LUD
Deasaċaḋ 07 Dàṁ / Saṁ 2022
Naiḋeaċd 'us Dòiġ-Ḃeaṫa De Na Gleann Uisge Ḋearg
'S Daoin' aṁàin ri ċéile leinn! Le Eóin Lom Dòṁnallaċ
An Sgaṫ Goidniċ Le Ealasaid Nic Thómais
Fill go Traidisiún Caitligeaċas Gaeḋealaċ
GLEANN DOṀAIN LE BRIAN Ó CIANAIĠ 1931
DEASAĊAḊ 07
Dè a Steaċ Air Cuiḃrinn
29
Gleann Doṁain
Coṁraḋ Gaeḋlig
21
Faoi Feoil Sicín
Cúpla Focla
24
Gailleann-Ṡneaċda, Carbad-Teine, agus Oṫarċarr
Sgeul na h-Eaċdraiḋ
38
Caitligeaċas Gaeḋealaċ
Cunḃalaċ 02 Nòta Ḋeasaiċe 04 Nuaiḋeaċd Ionadail 10 Nuaiḋeaċd nan Dùṫaiċ 12 Nuaiḋeaċd na Cruinne 14 Sean Ġàeḋealtaċd 18 Fòram Coiṁearsnaċd 26 Dànaċ, Òranaċ ⁊ Sgeulaċ 35 CreideaṀ ⁊ Spioradalaċd
LITRIĊEAN GU 'N DEASAIĊE
'S Sultain mìos ṁaṫ leinn! Ṫa 'gas ḃa mìos Ṡultain an-ṁaṫ airson nan Gàideil an-seo san Inḃir Nís, Ros an Iar agas san Rois Mór cuideaċd, agas ṫa sin an sgeul ri linn eaċdraiḋ ḟada 'n-seo gun teagaṁ. Ḃuaiḋ Arm Gàiḋealaċ caiṫream mór an-seo gaċ àm air Sultain nam bliaḋain. Ḃ' ead caiṫream air Blàr Tiobar Mór air 1ṁ Sultain 1644, agas air Blàr Obar Ḋeaṫain air 13ṁ Sultain 1644 cuideaċd 's gun teagaṁ. Agas ṫa mi creidinn ṫa sgeultan ṁaṫ eile airson nan Gàiḋeil Inḃir Nís 's na Rosaiċ air Sultain san eaċdraiḋ gun teagaṁ! 'S briaġ mìos Sultain gun teagaṁ!
Pádruig mac Alasdair Ḋuḃ Mac an t-Sealgaire, Inḃir Nis (Gàilig Ros an Iar)
Stair faoi logainm Dún sa Sean Ġaeḋealtaċd.
NÒTA ḊEASAIĊE
Mar is eol daoiḃ, leanann focal aṁáin go ceann eile. Is áit ċónaiṫe ḋaingniṫe an focal dún/caisleán freisin. Go leor Gaeḋealaċ agus logainmneaċa Gaeilic freisin. Tosaíonn logainmneaċa le “dún”. Le tamall anuas, táim ag cur isteaċ gaċ logainm Gaeḋealaċ ag tosú le "dún". In Albain tá Dundas = dún deas > Dunom Dexsos. Trí úsáid a ḃaint as logainmneaċa 'gus ainmneaċa pearsanta 'maċ anseo, is féidir liom cur le mo ḟoclóir ċun níos mó suime a ċur ar fáil dár gcainteoirí Gàilig. Táim ar bís, tugann sé seo creideaṁ dom ċun leanúint ar aġaiḋ le mo ċúram dian.
Le Uinseann F. Pintado (Gaeilge Ċonnaċt Ṫuaiḋ)
Ṫa ṁuid daoine 'ṁàin ri Ċéile Ṫa e sin gasta do'n aṁrac daoine Gàiḋealaċ aig sgrìoḃa 'gas aig cainnt mu'n ṫa na Gàiḋeil daoine 'ṁàin ri ċéile! Ṫa LUD an iris-leoḃar aṁàin do ḋeun sgeulaċdan ri ċéile 'muiġ as ṫairis a t-Seann Ġaiḋealtaċd agas ṫairis a Ġaiḋealtaċd Ùir cuideaċd. Ṫa e gasta do ḟoġluim ṫa spioradan làidir ṁaṫ ċon nan Gàiḋeil anns a Ġaiḋealtaċd Ùir a-nis an diuġ. Ṫa e gasta gun teagaṁ!
Alasdair mac Eòin 'ic Ṗàdruig 'ic Iain Ruaḋ Mac an t-Sealgaire (Gàilig Ros an Iar)
02
Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiċe (Gàeḋlig Uisge Ḋearg)
Ṫa daoine 'cainnt mu dùṫċais agus seannċus gaċ àm agus gaċ là. Aċ ċan e ead 'cainnt mu till 's fill gu traidisiún. Ċuir 's ḟuair seann traidiseanan ċun gu 'n ḟuar air raṫad spioradaċd, muinntear 's aonaċdanas. Air san aimsear o ṡoin, ḃa Saṁuinn aimsear na cuiṁneaċaḋ 's na marḃ. Ḃa ṁuid daoine leis rudan táḃaċtaċ oirnn, agus ċa ċuir ṁuid gaċ rudan asteaċ là 'ṁain. Rinn ṁuid coṁarraċaḋ na marḃ oirnn. Air san aimsear o ṡoin, ḃa daoin' aṁàin leinn ḟé ri ċéile leis do cànan againn agus náisean móran againn agus ḃa na creidiṁ aṁàin leinn oirnn cuideaċd. Ḃ' e sin an sgeul gu ṫánaig na Goill oirnn leis buirbearaċd uile ṁor. Tilleaḋ traidiseanan againn ċun ri ṫaoḃ an aice na taoḃ-teine, 'gus biṫiḋ e sin air laṫan roṁainn. Aċ deunaiḋ ṁuid e sin an saoġal oirnn. Sin e.
Ba sé galánta do'n ḟeiceáil sgéal faoi Brian Ó Cianaiġ san iris-leaḃar seo! 'S fear dearmadta é ḟéin gan daḃt agus 's mór na truaġ sin níl eólais mór faoi Brian amaċ eadar na daoine tíre 'gus eadar na Gaeḋeal trasna na doṁan fosta.
Conċuḃar Ó Friġil (Gaeilig Ṫír Ċonaill)
Ḃí na sgéal faoi an Bean Síṫ an suimiúil. Tá sin an-suimiúil liom do foġluim faoi na Bean Síṫ trasna na dtonnta go Ṁeiriceá. Níor ċuala mé faoi seannċus Bean Síṫ ann roiṁe 'gus ḃí mé sásta go mór don ḟeiceáil tá sí 'nn idir Muinntir Gaelaċ i dTír na gCoillte, Ṁeiriceá freisin. Tá na Gaeḋeil beo 'nn gan aṁaras.
Séamus Ó Súilleaḃáin (Gaeluinn Deas Ṁuṁain)
lionra-uisge-dhearg.ca
'Ṁaṫ Leiḃ gu Sgríoḃ le LUD?
POST-D SINN Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca
lionra-uisge-dhearg.ca
POST D'AR BOGSA PO ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7
TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
03
NUAIḊEAĊD IONADAIL
An Sgath Goidnich Le Ealasaid NicThómais (Gàedhlig Uisge Dhearg) De ṫar ceud ḃliaḋna ḃa Ceann Ċailliċ-Ḋeirg simbóil ṁeas airson na daoine de Ċànada gu cuir onair eadsan sìnte sa ċogaḋ ṫairis na farrige. Eadsan ċo ṡocair dearmadta. Eadsan cò ċan e gu bràṫ tilleaḋ daċaiġ. Agus ċan e na Daoine Gàeḋealaċ aṁain, aċ na Daoine Dùṫaċas, agus na Daoine Franngaċ de Ċànada cuideaċd. Ḃa na Ceann Ċailliċ-Ḋeirg introduced asteaċ na ceann do Ċànanaċ le Iain mac Ḋaiḃiḋ Mac Ráiṫ leis an dàn San Àraiċean nam Flondras ṡgrìoḃaḋ ann sa trainnsean de Cead Cogaḋ na Ḋà Ġall as dèiḋ ċaraid aige ċaiḋ gu bàs. Far mu 61,000 daoine de Ċànada ċaiḋ gu bàs.
Nikolay_Donetsk
Trìnda NicÉigeir 04
lionra-uisge-dhearg.ca
Philippe Clabots
San Àraiċean nam Flondras San Àraiċean nam Flondras a' ceann ċailliċ-ḋeirg séid. Eadar a' croisean, sreaṫ air sreaṫ, Sin marc ar àite; 's ann an speur An uiseagan, ḟaṫast ceilearaċ misneaċd, itealaiċ Gann cluinnte meaḋan am gunnaiċean. 'S sinn am marḃaṁ. Goirid ḃo ċionn làiṫean Ḃa sinn beò, ḃa fairiċ briseaṁ an laṫa, ḃa seall dol foḋa na gréine caor, Ḃa gaol 's ḃa gaol orainn, agus nise 's sinn laiġ, San Àraiċean nam Flondras. Gaḃ suas ar sabaid an aġaiḋ nàṁaid: Ċugat às 'teastaḋ làṁan sinn tilg An leus; is agaiḃ do cùm àrid. Ma ḃrist siḃ creideaṁ le sinn cò ṡiuḃail Ċa leig sinn cadail, ged ceann ċailliċ-ḋeirg fàs San Àraiċean nam Flondras. Le Iain mac Ḋaiḃiḋ Mac Ráiṫ, 1915 Eadar-ṫeangaċaḋ le Trìnda NicÈigeir, 2021
lionra-uisge-dhearg.ca
05
Trìnda NicÉigeir
Ṫa daoin' eigin ṫairis na farrige fearg leis na ceann ċailliċ-ḋeirg air sgàṫ a ḋèanaṁ buirbeaċd ag na làiṁe saiġdearan Gallda nuair a ḃiṫ cuir air an sgaṫ. 'Muiġ suíoṁ de ċuiṁneaċain. Duirt duine eigin na ceann ċailliċ-ḋeirg bi simbóil as na Sasannaiċ, aċ ċan e sin am fìor sgeul. Carson ḋèan na Sasannaiċ goid an sgaṫ doṡéanta de Ċànada féir do cuir am fiul de neoiċiontaċ air? Naċ eil ead ḟé cruṫaċail gu leòr 'smuaintean do simbóil as ead aṁain airson saiġdearan sìnte sa ċogaḋ? Ċan eil mi tuigsinn. Ḋèan sin na Franngaiċ ṫairis na farrige. Agus siḃ le fearg oraiḃ le bláṫ so, carson siḃ ceadaiċ na Gall do cuir roinn daoine ṫar rudan coltaċ sgaṫan goidniċ do honair ar marḃ? Carson siḃ ceadaiċ breug as ead ċo gu furasta? Ceud ar ceudan de marḃ againnsa. Agus naċ eil an sgaṫ goidniċ, dè simbóil bu siḃ cuir iarrtas orainn dèan ùsaid ann àite? An Cluaran? An Seamrag? A Claċ?
