LUD - Sgríobh Róimh - 14-24

LUD

DEASACHADH 14 DÙBH. / FAOI. 2024

NAIDHEACHD 'US DÒIGH-BHEATHA DE NA GLEANN UISGE DHEARG

Fíor Sgéal faoi na Fíor Gaedheil (Cuid a h-Aon) Le Géaróid Mac Maghnuis

An Stailc Choitcheann, Bhinnipéig 1919 Le Gearraidh Mac a’ Chùirn

Na h-Albannaich Aonaichde (Cuid a h-Aon) Le Iain Mòr MacBheathain

TACHAIRTEAN UACHDARACH ARTAIGILEAN DE 2023

Brian MacÉigeir

DEASACHADH 14

Dè a Steach Air Cuibhrinn

20

Tachairtean Uachdarach - 2023

Air Àm Fhada o Shoin

18

Le Iain Mòr Mac Bheathain

Cúpla Focla

26

Cál Bheag, Cearc Liath, agus Trosg

Éistibh, Éistibh, Éistibh 07 a’ Pilearan Le Iain mac Iain Mhòr mhic Eoin mhic Alasdair mhic Iain Dhubh mhic Alasdair Dhubh mhic Eòinidh

Cunbhalach 02 Nòta Dheasaiche 04 Nuaidheachd Ionadail 10 Nuaidheachd na Cruinne 16 Sean Ghàedhealtachd 24 Fòram Coimhearsnachd 28 Dànach, Òranach & Sgeulach 32 Sgeul na h-Eachdraidh

LITRICHEAN GU 'N DEASAICHE

Míle buíochas mhór oraibh leis an artagal úr faoi Iain Mór Mac Gill-Eain ann san Albainn a chairde! Bhí sin go h-ionntach deas mhaith do léamh faoi 'n fhear dearmadta. Tá sin an sgéal mar tá eagal mór ag na daoine cumhacht faoi rudaí réabhlóideach, agus ba mhaith leo do chur linn san áit futhu. Éirigh linn arís!

Eoin Pádraig Ó Dúbhagáin (Gaeilig Cheann Chionn Fhaola)

Math fear a robh Iain Mhór!

Bha e sin gu math mhór do léumh eachdreidh ann an Gàilig, ach bha e nas mhatha do léumh mu Iain Mór Mac Gill-Eain ann an Gàilig le Gearradh Mac a' Chùirn. Sgrìobhaidh e artagalan ùr ann an cànan nan Gàidheal a-rithisd le cuidich Dhé.

Iain mac Sheumais Ruadh 'ic Iain 'ic Eoin 'ic Alasdair Glas 'ic Pàdraig (Gàilig Ghlinne Garaidh)

Le Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis, Àrd-deasaiche (Gàedhlig Uisge Dhearg)

Cruinneamhadh Gàidhealach ann na Machairean Móra Bha i sin gasd' air fad dar a chunnaic mi feilirean agas cruinneamhadh nan Gàidheal ann an Gleann Uisge Dhearg à Chanada! Cha robh fhios agam tha sluagh Fìor Gàidheal ann an diugh, agas chuir sin saoghal ùr orm fhéin dar a chunnaic mi 's sinn aid ann air làrach-lìn air son cuid mhòr. Móran taing agus Beannachd Dhia oiribh fhéin a chairdean ùir!

Dòmhnall Iain Alasdair Eoin Caimbeul (Gàilig Pheairt an Ear)

Leanaigí ar aghaidh leis an obair agus leis an throid!

Tá sé go h-ionntach tábhachtach má leanaigí sibh ar aghaidh leis an obair an-mhaith agus naomhtha le LUD a chairde! Nach bith buartha faoi na h-amadáinní. 'S croidhithe Gallda acu fhéin gan dabht, agus níl siad ag cur obair chun Gaeilge a' sábháil agus chun spioraid a' obair daoibh a dhéanamh gach lá, gach seachtáin agus gach bliadhain. Leanaigí ar aghaidh agus ní stadaigh sibh go brách ar fad!

Máire Uí Foghla (Gaeilge Inis Cé)

02

NÒTA DHEASAICHE Tha treasamh bliadhan so againn le LUD. Chonnaig leinn fàs mhór oirnne nuair fhuair sinn asteach san leabhar-lannan thairis an eadar-lìon, agus tha ead anonn do cuir orduigh airson LUD anis gun deacaidh ortha.

Thánaig rudan deacaidh oirnn ann am bliadhna so cáite. Bha sin mar chaidh Straois-leobhar (Facebook) gu cogadh an aghaidh rudan eòlas 's nasgan naidheachd às Chanada gu h-àiridh.

Chuir sin stad air am puistean asuinn leis naidheachdan nasgan. Agus mar sin chuir sinn nas aire chun gu làrach-lìn LUD. Tha pleann ùr againne do cuir artagalan suas air an eadar-lìon ann an àireimh mhath air ais aríst.

Tha dòchas orm bithidh caithream leinn leis an strìgh so 'n aghaidh Straois-leobhar, mar tha fhios againn bhuaidh na h-Astràilich an strìgh romhann.

Deunann leinn sin mar tha e sin an-chudromhach do stad suas airson ceartan chlò ri linn an àm deacaidh oirnn annso.

Beannacht Dia Oraibh

Comhghairdis Mór oraibh!

Beidh an Beannachtaí Dhia, Muire 's Íosa Óg oraibh leis an obair mhaith sibh a dhéanamh. Tá sin go h-an mhaith do léamh LUD gach am tháinig sibh amach, agus cuirinn sibh spiorad mhaith chugainn' annseo san áit abhaile freisin. GRMMA.

Bhí sin go h-ionntach ionntach deas maith nuair a d'fhoghlaim fuibh - LUD! Ní raibh fhios agam atá daoibh ann amach ar na Machairean Móra 'gus ní raibh fhios agam atá daoibh ag obair do chur gach rudaí a sgríobh sibh as Gaeilge 'mháin freisin! Chonaic mé a thosaigh sibh amach sa bliadhain 2021, agus tá sibh annseo 'nniu freisin. Maith sibh a chairde, 'gus Ádh Mór oraibh le h-aghaidh an Bhliadhan Úr.

Bláthnaid Uí Robhartaigh (Gaeluinn Múscraighe)

Caitlín Uí Chadhain (Gaeilge Oileán Iarthach) lionra-uisge-dhearg.ca

'Mhath Leibh gu Sgríobh le LUD?

POST-D SINN

POST D'AR BOGSA PO

Sgriobh@lionra-uisgedhearg.ca

ATTN: LUD PO BOX 42112 RPO FERRY ROAD WINNIPEG, MB, CA R3J 3X7

lionra-uisge-dhearg.ca

TURAS DO www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

03

NUAIDHEACHD IONADAIL

Ag Obair leis san na Choillte Le Treabhair Ó h-Airtnéada (Gaeluinn Iar Mhumhain)

Tá tinte foraoise ina bhagairt thábhachtach san Oir-thuaisceart Mhinneasóta. Mar sin, tá 'n fhoraoiseacht ina cleachtas tábhachtach annso. Tá baint ag Seirbhís Choillte na Stát Aontaithe, Roinn Acmhainní Nádúrtha na Mhinneasóta, ranna Choillte na Chonntae, 'gus úinéirí talún príobháideacha.

