LUD - Sgríoḃ Gaeḋealaċ - 15-24 by Lìonra h-Uisge Dhearg

LUD

DEASAĊAḊ 15 GEARR. / MÀRT 2024

Naiḋeaċd 'us Dòiġ-Ḃeaṫa De Na Gleann Uisge Ḋearg

Fíor Sgéal faoi na Fíor Gaeḋeil (Cuid a Ḋá) Le Géaróid Mac Maġnuis

Am Fiaḋ-Eaċ Ṁór Le Iain Luim Dòṁnallaċ

Nílimid go léir go h-olc Le Treaḃair Ó h-Airtnéada

AN FÍOĊ ḞADA: PÁDRUIG AGUS COROTICUS CIARÁN Ó DIAMÁN

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

DEASAĊAḊ 15

Dè a Steaċ Air Cuiḃrinn

An Fíoċ Ḟada: Pádruig agus Coroticus

Na h-Albannaiċ Aonaiċde

Le Iain Mòr MacḂeaṫain

Cúpla Focla

Sionnaċ nan Craoḃ, Fiaḋ Eaċ Ṁór, Fiaḋ Ṡearraċ agus Capall gun Earball

Gaeḋealtaċd Aċaiḋ an Iúḃair Le Séan Séamus Mac a' Ċruiteir

Cunḃalaċ 02 Nòta Ḋeasaiċe 04 Nuaiḋeaċd Ionadail 10 Nuaiḋeaċd nan Dùṫaiċ 12 Nuaiḋeaċd na Cruinne 18 Sean Ġàeḋealtaċd 22 Fòram Coiṁearsnaċd 27 Dànaċ, Òranaċ ⁊ Sgeulaċ 31 Creideaṁ ⁊ Spioradalaċd

LITRIĊEAN GU 'N DEASAIĊE

Tá sé sin go h-ionntaċ deas do ḟeiceáil sgéalta faoi muinntir Gaeḋealaċ as Corca Ḋuiḃne 's Uíḃ Ráṫaċ annseo sa LUD a ċairde! 'S breaġ liom an artagail le Treaḃair Ó h-Airtnéada mar sgríoḃ sé faoi rudaí beo sa Ṁinneasóta 's Gaeluinn Iar Ṁuṁan, agus tá sésin go h-ionntaċ mar sin aṁáin gan aṁaras.

Siliġe Ṁic Ġearailt (Gaeluinn Corca Ḋuiḃne)

Cá ḃfuil na Gaeḋeil Íoċtar Ċonnaċta? 'S móran truaġ níl sgéaltaí 's seanċas le na Gaeḋeil Íoċtar Ċonnaċta liḃ annseo sa LUD a ċairde ṁór! Abair mé sin mar ċuaiġ sluaiġte móra daoine go Gleann Uisge Ḋearg amaċ as an ċeanntar seo ó 1812 ar aġaiḋ! Tá ḟios agam ċuaiġ muinntir Gaeḋeal eile ċugaiḃ ann, agus beiḋ sin go h-an ṁaiṫ má cuiriḋ siḃ an sgéaltaí ṫuas fuṫu le do ṫoil. Aċ 's móran breaġ agam le LUD.

Peadar Ṗádruig Ó Connġaile (Gaeilge Íoċtar Ċonnaċta)

Fèill Naoḃ Ṗádruig ann am Ḃinnipéig 'S mòran an truagh sin chan e pioctaran nan Féill Phádruig ann am baile mòr Bhinnipéig airson am bhliadhan so 'gus airson bliadhichean roimhe so cuideachd! Chan e fhios agam carson char chuir aid pioctaran shuas ann an idir-lìn na Fèill so. Cha robh a' Fèill nas mhòr mar e sin a-mhain mar 's amadannan aid - an ceannardan a' Fèill - gun amharas.

Eoin Mac a' Ròṫaiċ (Gàilig Ros an Ear)

NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis, Àrd-deasaiċe (Gàeḋlig Uisge Ḋearg) Ṫa ġeiṁreaṁ ḟada leinn annso san Maċairean Móra ri linn am bliaḋan so 'riṫisd. Ṫa na Coineanaiċ a-maċ 'riṫ mu 'n àite 'riṫisd. Agus ṫa na Géannan 'fan ri ṫaoḃ an Uisge Ḋearg 's Aḃainn Assinaboia cuideaċd. Biṫiḋ rudan an-ṁaṫ nuair ṫoir an aimsir ṫè 'gainn mar biṫiḋ leinn a-nonn do ṡiuḃail a-maċ airson Féile Ṗádruig. Ṫa pleann 's dòċas agam do ṫill ċun an Seann Ġàeḋealtaċd air ais ariṫisd gun ṁall agus biṫiḋ an aimsir deas 's tè nuair biṫiḋ mi 'nn le cuidiċ Ḋia Ṁòr. Biṫiḋ sin an-ṁaṫ do ċruinniṁ leis mo ċlann ùr 's mo ċaraidean ṁòr ann ariṫisd gun aṁaras. Agus ṫa sin gasta do 'n oraic Earraċ Ùr speisialta airson Gàeḋlig annso san Ḋùṫaiċ nan Craoḃ agus ann an Seann Ġàeḋealtaċd ri ċéile. Agus ṫa e sin an-ṁaṫ do ḟoġluim agus do'n oraic na Gàeḋeil Ċeap Breatuinn 's na Gàeḋeil Albainn Nuaḋ aig bunaiḋ nasgan ùr leis na Gàeḋeil Iar Ċonnaċt 's na Gàeḋeil Ċonnaċta cuideaċd. Agus déanaiḋ ead sin an aġaiḋ na daoin' acadaṁ leis criḋean Ġallda aca ḟé.

Artagail an-ṁaṫ! Beannaċdan Ḋia Ṁòr oiriḃ a ċairdean Gàeḋeil 'obair aig LUD! Déanann siḃ obair doċreidsinn 's an-ṁaṫ gaċ àm a ċur siḃ LUD a-maċ.

Saorsa Nic Ġiolla Ċoṁġaill (Gáilig Ḋail Riada)

Na Gàiḋeil Ṗeairt ann an Iòḃa Air ḟios agaiḃ ṫa sluaġ mòr nan Gàiḋeal ann an Iòḃa 'ċairdean mòr? Ḃell ṫa leinn san àite seo 'gus biṫiḋ sin gasta mà sgrìoḃ siḃ artagail umainn agus cuiriḋ sin spiorad ùr eatarainn ḟèin cuideaċd. Sgrìoḃ sgeultan umainn le do ṫuil. Agus deun siḃ obair anṁaṫ.

Mairearad Ċaimbeul (Gàilig Ṗeairt an Ear)

lionra-uisge-dhearg.ca

'Ṁaṫ Leiḃ gu Sgríoḃ le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

NUAIḊEAĊD IONADAIL

Nílimid go léir go h-olc Le Treaḃair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Ṁuṁain) Is minic a ċloiseann na Gaeḋeil trasna na dtonnta droċrudaí fúinn féin ó ḋaoine in Éirinn agus in-Albain. Bíonn fearg ar ċuid acu má ṫugaimid Gaeḋeil orainn féin. Aċ is rud an-ċasta í féiniúlaċt. Níl sé simplí. Agus tá na Gaeḋeil níos fearr ar fad nuair a ṫuigeann muid a ċéile. Tá steiréitíopa fé sinn. An "Plastaig Páidí nó Páidí Plastaig." Maíonn sinn cultúr naċ dtuigeann sinn. Caiṫ glas ar Lá Ḟéile Pádraig. Ól beoir glas leis. Ordaiġ "duḃ agus donn nó tan" ag an teaċ táḃairne. "Póg dom, is Gaeḋeal mé." I roinnt steiréitíopaí d’ḟéadfaḋ go mbeaḋ eiṫne fírinn' ann. Aċ tá an fáṫ táḃaċtaċ. Agus is é an fáṫ gur cosúil go ḃfuil an oiread sin eadar Clann a' Gaeḋeal ar an mbealaċ so ná an ċúis ċéanna le beagán Gaeḋeil a ḃeiṫ ag laḃairt Gaelainn: D'oibriġ fórsaí cuṁaċtaċa ċun ár gcultúr sinsear a sgriosaḋ. Rinne na coilíniġ Ṡasana iarraċt na cultúir Ġaeḋealaċ a ḋíoṫú sa ḃaile. Glaoḋ ar Gaeḋeil an taoḃ so den ḟarraige salaċ, meisceaċ, dúr, leisciúil. Ṫáinig siad annso 'gus cultúir a sinsear slán, aċ i ḃforṁór na gcásanna cuireaḋ iallaċ orṫu iad a ṫréigean ċun maireaċtáil. Aċ cuiṁníonn daoine.