06
lionra-uisge-dhearg.ca
Feirmeoireaċt sa Ġeiṁreaḋ Le Treaḃair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Ṁuṁain)
Tá go leor dú-ṡlán ag baint le feirmeoireaċt san oir-ṫuaisceart Minneasota. 'S an aeráid agus cré cáilíoċt an dá h-imní is mó. Tá sé táḃaċtaċ dúinn dul i n-gleic leis an dá ċeann acu. Féadann ár n-Geiṁreaḋ a ḃeiṫ an-ḟuar agus ní ḃíonn -40 °C neaṁ-ċoitianta ‘gus sneaċta againn ó Ṡaṁain go Bealtaine. Ní mór dúinn roinnt gairdíní a insliú le tuí. Tá sé seo fíor go h-áiriṫe maidir le beacáin ċun an mícéiliam a ċosaint. 'S an-ġearr í séasúr / aimsir an fáis anseo. Tosaítear go leor glasraí taoḃ istiġ roinnt seaċtainí roiṁ an sioc deireanaċ. Tosaítear trátaí, sguais, oinniúin, cabáiste, agus luiḃeanna ó ṡíolta timpeall Bealtaine. Ní leoṁ linn a ṗlandáil lasmuiġ roiṁ ṁí an Ṁeiṫiṁ. Tógann roinnt daoine teaċ gloine nó teaċ téaċáin, aċ teastaíonn foinse teasa uaṫu seo freisin don oiḋċe. Ḃí oir-ṫuaisceart Minneasota clúdaiṫe ag oiġear-ṡruṫanna le linn na h-Oiġear-Aoise 'gus ṫug siad droċ-iṫir dúinn. Is an iṫir anseo meascán do iṫir ḋonn coille, cré, 'gus carraigeaċ oiġreaċ iṫir. In áiteanna rinne coillte giúise 'gus sprúis an iṫir aigéadaċ. Tá moḋanna h-iṫir aṫġiniúnaċ an-taḃaċt anseo. Ag ár ḃfeirm déanaimid iṫreaċa níos sláintiúla ar ċúpla bealaċ. Is ciseal tiuḃ múirín agus aoileaċ iad leapaċa biṫ-eolaíoċa le pócaí d'iṫir ḋuḃ ina gcuirtear barraí 'gus is féidir fuinseog aḋmaid a áireaṁ ċun iṫir aigéadaċ a ċoṫromú. Éiríonn go h-an-ṁaiṫ arḃar iontu seo. Ceannaímid roinnt iṫir ḋuḃ freisin agus meascaimid é le múirín sgioból leiġeasta ċun leapaċa h-ardaiṫe a líonaḋ. 'S leapaċa
lionra-uisge-dhearg.ca
07
h-ardaiṫe téaṁ níos tapúla ná leapaċa sa talaṁ. Fásann go leor dár gcuid glasraí h-iontu seo. Tá cruṫaiṫeaċt ag teastáil ó ġlasraí a ḟás anseo leis an séasúr / aimsir fuar, gearr fáis, agus iṫreaċa boċta. Is dú-ṡlán spraíúil é.
Níl Gaedheil Fáilte Annseo Le Treaḃair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Ṁuṁain) 'S Gaeḋeal-Ṁeiriceánaċ mé ar ṫaoḃ mo ṁam. Ṫáinig muintir mo ṡeanaṫair ó Ċill Orglan i gĊiarraiġe 'gus ḃí a sloinnte Ó h-Airtnéada 'gus Ó Muirċeartaiġ acu. Nuair a ṡroiċ siad go Meiriceá, ḃí siad ag teiṫeaḋ as an Ár Mór na nGaeḋeal. Ḃí seans go raiḃ Béarla á laḃairt acu, aċ is cinnte gur laḃair siad Gaeluinn. Ṫeiṫ siad ó ġlanaḋ eitneaċ agus cineḋíoṫú in Éirinn, agus ansin fuair siad cruatan éagsúla i Meiriceá. Rinneaḋ go leor leatrom in aġaiḋ inimirciġ Gaeḋealaċ. Is minic a dúraḋ "Níl Fáilte le h-aġaiḋ na Gaeḋeil Annseo" i ḃfógráin oibre. Ċaill siad a dteanga ar nós an oiread sin dá gcol ceaṫraċa in Éirinn. Aċ, "Is fearr Gaeluinn briste, ná Béarla cliste," agus nuair a ċaill siad 08
lionra-uisge-dhearg.ca
a dteanga, ċaill siad cuid díoḃ féin. Cé gur
doṁain. Iompraím mo ċuid go rialta 'gus
ṫuig siad i gcónaí gur Meiriceánaiġ
nuair a ḋéanaim saṁlaím é ag fás mar a ḃfuil
Gaeḋealaċ' iad ḃí cuid ríṫáḃaċtaċ dá
fréaṁaċa ag muintir mo ṡeanaṫar. 'S áit a
“Gaeḋealaċas” in easnaṁ. Anois 's foġlaim
ḃfuil fréaṁaċa agam.
mé Gaeluinn agam agus is streaċailt é. Is caṫ é uaireanta aċ is taḃaċtáċ é freisin. Is
Tá neart 'san ċoill sin, 's an tír ó'n d'ḟás sé, 's
píosa inláiṁsiṫe é cé mise. Is Gaeḋeal mé.
'sna daoiniḃ ṫáinig ó'n tír sin, pé aca fós i nÉirinn nó trasna na fairrge iad Éire 'n-a
Ċeannaiġ mé le déanaí rud éigin a ċuireann i
gcroiḋṫiḃ. Tá neart inár n-daoine.
gcuiṁne dom freisin cé h-iad na daoine atá agam. Is píosa de m'anam é Gaeluinn; seo píosa Éire i mo láṁa. Ċeannaiġ mé sail éille amaċ as "Ceardaíoċta Ṁic Goṫraiḋ" i gĊill Orglin. Is píosa h-álainn agus feiḋmiúil é. Déanann Froinnsias Mac Goṫraiḋ iad seo go léir de láiṁ agus cuireann sé iad ar fud an
lionra-uisge-dhearg.ca
09
NUAIḊEAĊD NAN DÙṪAIĊNAL
Geiṁreaḋ na ḃFranncaċ (Treasaṁ Éiriġ Amaċ ar Talaṁ an Éisg) Le Séan Séamus Mac a' Ċruiteir (Gaeilig Ṫír Ċonaill) Ṫánaig sluaġ Franncaċ go Baile Ṡeáin nó Baile Ṁic Ṡeáin, Talaṁ an Éisg ar ais aríst san Eanáir 1705.
kjpoleary, Pixabay
D'iarr iad díoġaltas an-ṁor in éadan na Sasanaiġ mar rinn na Sasanaiġ ionnsaiṫe 's ruaigeanna 'n éadan bailí Franncaċ sa ċeanntar sin as 1702 ar aġaiḋ. Ċuir na Franncaiġ eadar céad go dá ċéad saiġdear le ċéile 'gus ċuaiḋ siad ar an ionnsaiġ in éadan na Sasanaiġ ar Talaṁ an Éisg gan ṁoill. Nuair a d'ḟoġluim na Gaeḋeil Ṫalaṁ an Éisg faoi na sluaġ Franncaċ, d'éiriġ iad amaċ in éadan na Sasanaiġ ann gan ṁoill! Ġaḃáil na Franncaiġ dá ḃaile gan deacair, agus ċuaiḋ iad ar aġaiḋ go Baile Ṡeáin i nḋiaiḋ sin. Ċuir na Gaeḋeil gaċ aon feirm, sráidḃaile 'gus toiġ Sasanaċ eile ċun go teine leis díoġaltas an-ṁor agus ḃa siad an-sásta do ḋéan an obair sin fosta gan daḃt! Ṁáirseáil na Franncaiġ ċun Baile Ṡeáin anṁall agus d'ḟoġluim na Sasanaiġ faoin ionnsaiġ acu mar sin. Ḃa siad an-ṁall leis an ionnsaiġ mar ḃa sneaċd an-trom ann mar tá na geiṁreaḋ an-ḟada 'gus an ġarḃ ar Oileán Úir. D'ḟan na Sasanaiġ ar Baile Ṡeáin leis gunnaiṫe móra 'cu 'gus d'osgailte iad teine gunnaiṫe móra ċugu fosta. Ċuaiḋ na Franncaiġ do'n éalaiġ amuiġ as an ṫroid seo mar ċa raḃ gunnaiṫe móra leo. Aċ ṫánaig iad ar ais aríst nuair rinn na Gaeḋeil ionnsaiġ an-ṁor leis ionntas maiṫ in éadan na Sasanaiġ agus ṫeiṫ na saiġdeara ḋearga ċun go Dún Uilleam nó Dún Liam mar sin, agus ḋéan iad sin gan ṁoill fosta mar ḃ' eagal an-ṁor acu le na Gaeḋeil - ċa raḃ eagal acu le na Franncaiġ! Ċuir na Gaeḋeil bailí 's feirmeaċa 's staisiúiní h-iasgaire ċun go teine gan ṁoill le linn an t-am seo, 'gus ḃa craic an-ṁor acu san am sin gan daḃt! Ḃuaiḋ na Franncaiġ an céad cuid na h-ionnsaiġ mar obair Gaeḋealaċ aṁáin agus ċuir iad Baile Ṡeáin faoi léigear ann le dá ṁí fosta. D'éalaiġ na Gaeḋeil amuiġ leis na caoraiċ, na muca, na bó 'gus na cearca Gallda fosta le linn an léigear mar d'iarr iad do ċur ocras uaḃasaċ ar na Gaill gan aṁras! Ċuaiḋ an léigear ar aġaiḋ le dá mí eadar Eanáir go Feaḃra 1705, agus ċa raḃ neart nó gunnaiṫe móra 'r na Franncaiġ do ḃriste síos na mballaí na dún. Aċ d'ḟág iad amuiġ leis 1,200 cime Sasanaċ 10
lionra-uisge-dhearg.ca
edb3_16
agus d'ḟág 2,000 Gaeḋeal leo fosta, 'gus ċuaiḋ iad trasna ceanntair Franncaċ faoi Talaṁ na Éisg, Eilean Naoṁ Eóin agus Frainnge Nuaḋ fosta. D'ḟan míle go míle, sé ciad Gaeḋeal ann sa lar Ṫalaṁ an Éisg agus d'éiriġ siad amaċ in éadan na Gaill ar ais aríst sa Ceaṫaraṁ Éiriġ Amaċ ar Talaṁ an Éisg sa 1709.
