriain, Easpag Chill Dá Lua 1576 go 1616 an ola dhéanach air. Chuireadh é i reilig Ghort na Tiobraide taobh leis an caisleán inar chaith sé chuid maith dá shaoghal in Éirinn. Tá cúig créacht Íosa greanta i mbarr an túir ann.
16
lionra-uisge-dhearg.ca
TOIGH MHAINISIR
DOIRE A' CHOLM CILLE
Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúthchas www.abbeyhoteldonegal.com
FÒRAM COIMHEARSNACHD
Làithean Mór A' Mhìos - An Céitean 01 - Féill Bealtainn 08 - Gaelach Úr 12 - Là Màthraichean 23 - Gaelach Lán 25 - Lag B'Omer
Latha Féill Dúthchais Mór - Folclorama So féill seachdáin tábhachtach mór ann san Bhinnipeig, Ghleann Uisge Dhearg agus bithidh gach aon naisean ann mar thánaig ead chun nam Machairean Móra ri linn aimsear eachdruidh. Chuir sin eólais a-mach mu gach aon daoine 'nnso sa Ghleann Uisge Dhearg. Déanaidh e sin leis
Ath Mhìos - An t-Òg-mhìos 06 - Gaelach Úr 09 - Féill Chaluim Cille 11 - Shavuot 16 - Là nan Athraichean 22 - Gaelach Lán 21 - Uair Àirde na Gréine
Ath Làrna Mhìos - An Lùnastal 01 - Lughnasadh 04 - Ciad Latha Féill Dúthchais Mór - Gaelach Úr 05 - Là Traolach Mac an t-Seannaich 17 - Deireamh Latha Féill Dúthchais Mór 19 - Gaelach Lán
féisean beag, eólais agus ceilirúdh. 'S féis so h-osgail gu gach aon muinntear annso do chur nuadhachd 's eólais mu muinntear fhé le daoin' eile.
Là Traolach Mac an t-Seannaich So latha san onóir na Traolach Mac an t-Seannaich agus an reith mór fada thairis Tír nan Craobh (Chanada) eadar Baile Séain air Talamh an Éisg gu Cuan Tàirneach sa Thír Chaluim Cille. Rinn e sin do chur sgairt nuadhachd a-mach mu h-aillse. Rugamh Traolach sa Bhinnipéig, Gleann Uisge Dhearg, agus bha fear Métis e fhé. Chall e do chois aige 's dheidh timpiste carbad.
18
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
Trìnda NicÉigeir
Là Canada So latha airson Seann Canadaich agus an Chanadaich Ùr. Bha sin an àm san eachdraidh nuair a thánaig Canada ri chéile 'staigh san Cónaidhm Mór. Tha sin air 1mh Iuchar gach aon bliadhna.
Lughnasadh Bithidh Féill Lùnastal leinn sa mhios so chugainn. Bithidh daoine ri chéile thairis na Sean Ghaidhealtachd le teine cnáimh air an latha sin so. 'S féill an-tábhachtach agus anmhor le h-aghaidh na Gáidheil Críosda agus le na Gáidheil Draoidh cuideachd. Tha sin féill amhain nuair a bithidh mhaid ri chéile le h-am so mhath.
lionra-uisge-dhearg.ca
19
nn. 1994. Jones, O'Riain, Fla , le Seòras c li e a G to Lazy Way 131 94, p. 94, 19 , f. y C a lf Y Lo
LORG FOCAL Ainm Àite GLEANN APP ALLT SHAGSAIN ACHADH DHEIRG DOIRE MHIC MORNA GLEANN BOIC ACHADH BÓ ACHADH CHAIT AN TOBAR SRUTHAIL
Fionn-Sgeulach OISEIN DHIARMUID GRÁINNE FIONN MAC CUMHAIL CÚCHULAINN TARBH DONN TARBH BÁN TORC DHUBH
20
lionra-uisge-dhearg.ca
CÚPLA FOCLA STOBHACH
TOINNEADH
'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla? Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/
PÌOBAIRE lionra-uisge-dhearg.ca
21
SEANN FACAIL UINSEANN F. PINTADO
Níor líon beannacht bolg riamh.
