Jaarverslag van het LSA 2016 by Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners

Vereniging Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA)

Jaarverslag 2016

LSA / Jaarverslag 2016

1 Bijeenkomsten 4 1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten

1-2

Vergaderingen bewonersplatform

1-3 Zomerschool 8 1-4 Living Labs

Advies & begeleiding

2-1 Adviesfunctie bureau 2-2 Bijeenkomsten van derden

2-3 Adviezen aan derden

Projecten 14

3-1 Beheer je buurthuis 15 3-2 Buurtrechten 17 3-3 BewonersBedrijven 3-4 Platform bewoners - politici

3-5 Zorg en welzijn

Communicatie 24

4-1 Websites 25 4-2 Social media 25 4-3 Bewonersberichten 26 4-4 Persberichten 26 4-5 Online publicaties 4-6 LSA Nieuwsflits

27 27

Organisatie 28

5-1 Bewonersplatform 5-2 Bestuur

5-3 Personeel 5-4 Werkzaamheden LSA-bureau

5-5 FinanciĂŤle verantwoording

29 30

Bijlagen 32

Ledenlijst Bewonersplatform

Leden comitĂŠ van aanbeveling

Inhoud

Het LSA organiseert bijeenkomsten gericht op kennisdeling van en kennisoverdracht aan actieve bewoners. Actieve bewoners hebben een schat aan praktijkkennis en -ervaring. Een belangrijk doel van het LSA is het bevorderen van de uitwisseling hiervan en natuurlijk nieuwe kennis verzamelen en aanbieden. Het LSA weet als landelijke organisatie met een grote achterban van actieve bewoners welke kennisbehoeftes er zijn en speelt daarop in bij het organiseren van bijeenkomsten. Er worden op onze bijeenkomsten presentaties gegeven door bewoners en professionals. Alle onderwerpen die in wijken spelen, kunnen aan bod komen.

LSA / Jaarverslag 2015

1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten Themadagen zijn dagen die we in verschillende regio’s organiseren rondom een actueel onderwerp. Op deze dagen wordt een thema besproken, komen verschillende deskundigen aan het woord en worden vaak workshops of doe-sessies gegeven. De deskundigen of workshopleiders zijn zowel actieve bewoners als beroepskrachten. We brengen inspiratie en kennis uit het hele land bijeen. Voor de dagen die we als vereniging organiseerden in dit kalenderjaar hebben we het onderscheid ‘landelijke bijeenkomst’ en ‘themadag’ laten varen, we hebben ze allemaal landelijke themadagen genoemd. Elk van de thema’s waarop we bijeenkomsten hebben georganiseerd waren interessant voor actieve bewoners uit het hele land. Naast de organisatie van onze landelijke themadagen zijn we dit verslagjaar medeorganisator geweest van drie bijeenkomsten. Het LSA is er zich zeer bewust van dat actieve bewoners moeten samenwerken in de wijk om de gewenste leefbaarheidsdoelen te behalen. We zoeken naar nieuwe verhoudingen en een nieuw samenspel met alle spelers in wijken. Omdat actieve bewoners dit niet geïsoleerd willen doen, maar in samenspel met andere partijen zoeken we op onderwerp en thema de samenwerking met andere organisaties. Om samen te komen en na te denken over de opgaves van deze tijd hebben we drie bijeenkomsten georganiseerd met andere organisaties en hun achterban.

DATUM: 30 januari 2016 LOCATIE: Denksportcentrum in Zwolle TITEL: Right to Challenge: aan de slag AANTAL BEZOEKERS: 90

Ruim 90 bewoners en professionals bezochten de themadag Right to Challenge: aan de slag in het Denksportcentrum in Zwolle. Tijdens deze bijeenkomst werd duidelijk hoeveel belangstelling er voor dit buurtrecht is in het hele land. Jong en oud dachten mee met de vraagstukken van zes pitchers en wisselden concrete tips, netwerksuggesties en acties uit. De dag stond in het teken van onderlinge kennisdeling en meedenken over elkaars vraagstukken. Tijdens deze themadag kondigde LSA-directeur Ties de Ruijter ook het Kompas Right to Challenge in de Wmo (zie 4-5 Online Publicaties) aan dat we samen met Movisie en Vilans maakten. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl/righttochallenge-bijeenkomst

DATUM: 18 maart 2016 LOCATIE: MFC Brukske in Venray

TITEL: Maatschappelijk vastgoed: Lust of last? AANTAL BEZOEKERS: 60

Is maatschappelijk vastgoed een lust of een last? Die vraag stond centraal tijdens deze themadag. Ruim 60 deelnemers kwamen naar MFC Brukske in Venray voor advies, discussie en inspiratie. In het ochtendprogramma stelden bewoners hun vastgoedvragen aan experts. Daarna werd aan de hand van stellingen duidelijk hoe de deelnemers denken over het gratis beschikbaar stellen van vastgoed en over het verschil tussen maatschappelijk en commercieel gebruik van panden. Na een stevige discussie was het tijd voor inspiratie met vier voorbeelden van maatschappelijk vastgoed in handen van bewoners: ’t Luukske in Wellerlooi, MFC Brukske in Venray, het Bruishuis in Arnhem en Buurtcentrum de Lommerd in Arnhem. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/ maatschappelijk-vastgoed-lust-of-last

DATUM: 27 mei 2016 LOCATIE: Buurtbedrijf Diagonaal in Arnhem TITEL: Hou het lokaal AANTAL BEZOEKERS: 40

Hou het lokaal is een pleidooi voor schaalverkleining, voor ontschotting en voor samenwerking. De Arnhemse invulling hiervan zagen we op 27 mei bij Buurtbedrijf Diagonaal tijdens de themadag Hou het lokaal. Ruim 40 actieve bewoners en professionals kwamen naar Arnhem voor een kijkje in de keuken. In verschillende workshops en interactieve rondleidingen werd gesproken over aspecten van lokaal maatwerk, zoals ontschotten van geldstromen, het Right to Challenge en de aanpak van de gemeente: Van Wijken Weten. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/hou-het-lokaal

DATUM: 16 april 2016 LOCATIE: Lelystad TITEL: Dealen en doorpakken

Tijdens de Landelijke Bewonersdag 2015 maakten de deelnemers een BewonersAgenda en ze sloten daarbij BewonersDeals: vastgelegde samenwerkingen tussen bewoners, gemeenten en bedrijfsleven. Om deze deals een stap verder te helpen en nieuwe te sluiten, wilden we de themadag Dealen en doorpakken organiseren. In de aanloop bleek dat er meer behoefte was aan op 1 | Bijeenkomsten

maat gemaakte bijeenkomsten verspreid over het land. Daarom hebben we deze bijeenkomst vervangen door vijf kleinere bijeenkomsten over een specifieke deal met gemiddeld 15 deelnemers. Deze bijeenkomsten hielden we onder meer in Zaandam over het benoemen van maatschappelijke alternatieven voor economische argumenten bij aanbestedingen. En in Emmen kwam een intervisiegroep bij elkaar om vragen en dilemma’s in elkaars wijk te bespreken en mee te denken over oplossingen. Andere bijeenkomsten gingen over instrumenten om overdracht van vastgoed aan bewoners te versnellen en een ondersteunend netwerk voor wooncoöperaties. Kijk voor meer informatie op: www.bewonersagenda.wordpress.com/bewonersdeals

DATUM: 1 juni 2016 LOCATIE: Huis van Bartels in Amersfoort TITEL: Als ik jou was AANTAL BEZOEKERS: 30