lionra-uisge-dhearg.ca

Treabhair Ó h-Airtnéada

lionra-uisge-dhearg.ca

Cuiṁníonn daoine. Insíonn siad dá leanaí agus dá ċlann clainne. "Is é seo a ċiallaíonn ár n-ainm. Is é seo an áit ar ṫáinig ár n-daoine." Ċuala sinn uaṫu siúd a ṫáinig roṁainn cé as a raiḃ ár muinntir agus cén fáṫ ar ḟág siad. Leis an am a riṫ, roinnt dearmad. Teastaíonn ón gcoilíneaċas go n-déanfaḋ na coilíniṫe dearmad ar cé hiad féin. Cé atá níos coilíniṫe ná daoine a ċaill a ḃféiniúlaċt mar ġeall ar ġlanaḋ eitneaċ? Tá sé intuigṫe go ḃfuil cuma difriúil ar an gcaillteanas seo sa ḃaile ná mar atá i bpobail deoraiṫe. B’ḟéidir gur dúraḋ le deoraiṫe cé hiad féin, aċ níl an talaṁ acu ċun a ċur i gcuiṁne dóiḃ cad is bríġ leis sin. Ní féidir leo aċ dromċla na féiniúlaċta a goideaḋ uaṫu a sgríobaḋ. B'ḟéidir naċ ḃfuil a ḟios acu go h-iomlán cé ṁéad a tógaḋ. Is éard atá ina gcroiḋe ná folús doṁain aċ fonn muintearṫa. Faiġeann cuid againn ár mbealaċ aḃaile, go cultúrṫa. Foġlaimimid stair ár na daoine. Bogann ceol ár na daoine sinn. Caiṫimid éadaí ár na daoine. Déanaimid iarraċt Gaelainn a ḟoġlaim. Déanaimid ceangal leis na pobail ar cuireaḋ iaċall ar ár sinsir teiṫeaḋ. Is Gaeḋeal mé. Is í stair na n-Gaeḋeal mo stair. Ní ḋéantar na mílte bliaḋain de stair ċoṁroinnte a ḋíoṫú de ḃarr sgaraḋ de ḃarr coilíniṫe agus cineḋíoṫaiṫe. Cén uair a stopann na Tibéidiġ (ag cainnt Tibéidis) san India a ḃeiṫ mar ċuid den doṁan Tibéidiġ? Cén uair a stopann Palaistíniġ sa Liobáin de ḃeiṫ ina bPalaistíneaċ? Ní saoránaċt í féiniúlaċt ċultúrṫa. Is mian linne sa Ċlann a' Gaeḋeal ár stair agus ár céannaċt roinnte a ċeiliúraḋ leanár gcol ceaṫraċa in Éirinn, in Albain agus ar Mann. Ṫugamar tacaíoċt do neaṁspleáċas dár gcol ceaṫraċa ar ais sa ḃaile. Maiṫ le do ṫoil go ḃfuil, díreaċ mar atá i dtír ḋúṫċais na n-Gaeḋeal, níos coiṁṫí ag cuid acu ón gcultúr ná a ċéile.

lionra-uisge-dhearg.ca

YGH, Getty Images

Am Fiaḋ-Eaċ Ṁór Iain Luim Dòṁnallaċ (Gàilig Sgiṫeannaċ)

‘S ainṁiṫe an-ṁaṫ am Fiaḋ-Eaċ Ṁór, agus ‘s iad ann an Dùṫaiċ nan Craoḃ cuid ṁór; aċ ṫ’ iad ann an Eòraip a’ Tuaṫ mu ċeanntar ann an Loċlainn, aċ ċan eil iad an ainṁiṫe nas ṁóir ann an Dùṫaiċ nan Craoḃ. ‘S ainṁiṫe ‘n-ṁor gun teagaṁ, agus ḃa creid aig na ceud muinntir Gàiḋealaċ nuair a ṫàinig iad gu Dùṫaiċ nan Craoḃ, agus ċonnaic iad an ainṁiṫe seo le do ṡùilean aca. Agus ḃa sin an sgeul airson gaċ aon muinntir a ṫàinig iad gu Dùṫaiċ nan Craoḃ gun teagaṁ mar ḋ’ ḟoġluim mi ‘n eòlas ‘s seannċas asta. Ċuala mi sgeul an-ùiḋ nuair a ḃa mi òig, agus ḃa sin mu bliaḋna 1826 b’ḟeudar. Aċ ṫa creid agam ṫàrlaḋ sgeultan seo gu muinntir Gàiḋeal eile nuair a ċonnaig iad am Fiaḋ-Eaċ Ṁór aca! Aċ an déiḋ a ḟuair iad eòlas ‘s naiḋeaċd aca mu muinntir Gàiḋeal ann an Dùṫaiċ nan Craoḃ, aċ fo ċeanntar a-maċ air am Maċairean Móra, ḋ’ ḟàg iad a-maċ às cùplan ċeanntar annseo san Seann Ġaiḋealtaċd, agus rinn iad turas ḟada ṫairis nan tonn gu Ċanada ‘nn an Dùṫaiċ nan Craoḃ. Agus rinn iad turas ḟada eile ‘maċ as Ìoċdar Ċanada (ainm àite ùr airson Tìr Ùr na Franngaiċ) agus ċaiḋ iad ṫairis nan Crìoċan Ġarḃ gu nam Maċairean Móra. Agus ḋeun iad sin – an Turas seo — eadar 1825 gu 1826 b’ḟeudar. Agus nuair a ṡroiċ iad ann am Maċairean Móra, ċonnaig iad ḃa ‘n àite sin ḟarraige ṁór nam feur; aċ ḃa sin ann an talaṁ gun teagaṁ. Aċ ḃa sin farraige

lionra-uisge-dhearg.ca

ṁór gun teagaṁ! Ḃa na gaoṫan nas làidire ‘nn agus ċa roḃ aon àite cosainnt ‘s sàḃàil a-maċ às an gaoṫan. Aċ ḋ’ ḟoġluim iad ḃa ‘n àitean ṡàḃàil ann an coilltean ḃeag ṫairis nam Maċairean Móra ‘gus ḃa ‘s ṫa iad an-ṁaṫ do’n éalaiċ a-muiġ às an gaoṫan ‘s aimsir ġarḃ san àite sin. Agus ḟuair iad astaiġ ann an ċoille ṁaṫ, agus ḃunaiḋ iad campa ‘s taiġean ḃige ‘nn mar ḃa sin a-maċ às nan Gall agus ḃa saorsa aca ‘muiġ às nan tiġearnan-ṫalaṁ cuideaċd. Ċar ḟuair iad cuidiċ às nan Gall ann an Dùn Ġaraiḋ mar ḃa ḟuaṫ mór leoṫa ‘n aġaiḋ nan Gall mar ceudan air ceudan bliaḋan nan eaċdreiḋ ḟola ġarḃ eadar nan Gàiḋeal an aġaiḋ nan Gall. Agus ċa roḃ ùiḋ aca mu cuidiċ asta (nan Gall) ann an Dùn Ġaraiḋ mar sin. Agus ċaiḋ iad a-maċ às an ċeanntar Dùn Ġaraiḋ agus a-maċ às Uinnipeig mar sin a-ṁàin. Agus air madainn a-ṁàin ann an ċampa aca ‘nn san ċoille ḃeag, ċuala iad starḃannaċ às an ċraoḃan. Agus ḟuair iad nan gunniċean ‘s raiḋḟilean aca; ‘gus ḋ’ ḟan iad ann san ḋà ṡluaġ réiḋ do ṡabaid an aġaiḋ an ruaigeadairean. Ḃa dà ċeud ḟear ann an t-sluaġ seo. Agus gu tobann, ṫàinig e ‘maċ às an ċoille ‘gus ḃa e sin ainṁiṫe, ‘gus ḃa e an-ṁor! Ċonnaig iad ḃa ċraoḃan móra do’n a ċròicean aige, ‘gus ṫàinig sméid a-maċ às do ḃeul. Ċonnaig iad ḃa e ‘n-ṁór agus ḃ’ eagal aca mar sin. Agus gu tobann; ṫosaiḋ fear a-ṁàin no cùplan ḟear do ċur gunnaiċean ri nan ainṁiṫe ṁór rompa. Agus ḋ’ osgail iad teine làidir an aġaiḋ air nan ainṁiṫe seo gun ṁall. Agus gu tobann, ḋ’ osgail nam ḟir eile teine làidir an aġaiḋ an ainṁiṫe cuideaċd gun teagaṁ. Agus ḋ’ ionnsaiġ na Gàiḋeil an aġaiḋ an ainṁiṫe seo ‘ṁàin, agus ḋ’ osgail iad teine làidir an aġaiḋ e gun ṁall ‘s gun stad annsin. Agus ṫuit an ainṁiṫe ṡìos an déiḋ deiċ no cóig mìonaid ḋeug. Agus ċaiḋ iad air aġaiḋ leis an ionnsaiġ nuair a ċonnaig ḃa e beò; agus ḋ’ osgail iad teine làidir ṁór eile ‘n aġaiḋ an ainṁiṫe seo ‘nnsin gun ṁall! Agus ċaiḋ iad air aġaiḋ leis sin gu ruige ḃa creid aca ḃa e bàis. Agus nuair a ṡiuḃail iad ṫuige, ċonnaig iad ḃa e an-ṁor, agus ḃa ceann ḟada aige, ‘gus ḃa nan cabaran leis nas ṁaṫ an ṫaoḃ nan craoḃan, agus ṫosaiḋ iad ‘cainnt còṁraḋ mu ‘n t-ainm an ainṁiṫe seo. Ṫuḃairt minnisteir a-ṁàin ṫàinig e ‘n ainṁiṫe Dòṁnull Duḃ, agus ṫàinig nam ḟir an aġaiḋ sin leis neart mar ḋ’ iarr iad daoine do’n iṫ am ḟeoil ṁaṫ aig an ainṁiṫe seo, ‘gus ċa roḃ / ċa ḃiṫiḋ ùiḋ aca do ’n iṫ e mar ḃa creid aca ṫàinig e às Doṁnull Duḃ!