Tá daichead acra 'gainn. Is coillte mheasctha iad tríocha cúig acra. Tá gairdíní 'gus limistéir beo-stoic i gcúig acra.

Tá dhá shórt fhadhb ag limistéar na choille: an Ghiúis Balsam (Abies balsamea) agus an Ramhdhraighean Coiteann (Rhamnus Cathartica).

Is crann álainn é Ghiúis Balsam. Is buaircíneach álainn ghlas dorcha é. Tá boladh milis agus teth ar a roisín. Tá go leor úsáidí aige. Mar sin féin, fulaingíonn sé ráigeanna de péist bachlóige. Is féidir leis seo seachtó cúig faoin gcéad de na crainn a mharú i gceann cúpla bliadhain. Tá go leor roisín ag na crainn seo. Nuair atá siad marbh agus tirim bíonn siad an-inadhainte. Chun an choill' a chosaint ní mór iad a ghearradh síos. Déantar na bóillí a ghearradh agus a chruachadh chun lobhadh, agus déantar na gcraobha a dhó. Is obair an-deacair í seo.

04

lionra-uisge-dhearg.ca

Treabhair Ó h-Airtnéada

lionra-uisge-dhearg.ca

05

Is shórt ionnrach annso é, Ramhdhraighean Coiteann. Tá sé an-torthúil agus an-flúirseach agus díláithríonn sé plandaí dúthchasacha. Cruthaíonn sé seo fadhbanna don fhiadhúlra dúthchasach. Tá dhá bhealach ann chun déileáil le Ramhdhraighean. Níl mór plandaí níos óige a dhífhréamhú. Caithfear cinn níos sine a ghearradh agus na stumpaí a chóireáil le luibhicíd shábháilte.

Ach tá 'n arm sicréideach againn: Na Gabhair. Is breágh leo gabhair Ramhdhraighean a n-ithe.

Itheann siad na duilleoga 'gus na gais. Cuireann sé seo cosc ar fhás na gcóras fréamhacha móra. Mar sin, ar feadh roinnt samhraidh rachaidh ár dtréad gabhar chun cogaidh chun an choillte a chosaint.

Is é an sprioc atá 'gainn ná agra-fhoraoiseacht.

Comhtháthaíonn féarach beo-stoic agus an choille sa chóras seo. Déanann sé seo crainn, beo-stoc agus ithir níos folláine.

06

lionra-uisge-dhearg.ca

Josh Lavallee, Unsplash

Éistibh, Éistibh, Éistibh a’ Pilearan Le Iain mac Iain Mhòr mhic Eoin mhic Alasdair mhic Iain Dhubh mhic Alasdair Dhubh mhic Eòinidh (Gàilig Dhùn Deagh) Ciamar a than sibh, Dhomhnuill?

"Tha raidio bhrisd!" a thubhairt Uilleim Bioll a’ Dhà Ghunna.

'De naigheachd? Gun sgeulan idir!

"Stadaigich, a’ ghollaidh!" a caoineadh Pàdraig Ruadh.

Chan eil ni aitachairt an traths. Bi sinn tighinn air ais gu h-aithghearr."

"Sgairt le sràid-charbad, och ro-àrd-iolaich," a-deir Maighread Bàn.

'S math an naigheachd bhigun naigheachd idir.

"Tha sin a’ tòisich ‘cuir rud ùr oirnne," a thubhairt Ceit a’ Chlaidheamh le fhearg oirri.

Dar a rinn aid suidhean aca ‘nn a-staigh carbad ùr Sedean, a rinn aid pàirceail shuas san cùl-shràid salach, dh’ fhan ceithrear gaideach ann dar a rinn aid amharcan ortha fhèin leus eagal ‘s breisleach dar a thubhairt aid facail gharbh asta fhèin. Tha ‘n sgeul san baile mòr Bhinnipéig nas diobhar an diugh a-nis mar fhuair tòiseach ùr nam pilearan ann am baile, ‘gus ‘s às Dùn Deagh e fhèin o dhùthchais. Thàinig e shuas leus am pleann do chur Gàilig a chainnt ann san raidio, agus do dheun sin san Gàilig gu carbadan pilearan, mar bha ‘n iarr aige do chur breisleach idir na buidhnean meirlich mar tha raidiothan aca ‘nn san carbadan, agus ‘s aid aig éisteachd leus na pilearan gach ùaireamh, gach latha, gach seachdainn ‘s gach àm agus deun aid sin leis na raidiothan carabad aca gun amharas. Bha ‘n obair buadh, agus a-nis tha na

lionra-uisge-dhearg.ca

07

buidhnean a-mach as an dhlighe ‘n aghaidh a’ Gàilig a-nis ann an Bhinnipéig.

Agus gu tobann, thàinig eudach nas mhòr air ‘s idir na Sagsannaich ‘-nis gun mhall, agus bha ‘n ionnghantas mór aca, ‘gus a thubhairt aid hau-hau às do bheulan ‘s teangan cànan cionn mòr ortha agus rinn aid agóidean oifigeal mu’n treasamh cànan ann san Chanada.

Cha robh sonas aig na comainn Sagsannach leus na pilearan ‘cainnt Gàilig air na raidiothan aca, ‘gus thosaidh aid do chur facail uabhasach a-muich mu Gàilig a liobhairt leus na Roinn Pilearan nam Bhinnipéig, agus thàinig aid a-mach an aghaidh Gàilig san Chanada cuideachd. Bha creid aca bidh sin neart ann san làmhan a’ Ghàidheil agus faighidh rudan gharbh aca fhèin mar sin. Chuir aid sgriosd thun pleanann mhath orson ‘obair do chur na h-eacomanach air an t-slighe ceart. Tha creid aca tha ‘n obair nam pilearan agus obair air an pàircean so ‘n obair mhath "Orson na Gàidheil a-mhàin". mysticenergy, Getty Images Cha bhithidh so gu math orson nan neart ‘s sluaghan idir na Gàidheil agus Gaill – duine clisde ‘s amadànann, pilearan an-mhath agus pilearan falsa ‘nn san fheachd aca. Agus bha ‘s tha fuathanas móran idir dhà sluagh orson àm ‘s aimsear fhada ‘-nis gun amharas agus thàinig sin annso gu Bhinnipéig .

Bhuaidh an Tòiseach caithream an-mhòr leus am pleann so gun amharas, agus tha creid aig na Gàidheil a tha neart aca leus na sluaghan móran aca ‘gus tha creid aca bithidh aid a-nonn do chur na Gaill / na Sagsannaich a-mach gu bràch air fhad dar a toiridh aid ri chèile do sheasamh ri chèil’ an aghaidh nan Gaill.