lionra-uisge-dhearg.ca
11
Trìnda NicÉigeir
NUAIḊEAĊD NA CRUINNE
'S Daoin' aṁàin ri ċéile leinn! Le Eóin Lom Dòṁnallaċ (Gàilig nan Eileanan) Ṫa na Gàiḋeil daoine ṁaṫ gun teagaṁ, agus ṫa ṁaid daoin' aṁàin ri ċéile ṫairis a' Ġàiḋealtaċd as Albainn an Ear gu h-Éireann an Iar, agus as Albainn a' Tuaṫ gu h-Éireann a' Deas leis Eilean Ṁanainn leinn cuideaċd! Agus ṫa ṁaid daoin' aṁàin leis na Gàiḋeil agus muinntir Gàiḋealaċ ṫairis nam Ḟarraige gu Dùṫaiċ nan Craoḃ (Talaṁ an Éasg, Eilean Naoṁ Eóin, Albainn Nuaḋ, Ceap Breatuinn, Gleann Gàraiḋ, Baile nan Gaeḋeal (Ontario Deas) agus air aġaiḋ gu Gleann Uisge Ḋearg, Sruṫ na t-Sáiḃáil, Tìr nam Buaċaille (Nam Maċairean Móra) agus air aġaiḋ gu Tìr Ċaluim Cille sa Ċanada 'n Iar. Agus ṫa ṁaid daoine le ċéile 'ṁàin leis na Gàiḋeal sa Nuaḋ Eaċraic, Ḃostún, Sasuinn Nuaḋ / Nuaḋ Ṡasuinn, Aċaiḋ an Iúḃair (Ḃirginia), Tír na Ċoillte (Stát Ṗenn), Àpalaid, Caraliana Tuaṫ, Caraliana Deas, Dùṫaiċ Ṁic a' Tóisiċ agus ṫairis na Stàidean Aontaiċe 's Meicsacó 's Ċanada cuideaċd. Agus ṫa sin an sgeul eadar leinn - na Gàiḋeal - ṫairis an doṁain 's tìr' eile cuideaċd gun teagaṁ! Ḋuḃairt 's sgrìoḃ mi sin annseo mar ċunnaig mi 's ċuala mi facail garḃ mì-ċeart as daoine na 12
lionra-uisge-dhearg.ca
h-acadamaiċ ag cainnt an aġaiḋ nan ceangal an-ṁor eadar na Gàiḋeil Albainn, na Gàiḋeil Ṁanainn agus na Gàiḋeil Éireann. Ċuir ead fearg an-ṁor orm-sa le sin aṁàin mar ċan eil sin ceart! Oraic ċun a' Ġàiḋealtaċd air gaċ aon leir-sgéal! Ṫa ṁaid ri ċéile 'nn gun teagaṁ! 'S oċd gu dà mìle ḋeug eadar Sruṫ na Maoile 'gus ṫánaig 's ċaiḋ leinn eadar ann o mìltean air mìltean bliaḋain a-nis! Ċaiḋ na Gall-Óglaiċ a-muiġ as nan Eileanan, Árra-Ġáiḋeal, Gall-Ġaeḋealaiḃ agus ceanntar eile na h-Albainn ċun gu hÉireann gun stadaṁ eadar 331 IC gu 1692, agus ḋeun ead sin do ṡabaid an aġaiḋ nan Gaill (Gall-Ṡasannaiċ) agus do ṡabaid ri taoḃ ċairdean 's clann ann cuideaċd. Ḃa na Gall-Óglaiċ agus na Gaeḋeil Albainn ann ri taoḃ na Gaeḋeil Éireann nuair a ċaiḋ ead gu cogaḋ an aġaiḋ na Gall-Loċlannaiċ (795 IC gu 1014) agus na Gall-Ṡasannaiċ (1169 gu 'ndiuġ), agus leanaiḋ ṁaid le leinn ann gun ṁall gu bràċ air fad le cuidiċ Ḋia! Ṫosaiċ na Gaill sa Lunnainn, Sasuinn do ċur briseaṁ an aġaiḋ an ceangal eatarainn o 1200 no mu sin. Ḃ' eagal an-ṁor aca mu'n ḃunaiḋ leinn rioġalaċd nuaḋ nan Gàiḋeal b'ḟeudar mar ḋ'iarr ead an talṁan againn oirnn gun ṁall 's gun teagaṁ cuideaċd! Aċ ċuir ṁaid sabaid an-ṁor an aġaiḋ obaireaṁ Dòṁnull Duḃ a ṫosaiċ ead an aġaiḋ leinn agus ṡabaid ṁaid sa ċosainnt dliġean Gàiḋealaċ eadar 1200 gu 1788 nuair a ṡiuḃail Teàrlaċ Ruaḋ gu Ḋia Ṁór. Aċ as ḋeiḋ sin, ḃa na ceangal eatarainn neart gun teagaṁ mar ṡeas leinn ri ċéile 'n aġaiḋ na tiġearnan talaṁ o 1792 (Bliaḋain na Caoraiċ) gu 1813
lionra-uisge-dhearg.ca
13
(Bliaḋain Losgaiḋean) air aġaiḋ gu 'n Ár Ṁór nan Gàiḋeal (1845 gu 1857) agus air aġaiḋ a-riṫist gu Blàr a' Ċuṁaing (19ṁ Giblean 1882) nuair a ḋ'éiriġ leinn ṡuas an aġaiḋ nan tiġearnan talaṁ ri linn Cogaṁ na Croitearan (1882 gu 1913). Ḟuair ṁaid cuidiċ an-ṁor as na Gàiḋeil Éireann ann mar ḋ'éiriġ ead an aġaiḋ na tiġearnan talaṁ sa Ċonnaċt sa ḃliaḋain 1879, agus ḋ'eiriċ ṁaid a-maċ annsin do ṫaḃairt cuidiċ orṫa 'nnsin! Ṫánaig Miċeál Mac Dáiḃéid annseo gu nan Eileanan a-maċ as Connaċt agus ḃ' e 'm BallPàrlamaid (BP) againn le bliaḋain-ṁaṫ fada 's ḋeiḋ sin! Ḃ' e fear mór air Eilean Ċeo (Sgiṫeannaċ) ann gun teagaṁ agus ċuir e sabaid an-ṁor le h-aġaiḋ nan daoine cuideaċd! Ċaiḋ leinn air aġaiḋ leis am blàr ṡuas gu Cogaḋ Caṫarra 'n Éireann eadar 1922 gu 1923. Aċ ċaiḋ ṁaid ri ċéile air ais a-riṫist as ḋéiḋ sin aċ David Muise
ṫa sin sgeul le àm eile. Ṫa cànan aṁàin leinn cuideaċd gun teagaṁ! Ṫa mi tuigsinn gaċ aon facal as Gaeḋeil Éireannaċ agus ṫa ead tuigsinn gaċ aon facal asainn cuideaċd! Ṫa sin an sgeul mar ṫa ṁaid daoin' aṁàin ri ċéile 'gus ṫa sin fìor 's ceart gun teagaṁ! Ṫánaig fearg an-ṁor orm nuair a ċunnaig mi daoine cac acadaṁ ag cainnt agus ag sgrìoḃ sgeultan mì-ċeart an aġaiḋ Gàiḋeil Éireann agus ḋ'obair ead do ċur sgeultan mì-ċeart an aġaiḋ ceangal eatarainn ṫairis Sruṫ na Maoile. 'S cac ḋaoin' ead ḟéin aṁàin,
Trìnda NicÉigeir
agus iarraiḋ ead do ċur roinnt uaḃasaċ eatarainn cuideaċd mar ṫ' ead air taoḃ nan Goill agus 's fuaṫ leoṫa ṫa ṁaid air sliġe ċun saorsa 'nis leis an sgeul fo 2023. 'S ceangal an-ṁor 's neart eadar Gàilig Albainn a' Tuaṫ agus Gaeluinn Ṁuṁain (Éireann a' Deas). Abair na daoine: Cionnas a ṫa ṫu? (Albainn a' Tuaṫ) agus cionas atá tú? (Muṁain). Sa bliaḋain 1400 's 1500 ḃa Gàilig cànan aṁàin eadar Cataiḃ an Ear, Dùṫaiċ Ṁic Aoiḋ (Albainn a' Tuaṫ) gu Deas Ṁuṁain (Éireann a' Deas). Ḃa sin an sgeul eadar Acaill no Iar Ċonnaċt (Éireann an Iar gu Ṗeart
14
lionra-uisge-dhearg.ca
Jorge Corcuera an Ear agus Dùn Déaġ 's Dùn Éideann (Albainn an Ear). Agus rinn luċdan daoine tursan ṫairis Sruṫ na Maoile gaċ àm cuideaċd. Ċaiḋ rudan deacaiḋ mar Seumas Stiùḃart VI an plandála san Ulaiḋ o 1610 air aġaiḋ. Agus rinn e sin mar ḋ'iarr e do ċur roinnt an-ṁor eadar na Gàiḋeal gu bràċ air fad. Aċ ċan eil sin an sgeul an-diuġ!
