LUD
DEASACHADH 11 ÒGMH. / IUCH. 2023
NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG
Saoghal Matt Mac Giolla Phádraig (Cuid III) Le Alasdair Stiúbhart Mag Eoin
I gCoinne na Lotnaidí Le Treabhair Ó h-Airtnéada
Mhic an Diuc Le Ciobha Nic Gille-Ghuirm
PAIDEAR GU NAOBH PHÀDRUIG LE ATHAIR DUMITRU ICHIM PHD
DEASACHADH 11
Dè a Steach Air Cuibhrinn
04
Paidear gu Naobh Phàdruig Le An t-Athair Dumitru Ichim PhD
Aimsear na Meirligh
09
Le Seán Shéamuis Mac a' Chruiteir
Cúpla Focla
19
Gearróg, Madadh Ruadh, agus Mac Tíre
Athair agus a Chuid 21 Nigheanach (Cuid a Trí) Le Brian Ó Cianaigh
Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd Ionadail 06 Nuaidheachd nan Dùthaich 13 Sean Ghàedhealtachd 16 Fòram Coimhearsnachd 21 Dànach, Òranach & Sgeulach 29 Creideamh & Spioradalachd
LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE
Comhghairdis Mór go LUD! Comhghairdis Mór go LUD agus Tìr na Craobh leis an obair ionntach agus an-mhaith ag an Féile Gaedhealach ann amuigh i n-Gleann Uisge Dhearg. Bhí fhios agam bhí sluaighte móra Gaedhealach ann, ach ní bhfuair muid nuachd uaibh annseo. Ach níl sin an sgéal anois buíochas le Dia! Ach bhí sin go h-ionntach do'n amharc ar muinntir mhaith na Gaedheal ann inniu.
Mícheáilín Nic Dháibhéid (Gaeilge Lár Chonnacht)
Na Gàidheil Abú! Bha e sin gasta do'n amhraic daoine Gàidhealach mhath 'ceiliriúidh cùltar agus ceòl nan Gàidheal ann an Gleann Uisge Dhearg ann san Mhanatóba Deas! Chuir sin beò mhath air mo chroidhe do'n fhaic bhideon nan Cruinneachadh Gàidhealach san àite sin. Beannachdan Dhia Mhòr oiribh a' chairdean mhath!
Iain Mór mac Iain Mac Bheathain (Gàilig Ros an Ear)
Spiorad Mhath Oiribh! Thánaig beò 's spiorad mhath oirnn nuair a chunnaic mhuid an obair gasta le làmhan Gàidheil eile anns an Ghleann Uisge Dhearg. Tha sin gasta do fhoghluim mu muinntear eile nan Gàidheal a-mach fo tamall Dùthaich nan Craobh, agus chunnaic 's dh'fhoghluim mhuid mu sin nuair a chunnaic mhuid am Féillire Mòr Gàidhealach anns Ghleann Uisge Dhearg air am bhliadhan seo.
Caoimhe Nic Ghille Guirm (Gàedhlig Caraliana)
Air aghaidh leibh leis an obair briagh! Leanaidh daibh air aghaidh leis an obair briagh a chairdean! Cuirinn daibh anns ag LUD agus Tìr na Craobh obair an-mhath agus 's Fíor Gàidheil daibh gun teagamh. Cuirinn daibh an eòlas ùr chun daoine thairis nan domhan mu'n cùltar nan Gàidheal, agus faighinn daoine ri chéile mar an obair mhath daibh cuideachd.
Fionnuala NicDhòmhnuill (Gàilig Arainn)
02
NÒTA DHEASAICHE Le Trìnda NicÉigeir, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)
Bha 'n samhradh so tàchdarach leis slighean nas móran. Bha 'n onoir mhór agam do chom-chéile ri chéile san Cruinneachamh Gàedhealach ann sa Ghleann Uisge Dhearg. Bha sluagh mór nan daoine 'tig chun am Bord Eòlais, agus bha ceistean agus bha suim an-mhor aca chun Gàedhlig Uisge Dhearg, agus an cànan uile nan Gàedheal ri chéile. Bha sin gasta 's dochreidsinn do chainnt Gàedhlig leis daoine san àite so leis Gàedhlig an-mhath aca fhé, 'gus bha suim aca chun ranganna Gàedhlig chugu gun mhall mar chuir cuid nas móra nan daoine ceistean mu ranganna san àite so. Leis an acras mór aca airson an cànan 's cùltar dùthchas, tha sluaghan Lìonra h-Uisge Dhearg, Tìr na Craobh agus Clann Éirí Gréine 'n-deatamach airson nasgan aiseirigh eadar an Ghàedhealtachd Ùr agus an Seann Ghàedhealtachd cuideachd ri chéile. Bithidh am fòghmhair nas mhath oirnne 'mach as nan gortan ghàrraidh leis na Gàedheil Uisge Dhearg. Cuiridh mhuid pleannan ri chéile airson ranganna Gàedhlig gun mhall mar sin leis dòchas air bith.
An Ionntanas Móra Bhí h-ionntanas móra orm nuair a chonnaic mé na sgaifte mór ann i n-Gleann Uisge Dhearg. Bhí sin go h-ionntach agus an-suimiúil do'n amharc agus do fhoghluim faoi daoine Gaedhealach ann amach ar na Machairean Móra! Cha rabh fhios agam futhu roimh a chonnaic mé 'n chláranna deas thuas ar U-Tube 'gus GRMMA oraibh leis an eolais nuadh orm agus orainne faoi na Gaedheil trasna na dtonnta indiu!
Géaróidín Nic Lochlainn (Gaedhilig Inis Eoghain)
Manatóba gu Bràch 's Abú! Bha mise gu gasta nuair a chunnaic mi na sluaghan mór nan Gàidheal ann san Mhanatóba. Chaidh mhuid ann san àireimh an-mhor bho 1880an air aghaidh. Bu cheart tha Tìr Mhic Gill-Eain am fìor ainm-àite airson Mhanatóba.
Eoin Eachuinn Mac Gill-Eain (Gàilig Muile)
lionra-uisge-dhearg.ca
'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?
POST-D SINN
POST D'AR BOGSA PO
Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca
ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7
lionra-uisge-dhearg.ca
TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
03
NUAIDHEACHD IONADAIL
I gCoinne na Lotnaidí Le Treabhair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Mhumhain) Sgríobh mé faoi dhúshláin na feirmeoireachta san oir-thuaisceart Mhinneasóta, 'gus tá lotnaidí sa mheascán sin. Tá cuid acu an-bheag ach flúirseach, agus tá cinn eile níos mó 'gus níos annamh. Déanfaidh mé cur síos ar roinnt anseo. Tá lotnaid bheag olc amháin is ea an Bachlógpéist Sprúis. Is larbha é Leamhán Beag Liath, agus cothaíonn sé spíonlach nuadh earraigh. Tá Crainn Sprúis diana 'gus is féidir iad a sheasamh an sgrios. Ach tá Giúis Balsaim níos tairisceanna 'gus 's féidir a maraíodh i gceann cúpla bliadhain. Ó sgríobh mé go deireannach faoin bhfadhb seo, tá go leor Crann Giúise h-inmhíolaith' eile bainte 'nuas againn. Bh' áit a raibh cuid acu ina seasamh, tá crainn nuadh tosaithe ag fás. Rinne duine acu an t-ainm "Balsam". Tá Poibleog Balsaim crann deas, agus an-mhath a húsaideach. Tugtar "balm gilead" air ag daoine h-áirithe. Tá duilleoga cruth álainn air a iompaíonn ór iontach san Fhómhar. Tá a roisín in úsáid le h-am fada le h-aghaidh leighis, agus tá sé an-cumhra. Mar sin…tá an lotnaid seo á láimhseáil go maith. Le déanaí bhí trioblóid againn le lotnaidí eile. Tá Easóga, Madraí Crann, agus Minceanna 'gainn, agus tá siad contúirteach dár sicíní, Cearca Franncach, agus coiníní.