Feic na Gàidheil thun dhà shluagh (na Gaill ‘s na Gadaidhean) daoin’ air thaobh an "frith-Dhia Mòr" agus tha aid a-mach as an dhlighe ri chèile cuideachd gun amharas.

08

lionra-uisge-dhearg.ca

TOIGH MHAINISIR

DOIRE A' CHOLM CILLE

Leaba 's Bricfeasta Óstán Trí Realta Áit Stairiúil Bialann ⁊ Crannog Ceol Beo Dúthchas www.abbeyhoteldonegal.com

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

NUAIDHEACHD NA CRUINNE

Fíor Sgéal faoi na Fíor Gaedheil (Cuid a h-Aon) Le Géaróid Mac Maghnuis (Gaedhealg Thír Eoghain) Chonnaic mé rudaigin mí-cheart thuas ar an eadarlín cúpla lá ó shoin anois, agus cha rabh mé sásta le sin, agus cha rabh sin cóir agus ceart fosta. Bha sin thuas ar Google leis an t-ainm Fíor Gaedheal, agus dubhairt sin tá an t-ainm le daoine le Gaedhealg acu ‘mháin; ach chan fhuil sin fíor agus chan fhuil sin cóir agus ceart!

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

‘S an ainm Fíor Gaedheal nó na Fíor Gaedheil an-mhór san stair na n-Gaedheal agus a’ Ghaedhealtachd.

Thánaig sin san obair isteach san Tairngreachtaí Cholm Cille nuair a sgríobh nó dubhairt é faoi bhiodh na Fíor Gaedheil dhíbireachta trasna na dtonnta go tíreanna ‘s talaimh Gallda trasna na domhain, ach fillidh iad chun abhaile ‘na dhiaidh bliadhanta fada ‘gus tiocaidh iad chun abhaile ‘s trasna na domhan, as tíreanna ‘s talaimh, as gach aon díreach do throid cogadh fada mór in éadan nó ‘n aghaidh na Gaill fá choinne fíor saoirse na Gaedheal agus an Ghaedhealtachd go brách ar fad.

Agus buaidh iad an chogadh, agus buaidh iad caithréim an-mhór ar an mhachaire Churrach annsin fosta. Tá sin san leobhair eile beidh an cogadh fada mór ar aghaidh le seachd bliadhna nó faoi sin. Agus beidh na Gaedhealtachd saor tír amháin le chéile ‘na dhiaidh sin.

10

lionra-uisge-dhearg.ca

Agus tá sin go h-ionntach ionntach tábhachtach mar a dhubhairt Colm Cille beidh na Fíor Gaedheil amach as a’ Ghaedhealtachd nó Sean Ghaedhealtachd (Albainn, Éireann ‘s Mhannain) agus tiocaidh iad as Dúthaich nan Craobh nó ‘n Oileán Úr, Eóraip, Dúthaich na h-Éin Fhiadhanta (Aimearaga Theas), Astráil, Nuadh Shéalainn, an Ruis, an Úcráin agus gach aon áit ‘s tír eile le muinntear Gaedhealach acu gan dabht!

Le linn Cogaidh na Lochlannaigh nó na Céad Chogaidh na Gall (793 go 1014 nó 1103) sgríobh na Mannaigh Naomhtha faoi na Fíor Gaedheil ‘troid agus ‘cur comhaireachd in aghaidh na Gall-Lochlannaigh annsin. Agus sgríobh iad faoi na Fíor Gaedheil san Dheisceart Laighean, agus na Fíor Gaedheil Laighean eadar bliadhanta 914 go 917 nuair a chur iad comhaireachd dochreidte ‘n éadan sluagh an-mhór na Lochlannaigh san cheanntar acu, nuair a d’fhill na Lochlannaigh go Laighean do ghabhail Bail’ Átha Cliath amach as na Gaedheal ar ais aríst. Agus sgríobh ‘s dhubhairt na Mannaigh Naomhtha faoi na Fíor Gaedheil san Laighean ‘troid amháin in éadan na Lochlannaigh nó na Gaill gan Creideamh.

Agus nuair a chuaidh Niall Glún-Dubh mac Lochlainn thíos san chath ag na geata Bail’ Átha Cliath in éadan na Gaill sa bhliadhan 919; dhubhairt ‘s sgríobh na Mannaigh Naomhtha faoi bha Niall Glún-Dubh – Rígh na Fíor Gaedheil – mar chuaidh sé thíos ‘troid in éadan na Gaill fá choinne saoirse na Gaedheal agus an Ghaedhealtachd.

Agus san stair nas úire bha Briain Bóruma ‘n Fíor Gaedheal nuair a chuir sé comhaireachd dochreidte ‘n Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

éadan na Lochlannaigh leis

Agus san stair nas úire bha Briain Bóruma ‘n Fíor Gaedheal nuair a chuir sé comhaireachd dochreidte ‘n éadan na Lochlannaigh leis lionra-uisge-dhearg.ca

11

fhéin, agus cúigear fear dhéag aige eadar 962 go 963 IC. Dubhairt na daoine bha Briain Bóruma Fíor Gaedheal mar throid é ‘n éadan na Gall-Lochlannaigh gan sos ‘s gan stad eadar 941 go 1014. Bha cúigear óglach dhéag aige fhéin amháin eadar 962 go 963, nuair a thánaig do dheartháir amach in éadan na Gaill le thaobh Briain Bóruma.

Nuair a fuair Briain Bóruma ‘n obair Ard Rígh Gaedheal sa bhliadhan 1002, sgríobh na Mannaigh Naomhtha faoi na Gaedheil ‘teachd le chéile faoi riaghaltas Briain mac Cinnéide – Ard Rígh Gaedheil – agus Rígh ‘s Ard Rígh na bhFíor Gaedheil fosta.