lionra-uisge-dhearg.ca

Agus nuair ḋ’ aṁarc iad aig an ainṁiṫe, ċonnaig iad ḃa ceann ḟada aige leis coltas an eaċ. Agus ḃa e nas ṁóir nan eaċ, aċ ḃa ceann aige nan eaċ. Ċonnaig iad ċa roḃ earball ḟada aige; aċ ḃa ‘n earball aige nam fiaḋ. Agus ḃa corp nam fiaḋ aige cuideaċd. Ḃa creid aca ḃa e fiaḋ ṁór annsin. Agus ḃa ceann ḟada aige ‘gus ċuir iad an t-ainm ùr air – Fiaḋ Eaċ Ṁór. Ċuala mi ‘n sgeul seo nuair a ḃa ‘n òige ‘gam, agus ḃa sgeultan eile ‘nùiḋ mu nam Maċairean Móra ‘nnsin gun teagaṁ. Ḃa sgeultan coltas seo ‘nn an bliaḋna 1812 nuair a ċaiḋ dà ḟiċead a ḋeiċ ḟear an aġaiḋ an ainṁiṫe seo, ‘gus ḃa e sin taoḃ a-muiġ Dùn Ġaraiḋ a-maċ ann am Maċairean Móra cuideaċd. Ṫa ḟios agam mu muinntir 1826 mar ḃ’ iad mo ċineal. Agus ċaiḋ iad a-maċ às Sgiṫeannaċ, Raṫarsair, Loċ Aillse ‘gus Cionn t-Sàile mar ḋ’ iarr iad fíor saorsa ‘ca gun ṁall. Agus ḃa sin an Àm no Aimsir nan Fuadaiċean; agus ḟuair eòlas aca mu pleannan ġarḃ aig nan tiġearnan-ṫalaṁ do cuir nan daoine ‘muiġ às an ṫalaṁ. Agus ċuir iad pleann ṁaṫ rùnnda leoṫa ri ċéile, ‘gus rinn iad éalaiċ rùnnda leoṫa ḟéin ann am bliaḋna 1825. Agus rinn iad sin leis ceaṫar long ṁór aca a ḟuair iad às an Ḟrainng. Agus ṡeòl iad gu Ċanada Ìoċdar ann an Dùṫaiċ nan Craoḃ an ḋéiḋ ġaḃail trì long ṁór eile ‘ca às caḃlaċ Ṡasuinn; agus ḃa rudan an-ùiḋ an ḋeiḋ sin gun teagaṁ mar ḋ’ ḟàg iad a-maċ às an Seann Ġaiḋealtaċd gu Dùṫaiċ nan Craoḃ (A’ Ġaiḋealtaċd Ùr) gun ṁall. Ḟuair nan duine seo naiḋeaċd aca o àm gu h-àm, agus ḋ’ ḟoġluim nan duine seo eòlas mu ‘n na hainṁiṫean Ġallda, nam planndan Ġallda ‘gus mu ‘n aimsir an no roḟuar ann an Ġeiṁreaḋ agus mu ṫa ‘n aimsir ro-ṫeṫ agus ro-ṫioram ri linn an t-Saṁraiḋ. Ṫa nam Maċairean Móra ‘n àite speisialta airson na Gàiḋeil Eilein gun teagaṁ! Ċaiḋ leinn ṫun an tìre sin airson ḋà ċeud bliaḋna gun stad, agus ḟuair airgid, gunniċean agus bàrdaċd an-ṁaṫ ṫugainn às am Maċairean Móra ri linn Strìġ na Ḟearann gu h-àiriḋ. ‘S na Gàiḋeil Maċairean Móra Fíor Gàiḋeal gun teagaṁ, agus ṫug iad cuidiċ an-ṁor ṫugainn gun ṁall ri linn gaċ aon strìġ againn annseo. Agus feumaiḋ leinn cuidiċ ṁaṫ asta ‘riṫisd gun ṁall. ‘S an àite ṁór ann an criḋean a’ Gàiḋeil Eilein mar ḃunaiḋ leinn bailtean, feirmeaċd agus saoġail againn ann.

lionra-uisge-dhearg.ca

NUAIḊEAĊD NAN DÙṪAIĊNAL

Gaeḋealtaċd Aċaiḋ an Iúḃair

cascoly

(Treasaṁ Gaeḋealtaċd ar Oileán Úir) Le Séan Séamus Mac a' Ċruiteir (Gaeilig Ṫír Ċonaill)

Ṫánaig sluaġ an-ṁór na Gaeḋeal go h-Aċaiḋ an Iúḃair (Ḃirginia) sna 1650idí ar aġaiḋ le linn Cogaḋ na Cromáil in Éireann agus in Albainn. Ċa raḃ iad daoine saor, ḃa tráillean iad ḟéin, agus ḃa páistí iad ḟéin cuid 's mó fosta. Ṫánaig na Gaeḋeil óige go h-Aċaiḋ an Iúḃair amuiġ as Muṁain, Laiġean, Dún Deaġ agus Gáiḋealtaċd an Ear cuid 's mó mar fuair na tuismiṫeoirí 'cu bás le linn Cogaiḋ Cromáil trasna na Gaeḋealtaċd eadar 1649 go 1658, agus leanaiḋ iad ar aġaiḋ i nḋiaiḋ a ḟuair Cromáil bás. Aċ ġaḃáil na Gaill daoine muiġ as gaċ aon port 's calafort trasna na Gaeḋealtaċd i nḋiaiḋ 1653 nó 1654 ar aġaiḋ nuair a ġaḃáil Cromáil cuid 's mó na Gaeḋealtaċd annsin. Agus ṫánaig tráillean amuiġ as gaċ aon calafort tar éis sin aṁáin fosta 'gus ba mór an truaġ sin! Aċ ċa raḃ iad do ċur coṁaireaċd ṁaiṫ in éadan an ġaḃáil agus turas trasna na Ḟarraige Mór mar ḃa odyphoto, Getty Images

siad nas óige le linn an am sin, aċ ċuir iad coṁaireaċd an-ṁaiṫ nuair a ċoinniġ iad teanga ḋúṫċais acu 'nn. Ċuaiḋ iad ar an ionnsaiġ rúnda nuair a ṫosaiḋ iad ag cainnt Gaeilig aṁain le ċéile 'gus ċun na Gaill fosta! Ḋéan iad sin le taoḃ tráiġ oirṫear Aċaiḋ an Iúḃair agus ḃí siad an-caiṫréim le sin gan aṁras. Ċan ḟuil ḟios againn cén fáṫ ḟuair iad saoirse do ḋéan sin aċ ḃa sin doċreidte gan daḃt! Ṡeas iad le Gaeilig gan sos go dtí 1660 nuair a d'ḟill Searlas Stiúḃart II ċun

lionra-uisge-dhearg.ca

coróin Sasuinn ar ais aríst, agus ḟuair iad saoirse ċun do ċainnt Gaeilig ann fosta cuid 's mó mar ṫánaig eagal láidir ċun ar na ceannairí Gallda fuṫu 'gus faoi saoirse na muinntir Gaeḋealaċ ann. Aċ, ċa raḃ sin an sgéal, aċ ċuir an eagal na Gaill saoirse maiṫ ċun na Gaeḋeil ann do ċainnt Gaeilig agus do'n obair ċun sean creideaṁ agu 'nn. Ċuaiḋ sluaġ Gaeḋeil ċun go h-Iarṫar Aċaiḋ an Iúḃair do'n éalaiġ amuiġ as na Sasanaiġ agus rinn iad sin gaċ aon bliaḋain gan aṁras. Ċuaiḋ siad ċun Gaeḋealtaċd Ápalaid ann gan daḃt fosta. Ṫug na Gaeḋeil log-ainm Gaeilig - Aċaiḋ an Backyard Productions

Iúḃair - ċun in éadan log-ainm Gallda - Ḃirginia mar ċuir na Gaill an log-ainm Ḃirginia ċun ar ceanntar Aċaiḋ an Iúḃair sa Ḃréifne Ṫiar tar éis 1610 le linn Plandála n-Ulaiḋ. Ḃa na Gaeḋeil Ḃréifne 'n-ḟearg faoi sin agus d'ḟill iad ċun an logainm Gaeilig as 1641 ar aġaiḋ mar d'éiriġ na Gaeḋeil amaċ in éadan na Gaill sa ḃliaḋain sin. Aċ tá sgéal eile faoi log-ainm seo fosta, 'gus ṫánaig sin as na Gaeḋeil Laiġean eadar 1619 go 1620 nuair a ṫosaiḋ iad éiriġ amaċ in éadan na Gaill san Aċaiḋ an Iúḃair ar Oileán Úir. Ḃa tráillean iad ḟéin, agus Sean Pavone, Getty Images