Ne labros tengua indo namantis!
(Gaeilge Iorrais)
(Gallaic)
Más olc maol is measa mullach. (Gaeilge Iar Chonnnacht) Mesti ulcos mailos esti missa muldacos. (Gallaic)
Go n-ithe an cat thú, agus go n-ithe an diabhal an cat. (Gaeluinn Thuadh Mhumhain) Com itetis indo cattus tu, oncus com itetis indo diabolus indo cattus. (Gallaic)
Is fearr éan sa dorn ná beirt sa tom. (Gaeilig Osraighe) Esti verros etnos enisindo durnos ne berta enisindo tumbos. (Gallaic)
Ná lig do leas ar cairde.
Ne lengos do lessos are caranti.
(Gaeilig Ros Goill)
(Gallaic)
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis 22
lionra-uisge-dhearg.ca
Gleannsamh agus Ath-saoghail 's faclair nuadh seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
DÀNACH, ÒRANACH & SGEULACH AG BHEITH DAONNA Le Gráinne Ní Chaimbeal (Gaeilig Thír Chonaill) Cuirim uafás ort uaireanta, a sílim Nuair a bhím i mo réite gorma, Breathnaíonn tú orm amhail is dá D'fhéadainn a thógáil leis an n-gaoth Amhail is dá mba mise an ceo. D'impigh tú orm uair amháin, Is cuimhin liom go soiléir anois. Conas a shuigh mé 'nn Taiseachán ar tígh imíonn, Agus túsa ag greim ar mo ghuaillí. Creidim go bhfuilimid ag beochan, Sinn go léir ar am lómhair iasgachta, Agus táim buadhach go bhfuil. Páirtí chomh beo a bheith agam, A mheabhrú dom, i n-dáiríre. Níl ionam ach daonna tar éis an t-saoghail.
24
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
GLEANN BHAILE CHAOIL Le Iain Cealaidh no Iain Camshron (1865 gu 1951) (Gàilig Baile a' Chaolais) Sgrìobh Iain Cealaidh an t-òran seo mu Baile Gleann Chaolais sa cheanntar Baile a' Chaolais. Bha seannachaidh math é fhé 'gus rugadh 's togadh e 's ann cuideachd. Séisd: O nach robh mi thall sa' ghleann a' fuireach, O nach robh mi thall an gleann Bhaile Chaoil, Nan robh mise thall sa' ghleann a' fuireach Chan fhàgainn e tuille, gleann lurach mo ghaoil. (I) Sa' mhaduinn nuair dh'éirinn gun èislean, gun ghruaim, 'Se thug sòlas do m'inntinn bhith sealltainn riut suas; Chan eil gleann eil' air Gàidhealtachd bheir bàrr ort an snuadh, Gur mis' tha fo chràdh-lot bhith 'n dràsd' cho fad' uait. (II) Gleann farsaing fìor mhonadh, dhìrinn e suas, Gleann maiseach fìneagach 's mìorbhuileach tuar; Ri samhradh is geamhradh do chleòca cho uain'; Chan eil nì a rinn nàdur nach fàs air do bhruaich. (III) Nuair dh'éireas a' ghrian air bu chiatach bhith ann, 'S i cho fial flathail coibhneil a' boillsgeadh air chrann, I dùsgadh nan lòn-dubh 's nan smeòrach air ghèig, Chur fàilte, le'n ceòl, air a mòrachd san speur.