Thánaig an t-ainm Fíor Gaedheal ar Donnchadh mac Crìonain (1001 go 1040) Rígh Albainn, nuair a chuaidh é go cogadh in éadan na Lochlannaigh (san Albainn tuaidh) agus na Sasannaigh (san Albainn deas) eadar 1034 go 1038 agus eadar 1038 go 1040 gan sos ‘s gan stad. Chuaidh sé go cogadh in éadan orthu le linn am amháin, agus cha rabh sin clisde mar fuair na sluaighte aige bhristeadh ‘s bás mar bha siad róbheag do throid cogaidh móra ar dhá thaobh. Agus nuair a chuaidh sé thíos sa chath in éadan Mac Bethad mac Findláich ann san Moireibh sa bhliadhan 1040, sgríobh na Mannaigh Naomhtha a bha Mac Bheatha mac Fhionnlaigh nó Mac Bethad mac Findláich Fíor Gaedheal úr nuair a fuair sé ‘n obair Ard Rígh na h-Albainn san 1040. Agus sgríobh iad bha Mac Bheatha Fíor Gaedheal maith nuair a bha rígh é eadar 1040 go 1057 mar cha rabh cogaidh fada fhola le linn Aimsear Mhac Bheatha. Chuaidh é go ‘n Róimh, agus thug sé biadh ‘s airgiod chun na daoine bhochda ‘nn. Thug sé talamh agus airgiod agus cosannta go na daoine bhochd trasna Gaedhealtachd an Ear san aimsear sin fosta. Bhunaidh é rudannaí galánta fá choinne na daoine faoi riaghaltas leis fhéin, agus sgríobh na Mannaigh Naomhtha faoi n-ainm Fíor Gaedheal ag Mac Bheatha mar sin amháin. Agus

12

lionra-uisge-dhearg.ca

nuair a thánaig na Gall-Shasannaigh go h-Albainn eadar 1054 go 1057, chuir iad an t-ainm Mac Bheatha – Rígh na Fíor Gaedheil agus Mac Bheatha mac Fhionnlaigh — Fíor Rígh na Fíor Gaedheil — do fhaigh na Gaedheil le chéile do chur comhaireachd mór in aghaidh na Gaill annsin gan mhoill. Agus chuir Mac Beatha ‘gus na Fíor Gaedheil comhaireachd dochreidte, gan sos ‘s gan stad in éadan gach aon sluagh Shasainn eadar 1054 go 1057 nuair a chuaidh é thíos san chath in éadan na Gaill. Ach chuir na Mannaigh Naomhtha ‘n t-ainm seo ag Lulach mac Gille Coemgáin nuair a bha é Ard Rígh na h-Albainn eadar 1057 go 1058 mar chuaidh sé ar aghaidh leis an cogadh comhaireachd in éadan na Gaill go dtí a fhuair sé bás.

Fuair Dómhnall Bán mac Dhonnchaidh (1033 go 1099) an t-ainm Fíor Gaedheal agus Rígh na Fíor Gaedheil aige nuair a d’éirigh sé ‘mach in éadan na Gaill san Albainn, agus chuir é sgrios agus bás orthu gan sos ‘s gan stad eadar 1093 go 1094 agus eadar 1094 go 1097 nuair a fhuair sé ghabhail le na Gaill sa 1097. Fuair sé bás faoi ghabhail na Gaill sa 1099 mar bha Fíor Gaedheal é fhéin. Ach sgríobh na Mannaigh Naomhtha faoi Fíor Gaedheil eile san Albainn eadar 1124 go 1134 nuair a d’éirigh Maol Chaluim amach in éadan na Gaill, agus an rígh Gallda fosta, ‘gus le linn 1128 go 1228 nuair a d’éirigh na muinntear Moireibh amach in éadan na Gaill annsin trasna Gaedhealtachd an Ear. Chuaidh an comhaireachd ar aghaidh ann go dtí Cogaidh na Saoirse (1296 go 1356).

Thánaig an t-ainm na Fíor Gaedheil ag an Gaedheil Ghall-Ghaedhealaibh ó 800idí ‘s 900idí go dtí na 1130idí, na 1160idí agus ar aghaidh mar bha siad an-fhíochmhar in éadan gach aon daoine Gallda gan dabht! Cha rabh iad go maith go daoine Gallda, ‘gus bha sin an sgéal leis sagairteanna ‘s daoin’ Eaglaise

lionra-uisge-dhearg.ca

13

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

fosta. Bha sgéal mór suimiúil nuair a d’ionnsaigh rígh Albainn istigh go Sasainn sa bhliadhan 1138.

Bha na Gaedheil Ghall-Ghaedhealaibh san Shluagh aige, ‘gus chuaidh siad leis fhéin mar a dhubhairt é – rígh na h-Albainn — chugu bhiodh iad do throid in aghaidh na Gaill, agus bhiodh saoirse ‘cu do chur sgrios, teine ‘s bás orthu fosta.

Bha iad an-sásta le sin, agus chuaidh iad amach go cogadh annsin gan mhoill. Agus nuair a chur iad mainnistir mór go teine san Shasainn Tuaidh; thug iad cuidiú ‘s cosannta go Mannach amháin, mar bha Gaedhealg aige. Agus chuir iad gach aon toigh, sabhail ‘s eaglais ann go teine, nuair a bha comhradh fada suimiúil leo ‘gus an Mannach amháin. Sgríobh Mannaigh Naomhtha Gaedhealach faoi bha na muinntear Gall-Ghaedhealaibh Fíor Gaedheil mar sin.

Chuir na Mannaigh Naomhtha ‘gus an daoine Gaedhealach an ainm Fíor Gaedheal ag Somhairle mac Gille Bhríghde (1130 go 1164) mar thug sé misneach go na daoine, ‘gus d’fhás dhúthchas ‘s cultar ‘s litireachd Gaedhealg nas móra faoi riaghaltas air. Ach bhuaidh sé caithréim ‘s caithréim in éadan na Gall gan sos ‘s gan stad eadar 1156 go 1164. Bhuaidh é caithréim ag Cath an Nollaig Bheag eadar 5adh go 6adh Eanáir 1156.

Rugadh Ríoghachd na h-Eilein san am sin gan dabht, agus chuaidh sin ar aghaidh agus bha sin áit sabhail mhaith le cultar, dúthchas, litireachd, creideamh agus gach aon rud Gaedhealach go dtí ‘nndiu.

Rinn Somhairle mac Gille Bhríghde comhaireachd láidir fá choinne muinntear Gaedhealach san Albainn Deas sa 1140, 1141, 1152, 1153, 1160 agus 1164 nuair a chuaidh sé thíos san chath. D’ionnsaigh é Mhannain sa 1158 do chur 14

lionra-uisge-dhearg.ca

cosannta chun na muinntear Gaedhealach ann, agus bhuaidh é ‘n aghaidh na Gaill annsin fosta.

Sa bhliadhan 1164, d’ionnsaigh é go h-Albainn leis eadar 6,000 go 8,000 óglach aige. Agus sgríobh ‘s dhubhairt na Mannaigh Naomhtha faoi bha Fíor Gaedheal a rabh Somhairle mac Gille Bhríghde mar bha sé ‘troid do ghlac Albainn amach as riaghal na Gaill, agus do chur an talamh sin do fhill chun na Gaedheil ar ais aríst. Ach cha rabh sin an sgéal! Chuaidh sé thíos sa chath ag Rinn Friú sa bhliadhna 1164. Ach abair na h-Eileannaich agus na Dómhnallaich a fhuair sé bás le lámha Ualtar Stiùbhart le linn cainnteanna síochánta, ‘gus char thánaig Somhairle mac Gille Bhríghde thíos san chath. Ach sgríobh daoine faoi bha Fíor Gaedheal é fhéin agus bha Fíor Gaedheil aige nuair a chuaidh sé go cogadh in aghaidh Albainn sa 1164.

lionra-uisge-dhearg.ca

15

SEAN GHÀEDHEALTACHD

Na h-Albannaich Aonaichde (Cuid a h-Aon) Le Gearraidh Mac a’ Chùirn (Gàilig Muile) Tha ‘n eachdraidh na h-Albannaich Aonaichde nas mhòr ann san pàipearan ùr a’ Séamus Ó Riada.

