LUD
DEASAĊAḊ 10 GIBL. / CÈIT. 2023
Naiḋeaċd 'us Dòiġ-Ḃeaṫa De Na Gleann Uisge Ḋearg
Sáḃáilte Matt Mac Giolla Ṗádraig (Cuid II) Le Alasdair Stiúḃart Mag Eoin
Aṫair agus a Ċuid Niġeanaċ (Cuid a Dó) Le Brian Ó Cianaiġ
Slán Aḃaile Le Gráinne Ní Ċaimbeal
COISEAĊDAN AIRSON 10 LAṪA ṪAIRIS GLEANN UISGE ḊEARG A' ḊEAS
DEASAĊAḊ 10
Dè a Steaċ Air Cuiḃrinn
04
Coiseaċdan airson 10 laṫa Ṫairis Gleann Uisge Ḋearg a' Ḋeas
Saoirse 's an Deoċ
14
Le Niall Mac Colla
Cúpla Focla
25
Teaġlaċ, Tarḃ, agus Curaċan
Pádruig agus Peligius?
34
Le Ciarán Ó Diamán
Cunḃalaċ 02 Nòta Ḋeasaiċe 04 Nuaiḋeaċd Ionadail 10 Nuaiḋeaċd nan Dùṫaiċ 13 Nuaiḋeaċd na Cruinne 16 Sean Ġàeḋealtaċd 23 Fòram Coiṁearsnaċd 27 Dànaċ, Òranaċ ⁊ Sgeulaċ 34 Creideaṁ ⁊ Spioradalaċd
LITRIĊEAN GU 'N DEASAIĊE
Cà ḃeil nan Ainṁiṫean? Cà ḃeil nan Ainṁiṫean annseo 'gas às ṫairis a' Seann Ġaiḋealtaċd a ċairdean? 'S mórán truaġ sin ċan eil creatúran beag sa leoḃar seo, 'gas ṫa iad 'fàs agas beò 'nn san Dùṫaiċ nan Craoḃ. Bu ṁaṫ leom do'n aṁarc agas do léiġeaḋ sgeultan ṁaṫ ùr mu'n Ainṁiṫean ann san Dùṫaiċ nan Craoḃ.
Iain Mór mac Iain Mac Beaṫain (Gàilig Ṡruiġlea)
Goidé 'n Sgéal leis Cogaḋ sa Ṁuṁan? Goidé 'n sgéal faoi na h-artagail faoi 'n Cogaḋ Mór na Ṁuṁain eadar 1579 go 1583 ar aġaiḋ go 1589? Ċan ḟuil sin cóir us ceart do ṫosaiḋ an sgéalta maiṫ acu 'gus do ċur stadaḋ ċun iad 'na ḋiaiḋ sin. Ba ḃreaġ liom do léaṁ agus do ḟoġluim sgéalta 'us eolas eile faoi 'n Cogaiḋ Deas Ṁuṁain agus iarraiḋ mé do ḟeic cuid deireannaċ an sgéal gan ṁoill le do ṫoil.
Maiġread Ní Ḋoṁnaill (Gaeḋilig Inis Eoġain)
Glórṁar Maiṫ Mór ċun an Cailín Ruaḋ! Go Raiḃ Míle Maiṫ Agat ċun an Cailín Ruaḋ mar cuireann í 'n iris-leaḃar le ċéile gaċ am 's ócaid, agus déanann í sin gan cuidiú ṁaiṫ agus mór as daoine ṁaiṫ eile! Cuireann í obair doċreidte nuair a déanann sí sin, agus níl sin cóir agus ceart ní ḃfaiġeann í cuidiú níos mó 'maċ as daoin' eile! Leanaigí ar aġaiḋ leis an obair beannaċt naofa a Cailín Ruaḋ, agus GRMMA le h-aġaiḋ gaċ rud a ḋéanaṁ ṫú ḟéin anseo freisin!
Treasa Ní Néill (Gaeluinn Tuaḋ Ṁuṁan)
An ḃfuil an Ġeiṁriḋ níos ḟáide ann?
NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiċe (Gàeḋlig Uisge Ḋearg)
'S àitean gasta 'nnso 'nn sa Ġleann Uisge Ḋearg gu h-áiriḋ. Agus 's àitean an-ṁaṫ airson duine le suim mór aca do ṡiuḃal a-maċ faoin tuaṫ, agus aig campáil cuideaċd. Biḋ duine 'obair sa gort ġàraiḋean aca 'gus a-maċ san ġairdean aca cuideaċd. Cuiriḋ ead biaḋ ġlasraiṫe fo ṫalaṁ airson an Ġearraṁ. Aċ ṫa e sin an sgéal a-maċ air nam Maċairean Móra. Tiocaiḋ Aimsear Bainiseaċd ann sa Seann Ġàeḋealtaċd, agus ṫa 'n iarraiḋ leinn do ḃunóiḋ nasgan ġníoṁaiṫe eadar measg na Gàeḋeal annso san Ḋùṫaiċ nan Craoḃ, agus ann sa Seann Ġàeḋealtaċd. Ċan e còir agus ceart cuiriḋ riaġaltas na Seann Gaoill an stadaṁ ċun nasgan eadar na Naisean Gàeḋealaċ no Naisean nan Gàeḋeal. Feumaiḋ leinn do ċur aṫḃeoċan eadar an Ġàeḋealtaċd Ùr agus an Seann Ġàeḋealtaċd gun ṁall, mar ṫa 'n móran iarraiḋ leinn oirnne do ċur beò ùr ċun an nasgan eadar annso san Ġàeḋealtaċd Ùr, agus an Seann Ġàeḋealtaċd cuideaċd. Agus iarraiḋ ṁuid do ṫosóiḋ sin gun ṁall a ċairdean! Ċan e sin fiaḋantan, agus ċan e sin còir agus ceart a cuirinn riaġaltas Seann Goill an stadaṁ ċun gaċ aon obair 's pleann do ḃunaiḋ nasgan eadar an Naisean Gàeḋeal annso (san Ḋùṫaiċ nan Craoḃ) agus ann (sa Seann Ġàeḋealtaċd).
An ḃfuil an Ġeiṁriḋ níos ḟáide ann annsin daoiḃ ar na Maċaire Móra a ċairde???? Ċuir mé 'n ceist seo ċugaiḃ mar ċonaic mé ġrianġrafanna sneaċta móra gaċ am. 'S áit níos fuara má atá sin fíor. Aċ GRMMA le na grianġrafanna deas maiṫ, agus iarraiḋ daoiḃ do lean ar aġaiḋ leis an obair níos mó 's níos maiṫe a ḋéanaṁ daoiḃ gaċ am.
02
Míċeáilín Ní Ċonnġaile (Gaeilge Iar Ċonnaċt)
lionra-uisge-dhearg.ca
'Ṁaṫ Leiḃ gu Sgríoḃ le LUD?
POST-D SINN
POST D'AR BOGSA PO
Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca
ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7
lionra-uisge-dhearg.ca
TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
03
NUAIḊEAĊD IONADAIL
COISEAĊDAN AIRSON 10 LAṪA
ṪAIRIS GLEANN UISGE ḊEARG A' ḊEAS Le Seumas Suṫarlannaċ (Gàeḋlig Uisge Ḋearg)
Ann san bliaḋan 2018 rinn mi pleann agam do ṡiuḃal a-maċ sa ḟaoin tuaṫ na h-àite so mar ḃa 'n iarr agam do'n oraic gaċ aon àitean ṁaṫ annso. Nuair a ḃa 487 ṗunnd orm, ṫosaiḋ mi 'n obair mall do ṡiuḃail tursan fada nas ḟaide. Agus a ḃarraċd ḋ' ḟoġluim mi mu ṫa e sin sliġe maṫ do ċur neart air do ċorp as ḋéiḋ seaċdain cruaḋ ort. Ṫosaiḋ mi seannail air U-tube sa ḃliaḋan 2019 do ċur mo turas ċun daoine ṫairis nan doṁan. Nuair a ṫosaiḋ mi 'maċ le sin, ḃa nam ḃideon agus ġrianġrafan airson mi ḟé 'ṁàin, agus ḃa ead bealaċ airson mi ḟé do'n oraic ċun ċugam ḟé ri linn laṫa ùr agam. Ṫánaig móran ionntanas agam nuair a ṫosaiḋ daoin' eile do ḟaiġ brosnaċaṁ ċun daoine do ḟaiġ 's do ṡiuḃal a-maċ sa doṁan 's faoin tuaṫ na h-àite leoṫa do'n oraic agus do ḟoġluim mu beò aca 'nn. Ṫa e sin doċreidsinn do ḟaiġ raḋarc, agus do'n oraic taoḃ nas daṫúil 's doċreidsinn ann sa Ġleann Uisge Ḋearg. Ṫa ḟios agam ṫa sin deacaiḋ do ċreid a ṫa talaṁ tuaṫanas sa ċeanntar nam baile 'gus ṫa ṁuid 'gàire mu nam madaiḋ 'riṫ air mìltean air mìltean airson laṫan gun sos 's gun stad. Ṫa loċan móra, coilltean, gleanntan daṫúil, bacannan-ġainiṁ agus sléiḃtean (nas beagan) againn so. Seo 'n 10 àit gasta 's ṫar ḃàrr agam do ṡiuḃal ṫairis Gleann Uisge Ḋearg a' Deas, agus ṫa daoiḃ a-nonn do'n oraic ṫa 'n cúigeaṁ leinn Gleann Uisge Ḋearg an-daṫúil.
10) Sliġe Ḋruim-Ṫrocaċ Tosaiḋ ṁuid an turas sa Ṗàirc Cúigeaṁ Coilltean Giúis. 'S Sliġe Ḋruim-Ṫrocaċ san àit nas ċiúin sa còirneal nam pàirc so aig 1 cilimeádar fada 'gus 's e sin doċreidsinn mar siuḃal daoiḃ ṫairis bacann-ġainiṁ ṁaṫ leis féar leis raḋarcan gasta nan Aḃna Assanabóinne.