In het sociale domein zijn veel aannames en vooroordelen. Partijen vinden samenwerking belangrijk maar gaan niet met elkaar in gesprek. LSA, Sociaal Werk Nederland en Movisie faciliteerden daarom het eerste gesprek tussen opiniemakers, bestuurders, welzijnswerkers, actieve bewoners en sociaal ondernemers in de bijeenkomst Als ik jou was. De bijeenkomst was in Amersfoort bij het Huis van Bartels en er waren ruim 30 deelnemers. Dit was een van de op maat gemaakte bijeenkomsten naar aanleiding van een BewonersDeal. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl

DATUM: 9 september 2016 LOCATIE: Wijkcentrum Dukenburg in Nijmegen TITEL: 50 jaar pionieren in wijken AANTAL BEZOEKERS: 30

In 2016 bestond het stadsdeel Dukenburg in Nijmegen 50 jaar. Op 9 september organiseerden we met LSA-lid bewonersorganisatie de Zevensprong daar een bijeenkomst. We kwamen om te leren van de geschiedenis van het jarige stadsdeel en om met hen mee te kijken naar de toekomst. Hoe kan een traditioneel georganiseerde bewonersorganisatie vooruit? Hoe moet het zich opstellen naar de gemeente? Hoe komt het aan financiën? De deelnemers gingen onder meer op excursie door de wijk. Ze kregen een opdracht mee: benoem wat actieve bewoners doen voor deze wijk en zoek naar 6

LSA | Jaarverslag 2016

nieuwe samenwerkingsmogelijkheden. Dit leverde veel inzichten op. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl/ bijeenkomsten/50-jaar-pionieren-wijken

DATUM: 15 september 2016 LOCATIE: Eemshotel in Delfzijl TITEL: Bijeenkomst Right to Challenge AANTAL BEZOEKERS: 30 IN SAMENWERKING MET: Zorg Innovatie Forum

Het Zorg Innovatie Forum en het LSA organiseerden op 15 september een bijeenkomst in Delfzijl. Met als doel kennis en ervaringen te delen met gemeenten, burgerinitiatieven en andere geïnteresseerden en partijen. Sprekers van gemeenten en bewonersinitiatieven vertelden over hun ervaring met het Right to Challenge. Daarna voerden we een interactieve discussie over hoe het Right to Challenge gebruikt kan worden, door wie en welke struikelblokken er zijn.

DATUM: 12 november 2016 LOCATIE: Meevaart in Amsterdam TITEL: Wat verdient jouw initiatief? AANTAL BEZOEKERS: 80

Wat verdient jouw initiatief? Deze vraag stond centraal tijdens de gelijknamige bijeenkomst op zaterdag 12 november in de Meevaart in Amsterdam. “Geld’, antwoordden de ruim 80 deelnemers. “Erkenning en een 10!”. Met verschillende workshops en een offline LinkedIn-bord kregen de initiatiefnemers inzicht in wat zij verdienen. Dat is volgens de deelnemers onder andere geld, waardering, lef en risico. Naast het volgen van verschillende workshops konden deelnemers ook speeddaten met landelijke fondsen. Lees het volledige verslag via: www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/ wat-verdient-jouw-initiatief

DATUM: 7 oktober 2016 LOCATIE: Stadhuis in Hilversum TITEL: Congrestival Eigen(wijs)heid eerst! AANTAL BEZOEKERS: 100 IN SAMENWERKING MET: Agora, Austerlitz Zorgt, Exper-

tisecentrum Mantelzorg, gemeente Hilversum, LCGW, Mezzo, Movisie, NOV en Vilans

1-2 Vergaderingen bewonersplatform Op vrijdag 7 oktober 2016 was in het Stadhuis in Hilversum het Congrestival; eigen(wijs)heid eerst!. Mantelzorgers, vrijwilligers, ambtenaren en beroepskrachten in zorg en welzijn wisselden ervaringen en ideeën uit. Via vele speelse interactieve vormen werden de bezoekers uitgedaagd om in de huid van ‘de ander’ te kruipen en de verbinding met elkaar te zoeken. Tijdens het Congrestival heeft een team van filmmakers verslag gelegd en verhalen opgehaald. Een aantal van de ‘eigenwijze‘ verhalen worden gedeeld om straks in de rest van het land tot vervolggesprekken én acties te inspireren. Lees het verslag en bekijk de filmpjes.

LSA is een vereniging met verenigingsleden. Die leden vormen samen het LSA-platform, dit is het hart van het LSA. Het zijn actieve bewoners uit heel Nederland die samenkomen om activiteiten en projecten te bespreken en te plannen. Deze platformbijeenkomsten organiseren we op verschillende locaties. IN 2016 WAREN DE PLATFORMVERGADERINGEN OP:

• 30 JANUARI 2016 – DENKSPORTCENTRUM IN ZWOLLE met themadag Right to Challenge • 25 JUNI 2016 - HET HUIS IN UTRECHT jaarvergadering

DATUM: 7 december 2016 LOCATIE: Lebuïnuskerk in Deventer TITEL: Gratis Goud festival AANTAL BEZOEKERS: +- 400 IN SAMENWERKING MET: Vereniging NOV en Sociaal Werk

Wat zijn de randvoorwaarden om vrijwilligerswerk te kunnen organiseren? Dat was de dagopdracht aan de honderden deelnemers aan het Gratis Goud Festival op 7 december in de Lebuïnuskerk in Deventer. Met onze achterban hebben we vaker knelpunten en successen van maatschappelijk initiatief in kaart gebracht. Dit was het voor het eerst dat we met drie organisaties (Vereniging NOV, LSA en Sociaal Werk Nederland) gingen crowdsourcen. Met actieve bewoners, sociaal werkers, vrijwilligers, maar ook veel beleidsmedewerkers en gemeenteambtenaren stelden we op de Dag van de Vrijwilliger deze randvoorwaarden voor sterk vrijwilligerswerk op: • • • • • • • • • • • • • •

Koester vrijwilligers Maatschappelijk initiatief heeft recht op een thuis Maak scholing en trainingen mogelijk Behandel elkaar met gelijkwaardigheid, wees partners Erken de grenzen van burgerkracht en vrijwillige inzet Maak vrijwilligerswerk mogelijk voor iedereen Zorg ervoor dat vrijwilligerswerk vrijwilligers geen geld kost Voorkom misbruik, overbelasting en verdringing Zorg voor financiële duurzaamheid! Ga voor samenwerking, ook lokaal Sluit aan op nieuwe generaties Maak sterke regionale en landelijke netwerken mogelijk Schrap belemmerende regels! Sta open voor elkaar en leer van elkaar

• 8 OKTOBER 2016 - HET LAPP IN LELYSTAD met sessie over missie en visie • 19 NOVEMBER 2016 - DE VERKEERSTUIN IN UTRECHT Buitengewone Algemene Ledenvergadering • 10 DECEMBER 2016 – FOOD FOR GOOD IN UTRECHT Buitengewone Algemene Ledenvergadering

RESULTATEN

De bijeenkomsten van het platform zijn van groot belang voor onze vereniging. Op onze platformvergaderingen worden de lopende en aankomende projecten en activiteiten besproken. Zo bespreken we bijvoorbeeld de voortgang van de projecten BewonersBedrijven en Beheer je Buurthuis, vragen we input voor een zorgvoorstel of de Zomerschool en evalueren we de themadagen. We hebben dit jaar één themadag laten aansluiten op de vergadering en eenmaal hebben we er een sessie achteraan georganiseerd waar we dieper ingingen op onze visie en missie. We hebben dit jaar op verzoek van leden meerdere malen in Utrecht vergaderd, dat is voor veel leden qua reisafstand het handigst. De opkomst is gemiddeld 33 personen.

