ความรู้ พนื้ ฐานเรื่องการสื่ อสาร การสื่ อสารเป็ นปัจจัยสำาคัญในการดำารงชีวิต มนุษย์จาำ เป็ นต้องติดต่อสื่ อสารกันอยูต่ ลอดเวลา การ สื่ อสารจึงเป็ นปัจจัยสำาคัญอย่างหนึ่งนอกเหนือจากปั จจัยพื้นฐานในการดำารงชีวิตของมนุษย์ การสื่ อสารมี บทบาทสำาคัญต่อการดำาเนินชีวิตของมนุษย์มาก การสื่ อสารมีความสำาคัญอย่างยิง่ ในปั จจุบนั ซึ่งได้ชื่อว่า เป็ นยุคโลกาภิวตั น์ เป็ นยุคของข้อมูลข่าวสาร การสื่ อสารมีประโยชน์ท้ งั ในแง่บุคคลและสังคม การสื่ อสาร ทำาให้คนมีความรู้และโลกทัศน์ที่กว้างขวางขึ้น การสื่ อสารเป็ นกระบวนการที่ทาำ ให้สงั คม เจริ ญก้าวหน้า อย่างไม่หยุดยั้ง ทำาให้มนุษย์สามารถสื บทอดพัฒนา เรี ยนรู ้ และรับรู ้วฒั นธรรมของตนเองและสังคมได้ การสื่ อสารเป็ นปัจจัยสำาคัญในการพัฒนาประเทศ สร้างสรรค์ความเจริ ญก้าวหน้าแก่ชุมชน และสังคมในทุก ด้าน ความหมายของการสื่ อสาร เดนนิส แมคเควล (McQuail, 2005) กล่าวว่า การสื่ อสารหมายถึงการให้และการรับความหมาย การ ถ่ายทอดและการรับสาร ซึ่งรวมถึงแนวคิดของการโต้ตอบ แบ่งปั น และมีปฏิสมั พันธ์กนั ด้วย Wilbur Schramm ก็ได้ให้ความหมายของการสื่ อสารไว้วา่ การสื่ อสาร คือ กระบวนการแลกเปลี่ยน ข่าวสาร เกิดขึ้นโดยการถ่ายทอดสารจากบุคคลฝ่ ายหนึ่ง ซึ่ งทำาหน้าที่ส่งสารผ่านสื่ อหรื อช่องทางต่าง ๆ ไปยัง ผูร้ ับสารโดยมี วัตถุประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่ง สุ มน อยูส่ ิ น กล่าวว่า การสื่ อสาร คือ กระบวนการแลกเปลี่ยนข้อมูล ข่าวสารระหว่างบุคคลต่อบุคล หรื อบุคคลต่อกลุ่ม โดยใช้สญ ั ลักษณ์ สัญญาณ หรื อพฤติกรรมที่เข้าใจกัน จากความหมายข้างต้น จะเห็นได้วา่ การสื่ อสารนั้นจะต้องมีผเู ้ กี่ยวข้องอยู่ 2 ฝ่ าย โดยฝ่ ายหนึ่งทำา หน้าที่เป็ นผูส้ ่ งสาร และอีกฝ่ ายหนึ่งทำาหน้าที่เป็ นผูร้ ับสาร ซึ่งทั้งสองฝ่ ายมีความเกี่ยวกันหรื อสัมพันธ์กนั องค์ ประกอบของการสื่อสาร มี 4 องค์ประกอบ ดังนี้ 1. ผูส้ ่ งสาร (Sender) คือบุคคล หน่วยงานที่เป็ นผูส้ ่ งสาร แหล่งกำาเนิดสาร แล้วส่ งสารไปยังบุคคล หรื อหน่วยงานอื่นด้วยวิธีเดียว หรื อหลายวิธี 2. สาร (Message) คือ เรื่ องราว สิ่ งต่าง ๆ ในรู ปข้อมูล ความรู ้ ความคิด หรื ออารมณ์ที่ผสู ้ ่ งสาร ให้ผอู ้ ื่นรับรู ้ แล้วเกิดปฏิกิริยาตอบสนอง ประกอบด้วย 2.1 รหัสสาร ทั้งที่ไม่ใช้ถอ้ ยคำา (กิริยา ท่าทาง เครื่ องหมาย) และใช้ถอ้ ยคำา (ภาษาพูด ภาษา เขียน) 2.2 เนื้อหาสาร แบ่งเป็ น ข้อเท็จจริ งและข้อคิดเห็น 2.3 การจัดสาร คือ รวบรวมเนื้ อหา เรี ยบเรี ยงด้วยการใช้รหัสของสารที่เหมาะสม