9) Ṫar Barr an Doṁain Tiocaiḋ ṁuid gu Pàirc Cúigeaṁ Ṡligeaċ-Ḃàin ċun sliġe ġeàrr aċ gasta, Ṫar Ḃàrr an Doṁain. Ṫa 'n àite so 'n aice Ostán Sgì Loċ Seaḃag. 'S sliġe so airson 3.4 cilimeádar agus ṫa 'n sliġe so leis raḋarcan gasta 'gus sliġe ṁaṫ ċun a-staiġ turas san Crìoċan Ġarḃ.
8) Easan Coca Ċolla In aice Easan Móra Ġleann Uisge Ḋearg. Ċan e sin turas deacaiḋ 's garḃ. Aig 3.9 cilimeádar a-maċ agus a-riṫisd agus 's Sliġean ATḂ. 'S ḟeudar sin nas ḟaide mar ṫa sin ṡuas cùl-ṡliġe 'gus biṫiḋ sin gun sliġe ó àm gu h-àm. Ri linn am ḃliaḋan 2022 ḟuair ṁuid sgannan ṁaṫ as an dròn-eitléan ḃeag nuair a ċonnaic ṁuid tuile mór as uisge ùr nan Earraṁ. Ḟuair an easan an t-ainm-àite mar ṫa 'n uisge ḃàn agus ḋuḃairt daoine 's ḟeudar sin uisge bàn as an òl Coca Ċolla nuair a ċuir daoine sin a-maċ as an droiċead.
7) Gaineaṁan Spioraid
6) Sgoltaṁ-Ailḃne nan Éin Sgoltaṁ-Ailḃne nan Éin! Biḋ u air do ġardáil no ċan oraiciḋ u an àite so. 'S in aice Bealair, Ġleann Uisge Ḋearg a-maċ as Raṫad Cúigeaṁ 315, 's sliġe turais so le 3 cilimeádar agus ṫa 'n raḋarcan gasta nan Aḃann nan Éin nuair a raċaiḋ an aḃainn so ri linn na Críoċan Ġarḃ agus aig déanaṁ raḋarcan gasta 's daṫúil agus biṫiḋ creid agad ṫa u san leoḃar sgéaltan so le sin.
Ṫa ṁuid aig Coilltean Giúis air ais a-riṫisd agus ṫa e sin seann laṫa Ġleann Uisge Ḋearg nuair a' ṡiuḃal ṡliġe ċun Gaineaṁan Spioraid agus am Bòla Deoċ a' Dòṁnall Duḃ. 'S ḋà sliġe ri ċéile mu 10 cilimeádar agus ṫa e bacannan cuid 's mór! Aċ ċan e fàsaċ so, biṫiḋ troblaid ġarḃ ort mà tiocaiḋ u 'maċ gun uisge ri linn an t-saṁraiḋ mà ċan e uisge ṁaṫ agad ḟé. 'S Cactas Deilgneaċ annso agus 's Naṫar Sròn-Ṁuca annso cuideaċd. Ṫa bealaċ ṁaṫ do'n oraic an turas so ri ṫaoḃ turas san ḟàsaċ b'ḟeudar.
5) Druim Ġleann Pembina 4) Eilean Boḋannaċ 'S an turas so 'maċ as a' doṁan. Raċaiḋ sin air aġaiḋ air 17.5 cilimeádar, agus ṫa turas air Eilean Boḋannaċ agus ṫa e sin a-maċ as Spùinneadaran nam Muir Carraib. Tosaiḋ sin a-maċ air sliġe deas nan Raṫad Cúigeaṁ 504 siuḃal u ċun an iar ċun an tràiġ gu Pàirc Cúigeaṁ nan Eilean Boḋannaċ. Biṫiḋ rudan gu maṫ mà biṫiḋ leiḃeál an uisge ṡìos agus biṫiḋ u 'nonn do ṡiuḃail a-maċ ċun an t-eilean. 'S tràiġean doċreidsinn 's gasta leis raḋarcan gasta nan Loċ Ḃinnipéig, agus oraiciḋ u ċun uisge gun deireaṁ so. 'S coille ḟiaḋan sa meaḋan nan eilean agus oraic a-maċ airson an seann ċarr.
O 'n oir raċaḋ ṁuid ċun a' deas. In aice teorann leis na Stàidean Aontaiċean ṫa 'n àite so 'n aice Mórdúin, Gleann Uisge Ḋearg agus ṫa e sin san Ṗàirc Cúigeaṁ Gleann Pembina. 'S an ṗàirc agus an ionad so doċreidsinn airson tursan do ṡiuḃal air. 'S breaġ leom an turas leis an t-ainm Sliġe Ḋruim a' Pembina. 'S an ċiad turas air an liosta leis àrd ṁaṫ aig 190m ri ċéile! 'S raḋarcan gasta 's galanta nan ġleann so, 'gus taḃair an tùr oraic an raḋarc an 360 nan àite.
3) Sruṫan Crais Ṁóir Anis tiocaiḋ leinn ċun gu Pàirc Naiseanta Sliaḃ Ṁarcaċd, aig 11.1 cilimeádar, faiġiḋ obair maṫ mór air do ċorp agad ḟé. 'S 362m ṡuas an sliġe! Agus ṫa raḋarcan daṫúil 's doċreidsinn nam maċairean ṡìos air an talaṁ ìoċdar. Ḃa 'n ċiad turas a ċuaiḋ mi air ann agus ḃa sin caṫ ḟada ṁór nuair a ḃa mi 'nnso. Ṫa seomra h-uisge air ṫar ḃàrr an t-sliġe so 'gus ṫa 'n àite raḋarc ṁaṫ ann cuideaċd. Nuair a ḟuair mi ṫar ḃàrr an turas, ċuaiḋ mi ṡìos air ais a-riṫisd mar ḋ'iarr mi do ḋéan sin a-riṫisd airson mo ċorp a-ṁàin agus ḋéan mi sin a-maċ agus a-steaċ.
1) Loċ Sealgair Aig an àite uiṁir a h-Aon. Ṫa creid agam ṫa turas nas deaċaiḋe 'nnso sa cúigeaṁ. Rinn mi ṡuas annso 5 àm do ḟaiġ an ċrìoċ an t-sliġe so. Ṫa e so nas ġairḃ agus ṫa e ṡuas aig 210 cilimeádar airson 12.6 cilimeádar. Ḃa 'n turas so nas ġairḃ 's nas deacaiḋ agam mà ṡiuḃal mi ṡuas, agus ṡìos in aice carraigean móra 'gus ḟuair mo ċorp ḃriseaṁ mar sin a-ṁàin. Ṫa e sin nas deaċaiḋ in aice turas eile 'nn san Ṗàirc Naiseanta Sliaḃ Ṁarcaċd.
2) Ċnoc 'a Ṁaoil Ṫa ṁuid san Ṗàirc Naiseanta Sliaḃ Ṁarcaċd ariṫisd, agus ṫa Sliġe Ċnoc a' Ṁaoil leinn 's Caḋa Uí Ríṁeaḋa. 'S so turas nas ṁóire a ḋéan mi nuair a ṫa mi 'nnso ann san Ġleann Uisge Ḋearg, agus ṫa sin suas airson aig 400 cilimeádar agus air aġaiḋ air 14.2 cilimeádar cuideaċd a-maċ 's asteaċ. 'S raḋarcan gasta nuair a ṫa u ṡuas am ḃàrr. Ċa raḃ mi 'nonn do ċur stad an smig orm, agus ċa raḃ aon facal agam cuideaċd, agus ḃa mi gun neart cuideaċd do'n oraic air an àitean 's raḋarcan daṫúil 's doċreidsinn.
Sliġe 's Siuḃail eile air an t-Seann Sléiḃe Ḋ'iarr mi do ċur 'siuḃail aig Seann Sléiḃte air an liosta so, aċ ċuir an turas airson 3 àireaṁ (sliġe 'ṁàin) do ċur an t-sliġe so 'maċ as a' ḃealaċ airson daoine. 'S an turas so 1.8 cilimeádar a-maċ agus a-steaċ a-riṫisd agus ṫa 66m na h-àirde, aċ ṫa 'n raḋarcan gasta na fiaḋantan gun stad ċun gaċ aon sliġe díreaċ a-maċ as am ḃàrr agus ṫa 'n bòrdan biaḋ annso cuideaċd. Agus ṫa 'n turas raṫad san ċarr airson 6 + àireaṁ déanaṁ mi an sliġe so gaċ aon bliaḋan.
Ṫa gaċ aon turas agus an sliġean ċugu ċun bàrr an tursan annso air AllTrials.com agus air an appa AllTrials cuideaċd. Mà ṫa suim no ùiḋ agad ort do ṫoir leom nuair a ṡiuḃalaiḋ mi 'maċ ṫa mi air Instagram, TigTog (Tik-Tok sa Ḃeurla) agus air U-tube (YouTube sa Ḃeurla) @jsAdventuring.
LUD - 2023 LIONRA-UISGE-DHEARG.CA/BUTH/ ETSY.COM/SHOP/LIONRAUISGEDHEARG
edb3_16, Getty Images
NUAIḊEAĊD NAN DÙṪAIĊNAL
Éiriġ Amaċ an Dá Ḟir (1711 go 1714) Le Seán Ṡeamuis Mac a' Ċruiteir (Gaeḋilig Ṫeilinn) Ṫosaiḋ dá fear Gaeḋealaċ an t-éiriġ amaċ ar Talaṁ an Éisg sa saṁraḋ 1711. Riṫ iad amuiġ as riaġal na Gall-Ṡasannaiġ ann, agus rinn iad an éalú 'maċ ar long iasgaire ṁaiṫ iad ḟéin. Ċuir iad triúr fear Gall go bás nuair a rinn iad amaċ leis an long iasgaire acu. Agus ḋéan iad sin le linn oiḋċe dorċa i mBaile Seáin, agus ba na triúr fear Gall leis na saiġdeara ḋearga fosta. Nuair a ḟuair siad ar an long, d'éiriġ iad an brataċ mór agus ṡeol iad amuiġ as an ḃaile 'gus ċuaiḋ iad le linn an tráiġ le cúpla míle, 'gus ṫáinig eadar 40 go 50 daoine Gaeḋealaċ eile ar an long leo fosta. Ċa raḃ ḟios ag na Gaill faoi 'n éalaiġ go dtí a ċonnaic iad na cuirp na saiġdeara ḋearga ḃáis sa ṁaidín úir orṫu. Ba sin an sgéal mar ċar ṫosaiḋ an dá fear teine nuair a rinn iad an t-éalú 'muiġ as Baile Seáin. Ḃí siad ionntaċ ciúin faoi sin. Ina ḋiaiḋ sin, rinn iad ruaigeanna 'n éadan bailí Gallda le linn tráiġ Ṫalaṁ an Éisg fá ċoinne ceaṫar nó cúig seaċtain, agus ṫáinig 60 daoine Gaeḋealaċ eile ċugu le linn an am fosta. D'iarr iad saoirse 'maċ as cruaḋlaċd na Gaill, agus d'iarr iad díoġaltas mór acu fosta gan daḃt. Ċa ḟuair na Gaill an eolas faoi na ruaigeanna go dtí ḋá seaċtain ina ḋiaiḋ gaċ ruaig agus ionnsaiġ. Agus ṫáinig eagla mór acu faoi na Fíor Gaeḋeil amaċ ar an ḟarraige mar sin gan daḃt.