Lees het volledige verslag via www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/gratis-goud-festival 1 | Bijeenkomsten

1-3 Zomerschool De Zomerschool is een meerdaagse bijeenkomst exclusief voor LSA-platformleden. Doordat we meerdere dagen samen zijn, biedt de zomerschool de mogelijkheid om wat dieper op onderwerpen in te gaan. Dit jaar organiseerde LSA de jaarlijkse zomerschool op 7 en 8 augustus in Haarlem, Zaandam en Amsterdam. Tijdens de zomerschool komen actuele zaken die actieve bewoners bezighouden aan bod. Met 25 LSA-leden discussieerden we onder andere over buurtrechten, de rol van wijkraden en sociale wijkteams. Daarnaast gingen we op verschillende plekken bij bewonersgroepen kijken, in wijken rondlopen én kregen we een aantal presentaties van bewonerszorginitiatieven. KORT VERSLAG:

We begonnen de in de Haarlemse wijk Rozenprieel in het buurthuis De Tulp (“ja we zijn een beetje tegendraads, alles in deze wijk heet al iets met Roos!”). Over dat bijzondere buurtje leerden we veel, tijdens een toespraak, en tijdens een mooie wandeling door de wijk. We zagen de buurttuin in bewonersbeheer en de Kas: een broedplaats waar alles draait om het vinden van een baan, ondernemen en leren ondernemen. Na de mooie wandeling is het tijd voor een stevig onderwerp. Buurtrechten. Voor deze en de volgende sessie zijn er veel betrokken mensen uit Haarlem naar het buurthuis Samen met de buurt gekomen om mee te praten, te leren en te luisteren. Ties de Ruijter van het LSA vertelt wat buurtrechten zijn en waarom actieve bewoners ze nodig hebben. Dan volgen vier verhalen van actieve bewoners die een maatschappelijk initiatief hebben opgestart en op een of andere manier de buurtrechten hadden kunnen gebruiken. Daarna voerden we een discussie over wijkraden. Mensen van verschillende wijkraden, van welzijnsorganisaties, van de gemeente en een vertegenwoordiger van het ministerie van BZK bespraken de stelling ‘Wijkraden zijn ouderwets en overbodig’. We sloten deze volle dag vol inzichten af met een grote BBQ in Zaandam, totaal verzorgd door de vrijwilligers van BewonersBedrijven Zaanstad. De tweede dag begon met ontbijt gemaakt door de vrijwilligers van BewonersBedrijven Zaanstad en een Lagerhuisdebat over de rol van bewoners in sociale wijkteams. Door middel van stellingen kwamen we letterlijk tegenover elkaar te staan en gingen we het gesprek aan. Na een wandeling langs de buurttuin en de moskee vertrokken we naar De Buurtboerderij in de Amsterdamse Spaarndammerbuurt. De boerderij midden in de stad bestaat al sinds 1880 en is nu eigendom van Stichting Buurtboerderij. In de oude boerderij staan er nog twee presentaties op het programma van informele zorginitiatieven. Eerst presenteert Margo van den Berg haar 8

LSA | Jaarverslag 2016

initiatief ‘ Burenhulp in de Bosch & Vaart’ en Nanda van Loen vertelt vol passie over het ‘Stadsdorp Westerdok’. Zo kregen de deelnemers aan de zomerschool een kijkje in de keuken bij de meest uiteenlopende initiatieven. Over de zomerschool is een verslag geschreven en verspreid onder onze leden. Het is hier terug te vinden. RESULTATEN

Het waren mooie en leerzame dagen voor onze verenigingsleden die zich ervoor ingeschreven hadden. Onze leden hebben veel ruimte gehad om tips en tricks uit te wisselen en we zijn door elkaar en door derden geïnspireerd geraakt. Door bij elkaar te kijken en met elkaar praten worden we sterker als vereniging en individueel: iedereen is in zijn eigen buurt bezig met nieuwe ideeën en we kunnen hierin veel van elkaar leren. Het betrekken van het netwerk in Haarlem bij onze zomerschool heeft de lokale discussie ondersteund. Het was een geslaagde zomerschool met veel inhoud en nieuwe inzichten.

1-4 Living Labs Het zorg en welzijn domein is complex en samenwerking tussen de verschillende organisaties is soms lastig. Bewonersorganisaties, gemeenten en welzijn- of zorgorganisaties zijn onderdeel van dit samenspel. Om hier meer grip op te krijgen begeleidde LSA samen met Movisie en Vilans zogenaamde LivingLabs waarin we met de drie verschillende partijen werken aan betere samenwerking en een nieuw samenspel. In een intieme setting zijn creatieve methodes ingezet om in gesprek te gaan over taken en rollen, elkaars taal spreken en het delen van droombeelden. In 2017 worden de Living Labs afgesloten met een expertbijeenkomst waarvoor breed wordt uitgenodigd en een publicatie.

AANWEZIGE ORGANISATIES: Bewonersinitiatief Zuid Doet

Samen, gemeente Apeldoorn en Zorgorganisatie Verian Aan dit LivingLab namen de gemeente Apeldoorn, Bewonersinitiatief Zuid Doet Samen en Zorgorganisatie Verian deel. De drie partijen wilden met elkaar werken aan de vraag hoe ze beter kunnen samenwerken om de bewoners in Apeldoorn Zuid zo goed mogelijk te helpen. De twee vragen voor dit LivingLab waren: ‘Hoe zorgen we goed voor de bewoners van de wijk?’ en ‘Hoe zorgen we voor een sluitend netwerk?’. RESULTATEN

DATUM: 31 oktober en 1 december 2016 LOCATIE: Landerd AANWEZIGE ORGANISATIES: Zorgcoöperatie Zeeland,

gemeente Landerd en welzijnsorganisatie ONS Welzijn Een sluitend dorpsnetwerk vormen waarbij niemand er buiten valt, is het droombeeld van Zorgcoöperatie Zeeland, gemeente Landerd en welzijnsorganisatie ONS Welzijn. Ze willen hun krachten meer bundelen zodat de bewonersvragen op de juiste plek terecht komen. Afstemming over goede samenwerkingsafspraken staat hierbij centraal. De twee vragen voor dit LivingLab waren: ‘Hoe krijgen we ieders rol en positie scherper?’ en ‘Hoe organiseren we een sluitend netwerk?’. RESULTATEN

Bij de intake waren er veel vragen en aannames over samenwerken. De partijen hebben de ambitie om goed samen te werken, maar in de praktijk blijkt dit lastig. Er is tijdens het werk weinig tijd om de dialoog aan te gaan. Tijdens de LivingLabs werden de succesvolle ingrediënten van samenwerken benoemd. De rollen, taken en waarden van elke organisatie kwamen aan bod. Ook de knelpunten, overlap in taken en wrijvingen werden benoemd. Dit schepte duidelijkheid. Er werd toegewerkt naar een verbonden netwerk, waar dezelfde taal wordt gesproken en iedereen zijn talenten kan inzetten. Er zijn drie modellen gebruikt. Bij het eerste LivingLab is het IJsbergmodel ingezet. Tijdens het twee LivingLab is er een verdieping gemaakt door middel van de Driecirkelmethode en de Beeldenstorm.