Tha na pàipearan Ua Riada ‘n àite mhath nan eachdraidh rùnnda reabhlaideach na h-Albainn, agus 's aid gun chlò ‘s an rùnnda cuideachd. Bha Séamus Ó Riada (1898 gu 1969) fear mòr san strìgh nan Gàidheal ann san Albainn agus ann san Èirinn.

Bha sin fo tamall Glaschu ri linn an Chluaidh Dhearg bho 1915 gu 1934, agus bha ‘n eòlas aige nam pàipearan rùnnda reabhlaideach às seann gluaisceartan.

Fhuair cuid mhòr na ceannardan Cairdean nan Duine fo ghabhail orson ceannairc gu

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

brathachadh. Fhuair Tómas Ó Mórdha fo ghabhail orson ceannairc. Agus chuir aid ceathar bliadhan dheug (14) aige gu Camas nam Flùireachan. Bha dligheadair e fhìn cuideachd. Fhuair Raibeart Bhatt agus Daibhidh Ó Dúnadhaigh fo ghabhail aid fhìn cuideachd. Rinn aid pleann do ghabhail an caistil mòr ann an Dùn Èideann.

Bha Raibeart Bhatt am mórmaer Comhairle Mìleata na h-Albainn orson na h-Albannaich Aonaichde.

Chuir na Gaill an bhinn-bhàis air fhìn. Chaidh e gu Dhia Mhòr an dheidh sin mar chuir aid Raibeart gu bàis ann gun mhall. Bha Seósamh Mac Gearailt ceannaire 'mach agus fo tamall. Fhuair e fo ghabhail agus chuir aid ceathar bliadhan dheug aige gu Camas nam Flùireachan cuideachd.

Thuirt e 'nnsein: " Chuir na Gaill an deireadh a' cheartan nan Gàidheil bho 'n aimsir an 'aonadh' ann an 1707. Tha ceart aghainn do glacann aid a-mach chugainn air ais a-rithisd!"

16

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis Ann am bliadhan 1794, bhunaidh Doctar Uilleim MacShiubhail comann ùr na h-Albannaich Aonaichde 'nn an Dùn Phrìs. Bha e oifigeach san Freiceadan Naiseanta 'nn san Fhrainng ri linn a' Reabhlaid. Bha Raibeart Ó Broin agus Eoin MacShim ann cuideachd.

Ann am bliadhan 1795 thàinig eagal mòr aig nan Gaill mu'n a bha na Franngaich air an t-slighe chugu a-rithisd.

Thàinig muinntir Dhùn Phrìs ri chèile '-staigh feachd nan daoine. Bha pleann aca do fhaigh armailt 's traenailt leis gunnichean Gallda orson Poblachd na h-Albainn.

Char thàinig na Franngaich gu h-Albainn ann am bliadhan so. Agus bha móran truagh sin gun amharas.

Chaidh na Gaill air aghaidh leis an sgrios 's ceannasal.

Agus fhuair cuid mhòr na ceannard fo ghabhail annsein.

Ach, thàinig na h-Albannaich Aonaichde 'mach an aghaidh sin, agus chuir aid comhaireachd an-mhath 's an-mhor shuas an aghaidh nan Gaill.

Ghlac aid an t-ainm ortha 's na h-Èireannaich Aonaichde 'nn san Èirinn, agus chuir aid pleannan ri chèile orson Éirigh A-mach san Earrach 1797.

lionra-uisge-dhearg.ca

17

SGÉALTAN SAOGHAIL

Air Àm Fhada o Shoin Le Iain Mòr Mac Bheathain (Gàilig Ros an Ear) Air àm fhada o shoin, bha mi aig obair 'peinnteil Eaglais Caitligeach. Fhuair sinn crìoch leis an obair seo. Cha robh fhios agam an eòlas mu sin, agus thill mi chun an Eaglais agus cha robh aon duin' ann. Ach bha mi 'nn a-mhàin fhìn!

Chuir mi sgairt chun am fhear, agus thuirt e chugam cha robh leinn 'obair ann a-nis, agus bh' aid seachd mìle 'sam annsein. Agus thuirt e chugam cuiridh e mis' cha robh mi leotha, 'gus cha robh sin gu math mar bha mi 'nn an deireadh am probhaidh annsein.

Chaidh mi shuas san cuirt a-rithisd, agus thuirt am breitheamh chugam: "Fhuair thu sè bliadhan orson sin mà bhiodh mi san cuirt san àm sin gun amharas!"

Agus chuir e fichead uair eile air an àm probhaidh agam annsein gun mhall agus gun trocaire. Agus chaidh mi chun am probhaidh a-rithisd, agus dheun mi sin san Eaglais eile 'nn. Agus bha peinntéir anmhath 's an-mhòr mi fhìn an dheidh sin gun amharas.

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

18

lionra-uisge-dhearg.ca

BOOKS2READ.COM/AG-GEATAIDH-NA-HEADOCHAS

TACHAIRTEAN UACHDARACH

2023

Cén Fáth Gaeilig?

LUD - 09-23 Sgríobh Gráinne Ní Chaimbeul an artagal ansuimiúil seo. 'S sin faoi bean Ghaedheal ann san Ghaedhealtachd Úr amach as an Seann Ghaedhealtachd, agus sgríobh sí faoi 'foghluim Gaeilig ann san Aimearaga 'mach as muinntir mór Gaedhealach.

Naobh Phàdruig agus an Eaglais Choptach LUD - 09-23 Sgríobh an t-Athair Dumitru Ichim an artagal anmhaith le chéile faoi fíor stair na Naobh / Naomh Phádraig. 'S an artagal an-speisialta 'gus dochreidte ag an ám amháin.

Cá bhfuil na Gaedheil annseo?

LUD - 09-23 'S an artagal an-suimiúil annseo le Treabhair Ó h-Airtnéada 's Mhinneasóta. Sgríobh Treabhair faoi 'n t-àm chuaigh sé 'gus do chlann gu Baile na Féiliridh (Nuadh Orleáns) agus nuair a chonnaic sé stair mí-cheart faoi na Gaedheil san iarsmulann ann. Bhí sin gharbh gun amhras.

Saoghal Matt Mac Giolla Phádraig (Cuid a h-Aon 's Cuid a Do) LUD - 08-23 & LUD - 10-23

greenphotoKK, Getty Images

Fíor Gaedheal Mór Ard an Rátha - Saoghal Brian Ó Cianaigh (1877 go 1943) LUD - 09-23 Sgríobh Nodlaig Mac Congail an artagal seo faoi Brian Ó Cianaigh, agus ba sé fear anmhór san Athbheochán na Gaeilig eadar 1893 gu 1930. Agus ba sé dearmadta le cuid mhór go dtí áma againne.