10
lionra-uisge-dhearg.ca
Ġaḃail iad trí long eile 'gus ċuaiḋ na Gaeḋeil ar an ionnsaiġ fada mór annsin. Agus ina ḋiaiḋ sin, ṫosaiḋ siad 'ruaig in éadan loinge h-iasgaire na Gaill nuair a ḃí siad amaċ ar an ḟarraige, 'gus ḋéan iad sin ann mar ba iad amaċ as cuidiú 'gus an cosannta riaġaltas Gallda, 'gus ġaḃail iad loinge nuaḋ i n-gaċ ruaig fosta gan daḃt, agus ḃí sé sin craic an-ṁór leo. Aċ, ċa raḃ craic ag na Gall-Ṡasannaiġ. Ċa raḃ iad saor agus ċa raḃ iad anonn do ṡeol agus obair amaċ ar an ḟarraige leis ṡáḃáilte, 'gus ċa raḃ caḃlaċ mór na Gaill do ṫaḃair cosanta ċugu fosta mar d'ionnsaiġ na Gaeḋeil amuiġ as áiteanna air bíṫ, agus ṫroid iad in aice na taiḃsiṫe. Ċuaiḋ rudaí go maiṫ leo - na Fíor Gaeḋeil - eadar an t-Saṁraiḋ go Geiṁreaḋ 1711, agus fuair rudaí garḃ agus deacair leo mar ba ban, leanḃ, páistí 'gus sean-daoine leo mar d'iarr iad fíor saoirse 'maċ as na Gall-Ṡasannaiġ fosta. Aċ ḃí sé sin go maiṫ nuair a ḃí iad 'troideaḋ le linn an t-saṁraiḋ nuair a ḃí 'n aimsir deas agus té orṫu. Ḃí rudaí deacair agus dioḃrail anois nuair a ḃí 'n ġeiṁreaḋ ḟada mór acu annsin anois. Ṡeol iad go 'n Ḟrainng Nuaḋ (Cúiḋbeig inndiu) agus fuair iad na leanḃ, na páistí, na ban agus na sean-ḋaoine ċun áit ṡáḃáil ann faoi brataċ ríġ na ḃFranncaċ. Nuair a ḃí siad ann, ċeannaiġ iad biaḋ úr, gunnaí úr 's nuaḋ, claiḋiṁ úr ṁaiṫ agus rudaí eile a iarraiḋ orṫu do ṫroid in éadan na Gaill amaċ ar an ḟarraige mór. Ḃí siad amaċ ar an ḟarraige 'ríst san earraċ 1712, agus ċuir iad eagal ana ṁór ċun eadar na hiasgairiṫe Gall nuair a d'ḟoġluim iad agus nuair a ċonnaic iad na Fíor Gaeḋeil amaċ ar an ḟarraige 'ríst. Ba creid acu, ċan ḟuil suim ar na Gaeḋeil do ḟill
lionra-uisge-dhearg.ca
11
ċun ruaigeanna 'n éadan loinge Sasuinn aríst
Ċa raḃ na Gaeḋeil ḃriseaḋ ar an ḟarraige nuair
gan ṁoill, agus ba n-eagal ana ṁór acu nuair a
a ṫroid iad in éadan na Gaill amaċ ar an
d'ḟoġluim iad ba gunnaiṫe 's biaḋ as na
ḟarraige faoi ċeanntar Talaṁ an Éisg agus
ḃFranncaċ acu. Ṫosaiḋ na Fíor Gaeḋeil do ċur
faoi Sasuinn Nuaḋ eadar bliaḋanta 1711 go 1714.
loinge Gallda go teine nuair a ġaḃail iad agus
Ċuir iad an stad ċun na ruaigeanna mar d'iarr
rinn iad sgrios mór ar leaṫ an ċaḃlaċ iasgaire
riaġaltas an Ḟrainng síoċáin leis na Sasannaiġ
Sasuinn ar Talaṁ an Éisg leis an obair sin fosta
mar ḃí siad 'troid in éadan Sasuinn eadar 1701
gan daḃt!
go 1714, agus ba tuirseaċ iad anois. Agus d'iarr na Gaeḋeil tacaíoċt 's tacaiġ na ḃFranncaċ do
Rinn na Fíor Gaeḋeil ruaigeanna móra 'n éadan
ṫroid agus do ruaig in éadan tráiġeanna
tráiġ na Gaill le linn an am seo, 'gus ṫáinig iad
Sasuinn i n-Dùṫaiċ nan Craoḃ. Agus ċuir na
amaċ leis beo-stoc na Gaill agus leis loinge acu
Fíor Gaeḋeil deireaḋ ċun an cogaḋ seo mar sin
fosta. Ċuir na Gaill caḃlaċ speisialta le ċéile do
aṁáin. Aċ ċa raḃ iad sasta le sin, agus ċuaiḋ
ċur stad ag an ruaigeanna na ḃFíor Gaeḋeil faoi
Fíor Gaeḋeil eile 'n treall-ċogaḋ amaċ ar an
ċeanntar Talaṁ an Éisg agus faoi ċeanntar
ḟarraige 'n éadan na Gaill gan cuidiú 's gan
Sasuinn Nuaḋ fosta. Ṫosaiḋ na Gaeḋeil do'n
tacaíoċt an Franncaċ agus ḋéan iad sin fá
ionnsaiġ an éadan na h-iasgairiṫe Ṡasuinn Nuaḋ
ċoinne bliaḋanta ḟada. Aċ tá sé sin sgéal le am
nuair a ba iad 'obair amaċ ar an ḟarraige mór.
eile.
Agus rinn iad pleananna do'n ionnsaiġ agus do ruaig in éadan tráiġ Ṡasuinn Nuaḋ. Aċ ċuir an riaġaltas Ġaill caḃlaċ mór eile le ċéile 'nn do ċur stad ċun na ruaigeanna Gaeḋealaċ, agus ba rudaí ró-ḋeacair do ruaig ann mar sin. Ḋéan na Gaill sin sa ḃliaḋain 1713 agus 1714.
12
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
NUAIḊEAĊD NA CRUINNE
Caint Gaeilge leis Crógaċt Is féidir le foġlaim na ḃfocal agus na
Esti adcota letos voglennos indos
ḃfrásaí bunúsaċa i n-Gaeilge cuidiú go
voxtlom oncus indos vrasi bunusacai eni
mór le duine ar biṫ deiseanna nuaḋ a
goidelacos cuesdis com maros letos
aimsiú, taisteal go h-Albainn, go h-Éirinn
doniom are bitus dexsvana noivos indos
agus go Manainn nó fiú ceangal a ḋéanaṁ
admidetus, to-asdelos com Iverion, nov
go dílis le cainteoirí dúṫċais.
vessus cingulom indos denima com dilestos letos canatori dutassus.
Cé go ḃfuil tuairiscí á rá go n-úsáideann níos mó daoine Béarla sa tír, níl aon rud
Cues com volis tu-arisci esio raditis com
níos spreagúla ná dúṡlán a ṫaḃairt duit
usatenos an-ensos maios dovinis
féin a ḟoġlaim agus a ḟuaimniú cosúil le
bebloratis insindus tirsa, necovolis oinos
muintir na Gaeḋealtaċta.
rentus an-ensos sprecula ne duboslanom indos toberta dotu veina indos voglennos
Le Uinseann F. Pintado
oncus indos voxsmen comsamalis letos
(Gaeilge Iar Ċonnaċt)
monitera indos Iverion. Le Uinseann F. Pintado (Gallaic)
lionra-uisge-dhearg.ca
13
Saoirse 's an Deoċ Le Niall Mac Colla (Gaeḋealg Ṫír Eoġain) Iarraiḋ linn fíor saoirse 'maċ as an deoċ! Ċan ḟuil sin go maiṫ agus ċan ḟuil sin sláinnte le daoine Gaeḋealaċ 'deoċ agus 'ól uisge ḃeaṫa, beoir, uisge ḃeaṫa na Ruisiġ (Ḃodca) agus póitín. 'S daoine bristeaḋ linn ḟéin, agus tá sin an sgéal mar na Cúig Ċineḋioṫú, na plandála Ġallda, na Fuadaiċean, an Ár Mór, na ḋíbreaċa 's an tíre 'gus Cogaiḋ na Coṁaireaċd, Cogaiḋ an Dá Ġall agus cogaiḋ eile. Naċ ḃfuil seo uirlis ċogaḋ na
Peerayot, Getty Images
Sasannaċ in éadan na Gaeḋeal agus in éadan muinntear na Gaeḋeal fosta? 'S mór an truaġ sin tiocaiḋ daoine 'maċ do'n ól agus do deoċ ar Lá Ḟéile Ṗádruig. Ḃa Pádruig fear naoṁṫa 'gus ḃa sé eadar measg na h-Aṫairí Críosdaíoċd na gCeiltiġ, agus ċa ḃeiḋ sé go maiṫ leis daoine 'deoċ uisge ḃeaṫa. Ċuaiḋ Connraḋ na Gaeilge ċun obair do ḟaiġ Féile Ṗádruig lá saoire 'gus lá náisiúnta na h-Éireann sa ḃliaḋan 1894, agus ḋéan iad sin mar d'iarr iad do ċur stad ċun cultúr ól deoċ faoi tamall Féile Ṗádruig. Agus ċuir iad troid agus stríġ ḟada ṁór do ċur Féile Ṗádruig sa ċuid mór na h-Aṫḃeoċan Gaeilig. D'iarr iad do ċur stad agus deireaḋ an cultúr na deoċ annseo sa Sean Ġaeḋealtaċd agus i n-Gaeḋealtaċd Úir fosta mar ḃa 'gus tá sin uirlis na Gaill do ċoinniġ linn ṫíos go bráċ ar fad. Agus ḃa stríġ eadar na daoin' airgid (ar taoḃ 'díoġal deoċ) agus na Fíor Gaeḋeil (ar taoḃ teannga 'gus dúṫċas) agus ḃa sin go maiṫ eadar 1894 go 1930idí. Ċan ḟuil sin an sgéal faoi Féile Ċolm Cille, Féile Bríġid agus ar féile naoiṁ eile fosta! Cén fáṫ tá sin an droċ-sgéal ar
14
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir Féile Ṗádruig aṁain? Cén fáṫ aṁarcann Féile Ṗádruig lá deoċ aṁáin aḃaile 'gus trasna na doṁan anois? Naċ ḃfuil sin am agus aimsear ceart anois le na Gaeḋeil do ċur linn ḟéin ar an bóṫar ceart agus cóir amaċ as deoċ, agus amaċ as cultúr deoċ na Gaill gan ṁoill? Iarraiḋ muid fíor saoirse 'maċ as an deoċ, agus iarraiḋ muid sin gan ṁoill a ċairdean!