lionra-uisge-dhearg.ca
15
hosny_salah, Pixabay
Leanaí sa Ṗalaistín Íospartaiġ an Ċineḋíoṫaiṫe ṡeictiġ inniu Le Seosaṁ Ó Néill (Gaeilge Iar Ċonnaċt) Cineḋíoṫú. Is éard is cineḋíoṫú ann ná h-iarraċt ċórasaċ daoine a ṁilleaḋ. Is é cineḋíoṫú an rud atá ag tarlú do na Palaistíniġ
anacair ṫromċúiseaċ agus neaṁoird a ḃuaileann
inniu.
go h-an-ċruaḋ faoi earnáil sláinte atá ag titim as a ċéile agus córas ceadúnais Stát Giúdaċ ar
Is iad leanaí na Palaistíne na h-íospartaiġ is
nós na Naitsiṫe.
leoċailí. Ar 7 Lúnasa, 2022, ḃuail diúracán dróin de ċuid Le 15 bliana anuas d’ḟulaing leanaí Gasa cúig ṁort
Stát Giúdaċ reilig Al-Fallugah, siar ó ċampa
ḃarbaraċ ag an Stát-Giúdaċ – agus an ṗaindéim /
dídeanaiṫe Iabalia i dtuaisceart Stráice Gasa,
tinneas mór COḃAD – agus imṡuí marfaċ talún,
ṫart ar 7 i.n., de réir doiciméad a ḃailiġ DCIP.
aeir agus farraige a ċuir réimeas seicteaċ
Ṁaraiġ aer-ionnsaiġ Iosrael cúigear leanaí
aparṫeid Iosrael i ḃfeiḋm ó ṁí an Ṁeiṫiṁ 2007 i
Palaistíneaċa: Iamil Naimuddin Iamil Nahim, 3;
leiṫ.
Hamed Heidar Hamed Nahim, 16; Iamil Ihab Iamil Nahim, 13; Mohammad Salah Hamed Nahim, 16;
Ní h-aon iontas é go n-dearna Ard-Rúnaí na NA,
agus Naṫmi Faheis Abdulhadi Abu Carṡ, 15.
Antonio Guterres, cur síos ar ṡaol leanaí i n-Gasa mar “Ifreann ar an Doṁan”.
Caiṫfiḋ duine a ḟiafraí cén fáṫ a ḃfuil ciúnas mór ar fud an doṁain agus san Eoraip mar ġeall
Bíonn eagla leanúnaċ ar ṗáistí na Palaistíne i n-
ar Uileloscaḋ na bPalaistíneaċ inniu. An n-
Gasa, ar an mBruaċ Ṫiar, agus ar an réimeas féin.
dearnaḋbulaíoċt ar ár bpolaiteoirí agus ár n-
Tá na Palaistíniġ faoi ḃun 100% slí ḃeaṫa ṁíleata.
iriseoirí go léir – agus an “forásaċ” a d’imiġ – agus an ḃfuil brústocaireaċt na n-Giúdaċ
De réir na saineolaiṫe, tá coṁarṫaí iarṫrámaċa i
imeaglú ina ṫost náireaċ?
n-dán do níos mó ná 75 faoin gcéad, lena n-áirítear léiriṫe imní ar nós tromluí, fliuċaḋ na leapa, 16
lionra-uisge-dhearg.ca
Tuigeann gnáṫ-ḋaoine, le stair 400 bliain acu de ċineḋíoṫú seicteaċ in aġaiḋ an ṗobail Ċaitliciġ, go hinstintiúil an ċoir atá á déanaṁ in aġaiḋ na ḃPalaistíneaċ. Cuid lárnaċ den ċineḋíoṫú a ḃaineann leis na h-Éireannaiġ, is ea iarraċt an Stát Giúdaċ an Araibis a scrios, le dlí Náisiún-Stáit Aparṫeid 2018.
Is é an focal Palaistíne don ċineḋíoṫú seo ná an Nagba. Cé go mb’ḟéidir go ḃfuil ár Scoṫaicme insíoṫlaiṫe ag stocaireaċt an Stát Ġiúdaiġ, tá gnáṫṡaoránaiġ éirimiúla corraiṫe leis an gCineḋíoṫú, agus leis an meirg ar ár mionlaċ polaitiúil agus meánaċ. Tá grúpaí mar Idir-ċreideaṁ don Ṗalaistín (a ṫugann Giúdaiġ ṁeasarṫa agus Gintlíġ le ċéile) ag laḃairt amaċ ċun deireaḋ a ċur leis an gCineḋíoṫú seo. Tiocfaiḋ ár lá.
carla ribeiro
lionra-uisge-dhearg.ca
17
SEAN ĠÀEḊEALTAĊD
Seumas a’ Ġlinne (1695 gu 1752) Fear Neoṁ-Ċionntaċ a ċaiḋ e gu bàis le làṁ nan Gaill Le Niall Mac Colla (Gàilig Baile Chaolais) Ċuir na Gaill Seumas a’ Ġlinne (Seumas Stiùḃart na h-Apann) gu bàis leis cruaḋlaċd an-ṁor air 8ṁ Saṁuinn 1752, agus ḋéan ead sin air Seumas ḃoċd air Cnap Ċaolais Ṁic Ṗaraig ri ṫaoḃ leis bàd Baile Ċaolais, Appan, Árra-Ġáiḋeal.
Ḋéan na Gaill sin an aġaiḋ Seumas a’ Ġlinne mar ċuir e coṁaireaċd an-ṁor an aġaiḋ nan Gaill ri linn Bliaḋna Teàrlaiċ (1745 gu 1746) agus ḃa e taoiseaċ ṁaṫ san Arm nan Gàiḋeal ri linn an cogaṁ annsein cuideaċd. Ċa roḃ ‘s ċar ġéill ead (Na Stiùḃartaiċ na h-Apann) gu nan Gaill as ḋeiḋ nuair a ḋ’ḟàg Teàrlaċ Ruaḋ gu Frainng do ḟaiġ cuidiċ mór nuaḋ airson Arm nan Gàiḋeal ‘sabaid ann san Albainn ri linn aimsear sin. Ċaiḋ na Stiùḃartaiċ air aġaiḋ leis an coṁaireaċd an aġaiḋ nan Gaill mar ḋ’iarr ead fìor saorsa airson na Gàiḋeil agus a’ Ġaiḋealtaċd gun ṁall 's gun teagaṁ. Ċuir ead an coṁaireaċd an-ṁaṫ ‘s an-ṁor eadar
18
lionra-uisge-dhearg.ca
espy3008 1746 gu 1752, agus ċuir ead sgrios mór air gaċ aon arm Ġallda nuair a ṫàinig ead ċun gu hApann agus ċun gaċ aon talaṁ na Stiùḃartaiċ. Ḋ’ionnsaiḋ Cailean Ġlinn Iúḃair no Cailean Ruaḋ Caimbeul a-staiġ gu h-Apann air Céitean 1752, agus ḃa mu 700 saiġdear ḋearg aige. Ḃa e ceannaire mór san arm nan Gaill ḃo 1745 no 1746, agus ḃa e leis nan Gaill ri linn Bliaḋna Teàrlaiċ cuideaċd. Ḃa plean ‘s òrduiġ aige do ċur sgrios ġarḃ uaḃasaċ air na Stiùḃartaiċ Apann gun ṁall mar ḃa ead amuiġ san éiriġ a-maċ an aġaiḋ riaġaltas nan Gaill. Agus nuair a ṡroiċ Cailean Ġlinn Iúḃair agus na saiġdearan Gallda gu Leitir Ṁòir, ṫàinig ead faoin ionnsaiḋ leis sluaġ beag Fíor Gàiḋeil, agus ḟuair Cailean Ruaḋ agus seaċadar Gall bàs leis teine musgaeid ann air Leitir Ṁòr air 14ṁ Céitean 1752. Ṫeiṫ ‘s reiṫ na Gaill eile ‘maċ as an àite so ‘gus reiṫ ead ċun campa mìleatan mòr fo tamall Baile Ṁàiri mar ḃa sluaġ an-ṁor arm Ġall ann san àm e. Ḋ’ḟill ead gu h-Apann air 16ṁ Céitean agus ċuir ead Seumas a’ Ġlinne fo ġoḃail mar ḃa ḟios aca ċa roḃ Seumas ann, aċ ċuir ead e fo ġoḃail mar ḋ’iarr ead do ċur roinnt eadar Clann Stiùḃart do ḟaiġ am ḟir òige a ċuir Cailean Ruaḋ agus na Gaill gu bàis, aċ ċa ḟuair nan Gaill cuidiċ le sin as Seumas e ḟéin agus as na Stiùḃartaiċ eile mar ḃa Fíor Gàiḋeil ead ḟéin! Ċaiḋ nan Gaill an aġaiḋ na Stiùḃartaiċ air 16ṁ Céitean cuideaċd! Agus ṫa laṫa sin an-ṁor airson na Stiùḃartaiċ mar ṫa e sin Féill Brianann, agus ṫa e Naoṁ Pàdrun na Clann Stiùḃart agus ḃa ḟios aca na Gaill sin gun teagaṁ! Rinn na Gaill sgrios an-ṁor ṫairis Apann ‘s Árd Ṡìol as ḋeiḋ a ḟuair Cailean Ruaḋ bàs, aċ ḋ’éiriġ na Stiùḃartaiċ a-maċ an aġaiḋ nan Gaill, agus ċaiḋ ead air aġaiḋ leis an coṁaireaċd an aġaiḋ orṫa ‘s ḋeiḋ a ġoḃail nan Gaill Seumas a’ Ġlinne. Agus ċaiḋ ead air aġaiḋ cuideaċd nuair a ċuir ead Seumas gu ḃàis air
lionra-uisge-dhearg.ca
19
Euan Nelson 8ṁ Saṁuinn! Ḃa ḟearg an-ṁor air na Stiùḃartaiċ le sin agus ċaiḋ ead ri ċéile le cloinn’ eile ‘gus rinn ead coṁaireaċd doċreidsinn móran ċun gu 1788 b’ḟeudar. Ċa roḃ ead ġéill gu nan Gaill. Nuair a ċaiḋ e ċun gu bàis ḋuḃairt Seumas a’ Ġlinne ‘maċ: “Ṫa mi air bealaċ gu bàis eadar measg mo naṁaidean mar ḋ’éiriġ mis’ agus mo ċlann a-maċ sa ċoṁaireaċd an aġaiḋ nan Ġall sa 1708, 1715, 1719 agus 1745!” Nuair a ḋ’ḟan e san àite ḃàis, sgairt e Salm 35 cuideaċd, agus ṫa e sin Salm Ṡeumas a’ Ġlinne sa Seann Ġàiḋealtaċd an-diuġ. As ḋeiḋ a ċaiḋ e gu bàis, ċuir nan Gaill an corp Ṡeumas Stiùḃart ṡuas sa gibe ‘gus ḃa e ṡuas ann mu’n oċd mìos ḋeug b’ḟeudar. Nuair ċaiḋ an corp gu cnàṁ ċuir na Gaill an corp ṡuas ann air ais ariṫist leis geiṁliċean agus ròpan, agus ḃa do ċorp ann airson mìosan fada eile mar sin, agus ḃa saiġdearan Ġall ann cuideaċd ag gàrdail an corp. Agus ḋeun ead sin leis cruaḋlaċd an-ṁor! ‘S Poll na Gibe ‘n-diuġ.