Sgríobh Alasdair Stiùbhart Mac Eoin an sgéal stair seo. Agus tá sin faoi Matt Mac Giolla Phádraig agus an Cogadh le Saoirse i bhFear Manach, Oirgialla 's cuid na Bréifne. 'S fear dearmadta é cuid 's mó, 'gus sgríobh Alasdair an artagal seo do chur rudaí ceart faoi sin.

Coiseachdan airson 10 latha Thairis Gleann Uisge Dhearg a' Dheas LUD - 10-23 Norbert Buduczki, Unsplash

Sgríobh Seumas Ruadh Sutharlannach an sgeul mhath annseo. Agus 's as Gleann Uisge Dhearg é ó dhúthchais, agus 's fear faoin tuath é fosta.

Cù Ruadh / Cù Ruadh nan Craobh LUD - 13-23 Sgríobh Ciobha Nic Gille Ghuirm an artagal seo faoi madaidh obair Gaedhealach nuair a fhuair iad gu h-Aimearaga bliadhanta fhada ó shoin. 'S an artagal an-mhaith le daoine ba mhaith madaidh.

Ag Fanacht do Gheimhreadh LUD - 13-23 Mhic an Diuc LUD - 11-23 Sgríobh Ciobha Nic Gille Ghuirm an artagal seo faoi droch-ainm a chur na Gaedheil Caraliana ag daoine cha mhaith leo acu. 'S an artagal seo greannmhar agus an-mhaith fosta.

Sgríobh Treabhair Ó h-Airtnéada 'n artagal seo faoi Geimhreadh gharbh ann i Mhinneasóta. 'S sgéal an tábhachtach le daoine ag an Sean Ghaedhealtachd do thuig faoi saoghal ann le linn Geimhreadh mór ag an fheirm fosta.

Mar a Thachair do dh’Fhear a Chaidh do Gleann Uisge Dhearg LUD - 13-23 Seo sean sgéal seannchas faoi na Gaedheil san Ghleann Uisge Dhearg amach ar na Machairean Móra. Ba rudaí deacair le na céad Gaedheil a thánaig chun an áit seo, 'gus 's sgéal tabhachtach gun dabht.

DEREKMcDOUGALL

LUD - 2024 LIONRA-UISGE-DHEARG.CA/BUTH/ ETSY.COM/SHOP/LIONRAUISGEDHEARG

FÒRAM COIMHEARSNACHD

Làithean Mór A' Mhìos - Am Faoilteach 01 - Féill Bliadhain Úr 11 - Gaelach Úr 25 - Gaelach Lán 24 - Tu B'Shevat

Là Lughaidh Ua Raghallaigh Bithidh an là so air 20mh Gearran do chuimhneachan Lughaidh Ua Raghallaigh.

Dh'éirigh e 'mach an aghaidh riaghaltas Gallda 'nnso sa Chanada eadar 1869 gu 1872, agus air ais a rithisd eadar 1884 gu 1885 cuideachd. Chuir nan Goill e gu bàis leis cruadhlachd an-mhor sa mhìos Samhuinn sa bhliadhan 1885.

Ath Mhìos - An Gearran

Lá naDreoilín

Féile Bhrígdhe

Tá 'n Lá na Dreoilín ar Féile Stiophán ar

'S Brígdhe eadar na triúir naomh

an 26adh Nodlaig gach bliadhan.

mór na n-Gaedheal, agus beidh

Tiocaidh daoine 'mach do sealgaireachd

sin lá mór trasna na Seann

an Dreoilín mar 's sean traidisiúin seo.

Gaedhealtachd agus eadar an

Ath Làrna Mhìos - Am Màrt

Cuirinn daoine 'mach san pharaidí

Gaedhealtachd Úir fosta. 'S

08 - Là Eadar-Nàiseanta nam Mnàith 10 - Gaelach Úr - Ciad Latha Ramadáin 17 - Féill Pàdraig 19 - Co-Fhad-Thràth an Earraimh 23 - Purim 25 - Gaelach Lán

trasna ceanntair Gaedhealtachd'

1adh Feabhra 'n Féile Bhríghde.

01 - Imbolg - Féill Bríghde 09 - Gaelach Úr 10 - Féill Bliadhain Úr na Sìonaich 14 - Là Naomh Bhaileintin 19 - Là Lughaidh Ua Raghallaigh 24 - Gaelach Lán

oifigiuil san am sin fosta, 'gus beidh an craic go h-ionntach maith mar cuirinn iad eadaidh speisialta 'gus rachaidh iad amach do shealgaireachd an Dreoilín. Chuaidh an traidisiúin seo trasna na dtonnta go h-Oileáin Úr nó Dùthaich nan Craobh, agus tá sin an-láidir ann ar Talamh an Éisg, Éireann Úr agus Eilean Naomh Eoin fosta.

24

lionra-uisge-dhearg.ca

O'Riain, Flann. 1994.

Lazy Way to Gaelic, le Seòras Jones, Y Lolfa Cyf., 1994, p. 67, 124, 134

LORG FOCAL Ainm Àite BUCAIDH BUN AN ABHAINN BUN CRANNAIGH GLEANN FHRISEAL MOIREIBH

Biadh TROSG ANANN OLÓG CÁL BHEAG ANRAITH

Ainmhidhean FIACH CEARC LIATH BRU DEARG CAG GLEOISEACH

lionra-uisge-dhearg.ca

25

CÚPLA FOCLA CÁL BHEAG Dealbh Le Langan

CEARC LIATH

Dealbh Le Sun_Time, Getty Images

'Bheil focal, abairt, no dealbh agad airson Cúpla Focla?

Cuir e chugainn air làrach-lìn LUD ag: https://lionra-uisge-dhearg.ca/LUD/sgriobh-chugainn/

TROSG

Dealbh Le Farhad Ibrahimzade, Pexels

26

lionra-uisge-dhearg.ca

Gleannsamh agus Ath-saoghail 's faclair nuadh seo BOOKS2READ.COM/THEOLDCELTICDICTIONARY

DÀNACH, ÒRANACH & SGEULACH THAIRIS NAN TONN Le Griogair Labhruidh (Gàilig Bhaile Chaolais)

(II) Prionnsa nam buadh, Frasaibh mu ghruaidh, Ainnir mo luaidh a' falbh leis; Rìgh nam fear còir, Dh'fhàg sinn gun treòir,

28

Fonn:

Lèir-chreach is glòir na h-Albann.