ċuir siad an log-ainm ar 'Ḃirginia' nuair a ċonnaic siad na crainn 's na ċoillte mór ann. Ċa raḃ crann giuṫas 's sprús sa Sean Ġaeḋealtaċd san ám sin agus ċa raḃ iad ann go dtí 1800idí b'ḟéidir. Aċ ċuir na Gaeḋeil ainm - iúḃair nó iúr - ar an tír seo mar ċa raḃ ainm ċrann eile 'gu 'nn. Aċ ḃa Gaeilig an ṗríoṁ teanga eadar na Gaeḋeil Aċaiḋ an Iúḃair as 1652 go 1890 ar aġaiḋ. Ḃa Gaeilig láidir annseo mar ṫánaig sluaġ maiṫ Gaeḋealaċ ċun go h-Aċaiḋ an Iúḃair gan sos 's gan stad nuair a ḟuair Aimearaga saoirse 's Sasuinn sa 1783. Ḟuair Gaeilig ar an bóṫar go bás ann tar éis Cogaḋ na Stáit eadar 1861 go 1865 ar aġaiḋ nuair rinn riaġaltas Tuaisceart ionnsaiġ an-ṁor in éadan gan aon teanga difril trasna h-Aimearaga Deas.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

NUAIḊEAĊD NA CRUINNE

Fíor Sgéal faoi na Fíor Gaeḋeil (Cuid a Ḋá) Le Géaróid Mac Maġnuis (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Ṫánaig an ainm na Fíor Gaeḋeil ag seisear óglaċ san Arm Mór na nGaeḋeal faoi ċeannas Ruaiḋrí Ua Connċuḃair, an Ard Ríġ. Ḃa eadar 12,000 go 20,000 óglaċ aige nuair a d’ionnsaiġ na Gall-Ṡasannaiġ go hÉireann, aċ Laiġean le ċéad am sa 1167. Agus ḃa Dárna Arm Mór na n-Gaeḋeal ar an bealaċ do ṡeas le ċéile leo fosta.

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

Ḃa 2,500 saiġdear ‘s ridire ag na Gaill, agus d’iarr iad síoċánta leis na Gaeḋeil annsin gan ṁoill. Aċ, ċa raḃ seisear óglaċ san Arm Mór sásta le sin. Agus ċuaiḋ iad ar an ionnsaiġ gan cuidiú ‘ṁáin. Agus ċuir iad faoi dá ċéad Gall go bás, aċ ċuaiḋ iad ṫíos annsin. Agus go tobann, ċuaiḋ Arm Mór ar an ionnsaiġ annsin nuair a d’ḟoġluim iad faoi na seisear óglaċ ag troid ann. Ḃuaiḋ na Gaeḋeil caiṫréim mór annsin gan ṁoill, agus ḟuair uiṁir ḃeag na Gall amaċ as an áir annsin fosta. Fuair na Gallóglaiġ an t-ainm na Fíor Gaeḋeil acu nuair a ṫánaig siad go Bail’ Áṫa Cliaṫ do ṫroid in éadan na Gaill Úr san 1169, 1171, 1172 agus eadar 1173 go 1174. Nuair a ġaḃail na Gaill an Bail’ Áṫa Cliaṫ, ċuaiḋ ríġ Áṫa Cliaṫ go na h-Eileanan le cuidiú. Agus fuair sé sin gan ṁoill sa 1169 go 1170, 1171, 1172 agus 1173 go 1174. Ḃa sin trí nó

lionra-uisge-dhearg.ca

ceaṫar sluaġ ann, agus ċuaiḋ iad go ḃristeaḋ ‘s bás in éadan na Gaill Úr. Aċ ṫánaig iad annseo ‘gus ċuir iad coṁaireaċd doċreidte gan daḃt. Ṫánaig na Gallóglaiġ amaċ as nan Eileanan, Arra Ġáiḋeal, Arainn, Cinn Tíre, A’ Ċarraig, Inḃir Áir agus Gall-Ġaeḋealaiḃ. Ḃa ‘n armailte na Loċlannaiġ acu, aċ ḃa Gaeḋeil iad ḟéin, agus ḃa Fíor Gaeḋeil iad ḟéin go h-áiriḋ! Ṫánaig na muinntear Gaeḋealaċ faoin ionnsaiġ ró-ġarḃ eadar 1169 go 1315 nó 1318 annseo san Éireann go h-áiriḋ. Agus fuair cuidiú leo ‘s na Gallóglaiġ nó na Fíor Gaeḋeil a raḃ sgríoḃ na Mannaiġ Naoṁṫa. Ḃa sgrios-ċinneaḋ san aimsear sin gan daḃt, agus ḃa pleananna ‘g na Gaill do ċur gaċ aon Gaeḋeal go bás san Éireann; aċ ċa raḃ iad anonn do sin a ḋéanaṁ mar ḟuair na taoisiġ Gaeḋealaċ cuidiú mór as na Gallóglaiġ. Agus ṫánaig iad annseo san uiṁreaċanna nas ṁór ina ḋiaiḋ 1259 agus 1270, nuair a ḃuaiḋ iad caiṫréanna móra ‘n éadan na Gaill sa Ċonnaċt. Sgríoḃ Raibeart Brús agus do ċlann aige ‘n t-ainm Ríġ Fíor Gaeḋeil le linn Cogaiḋ na Saoirse ‘s 1306. Agus ṫug na Gaeḋeil Ulaiḋ, na Gaeḋeil Laiġean, na Gaeḋeil Ṁiḋe, na Gaeḋeil Ṁannain agus na Gaeḋeil Ċonnaċt tacaiġeaċd ċuige. Agus ċuir iad an t-ainm Ríġ Fíor Gaeḋeil ag Raibeart agus ag Éamonn do ḋearṫáir nuair a ṫánaig é go h-Éireann san 1315. Agus ḃa beirt fear leis an t-ainm Fíor Gaeḋeil san aimsear sin! Ṫánaig sluaiġte móra ‘maċ as Albainn go h-Éireann faoi ċeannas dearṫáireanna Raibeart sa 1306, 1307 agus 1315 go 1318 agus faoi ċeannas é ḟéin eadar 1316 go 1317, 1319 go 1322 agus 1328 go 1329 mar ḃa ḟios aige ḃa sé Ríġ na Gaeḋeil, agus sgríoḃ na Mannaiġ Naoṁṫa a ḃa Ríġ Fíor Gaeḋeil a lionra-uisge-dhearg.ca

raḃ Raibeart agus Eamonn fosta. Nuair a ṫánaig Eamonn Brus go h-Éireann sa 1315, ċuir sé stad ċun an sgrios-ċinneaḋ in aġaiḋ na Gaeḋeal annseo. Agus le ‘n t-am a ċuaiḋ sé ṫíos sa ċaṫ ar 14aḋ Deireaḋ Fóġṁair 1318, ċuir é spiorad úr ċun na Gaeḋeil ar ais aríst, agus ṫosaiḋ an Aṫḃeoċán na Gaeḋeal amaċ annsin eadar 1315 go 1534, nuair a ċuaiḋ na Gaeḋeil agus na Fíor Gaeḋeil ar an ionnsaiġ in aġaiḋ na Gaill, agus ġlac iad cuid mór na h-Éireann agus na h-Albainn agus Ṁannain amaċ as na Gaill le linn an aimsear sin. Aċ ṫosaiḋ Cogaiḋ na Coṁaireaċd amaċ as 1475 nuair a ċuaiḋ ríġ Gall na h-Albainn go cogaḋ in aġaiḋ Ríoġaċd nan Eilein. Agus ḃa céad ċogaḋ eadar 1475 go 1493. Aċ ṫug na Fíor Gaeḋeil cuidiú go ‘n Ríoġaċd, agus go muinntear Gaeḋeal Éireann fosta. Ṫánaig an cogaiḋ seo go h-Éireann, san ar Laiġean sa bliaḋan 1480 ar aġaiḋ. Aċ d’éiriġ na Fíor Gaeḋeil amaċ in aġaiḋ seo gan ṁoill fosta. Ṫosaiḋ na Mannaiġ Naoṁṫa ‘n t-ainm na Fíor Gaeḋeil acu le ṫaoḃ na Gallóglaiġ, agus na taoisiġ ‘cur coṁaireaċd in aġaiḋ na Gaill, mar sgríoḃ iad stair na Gaeḋeil ṫíos agus ċuir iad bárdaċd agus seannċus san leaḃair fosta. Ċuir iad beó úr ċun seannċus san aimsear ġarḃ fola sin. Ṫosaiḋ duine Gaeḋealaċ eile do rinn turas go h-Eóraip ag lorg le cuidiú ‘n aġaiḋ na Gaill ó 1529 agus 1534 ar aġaiḋ. Aċ ċa ḟuair iad cuidiú mór annsin. Agus fuair iad an t-ainm na Fíor Gaeḋeil orṫu fosta. Agus lean iad ar aġaiḋ leis an obair acu go dtí Cogaiḋ Ḋeas Muṁain (1568 go 1589) agus Cogaḋ na Trí Aoiḋ (1592 go 1606). Ċuaiḋ na Fíor Gaeḋeil – na Gallóglaiġ, na Mannaiġ Naoṁṫa, na Fíor Taoisiġ Gaeḋealaċ agus na Gaeḋeil trasna na dtonnta — ċun an stríġ do ṡáḃáil an Ġaeḋealtaċd. 14