lionra-uisge-dhearg.ca
15
SEAN ĠÀEḊEALTAĊD
Sáḃáilte Matt Mac Giolla Ṗádraig (Cuid II) Le Alasdair Stiúḃart Mag Eoin (Gaeḋlig Fearnṁaiġ) Rinne na h-Óglaiġ an ṗlean mór do ḃris Matt Mac Giolla Ṗádraig amuiġ as priosún gan ṁoill. Ḃí sin an éagan mór Cogaḋ le Saoirse i ḃFearnṁaiġ. Ḃí gaċan rudaí nas ḋeacair agus an-ċontúirteaċ do ḟaiġ ‘s sáḃáil fear amaċ as Oṫarlann Muineaċán, aċ ḃí na h-Óglaiġ faoi ċeannus Dóṁnull Ó h-Ógáin, agus rinn é plean an-ṁaiṫ do ḋéan sin an ṡáḃáil. Ḃí garda ‘ṁain san Oṫarlann, agus an seomra codlata fosta. Ḃí garda eile ar céud talaṁ le taoḃ leis seisear saiġdear eile sa seomra garda le taoḃ leis beirt Saiġdear Duḃ (póilíní Sasainn in Éireann) sa leapaiḋ ar ḋá taoḃ na Matt. Agus ḃí beairic mór na Goill ar an Tiġ Cúirt (200 cois amaċ) agus ḃí na Saiġdeara Ḋuḃa sa beairic eile (300 cois amaċ) agus ḃí sluaġ mór na Míliste Ḋuḃa sa ḃaile fosta. Ḃí ‘n bealaċ sáḃáilte saoirse ċun go Baile ‘n Muileann, ḃí sin bealaċ ionntaċ contúirteaċ mar ḃí sin bealaċ trí áit mór na Goill, agus ḃí siad ar an aṁarc le daoine gaċan am. Ḃí Eóiniḋ Mac Cionnaiṫ an tiomándóir na carr sáḃáil le linn an ṡáḃáil mór, agus a-ḋuḃairt é sin faoi sgéal: “D’ḟág trí carr na sluaġ sáḃáil amaċ as Tiġ na dTrí Ṁíle, Droim Goill agus ċuaiḋ iad ċun trasna Bóṫar Muineaċán go Cluain Eois agus ṫáinig iad ċun stad ag Baile ‘n Muileann, agus ḃí sin trí ṁíle ‘s an t-Oṫarlann. D’ḟan ḋá ċarr eile ‘nn leis na beirt tiomándóir acu fosta. Ġlac na h-Óglaiġ an brógaí ‘maċ acu ‘gus ṫarruing iad an ċarr agam ṫuas na ċnoc ċun an t-Oṫarlann agus ċuir iad an ċarr in aice geata mór. Ḃí Dóṁnull Ó h-Ógáin an ceannaire na n-oibríoċd, agus a ḋuḃairt é ċugam, “Má a cluais ṫú sgairt an ġunnaiṫe ‘stiġ, riṫ amaċ leat ḟéin”. Ḃí ḟios agam ḟuair na 16
lionra-uisge-dhearg.ca
h-Óglaiġ geall maiṫ as na sagart ċa ḃeiḋ troid gunnaiṫe go dtí tosaiḋ na Goill an troid. D’ḟág na h-Óglaiġ amaċ agus ḃí mise ‘ṁain sa ḋorċas. Ḃí ċreid agam ḃí n-óglaiġ eile ‘s na Sluaġ Muineaċán, agus d’ḟan iad ann má ṫánaig na Goill ċun go baile. Go tobann a ċuala mé sgairt gunnaiṫe ‘muiġ as an t-Oṫarlann. Goidé a ḋéanaiḋ mé ḟéin? Má a d’ḟág mé ‘maċ faiġiḋ na h-Óglaiġ bás le na Goill, agus ċan ḟuil bealaċ acu do’n éalaiġ amaċ as na Goill annsein, mar d’iarr iad mo ċarr do’n éalaiġ amaċ as an áit. D’ḟan mé ‘nn mar sin aṁain. Ċuaiḋ mé ċun bun na ḃfál agus d’aṁarc mé ċun na t-Oṫarlann. Annsein ċonnaic mé beirt fear ag riṫ ċugam. Ṫánaig eagal an-ṁór orm nuair a ċonnaic eadaiḋ Goill orṫu, ‘gus ḃí mé faoi do riṫ amaċ. Aċ ḃí ḟios agam an ċéud fear. Ḃí sin Pilib Ó Mearáin, agus ḃí caipín Gall air do ċeann aige 'gus ḃí sé sa ṡluaġ ṡáḃáilte fosta. Ċuir iad Matt istiġ an suiḋe ‘n aice liom. Ḟuair Páidí Mac Cearáin ġort nuair a rinn iad an ionnsaiġ ar an seomra garda. Agus rinn Dóṁnull Ó h-Ógáin an suiḋe ‘nn fosta. Trìnda NicÉigeir
Ṫarruing na h-Óglaiġ eile ‘n ċarr ṫíos an ḃóṫar agus ṡroiċ muid go Baile ‘n Muileann gan ṁoill mar sin. Ḃí armáilte nas ṁaiṫe orainn ann mar an ruaig na h-oṫarlann, agus ḃí raiḋfilí, gunnaiṫe ‘s pilearaí maiṫ againne ‘nnsein. Ḟuair gaċan duine ‘stiġ ḋá ċarr eile. Ḃí mo ċarr istiġ an lár. Ṗlean linn má tiocaiḋ muid in aġaiḋ na Goill, tosaiḋ an ċéud ċarr ag troid agus riṫiḋ muid trasna na páirceanna leis Matt linn. Agus tiocaiḋ treas ċarr ċun an ṫroid má faiġiḋ na Goill caiṫréim mór in aġaiḋ linn orainne. Ċuir na Goill stad an tráċt ar gaċan bóṫar as Baile ‘n Muileann, aċ ḃí ‘n bóṫar go Cluain Tiobaid agus an bóṫar go Bragán saor as na Goill agus ċuaiḋ muid ar aġaiḋ ar an ḃóṫar go Cluain Eois. Ḋéan muid sin mar ḃí ḟios ar na Goill ḃí Bragán áit láidir na Fíor Gaeḋeil. Ḃí ḟios eólas ar na Goill ḃí Bragán áit maiṫ le na Fíor Gaeḋeil ar an riṫ fosta, ‘gus ċoinniġ iad an ḃóṫar osgailte mar sin aṁain. Agus nuair a ṫánaig iad le taoḃ an ḃóṫar seo d’osgail sluaġ teine gunnaiṫe orṫu mar ḃí ċreid ar na Gaeḋeil ċuaiḋ Matt go Bragán!” D’ḟan Matt an oiḋċe seo sa tiġ Elisa Ní
lionra-uisge-dhearg.ca
17
Trìnda NicÉigeir
Ḃraonáin an t-Easán, agus ṫánaig Doctúir Seosaṁ Ó Duḃṫaiġ as Baile na Lorgáin do’n aṁarc aige. Ḃí cearṫair Óglaiġ ‘gardáil Matt agus d’ḟan iad leis ar riṫ an lá ‘s oiḋċe. Agus ḃí leapaiḋ saiġdear acu fosta. Ina ḋiaiḋ trí seaċtáin, ċuaiḋ iad ċun go teaċ Franc Ó Braonáin an Crois Ḃán, Doire Núis. Ina ḋiaiḋ trí seaċtáin eile, ċuaiḋ iad go tiġ Eddiḋ Ó Braonáin i Leaċt na Ċailliḋ. Ḃí neart maiṫ ag Matt anois, agus d’ḟill sé ċun áit caṫlán aige. Ḃí sé saor gan gaḃail le linn bliaḋanta eile Cogaḋ le Saoirse.