‘S 270 bliaḋain a-nis ḃo ċuir riaġaltas Ġall am fear neoṁ-ċiontaċ gu bàis. Agus bu ċeart cuiriḋ ead rudan ceart fo na Stiùḃartaiċ na h-Apann agus fo nan Gàiḋeil Ḃaile Ċaolais ‘s Lios Mòr ‘s Apann cuideaċd. Nuair ṫuit nan cnàṁan Seumas a’ Ġlinne ṡìos as an gibe gu Loċ Lìoḃann, ċaiḋ daoine ‘s Clann Ṁic a’ Ṗì ċun gu sáḃáil agus do ġlan an corp. Agus ḟuair Seumas a’ Ġlinne tòrraṁ beannaċd as ḋéiḋ sin san Eaglais Easbuigeaċ.
‘S sgeul suim mu claċ air càrn ċuiṁneaċan Seumas a’ Ġlinne. Ċuir nan daoine ‘n Claċ Seumas a’ Ġlinne ṡuas air sin, agus ḋéan ead sin
Ḟuair e fo ṫalaṁ sa Cré Cill Caluim Cille / Cré Caluim Cille san Apann, agus ḃa sin mu 1754 no 1755 b’ḟeudar. Ḋeun nam muinntir sin sa rùnnda san àm sin.
mar ḋéan e suiḋe air sin nuair a ḃa e beo. 'S e aon de Stiùḃartaiċ na h-Apann a ṫ' anns an
Trìnda NicÉigeir
ḟiosraiċe. Ḃa ead ag ràḋ daonnan naċ b' e Seumas a' Ġlinne a ṁarḃ Cailean Caimbeul à Gleann Iuḃair. Ḃa gunna ‘nn am Baile a' Ċaolais a ḃa iad ag ràḋ a ċuir an urċair ann. Ḃa e air innse o aṫair gu mac cò rinn an gnoṫaċ. Ḃa corp Ṡeumais air ḟàgail air a' ċroiċ mar raḃaḋ do ḋaoine eile. Ṫug fear Mac a' Ṗì ‘n corp far na croiċe. Ṫilg e a' ċroiċ ann am poll. Ṫa Poll na Gibe air gus an là seo ḟèin.
18
lionra-uisge-dhearg.ca
Peter Vahlersvik
Coṁraḋ Gaeḋlig faoi Feoil Sicín Le Uinseann F. Pintado (Gaeḋlig Ḃréifne) Ċuaiġ mé ċun sicín griollta a h-ordú. Agus ḃí mé ag fanaċt i líne, ṫug mé faoi deara beirt daoine ag stánaḋ ar mo tatú snaiḋm Ċeilteaċ ar mo láṁ. Ḃí Gaeḋilg á laḃairt ina measc. Is canúint Ġaeḋealaċ iad a ṫarraing mé ċun laḃairt leo.
Lunamarina
Beannaiġ mé dóiḃ as Gaeḋlig. Ḃí ionaḋ orṫu go raiḃ duine sa sráidḃaile Spáinneaċ in ann cúpla focal Gaeḋlig a laḃairt. Dúirt siad liom gur as Bréifne Ṫiar (Caḃán) dóiḃ. Dúirt mé leo gur Gailísis mé. Dúirt siad: "ar ḟeaḃas, is deas go ḃfuil Clann Míl inár measc". Ḃí ionaḋ orm gur ḃain siad Gailís le Clann Míl. Ḃí an ḃeirt acu ag caiṫeaṁ muincí leis an gCrois Ċeilteaċ óir. Rinne bualaḋ leis na Gaeḋil seo mo lá go mór. Ḃí mé ċoṁ sásta beannú leo as Gaeḋlig. Ní féidir liom a ḟeiceáil nó a laḃairt le go leor Gaeḋeil i mo ċeanntar. Ḃuail mé le h-Albanaċ aṁáin tamall ar ais a rinne mo ċuid fola a ḟiuċaḋ. Ba Ṫoraí é 'gus ċun cúrsaí a ḋéanaṁ níos measa, ḃí sé i gcoinne na n-daoine a ḃí ag
Stephen Barnes
laḃairt Gàilig na h-Alban. Ḃuel, dúirt mé leis: "Conas a ḋéan ṫú h-ionnsaiġ an aġaiḋ teannga na sinsearaí linn?". Annsein, gan focal, ċas sé ṫart agus d'imiġ sé 'maċ. Ḃí sin an am cúpla lá ó ṡin nuair a ḃuail mé le ċéile le cúpla daoine Gaeḋealaċ eile 'nnseo sa Spáinn agus ḃí sin go h-ionntaċ maiṫ do laḃairt leo 's Gaeḋlig aṁain le 'n am a ṫánaig muid le ċéile 'nnsein.
lionra-uisge-dhearg.ca
21
FÒRAM COIṀEARSNAĊD
Làithean Mór
Lá Ḟéile na Naoṁ Uile
Là nam Marḃ
A' Ṁìos - An Saṁainn
'S lá naoṁṫa mór na Gaeḋeal
'S là mòran speisialta seo
01 - Féill Saṁainn 08 - Là Nàiseanta Seann-Saiġdearan Daoine Dúṫ ċais 13 - Gaelaċ Úr 27 - Gaelaċ Lán
agus le daoine Críosdaiḋ trasna
'gus 's cuiṁneaċan leinn na
na doṁain. 'S cuiṁne linn na
daoine ḃàis agus na
Naoiṁ Naoṁṫa ar an lá sin.
martairean ḃàis cuideaċd.
Ath Ṁìos - Dùbhlaċd 07 - Gaelaċ Lán 18 - Ciad Là Ċanucah 22 - Grian-Stad a' Ġearraiṁ 23 - Gaelaċ Úr 25 - Là na Nollaig 26 - Féill Steafan - Kwanzaa 26 -Deireaṁ Là Ċanucah 31 - Oiḋ ċe nam Bonnag
'S là móran airson na
Lá Cuiṁneaċan Ár Ṁór
Crìosdaiḋean.
'S laṫa móran eadar gaċ muinntear Gàiḋealaċ ṫairis nan doṁain. Biḋ ṁuid ri ċéile air an laṫa seo do ċuiṁneaċan agas do ḋeir paidrean naoṁṫa airson nam Martairean Gàiḋealaċ nuair a ṡiuḃail iad gu ḃàis eadar 1845 gu 1857 le làṁan Gall Sasuinn.
Là Cuiṁneaċaḋ Ath Làrna Ṁìos - Am Faoilteaċ 01 - Féill Bliaḋ ain Úr 06 - Gaelaċ Lán 22 - Féill Bliaḋ ain Úr na Sìonaiċ 21 - Gaelaċ Úr 30 - Là Náiseanta Fhìrinn 's Réite
22
Seo laṫa mór airson nan Gàiḋeil ṫairis nan doṁain. Air an laṫa seo ṫa ṁuid 'cuiṁneaċaḋ na saiġdearan Gàiḋeal bàis re linn ḋà cogaḋ mór, agus 's cuiṁneaċaḋ a' Ċiad Cogaḋ na Ḋà Ġall (1914 gu 1919) agus a' Dàrna Cogaḋ na Ḋà Ġall (1937 gu 1945) gu h-àiriḋ.
lionra-uisge-dhearg.ca
94. es, Flann. 19 ras Jon ò e S e l O'Riain, aelic, ay to G ⁊ 54 Lazy W 4, p. 29 9 19 ., f y C Y Lolfa
LORG FOCAL Ainm Àite BRÉIFNE SASAINN ALBA SPÁINN APANN
Biaḋ FÌON-Ḋ EARC LIOMAID BRADAN UINNEAN CULARAN
Ainṁiḋ ean CAORA IALTAG NIOS-RUAḊ TAḊ AN BREAC
lionra-uisge-dhearg.ca
21
CÚPLA FOCLA
OṪARĊARR Dealḃ Le C. Bazin
CARBAD-TEINE
'Ḃeil focal, abairt, no dealḃ agad airson Cúpla Focla? Cuir e ċugainn air làraċ-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/
GAILLEANN-ṠNEAĊDA Dealḃ Le Pim Leijen, Getty Images
24
lionra-uisge-dhearg.ca
CÚPLA FOCLA
SGÉAL NA GALLAIC Le Uinseann F. Pintado (Gaeilge Ċonnaċt Ṫuaiḋ)
Bhí ceithre theanga Goidheal Cheilteach á labhairt san Ibéir roimh ionnradh na Róimh. Ba iad Gaillísis, Ceiltis Astúireach, Cantabrianas (as Cantabrian) agus Ceiltis iad. Bhí 'n Ghaillís á labhairt sa Ghailís, i dTuaisceart na Portaingéile, san Iarthar Asturias agus Iarthar Leon. Creidtear gur labhraíodh Gaillísis faoin aimsir 800 RC go 400 IC. Chuir na
"Ċíonn beirt rud naċ ḃfeiceann duine aṁáin" "Cesion berta rentus necue adcesion donios amanis."