lionra-uisge-dhearg.ca

Agus ḋéan iad obair doċreidte gan daḃt, ina ḋiaiḋ Teiṫeaḋ na dTaoisiġ (1607 go 1608) agus Cogaiḋ nan Eilein (1614 go 1616 agus 1625 go 1626) agus ċuaiḋ iad ar aġaiḋ leis an stríġ ina ḋiaiḋ gaċ aon sgrios ‘s bristeaḋ. Ina ḋiaiḋ 1607, sgríoḃ na Mannaiġ Naoṁṫa faoi na Fíor Gaeḋeil trasna na dtonnta, mar ḃa sluaiġte móra muinntear Gaeḋealaċ sa Spáinn, san Ḟrainng agus san Flonndrais fosta. D’ḟill na Ceiṫre Maiġstire go h-Ulaiḋ agus Connaċt san rúnnda do ṡáḃáil cultar na n-Gaeḋeal eadar 1626 go 1632. Agus sgríoḃ iad gaċ aon rudannaí a ċuala s’ d’ḟoġluim iad ṫíos ar an paipear do ṡáḃáil iad – seannċus, stair, sgéalta faoi gaċ aon rud, eólas — mar ḃa creid ‘s eagal orṫu ḃa muid ar an bealaċ go bás go bráċ ar fad mar ḃa sgrios-ċinneaḋ úr amaċ le na Gaill, agus ḃa díbearṫa nas móra na daoin’ annsin, agus ċuir na daoine coṁaireaċd in aġaiḋ iad fosta. Ċonnaic na Ceiṫre Maiġstire talaṁ sgriosta ‘s báis. D’ḟill iad go Lóḃáin san Ḟlonndrais sa 1632, agus ċuir iad gaċ aon rudannaí a ḟuair iad ċun cló gan ṁoill. Ṫosaiḋ na Mannaiġ Naoṁṫa san Ċolaisde Naoṁ Antaine san Lóḃáin rudannaí go cló Sgríoḃaḋ Gaeḋealaċ ó 1609 nó 1618 b’ḟéidir. Agus leanaiḋ iad ar aġaiḋ leis sin go dtí inndiu. D’ḟill eadar 300 go 400 Fíor Gaeḋeal ċun aḃaile ar 6aḋ Iúil 1642 do ṫug cuidiú ‘s tacaiġeaċd go na Fíor Gaeḋeil aḃaile le linn Cogaiḋ na Trí Rioġaċtuiḃ (1638 nó 1641 go 1663) agus ḋuḃairt daoine ḃa na Fíor Gaeḋeil iad ḟéin fosta mar ṫánaig iad ċun aḃaile le linn cogaḋ mór. Agus ḃuaiḋ na Gaeḋeil caiṫréanna móra eadar 1642 go 1651 mar sin aṁáin. Agus ṫosaiḋ na Sgoileanna Sgairte ‘maċ san aimsear seo (1649 go 1653) ar aġaiḋ agus ḃa na muinnteoirí úr agus na Mannaiġ Naoṁṫa ‘muinneaḋ daoine óige ‘nn. Ḃa iad eadar na Fíor Gaeḋeil fosta. Agus le linn Cogaḋ na Gaeḋeal (1652 go 1687) fuair na Tóraiġe (saiġdeara treall-ċogaḋ) an t-ainm na Fíor Gaeḋeil leo fosta. Agus ḃa sin an sgéal le linn Cogaḋ na Ḋá Ríġ (1688 go 1692 in Éirinn agus 1689 gu 1694 in Albainn) leis Airm na Gaeḋeal agus leis na Rapairí (saiġdeara treall-ċogaḋ úir) nuair a ċuaiḋ iad leis an stríġ eadar 1691 go 1776, agus leis na Caṫarnaiċ (1649 go 1788).

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

D’éiriġ na Fíor Gaeḋeil amaċ aríst le linn Cogaiḋ eile na Séamasaiċ (1688 go 1760) agus ḃa iad na Mannaiġ Naoṁṫa, na Géanna Fiaḋana / Saiġdeara Gaeḋealaċ san Eóraip, na Muinnteoiri Sgoileanna Sgairte, na Báird, na Sagairteanna Caitligeaċ ‘s Easbuigeaċ agus na Rapairí / Caṫarnaiċ fosta, ‘gus ċuaiḋ iad ar aġaiḋ gan sos ‘s gan stad agus an aġaiḋ na tiġearnaí talaṁ Gallda fosta. D'ḟill iad ċun aḃaile san 1709 go 1712, 1715 go 1721, 1719 go 1726, 1745 go 1746, 1746 go 1788 agus ar aġaiḋ. Ṫug iad gaċ aon rud acu do ṡáḃáil na Gaeḋeil agus an Ġaeḋealtaċd, agus do ḃuaiḋ fíor saoirse 'g na Gaeḋeal agus a' Ġaeḋealtaċd fosta.

lionra-uisge-dhearg.ca

Na turas de màṫair òg aig aodann na diagnosaċd de Aillse marḃaċ. BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

SEAN ĠÀEḊEALTAĊD

Na h-Albannaiċ Aonaiċde (Cuid a Ḋà) Le Iain Mòr MacḂeaṫain (Gàilig Ros an Ear) Ḃa móran siùil aig na daoine orson an gluaisceart so orson cùig bliaḋain air aġaiḋ. Ḋ' iarr aid fìor saorsa aca, 'gus ḋ' iarr aid Poblaċd na h-Albainn do ṫig ri ċèile san Poblaċd Mòr nan Gàiḋeal ri ċèile leis Poblaċd na h-Èireann gun ṁall cuideaċd. Ċuir Seòras Mac Gille-Ṁaol Maċaire an gluaisceart air an t-sliġe comann nas rùnnda. Agus rinn e pleannan orson Cogaḋ ùr Saorsa. Ḋeun e sin mar ċa roḃ rudan 'obair leis obair sìoċainnt a-nis. Ċuir Seòras agus na Fìor Gàiḋeil eile naiḋeaċdan 's pàipearan Poblaċdaċ a-maċ ṫairs na tìre. Ḃunaiḋ aid nasgan ùr leis na h-Èireannaiċ Aonaiċde gun ṁall cuideaċd. Ḋeun

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

aid sin mar ḋ' iarr aid do ṫig ṫoir ri ċèile orson cogaḋ ùr nan saorsa. Ri linn 1796 agus 1797 ḃa na pleanan mìleata 'obair an-ṁaṫ. Ḃa na Fìor Gàiḋeil 'obair agus 'traenail ṫairs na tìre, 'gus ḃa neart an-ṁor aca tuaṫ as Glasaċu. Ṫàinig sluaġan ṁòr na Fìor Gàiḋeil Èireann gu h-Albainn as deiḋ a ḟuair aid ḃrist' ann an 1798. Ḋeun aid sin do'n ealaiċ a-muiġ as nan Gaill. Ḃa creid aig Séamus Ó Riada a ṫàinig 400 ceannard Fìor Gàiḋeal a-maċ as Èireann ċun gu h-Albainn annsein.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

Na Gàiḋeil Poblaċdaċ: 'S ċaraidean mòr na Gàiḋeil Albainn 's Èirinn, Ḃa 'n aisling aca 'ṁàin, 'S fuaṫ mòr na Gall-Ṡasannaiċ ċugainn, Agus a cuiriḋ aid leinn ṡìos gun ṁall. A-duḃairt nan ollaiṁ 's na bàrdan gu bràċ, Ṫàinig na Gàiḋeil Albainn 's Èirinn duin' a-ṁàin ri ċèile.

lionra-uisge-dhearg.ca

SEANN FACAIL UINSEANN F. PINTADO

Pòg ḃo duine gun ḟeusag

Pacis avo donius cinos vensacos

mar lite gun salann.

ambiare littion cinos salanom.

(Gàilig Leòḋais)

(Gallaic)

Tá ceol ag an Doṁan dóiḃ siúd a éisteann. (Gaeḋilge Ċonnaċt Ṫuaiḋ) Sta ceclom oncus indo Dumnom doanti sindos indo atedoista. (Gallaic)

Is geal gaċ nuaḋ agus is searḃ gaċ gnáṫ. (Gaeḋlig Inis Eoġain) Esti gelos cacos nouvos oncus esti servos cacos gnatos. (Gallaic)

Is gaire caḃair Dé ná an doras.

Esti gersia comberos Divos

(Gaeilig an Ṁiḋe)

indesti indo dorestus. (Gallaic)

Ar Ṁuin na Muice.