18
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
An Ḃeoir Loċlannaċ Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeilig Ṫír Ċonaill) Ṫáinig beirt Loċlannaċ go h-Éirinn fada ó ṡin mar ġeall ar rún déannta beoraċ ón ḟraoċ a ḟáil. Ċaiṫ siad an ċéad oiḋċe i n-Doire a Ċolm Cille 'gus ċuir siad tuairisc ar ḟear an tiġ ina raiḃ siad ar lóistín fán rún. ‘Níl aċ beirt ḟear in Éirinn,’ arsa an fear, ‘a ḃfuil an rún sin acu – aṫair agus a ṁac, agus tá siad ina gcónaí i dTír Ċonaill. Níl beoir ar biṫ sa doṁan le cur i gcomórtas léi agus más mian liḃ cuairt a ṫaḃairt ar na fir seo raċaiḋ mise liḃ amáraċ agus ṫig liḃ ḃur n-díċeall a ḋéanaṁ an rún a ḟáil uaṫu.’ Ṫug na Loċlannaiġ buaḋoċas don Gaeḋeal Éireannaċ agus ṫáinig an triúr go teaċ na ḃfear a raiḃ an rún acu an lá ina ḋiaiḋ sin. Cuireaḋ fáilte rompu agus fuair siad deoċ den ḃeoir a rinneaḋ ón ḟraoċ. ‘Sin an ḃeoir is fearr a ḃlais mé riaṁ,’ arsa fear de na Loċlannaiġ. ‘Má tá siḃ sásta an rún a ḋíol,’ ar seisean, ‘níl agaiḃ aċ an luaċ a ainmniú.’ D’aṁarc an t-aṫair ar an ṁac agus ansin ṫug sé freagar ar an Loċlannaċ. ‘Níl oiread óir agus airgid i dtír na Loċlannaċ,’ ar seisean, ‘is a ċeannóḋ an rún. Aċ ó ṫarla go dtearn siḃ an turas seo ba ṁaiṫ linn dá ḃfanóḋ siḃ seaċtain san áit seo.’ Ḃí na Loċlannaiġ sásta leis an ċuireaḋ seo agus ar feaḋ na seaċtaine ḃí coṁrá acu leis an aṫair nuair a ḃí sé leis féin. D’inis an t-aṫair dóiḃ fá ḋeireaḋ go dtaḃarfaḋ sé an rún dóiḃ ar ċoinníoll aṁáin. ‘Cad é do ċoinníoll?’ ar siadsan. ‘Caiṫfiḋ siḃ mo ṁac a ṁarḃaḋ ar dtús,’ arsa an t-aṫair. ‘Ní maiṫ linn dúnṁarḃaḋ,’ arsa na Loċlannaiġ, ‘aċ más rud é naċ dtig linn an rún a ḟáil ar ḋóiġ ar biṫ eile, níl teaċt lionra-uisge-dhearg.ca
19
as againn.’ ‘Níl dóiġ ar biṫ eile,’ arsa an t-aṫair. Ḃí coṁrá fada ag na Loċlannaiġ an oiḋċe sin. ‘Má ċuireann muid an mac ċun báis,’ arsa fear acu, ‘ṫig leis an aṫair diúltú aon ċineál tuairisce a ṫaḃairt dúinn.’ ‘Tá sin fíor,’ arsa an fear eile. ‘Ċead againn a insint don ṁac an rud a dúirt an t-aṫair.’ Nuair a ċuala an mac cad é mar a ḃí ṫug sé isteaċ an rún a ḋíol ar ṁála óir agus mála airgid. Ḃí sé ina ḟear ṡaiḃir go bráċ ina ḋiaiḋ aċ ṫit an t-aṫair marḃ nuair a ċuala sé go raiḃ an rún ag na Loċlannaiġ.
20
lionra-uisge-dhearg.ca
Siúlóid ar Ṡliġe Ċolm Cille Le Caitlín Ní Ḃroin (Gaeilig Ċloċ Ċeann Ḟaola) Ón 9aḋ go dtí an 12aḋ Meiṫeaṁ 2023 beiḋ siúlóid agus oiliṫreaċt ċeiṫre lá i n-Gaeilig ar Ṡliġe Ċolm Cille i dTír Ċonaill. Téann Sliġe Ċolm Cille ó Ġleann Ċolm Cille in Éirinn go h-Oileán Í in Albainn, agus nasgann sé láiṫreaċa a ḃaineann le
Éiṫne, tionmnaiṫe d'Éiṫne, máṫair Ċolm Cille
beaṫa 'gus le traidisiún an naoiṁ.
'gus Gartán. Gartán áit ḃreiṫe Ċolm Cille 'gus feicfiḋ muid láiṫreaċa eile a ḃaineann
Tá súil againn go mbeiḋ Sliġe Ċolm Cille cosúil le
lena óige.
Camino do Santiago sa Spáinn. Ag comóraḋ saoġal Ċolm Cille 'n Saṁraḋ seo beiḋ deis againn mar
An tríú lá tosóiḋ an t-siúlóid ag Cros Ráiṫe,
Ġaeḋealgeoirí aiṫne a ċur ar a ċéile mar ṗobal laḃarṫa
taoḃ amuiġ den Ḟál Carraċ. Seo láṫair
na Gaeilig, foġlaim faoin dúlra áitiúil, maċnaṁ a
speisialta a ḃfuil ceangal ar leiṫ aici le
ḋéanaṁ ar an leas atá faoin spéir don ċolainn agus do
h-Oileán Í, 'gus raċaiḋ muid ar aġaiḋ go Cnoc
spiorad i gcoṁluadar Gaeḋealaċ i n-Gaeḋealtaċd Ṫír
na Naoṁ i Maċaire Raḃartaiġ. Ar an 12aḋ
Ċonaill.
Meiṫeaṁ beiḋ turas go Toraiġ, áit ġalánta eile le h-oiḋreaċt ṡaiḃir agus túr Ċolm Cille,
Ó 2020, tá n-oiliṫreaċt gaċ saṁraḋ ar Ṡliġe Ċolm
cuid dá ṁainistir. Ag an am sin den ḃliaḋain,
Cille, aċ is í seo 'n ċéad ṡiúlóid agus oiliṫreaċt go
beiḋ an t-oileán beo le ceol na n-éan. Beiḋ
h-iomlán i n-Gaeilig. Tá sí á h-eagrú ag Roint
saineolaí ar stair agus nádur an oileáinan
Coṁarċumainn Ġaeḋealtaċda 'gus Oifigiġ Pleanála
t-ealaíontóir Antain Ó Mianáin, mar
Teanga i n-Gaeḋealtaċd Ṫír Ċonaill i gcoṁar le clár
ṫreoraí.
Ċolm Cille d'Ḟoras na Gaeilge. Beiḋ Séamus Ó Duḃċóin, treoraí sléiḃe iomráiteaċ agus cainteoir dúṫċais as an
Tá pacáiste ar fáil do ċeiṫre lá le leaba 'gus
Ḟál Carraċ ag treorú na siúlóide.
bricfeasta trí oiḋċe i dTeaċ Seaic i n-Gaoṫ Doḃair. Cosnóiḋ sé 350 Euro do ċeaṫrú lá i
Cuirfear tús ar an t-siúlóid Lá Ḟéile Colm Cille, 9aḋ
dToraiġ agus turas fillte ar an ḃád
Meiṫeaṁ i n-Gleann Ċolm Cille.
farantóireaċta san áireaṁ. 'S féidir iarratas tuilleaḋ eolais a ḟáil, aċ fios a ċur
Ar an 10aḋ Meiṫeaṁ beiḋ muid ag siuḃail idir Ṫobar
lionra-uisge-dhearg.ca
ċuig sli@forasnagaeilge.ie.
21
FÒRAM COIṀEARSNAĊD
Làiṫean Mór A' Ṁìos - An Giblean 05 - Ciad Là Càisg nan Iùdhach 06 - Gaelach Lán 13 - Deireamh Latha Càisg nan Iùdhach 20 - Gaelach Úr 20 - Deireamh Latha Ramadáin 22 - Là Domhain
Féill Chaluim Cille Biṫiḋ là mòr oirnn air ais a-riṫisd air 9ṁ Òg-ṁios, agus ṫa e sin Féill Ċaluim Cille! 'S fíor naoṁ mór nan Gàeḋeal e ḟé gun daḃt 's gun teagaṁ, agus iarraiḋ ṁuid do'n obair ċun an féill so nas móran a ḋeanaṁ, agus iarraiḋ ṁuid do ṫosaiḋ an obair so gun
Aṫ Ṁìos - An Céitean
teagaṁ a ċairdean!
05 - Gaelach Lán 01 - Féill Bealtainn 08 - Là Màthraichean - Lag B'Omer 19 - Gaelach Úr 25 - Shavuot 27 - Ciad Latha Féill Uaisleachd nam Bhinnipeig
Là Màthraichean Ṫàinig Là Màṫraiċean ċun leinn annso san Dùṫaiċ nan Craoḃ air ais a-riṫisd, agas ṫa là mòr airson teaġlaiċean agus clainne
Aṫ Làrna Ṁìos - An t-Òg-ṁìos 03 - Gaelach Lán 09 - Féill Chaluim Cille 18 - Gaelach Úr 19 - Là nan Athraichean 21 - Uair Àirde na Gréine 30 - Deireamh Bhliadhain na Sgoil
22
ṫairis Dùṫaiċ nan Craoḃ, agas ṫairis an doṁan cuideaċd. Aċ ċan eil Là Màṫraiċean annso 'n Là Màṫraiċean ann sa Seann Ġaiḋealtaċd. Aċ ṫa là ceart leinn ri sin gun teagaṁ, agas ċan eil iad ceart ann sa ḋaċaiḋ ḋùṫċais.
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
Féill Bealltainn 'S Féill Bealltainn an laṫa 'gus féill mór le na Gaeḋeil mar ṫa ṁaid ċun gu saṁraiḋ le sin aṁáin. Ṫa sin air 1ṁ Céitean gaċ aon bliaḋain. Tiocaiḋ daoine 'muiġ trasan na Gaeḋealtaċd agus cuiriḋ iad teine mór do céilliúraḋ an laṫa seo speisialta cuideaċd agus ṫa sin gu gasta. 'S féill an-ṁor le na Gaeḋeil aḃaile 'gus le na Gaeḋeil ṫairis nam ḟarraige cuideaċd.