Seinnibh leam dàn,

Seinnibh leam dàn,

Gu nìghneag mo chrìdh,

Gu nìghneag mo chrìdh,

Nìghneag mo rùn 's mo ghràidh;

Nìghneag mo rùn 's mo ghràidh;

Faicibh am bàt,

Faicibh am bàt,

'S e togail bho thìr,

'S e togail bho thìr,

Giùlain mo rìgh bho thràigh.

Giùlain mo rìgh bho thràigh.

(I)

(III)

Gailleann is fuachd

Na fiùran bha treun,

Bàirlinn is stuadh

Bu chliùiteach am beus,

'G èirigh gu cruaidh bhon fhairge;

Siol nam muc bhreun a mharbh iad;

Crònan nan tonn,

Ach chì sinn an là,

Òran nan son,

Gun cluinn sin mar bhà,

Bualadh le fonn gu garg oirr'.

Geumnaich an àil gu caithreamach.

Seinnibh leam dàn,

Seinnibh leam dàn,

Gu nìghneag mo chrìdh,

Gu nìghneag mo chrìdh,

Nìghneag mo rùn 's mo ghràidh;

Nìghneag mo rùn 's mo ghràidh;

Faicibh am bàt,

Faicibh am bàt,

'S e togail bho thìr,

'S e togail bho thìr,

Giùlain mo rìgh bho thràigh.

Giùlain mo rìgh bho thràigh. X2.

lionra-uisge-dhearg.ca

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

AN T-SEAN BHEAN LE NA TEALLACH Le Máirtín Eoghan Mac Giolla Eoin (Gaedhealg Thír Eoghain) Sheas sí le bród léi, 'S meas na clann aici, Ghlac am dola aois uirthi, 'Cuir gual istigh sa theallach do chuir té a n-anam, 'Déanamh bia tráthnóna.

Le fíor mháthair í fhéin, Chonnaic sí 'nonn don is fearr, Le beo láidir uirthi ar fós, Ach fhuair sí dóthain aici, Sean Bean go maith 's go sásta.

A' dubhairt sí "Níl mise bás ar fós!"

Agus dubhairt sí do ní fheicfidh muid go 'n t-am atá caite le brónach, Mar 's an t-sean am san am caite, Ar aghaidh libh ag rith, Foghluim do sgéal a scaoileadh thairis.

Fhuair sí críonna le blianta, 'S crá bheo sa shúil aici, Ach, bhí meangadh ar a h-aghaidh uirthi, Níl cuma tar in ionad thú nuair a fhuair na gáire bás.

Lean air aghaidh le bealach seo, Agus cuimhne daoibh don gháire, Chuaidh sí go brionglóid léi, Fan fíor do chuimhne uirthi, Lig do sonas asti leacht léi.

lionra-uisge-dhearg.ca

29

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

DREOILÍN RÍGH NA N-ÉAN Le Brian Ó Cianaigh (Gaeilig Óméith) Ins na laetha fadó chruinnigh éanlaith an aeir lá amháin mar gheall ar rígh a thógáil a bheadh os a gcionn.

Ghlac an t-iolar an chathaoir agus thug óráid uaidh.

‘Tá a fhios agaibh uilig,’ ar seisean, ‘gur mise Rígh na n-Éan.

Tá eagal ar gach éan sa thír romham agus tá sin mar is cóir.’

‘Druid suas,’ arsa seanphréachán a bhí ina shuidh ar ghéag crainn. ‘Níl ionat ach sgriosadóir,’ ar seisean, ‘agus ach ab é go bhfuil drochshlaghdán orm phiocfainn na súile as do cheann.’

Thoisigh na h-éanacha eile ag gáirí 'gus chuir seo fearg ar an iolar.

‘Ná cuir aird ar an amadán dubh sin,’ ar seisean. ‘Is maith leis a bheith ag éisteacht leis féin ag caint.’

‘Fan ort,’ arsa an fhuiseog. ‘An bhfuil aon fáth le gur chóir dúinn tusa a thógáil mar Rígh?’

‘An í sin an fhuiseog atá ag caint?’ arsa an t-iolar.

‘Is mé,’ arsa an fhuiseog.

‘Ba mhaith liom a rá,’ arsa an t-iolar, ‘nach bhfuil éan ar bith láithreach a bhfuil nas mhór measa agam uirthi ná an fhuiseog. Musclann a cuid ceoil mé go moch ar maidin agus éirighim in am mhaith le a ghabháil ar lorg bídh.’

30

lionra-uisge-dhearg.ca

‘In am mhaith le cearga a ghoid,’ arsa an préachán.

‘Coinnigh go socair,’ arsa an t-iolar. ‘Má abrann tú focal eile cuirfidh mé an seabhac ar do lorg.’

‘Is cuma liom sifín cocháin fán phéire agaibh,’ arsa an préachán. ‘Fhad is atá bhóta agamsa ní bheidh ceachtar agaibh ina Rígh.’

‘Níl ach amaidí dúinn a bheith ag caitheamh an lae annseo ó tharla nach bhfuil muid ag déanamh obair ar bith,’ arsa an spideog.

‘Dhéanfaidh mise réiteach a shásós an t-iomlán agaibh,’ arsa an t-iolar. ‘An t-éan is airde a rachas ins an spéir, bíodh an t-éan sin ina Rígh.’

Taobh amuigh den phréachán shásaigh seo na h-éanacha eile go léir agus thoisigh siad ag eitilt.

‘An bhfuil tusa ag gabháil suas?’ arsa an t-iolar leis an phréachán.

‘B’fhearr liom an bás ná do chuideachtasa,’ arsa an préachán.

‘Dá mbeinnse ‘mo phréachán,’ arsa an t-iolar, ‘bháithfinn mé féin.’

‘Ba mhór an trua an t-uisce a shalú le do chorpán,’ arsa an préachán.

‘Suas linn,’ arsa an t-iolar, agus ba ghairid go raibh siad as amharc.

Fhad is a bhí an t-iolar ag sgansáil leis an phréachán shocraigh an dreoilín í féin ar a dhroim. Ní raibh a fhios ag an iolar go raibh sí ansin ar chor ar bith. Nuair a bhí na h-éanacha eile uilig sáraithe bhí an t-iolar níos airde suas ná aon cheann acu. Annsin scairt sé amach: ‘Is mise Rígh na n-Éan.’

‘Fan ort,’ arsa an dreoilín. ‘Tá mise níos airde ná thusa agus ar an ábhar sin is mise Rá na n-Éan.’

Bhí an t-iolar ró-sháraithe le a ghabháil suas nas fhaide agus bhí an bhuaidh ag an dreoilín.

lionra-uisge-dhearg.ca

31

SGEUL NA H-EACHDRAIDH

An Stailc Choitcheann Bhinnipéig 1919

Trìnda NicÉigeir MhicMhaghnuis

Le Gearraidh Mac a’ Chùirn (Gàilig Muile) B’e bliadhna cudromach a bh’ ann an 1919. Aig deireadh an Cogadh Mòr, thill na saighdearan a h-uile naiseantan dhachaigh, a’ sùileachadh ri obair agus soirbheachas. Fhuair iad rudeigin eile ge-tà! An fhìrinn, b’e an cogadh fhèin a thoirt obair agus soirbheachas gu luchd-obrach ann an 32

dùthaich sam bith a ghabh pàirt anns an gleò: gun cogadh; gun obair.