lionra-uisge-dhearg.ca
25
SIAR AGUS SOIR Le Gráinne Ní Chaimbeal (Gaeilig Thír Chonaill) (I) Fadó fadó, Bean óg álainn a bhí ann, Thug sí a croidhe do bhuachaill, Le chéile i túr cloiche tréigthe, Agus bhí sé chomh dathúil sin, An solas ag taitneamh ar a h-aghaidh, Agus aoibh gháire lonracha. (II) Lean sí é i bhfad siar trasna na tíre, Ar shiúbhal óna muinntir, Ar shiúbhail óna teaghlach, Agus go luath thuig sí Cha rabh sé 'n ghrian ag taitneamh air, Ach tinte dearg te ón taobh istigh, Ag caitheamh sgáthanna fada. (III) D’oibrigh sí gan stad, gan staonadh In aghaidh na lasracha a bhagair, An teach a bhí siad ag tógáil le chéile, Easanna 'sileadh timpeall, Ceo dlúth agus deatach dubh, Dhorchaíodar suas fuinneoga 'gus doirse Nuair a bhí 'n ollphéist ina chodladh. (IV) Agus bhí síocháin eatarthu ar dtús, Mar a bhrúigh siad aniar, Ag tabhairt gealltanais dá chéile, Sna h-oidheanta an-dorcha gan ghealach A craiceann fionnuar i gcoinne a ghéaga teascha, Bhí súibhail acu saoghal nuadh a chruthú Sna talamh seasg seo.
26
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
(V) Chaith sí a laethanta ag déanamh, Linnte lonracha uisge, Reodóga cosúil criostail thuas Nigh sí amuigh an súiche Ag cloíche leis ag siúbhail anonn is anall, Siar agus aniar agus ar siar arís, Cláir urláir dóite 'gus ag díoscarnaíodh. (VI) Nuair a tháinig sé níos mó deacair, A dhéanamh sí na srutháin agus Thosaigh na lasracha a leathadh, Thosaigh a lámha craiceáil, D'iompaigh an t-uisge gorm anois le dearg D'éirigh an tobar laistigh di ina foinse the Salann criostalaithe timpeall a súile. (VII) D’fhág a phóga luaith ina bhéal, A bharróga a craiceann dubhaithe, Bhris an tine 'mach Nuair a tharraing sí uaidh, Anáil ró-the ar a aghaidh. Agus na h-uisgí 'sileadh uaithi. Bhuail leis na leátáin óna chorp, Balla cloiche ag éirigh aníos eatarthu (VIII) Nuair faoi dheireadh shleamhnaigh sí óna ghreim, Mhaígh sé bhí sí á cnaí le breoiteacht Nó rinn sí iarracht a bhá aige, Bhí sí cloichshneachta agus maidhm thuile Cha bháisteach bhog agus loch ciúin Chlúdaigh sí féin san fearsaid gainimh faoin tonn, Ag glaoch ar ais arís di an bradán agus an rón.
lionra-uisge-dhearg.ca
27
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
'S Sonas thú Le Máirtín Eoghan Mac Giolla Eoin (Gaedhealg Thír Eoghain) Mo sholas go brách, 'Cuir thú dorchas amuigh asam, 'S fíor-shonas thú liom-sa, agam-sa, 'S an fhíon-chaor an-dheas thú gan amhras, Fíor spiorad ach Fíor maith le taobh sin. A' chífidh mé radharc sin, Leis cóir 's ceartas, Do shiubhal in aice leat, Mo fhíor shonas mór. Bidh lae chun go h-oidhche, Táim in aice nasg láidir sonas leat, Nuair a tiocfaidh na fíon-chaora go deoch fíon, Beidh mé leat go brách air fad gan mhoill, Agus beadh mé leat sa spiorad fosta, Mo fhíor shonas mór.
28
lionra-uisge-dhearg.ca
Mór-chúis Le Máirtín Eoghan Mac Giolla Eoin (Gaedhealg Thír Eoghain) Chonnaic mé 'n ainnir go meath, An deoir gruama na fhearainne, 'Siubhal bean-dhuine le taobh go ciúin, 'S scáth brónnach aici léi, Chun go mo fhuinneoga seo. Chuir sí do lámh aici thuas ar mo fhuinneoga, Rinn í 'caoineadh ar ais aríst gan mhoill, 'Cainnt ciúin, 'gaire 's bheith ag magadh asti fuithi, Chonnaic mé 'n ainnir go meath. Cha rabh fhios agam an sgeul fuithi, An bean bristeamh 'siubhal ar aghaidh annseo, Le bha na slabhraithe fuithi go brónnach, Coiscéimeanna dhorchas asti aici sna sráideanna, Bh' aghaidh brónnach aici 'g amharc istigh mo fhuinneoga, Chonnaic mé 'n ainnir go meath.
lionra-uisge-dhearg.ca
29
TURAS NAN DOMHAIN
Mo Thaisteal fríd Meiriceá Theas (Eacuadór)
Le Pádhraig Mac Diarmada (Gaeilig Inis Eoghain)
agus sismeadach.