04
lionra-uisge-dhearg.ca
Mharaigh Easóg sicín agus sicíní óga an t-seachtain seo, 'gus mharaigh Minc ceathrar coiníní 'gainn dhá mhí ó shin. Tá ainmhithe seo an-cleasach agus tá siad marfóirí féin. 'S éifeachtúil...ach leis an-álainn. Mothaíonn sé aisteach fuath agus grádh a thabhairt iad. Déanaimid iarracht iad a ghaisteáil ionas go stopann siad den mharú. Sgaoilimid i bhfad ar shiúl iad. 'S uaireanta maraítear iad go daonnachtúil. Feicfimid lotnaid samhraidh eile go gairid. Fásaimid grán buidhe cruadh ar ár bhfeirm, ach is an péist Cluaisearbhair féidir a bheith ina fhadhb. Tá sé larbha de Leamhan Bhán agus itheann é roinnt codanna den phlanda. Is féidir leo cur isteach ar an bhFómhar go dona. Croithimid créafóg diatómúil isteach ar an ithir agus ar phlandaí ag an gcéad chomhartha chun inmhíolú a chosc. Dealraíonn sé go n-oibríonn sé seo go maith, agus tá ár grán buidhe cruadh sláintiúil. Is ábhar imní é lotnaidí anseo. 'S díreach mar atá ar fheirmeacha in áit ar bith. Is ábhar imní iad lotnaidí anseo, díreach mar a bhíonn siad ar fheirmeacha na h-áit' ar bith. Déanaimid an méid is féidir linn chun iad a laghdú.
lionra-uisge-dhearg.ca
05
DEREKMcDOUGALL
NUAIDHEACHD NAN DÙTHAICHNAL
Mhic an Diuc Le Ciobha Nic Gille-Ghuirm (Gàedhlig Caraliana) ‘S ainm ùidh no suim an-seo eadar na Gàidheil Caraliana ‘gus a’ Ghaidhealtachd Caraliana, ‘gus tha e sa Ghaidhealtachd Caraliana ‘mhàin. Chan fheil e sin san àit’ eile, ‘gus thánaig an t-ainm gu beò seo mar chuir diuc Árra Gháidheal an sluaghan móran Gàidhealach a-muigh as do dhachaighean acu mu’n 1760an, 1770an agus ri linn 1800an cuideachd, agus bha e sin an-cruadh an aghaidh nan duillean gun daobht! Bha e sin ri linn nan Fuadaichean nuair a chuir na tighearnan talamh (leis croidhean Gallda acu) na duillean a-muigh as nan dachaighean acu ‘gus a-muigh as nan talamh cuideachd! Bha ead cruadh, garbh agus fhola ‘n aghaidh nan duillean Gàidhealach mar bha mhuid ann air nan talamh fo mìltean air mìltean air mìltean bliadhan roimh sin! Chuir na muinntear Diùra ‘n t-ainm so air gach droch-duillean cruadh ‘s gharbh nuair a fhuair ead gu Caraliana ré 1700an ach ré 1800an gu h-àiridh. Bha fhearg an mhor acu mar chuir diuc Árra Gháidheal ead a-muigh as do dhachaighean acu air Diùra mar dh’iarr e do chur caoraich agus bà Ghallda ‘nn, agus dh’ionnsaidh saighdearan Ghallda gu Diùra 'nnsein, agus rinn ead sgrios gharbh fhuil an aghaidh agus rinn e ‘s ead sin ré 1820an agus 1830an cuid mhór. Dh’éirich nan duillean a-mach an aghaidh nam Fuadaichean ann air Diùra, ‘ch cha robh gunnaithean agus armàiltean mìleatan móran acu ‘nn, agus chuir na saighdearan Ghallda teine gu gach taigh air Diùra 06
lionra-uisge-dhearg.ca
cuideachd. Fhuair ciadan air ciadan daoinne bàis mar sin amhàin, agus chaidh daoinne Diùraich thairis na tonn gu Caraliana do’n éalaich a-muigh as na tighearnan talamh agus chun gu fíor saorsa ‘nnso sa Caraliana gun daobht! Nuair a fhuair ead dachaighean nuadh acu ‘nnso, chuir na Diùraich an t-ainm – Mhic an Diuc – chun air gach droch-fhear a thánaig air slighe thugu. ‘S Mhic an Diuc ri chéile leis Mhic an diabhail no Mhic Dòmhnull Dhubh cuideachd. Ach tha e Mhic an Diuc annso bho n-aimsear sin – Aimsear na Fuadaichean ann sa Seann Ghaidhealtachd. Chualaidh mi -Nic an Diuc – le droch-bhean ‘s droch-bhean òige ‘nnso cuideachd, agus bha ead leom nuair a bha mi sa sgoil agus san Ard-sgoil cuideachd tha tha.
lionra-uisge-dhearg.ca
07
A-Shropshire-Lad
Deir duilean – A mhic an diuc – chun duile no duillean duillich, duillean brònnach agus chun air duillean mallachd ortha cuideachd mar tha e sin fíor gun daobht! Thòisich an t-ainm a mhic an diuc le teanngan nan Diùraich gu h-àiridh, agus cha robh dhearmad ead fhé mu’n nan Fuadaichean air Diùra ‘gus mu’n tursan gharbh thairis nan tonntan gu Caraliana, ‘gus dh’éirich ead a-mach an aghaidh Sasainn agus an aghaidh nan tighearnan talamh ré Cogamh Saorsa na h-Aimearaga (1775 gu 1783), Dàrna Cogamh na Saorsa (1812 gu 1815) agus thug na Diùraich gunnaithean, raidhfilean agus claidhimh thun dachaigh san Albainn ‘s Éirinn ri linn gach éirich a-mach agus gach cogamh nan talmhan agus gach cogamh fo saorsa cuideachd, agus rinn ead e sin mar dh’iarr ead fíor dìoghaltas acu ‘n aghaidh Sasuinn agus an aghaidh nan tighearnan talmhan agus chuir ead – na Diùraich cuid mhor – an armàiltean thun an Seann Ghaidhealtachd mar bha fearg mór agus fuath dochreidsinn acu ‘n aghaidh nan Gaill mar a fhuair ead, ach a fhuair na shinsearan a thánaig eadarthu dhìbeart a-muigh as do dhachaighean chun tìr Gallda ‘s gharbh gun ceartas agus gun cuidich, agus chaidh ead air aghaidh le sin so gu Cogamh nan Stàidean (1861 gu 1865). Agus thug ead cuideachd eile chun duillean Gàidhealach air ais a-rithist ré 1880an gu 1920an, agus bha bochdanas an mhor acu 'nnso san àimsear sin cuideachd gun daobht!