Là nan Aṫraiċean Ṫa ḋá Là nan Aṫraiċean annseo sa Ġaeḋealtaċd. 'S ciad laṫa air treasaṁ Doṁnaiċ nan Òg-ṁìos gaċ bliaḋain agus ṫa dárna féill air Féill Iósaṗ air 19ṁ Márt gaċ bliaḋain cuideaċd. Ċan ḟuil an laṫan seo leaṫan saoire 'gus ċan ḟuil sin cóir 's ceart! Aċ biṫiḋ ṁaid ċun sin gun ṁall le cuidiċ Dia Ṁór!
lionra-uisge-dhearg.ca
23
n. 1994. O'Riain, Flan as Jones, elic, le Seòr a G o t y a W Lazy 145 4, p. 62, 144 & 9 19 , f. y C a Y Lolf
LORG FOCAL Ainm Àite MAIĠ EO SLIGEAĊ GLEANN CAIRN DOIRE BAILE ÁṪ A CLIAṪ
Biaḋ SALANN PISEANNA CURRAN CÁL UISGE
Ainṁiḋ ean GLUTAN CÙ-ĊOILLE MADAḊ LIAṪ CAT CUTAĊ MAṪ AN DUḂ
24
lionra-uisge-dhearg.ca
CÚPLA FOCLA
TEAĠLAĊ Dealḃ Le Trìnda NicÉigeir
TARḂ Dealḃ Le Trìnda NicÉigeir
'Ḃeil focal, abairt, no dealḃ agad airson Cúpla Focla? Cuir e ċugainn air làraċ-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/
CURAĊAN Dealḃ Le Trìnda NicÉigeir
lionra-uisge-dhearg.ca
25
Gleannsaṁ agus Ath-saoġail 's faclair nuaḋ seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY
DÀNAĊ, ÒRANAĊ ⁊ SGEULAĊ AṪAIR AGUS A ĊUID NIĠEANAĊ (CUID A DÓ) Le Brian Ó Cianaiġ (Gaeḋlig Inis Eoġain)
CasarsaGuru, Getty Images
[Píosa ar iarraiḋ.] [Ó ṫarla go raiḃ an ċuma ar Éamann nár éiriġ go maiṫ leis ṫall i Meiriceá, a ċruṫú sin go raiḃ sé gléasta i gcifleoga, níor ċuir Róise fáilte ar biṫ roiṁe. A aṫraċ ar fad.] Ṫug Éamann an dara cuairt ar ṫeaċ Ṡíle. ‘Is maiṫ a rinne tú 'n baile a ḃaint amaċ,’ arsa Síle. ‘Ó ṫarla go ḃfuil na sean-éadaiḋ céanna ort a ċaiṫ tú sular imiġ tú ní dóiġ liom gur éiriġ leat go ró-ṁaiṫ san Oileán Úr.’ ‘Ná déan breiṫiúnas ar an leaḃar de réir an ċuṁdaiġ,’ arsa Éamann. ‘Caint amaideaċ,’ arsa Síle. ‘Tá súil agam go mbeiḋ fáilte ag Máire agus an táilliúir roṁat.’ ‘Tá mé cinnte go mbeiḋ,’ arsa Éamann. ‘Ní ag aṁarc ar mo ċuid sean-éadaiġ a ḃeas siad murar aṫraiġ siad go mór.’ ‘Ḃeaḋ beagán airgid a ḋíṫ orṫu,’ arsa Síle. ‘Is dóiġ liom go mbeaḋ,’ arsa Éamann. ‘An gcuirfeaḋ sé ionntas ort a ċluinstin go dtig liomsa cuidiú beag a ṫaḃairt dóiḃ?’ ar seisean. ‘Ċuirfeaḋ, go dearfa,’ arsa Síle. ‘Maiṫ go leor,’ arsa Éamann. ‘Beannaċt leat.’ Ag luiḋe na gréine ṫáinig Éamann go teaċ an táilliúra, a ṡeanḃaile féin. Ḃí lúċáir ṁór ar Ṁáire agus an táilliúir é a ḟeiceáil sa ḃaile slán. Ní raiḃ acu de ṁaoin an t-saoġail seo aċ scilling aṁáin. ‘Téiġ ḟad leis an t-siopa,’ 'rsa Máire lena fear, ‘agus ceannaiġ builín aráin agus cupla uḃ.’ ‘Raċaiḋ mise leis,’ arsa Éamann. Nuair a ḃí an péire ar an ḃealaċ go dtí 'n siopa ċuir Éamann a láṁ ina ṗóca 'gus ṡín sé nóta ċúig ṗunta ċuig an táilliúir.
lionra-uisge-dhearg.ca
27
Trìnda NicÉigeir
‘Ceannaiġ cá biṫ atá a ḋíṫ ort,’ ar seisean, ‘agus ġeoḃaimid braon biotáilte fosta a ḃeas aḃaile linn. Beiḋ am pléisiúrṫa againn go dtí an meán oiḋċe.’ ‘Tá seo barraíoċt ar fad,’ arsa an táilliúir. ‘Ná h-abair é,’ arsa Éamann. Ċeannaiġ siad luaċ punta d’earraí lón tí, buidéal biotáilte, tobac agus snaoisín, agus ṫáinig aḃaile. Nuair a ċonnaic Máire an méid a ḃí leo ḃí iontas agus lúċáir uirṫi. Ṡín an táilliúir ceiṫre ṗunnta ċuici agus is beag nár ṫit sí i laige. Ní ḟaca sí 'n oiread sin airgid ón lá a pósaḋ í. ‘Sin pronntanas ó d’aṫair,’ arsa an táilliúir. ‘Beannaċt Dé agus Ṁuire air,’ arsa Máire. ‘Fan ort,’ arsa Éamann leis an táilliúir. ‘Is leat-sa 'n briseaḋ sin. Cuir in do ṗóca é. Seo pronntanas Ṁáire.’ Leis sin, ṡín sé fiċe punnta h-ionnsar Ṁáire. ‘Níl annseo aċ tús,’ ar seisean. ‘Bain an corca as an ḃuidéal sin agus beiḋ deoċ againn.’ D’ól siad sláinte a ċéile go lúċáireaċ agus in am ġairid ḃí béile maiṫ réiḋ ag Máire. Ní raiḃ níos mó áṫais i dteaċ ar biṫ in Éirinn. Nuair a ḃí 'n béile ṫart ṡuiġ Éamann agus an táilliúir ag cois na tineaḋ le toit a ċaiṫeaṁ. Ṡiúil Máire isteaċ sa t-seomra a ḃí in aice na cisteanaí agus ṫáinig ar ais i mbomaite, páiste sé ṁí ar a gualainn. ‘Cé seo?’ arsa Éamann. ‘Seo Éamann óg,’ arsa Máire. Ṡín Éamann óg a láṁ ḃeag ċuig a aṫair mór. ‘Ṡíl mé,’ arsa Éamann, ‘nárḃ ḟéidir an lúċáir a ḃí orainn a ṁéadú aċ buaileann seo amaċ deireaḋ.’ Nuair a ċuala na coṁarsanaiġ go dtáinig Éamann aḃaile ṫáinig siad le fáilt' a ċur roiṁe. Ḃí siad ag iṫe 'gus ag ól go dtí go raiḃ sé anonn go maiṫ san oiḋċe. ‘Tá an t-am againn an Paidrín Páirteaċ a rá,’ arsa Éamann nuair a ċuaiġ na coṁarsanaiġ aḃaile. ‘Tá sin ceart,’ arsa an táilliúir. ‘Nuair a ḃeas an Paidrín ṫart,’ ar seisean, ‘caiṫfiḋ mise péire brístí a ċríoċnú do ṁac Ṗaidí Ṁóir.’ 28
lionra-uisge-dhearg.ca
‘Raċaiḋ mac Ṗaidí Ṁóir gan ḃrístí amáraċ,’ arsa Éamann. ‘Tá do sgríste a ḋíṫ ort agus nuair a ṫiocfas na bocsaí anseo ar maidin ḃéarfaiḋ mise péire brístí do ṁac Ṗaidí mar ṗronntanas.’ ‘An ḃfuil bocsaí leat?’ arsa Máire. ‘Ní ċoinneoiḋ an ċisteanaċ an t-iomlán acu,’ arsa Éamann. ‘Glóir don Ríġ,’ arsa Máire. ‘Áiméan,’ arsa an táilliúir. Maidin lá arna ṁáraċ ṫáinig na bocsaí. Ḃí ainm Ṁáire scríofa ar ċeann aṁáin acu. D’ḟoscail sí féin é agus ní ḟaca sí le linn a saoil raḋarc ar biṫ le cur i gcomórtas leis. Ní ċeannóḋ céad punta na gúnaí síoda a ḃí sa ḃocsa. B’ḟiú an oiread sin eile na hataí agus bróga ban a ḃí 'nn. Ṫáinig mac Ṗaidí 'steaċ nuair a ḃí Éamann agus an táilliúir ag foscailt bocsa eile. Ṫug Éamann culaiṫ éadaiġ dó a ḃeaḋ maiṫ go leor ag prionsa. ‘Ġeoḃaiḋ tú na brístí atá mise a ḋéanaṁ ag deireaḋ na seaċtaine,’ arsa an táilliúir. ‘Beiḋ siad in am go leor,’ arsa an buaċaill. Ṫug sé buíoċas d’Éamann agus ṫáinig aḃaile go lúċáireaċ. Aċ, le sgéal fada a ḋéanaṁ gairid, nuair a ḃí na bocsaí uilig foscailte ṫiocfaḋ le h-Éamann culaiṫ úr agus péire bróg a ṫaḃairt do leaṫ a raiḃ de ḋaoine sa ṗaróiste. Maidin Dé Doṁnaiġ ina ḋiaiḋ sin ċuaiġ Éamann, an táilliúir agus Máire ċun aifrínn. Níl ann aċ gur aiṫin na coṁarsanaiġ iad, ḃí siad cóiriṫe ċoṁ maiṫ sin. Ní raiḃ bean ná cailín sa ṗobal nár ṡeas mar ġeall ar an ġúna síoda a ḃí ar Ṁáire a ḟeiceáil. Agus is cinnte naċ raiḃ beirt ḟear ar biṫ eile sa ṗaróiste a ḃí gléasta ċoṁ maiṫ le h-Éamann agus an táilliúir an lá sin. Ṫarla go raiḃ Róise 'gus Síle agus a gcuid fear ag an Aifreann an lá céanna agus ṫáinig siad ċun cainte le h-Éamann. Laḃair sé leo go carṫanaċ aċ ḃí a intinn déanta suas aige gan mórán tuairisce a ṫaḃairt dóiḃ. ‘Tá lúċáir orm,’ arsa an feirmeoir (fear Róise), ‘gur éiriġ leat go maiṫ i Meiriceá.’ ‘Níl mé ag déanaṁ casaoide ar biṫ,’ arsa Éamann. lionra-uisge-dhearg.ca
29
‘Tar aḃaile linne,’ arsa an siopadóir, ‘agus caiṫ an tráṫnóna againn. ‘Ḋéanfaiḋ Síle dinnéar maiṫ fánár gcoinne.’ ‘Is dóiġ liom,’ arsa Éamann, ‘go dtáinig aṫrú mór ar Ṡíle le cupla lá. Ṫug mé cuairt uirṫi an lá a ṫáinig mé aḃaile agus níor ṫairg sí oiread is cupa tae doṁ.’ ‘An ḃfuil sin fíor, a Ṡíle?’ arsa an siopadóir. ‘Tá,’ arsa Síle. ‘Ḃí mé gnoiṫeaċ san am.’ ‘Seo an Doṁnaċ,’ arsa Éamann, ‘agus níl dúil agam a ḃeiṫ ag tráċt ar rudaí den ċineál sin. Tá réiteaċ déannta 'gam i gcoṁair dinnéara 'gus tá mé ag gaḃáil a ṫaḃairt cuireaḋ don t-sagart paróiste cuairt a ṫaḃairt orainn. Ní ḃeiḋ ganntanas ar biṫ bíḋ ná dí 'gus beiḋ fáilte roiṁ gaċ duine agaiḃ má tá dúil agaiḃ ann.’ D’imiġ Róise 'gus Síle agus a gcuid fear aḃaile agus ċuaiġ Éamann, an táilliúir agus Máire go teaċ an t-sagairt. Ḃí lúċáir ar an t-sagart iad a ḟeiceáil. ‘Tím,’ arsa Éamann, ‘go ḃfuil tú ag gaḃáil ar aġaiḋ go maiṫ leis an Teaċ Pobail Úr ó ċuaiġ mé go Meiriceá.’ ‘Táimid ag déanaṁ ár n-díċill,’ arsa 'n sagart, ‘aċ tá airgead gann.’ ‘Ṫug tú do ḃeannaċt doṁ an lá a d’imiġ mé,’ arsa Éamann,
tí bás?’