De drie partijen spraken de ambitie uit te willen werken aan een beter verbonden netwerk om bewoners in de wijk zo goed mogelijk te helpen. Zij zochten naar een manier om het lokale samenspel goed vorm te geven. In gesprekken over rollen en taken zagen de deelnemers soms overlap, maar ook dat elke partij zijn eigen waarde toevoegt aan het geheel. Hieruit bleek ook dat de welzijnsorganisatie op dit moment als belangrijke partij aan tafel ontbreekt. Tijdens de LivingLabs was aandacht voor het inzichtelijk maken van de toegevoegde waarde van bewonersinitiatief Zuid Doet Samen aan het lokaal samenspel. Ook werd er ruimte gecreëerd om met elkaar te kijken naar de interpretatie van bepaalde begrippen door verschillende organisaties. Hierdoor kunnen partijen in het lokale samenspel elkaar beter begrijpen. Er zijn drie modellen gebruikt. Bij het eerste LivingLab is het IJsbergmodel ingezet. Tijdens het tweede LivingLab is een verdieping gemaakt door middel van ‘Elkaar verstaan’ en de Waarderingsdriehoek.

DATUM: 1 november en 12 december 2016 LOCATIE: Apeldoorn

1 | Bijeenkomsten

Het LSA-bureau krijgt veel advies- en servicevragen via telefoon, e-mail en social media. Van daaruit wordt de vraag doorgegeven aan het LSA-lid, de LSA-beroepskracht of relatie van de vereniging met kennis op het specifieke gebied. Ook nemen (bestuurs) leden en medewerkers regelmatig deel aan bijeenkomsten van derden en geven ze gevraagd en ongevraagd advies.

LSA / Jaarverslag 2015

2-1 Adviesfunctie bureau Alle vragen die op het bureau binnenkomen worden verdeeld en doorgegeven, ofwel aan actieve bewoners met kennis op het betreffende gebied ofwel aan de LSA-beroepskracht met de juiste expertise. In de vereniging is veel ervaringskennis aanwezig op divers gebied zoals organisatievorm, vrijwilligers, samenwerken met de gemeente en diversiteit. Veel voorkomende onderwerpen waarop advies wordt gevraagd, zijn verdienmodellen voor maatschappelijke initiatieven, goede voorbeelden van beheer van openbare ruimte en gebouwen en door het LSA ontwikkelde methodieken zoals ABDC en Kan WĂŠl!. Ook worden veel vragen gesteld over buurtrechten zoals het Right to Challenge en de maatschappelijke bank.

RESULTATEN

Het bureau van LSA krijgt per week ongeveer 30 adviesvragen en heeft in 2016 dus honderden vragen beantwoord per mail, social media en telefoon. Zeker voor leden maken de medewerkers van het bureau tijd voor een persoonlijk bezoek om advies te geven. Opvallend is dat de trend van 2015 doorzet en het LSA-bureau steeds vaker gevonden wordt door professionals van overheid, corporaties en instellingen met vragen over Right to Challenge, buurtrechten en andere manieren waarop zij bewonersgroepen in hun gemeente kunnen ondersteunen. Adviesvragen van actieve bewoners(groepen) voeren nog wel duidelijk de boventoon (ca 70% van de adviesvragen komen van bewoners). Daarnaast liepen twee studenten bij LSA een afstudeerstage: Ilse Kramer, student European Studies aan de Thorbecke Academie in Leeuwarden en Simon Kuijpers, student Research Master Social and Cultural Science aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ilse onderzocht de manier waarop de gemeenten Utrecht en Keulen (Duitsland) ruimte faciliteren voor bewoners om te participeren en hoe bewoners deze ruimte ervaren. Simon onderzocht de rollen die bewonersgroepen voor zichzelf zien en hun positie ten opzichte van de lokale overheid. In zijn onderzoek werden formeel en informeel georganiseerde bewonersgroepen meegenomen.

2 | Advies & begeleiding

2-2 Bijeenkomsten van derden Regelmatig zijn leden, bestuur en medewerkers van het LSA gevraagd een bijdrage te leveren aan workshops, seminars en congressen, een greep uit 2016:

• Deelname werksessies over het participatiehandvest

• Deelname begeleidingsgroep Maak de Buurt

• Seminar ‘overheid 2.0’ door raadsleden van de oppositie in Veldhoven: spreker in aanwezigheid van vele plaatselijke bewonersinitiatieven

• Aanwezig bij lancering Lokaal Fonds in Nieuwegein • Aanwezig bij Festival lokale democratie • Werkbezoek naar de Sociale Innovatiefabriek in Brussel • Deelname Landelijk Overleg van de Werkplaatsen Sociaal Domein • Inhoudelijk partner We Doen Het Zelf Wel Festival van Human • Deelname Als ik jou was over veranderende rollen in het sociale domein met Sociaal Werk en Movisie (1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten) • Pitchen voor Impact in je wijk met KNHM (zie 4-3 BewonersBedrijven) • Workshop verzorgd op Geldstromen door de wijk Festijn in Utrecht • Deelname oriëntatiesessie en gesprek comunity repaint van AkzoNobel

• Deelname inspiratiesessie nieuw welzijn in Enschede

• Begeleidingscommissie Burgerkracht in Limburg van de VKKL i.s.m. WUR: meerdere deelnames • Inspiratiedag bewonersinitiatief van stichting Dock in Rotterdam-Noord: spreker en workshop • Netwerk MFA ondernemers voor Bouwstenen voor Sociaal: spreker • Bijeenkomsten netwerk & lobby van het NOV ter voorbereiding van een conferentie Agenda Stad • Locality Convention Keep it Local in Liverpool: bijdrage en deelname om inzicht en ontwikkelingen op te halen uit Engeland • Pitchtraject BewonersBedrijven: medeorganisator (zie 4-3 BewonersBedrijven) • Seminar ‘Storytelling en buurtcommunities’ in pakhuis de Zwijger: programma ingevuld en spreker • Kennislab ‘Ruim op die regels’ van Platform 31: deelname

• Bijdragen en deelnemen aan programma Starters 4 Communities in regio Rotterdam

• Deelname seminar ‘Ritselmanagement’

• Deelname aan Innovatie Challenge Veilige Samenleving van Blomberg Society

• Bestuurlijk overleg met de koepel van Wmo-raden over de toekomst van bewonersinitiatief en -raden

• Deelname Kennislab Ruim op de Regels • Workshopleider conferentie Maak de Buurt • Deelname bijeenkomsten Thematic Budget met Movisie en Oxfam Novib • Bijeenkomst Wij Bedrijven met Arcadis • Workshop buurtrechten bij MAEXchange in Rotterdam • Deelname expertsessie met ministerie van VWS over de toekomst van vrijwillige inzet

LSA | Jaarverslag 2016

2-3 Adviezen aan derden Het LSA adviseert gevraagd en ongevraagd meerdere initiatieven en professionals van overheid, corporaties en instellingen. Leden en medewerkers van LSA hebben in 2016 deelgenomen aan diverse (terugkerende) overleggen op het terrein van bewonersinitiatief. Zo leverden wij onder andere een bijdrage aan de volgende initiatieven, projecten en evenementen: • Kennismakingsgesprek met Lokaal Fonds in Nieuwegein • Oprichting en actieve deelname in het Netwerk Nederland Zorgt Voor Elkaar (zie 4-5 Zorg en welzijn) • Overleg over filmpjes over lokale democratie met Simone da Silva van Westkruiskade TV