Are monis indo moccus.

(Gaeḋilig Ómeiṫ)

(Gallaic)

lionra-uisge-dhearg.ca

Gleannsaṁ agus Aṫ-saoġail 's faclair nuaḋ seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

FÒRAM COIṀEARSNAĊD

Làiṫean Mór A' Ṁìos - An Gearran 01 - Imbolg - Féill Bríġde 09 - Gaelaċ Úr 10 - Féill Bliaḋ ain Úr na Sìonaiċ 14 - Là Naoṁ Ḃ aileintin 19 - Là Luġaiḋ Ua Raġallaiġ 24 - Gaelaċ Lán

Di-Doṁnaiċ Tùrnais Raċaiḋ ṁaid gu coille roiṁ an laṫa seo. Déanaṁ ṁaid sin mar feumaiḋ ṁaid do ċruinniṁ nam meuran-ċraoiḃe le laṫa seo. Nuair a ḋéan oirnn sin, raċaiḋ ṁaid gu h-Aifreann a-steaċ san Eaglais áite. Ṫa nam meuran-ċraoiḃe cuid ṁor na h-Aifreann air laṫa seo gun teagaṁ. Cuiriḋ na Sagairt am Beannaċdan Naoṁṫa 's Ḋia Ṁor. Biṫiḋ nam meuran-ċraoiḃe beannaċd as ḋeiḋ sin, agus ṫoir ead ċun daċaiġ mar sin aṁáin.

Aṫ Ṁìos - Am Màrt 08 - Là Eadar-Nàiseanta nam Mnàiṫ 10 - Gaelaċ Úr - Ciad Laṫ a Ramadáin 17 - Féill Pàdraig 19 - Co-Ḟ ad-Ṫ ràṫ an Earraiṁ 23 - Purim 25 - Gaelaċ Lán

Aṫ Làrna Ṁìos - An Giblean 01 - Dé Luain na Cásga - Féile Ceallaċ 08 - Gaelaċ Úr 11 - Féile Áed 15 - Féile Ruaḋ án 18 - Féile Maol Íosa 24 - Gaelaċ Lán

Di-hAoine na Ceusta Ṫa laṫa seo 'n-naoṁṫa san áite Gáiḋealaċd. Ċa biṫiḋ daoine 'obair air laṫa seo. Ṡiuḃail Mac Ḋé gu bás le láṁan Róiṁniċ air laṫa seo cuideaċd. Raċaiḋ daoine gu h-Aifreann 's Seirḃeis Creideaṁ eile cuideaċd. Fanaiḋ daoin' eile sa daċaiġ le do clainn agu 'gus ṫa sin laṫa mór le daoine na Críosda.

lionra-uisge-dhearg.ca

Di-Doṁnaiċ na Càisge Ṫa laṫa 'n-ṁor le daoine na Críosda. Ḋ'éiriċ Críosd ṡuas a-muiġ as am Marḃ air laṫa seo 'gus ċaiḋ e gu Flaiṫeas annsein cuideaċd. 'S laṫa mór le Fíor Gáiḋeil cuideaċd, mar ḃuaiḋ Briain Bóraiṁ an Caṫ Ċluain Tarḃ air laṫa seo sa 1014 nuair a ḃristeaṁ e na Loċlannaiċ a-muiġ as Éireann agus cuid ṁor nan Gáiḋealtaċd mar ḃ' Ard-Ríġ nan Gáiḋeal e ḟé.

Di-Luain na Càisge Ṫa laṫa mór eile le daoine na Críosda, 'ċ le daoine Gáiḋealaċ na Críosda gu háiriḋ. Ḋ'éiriċ Críosd ṡuas amuiġ as am marḃ an laṫa roiṁe. Ṫa sin laṫa mór na Fíor Gáiḋeil mar ṫosaiḋ an Éiriġ A-maċ na Cáisge sa 1916 sa Bail' Áṫa Cliaṫ. Rugaṁ Poblaċd na h-Éireann air an laṫa seo cuideaċd mar sin.

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

lionra-uisge-dhearg.ca

4. nes, lann. 199 Seòras Jo O'Riain, F le , c li e y to Ga Lazy Wa , 119, 160 94, p. 113 19 ., f y C Y Lolfa

LORG FOCAL Ainm Àite AN TIBÉID AN LIOBÁIN AN Ṗ ALAISTÍN MINNEASÓTA ĊALĠARAIḊ

Biaḋ CEANNDUḂ BRÙḊ EARG CROMAN CEARC POCAIRE GAOṪ BALḂ Ḋ UḂ

Ainṁiḋ ean ANRAIṪ OIR UḂ ALL CÁS Ḋ EARG UAINḞ EOIL MUCḞ EOIL

lionra-uisge-dhearg.ca

CÚPLA FOCLA

SIONNAĊ NAN CRAOḂ Dealbh Le Chris Garnache, Getty Images

FIAḊ EAĊ ṀÓR Dealbh Le Harry Collins, Getty Images

'Ḃeil focal, abairt, no dealḃ agad airson Cúpla Focla? Cuir e ċugainn air làraċ-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

FIAḊ ṠEARRAĊ Dealbh Le Enlightening_Images, Pixabay

CAPALL GUN EARBALL

lionra-uisge-dhearg.ca

TOIĠ ṀAINISIR DOIRE A' ĊOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúṫċas www.abbeyhoteldonegal.com

DÀNAĊ, ÒRANAĊ ⁊ SGEULAĊ

(I) Ḟuair sinn sgeul an diuġ ḃa boċd Gun deaċ Dòṁnall a ċuir fo ‘n ṗloc

CUṀA DO ḊÒṀNAILL MACḞIONĠAIN

Ḋ’ḟàg siod do ċàirdean fo sproċd ‘S do ḋaċaiḋ ḃoċd fo ḋòrainn. Hò air ill a ḃa hò Hò air ill a ḃa hò Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

Le Nìall Mòr Ṁìċeil Nìll ‘ic Iain Ṁóir Mac Nìll (Gàilig Ċeap Breatuinn)

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ. (II) Ċa n-urrainn ḋoṁs’ an diuġ ḋol ann

Sgrìoḃ Nìall Mòr Ṁìċeil Nìll ‘ic Iain Ṁóir an

Ḃon a ṫa ‘ad sileaḋ ḋeòir

òran so sa ċuiṁneaċan Dòṁnall mac Ruairiḋ

Feċaiḋ mi le criḋe fann

Lùsaiḋ Mac Ḟionġain nuair a ḋ’ḟoġluim e droċ-

Ri rann a ċur an òrdan.

naiḋeaċd mu’n ḟuair Dòṁnall mac Ruairiḋ

Hò air ill a ḃa hò

Lùsaiḋ bàis ‘sabaid sa Ḟrainng ri linn Dàrna

Hò air ill a ḃa hò

Cogaḋ na Ḋà Ġall. Ḃa e sin san àm gèarr nuair

Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

a ṡroiċ Dòṁnall mac Ruairiḋ Lùsaiḋ sa

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

Ḟrainng eadar 1944 no 1945 b’ḟeudar. Ḃa stòras ṁaṫ aig Dòṁnall mac Ruairiḋ nuair a

(III)

ḃa e beò air Ceap Breatuinn, air Gàiḋealtaċd

Ṫa do ṗàrantan `ad ḋéiḋ

Ùir.

Gun a h-aon aca glé ṫreun Ċa n-eil leiġeas air an creuċd

(Fonn)

`S annad ḟéin ḃa an dòlas.

Hò air ill a ḃa hò

Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

lionra-uisge-dhearg.ca

(IV)

(VIII)

Ċaiḋ an sgaraḋ tric air ṫùs

Ċa ḃioḋ do ċriḋe ḋaiḃ am foill

‘S goirt a’ lot ṫa ‘seo as ùr

Ċleaċd ṫu carrantas le loinn

Naċ ḟaic ‘ad gu bràċ do ġnùis

Ṫéid iomaḋ ùrnaiġ ḋa na neòil

No ‘n ùir a ċaiḋ ‘gad ċoṁdaċ.

do ċaoiṁneas ṫoirt ḋut sòlas.

Hò air ill a ḃa hò

Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

(V)

(IX)

‘S i ‘r n-ùrnaiġ ri Rìġ nam Feart

‘S boċd naċ roḃ mo ṫeanga geur

Gu faiġ iad gràsan ‘s neart

Mar na bàird a ḃa roṁam an dé

‘S suaraċ an ùine ri teaċd

Ṁolainn-sa do ċliù ‘s do ḃeus

Gun téid ‘ad ḋaċaiḋ.

‘S an spéis ṫug mi ḋa ‘n òigear.

Hò air ill a ḃa hò

Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

(VI)

(X)

Ċoisinn ṫu iomaḋ clù

Ḃo naċ ḟaic sinn ṫu air ṫalaṁ

Ṫuit ṫu ann an airm a’ Riġ

Guiḋeamaid tròcair ḋa t’anam

‘S iomaḋ òigear ṫa ri d’ṫaoḃ

Nuair a ḃios ar cruadal seaċad

Air raointean na Roinn Eòrpa.