‘agus ċuir Dia áḋ mór orm. D’ḟág muid beirt ḃan sa ḃaile
‘Ní raiḃ aon eagla orm,’ arsa Éamann.
mar ġeall ar dinnéar maiṫ a ḋéanaṁ réiḋ agus ba ṁaiṫ
‘Ṫairg mé mé féin do Ḋia 'n uile ṁaidin
linn do ċuideaċta fá ṫuairim an trí a ċlog. Cuir m’ainm
agus ċuir mé mo ḋóċas Ann ar feaḋ an
síos ar son céad punnta 'gus beiḋ an t-airgead aḃaile
lae. Ḃí mé ag saoṫrú mórán airgid agus
leat.’
níor ċuir mé aird ar biṫ ar an aicíd. Aċ
‘Go dtuga Dia a luaċ duit,’ arsa an sagart. ‘Beiḋ mé
go dearfa ḃí lúċáir orm nuair a ḃí cúrsa
annsin ag a trí a ċlog agus tá mé an-ḃuaḋeoċ duit.’
na h-aicíde ṫart agus nuair a ṁoṫaiġ mé
‘Slán leat, a Aṫair,’ arsa Éamann.
mé féin ar mo ḃealaċ ar ais go h-Éirinn.’
‘Go dté siḃ slán,’ arsa an sagart. Ḃí an dinnéar réiḋ ag an trí a ċlog agus ṫáinig an sagart
‘Tá mé cinnte go raiḃ,’ arsa an sagart.
paróiste mar a ġeall sé. D’inis Éamann dó fán ṗláiġ i
Nuair a ḃí 'n dinnéar ṫart ṡuiġ siad ag
Nuaḋ-Eaḃrac agus an dóiġ ar éiriġ sé saiḃir.
cois na tineaḋ. Ba é an Doṁnaċ roiṁ an
‘I gcuid de na tiṫe,’ ar seisean, ‘fuair mé níos mó ná céad
Noḋlag é agus ḃí an aimsir fuar. Ṫáinig
punnta 'gus ḃí cead agam an t-airgead a ċoinneáil.’
marcaċ go dtí an doras agus ċuaiġ an
‘Naċ raiḃ eagla ort,’ arsa an sagart, ‘a ġaḃáil isteaċ ins
táilliúir ċun cainnte leis. Cé a ḃí ann aċ
na tiṫe agus fios agat gur leis an ṗláiġ a fuair muintir an
an siopadóir. Cuireaḋ fáilte ċineálta roiṁe agus ṡuiġ sé síos ag taoḃ an
30
lionra-uisge-dhearg.ca
t-sagairt. ‘Cad ċuige naċ dtáinig Síle?’ arsa Éamann. ‘Tá tinneas cinn uirṫi ó ṫáinig sí aḃaile ón Aifreann,’ arsa an siopadóir. ‘Tá braon sa ḃuidéal seo,’ arsa Éamann, ‘a leiġeasfaḋ tinneas cinn in am ġairid. An dtig leat gloine de a ól?’ ‘Ṫig liom go dearfa,’ arsa an siopadóir. Nuair a rug sé ar an ġloine ina láiṁ ṫóg sé in airde é. ‘Seo do ṡláinte, a Aṫair,’ ar seisean leis an tsagart, ‘agus tá súil agam go raċaiḋ cúis na measarṫaċta ċun tosaiġ go bríoṁar ar fud na paróiste seo.’ ‘Má ḟaiġeann tú cupla ceann eile acu sin,’ arsa an sagart, ‘ní ḃeiḋ cúis na measarṫaċta ag taḃairt mórán trioblóide duit.’ ‘Is maiṫ liom dearmad a ḋéanaṁ ar ḃuaireaṁ an t-saoġail corruair,’ arsa an siopadóir. ‘Tá an Noḋlag coṁgaraċ,’ ar seisean, ‘agus ní Noḋlag ar biṫ Noḋlaig gan braon de ḋrúċt an t-sléiḃe.’ ‘Ní as an Teagasc Ċríostaiḋ a fuair tú an ċainnt sin,’ arsa 'n sagart. ‘Tá tú ceart annsin,’ arsa an siopadóir, ‘aċ braon níos fearr níor ḃlais mé riaṁ. ‘ ‘Go n-déana sé maiṫ duit,’ arsa Éamann. Leis an ḟírinne a ḋéanaṁ ḃí croiḋe maiṫ ag an tsiopadóir. Ḃí náire air smaoineaṁ naċ dtug sé tarrṫáil ar biṫ don táilliúir agus Máire ḟad is a ḃí Éamann i Meiriceá. B’ḟéidir gurḃ é an imní a ḃí air ina ṫaoḃ seo a ṫug air níos mó a n-ól ar an ócáid seo ná a ḃí maiṫ aige. Bíoḋ sin mar atá sé b’éigean d’Éamann agus an táilliúir é féin agus an gearrán a ṫaḃairt aḃaile ag am codlata. Ċuaiġ an sagart aḃaile ag titim na h-oiḋċe agus ní ṫearn Éamann dearmad céad punnta a ċur ina láiṁ nuair a ḃí sé ag fágáil an tí. Nuair a d’éiriġ an siopadóir maidin lá arna ṁáraċ ṫoisiġ Síle, a ḃean, á ċeistniú fán dóiġ ar ċaiṫ sé n-oiḋċe Ḋoṁnaiġ.
‘Ċuaiġ an sagart aḃaile ag titim na h-oiḋċe,’ ar seisean, ‘agus ní raiḃ muid aċ ag toiseaċt an t-am sin. Ḃeirim isteaċ go raiḃ braon maiṫ ólta agam nuair a ṫáinig mé aḃaile.’ ‘Níor ṫáinig tú aḃaile,’ arsa Síle. ‘Tugaḋ aḃaile ar ṫrucail ṫú.’ ‘Tá sin níos fearr ná gan a ṫeaċt aḃaile ar ċor ar biṫ,’ arsa an siopadóir. ‘B’ḟéidir,’ arsa Síle, ‘go mbeaḋ faill agat, anois féin, a insint doṁ an dtáinig aṫrú ar biṫ ar ṫeaċ m’aṫara ó ṫáinig sé as Meiriceá.’ ‘Ṫáinig,’ ar seisean. ‘Tá ceann de na seomraí lán d’éadaiḋ agus bróga.’ ‘Go moltar an Ríġ,’ ar sise, ‘an féidir go ḃfuil tú ag insint na fírinne?’ ‘Is féidir go dearfa,’ arsa an siopadóir. ‘Ní fiú mórán na h-éadaiḋ,’ arsa Síle, ‘mura ḃfuil airgead leis. Ní ṫig leo na h-éadaiḋ a iṫe.’ ‘Tá mé fíor-ċinnte,’ arsa an siopadóir, ‘go ḃfuil na mílte punnta ag d’aṫair ar an ḃomaite. Ṫug sé céad punnta don t-sagart le h-aġaiḋ an tíġ úir pobail.’ ‘Tá mé buarṫa anois nár ṫairg mé cupa tae dó an lá a ṫáinig sé aḃaile,’ arsa Síle. ‘Tá tú mall,’ arsa a fear. ‘Ṡíl tú naċ raiḃ pingin ruaḋ aige nuair a ċonnaic tú na seanéadaiḋ air.’ ‘Ṡíl, ar n-dóiċe,’ arsa Síle. ‘Ḃéarfaiḋ mé coṁairle do leasa duit,’ arsa an siopadóir. ‘Téiġ ḟad le d’aṫair agus iarr a ṗardún. Abair leis go ḃfuil náire ort é a ċastáil ort agus b’ḟéidir go dtaḃarfaḋ sé maiṫiúnas duit.’ ‘Má ṫigeann tusa liom,’ ar sise, ‘ḋéanfaiḋ mé sin.’ Ċuaiġ laeṫa saoire na Noḋlag ṫart go suaiṁneaċ aċ níor ṫáinig Róise ná Síle go teaċ Éamainn. Ḃí imní orṫu agus éad ina cuideaċta. Ḃí aonaċ ar an ḃaile ba ċoṁgaraiḋ an ċéad lá den Ḃliaḋain Úr agus ċuala siad gur ċeannaiġ Éamann an dá ḃó ab ḟearr ar an aonaċ.