Rómhánaigh cosc ar an Ghaillís, agus chuir siad iallach ar na clainne Gaillíseacha an t-Sean-Laidin a labhairt acu. Tá go leor logainmneacha agus
"Déan an fál nó iocfaiḋ tú foġail" "Dignis indo valom nev iccavadis tu vogala."
liagán greanta a bhfuil inscríbhinní Gaillísis orthu inniu.
"Is minic uḃ ḃán ag cearc ḋuḃ" "Esti meneccis oviom banos oncus cerca dubos."
"Is folaṁ fuar é teaċ gan bean" "Esti volusmos ougros es tegus cina bena."
20
lionra-uisge-dhearg.ca
Taig air Ṗatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg
Sgrìoḃaḋ Mìosail
Leaḃar-lann Làn
'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile
Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile
Trìnda NicÉigeir
DÀNAĊ, ÒRANAĊ ⁊ SGEULAĊ ‘S IAD MO ĊUID ĠAṀNA L' Anaiṫnid (Gaeḋlig na Spéiríní) (I) 'Siad mo ċuid gaṁna na gaṁna geala, Iṫeann siad an féir aċt ċan ólann siad an bainne, Snáṁann siad anonn is nall air an Ḃeanna Is ċan féarr leóḃṫa an tráiġ 'ná 'n lán mara.
'ḂEIL SIḂ TOILIĊTE ḞAṪAST?
(II) 'S beag mo spéis is mur gcopaí 'gus gcártaí,
Siḃ,
Mur ḃfuinneóige gloine, ná mur bparlúis deasa;
Ḃa cò ṫu teilg sinn-ḟé far sàilein,
Buḋ ṁíle ḃféarr liom boṫog ḃeag saṁraiḋ,
Ḃa cò ṫu tréigte sinn-ḟé do breòṫ,
Toll air a sgraiṫ, is mé a' seallaḋ na n-gaṁna.
Ċa toir ṫu cuilm air ar cnàṁan sgapte,
(III)
Siḃ,
Tiocfaiḋ an fír-éan, is na sluaiġte gallda,
Ṫa fìos do cò ṫusa agaiḃ,
Is tuitfiḋ an sneaċta go glún ins na gleannta,
Ḃa cò ṫu teilg sinn-ḟé far sàilein,
Tiocfaiḋ an éalang, is éagfar na gaṁna,
Ḃa cò ṫu tréigte sinn-ḟé do breòṫ,
'S a Ríġ na ḃFeart taḃair rúm do m' anam-sa. Siḃ,
'S an aṁrán seo faoi 'n Ár Mór na n-Gaeḋeal (1845 go 1852) faoi rudaí stairiúil ṫuas ar na Spéiríní san Lár Ulaḋ le linn ám sin. Ġoid arm Sasuinn an biaḋ amuiġ as na tíre 'gus amuiġ as na daoine 'gus ḟuair milliúiní ar milliúiní bás trasna na Sean Ġaeḋealtaċd mar sin aṁáin.
lionra-uisge-dhearg.ca
Cò h-iarr ar foclan, Ṫa iad-ḟé an-seo, Ḃo nan fiaclan do cnàiṁniċ.
Le Trìnda E. NicÈigeir nan Cnàṁan Sgapte (Gàiḋlig na h-Albainn) 23
LITIR ĊUN MO Ṡ EANAṪ AIR (CUID A DÓ)
Le Séamus Ó Cinnéide
Gleann Doṁain Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Tá baile beag ró-ḋeas in m’eolas Is cuireann sé bród ar mo ċroí Tá ardán deas álainn ina aice ‘Gus tobar deas fíoruisce faoi. Is aoiḃinn don té atá ina ċónaí In áit a ḃfuil lúċáir is greann Is is cinnte gurb é sin don áit seo, An baile beag deas ag an ġleann. Is ansin atá an cailín is deise Dá ḃfaca mo ṡúile riaṁ, Is ní ḃeinnse gan foscaḋ ná dídean Dá ḃfanfainn go fóill lena taoḃ. Ġeoḃainn céad míle fáilte ón ṁáṫair Is in airgead níl sise gann, Is ṫiocfaḋ liom deireaḋ mo laeṫa A ċaiṫeaṁ ró-ċoṁgaraċ don ġleann. An féidir go ḃfuil mé ‘mo ḋeoraí Is gur ḟág mé amaċ cairde mo ċléiḃ, Nó an féidir naċ molfainn ċoíċe Mo ṡeanċónaí dílis ar sliaḃ. Aċ pillfiḋ mé ar ais ins an tsaṁraḋ I measc seinm na n-éan ar gaċ crann Go gcaiṫe mé deireaḋ mo laeṫa Sa ḃaile ḃeag, ḋeas ag an ġleann.
Solas ar an Ḃealaċ Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Solas ar an Ḃealaċ 'Éist le mo scéal, a ḋuine ċóir, Gí tá mé fós gan ċiall, Ná triall an bóṫar sin anoċt, Mar tá sé ag éirí mall.' Mar seo a laḃair páiste beag seaċt mblian' Oiḋċe Nollag i ḃfad ár gcúl, Ḃí solas geal na ḃFlaiṫeas ṫuas Ag lasaḋ ina súil. 'Tar liom,' ar sí, 'don áit a ḃfuil Mo ṁáṫair léiṫi féin, Abair gur deas mo ḋuilliúr glas 'Gus beiḋ sí sásta ansin.' Ḃí an oíċe 'titim air go tiuḃ, Is lean sé an cailín beag, Ba ṁaiṫ dó féin go dtearn sé sin De ḃrí go raiḃ sé lag. Ó, cé a ḃí ann aċ fear an tí A ḃí caillte orṫu le fad’. Cá ḃfuil anois aon teaċ mar é, Tá lúċáir ann gan stad. 'Go mbeannaí Dia ṫú, 'níon mo ċroí, Tá grá an Rí in d'uċt, Ċaill mé mo ḃealaċ aċ ḃí tú Lem' ṫaḃairt anseo anoċt.’
Sliaḃ na mBan Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeḋlig Oirġialla) Ó, tá mé liom féin ar an tráiġ go fóill, Liom féin i measc an t-slua; Is aoiḃinn an áit, aċ mo léan is mo ċreaċ, Ní anseo atá mo ċroí inniu. Níl oiḋċe ná lá ó d’ḟág mé mo ġrá Naċ mbím faoi ṫuirse is brón, Is smaoiním go deo ar an spéirḃean óg. Ins an ġleanntán ag Sliaḃ na mBan. Ba deise a súil ná an réalt san oiḋċe Is ḃí a gruag ċoṁ buiḋe le h-ór, Ḃí a h-aġaiḋ ċoṁ deas le bláṫ an róis, Aċ, faraor, gan mé le mo stór. Aċ tá néaltaí duḃa ag cruinniú go tiuḃ, ‘Gus ag méadú ar sliaḃ agus gleann, Is sílim in mo ċroí naċ mbím feasta ċoíċe Le mo stóirín ar Ṡliaḃ na mBan. Is brónaċ an saol in gaċ áit a mbím Ó d’ḟág mé mo ṫír ḃoċt féin, Is is tír ḃoċt í óir tá an glas ina luí ‘Gus a saoirse go fóill i gcéin. Aċ tiocfaiḋ an lá, le lúċáir is áḋ, Má tá suaiṁneas doṁ i n-dán, A scabfar an ceo is beiḋ mé go deo Le mo stóirín ar Ṡliaḃ na mBan.