Taċraiḋ sinn ri Dòṁnall.

Hò air ill a ḃa hò

Éiriḃ `illean `s òg i ò

Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò

Mo ċriḋe trom `s ċa neònaċ.

Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

(VII) Ċa ċuir mise teud air ġleus A ṡeinneas ḋoṁ do ċliù `s do ḃeus `S iomaḋ fear a ḃa `n éis A ḋ’ḟairiċ feum do ṫròcair. Hò air ill a ḃa hò Hò air ill a ḃa hò Éiriḃ ‘illean ‘s òg i ò Mo ċriḋe trom ‘s ċa neònaċ.

lionra-uisge-dhearg.ca

South_agency, Getty Images

Ealain na Cogaḋ Le Máirtín Eoġan Mac Giolla Eoin (Gaeḋealg Thír Eoġain) 'S cogaḋ fola 'gus gortú sin, 'S féidir sin daoine go h-aṫraiġ go bráṫ ar fad, 'S scuaba péinte na gunnaiṫe, 'S piléar na péint, 'S cúlra na láṫair ċaṫa 'gus 's cuirp na mór-ṡaoṫar, Aċ 's uaigneaċ agus osréalaċ rud ann, 'S sin annseo 'stiġ obair ealaine Ḃan Goġ, 'S sin aṁarc spléacaḋ na goilliúnaċ súil, An aontas le ċéile na bráiṫreaċas, Gluaisceart aontaiṫe trasna tíre i gcoinne le ċéile, Istiġ san aimsear fiċead (20ú) céad, Mar 's cogaḋ 's smaoineaċ teibí, 'S iad go maiṫ sa ḃuille scuaba na Picassó.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

Sliaḃ na mBan Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeḋilig Ómeiṫ) (I) Ó, tá mé liom féin ar an tráiġ go fóill, Liom féin i measg an t-sluaġ; 'S aoiḃinn an áit, aċ mo léan is mo ċreaċ, Ċan 'uil annseo atá mo ċroiḋe inndiu. Ċan 'uil oiḋċe ná lá ó d’ḟág mé mo ġráḋ Naċ mbím faoi ṫuirse is brón, 'S smaoiním go deo ar an spéirḃean óg. Ins an ġleanntán ag Sliaḃ na mBan. (II) Ba deise a súil ná an réalt san oiḋċe 'S ḃí a gruag ċoṁ buiḋe le h-ór, Ḃí a h-aġaiḋ ċoṁ deas le bláṫ an róis, Aċ, faraor, gan mé le mo stór. Aċ tá n-éaltaiḋ duḃa ag cruinniúġ go tiuḃ, ‘Gus ag méadú ar sliaḃ agus gleann, Is sílim in mo ċroiḋe naċ mbím feasta ċoiḋċe Le mo stóirín ar Ṡliaḃ na mBan. (III) Is brónaċ an saoġal in gaċ áit a mbím Ó d’ḟág mé mo ṫír ḃoċt féin, 'S is tír ḃoċt í óir tá an glas ina luiḋe ‘Gus a saoirse go fóill i gcéin. Aċ tiocaiḋ an lá, le lúċáir is áḋ, Má tá suaiṁneas doṁ i n-dán, A scabfar an ceo is beiḋ mé go deo Le mo stóirín ar Ṡliaḃ na mBan.

lionra-uisge-dhearg.ca

CREIDEAṀ ⁊ SPIORADALAĊD CÁ RAḂ NA SASANNAIĠ SAN AIMSEAR ṖÁDRUIG? Le Ciarán Ó Diamán (Gaeḋlig Ċlann Aoḋa Buiḋe) Cá raḃ na Sasannaiġ san Aimsear Ṗádruig? Tá sé ceist maiṫ, aċ tá creid agam ċa raḃ siad sa Ḃreatainn le linn Saoġal Ṗádruig agus le linn Aimsear Ṗádruig fosda. Tá creid agam sin mar ċar sgríoḃ é fuṫu 'gus tá sé 'n táḃaċtaċ mar ċar ṫáinig iad - na Sasannaiġ - go Breatainn go dtí bliaḋna 449 IC nuair a fuair iad an spreagaḋ as Ard Ríġ na Breatainne mar d'iarr é 'gus na daoine uasal aige do ċur stad agus do ċur deireaḋ ċun an cogaiḋ orṫu le láṁa na Cruiṫniġ agus na Gaeḋeil. Ċonnaic iad ar na Sasannaiġ saiġdeara saoirse le linn céad bliaḋanta a raḃ iad sa Ḃreatainn mar ċuaiḋ iad an aġaiḋ na Ceiltiġ agus rinn iad rudaí deacair le na Ceiltiġ nuair a ċuaiḋ iad ar an ionnsaiġ an aġaiḋ na Breatannaiġ. Aċ ba sé sa ḃliaḋna 449 IC ar aġaiḋ. Ċa raḃ sé bliaḋna nó n-Aimsear Ṗádruig mar tá creid agam ba sin eadar 367 IC go 430 IC b'ḟéidir. Má ba Pádruig beo le linn 450idí agus na 460idí, ba sé 'sgríoḃ faoi sgrios ġarḃ an aġaiḋ na muinntir Breatainne gan daḃt mar ba iad daoine le ċéile leis ḟéin. Aċ ċa raḃ sé 'sgríoḃ faoi sin mar tá creid agam ċa raḃ sé beo le linn Céad Cogaiḋ na Sasannaiġ an aġaiḋ na Breatannaiġ. Ċar sgríoḃ é focail nó fógra 'n aġaiḋ na Sasannaiġ agus tá creid agam ċar ḋéan é sin mar ċa raḃ iad sa Ḃreatainn le linn an saoġal aige. Rinn na Sasannaiġ rudaí deacair agus ró-ġarḃ an aġaiḋ na Breatannaiġ! Ba nó tá sin fíor gun daoḃt, aċ má a ċuaiḋ iad ann le linn Aimsear Ṗádruig tá creid agam ba é 'sgríoḃ faoi sin mar ba eagal aige faoi do ċlann agus teaġlaiġ aige 'nn sa Ḃreatainn faoin ionnsaiġ ró-ġarḃ na

lionra-uisge-dhearg.ca

Sasannaiġ. Mar ṡampla: aṁarc ċun an áir le láṁa Coroticus nuair a ġlac é céadan nó mílte daoine Gaeḋealaċ - muinntir Ṗádruig ċun Críosd - go báis agus go sglaḃaíoċd nuair a rinn é 'gus na saiġdeara aige ruaig go h-Oileán Ṁannain agus go h-Inis Fáil agus go Ḋáil Riada fosda. Ċuaiḋ Pádruig ar an cos ċogaḋ an aġaiḋ Coroticus ina ḋiaiḋ sin mar sin aṁáin, agus ċar ḋuḃairt é h-aon focal faoi na Sasannaiġ! Sgríoḃ é faoi na ḃFranncaiġ agus faoi na Gearmánaiġ sa Ġaill agus ċuir sé Coroticus in aice leoṫa sa sgríoḃaḋ é gaċ fógra a rinn é do ḃuaiḋ na daoine aige 'maċ as sglaḃaíoċd agus do ḟill iad ċun aḃaile gan ṁoill fosda. Anois, tá creid agam ċa raḃ Ṗádruig sgríoḃ faoi na Sasannaiġ mar ċa raḃ iad sa Ḃreatainn ann. Agus ċa raḃ eagal aige faoi do ċlann aige sa Ḃreatainn mar cén fáṫ ċa raḃ sé 'sgríoḃ fuṫu 'nnsin? Nuair a ċuir sé troid ḟada mór an aġaiḋ Coroticus rinn é fógógraiṫe 'n aġaiḋ na ḃFranncaiġ, na Gearmánaiġ, na Cruiṫniġ (na Cruiṫniġ gan Críosd) agus daoin' eile gan Críosd fosda. Tá creid agam a ḋéan é sin mar d'iarr sé do ċur mórán eagal ċun Coroticus, agus ċun saiġdeara Coroticus go h-áiriḋe! Agus ḋéan é sin nuair a fuair sé Coroticus a ḋíbeart amuiġ as an Eaglais Críosdaiḋ! Ċuaiḋ Pádruig ar an cos ċogaḋ an aġaiḋ Coroticus le linn san aimsear sin fosda gan daoḃt, agus ċuaiḋ é sin le h-aġaiḋ bliaḋanda ḟada fosda. Agus cá ḃuil na Sasannaiġ san Aimsear Ṗádruig? Tá creid agam ċa raḃ siad ann le linn Aimsear Ṗádruig mar ċa raḃ sé 'sgríoḃ fuṫu 'gus ċa raḃ daoin' eile 'sgríoḃ fuṫu san aimsear seo fosda.