3. สื่ อหรื อช่องทาง (Medium or Channal) สื่ อ หมายถึง สิ่ งที่เป็ นพาหนะที่ทาำ ให้สารเคลื่อนที่ออกไปจากตัวผูส้ ่ งสาร ช่องทาง หมายถึง ทางที่ทาำ ให้ผสู้ ่ งสาร และผูร้ ับสารติดต่อกันได้ 4. ผูร้ ับสาร (Receiver) คือ ผลที่เกิดจากการรับสารทางพฤติกรรม เช่น หัวเราะ พอใจ ทำาให้ทราบ ถึงความสำาเร็ จของการสื่ อสาร หลักการสื่ อสาร ผูส้ ื่ อสารต้องเข้าใจองค์ประกอบในการสื่ อสาร มีสื่อ / ช่องทาง ที่เหมาะสม จุดประสงค์ชดั เจน ผูส้ ่ งสาร – ผูร้ ับสาร ควรเตรี ยมการล่วงหน้า ใช้ทกั ษะในภาษาที่เหมาะสมในการสื่ อสาร คำานึงถึงปฏิกิริยา ตอบกลับเพื่อนำามาประเมิน ปรับปรุ ง แก้ไขข้อบกพร่ องต่อไป วัตถุประสงค์ ในการสื่อสาร ผูส้ ่ งสารมีจุดประสงค์ให้ผรู้ ับได้ทราบความต้องการของตน ว่าตนต้องการสื่ อไปในรู ปแบบไหน อาจ จะมุ่งให้ผรู ้ ับมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมตามที่ผสู ้ ่ งสารกำาหนดไว้ มุ่งให้เกิดผลทางจิตใจหรื ออารมณ์ มุ่ง เน้นให้ผรู ้ ับสารคล้อยตาม และเพื่อเสนอหรื อชักจูงใจให้กระทำาและตัดสิ นใจ ประเภทของการสื่อสาร 1.การสื่ อสารภายในบุคคล (Intrapersonal Communication) บุคคลคนเดียว ทำาหน้าที่ท้ งั ผูร้ ับและผู ้ ส่ งสาร 2. การสื่ อสารระหว่างบุคคล (Interpersonal Communication) มีบุคคลตั้งแต่ 2 คนขึ้นไป 3.การสื่ อสารกลุ่มใหญ่ (Large Group Communication) สื่ อสารไปยังบุคคลที่อยูร่ วมกันเป็ นกลุ่ม 4.การสื่ อสารในองค์การ (Organization Communication) สื่ อสารระหว่างสมาชิกใน องค์การ 5.การสื่ อสารมวลชน (Mass Communication) สื่ อสารไปยังคนจำานวนมากในเวลาเดียวกัน โดย อาศัยสื่ อมวลชน คุณลักษณะของผู้ประสบความสำาเร็จในการสื่ อสาร 1. มีความเข้าใจเกี่ยวกับเรื่ องต่าง ๆ 2. มีทกั ษะในการสื่ อสาร 3. เป็ นคนช่างสังเกต เรี ยนรู้ได้เร็ว และมีความจำาดี 4. มีความซื่อตรง มีความกล้าที่จะกระทำาในสิ่ งที่ถูกต้อง 5. มีความคิดสุขมุ รอบคอบ 6. มีความคิดริ เริ่ มสร้างสรรค์
7. คิดและแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้ดี 8. มีความสามารถแยกแยะและจัดระเบียบข่าวสารต่าง ๆ 9. มีความสามารถในการเขียนได้รวดเร็ วและมีประสิ ทธิ ภาพ 10. มีศิลปะและเทคนิคการจูงใจคน 11. รู ้ข้นั ตอนการทำางาน 12. มีมนุษย์สมั พันธ์ดี อุปสรรคในการสื่อสาร ผูส้ ่ งสารและผูร้ ับสารมีความรู้ความเข้าใจไม่เพียงพอ มีทศั นคติที่ไม่ดี ตัวผูส้ ่ งสารเองก็อาจไม่มีการนำา เสนอที่ทาำ ให้ผรู้ ับสารเกิดความสนใจ หรื ออาจจะเป็ นที่ตวั สาร มีการจัดลำาดับของสารไม่ดี สลับซับซ้อน และเกิดจากการเลือกสื่ อหรื อช่องทางที่ไม่เหมาะสม ก็ทาำ ให้เป็ นอุปสรรคในการสื่ อสารได้ ความสำ าคัญของการสื่อสาร ด้านสังคม เพื่อเกิดความเข้าใจ กฎระเบียบ การอยูร่ วมกันอย่างสงบสุ ขในสังคมความสัมพันธ์ต่อ อุตสาหกรรมและธุรกิจ เป็ นเครื่ องมือในการเผยแพร่ ข่าวสารเกี่ยวกับสิ นค้า ชักจูงผูบ้ ริ โภคโดยการโฆษณา ด้านการปกครอง ใช้เป็ นกลไกการกระจายข่าวสารต่าง ๆ สู่ผปู ้ กครองให้เข้าใจตรงกันและรับ ทัศนคติของผูถ้ ูกปกครอง การสื่ อสารกับการเรียนการสอน การสร้างหลักสูตร การพัฒนาบทเรี ยน สื่ อการสอน อุปกรณ์การศึกษา และการปรับปรุ งการ สอน ขั้นตอนของการออกแบบระบบการเรี ยนการสอน เราสามารถแบ่งออกได้เป็ น 4 ขั้นตอนใหญ่ๆ ดังนี้ 1. กำาหนดเนื้อหาและจุดมุ่งหมาย (GOALS) การจัดการเรี ยนการสอนที่ดีจะต้องกำาหนดจุดมุ่งหมาย หรื อเป้ าหมาย ของการเรี ยนที่ชดั เจน แล้วจึงนำามาวิเคราะห์และสังเคราะห์ให้เป็ นเป้ าหมายย่อย หรื อ วัตถุประสงค์ยอ่ ย 2.การทดสอบก่อนการเรี ยน (Pre Test) เพื่อให้ทราบถึงพื้นฐานความรู ้หรื อพฤติกรรมเดิมของผูเ้ รี ยน ผูส้ อนจะทราบว่าผูเ้ รี ยนมีความรู้ในระดับใด ซึ่ งจะช่วยให้ผสู ้ อนสามารถปรับปรุ งและวางแผนการสอนได้ 3. ออกแบบกิจกรรมและวิธีการสอน (Activities) โดยคำานึงถึงผูเ้ รี ยนเป็ นหลัก เวลา สถานที่ สภาพ แวดล้อม เพื่อให้สอดคล้องและเหมาะสมกับยุทธศาสตร์ การสอน มุ่งให้ผเู ้ รี ยนมีส่วนร่ วมในกิจกรรมให้ได้ รับผลสำาเร็ จ 4. การทดสอบหลังการเรี ยน (Post Test) มุ่งหวังเพื่อวัดและประเมินผล 4.1 วัดผลสัมฤทธิ์ของผูเ้ รี ยนเป็ นรายบุคคล
4.2 วัดความสำาเร็ จของหลักสู ตรหรื อระบบการเรี ยนการสอน โดยสรุ ป "การสื่ อสาร คือ กระบวนการของการถ่ายทอดสาร จากบุคคลฝ่ ายหนึ่งซึ่งเรี ยกว่า ผูส้ ่ งสาร ไปยังบุคคลอีกฝ่ ายหนึ่ง ซึ่งเรี ยกว่า ผูร้ ับสารโดยผ่านสื่ อ " การสื่ อสารเพื่อการเรี ยนการสอนนั้นจึง หมายถึง การนำาความรู ้หรื อประสบการณ์ต่างๆที่ได้รับมา ถ่ายทอดให้ผเู ้ รี ยนหรื อผูร้ ับสาร โดยผูท้ ี่สื่อสารหรื อครู จะต้องมีความชัดเจนและสื่ อสารให้เด็กเข้าใจได้ โดย อาจจะนำาสิ่ ง อิเล็กทรอนิกส์ต่างๆมาเป็ นสื่ อกลางในการเรี ยนการสอนร่ วมด้วย การสื่ อสารกับการเรี ยนการสอน คือการพยายามสร้างความเข้าใจ ทักษะ ความรู ้ ความคิดต่างๆ ร่ วม กัน ระหว่างผูเ้ รี ยนกับผูส้ อน ความสำาเร็ จของการเรี ยนการสอน
ปั ญหาสำาคัญของการสื่ อสารในการ
เรี ยนการสอนคือ ทำาอย่างไรจึงจะสามารถสร้างความเข้าใจระหว่างครู กบั นักเรี ยนได้อย่างถูกต้อง ครู ผสู ้ อน จะต้องมีความรู้ความสามารถ มีทกั ษะในการสื่ อสาร และที่สาำ คัญอีกอย่างหนึ่งสำาหรับครู คือการใช้สื่อการ เรี ยนการสอนต่างๆ อย่างเหมาะสม