An uair sin, bha eisimplear an Ruis. Anns an Dàmhair 1917, ghabh am Partaidh Boilseabhach rèim ann an rèabhlaid. Nach robh cumhachd ann an làmhan na luchd-obrachd a-nis? Am biodh luchd-obrachd eile a’

leantainn eisimplear an Ruis agus na Ruisich?

Bha an t-eagal air luchd-poiliteags agus luchd-gnothachas tairsinn an Roinn Eòrpa agus Aimeireagaidh a Tuath. Am b’ urrainn do 1919 a bhith am Bliadhna Rèabhlaid? Am b’ urrainn Canada a bhith an sàs san strìgh?

Uill, s’ urrainn! Tòiseach

lionra-uisge-dhearg.ca

Gino Castillo, Unsplash

tòiseachaidh air an 15mh den Chèitean ann an Bhinnipéig. Dhà là roimhe, bhòt na luchd-obrach airson an Stailc Choitcheann, agus thòisich e aig 11 sa mhadainn. Bha e a’ tighinn. Anns am Màrt, aig Co-chruinneachadh Calgaraidh, na luchd-ionaid a chur taic do'n 'Aonadh A-mhàin Mòr’ (Aonadh Mòr) agus bhiodh na h-Aonaidhean eagraiche mar aonaidhean gnìomhachail coltach ri companaich aca anns na Stàitean Aonaichte: mòr, làidir, bha iad ag iarraidh “co-réiteachaidh ri chéile.” B’ e seo am prìomh adhbhar a bha Stailc ann ann an Bhinnipéig ann an 1919.

An ath latha, dh’eagraiche na luchd-gnothachas cuideachd ann an Comataidh Saoranaich còmhla ri cuimsich singilte: thoir buaidh air an stailc.

Choirich iad commanaich agus coigrich (inimrichan Ostaireach gu sonraichte). Chuir an Comataidh Saoranaich tòrr airgead dhan pàipearan-naidheachd, coinneamhan agus sgeultan mì-cheart eile. An uair sin, air ùr-ruigsinn à Ottobha, thàining an ceannardan politigeach –

Artúr Ó Miadhacháin (Ministear Ceartas) agus Gideon MacDhonnchaidh (Ministear Làbarach) agus toir cuideachadh dhan Comataidh agus rabhadh builean dhan luchd-stailc cuideachd: thall air ais do dh’obair!

Aig Coinneamh Mòr (còig mìle daoine) ann an Parc Bhioctoria, thoir an ceannardan stailc freagairt aca. Fhuair iad taic eile bhon saighdearan direach air ais bhon cogaidhean ann an Roinn Eòrpa.

Mheàrrsadh deich mìle saighdearan tron baile meadhan air a chiad latha Òg-mhios.

Bha am poileas ionadail co-fhaireacail cuideachd. Chaill iad obraichean aca – gach

lionra-uisge-dhearg.ca

33

Gino Castillo, Unsplash oifigear poileas ann an Bhinnipéig. Cha do chuir an ainmean aca ri paipear gealltanas. Ghabh poileas Marcach (Poileas Marcach Iar-Thuath an Chanada) agus “mìlisidh speisial” an àite aca. Bha “mìlisidh speisial” brùidean agus oileanach ann.

Bha e cath ùr ann an sean cogaidh - calpa an aghaidh làbarach. Airson sia seachdainn gaisgeanta.

Choinneamh na luchd-stailc ann am Pàirc Bhioctoria, 'gus bhiodh am faclan làidir a’ sgèith thalla 'n Uisge Dhearg, tarsainn Canada cuideachd – Torontó, Calgharraidh, Branndún agus Leth-Dhrochaid mar eisimpleir. ’S e “Soisgeul Sòisealta” a bh’ ann. Choinnich na luchd-stailc anns an teampal Làbarach agus am pàirc fhèin far an do dh’èist deich mìle do theachdaireachd ceartas shoisealta.

Direach an abhaist tron eachdraidh, bhuannaich calpa. Air 16mh latha Òg-mhios, chaidh na ceannardan stailc an cur gu prìosan aig Sliabh a' Carraige.

Air 21mh latha 'n Òg-mhios, dh’ionnsaigh am Poileas Marcach agus “mìlisidh speisial” meàrrsadh balbhaiche luchd-stailc le bataichean ball-beusa 'gus airm-theine. Bhàsaich aon fear agus bha tòrr lotan ann cuideachd air Disathairne Fuiltiche. Bha 'n Stailc Choitcheann deiseil air 25mh Òg-mhios. Cha do bhuannaiche iad ach an do chàill iad?

Tha e fíor gun robh an Riaghaltais a’ cur naoi ceannard stailc gu prìosan: aon fear à Canada a-mhàin, Deòrsa Mac an Làmha (agus còig à Sasainn; dhà à h-Albainn (Gàidhealach) còmhla ri h-aon Ameireaganach). Gè-ta, bhuannaich iad ann an poiliteags, le buaidhean airson Sòisealaich aig ìrean diofraichte poilitigeach – Comhairle Ionadail agus Parliamaid.

Chluich cuid pàirt ann an Caidreachas

34

lionra-uisge-dhearg.ca

Co-chomann Poibleach (CCP) a dhèanamh deagh obair an aghaidh bochdanas agus eagal ann an Canada anns na Tricheadan.

Bha 1919 am bliadhna cudromach ann an eachdraidh làbarach. Bha tachardasan ann an Bhinnipéig pàirt dhen strìgh eadarnàiseanta – Seattle, Beul-feirste, Glaschu, A’ Ghearmailt agus An Ungair. Cha bhith an strìgh siud air falbh agus am faic sinn soisgeul sòisealta Bhinnipéig an àite ann an gach nàisean tarsainn an t-Saoghal.

lionra-uisge-dhearg.ca

35

Taig air Phatreon $6/M www.patreon.com/lionra_uisge_dhearg

Sgrìobhadh Mìosail

Leabhar-lann Làn

'Digiteach ⁊ Corporra h-irisean ùr agad mìosail eile

Faigh 'inntrigeadh air ais cùisean uile

Post-d Sinn An So Sgriobh@lionra-uisge-dhearg.ca

Post do'r Bogsa PO ATTN: LUD PO BOX 42112 rpo FERRY ROAD WINNIPEG, mb, ca R3J 3X7

No Turas Do www.lionra-uisge-dhearg.ca /LUD/sgriobh-chugainn/

LUD

LÌONRA H-UISGE DHEARG

Leanann mallacht na baintrí seacht nglúin.

(Sean Fhocail)