08
lionra-uisge-dhearg.ca
Matt Hanns Schroeter, Unsplash
Aimsear na Meirligh (1713 go 1735)
Le Seán Shéamuis Mac a' Chruiteir (Gaedhilig Theilinn) Nuair a d'fhoghluim na sluaighte Fíor Gaedheal ba suim ag na bhFranncaigh do chur stad an cogadhachd in éadan Sasuinn, chuaidh agus thosaidh na Fíor Gaedheil faoi Talamh an Éisg agus Nuadh Fhrainng ar an ionnsaigh fíochmhar agus ghlic in éadan na Gaill ann sa Dhùthaich nan Craobh leis ruaigeanna fíochmhar, agus dhéan iad sin gan cuidiú 's na bhFranncach anois! Ba fearg mór acu chun na bhFranncach agus chun riaghaltas an Fhrainng anois mar sin. D'iarr riaghaltas an Fhrainng do chur stad an ruaigeanna Gaedhealach in éadan ar bailí na Sasannaigh le taobh tráigh Dùthaich nan Craobh, ach cha rabh neart agus cha rabh eolas acu do chur stad chun an ruaigeanna mar d'oibrigh na Fíor Gaedheil amuigh as bailí mór na bhFranncach anois, ach fuair iad cuidiú maith as na bailí beag na bhFranncach mar d'iarr na n-daoine Franncach ann do chur na Gall-Shasannaigh amach as Dùthaich nan Craobh mar d'iarr iad fíor cosanta, fíor saoirse 'mach as na Sasannaigh go brách ar fad gan dabht. Thosaidh iad - na Fíor Gaedheil - amach leis an ruaigeanna 'ríst gan cuidiú 's riaghaltas an Fhrainng i mhí Nodlaig sa bhliadhan 1713, agus rinn iad ruaigeanna mór le taobh tráigh Talamh an Éisg, agus le taobh tráigh Sasuinn Nuadh ar Lá Nodlaig 1713 go h-áirithe. Ba fhearg mór ag na Sasannaigh agus ag na Franncach mar sin amháin, ach cha rabh iad anonn do chur stad
lionra-uisge-dhearg.ca
09
chun an ruaigeanna nuadh. Ar lámh amháin ba 'n ruaigeanna comhaireachd agus éirigh amach in éadan Sasuinn, agus ba sin fíor, agus ar lámh eile ba sin éirigh amach in éadan an Frainng fosta mar d'iarr riaghaltas an Fhrainng do chur na Gaedheil chun obair fá choinne iad fhéin amháin, agus cha rabh suim agus cha rabh iad curamach fúinn san am sin gan dabht. D'iarr na Gaedheil do chur riaghaltas an Fhrainng ar an bhóthar ceart fúinn, mar d'iarr iad do chur comhaireachd mór in éadan na Gaill go brách ar fad. Ba caithréim mór ag na Gaedheil eadar an Gheimhreadh sa 1713 go an Samhraidh 1714, agus bhuaidh iad cathanna 'gus ruaigeanna 'n éadan bailí Sasannach le thaobh tráigh Caraliana agus Sasuinn Nuadh. Chuaidh iad go an Spáinn Nuadh (Meacsacó inndiu) agus fuair iad cuidiú ana mhór as an Spáinnigh, mar d'iarr iad do lean ar aghaidh leis cogadhachd in éadan Sasuinn agus in éadan Sasuinn Nuadh ann san Dùthaich nan Craobh. Eadar 1714 go 1715, chuaidh na Fíor Gaedheil ar an ionnsaigh 'ruaig in éadan bailí Sasannach i gCaraliana 'gus le taobh tráigh Sasuinn Nuadh fosta. Chuir iad eagla mór chun riaghaltas agus muinntir Gall ann gan dabht. Agus d'fhill iad chun sábháilte san Spáinn Nuadh ina dhiaidh an aimsear ruaigeanna. Eadar 1715 go 1722, sheol iad thuas agus thíos tráigh Dhùthaich nan Craobh agus rinn iad ruaigeanna 'n éadan bailí Sasannach fosta 'gus chuir iad gach bailí le taobh tráigh Caraliana go teine nuair a rinn iad ionnsaigh ann. Fuair na Gaedheil cuidiú mór as na Spáinnigh, agus ba 'n cuidiú go h-ionntach tábhachtach nuair a rinn iad ionnsaighe 'gus 10
lionra-uisge-dhearg.ca
ruaigeanna 'n éadan na Gaill, thug na Spáinnigh cosanta orthu faoi bratach an Spáinne fosta. Agus chuaidh iad ar an ionnsaighe fada mór eadar 1715 go 1722 mar Ceatharamh Cogadh na Séamasaigh san Albainn (1715 go 1721) agus d'iarr iad do chuidiú na Fíor Gaedheil 'troid abhaile, 'gus ba siad an caithréim leis sin gan dabht. Chuir na Gaill cabhlach láidir do chosainnt tráigh Aimearaga le linn Cogadh na 1715 mar sin amháin, ach dhéan iad sin do chosainnt an tráigh as na Gaedheil faoi bratach agus faoi chosainnt an Spáinn go h-áirithe. Eadar 1723 go 1724 agus eadar 1725 go 1726; sheol ceathar loinge Gaedhealach thuas agus thíos tráigh Aimearaga 'ionnsaigh in éadan na Gaill, agus sheol iad eadar an Spáinn Nuadh go Talamh an Éisg agus rinn iad ruaigeanna 'n éadan bailí Gallda 'gus in éadan loinge h-iasgaire Gallda 'mach ar an fharraige fosta. christine murphy, Unsplash
Sa bhliadhan 1727; rinn iad cúpla ruaigeanna móra 'n éadan tráigh Caraliana 'gus Sasuinn Nuadh fosta. Ach tháinig na Gaill in éadan orthu leis díoghaltas mór agus chuir iad sluagh mór na Gaedheil go báis amach ar an fharraige fosta. Eadar 1728 go 1730 agus eadar 1731 go 1732; d'fhill na Fíor Gaedheil chun an throid in éadan Sasuinn amach ar an fharraige 'ríst, agus bhí siad faoi bratach an Spáinn aríst fosta. Bhuaidh iad caithréanna 'n éadan na Gaill leis ruaigeanna fíochmhar, agus rinn na Gaedheil sgrios gharbh in éadan iasgairithe Sasuinn ann san Dhùthaich nan Craobh aríst. Ba fhearg fíochmhar mór acu nuair a d'fhoghluim iad faoi 'n éirigh amach mór abhaile 'n éadan na Gaill 'goid an biadh amach as na daoine. Agus chuir iad céadta 's céadta Gall go báis ann amach ar an fharraige mór leis díoghaltas an mhór fosta. Eadar 1734 go 1735; rinn na Gaedheil ruaigeanna fola 'n éadan na Gaill i gCaraliana, na Gaill san Achadh an Iúbhair agus in éadan Sasuinn Nuadh go h-áirithe,
lionra-uisge-dhearg.ca
11
christine murphy, Unsplash
'gus ba siad an caithréim leis an ruaigeanna eadar Earrach 1734 go Gheimhreadh 1734 go 1735. D'fhill iad chun an Spáinn Nuadh san earrach 1736 mar chaill iad uimhir agus sluagh mór 'troideadh in éadan na Gaill, agus ba tuirseach an-mhor ag na Fíor Gaedheil annseo fosta. Rinn iad beó nuadh acu san Spáinn Nuadh, agus bhí sábháil mór acu orthu faoi bratach an Spáinn ó 1735 / 1736 ar aghaidh. Chuir na Gaedheil Thalamh an Éisg, na Gaedheil Achaidh an Iúbhair agus na Gaedheil an Spáinn Nuadh an t-ainm Aimsear na Meirligh chun na bliadhanta 1713 go 1735 mar ba na Fíor Gaedheil 'obair agus ag troid amuigh as cosannt agus amuigh as gach riaghaltas mar ba iad amháin fhéin le linn an aimsear seo gan dabht.