• Kennismaking en samenwerking verkennen Bedrijfsleven & communities met Neighbourly Nederland • Gesprekken over nieuw internationaal onderzoek naar BewonersBedrijven door TU Delft • Diverse adviesgesprekken in het kader van pitchtraject (zie 4-3 BewonersBedrijven) • Adviesgesprek over verdienmodel en ANBI met Bethel Blijft in Den Haag • Meedenken met ontwikkeling lokale afdeling KNHM • Overleg netwerk wooncoöperaties • Deelname netwerk dorpshuizen.nl

• Contact met gemeenten over buurtrechten voor interactieve kaart (zie 4-2 Buurtrechten)

• Overleg Bijzonder Statuut met Ministerie van BZK

• Diverse interviews door studenten over buurtrechten en Right to Challenge

• Betrokken bij opstart netwerk Twentse buurtinitiatieven door Twentse noabers

• Oriënterende gesprekken met landelijke fondsen over samenbrengen non-financiële support

• Deelname netwerk Lobby & Communicatie van NOV

• Adviesgesprek over draagvlak wijk en onderhandeling wooncorporatie • Oriënterend gesprek Platform 31 over experiment businessmodellen • Kennismakingsgesprek ambtenaar gemeente Venray over aanpak bewonersinitiatief • Oriënterend gesprek Nederlandse versie van Vlaamse Sociale Innovatiefabriek • Kennismaking Cordaid over sociale coöperaties • Meedenken over financiering en draagvlak Bij Katrien in Den Bosch • Kennismaken en samenwerking verkennen De All-inclusive wijk • Input leveren over bewonersbetrokkenheid aan Gelders Energie Akkoord • Kennismaking en samenwerking in ontwikkeling pilot met De Verlichting

2 | Advies & begeleiding

Het LSA voert verschillende projecten uit die ten doel hebben bewoners meer mogelijkheden te geven zeggenschap te krijgen over hun eigen leefomgeving. Hiermee creĂŤren we ruimte voor de actieve bewoners die met hun initiatieven grotendeels op vrijwillige basis hun buurt leuker en leefbaarder maken.

LSA / Jaarverslag 2015

3-1 Beheer je buurthuis Veel bewonersgroepen zijn bezig met het overnemen van buurthuizen en wijkaccommodaties. Vaak omdat deze belangrijke ontmoetingsplekken anders wegbezuinigd worden. De kennis en kunde die nodig is voor beheer, onderhoud en exploitatie van een pand ontbreekt nog vaak. Het LSA startte in april 2014 het project Beheer je buurthuis, om de benodigde kennis te verzamelen en te delen, en vijf pionierende buurthuizen te ondersteunen op weg naar zelfbeheer. Het project is volledig gefinancierd vanuit het VSBfonds en Oranje Fonds, terwijl de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij ‘in-kind’ ondersteuning biedt, in de vorm van procesbegeleiding aan pioniers en deelname aan de adviescommissie bij selectie van die pioniers. RESULTATEN

In 2016 is de ondersteuning aan de vijf zelfstandige buurthuizen voortgezet. Een van de pioniers, het Rotterdamse Her-Ontdekt, was in hun pop-up-vorm slechts tijdelijk aan het project verbonden en van hen werd afscheid genomen. En werd een vervanger gevonden in Fatima Aan Zet, een ambitieus project uit Weert. Afgesproken werd dat Fatima Aan Zet op een jaar ondersteuning kon rekenen van het project, in ruil voor openheid over de voortgang. Het LSA tekende zo praktijkverhalen op over de verschillende pioniers in de vorm van interviews en daaruit geleerde lessen over zelfbeheer. Deze praktijkverhalen zijn gepubliceerd op de projectwebsite www.beheerjebuurthuis.nl. De website fungeert daarnaast als kennisbank; deze is, mede dankzij een samenwerking met LVKK-platform Dorpshuizen.nl, verder uitgebouwd.

Rotterdam – Her-Ontdekt Met de status van pop-up buurthuis, wisten de initiatiefnemers al van begin af aan dat er een einde zou komen aan Her-Ontdekt. In de wetenschap dat in 2016 Her-Ontdekt ophoudt te bestaan, werd aan het einde van 2015 besloten de samenwerking met Beheer je buurthuis niet voort te zetten. We hebben veel geleerd van het over de schouder meekijken bij deze innovatieve mix van meubelbank, werkplaats, repaircafé en buurthuis. Bijvoorbeeld hoe gemeentes en instanties moeite hebben om pop-up-initiatieven te plaatsen, maar ook hoe het werven en begeleiden van vrijwilligers afschrikkend kan werken voor initiatiefnemers die in eerste instantie vooral hun passie willen realiseren. Weert - Fatima Aan Zet Als vervanger van Her-Ontdekt kwamen we uit bij Fatima Aan Zet, een pionier die zoekt naar vernieuwing in een vergrijzende Weertse arbeiderswijk. Een buurtkamer, verschillende sociale projecten en het opzetten van voorzieningen in de wijk; in een gesprek met het LSA en procesbegeleider Mariëlle de Groot bleek het project té ambitieus. Om de wijk mee te krijgen moesten er prioriteiten gesteld worden. Een communicatieadviseur, betaald uit het ondersteuningsbudget van Beheer je buurthuis, hielp met het opstellen van een heldere boodschap. Met de focus op de buurtkamer begint het enthousiasme in de wijk nu te borrelen en groeit het vrijwilligersbestand hard. Ook fondsen hebben Fatima Aan Zet op de radar. Stichting DOEN stak 53.000 euro in de pionier, waardoor het twee coördinatoren kon inhuren die zorgen voor het beheer. Het resultaat: de initiatiefnemers kunnen weer vooruit denken en verder bouwen aan een organisatie die de hele buurt weet te bereiken.

KORTE BESCHRIJVING VAN DE RESULTATEN PER PIONIER

Tilburg – Wijkcentrum In De Boomtak 2016 was een jaar van terugblikken voor de Tilburgers. Met de aankoop van een eigen pand (gedeeltelijk gefinancierd door de buurt via wijkaandelen) in 2014 was het destijds tijd voor een nieuw zittend bestuur. Het nieuwe bestuur werd geëvalueerd met een positief resultaat. Er is afscheid genomen van clubjes die de dienst uitmaakten in het wijkcentrum en van vrijwilligers die niet meekonden of wilden in de nieuwe koers. Er kwamen strengere regels, prijzen werden waar nodig verhoogd. En: om te kunnen blijven ontwikkelen, werd besloten dat er een einde zou komen aan de professionele inzet bij In De Boomtak. Zo blijft er vanaf 2017 geld over, kunnen er reserves worden opgebouwd en kan er eindelijk vervolg worden gegeven aan het meerjarig onderhoudsplan dat In De Boomtak samen met de KNHM opstelde.