Litir ċun mo Ṡeanaṫair (Cuid a Dó) Le Séamus Ó Cinnéide (Gaeḋealg Ṫír Eoġain)
Ḃa rudaí 'n-ḋeacair in Éireann (sa Ġaeḋealtaċd) annsin; i n-ḋiaiḋ sgrios-ċinniḋ 's fás ann. Ḃa clainne Gaeḋealaċ gan talaṁ 's gan ceartas i n-ḋiaiḋ ocras, gorta gan obair. Ċuir na daoine 'n aice linn, ċuir iad obair Dóṁnull Duḃ againn ám ar h-ám. Rinn iad sgrios an-ṁor ċun an tír seo. Aċ d'éiriġ linn ṫuas ar ais aríst le Máṫair Éireann nó le gaċ aon focal Gaeḋealg againne. Ċuir daoine mór Connraḋ na Gaeilge teine mór na Gaeḋeil ar ais aríst, agus ṫánaig neart an-ṁor eadaruinn go bráċ ar fad. Aċ lean na Fíor Gaeḋeil ar aġaiḋ leis an obair teine 'gus tá Gaeḋealg beó indiu mar sin aṁain! Nuair a léim ṫú ar aġaiḋ ciad bliaḋain tásásta mór ag Clainne Gaeḋealaċ le láṁa CLG le linn bliaḋanta fada. Tá sin sgéal doċreidte gan daḃt faoi spioradaċd mór fosta. Ċuir muid beannaċda ċun ar daoine ṁaiṫ agus Aṫair Eoin Mac Giolla Ċatáin fosta, 'gus nuair ḃunaiḋ daoiḃ Connraḋ na Gaeilge sa Sraṫ Bán, Tír Eoġain agus trasna na dṫuaiḋ sa 1901 ar aġaiḋ. A Ṡeanaṫair ṁór, ḋéan ṫu ḟéin do'n obair Naoṁṫa mór trasna gaċ ceanntair na Gaeḋealtaċda. Ḃa sin le láṁa Pádraig Mac Piarais, Eoin Mac Néill 's Duḃġlas de h-Íde, 'gus ḃa saiġdeara teannga maiṫ ar talṁan seo. Tá sin doċreidte nuair atá me 'g sgríoḃ seo 120 bliaḋain ar ball tásin cogaḋ 's fuaṫ an aġaiḋ teannga dúṫċais san Ulaiḋ indiu. 'S ḋá ċiad teannga sa sráideanna Lonndáin, aċ ṫa daoine 'nnseo 'g aṁarc ar teannga Gaeḋealaċ (teannga Ṁáṫair) teannga naṁaid mar tá creid acu 's
teannga ḋúṫċais an aġaiḋ neart garḃ acu. Annseo san Ulaiḋ, nuair ṫosaiḋ Gaeḋeal 'cainnt Gaeḋealg i mBéal Feirsde, 's féidir na plandóirí do'n ionnsaiġ an aġaiḋ ar Gaeḋealg ċuir sin an fíor sgéal roṁainn iarraiḋ muid do ḃuaiḋ an stríġ linn gan ṁoill le h-aṫḃeoċán Gaeḋealg. Seo solus go bráċ ar fad as gaċ aon áit: Beaḋ ṫú go h-ionntaċ ṁaiṫ leis Lionnda Ua hEireaṁóin - 's Prodastúnaċ í ḟéin as Béal Feirsde 'n Oir. Agus tá sí ar bealaċ 's spiorad láidir mór aici na Duḃġlas de h-Íde. Ċuir sí solus an-ṁor ar Gaeḋealg gan daḃt, agus ċuir sí tuiginn ċun daoine tá Gaeḋealg teannga le gaċ aon daoine seo. Seo turas spioradaċd leat-sa cuid an-ṁor mo saoġal, agus ċuir ṫú leo ċun teine i mo ċroiḋe le sgríoḃaċd; aċ ṫit an uḃal cuid an-ḟada 's an crann. Aċ cuireas ṫú tacaiġ ċugam gan daḃt, agus abair ṫú ċugam: "Ċan ḟuil stadaiḋ ṫú mar ba ḃreaġ Dia na h-Oibriṫe." Ṫa mo ċroiḋe briste do'n aṁarc 's do ḟoġluim faoi "ṫit sluaġ an-ṁor na Gaeḋeil amuiġ as an crann teannga ḋúṫċais," aċ má cuiriḋ muid an síolta faoi talaṁ fásaiḋ iad ṫuas ar ais aríst mar táimid le crainn uḃal. Filliḋ teannga ḋúṫċais daṫúil ċun na sléiḃte, na cnoiceanna, na glinnte 'gus na mbailí móra ar ais aríst, agus beiḋ teannga ḋúṫċais ar na gaoiṫe nó ceaṫar gaoṫ na Gaeḋealtaċd. Agus nuair tiocaiḋ an aimsear sin ċugainn, beiḋ sin mar ṫú ḟein, agus na daoine mór na Gaeḋeal eile mar aṁarcaiḋ muid an síolta na h-obair liḃ. Ṫu ṫú ḋá ḟiċead bliaḋain ċun Aṫḃeoċán Gaeḋealg agus ḃa sin doċreidte. Le h-aġaiḋ mise ḟéin, ċuir ṫú teine nuaḋ agam agus 's mise 58 bliaḋain d'aois anois. Aċ tá solus nuaḋ agam i mo ċroiḋe 'nois do ḟoġluim mo teannga
ḋúṫċais. Le sin aṁáin, ċuir ṫú solus láidir ċugam ḟéin agus tá mé ar Fóġṁair mo saoġal fosta. Ċa ċuir ṫú stad ċun obair Aṫḃeoċán Gaeḋealg gan daḃt! Agus ċuaiḋ ṫú ar aġaiḋ le linn brónaċ ana-ṁór ort agus andúil go deoċ agat ort fosta. Ḃa Fíor Gaeḋeal mór ṫú ḟein as Ard an Ráṫa, 'gus ḃa Pádraig Mac Piarais 's Eiṫne Nic Ċairbre cairde mór leat; d'obair ṫú ceannaire-coṁairle le h-aġaiḋ Éamunn De Ḃaileára nuair rinn é turas go Tír Ċonaill sa 1918. Ḃuaiḋ ṫú cupán sa Féis Ḃéal Feirsde (Ṫánaig Duḃġlas de h-Íde sa darna h-áite), ḃa Fíor Gaeḋeal ṫú ḟéin ceart ṫuas ḟuair ṫú bás. Ċuaiḋ ṫú do ċur rudaí ceart faoi h-Ard an Ráṫa 's 1907 nuair ṫánaig Mac Piarais cuairt ann, agus ḃa do ċroiḋe ḃriste aige nuair a ċonnaic é rudaí deacair sa ḃliaḋain sin. Ċuir ṫú troid cruaḋ mór le ranganna Gaeḋealg 's ranganna daṁsa sna 1930idí faoi tamall Ruḃa Luaċarois, agus ḋéan ṫú sin go dtí ṫánaig tinneas cruaḋ garḃ ort, agus d'ḟan ṫú leis Mac Piarais gan daḃt. Nuair a ċuaiḋ ṫú go Flaiṫis ar Féile Ṗádruig 1943, leis cogaḋ trasna na doṁain, ḃa creid agam, ḃa n-eagal ort le beaṫa do ċlann. Naṫ biṫ buarṫa, rinn do ḃean-ċéile maiṫ obair doeċreidte (Seosaiṁín) agus ċuir sí sluaġ daoine Gaeḋealaċ maiṫ. Agus tá ḟios agat - ċan ḟuil linn fairfeaċd, agus fanaiḋ muid leis ann. Go raiḃ maiṫ agat a Ṡean Aṫair Mór agus Beannaċd leat le gráḋ do ṡean ṁic.
TOIĠ ṀAINISIR DOIRE A' ĊOLM CILLE
Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúṫċas www.abbeyhoteldonegal.com
Trìnda NicÉigeir
CREIDEAṀ ⁊ SPIORADALAĊD CAIḊRÍ / CAIĠRÍ / CAIĠRÍḊ / CAIḊRIḊ / KYRIE Le Eoġan Ó Tuairisc (Gaeilge Eaċréiḋ) Siú Íosasú, aṁaireimí tama-i! 'A Ṫiarna Íosa, déan trócaire orainn!' Ċualaṫas an ṗaidir sin ar ṡráideanna Hiroṡima maidin na tragóide. (I) Déan trócaire orainn atá gan trócaire Dár n-ainṁian eolaíoċta déan trua, Foilsiġ trí ṡalaċar na h-aimsire A ċruṫaíomar dúinn féin, an ġrian nua. D'aimsíomar an t-úll D'ḟág an t-seanġrian faoi smál, Siú Íosasú.
Trìnda NicÉigeir
(II) Aṁaireimi. Orainne ar na sráideanna Ċuireas cos ṫar ċois amaċ ar maidin Luain Gan aird againn ar ár gcuid scáileanna Ag gliúcaḋ orainn ón n-gloine, na dara sluaġ Ar ċoiscéim linn go ciúin Mílíṫeaċ marḃ múinte. Siú Íosasú. (III) Siú. Siúlaim. Trí ṫionóisc na dteangaċa Gluaisim ar aġaiḋ ag maċnaṁ ar na mbua A ḃaineamar amaċ, eolas na maiṫeasa Agus an oilc i dtoil an té gna stiúir Ina ḋia beag ar siúl -Aṁaireimi. Aṁaireimi. Siú Íosasú.
lionra-uisge-dhearg.ca
35
(IV) Siúd liom isteaċ trí áirse ollscoile Ag snáṁ ina n-aġaiḋ, an t-aos óg gealsnua A ḃrúċtann ċun solais lena málaí ascaille Ag tráċt ar an spás, an teoragán is nua, An ḟinnḃeannaċ, an ṁongrua Is a dtálċuid faoi ċuing na matamaitice. Siú.
(X) Siú. Siúl. Siúlaim. Siúlaimid. Trí réimniú briaṫar, fai ṁarfaċ, ar aġaiḋ Ó Luan go Luan ag ceapaḋ suaiṫeantais In eiḃearċloċ na caṫraċ soe gan aiḋm, Tá an cailín ina h-aġaiḋ. Siú Íosasú, aṁaireimi tama-i.
(V) Fanann a gcuṁraċt liom ar ġaoṫ a n-imeaċta Fanann seal nóiméad sa ṗasáiste cúng Niaṁraċt agus naí-ġáire na n-aoiseanna A cnuasaíoḋ i ḃfriotal binn naċ buan, D'éalaiġ na nimfeaċa uainn Aċ maireann mil a n-giniúna faoin áirse againn. Siú. (VI) Dearcaim arís trí ṡúile freacnairce An ċloċ ḋiúltaċ, an ċearnóg ṁanaċúil, Suaiṁneas an ċlaḃstair ar a ċearċall aislinge Naċ músclaítear ag clogḋán ná ag an uaill Ḃalḃ ṗianstairiúil I gcroílár an róis croċta cois balla. Siú. (VII) Luaitear na dátaí, ainmneaċa ailtirí, Coṁrá cneasta cinnte coillte acadúil, Ní ligtear le fios i ḃfocal paiseanta Ainm an ailtire a ḋearaiġ an bunstua Ní leaitear Lá an Luain Nó go laḃraíonn an gairḃéal gáirsiúil faoinár sála. Siú. (VIII) Tagann tollḃlosc ón ḃfaiċe imearṫa Ag méadú an ċiúnais is ag cur in iúl Ḋioṁaointeas an dísirt ina ḃfuilimid Faoi aġaiḋeanna fidil leanbuí ag súil Naċ dtitfiḋ an tromċúis Orainne, cé go screadann na rósanna as croí a gcuṁraċta. Siú. (IX) Fiosraím an fál in uaigneas leaḃarlainne, An litir ársa is an doḃarċú Ag breiṫ ar an iasg i gcoidéacs Ċeannannais Idir an crot is a ċéasaḋ, an dá rún, Ag ceangal an ċlaḃsúir San ainm seang a ṁaraiġ mé. Siú Íosasú.