12
lionra-uisge-dhearg.ca
SEAN GHÀEDHEALTACHD
Nuair a Fuair Matt Mac Giolla Phádraig báis (Cuid III)
Le Alasdair Stiúbhart Mag Eoin (Gaedhlig Fearnmhaigh) Bhí cathanna ‘s troideanna móra le taobh an teorann eadar Fear Manach ‘s Fearnmhaigh ina dhiaidh an Connradh. D’imirt Comórtas Uladh i n-Doire a’ Cholm Cille ar 22adh Eanáir 1922. D’fhág sé charr amuigh as Muineachán ar lá roimhe leis na fir do ghlac i gComórtas Uladh, agus bhí sluagh mór na fir eadar na h-Óglaigh fosta. Rinn na Míliste Dhubha na charra stad i Stáisiúin
Trìnda NicÉigeir
Dhroim Mhóir, agus d’fhogógra siad amach fuair siad armáilte ar an fir ann agus ina dhiaidh sin fuair deichnuir fir faoi ghabhail annsein. Bhí na h-Óglaigh faoi cheannus Dómhnull Ó h-Ógáin, agus bhí sé ceannphort Cúigiú Rannán Tuaisceart. Chuir na Míliste Dhubha na fir go campa priosún ar Ómaigh gan mhoill. D’fhan na h-Óglaigh le na seanns agu do chur díoghaltas ar na Míliste Dhubha ‘gus do fhaigh saoirse le do chairde ‘gus fhuair iad sin ar Dé Sathuirne 11adh Feabhra 1922. Bhí sluagh Míliste Dhubha ar an traein eadar Baile Nuadh na h-Arda go h-Inis Ceithleann. Bhí ‘n pleann ar an Gaedheil do chur stad an traein nuair a thánaig sin go Cluain Eois, agus d’iarr na h-Óglaigh do chur sluagh mór na Míliste Dhubha faoi ghabhail gan mhoill. Bhí plean acu do’n abair chun na Goill faoi na cimí Gaedhealach ar Ómaigh. Cha rabh na Míliste Dhubha cúramach 's ceart faoi ‘n teorann agus bhí armáilte acu.
lionra-uisge-dhearg.ca
13
Trìnda NicÉigeir Thánaig Matt Mac Giolla Phádraig leis an phlean do chur na Míliste Dhubha faoi ghabhail i gCluain Eois, ach d’iompaigh iad ar traein eile nuair fhuair na h-Óglaigh Muineachán san áit seo ‘gus bhí mór an truagh sin. Chuaidh Matt Mac Giolla Pádraig chun an fhuinneog traein Inis Ceithleann, agus sgairt sé ‘mach: “Cuiridh do lámha suas agus chan bheidh linn ag teine chugu”. D’osgail fear Míliste Dhubha ‘mach ar do chúil. Fuair Matt pileara ‘stigh do churp aige ‘gus fuair sé bás ann. D’osgail na h-Óglaigh teine beo chun ar na Míliste Dhubha ‘nn gan mhoill, agus leis díoghaltas Dia acu fosta. Fuair cúigear fear Míliste Dhubha bás ann le linn an chath. Agus theith sluagh eile le taobh an bóthar iarann chun an teorann go Fear Manach gan mhoill. D’fhág iad na fir eile Míliste Dhubha ‘nn gan cosaint mar bhí fir gan misneach acu gan amharas. Ghéill na fir eile Míliste Dhubha chun na Gaedheil, agus fuair siad cearta cogaidh acu as na h-Óglaigh Gaedhealach, agus fuair iad an cearta leo ina dhiaidh a chuir iad Matt Mac Giolla Phádraig go bás. Chuir na Gaedheil iad faoi ghabhail. Bhuaidh na Gaedheil an cath seo ‘gus bhí sin ceart mar thug Matt traineal anmhaith orthu fosta gan amharas. Chuir na h-Óglaigh an churp Matt ar an talamh, agus fhuair sé Cearta Deireannach Naomhtha 's Monsignor Mhic a' Bháird. ‘S cuimhne linn Matt Mac Giolla Phádraig inndiu leis onóir mór.
14
lionra-uisge-dhearg.ca
TOIGH MHAINISIR
DOIRE A' CHOLM CILLE
Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúthchas www.abbeyhoteldonegal.com
FÒRAM COIMHEARSNACHD
Làithean Mór A' Mhìos - An t-Òg-mhìos 03 - Gaelach Lán 09 - Féill Chaluim Cille 18 - Gaelach Úr 19 - Là nan Athraichean 21 - Uair Àirde na Gréine 30 - Deireamh Bhliadhain na Sgoil
Ath Mhìos - An t-Iuchar 03 - Gaelach Lán 06 - Ciad Latha Féis Dúthchais 09 - Deireamh Latha Féis Dúthchais 17 - Gaelach Úr 26 - Tisha B'Av 28 - Muharram
Ath Làrna Mhìos - An Lùnastal 01 - Gaelach Lán - Lughnasadh - Là Traolach Mac an t-Seannaich 06 - Ciad Latha Féill Dúthchais Mór 16 - Gaelach Úr 18 - Deireamh Latha Féill Dúthchais Mór
16
Latha Féill Dúthchais Mór So féill seachdáin tábhachtach mór ann san Bhinnipeig, Ghleann Uisge Dhearg agus bithidh gach aon naisean ann mar thánaig ead chun nam Machairean Móra ri linn aimsear eachdruidh. Chuir sin eólais a-mach mu gach aon daoine 'nnso sa Ghleann Uisge Dhearg. Déanaidh e sin leis féisean beag, eólais agus ceilirúdh. 'S féis so h-osgail gu gach aon muinntear annso do chur nuadhachd 's eólais mu muinntear fhé le daoin' eile.
Là Traolach Mac an t-Seannaich So latha san onóir na Traolach Mac an t-Seannaich agus an reith mór fada thairis Tír nan Craobh (Chanada) eadar Baile Séain air Talamh an Éisg gu Cuan Tàirneach sa Thír Chaluim Cille. Rinn e sin do chur sgairt nuadhachd a-mach mu h-aillse. Rugamh Traolach sa Bhinnipéig, Gleann Uisge Dhearg, agus bha fear Métis e fhé. Chall e do chois aige 's dheidh timpiste carbad.
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
Là Canada So latha airson Seann Canadaich agus an Chanadaich Ùr. Bha sin an àm san eachdraidh nuair a thánaig Canada ri chéile 'staigh san Cónaidhm Mór. Tha sin air 1mh Iuchar gach aon bliadhna.