Breda – ONS in Geeren-Zuid Na 2,5 jaar ziet het er heel anders uit bij buurthuis ONS. De pionier haalde zijn kracht altijd van onderop, maar kwam erachter dat die kracht groter werd met sturing van bovenaf. Bewoners leidden zelf de sollicitatieprocedure voor een nieuwe bedrijfsleider. Nu is er een rolverdeling, zijn er functieomschrijvingen, wat het mogelijk moet maken om mensen aan te sturen. Toen wijkcentrum/buurtcoöperatie/ pionier ONS zich in 2014 aanmeldde was het een project in opstart met een ‘inefficiënte organisatie’. In 2016 verwelkomt ONS dertienhonderd mensen per week, er is de structuur om die populariteit aan te kunnen, en de gemeente Breda is blij met de pionier in de wijk Geeren-Zuid. Venray – ’t Schöpke Buurthuis ’t Schöpke tekende bij aanvang van 2016 een meerjarige huurovereenkomst tot 2023 en kreeg de verantwoordelijkheid voor het beheer van een pand dat zij 3 | Projecten

delen met verschillende andere groepen. Na een lange strijd was dat een overwinning voor het bestuur. Tegelijkertijd werkte ’t Schöpke aan een stevig vrijwilligersbeleid. Er werden duidelijke regels opgesteld, de communicatie werd verbeterd en er werd ook kritischer gekeken naar de hoeveelheid vrijwilligers. Sommige van de oude lichting krachten liep weg, maar inmiddels staat een gemotiveerd team van buurtbewoners klaar om het wijkcentrum te laten bruisen. Twee van die buurtbewoners zijn statushouders: vluchtelingen die een verblijfsvergunning hebben gekregen in Nederland en via een toevallige ontmoeting bij het wijkcentrum terechtkwamen. Delfzijl – BewonersBedrijf Delfzijl Noord Na een roerig 2015 was het tijd voor een opbouwjaar in Delfzijl. Het BewonersBedrijf begon in 2016 met zijn activiteiten een steeds grotere rol te spelen in de wijk. Ze startten Hip&Happy, een verkooppunt van door bewoners gemaakte spullen, en een Repair Café waar mensen hun kapotte spullen kunnen laten repareren, of zelf de hamer en schroevendraaier in de hand nemen om de levensduur van hun apparaten te verlengen. Ook werd in 2016 een echt wijkcentrum gerealiseerd in het immense gebouw van de brede school waar het huist. Dankzij een verbouwing zijn er een gezellige bar en twee ruimtes om te verhuren. Zo wordt de droom van een centrale huiskamer in Delfzijl Noord langzaam realiteit.

LSA | Jaarverslag 2015

WEBSITE

In 2016 werd de projectwebsite beheerjebuurthuis.nl verder uitgebreid met kennisartikelen over zelfbeheer en blogverhalen over pionierende wijkaccommodaties. Bezoekers konden er lezen over de voortgang van de pioniers, maar ook over andere bewonersgroepen die op hun eigen manier bezig zijn met zelfbeheer van wijkaccommodaties. Deze praktijkverhalen werden aangevuld met opiniërende en beschouwende stukken en interviews, geschreven door de eigen redacteur of door gastbloggers. Er was aandacht voor onderwerpen als financieringsmodellen, ondernemerschap, pop-up buurthuizen, statushouders als vrijwilligers en duurzaamheid. Beheer je buurthuis voegde de experts Maarten Duijts en Matthijs van Baardewijk toe aan zijn expertpool. De website werd in 2016 20.000 keer bezocht (ruim 38.000 paginaweergaven) door ruim 16.000 unieke bezoekers. Dat is een stijging van respectievelijk 18%, 13% en 14% ten opzichte van 2015. Belangrijk om op te merken is dat het overgrote deel van alle traffic (68%) via zoekmachines binnenkwam. Beheer je buurthuis is dus goed vindbaar voor wie zoekt naar informatie over zelfbeheer.

3-2 Buurtrechten Het LSA pleit al jaren voor de invoering van buurtrechten. Buurtrechten die op nationaal en lokaal niveau verankerd zijn in wetten, regels en beleid zorgen ervoor dat bewonersinitiatieven een sterkere positie hebben in de samenwerking met gemeenten, instellingen en uitvoeringsorganisaties. Het geeft ze handvaten om de toekomst van de wijk vorm te geven. Nu is het voor actieve bewoners te vaak ploeteren. Bewoners krijgen te maken met wisselende contactpersonen en verschillende loketten. Dat levert verwarring en tegenstrijdigheden op. Actieve bewonersgroepen zijn kleinschaliger ingericht dan de huidige organisaties die werkzaam zijn binnen de publieke sector. Bewonersgroepen leveren persoonlijkere dienstverlening, zonder bijvoorbeeld hoge kosten van management. Ze combineren activiteiten van verschillende domeinen wat leidt tot onverwachte inzichten, verbindingen en positieve effecten. Bewonersinitiatieven passen niet in een bestaand hokje. Volgens het LSA is het tijd om dit hokjesdenken niet langer op te dringen en om in plaats daarvan met buurtrechten nieuwe samenwerking mogelijk te maken. Het uitgangspunt is ‘houd het lokaal’: geef buurtbewoners het opdrachtgeverschap voor lokale voorzieningen en dienstverlening, bepaal niet over hun hoofden heen. Het LSA pleit er daarom voor om zowel nationaal als lokaal buurtrechten vast te leggen. Het recht om uit te dagen geeft bewoners de kans om publieke dienstverlening zelf uit te voeren. Het recht op gebouwen en publieke ruimte zorgt ervoor dat belangrijke plekken voor de wijk behouden worden en bij kunnen dragen aan het verdienmodel voor een bewonersinitiatief. Het recht op buurtplanning laat bewoners het roer nemen om prioriteiten voor de wijk stellen. En om optimaal van deze rechten gebruik te kunnen maken, is het belangrijk dat de juiste voorwaarden aanwezig zijn. Dat betekent toegang tot geld, een open overheid en recht op zelfgekozen ondersteuning. RESULTATEN

In 2016 maakten we nieuwe en grote stappen door buurtrechten nationaal en lokaal op de agenda te zetten en te houden, de opgedane kennis met elkaar te delen en nieuwe ideeën voor verankering en implementatie te ontwikkelen. Veelvuldig waren we spreker of gaven we workshops tijdens bijeenkomsten door het hele land, stonden we studenten en media te woord, adviseerden we gemeenten en buurtinitiatieven en deelden we onze kennis. Op onze eigen bijeenkomsten en in onze eigen publicaties vormden buurtrechten vaak een rode draad. In 2016 hebben we buurtrechten op de kaart gezet.

Kompas Right to Challenge Wmo Het Right to Challenge is het recht voor bewoners om hun gemeente uit te dagen wanneer zij taken beter, efficiënter of goedkoper kunnen uitvoeren. Ruim 1 op de 5 gemeenten heeft het Right to Challenge ingevoerd en experimenteert ermee. Maar bewoners weten niet goed hoe ze het recht kunnen gebruiken en gemeenten weten niet hoe ze om moeten gaan met bewoners die dat doen. Daarom schreef het LSA samen met Movisie en Vilans in opdracht van het ministerie van VWS het Kompas Right to Challenge in de Wmo. We hebben de vragen van bewoners en gemeenten in kaart gebracht, deze vragen vormen de richtlijn voor het kompas. Het kompas staat vol met inspirerende voorbeelden en unieke interviews die als wegwijzers dienen over welke richting je kunt kiezen. (zie 4-5 Online publicaties) Buurtrechtenkaart Het LSA ondersteunt de buurtrechtenbeweging en jaagt die op alle manieren aan. We juichen de gemeenten die pionieren toe en dagen andere gemeenten uit dat voorbeeld te volgen. We willen dat bewoners inzicht hebben in hoe hun gemeente vorm geeft aan buurtrechten en dat bewoners en gemeenten inspiratie op kunnen doen bij de buren. Daarom is in 2016 de fundering gelegd voor de online buurtrechtenkaart (wordt in 2017 gepubliceerd). Hierbinnen brengen we van alle gemeenten in kaart hoe en of zij buurtrechten implementeren en verzamelen we welke instrumenten (raadsmoties, beleidskaders, verordeningen, et cetera) zij inzetten. Zo’n 80 gemeenten hebben informatie ingestuurd voor de betaversie. Op basis van de informatie die we binnenkrijgen en die we zelf uit het land ophalen, ontwikkelen we generieke instrumenten die gemeenten kunnen gebruiken om lokaal de invoering van buurtrechten te versnellen. Themadag Right to Challenge: aan de slag Op 30 januari organiseerden we de themadag Right to Challenge. Hier werd het Kompas Right to Challenge voor de Wmo gepresenteerd en gingen bewoners, gemeenten en professionals aan de slag om elkaars initiatieven een stapje verder te brengen. Zo’n 90 bewoners en professionals bezochten de LSA themadag. Kijk voor meer informatie bij 1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten. Themadag: Maatschappelijk vastgoed: Lust of last? Op 18 maart kwamen ruim 60 deelnemers naar MFC Brukske in Venray voor advies, discussie en inspiratie op het gebied van maatschappelijk vastgoed. Toegang 3 | Projecten