Trìnda NicÉigeir
‘An raiḃ an sagart paróiste annsin?’ ar sise. ‘Ḃí,’ arsa a fear, ‘agus is breaġ an sagart é.’ ‘Is dóiġ liom,’ arsa Síle, ‘naċ raiḃ sé sásta tú a ḟeiceáil ar meisce.’
lionra-uisge-dhearg.ca
31
Trìnda NicÉigeir
SLÁN AḂAILE FADA TRASNA AN ḞARRAIGE Le Gráinne Ní Ċaimbeal (Gaeilig Ṫír Ċonaill) (I) Luġ Láṁfada a ṫug siad air Aċ an sroiċeann a láṁ annseo Fada trasna na taoidí N'ḟeadar. (II) B'ḟéidir a ṁéara ḃrú suas Tríd an féar ar an gcnoc Cosúil le an ċromċinn síneaḋ In earraċ na bliaḋna. (III) An gcloiseann tú mé, a Ildánaċ? An ḃfuil do ċluasa fós le cloisteáil Trí uiscí an loċa áit a ḃfuil Sléaċt siad tú? (IV) Deir siad go ḃfuil baint ag uiscí Mar sin má ṡeasaim i solas na gréine Ag féaċaint isteaċ sa linn seo An mbuailfiḋ do ṡúile liomsa? (V) Nó an ḃfuil tú i do'n aṫair ḃaistí anois Sgaoil soar na Síḋe a leiġeas Laoċra tuirseaċ ón gcaṫ Ar nós Cú, mac Luġ? (VI) Cád é 'Slán Aḃaile', go deiṁin? An áit a ḃfuilim annseo anois? Nó an spás laistiġ na cnoic 'S an féidir é iompar linn nuair ṫéann sinn.
32
lionra-uisge-dhearg.ca
TOIĠ ṀAINISIR DOIRE A' ĊOLM CILLE
Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúṫċas www.abbeyhoteldonegal.com
CREIDEAṀ ⁊ SPIORADALAĊD PÁDRUIG AGUS PELIGIUS? Le Ciarán Ó Diamán (Gaeḋlig Ċlann Aoḋa Buiḋe) Tá creid agu (duin' eile gan ainmeaċa seo) ba 'n Aimsear Ṗádruig le linn an Aimsear Peligius le ċéile. Aċ ċan ḟuil creid agam sin! Tá creid agam ba Pádruig 'obair ċun bunaiġ Eaglais Ceilteaċ trasan na Gaeḋealtaċd agus na Ceilteaċd le ċéile bliaḋna ḟada roiṁe n-Aimsear Peligius. Rugaḋ agus togaḋ Peligius sa Ḃreatainn, agus ba Ceilteaċ nó Breatannaċ é ḟéin fosda gan daoḃt. Agus ċuaiḋ sé ar aġaiḋ ċun obair dliġeaċd fosda faoi h-impireaċd agus na h-impire Róiṁ. Agus nuair a ċuaiḋ sé ċun obair sa Róiṁ le h-aġaiḋ cúpla bliaḋna, ċuaiḋ sé 'stiġ Eaglais Críosdaiḋ fosda. Agus nuair a ba sé 'nn, d'oibriġ é ṫuas na staiḋre ċun ceannaireaċd na hEaglaise 'nn sa Róiṁ, agus ba sin doċreidte fá ċoinne fear Ḃreatannaċ san aimsear sin fosda gan daoḃt! Ċuaiḋ sé go Róiṁ sa ḃliaḋna 380 IC b'ḟéidir, agus ṫosaiḋ daoine do ċuairt ċuige ḟéin fosda mar ċonnaic iad ba fear ṁaiṫ leis Ḋia aige. Ċuaiḋ Peligius trasan Afraic Ṫuaḋ, Tír Naoṁṫa 'gus Deisceart na h-Eóraip, agus ṫáinig sluaiġte móra daoine ċuige mar ba sé fear ṁaiṫ. Tá creid agam ba Morgán an ḟíor ainm ar Peligius mar tá Peligius ainm Greigis, agus d'ḟan duine Ceilteaċ leis ainmeaċa 'n aice na h-ainmeaċa ḋútċas agu fosda.
Stephen Barnes, Getty Images Nuair a ba sé 'fás mór trasan impireaċd an Róiṁ, ṫosaiḋ daoin' eile 'n aġaiḋ Peligius mar ba creidiṁ aige ḟéin faoi creidiṁ agus faoi saoirse na n-daoine fosda. Agus tá gearr sgéal ċaill é obair agus ċaill é ċairdean mar sin. Agus ba Peligius faoi tamall eadar 380 IC, aċ eadar 390 IC go 418 IC go h-áiriḋe. Ṡroiċ creidiṁ Peligius go Breatann sa ḃliaḋna 430 IC b'ḟéidir, agus nuair a ba sé 'obair annseo ċar ḋuḃairt Pádruig focal
34
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
aṁáin faoi Peligius, agus tá creid agam sin mar ċa raḃ Peligius beo nuair a ba Pádruig 'obair agus 'troid annseo. Cén fáṫ ċar sgríoḃ é faoi Peligius agus ċar ḋuḃairt é faoi fosda? Agus má ba Peligius beó san Aimsear Ṗádruig, ba Pádruig leis ḟéin nó ba Pádruig an aġaiḋ aige, mar ba sin sgéal mór san Eaglais le linn an t-ám sin! Agus bioḋ suim mór ag Pádruig mar ba Peligius agus é ḟéin daoine 's muinntir na Breatainne. Aċ bioḋ Pádruig an aġaiḋ Peligius mar ba Peligius fear táḃaċtaċ agus fear saoirse na h-impireaċd agus ba Pádruig fear faoi sglaḃaċd b'ḟéidir? Ċan ḟuil ḟios againne 'n ḟíor sgéal annseo, 'ċ tá sin ceist maiṫ naċ ḃuil?
lionra-uisge-dhearg.ca
35
greenphotoKK, Getty Images
PÁDRUIG: AN ĊÉAD FEAR MÓR AN AĠAIḊ SGLAḂAĊD Le Ciarán Ó Diamán (Gaeḋlig Ċlann Aoḋa Buiḋe) Ċuir Pádruig an dliġeanna 'n aġaiḋ sglaḃaċd eadar na Féineaċas, agus ba cóir agus ceart aige nuair a ḋéan sé sin gan daoḃt! Ba muid - na Gaeḋeil - an ċéad duine sa doṁan do ċur deireaḋ ċun sglaḃaċd / sglaḃaíoċd go bráċ ar fad agus ba ċeart iarraiḋ muid an ḃródúil faoi sin fosda! Tá creid agam sgríoḃ Pádruig na Féineaċas ar páipéar le ċéad am sa stair mar d'iarr sé do ċur deireaḋ ċun sglaḃaċd eadar na Gaeḋeil go bráċ ar fad, agus ċa raḃ neart mór aige do ḋéan sin trasan na Gaeḋealtaċd mar ba 'n Ġaeḋealtaċd tíre ḟada móra, 'gus tá sin an sgéal indiu fosda. Aċ ċan ḟuil sin mór in aice leis Ceannada, Aimearaga, Meagsacó 'gus an Airgintín, aċ tá sin tíre ḟada gan daoḃt mar d'iarr daoine loinge maiṫe 'gu do rinn taistil trasan an Ġaeḋealtaċd san aimsear sin, agus ba sin an sgéal go dtí na 1970idí fosda. Agus tá sin deacair do ṡroiċ áiteanna 'gus ceanntair eile indiu. Sgríoḃ Pádruig na Féineaċas ṫíos le céad am, agus ḋéan sé sin do ċur na Féineaċas ar an páipeár agus do ċur iad oifigiúil cuid 's mó fosda. Ba móran dliġeanna 'nn, agus ċuir sé na Féineaċas istiġ sa cúig leoḃar ṁór ina ḋiaiḋ fiċead nó dá ḟiċead bliaḋna nó faoi sin. Agus sgríoḃ sé dliġeanna 'n aġaiḋ sglaḃaċd fosda 'gus tá creid agam ḋéan é sin mar ba sé faoi sglaċaċd nuair a ṫáinig sé 'nnseo ó ḋúṫas. Ba sé faoi sglaḃaċd sa Ḃreatainn agus ba sé faoi
36
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
sglaḃaċd in Éirinn fosda gan daoḃt, agus d'iarr sé do ċur sgrios agus do ċur stadaḋ ċun sin go bráċ air fad! Tá creid agam ba fuaṫ an-ṁór ag Pádruig ċun sglaḃaċd! Ba sé faoi sglaḃaċd in Éirinn fá ċoinne sé / 6 bliaḋna, 'gus nuair a rinn sé 'n éalaiġ amuiġ as sglaḃaċd in Éirinn, riṫ sé trasan sléiḃte, portaiġ agus aḃainn, agus ba maṫġaṁnan agus ainṁiṫe fiaḋain mór sa ṫír seo 'nnsin fosda! Agus in aice le sin, riṫ sé 'muiġ as taoisiġ agus clainn eile mar beaḋ rudaí deacair leis ḟéin má rug iad é 'riṫ amaċ annsin b'ḟéidir. Agus leis an sgéal deacair aige, d'ḟill Pádruig ċun Éirinn agus ċun an Ġaeḋealtaċd ar ais aríst mar ba ċreid aige do ċur deireaḋ ċun sglaḃaċd agus do ċur creidiṁ Críosdaíoċd ċugainne fosda! Tá sé fear an-suimiúil ċugam ḟéin mar sin aṁáin mar tá sgéal doċreidte sin. Agus tá Pádruig fear doċreidte mar ċuir sé deireaḋ ċun sglaḃaċd trasan an Ġaeḋealtaċd nuair a ċuaiḋ sé ċun
muinntirí seo 'gus nuair a ċuir sé creidiṁ na Críost ċugu fosda. Agus tá sin go h-ionntaċ, ionntaċ suimiúil mar 's glaoċ an-ṁór Pádruig mar sin liom aṁáin.
lionra-uisge-dhearg.ca
37
Taig air Ṗatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg
Sgrìoḃaḋ Mìosail
Leaḃar-lann Làn
'Digiteaċ ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile
Faiġ 'inntrigeaḋ air ais cùisean uile
Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca
Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7
No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
LUD LÌONRA H-UISGE DHEARG
Na trí droċ-luċt a tá aig na fir: aig ól an gloine, aig caiṫeaṁ an ṗíopa, 'gus aig leagain druċt go mall 'san oiḋċe. (Sean Fhocail)