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

lionra-uisge-dhearg.ca

AN FÍOĊ ḞADA: PÁDRUIG AGUS COROTICUS / CERETIC GULETIC Le Ciarán Ó Diamán (Gaeḋlig Ċlann Aoḋa Buiḋe) Ċuaiḋ Naoṁ Pádruig ċun cogaḋ an aġaiḋ Coroticus (óglaċ taoiseaċ na Breatannaiġ) nuair a rinn Coroticus an ionnsaiġ fíoċṁar agus ḟola 'n aġaiḋ muinntear Criosdaiḋ annseo faoi n-Ulaḋ nó 'n Miḋe nó Laiġean b'ḟéidir. Ċuir sé sluaġ mór na daoine go bás, agus ġaḃáil é sluaġ mór eile na daoine Criosdaiḋ amuiġ as an tíre ċun sglaḃaċd sa Ḃreatainn nó 'n Ġaill b'ḟéidir. Fuair rudaí nas ḋeacair agus nas ḟuaṫa nuair a ṫánaig daoin' muinntear Ṗádruig ċun an sluaġ Coroticus do ċeannaiġ na daoine faoi ġaḃála ċun saoirse 'gus ċun aḃaile 'rísd. Ṫosaiḋ Coroticus agus na saiġdeara aige 'gáire 'n aġaiḋ an obair agus airgid Ṗádruig, agus ba ḟearg an ṁor ag Pádruig nuair a d'ḟoġluim é faoi sin! Sgríoḃ sé litir ḟada 'n aġaiḋ Coroticus, agus an aġaiḋ na saiġdeara Coroticus. Agus ċuaiḋ Pádruig ṫuas agus ṫíos tráiġ na Ḃreatainn ag cuir orduiġ coinnealḃáiġ an aġaiḋ Coroticus, agus ba caiṫréim é leis sin nuair a ċuir sé Coroticus agus na saiġdeara aige 'muiġ as Eaglais Críosdaiḋ go bráċ ar fad. Ba Pádruig an láidir agus an ṁór an aġaiḋ sglaḃaċd gan daoḃt, agus ṫánaig fearg nas móir' air nuair a rinn Coroticus an ionnsaiġ an aġaiḋ muinntear Criosdaiḋ nuaḋ in Éirinn. Sgríoḃ Pádruig an Litir Epistola 'n aġaiḋ Coroticus agus na Saiġdeara

Gino Castillo, Unsplash

lionra-uisge-dhearg.ca

Coroticus le ċéile; agus ċruinniġ sé caḃlaċ mór agus ḟuair sé sluaġ láidir na h-óglaiġ móra leis ḟéin, agus ṡeol iad ṫuas agus ṫíos le ṫaoḃ an iar ṫráiġ na Breatainn. Ba n-Easbug mór a Ṗádruig, agus ċuaiḋ sé ċun gaċ aon Eaglais, gaċ aon Mainnistir, gaċ aon Seapall, agus gaċ aon Muinntear Criosdaiḋ ann, agus rinn sé Fógógraiṫe Fíoċṁar an-ṁór an aġaiḋ Coroticus agus an aġaiḋ sglaḃaċd fosda. Ċuir sé eagal an-ṁor eadar na ċairdean Coroticus agus an aġaiḋ clainn saiġdeara Coroticus fosda gan daoḃt. Ṫosaiḋ Pádruig do ṡiuḃail isteaċ nó 'stiġ na heaglasaiṫe le linn an Aifrinn Naoṁṫa, 'gus ḋéan sé fógógra ḟada 'n aġaiḋ Coroticus, agus an aġaiḋ na daoine 'cur cuidiúġ ċuige 'gus ċuir na saiġdeara 'gus na

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

ċairdean Coroticus faoi ċoinnealḃáiġ amuiġ as Eaglais Criosdaiḋ go bráċ ar fad gan ṁoill! D'ḟoġluim Pádruig faoi na daoine 'fuair ġaḃáil le láṁa Coroticus, agus rinn sé obair fada mór do ḟaiġ iad ċun saoirse ar ais, aċ ċa roḃ sé caiṫréim leis sin. Ċa roḃ sé stad d' obair ċun saoirse le h-aġaiḋ agus fá ċoinne na daoine faoi ġaḃáil sa sġlabaċd aige, 'gus

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

rinn sé cainnteanna ḟada 's fíoċṁar an aġaiḋ Coroticus gaċ am gan ṁoill, agus rinn sé 'gus an caḃlaċ aige ruaigeanna le ṫaoḃ tráiġ na Breatainne mar d'iarr sé 's iad do ṫaḃair saoirse ċun daoine faoi ġaḃáil sa sglaḃaċd ann, agus ṫosaiḋ daoine gan Críosd do'n iompaiḋ (iompaiġ) an aġaiḋ Coroticus mar sin fosda.

Ċuaiḋ an obair le Pádruig do ḃriseaḋ sglaḃaċd trasan an Ġaeḋealtaċd agus trasan Breatainn agus An Ġaill ar aġaiḋ leis ḟéin faoi cúig 's a ḟiċead bliaḋna (25) gan daoḃt! Ba sé sin obair doċreidte 'gus rinn sé ṡáḃáil céadan agus mílte daoine 'muiġ as sglaḃaċd fosda gun daoḃt. Ċaill na sglaḃadóirí daoine, ċaill siad airgid agus ċaill siad 34

lionra-uisge-dhearg.ca

neart nuair a ṫánaig Pádruig ċun an áit' agu, 'gus ṫug sé saoirse ċun na daoine 'gus ba sé 'cainnt an aġaiḋ sglaḃaċd fosda. Mar ṡampla, ċuir Pádruig an dliġeanna 'n aġaiḋ sglaḃaċd istiġ na Féineaċas, agus ba muid an ċéad ḋaoine na doṁan do ċur dliġeanna 'n aġaiḋ sglaḃaċd. Ċuir sé deireaḋ ċun sglaḃaċd i n-gaċ aon áite a ṫánaig sé 'gus na sluaiġt' aige fosda, 'gus tá sin doċreidte ċan ḟuil daoine 'cainnt faoi sin inndiu! Rinn agus sgríoḃ Pádruig cóipleaḃair na Litir Epistola, 'gus ċuir sé 'n Litir Epistola sa Laidin fosda mar d'iarr sé do ċur fíor-ḟocal agus an fíor-sgéal amaċ faoi Coroticus agus do ċoinniḋ sé 'muiġ as eaglais eile trasan Eorap, agus trasan Doṁan Críosd fosda. Agus ba sé ana caiṫréim leis sin. Rinn Pádruig tursan go Ġaill fosda, 'gus ḋéan sé sin mar d'iarr sé do ċur deireaḋ ċun sglaḃaċd ann fosda. 'S Litir Epistola 'n suimiúil mar 's foġluim muid sgéal nas móire faoi Pádruig é ḟéin ann. Agus 's

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

foġluim muid ba sé h-ionntaċ láidir 's fíoċṁar an aġaiḋ sglaḃaċd agus an aġaiḋ an ḋíoġal na daoine fosda. Ċuaiḋ an Litir Epistola trasan Eorap agus trasan impireaċd an Róiṁ fosda mar ċuir Pádruig an obair do ḋéan sin. Tá creid daoine ba Ceretic Guletic an ainm Breatannais ag Coroticus, agus tá creid agam tá sin ceart b'ḟéidir. 'S iarraiḋ liom do ḋéan obair eile 'gus lorgaiḋ eile 'steaċ ċun sin. Aċ ċan ḟuil ḟios agam leis ceart neart anois. Ċan ḟuil ḟios againne dé 'n sgéal deireannaḋ / deireannaċ faoi Coroticus, mar fuair sé ċaill sa stair nuair a ṫosaiḋ Pádruig an cogaḋ an aġaiḋ air. Agus nuair a ċuaiḋ

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

Pádruig ar an sliġe 'n aġaiḋ sglaḃaċd leis míle saiġdear aige. Ċuir na daoin' airgid díoġladóirí sglaḃaiṫe Coroticus go bás b'ḟéidir, agus ḋéan iad sin annseo mar ṫosaiḋ sé fíoċ ḟada móra 'n aġaiḋ Easbog láidir b'ḟéidir, agus ċiall iad airgid nas móire mar sin fosda? B'ḟéidir, aċ ċan ḃeiḋ ḟios againne 'n ḟíor sgéal faoi saoġal eile Coroticus amaċ an fíoċ ḟada eadar é ḟéin agus Pádruig.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir ṀicṀaġnuis

LÚIREAĊ ṖADRUIG (Gàilig Ros an Ear) Crìosd leom, Crìosd roṁam, Crìosd air mo chul, Crìosd annam, Crìosd foḋam, Crìosd os mo ċionn, Crìosd air mo ḋeis, Crìosd air mo ċlè. Crìosd im' luiḋ, Crìosd im' ṡuiḋ, Crìosd im' éiriġ dom. Crìosd im croiḋ gaċ duine a smaoineann orm Crìosd im beul gaċ duine a laḃaireann leom, Crìosd san ṡúil gaċ ḋuine a ḟeuċann orm, Crìosd san ċluais gaċ ḋuine a ċloiseann mi.

lionra-uisge-dhearg.ca

Taig air Ṗatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg

Sgrìoḃaḋ Mìosail

Leaḃar-lann Làn

'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

LUD LÌONRA H-UISGE DHEARG

Leanann mallaċt na baintrí seaċt nglúin. (Sean Ḟocail)