Lughnasadh Bithidh Féill Lùnastal leinn sa mhios so chugainn. Bithidh daoine ri chéile thairis na Sean Ghaidhealtachd le teine cnáimh air an latha sin so. 'S féill an-tábhachtach agus anmhor le h-aghaidh na Gáidheil Críosda agus le na Gáidheil Draoidh cuideachd. Tha sin féill amhain nuair a bithidh mhaid ri chéile le h-am so mhath.
lionra-uisge-dhearg.ca
17
O'Riain, Flann. 1994. Lazy Way to Gaelic, le Seòras Jones, Y Lolfa Cyf., 1994, p. 95, 151 & 162
LORG FOCAL Ainm Àite THÍR CHONAILL TALAMH NAM BÒH THÍR EOGHAIN MEACSACÓ SASUINN NUADH
Biadh MEACAN BÁN GAIRLEOG GUNNAIRE CÍOBHAÍ BANANA
Ainmhidhean GEARRÓG MAC TÍRE GRÁINNEOG MADADH RUADH SPIDEOG
18
lionra-uisge-dhearg.ca
CÚPLA FOCLA GEARRÓG
Dealbh Le Trìnda NicÉigeir
MADADH RUADH Dealbh Le Trìnda NicÉigeir
'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla? Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/
MAC TÍRE Dealbh Le Trìnda NicÉigeir
lionra-uisge-dhearg.ca
19
Gleannsamh agus Ath-saoghail 's faclair nuadh seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY
Gustavo Fring, Pexels
DÀNACH, ÒRANACH & SGEULACH ATHAIR AGUS A CHUID NIGHEANACH (CUID A TRÍ)
Le Brian Ó Cianaigh (Gaedhlig Inis Eoghain) Tamall gearr ina dhiaidh seo tháinig bacach go teach Éamainn lá amháin agus é ag cruinniú buidéal. ‘Tháinig tú go dtí an teach ceart,’ arsa Éamann. ‘Tá lán mála de bhuidéil folmha anseo agus airdigh leat iad.’ ‘Cé acu is fearr leat dornán cnaipí a fháil nó ar mhaith leat cupla ró de bhioráin?’ arsa an bacach. ‘Tá sé beag go leor agam rud inteacht a thabhairt ar son na mbuidéal.’ ‘Níl rud ar bit a dhíth orm,’ arsa Éamann. ‘Tá lúcháir orm a bheith réitithe leo. Ar chuala tú nuadhacht ar bith ar do shiúl?’ ar seisean leis an bhacach. ‘Chuala mé sgéal a chuir iontas orm,’ arsa an bacach. ‘Tá an caisleán seo thall agus an méid talaimh atá i bhfostó leis le díoghal ag deireadh na míosa. Tá an fear ar leis é ag gabháil a chónaí i mBaile Átha Cliath.’ ‘An féidir sin?’ arsa Éamann. ‘Sin an fheirm is fearr sa chonntae.’ ‘Níl feirm níos fearr ó seo go Béal Feirste,’ arsa an bacach. ‘Cad é an méid is fiú 'n áit?’ arsa Éamann. ‘Bheadh an talamh saor ar chúig chéad déag punnta 'gus tá a fhios agat féin gur fiú cúig chéad punta an caisleán,’ arsa 'n bacach.’ ‘Sin mórán airgid,’ arsa Éamann. ‘Táimid ag caint anois ar luach na h-áite,’ arsa an bacach, ‘ach níl fear ar bith sa taobh seo den chonntae a bheadh ábalta an oiread sin airgid a dhíol.’ ‘Is deacair sin a insint,’ arsa Éamann, ‘ach beidh a fhios againn an sgéal go h-iomlán roimh an Fhéile Bhríghde.’ Tháinig an lá a raibh an caisleán le díol. D’éirigh Éamann go luath ar maidin agus dúirt sé leis an táilliúir a theacht leis ionsar an díoghail phoiblí. Bhí lúcháir ar an táilliúir sin a dhéanamh ach ní raibh a fhios aige cad é a bhí in intinn Éamainn. ‘Cuirfidh sé isteach tamall den lá,’ arsa Máire nuair a bhí an péire ag fágáil an tí. Tháinig an díoghaltóir poiblí ag an mheán lae agus bhí lúcháir air nuair a chonnaic sé go raibh cruinniú mór daoine láithreach. Sheas sé ar bhocsa agus rinne óráid ag moladh na h-áite a bhí sé ag gabháil a dhíoghal.
lionra-uisge-dhearg.ca
21
Trìnda NicÉigeir
‘Ní gach lá,’ ar seisean, ‘a bhfuil tithe mar seo á n-díoghal sa chonntae seo ‘gus má fhaighim luach measartha tá cead agam an margadh a chríochnú inniu. Cé a bhéarfas an chéad tairiscint domh?’ Bhí fear mór, ard ina sheasamh comhgarach ag an bhocsa agus dubhairt sé: ‘Bhéarfaidh mise míle punta duit ar an áit.’ ‘Sin tús i gcás ar bith,’ arsa an díoghaltóir poiblí. ‘Níor thóg míle punta an caisleán,’ ar seisean, ‘gan trácht ar an talamh. Tá mé 'g fanacht ar thairiscint níos fearr.’ Níor labhair duine ar bith ar feadh cupla bomaite agus fá dheireadh dúirt Éamann: ‘Bhéarfaidh mise aon chéad déag punta duit.’ Bhí aithne ag an díoghaltóir ar Éamann agus bhí a fhios aige go maith nach dtiocfadh leis poll muinchille bheiste a cheannach an lá a d’fhág sé an baile le a ghabháil go Meiriceá. ‘Tar isteach sa chaisleán bomaite,’ ar seisean le hÉamann. ‘Beidh mé ar ais i mbomaite,’ a dubhairt sé leis na daoin' a bhí cruinnithe. Nuair a chuaigh siad isteach sa chaisleán labhair an díoltóir le h-Éamann go h-íseal. ‘Tá a fhios agam,’ ar seisean, ‘gur fear ionraice atá ionat agus ba mhaith liom a chluinstin sula dté mé níos faide chun tosaigh an féidir go bhfuil tú ábalta aon chéad déag punnta a dhíol ar son na h-áite seo?’ ‘Níl mé ag iarraidh ort m’fhocal a ghlacadh,’ arsa Éamann. Leis sin tharraing sé amach leabhar bainc agus shín chuig an díoghaltóir phoiblí é. ‘Ní ghlacfainn mionna aon fhir dá bhfuil anseo inniu go bhfuil tú chomh saibhir is atá tú,’ arsa an díoghaltóir nuair a d’fhoscail sé an leabhar. ‘Gread leat,’ arsa Éamann, ‘agus má cheannaím-se ‘n áit cuirfidh mé síos an t-airgead i n-díoghalaíocht amháin.’ ‘Tá aon chéad déag tairgthe domh,’ arsa an díoghaltóir poiblí nuair a chuaigh sé suas ar an bhocsa arís. ‘Dhá chéad déag,’ arsa an fear mór a thug an chéad 22
lionra-uisge-dhearg.ca