Bhí brón orm ag fágáil an Cholóim agus ag dhul go dtí 'n Eacuadór, cha rabh mé céad faoin gcéad cinnte cé chomh oscailte agus sábháilte a bheadh sé, mar go raibh fadhbanna acu lena grúpaí móra drugannaí (An Cartael). Mar sin de, chá raibh mórán pleanáil déanta agam, i gcás go rabh orm fágáil go gasta. Ach, nuair a
Nuair a shroich mé an brú óige i gCuito, dúradh an rud céanna liom, go rabh achan rud go breágh anois, ach le bheith sismeadach ag an am céanna. Le sin, bhí mé ábalta turais a n-eagrú agus moladh a fháil as na daoin' áitiúil agus daoin' eile a bhí ag caitheamh am sa tír.
30
tháinig mé amach as an t-aerfort i gCuito 'gus thosaigh mé ag labhairt lena daoine áitiúla, fuair mé amach go gasta go raibh an tír sábháilte agus nach raibh na grúpaí drugaí chomh láidir is a bhí siad roimh sin. Bhí sásta an domhain orm sin a chloisteáil. Ach dúradh liom ag an am céanna le bheith cúramach, stuama
Ar an chead oidhche, chuaidh mé amach ag siúl fríd an lionra-uisge-dhearg.ca
cathair. Bhí an áit chomh ciúin agus cha rabh mórán daoine le fheiceáil. Chuaigh mé ar ais go dtí 'n brú agus fuair mé oidhche luath. Dhúisigh mé ar maidinn go luath mar go rabh mé ag imeacht go ceantar sléibhte na h-Andaí. Bhí mé chun lá iomlán a chaitheamh sna sléibhte thart ar cráitéir Cuileotoa (bolcán marbh). Bhí siúlóidí álainn thart faoin ceantar agus bhí fonn orm cleachtadh a fháil ag siubhail ar talamh ard os cionn 3,000 méadar. Rinn mé lúb Cuilotoa thart ar an cráitéir. Bhí 's Siúlóid 12 ciliméadair a thógann idir 3 agus 5 uair, ag breathnú ar an am atá agat. Bhí ormsa dhul go gasta mar go rabh orm an bhus ar ais go Cuito a fháil. Bhí na Siúlóid agus ceantar an deas ann agus fiú bhain mé trial as an biadh áitiúil cuidhe (muc ghuine). Caith mé an chead lá eile ag siubhail thart ar Cuito. Cathair an deas a bhí ann, ach bhí sé fós an chiúin, fiú ar saoire poiblí (Lá na n-Oibrithe). Bhí na Gardaí go leor ar na sráideanna, 'gus bhí sé soiléir le fheiceáil go rabh níos mór bochtaineacht agus coir thart faoin áit. Is mór an truagh é mar is cathair an álainn í atá clúdaithe le sléibhte chomh maith.
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
Ar an oidhche sin nuair a bhí mé réidh chun dhul na luigh, bhuail mé le Gaedheal eile agus chuaigh muid amach ar Bus Chiabha (Bus Cóisir) eile agus d’ól muid an deoch áitiúil Canelasos. 'S deoch láidir atá té 'gus le mil. Bhí sí saghas cosúil le h-uisge beatha té le mil ann. Ar scor ar bith, bhí 'n ithe maith againn, agus bhí a lán ceann nimhneach an chead madainn eile.