tot maatschappelijk vastgoed is van groot belang voor actieve bewonersgroepen. Kijk voor meer informatie over deze dag bij 1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten. Themadag Houd het Lokaal ‘Hou het lokaal’ is een pleidooi voor schaalverkleining, voor ontschotting en voor samenwerking. De Arnhemse invulling hiervan zagen we op 27 mei 2016 bij Buurtbedrijf Diagonaal tijdens de themadag Hou het lokaal. Ruim 40 actieve bewoners en professionals kwamen naar Arnhem voor een kijkje in de keuken. In verschillende workshops en interactieve rondleidingen werd gesproken over aspecten van lokaal maatwerk, zoals ontschotten van geldstromen, het Right to Challenge en de aanpak van de gemeente Arnhem. Kijk voor meer informatie over deze dag bij 1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten. Themanummer BewonersBerichten In de zomer van 2016 publiceerden we een themanummer van het blad BewonersBerichten over de stand van zaken rondom buurtrechten. Hierin was veel aandacht voor goede praktijkvoorbeelden en projecten van actieve bewonersgroepen die lokaal het verschil maken: van bewonersgroepen die met hun dorpscoöperatie de gemeente uitdagen tot bewonersgroepen die een eigen fonds oprichtten. 6 x 6 x 6 Buurtrechtenestafette 6 buurtinitiatieven, 6 buurtrechten, 6 werkvormen: dat is de buurtrechtenestafette. In de praktijk krijgen bewonersinitiatieven en gemeenten weinig grip op buurtrechten. Om hier meer vorm en invulling aan te geven, organiseert LSA in samenwerking met Nies Medema (Jonge Sla) zes werklabs rondom zes buurtrechten: zelfgekozen ondersteuning, maatschappelijk aanbesteden, recht op buurtplanning, toegang tot geld, open overheid, opdrachtgeverschap voor voorzieningen. Een bewonersinitiatief geeft samen met zijn gemeente vorm aan een buurtrecht. Met zes verschillende werkvormen worden bewoners en gemeenten vooruit geholpen met het gebruik ervan in de praktijk. Tegelijkertijd leren de betrokken steden van elkaar en zien we wat nodig is om buurtrechten verder vorm te geven. In 2016 gingen we van start in Arnhem en Amsterdam-oost. De basis werd gelegd voor lokale inbedding in onder meer Alkmaar, Amersfoort, Utrecht en Hoogezand.

LSA | Jaarverslag 2016

Op de zeepkist De buurtrechtenbeweging is, mede dankzij onze aanjaagrol, groot geworden en vele mensen en organisaties houden zich ermee bezig. Daar zijn we blij mee en we werken graag mee aan het versterken en vergroten van deze beweging. Dat betekent dat we op de zeepkist staan om anderen over de streep te trekken. Workshops verzorgen om de kennis ook buiten onze vereniging te delen. En met partners samenwerken om nieuwe ideeën voor de implementatie te ontwikkelen. Zo werkten we mee aan ‘De Werkplaats Maak de Buurt’ van Agora Europa in een begeleidingsgroep en tijdens bijeenkomsten. We droegen bij aan het Actieplatform Maatschappelijke Impact Financiering (AMIF) door continu het perspectief van bewonersinitiatieven voor het voetlicht te brengen in bijeenkomsten met financiers. We namen deel aan structurele werkgroepen van de CoP Right to Challenge. Met het Expertisecentrum Open Overheid gingen we in gesprek over hoe een open overheid voor bewonersinitiatieven kan werken, bijvoorbeeld tijdens het Hoe Open? Festival. Tijdens het We Own the City programma van Pakhuis de Zwijger deelden we onze ervaringen in binnen- en buitenland met initiatieven uit de rest van Europa tijdens een werkconferentie. Met de verschillende contacten uit de beweging is een groep samengesteld die zich hard gaat maken voor buurtrechten en het maatschappelijk initiatief, zowel de wettelijke verankering als de promotie ervan. We spraken met tal van gemeenteraadsleden uit onder andere Breda, Ede, Lelystad en Arnhem. We doken lokaal ook de diepte in, bijvoorbeeld in Amsterdam en Arnhem waar we met bewoners, gemeente en andere stakeholders onderzochten hoe het recht om uit te dagen en een open overheid elkaar kunnen versterken. Ook waren we betrokken bij het Participatieparadoxatelier: op basis van verschillende bewonersinitiatieven kwam Twynstra Gudde tot zeven participatieparadoxen die ervoor zorgen dat de energie van bewonersgroepen verdwijnt. In deze publicatie worden voorstellen gedaan om met deze paradoxen om te gaan.

3-3 BewonersBedrijven BewonersBedrijven zijn bedrijven in handen van bewoners. Op verschillende plekken in Nederland zetten bewoners een onderneming op om hun wijk economisch, fysiek en sociaal te verbeteren. De winst die BewonersBedrijven maken, vloeit direct terug in de wijk. Sinds 2012 experimenteert het LSA met BewonersBedrijven. Deze BewonersBedrijven verdienen zoveel mogelijk hun eigen geld en komen daarmee dus losser te staan van subsidie en hun verstrekkers. Bewoners besturen de BewonersBedrijven en zij beslissen of en zo ja, welke beroepskrachten ingehuurd moeten en kunnen worden. Het LSA heeft van de Nationale Postcodeloterij en van Aedes Fonds Werken aan Wonen geld ontvangen waarmee het de BewonersBedrijven een startkapitaal kan schenken. RESULTATEN