tairiscint. ‘Dhá chéad déag go leith,’ arsa Éamann. Níor labhair an fear mór ní ba mhó agus, fá dheireadh, dubhairt an díoghaltóir poiblí: ‘Is leat an caisleán, a Éamainn, agus an méid talaimh atá i bhfostó leis. Cuirfidh mé síos d’ainm agus tá súil agam gur fada a bheas do réim sa chaisleán seo.’ ‘Go raibh maith agat,’ arsa Éamann, ‘ach ó tharla go bhfuil mise ag éirigh sean ba mhaith liom ainm an fhir seo a chur síos ar son na h-áite.’ Bhí a lámh aige ar ghualainn an táilliúra fhad is a bhí sé ag caint agus thuig an díoghaltóir poiblí cad é mar a bhí. Is beag nár thit an táilliúir bocht i laige. Ní raibh a fhios aige cé acu a bhí sé ina sheasamh ar a cheann nó ar a chuid cos. Díoghaladh an t-airgead ina chnap amháin agus tháinig Éamann agus an táilliúir abhaile leis an nuadhacht a insint do Mháire. ‘Coinnigh suas do chroí, a Mháire,’ arsa Éamann nuair a tháinig sé isteach ar an doras. ‘Is gairid go mbeidh tú ‘do chónaí sa chaisleán.’ ‘Chuala mé,’ arsa Máire, ‘go bhfuil an fear ar leis an caisleán ag gabháil a chónaí i mBaile Átha Cliath.’ ‘Tá an fear ar leis an caisleán annseo,’ arsa Éamann. ‘Féadann tú comhghairdeachas a dhéanamh leis.’ ‘An ag déanamh grinn atá an péire agaibh?’ arsa Máire. ‘Beidh ionntas ort a chluinstin,’ arsa an táilliúir, ‘gur cheannaigh d’athair an caisleán inniu, agus gur chuir sé síos m’ainm-se ar son na h-áite. Ní féidir linn buadhochas a thabhairt dó mar ba chóir dúinn ach guím go dtabharfaidh Dia saoghal agus sláinnte dó 'gus Glóir na bhFlaitheas nuair a fhágfas sé an saoghal seo.’ ‘A athair dhílis,’ arsa Máire, ‘inis domh cad é an dóigh a dtig liom mo chuid buadhochais a thaispeáint ar son do chuid cineáltais.’ ‘Tuilleann do chroidhe maith a sheacht n-oiread,’ arsa Éamann. ‘Chuir Dia comrádaí maith chugat agus ní thearn mé dearmad ar an dóigh ar chaith sibh bhur scilling dheireanach le biadh a cheannach fá mo choinne 'n lá a lionra-uisge-dhearg.ca
23
tháinig mé abhaile 's Meiriceá gí gur shíl sibh de réir mo chuma nach raibh pingin rua agam. Faigh an buidéal, a Mháire, go n-ólaimid do shláinte.’ Shuigh Éamann agus an táilliúir ag cois na tineadh agus rinne Máire dhá ghloine sgoiltín fána gcoinne. Annsin chuaigh sí isteach sa t-seomra ina raibh an páiste ina chodladh. Ba é an chéad rud a rinne sí í féin a chaitheamh ar a glúine le buadhochas a thabhairt do Dhia. Shonraigh sí go raibh Éamann óg múscailte agus thóg sí ar a gualainn é. ‘Rugadh bocht thú,’ ar sise leis an pháiste, ‘ach níl tú bocht inniu.’ Nuair a chuala Róise 'gus Síle gur cheannaigh Éamann an caisleán bhí siad ar an daoraí. Leis an fhírinne a insint ar an t-siopadóir ní raibh éad ar bith ina chroidh' agus dubhairt sé le Síle go raibh dúil aige a ghabháil go teach Éamainn agus comhghairdeachas a dhéanamh leo. ‘Ar mhaith leat a theacht abhaile am eile ar thrucail?’ arsa
Sula dtáinig an chuach bhí Éamann, an
Síle.
táilliúir agus Máire ina gcónaí sa
‘Tá a fhios agat nach bhfuil mé ag ól aon rud níos láidre ná
chaisleán. Thug an táilliúir suas gnoithe
uisge ón Nodhlaig,’ arsa a fear.
na táilliúireachta agus thiontaigh sé
‘Agus tá a fhios agam mar an gcéanna,’ arsa Síle, ‘go
'mach ina fheirmeoir chliste. Cuireadh
gcuireann braon biotáilte biseach mór ar an uisge.’
stoc mór ar an talamh agus cuireadh cuid
‘Dhéanfaidh mé margadh leat,’ arsa an siopadóir. ‘Gheall
mhaith de faoi churaíocht. Níor ligeadh
tú a theacht liom le d’athair a fheiceáil agus anois an t-am.’
d’Éamann obair ar bith a dhéanamh ach
‘Tá tú ceart,’ arsa Síle. ‘Rachaidh mé leat.’
ba é a phléisiúr a bheith ag tabhairt aire
Bhí lúcháir ar na comharsanaigh a chluinstin gur
do na h-uain óga agus na gamhna. In am
cheannaigh Éamann an caisleán de bhrí go raibh meas
ghairid bhí Éamann Óg ábalta a ghabháil
mór ag an iomlán acu air. Nuair a bhí siad cruinnithe an
amach ar fud na bpáirceann lena athair
oidhche sin tháinig an siopadóir agus a bhean go teach
mhór agus sin mar a chaith siad mórán
Éamainn mar a bhí leagtha amach acu. Chuir Éamann fáilte
den am.
rompu 'gus d’iarr orthu dearmad a dhéanamh ar an am a
Bíonn deireadh le gach scéal agus táimid
bhí thart.
ag deireadh an scéil seo anois. Bhí aois
Bhí siad ag gabháil cheoil agus ag rince go dtí go raibh sé
mhór ag Éamann sula bhfuair sé bás agus
anonn go maith san oidhche. Díoladh an méid foireann tí a
d’fhág sé iomlán a chuid saibhris ag an
bhí sa chaisleán gan mhoill ina dhiaidh sin agus ba é
táilliúir agus a bhean, taobh amuigh de
Éamann an ceannaitheoir.
chúig chéad punta a chuir sé sa bhanc in ainm Éamainn Óig.
24
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
SEANATHAIR Le Gráinne Ní Chaimbeal (Gaeilig Thír Chonaill) Tá 200 bliadhain eadrainn, mise 'gus tusa. Caidé a tharla san am sin? Léim tú ar long a sheoladh Amach as Doire, mar atá sna h-amhráin. Ar cheap thú fanacht? Nó ar smaoinigh thú filleadh aríst? Cad a bhí i do chroidhe nuair a chuala thú Go rabh do mhuinntir ag ocras? Cha dhéanfá do pháipéir a chomhdú Chun a bheith Amearagánach Go dtí do bhliadhain deiridh ar an domhan. Cén fáth ar fhan thú, a Sheanathair? Bhí Filideilfia cineálta leat? Seoc a bhí sin, cia cineálta í Fili. Ach thóg tú a shráideanna Bríce le bhríce le do lámha. A Sheanathair, an rabh a fhios agat Gur crochadh ‘Alig Caimbeal’ eile 10 mbliadhna ina dhiaidh do bháis? 'S ba fhear Thír Chonaill é féin freisin. Rugadh 33 bliadhain ina dhiaidh dhuit. Bhí gaol agaibh, n'fheadar? Níl sé chomh fada sin bóthar Amach as Fhilí go Mauch Chunc. An rabh Gaeilig agat, a Sheanathair? Seadh, gan dabht, sin é mo bharúil. Caidé mar atá thú, 'gus Áine? An bhfuil tú ag breathnú anuas riamh Le bród, nó le grainc, ar mo Ghaeilig? Mo úsáid as d'ainm - Caimbeal An bhfuil a fhios agat, An dtuigeann tú, a Sheanathair?
lionra-uisge-dhearg.ca
25
AN DTONNTA DORCHA
Trìnda NicÉigeir
Le Máirtín Eoghan Mac Giolla Eóin (Gaedhealg Thír Eoghain) Nuair a chaillim faoi na dtonnta, 'Beadh thú 'nn liom-sa?, 'Tarraingt mé ar ais aríst, Amuigh as an reilig uisge, Nuair a chaillim faoi na dtonnta. 'S solais láidir do caoineadh-cuidiú mé, 'S cridhe trom le go grá 's go sásta, Chan fhuil gach aon rud go maith, Nuair a chaillim faoi na dtonnta.