Caith mé an cuid eile den deireadh seachtaine ag siubhail thart ar an cathair, agus ag ithe biadh áitiúil cosúil le tigrillo agus chaulafan (biadh le ris, feoil agus plantán). Bhí mé ag fágáil aríst go dtí na h-Andaí ar an Luan, mar sin de caith mé oidhche Dé Domhnaigh ag ullmhú achan rud.
lionra-uisge-dhearg.ca
lionra-uisge-dhearg.ca 31
Tháinig an chead madainn eile agus fuair mé ar bus a mhair 3 uair. Stop an bus ag brú óige i bPáirc Náisiúnta Cotopagsai agus bhí mé le fáil ar sin ar feadh roinnt lá, le siúlóidí sna sléibhte a dhéanamh. Ar an chead lá, shiubhal mé suas le grúpa mór fríd na choille go dtí gur tháinig muid chuig eas. Ag an eas seo chuaidh cuid dúinn ag snámh agus bhí uisge 'n abhainn deas úr. D’imigh muid síos aríst sular tháinig an dorchadas agus caith muid an oidhche ag caint agus ag imirt cluichí cárta mar nach rabh aon idirlíon san áit. Sos deas óna fón pócaí a bhí ann cinnte. Ar an lá ina dhiaidh sin, bhí grúpa dúinn ag dhul suas sliabh eile, Pasachoa, a bhí os cionn 4,200 méadar ar airde. Lá álainn a bhí ann agus bhí na radharcanna dochreidte. Bhí muid ábalta 'n Páirc Náisiúnta iomlán a fheiceáil, chomh maith le h-éin áirithe agus lámaí. Glac an siúlóid thart ar 7 uair agus nuair a tháinig muid síos aríst bhain muid úsáid as Iacassai a bhí ag an brú. Bhí muid sona sásta ár sgíth a ligean ann i ndiaidh an lá iomlán ag siubhail. Bhí an plean den chead lá eile an cosúil le plean an lá roimh sin. Ach, ar an oidhche roimh agus an madainn sin, bhí droch aimsir le sneachta, fearthainn agus gaotha cumhachtmhar. Mholadh dúinn fanacht ar shiúbhail óna sléibhte 'gus le coinneal go dtí an talamh níos ísle. Mar sin de, bhí orainn teacht suas le plean nuadh úr againne. Shocraigh muid le dhul ar turas capaill fríd an páirc náisiúnta. Cé nach rabh an aimsir ró mhaith, bhí an tírdhreach galánta 'gus bhain muid an sult as an turas 3 uair. Bhí Plean B maith a bhí ann. I ndiaidh sin, bhí sé in am bogadh ar aghaidh go dtí an chead áit eile. Chiall sin go rabh sé am aríst le dhul ar an bus.
32
lionra-uisge-dhearg.ca
Aríst, mhair an turas bus seo 3 uair an chloig. Faoi dheireadh bhuail mé baile beag eile sna h-Andaí darbh ainm Baños. Bhí clú ar an áit seo fá choinne a aibhneacha 'gus easanna móra. I rith na roinnt lá a chaith mé i mBaños, chuaidh mé ag rothaíocht agus ag siubhail. Bhain mé triall as an iasc áitiúil trucha (breac), agus chuaidh mé ag snámh sna folcadáin teirmeach, a fuair a teas amach as bolcán eile sa cheantar. I ndiaidh seachtain mór sna sléibhte, bhí sé in am dhul ar ais go dtí Cuito sular imigh mé ar an chead cuid eile den turas. Bhí 'n oidhche deas ciúin agam i gCuito, 'gus an chead madainn eile bhí mé réidh ar son bus eile a thógáil agus dul i dtreo an Ríoghachtaibh na h-Amasóin. Bhí mé an súil agam go mór le seo.
lionra-uisge-dhearg.ca
33
Taig air làrach-lìn againn www.lionra-uisge-dhearg.ca
Sgrìobhadh Mìosail
Leabhar-lann Làn
'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile
Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile
Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis
Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca
Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7
No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
LUD
LÌONRA H-UISGE DHEARG
Is beag é toradh bhó aonair. (Sean Fhocail)