36
lionra-uisge-dhearg.ca
AIFREANN NA MARḂ Le Eoġan Ó Tuairisc (Gaeilge Eaċréiḋ) Vic Dobry, Unsplash
Fuair Bás ag Hiroṡima Dé Luain, 6aḋ Luġnasa 1945 Transumnar significar per verba non si poria; pero l'esemplo basti a cui esperienza Grazia serba. PARADISO 1 Introitus (I) Músclaíonn an ṁaidin ár mí-ṡuaiṁneas síoraí. Breaṫnaím trí ṗána gloine Clogṫiṫe na h-Áḋaṁċlainne Ár gcuid slinn, ár gCré, ár gcúirteanna Ar snáṁ san ḟionnuaire. Noċtann as an rosnaṁ ċugam An ġlanċaṫair ṁaiġdeanúil Ag fearaḋ a h-aiséirí: Músclaíonn an ṁaidin ár mí-ṡuaiṁneas síoraí. (II) Broinneann an ceatal binnuaigneaċ i mo ċroí Ar ḟeiscint dom a h-áilleaċta, Géagṡíneaḋ a gealsráideanna Le h-ais na h-aḃann, na coillte, Líne na gnoc pinnsilteaċ Á h-áitiú ina céad rioċt -Mo ċailín caṫraċ fornoċt Ina codlaḋ ag áṫ na gcliaṫ: Músclaíonn an ṁaidin ar mí-ṡuaiṁneas síoraí. (III) Tagann an aisling rinnuaiḃreaċ anoir, Scaipeann rós is airgead Trí smúit a calafoirt Ina lá léaspairte, súnás Ag éigniú a maiġdeanais Nó go ḃfágtar gaċ creat Gaċ simléar, gaċ seolċrann Ina ċnáṁ ḋuḃ, ina ġrianġraf Ag léiriú inṁiniú mo laoi: Músclaíonn an ṁaidin ár mí-ṡuaiṁneas síoraí.
lionra-uisge-dhearg.ca
37
FILL GO TRAIDISIÚN
Le Niall Mac Colla (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Iarraiḋ muid Aifreann Gaeḋealg againne gan aṁras 's gan ṁoill, agus ċan ḟuil sin cóir agus ceart ċan ḟuil Aifreann Gaeḋealg againne gaċan Dé Doṁnaiġ agus ar gaċan lá naoṁṫa eile fosta! Fuair Caitligeaċas Gaeḋealaċ ar an bealaċ go báis ina ḋiaiḋ Turas na dTaoisiġ nó Imeaċt na n-Iarlaí (1607 go 1608) agus ba sin an sgéal mar ḋéan na Gall-Ṡasannaiġ rudaí ró-ḋeacair trasna na Gaeḋealtaċd leis Cogaiḋ na gCoṁaireaċd (1475 gu 1788 san Albainn) agus eadar (1480 go 1776 san Éireann). Ṫánaig Críosdaíoċd ḋúṫċais nó Caitligeaċas Gaeḋealaċ faoi n-ionnsaiġ ollṁór san aimsear sin mar d'iarr na Gaill do ċur creidiṁ Produsántaċ ar na Gaeḋeil leis neart garḃ mar ḃa fuaṫ 's eagal mór agu mar ḃa saoirse na gcreidiṁ againne san aimsear sin agus ċa raḃ ḟios agu 'gus ċa raḃ tuiginn iad sin. Ḃa creidiṁ Ċaitligeaċ ar cuid mór na muinntear Gaeḋealaċ, aċ ḃa daoine leis creidiṁ Produsántaċ 38
fosta, 'gus ḃa sin go maiṫ le gaċan taoisiġ, gaċan ríġ, gaċan breiṫiṁ agus gaċan daoine cuid 's mó. Agus ṫánaig an traidisiún Críosdaíoċd speisialta 's an Aimsear Pádraig. Duḃairt na sagairt agus na h-easbuig an Aifreann as Gaeḋealg aṁain ó 431 IC gu 1610idí nó 1620idí. Ċuaiḋ iad go Laidin as na 1620idí go 1630idí ar aġaiḋ mar d'iarr iad cuidiú míleata mór as Spáinn, agus ḃa sin plean polataig ann gan aṁras. Ċuaiḋ an Eaglais Gaeḋealaċ go h-Eóraip do'n éalú 'muiġ as riaġaltas garḃ na Gaill mar rinn na Gaill ionnsaiġ an-ṁór in éadan iad trasna na Gaeḋealtaċd ann. Aċ ḃa creidiṁ na n-Gaeḋeal sáḃáilte san Eóraip agus trasna na dtonnta ar Talaṁ an Éisg. Leanaiġ na muinntear Gaeḋealaċ ar aġaiḋ leis creidiṁ Caitligeaċas Gaeḋealaċ ann (ar Talaṁ an Éisg) agus ar Ṁanainn agus ar nan Eileanan cuid 's mó, 'gus i dTaoḃ Tuaṫ na h-Albainn agus lionra-uisge-dhearg.ca
FILL GO TRAIDISIÚN áiteanna rúnnda 'n Éireann b'ḟéidir. Aċ iarraiḋ muid do ḟill ċun sin ar ais aríst a ċairde! Tá traidisiúntaí nas maiṫe linn i gCaitligeaċas Gaeḋealaċ! 'S cúpla ciad naoiṁ linn agus 's daoine láidir, boċd, suimiúil, crógaċt agus doċreidte agu gan aṁras a ċairde. Agus tiocaiḋ muid amaċ le Féile Pádruig ar 17aḋ Márta gaċan bliaḋain agus tá sé sin go h-ionntaċ, aċ beaḋ sin galánta má tiocaiḋ muid amaċ le Féile Ċolmcille ar 9aḋ Meiṫeaṁ, agus le Féile Ḃriġde ar 1aḋ Feaḃra fosta naċ ḃeaḋ? Ba ċeart beaḋ an laeṫanna seo laeṫanta saoire náisiúnta trasna na Sean Gaeḋealtaċd agus eadar na Gaeḋeil trasna na dtonnta fosta. 'S naoṁ ag ar gaċan áit trasna na Sean Ġaeḋealtaċd a ċairde 'gus tá sin an-suimiúil agus an deas gan aṁras, agus beaḋ sin an-ṁaiṫ le turasaíoċd má tosaiḋ linn féilí naoiṁe trasna na Gaeḋealtaċd. Beaḋ iad laeṫanta speisialta ṁaiṫ le muinnteara Gaeḋealaċ ann agus ċuir siad spiorad láidir ċun na daoine uasail ann ar ais aríst fosta gan daḃt. 'S sluaġ an-ṁór againne na turais / sliġe naoiṁe fosta a ċairde! Agus tá sin an sgéal trasan a' Sean Ġaeḋealtaċd go h-áiriḋe. Beaḋ sin doċreidte do ṫosaiḋ iad suas ar ais aríst ar nan Eileanan agus sa Laiġean agus san Albainn an Ear fosta. 'S aos sean traidisiúnta iad agus ḃa iad an-láidir suas go dtí ċuir na Sasannaiġ an sgrios ċugu, 'ċ ṫánaig iad go beo le linn 1800idí go na 1970idí / 1990idí nuair ṫánaig obaireanna nuaḋ annseo 's tíre Gallda eile 'gus rinn sin an-ḋeacair le daoine do ṫar ċugu 'nn. Aċ 's iad beo cuid 's mó 'nois agus cuiriḋ muid anonn do cuiriḋ beo nas ṁóire ċugu fosta.
lionra-uisge-dhearg.ca
Naċ biṫ dearmadta faoi na tobair naoiṁe fosta mo ċairde! Tá siad ann trasna na tíre (Sean Ġaeḋealtaċd) aċ rinn na Gaill ionnsaiġ in éadan orṫu fosta, 'ċ tá siad annseo 'nois le cuidiú Dé! Tiocaiḋ daoine ċugu gaċan lá 's gaċan seaċdain do ḋéan paidreaċa 'gus do ḟaiġ beannaċdaí móra 's na naoiṁe 's Dia fosta. Ba ċeart cuiriḋ muid féilí maiṫe 'nn in aice na tobair naoiṁe 'gus ċuiriḋ sin beo 'nn gan daḃt. Agus naċ biṫ dearmadta faoi n-Aifrinn Gaeḋealg a ċairde! Iarraiḋ muid iad againne gan ṁoill 's gan aṁras agus iarraiḋ muid do ḃuaiḋ an ċaṫ seo airsean é sin, mar ċan ḟuil sin cóir agus ceart tá n-Aifrinn Gaeḋealg sa gaċan páraoiste ar h-aon ám gaċan mí le cuid 's mó. Iarraiḋ muid sin gaċan seaċdain, mar iarraiḋ muid do ċluais fíor focal Ḋia Mór againn ċugainn as Gaeḋealg aṁáin mar tá Béarla teannga Dóṁnull Duḃ / an Diaḃal agus tá ḟios againn sin, agus tá ḟios agu (Eaglais Caitligeaċ) sin fosta. Agus iarraiḋ muid Aifrinn Gaeḋealg gaċan seaċdainn mar sin aṁain agus sin é! Agus a ċairde, ba ċeart tosaiḋ linn sluaiġte paidrin Gaeḋealg do muinneaḋ paidreaċa 's Gaeḋealg ċun daoine 'gus do ċur sluaiġte le ċéile do ċur ceisteanna 'gus tacaíoċd ċun Aifrinn Gaeḋealg san Eaglais fosta. Biṫ misneaċ le sin a ċairdean! Iarraiḋ muid do ḋeanaṁ sin trasna na Sean Gaeḋealtaċd agus san Gaeḋealtaċd Úir fosta, 'gus beaḋ caiṫréim mór linn againne nuair a tosaiḋ muid amaċ ar an obair 's turais seo 'gus ċuir muid an beannaċdan Pádruig, Breanann, Briġde, Colm Cille le taoḃ gaċan naoṁ Gaeḋealaċ eile 'gus beannaċda Ḋia Ṁór ċun an obair linn againne fosta.
39
Taig air Ṗatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg
Sgrìoḃaḋ Mìosail
Leaḃar-lann Làn
'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile
Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile
Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca
Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7
No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
LUD LÌONRA H-UISGE DHEARG
Lá saoire sa ġeiṁriḋ agus lá troscaḋ sa ḃfóṁar. (Sean Ḟocail)