26
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
FÁILTE DO'N UACHTARÁN Le Briain Ó Cianaigh (Gaedhealg Thír Eoghain) (I) Céad fáilte romhat, a Chraoibhín Ó! Mar Uachtarán ar dtíre; Gur fada flaitheamhail 'bheas do réim Mar threoraidhe a's mar aodhaire. Is maith linn thú i "mBéarna mBaoghail" Le 'r dteanga bhinn a shabháil. 'S éa 'n Gaedheal indiu ag guidhe go tuith Go h-éireochaidh leat go h-adhmhail. (II) Do seadh thú téadh an Ghalldhathais Nuair 'bhí ar dtír bhocht tráidhte Do thóg thú shuas an cineadh Geadheal Nuair a bhí siad beagnach báidhte Do thug thú grádh do Innis Fáil Ó fáinne 'n lae go h-oidhche 'S an bhrat an sgéal thú ar an ghaoith Ní isleobhar e a coidhche. (III) Go bhféicimid le linn do shaoghail Gach ball de Éirinn Áluinn, Mar bhí an sgéal san am fad ó: Saor, shaor ó Cóbh go Mhálainn. Ar dtír go h-uile faoi do reim: An fairrge ar gach taobh di. Ar n-Gaedhilg ceolmhar i n-gach béal Mar labhair tú-fhéin ariamh í. (IV) A Éire dílis, tóg do cheann 'Gus mhol do "Chraoibhín Aoibhinn" Thá ar do bhánthaobh banú 'n lae An saorsacht taobh ar taobh linn. Beidh Aontrom, Dún agus Árd Mhách', A's Doire a' Chuilm Cille, Fir Monach sean Tír Eoghain In d'ucht gan móran muille.
lionra-uisge-dhearg.ca
27
BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS
CREIDEAMH & SPIORADALACHD PAIDEAR GU NAOBH PHÀDRUIG Le Athair Dumitru Ichim PhD (Gàedhlig Uisge Dhearg) Ag cainnt leis an aithriseachd, abair mi, tha gach aon naobhan naobhan, agus 's adeir mi sin mar 's bàrd mi fhé, chan adeir mi sin ollamh chreidimh. Ach thoir naobhan speisialta 'steach d' anam ort, agus déanaidh ead sin mar chan e ead air slighe nan clagan naobhamh, agus tha ead an-difiriúil ás na naobhan eile 'nn air am Mìosachan. 'S ead in ri thaobh leis Naobh Nioclae 'gus Naobh Phàdruig, agus dh'éirigh u shuas leotha 'mach ás an latha naobhamh nan leanabhais agad fhé. Cha robh fhios agam carson bha mhath leom leis agus chun Naobh Pàdruig mar thánaig an aran mo sheann mhàthair an-difiriúil a-mach as an aran a dhean ead ann san taigh-fuine, agus ghlac i sin a-mach as an òmhainn shonn, bha 'n oraic mà thanaig sin a-mach as reilig nan Slànaighear. Thánaig an aran as an taigh-fuine robh aran ann san fhaclair, ach bha 'n aran a rinn mo shean mhàthair an t-aran nan Aingil na Siombail. Dhubhairt mo shean mhàthair bha 'n aran a rinn i 'n t-ainm "maia" mar thánaig sin a-mach as an adhmad le làmhan nan Aingil a' Shiombail. Deunann aran annso sa dhachaidh a-mach as meaishin fuineamh, ach chuir an t-aran mo shean mhàthair sìochainte na 'nn sa taigh leinn a-amach as an ubhall-gort, leis nan Aingil ann san àm rugamh an domhain. Tha creid aig daoine h-eachdraidh rugamh Naobh Phàdruig ann san Bhreatainn sa bhliadhna 387, agus nuair a bha sè dheug bliadhan dh'aois aige fhuair e ghabhail le saighdearan 's òglaich a-mach as Éireann agus chaidh e chun tràilleachd ann san Éireann agus chuir ead - na Gàidheil - e chun obair buachaille nan caoraich, ach dh'fhoghluim e cànan nan Gàidheal - daoine "nan Eilean Ghlais-Uaine" agus an cànan ionnan nam paidear agus aislingean a-amach a thuiginn lionra-uisge-dhearg.ca
29
Trìnda NicÉigeir agus smuainteamh. Ach airson mise fhé, bha Naobh Phàdruig beò san àm Mac Roban Crúsó 'gus leis an turas gu 'n "Eilean Dìomhair". Dé mar pàiste mi fhé a thuig an eòlas nuair a chuala tràill bhochd amhàin an Guth nan Tighearna ann san aisling agus a dhubhairt an Tighearna chuige bha bàta mhath 'fanachd ann air an tràigh do chuir e chun dachaidh agus chan robh eagal aig am buachaille bhochd mu'n cha robh an guth fhíor agus ceart. Bha creidimh aige ri thaobh am fàidh Amós no 'm fàidh bhàrd Dáibhidh. Cha robh dabht agus eagal aige bha Guth nan Tighearna Uilemhor 'cainnt chuige fhé 'gus chreid e san sin leis gach aon rud ann cuideachd gun dabht na char mà sin deacaidh do chreid chun sin? Bha 'n tràigh chun saorsa 'nn aig fannachd aige 200 mìle 'mach agus sin e. Agus tiocaidh dhaibh air mìle sgéal na rudaigin, tha sin ceart do thoir air aghaidh leis an mhìle 'gus an freagair ciùineas cuideachd. Agus air fhathast, cuiridh mi chun facail an sgéal speisialta, fágann mi 'n cuimhne nan aran mhath, agus tha e sin ciùineas nuair a rachaidh mhuid shuas na staighrean sa seamra h-uachdar nan Dinnear Deireamh. Bha sin an sgéal orm, am bàlach Dumitru, an diacon na h-Eaglais Ortadogsach “Naobh Niocalae” ann san Dărmanesti agus an shean-athair na Pàdruig Dumitru á Baile Eadhmhon ann sa Chanada, bha 'n naobh so a chuir chun mo cheann an aran blasta 'mach as an òmhainn. Thánaig sonas an-mhor orm nuair a bha mhic-leinn mi fhé 'nn san Sgoil-Diadhaireachd an Iar, ann sa Baile Eobhan, san Faichean Glas, nuair a chaidh mhuid gu Chicagó do'n “onoir” Naobh Phàdruig leis beoir uaine 'gus siombal seomróg air mo chòta. Bha mi sna 20an agus bha gach aon rud ùr 's uaine 'nnsin. Bha 'n abhainn am baile leis an turas gu Loch Miochagáin bha sin uaine ri taobh leis an òrain colaisde 's aislingin. Chaidh Iain M. as Talamh nam Bò mo sheomra charaid, augs bha Pàdruig L. as Tìr na h-Òglaich leom gu Chicago 'gus cheannaich ead hata h-uaine leom cuideachd. 'S cuimhne leom na h-òrain a sgairt ead a-mach as mo lathan mhic-leinn:
30
lionra-uisge-dhearg.ca
Trìnda NicÉigeir
”Toir a-mach nan Dubhrónaich dhaibh Toir a-mach agus sabaid an aghaidh leom fhé. Deir do bhean chéile mu bhuaidh u miotalan ann an Flonndras, Deir aca. Mu na Fíor Gàedheil Rinn ead u do rith a-mach gun mhall A-mach as na machairean glais 's uaine…” Dh'fhoglhuim mi mu rudan nas domhan mu 'n solluis mhóir so, chan e mu'n a' Ghaidhealtachd, ach mu ' domhan cuideachd, mu 'n an Eagluis Ortodogsach ann san Acathaisd dedicated to the saint likens to the Apalasdaidh Naobha nan tSlànaighear. Bha dhrùidh mór orm leis agus mu 'n aisling naobha air, ri thaobh leis cúpla seann fàidhean, cuid daoin' òige Gàidhealach 'seinn ceòl san aisling: “Cuir leinn ceist leat, a fear naobha 's òige, do thill air ais do shiubhail eadaruinn” (ann san Ghàidhealtachd) agus dh'éisteachd Pàdruig chugu, agus an t-àm so, leis staidrean eòlais san chreideamh mar bha mhic-leinn e nan Naobh Gearmaneus, thill e chun an tìr agus bha
mainaisearaidh e 'gus Crìosdach chun gu 'n "Eilean h-Uaine” an t-ainm-àite na h-Èireann ann san naobh-fhonnan Ortodogsach. Bha e ri thaobh Maoise nuair a chaidh e shuas an shliabh leis an t-ainm àite Cruach Phàdruig an-diugh, agus chaidh e air traisg fhada airson 40 latha, rinn e fhé làidir le sin, agus a sgrìobh saoghal nan Naobhan sin, rinn gach aon ainmhithe 'gus an nathairean an òrduigh a thug Phàdruig ortha, fhuair an tìr seo beannachdan mór gu bràch air fad le Dhia Mor, agus fhuair ead mallachd mór aca nuair a bhrist ead an tìre 'nn sa dhà chuid, an dhà Ghaidhealtachd.
lionra-uisge-dhearg.ca
31
bha sin an àm Crìosdachd mhath ann ri linn aimsear an chiad comhairlean chreideamh. A dh'fhoghair mhuid bha san Niocaea sa bhliadhain 325 agus arithisd san Baile Mór nan Connstantáin sa bhliadhna 380, bhunaidh 's rugamh siombal móran nan creideamh ann ri linn an dhà comhairle. Tha Naobh Pàdruig beò 'nn san fíor Caitliceaghas agus fíor Ortodogsachas ann na hEaglais roimh an "roinnt" agus roimhe an comhairle "creideamh" ann aig Creata nan Ortodogsach, nuair a dhubhairt 's dh'fhogair ead an mì-chreideamh nan “eaglaisean” creideamh an aghaidh an Comhairle Bhaile Mór nan Connstantáin: “Tha creid agam san AON, Eaglais Naobha, Caitligeach agus Apalasdamh.” Do bith aon, bu cheart bith u naobha, agus do bhith Chan e sin còir agus ceart leom fhé do chur eòlas
naobha feumaidh u do bhith APALASDA a
chun air an naisean misneachd 's clisde, ach tha
bhunaidh Naobh Phàdruig Àrd-Easboc na h-
creid agam agus tha smuainteamh orm mu 'n
Éireann, Easboc Àrd Mhacha, agus bhunaidh ead
rabhas oirnne a dh'fhàg e chugainn mu 'n siombal
fíor chomhairle nan easbocan le bliadhna 444,
seamróg - an aontannais ghràdh nan Trìur Daoine
agus bha 's tha 'n comharbas aspalda uile aca,
nan Triannaid Naobha 'gus an Dhia Mhór amhàin.
'gus feumaidh dhaibh sin, agus a dhubhairt a Naobh an t-Athair NULA SALUS.
Chan e Fíor Gàidheal beò 'n-diugh an aghaidh Naobh Phàdruig agus chuir ead onoir ceart mór
Trìnda NicÉigeir
chuige gach aon Féill air cuideachd, ach tha 'n fíor onoir a chur an Naobh fo tamall, chan e sin ag òl beoir uaine 'gus do chur an abhainn uaine air an Féill aige, ach do chur leinn ri taobh an t-saoghal naobha nan naobh so, agus tha 'm fíor ainm Pàdruig an t-ainm “Athair”. Tha siombal nan seamróg ri thaobh an Triannaid Naobha 'gus tha Dhia Mhór ann sa Trìur Daoine. Bith tuigsinn leinn tha sin 3 = 1 mà abair mhuid tha Dhia Mhor 's Gràdh agus deanann daoine ri thaobh an tionnail E, agus tha creidinn mhuid leinn e san fear - na creidimh, dòchas agus gràdh. Feumaidh mhuid do chuimhne 'n saoghal nan naobha 'gus an àm an naobh cuideachd. Feumaidh mhuid do chuimhne 32
lionra-uisge-dhearg.ca37
Rixie
Tha gràdh uilemhor ag Naobh Phàdruig le gach aon craobh na Crìosdachd mar bhunaidh e 'n chiad chlachan air trì rudan mór: an Eagluis, am Facal Naobha 'gus an Traidisiún Naobha. Gun Traidisiúnta Naobha chan e Sgiobtar Naobha ort, agus dh'fhoghluim Luthaer mu sin leis SGIOBTAR SOLA, a dh'fhoghluim e chan e sin mu “traidisiúnta leanabhas, ach mu Traidisiún Naobha 'robh sgrìobh le làmh Maoise (the Peanntateuch – an rugamh nan domhain agus cha robh Maoise fo lathair, ach rinn e sgairt chun Traidisiúnta Naobha), fàidhean, apalasdan agus soisgeulaich. Tha 'n Sgiobtar Naobha cuid nan Traidisiúnta Naobha 'gus chan e sin rud eile, agus tha 'n Sgiobtar Naobha 'nn asteach na h-Eagluis agus asteach an Eagluis amhàin, “san AON, fíor làidir gun deoch agus Eagluis Aspalda” agus chan e san stùr nam mìltean 's mìltean eagluis bheag “eagluisean” a' Chreatan. Mà bha Naobh Phàdruig beò, cuiridh e beannachd mór air an Eaglais nan Gàidheal "Aon, Naobhamh, Fíor-làidir agus Apasadamh” agus an Aonntanas nan Gàidheal agus a' Ghàidhealtachd agus tro 'n shonn uimhir 32 (32 cunndadh ann san Èirinn agus ann san Albainn cuideachd) an uimhir aonntanas agus siombol mór nan Gàidhealtachd mar thánaig móran sluaghan mairtearan Chrìosdachd a-mach ás ann, leis 3 an uimhir nan trì daoine na Triannáid Naobha, agus chan e trì Dhia, ach dà – an dhà nadar Crìosd, ach chan e dhà Ìosa, ach tha h-aon Tighearna 'mhàin, Ìosa Crìosd, agus 'cainnt 's 'bruidheann flaitheach seasainn na uimhir 32 fo 's bàrr nam beannachdan air 32 cunndadh na h-Èireann agus na h-Albainn na náisean shaor agus flaitheach, ás anis agus gu bràch air fad. Améin.
lionra-uisge-dhearg.ca
33
Taig air Phatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg
Sgrìobhadh Mìosail
Leabhar-lann Làn
'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile
Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile
Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca
Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7
No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/
LUD
LÌONRA H-UISGE DHEARG
Trí rudaí nach féidir a fheiscint, faobhar, gaoth agus grá. (Sean Fhocail)