In 2016 hebben wij het netwerk van BewonersBedrijven uitgebreid en versterkt. Inmiddels zijn 16 BewonersBedrijven bij LSA aangesloten. LSA hield ongeveer 15 kennismakingsgesprekken met bewonersgroepen die ondernemen in hun wijk. Met elk van hen onderhouden we contact en met vragen kunnen zij terecht bij het LSA. Twee BewonersBedrijven zijn dit jaar lid geworden van de vereniging: Coöperatieve vereniging Westside Slotermeer is Amsterdam en Stichting Behoud GAS!Fabriek in Alkmaar. Met de bestaande BewonersBedrijven in ons netwerk onderhielden we intensief contact, we bezochten ze om voortgangsgesprekken te houden en hadden veelvuldig telefonisch contact met hen. Van de BewonersBedrijven die startkapitaal hebben ontvangen, vragen wij cijfers en jaarrapportages op. De tijd van experimenteren met BewonersBedrijven is voorbij. Het project is nu een vast onderdeel van het LSA. BewonersBedrijven krijgen landelijk steeds meer aandacht. Naast de BewonersBedrijven die lid zijn van de vereniging LSA zijn er in het hele land meer BewonersBedrijven en bewonersgroepen die ondernemend bezig zijn en in ons netwerk zitten. In dit verslagjaar kwamen BewonersBedrijven ook in de media, bijvoorbeeld in een uitzending van BNR nieuwsradio, van omroep Max en van RTL Koffietijd. In dit verslagjaar zijn drie BewonersBedrijven gefinancierd vanuit het Fonds Werken aan Wonen: BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid in Hengelo, Coöperatieve vereniging Westside Slotermeer in Amsterdam en Stichting Behoud GAS!Fabriek in Alkmaar. Afwijkend van voorgaande jaren werd dit startkapitaal in twee delen uitbetaald. Dat betekent dat in 2016 ook twee BewonersBedrijven een tweede gedeelte van het startkapitaal ontvingen vanuit de Nationale Postcode Loterij: Crabbehoeve in Dordrecht en Beien in Enschede. Zij presenteerden cijfers op basis waarvan wij genoeg vertrouwen hebben om het tweede deel uit te betalen.

KORTE BESCHRIJVING VAN DE BEWONERSBEDRIJVEN DIE IN 2016 GEFINANCIERD ZIJN

In 2016 zijn drie BewonersBedrijven gefinancierd vanuit het Fonds Werken Aan Wonen: Hengelo - BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid

Dit BewonersBedrijf in Hengelo zorgt ervoor dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen door diensten te leveren: een vervoersdienst en tuinonderhoud. Bewoners sluiten een abonnement af en vrijwilligers uit de wijk onderhouden de tuin. LSA heeft startkapitaal toegekend voor investeringen in materiaal en in uren van een zakelijk leider. Amsterdam - Coöperatieve vereniging Westside Slotermeer

Verenigd in een coöperatie runnen de bewoners het Westside Café, een wijkcafé in Amsterdamse wijk Slotermeer. De ruimtes rondom dit café worden verhuurd aan verschillende partijen. Met bewegende wanden kan het pand opgedeeld worden in verschillende kleinere ruimtes. Daarnaast zet de coöperatie in op het ontwikkelen van ondernemerschap en talentontwikkeling op het gebied van cultuur, horeca en wijkwerk. LSA heeft startkapitaal toegekend voor investeringen in materiaal en uren en voor training van vrijwilligers en begeleiders. Alkmaar - Stichting Behoud GAS!Fabriek

Op het braakliggende gaswinningsterrein in Alkmaar starten bewoners een bedrijf in het karakteristieke pand. Met verhuur, duurzame dagbesteding, leerwerkplekken en een stadsmoestuin redt de stichting Behoud GAS!fabriek het industrieel erfgoed van de sloop. Ook is in 2016 een tiny house op het terrein geplaatst. Daarvan wil de stichting er in de toekomst meerdere neerzetten. LSA heeft startkapitaal toegekend voor investeringen in het pand en in de buitenruimte. Daarnaast ontvingen Crabbehoeve en Beien in 2016 een tweede deel van het startkapitaal vanuit de Nationale Postcode Loterij. Voordat dit uitbetaald werd, overlegden zij ( jaar)cijfers en begrotingen. Dordrecht - Crabbehoeve

Crabbehoeve huurt een pand waarin zij een atelier, lunchroom en vergaderruimte realiseerden. Deze vergaderruimte wordt regelmatig verhuurd aan verschillende partijen. Ook is er een grote moestuin waar de ingrediënten voor de lunchroom geteeld worden. Dit BewonersBedrijf liet in hun inkomsten uit verhuur een mooie stijgende lijn zien. Zij maakten aanspraak op participatiebudgetten 3 | Projecten

van de gemeente Dordrecht door mensen met een bijstandsuitkering te laten werken in het BewonersBedrijf. Ook heeft het (gedeeltelijk nieuwe) bestuur een zakelijk leider in vaste dienst kunnen nemen. Enschede - Beien

Beien is een voormalige school dat nu een bruisende ontmoetingsplek voor de wijk is. Met een aantal vaste huurders is er vast inkomen uit verhuur. Het BewonersBedrijf liet een stijgende lijn zien in inkomsten uit verhuur, de moestuin, de horeca en andere activiteiten. Ook werkt het bestuur goed samen met partners in de wijk. WEBSITE

De website www.bewonersbedrijven.nl bevat alle informatie over het project. Nieuws over BewonersBedrijven, handige tips, handleidingen en kennis van derden worden gedeeld op de website. Ook worden de bij LSA aangesloten BewonersBedrijven uitgebreid beschreven. Door de contactgegevens te delen, kunnen bezoekers van de site makkelijker contact opnemen met de initiatiefnemers. Het aantal bezoeken aan de website bleef in 2016 ongeveer gelijk: bijna 11.000. Ook bleef de afspraak met Sociaalweb.nl [link: http://www.sociaalweb.nl/ ] om maandelijks een bijdrage in de vorm van een blog te leveren. Op deze manier bereiken we beroepskrachten en maatschappelijke instellingen uit het sociale domein, die via onze eigen kanalen moeilijker te bereiken zijn. Nieuw in dit verslagjaar is de promofilm ‘Wat zijn BewonersBedrijven?’. Met beelden van BewonersBedrijf Heechterp-Schieringen en BewonersBedrijf Malburgen laat dit filmpje zien wat een BewonersBedrijf is, doet en betekent voor de wijk. BIJEENKOMSTEN

Na de succesvolle bustour in 2015 organiseerden we dit verslagjaar een bustour in West-Nederland. Met actieve bewoners, gemeenten en fondsen bezochten we twee BewonersBedrijven in Amsterdam en een in Zaandam: de Meevaart, Coöperatieve vereniging Westside Slotermeer en Stichting BewonersBedrijven Zaanstad. Er werd veel inspiratie gedeeld en de praktijkvoorbeelden riepen vragen op en ontlokten discussies. Lees het verslag op www.bewonersbedrijven.nl/bustour-west-nederland. In september en oktober 2016 organiseerde LSA samen met Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM) het traject Pitchen voor Impact in je Wijk. 15 bewonersinitiatieven uit het hele land meldden zich aan. Acht van hen werden geselecteerd en volgden workshops over horeca, ondernemingsplan schrijven, crowdfunding en opdrachtnemerschap voor gemeentelijke 20

LSA | Jaarverslag 2016

(zorg)gelden. Zeven bewonersgroepen leverden een ondernemingsplan in en vijf van hen pitchten dit plan op 17 november in Winkel van Sinkel in Utrecht. De deelnemers aan de pitch waren: Huiskamer in Langelo, Tuinpark Laakzijde in Amersfoort, Groene Regentes in Den Haag, Circulo in Eindhoven en Landgoed Algoed in Enschede. De publieksprijs voor beste pitch ging overtuigend naar Huiskamer in Langelo. Met elke deelnemer is individueel afgestemd wat nodig is voor de toekomst. Dat kan zijn een adviestraject, financiering of tips om hun plannen te verbeteren. Lees het verslag op www.bewonersbedrijven.nl/huiskamer-langelo-wint-publieksprijs-pitch. Vanuit het project BewonersBedrijven is een samenwerking tussen LSA en Starters4Communities (S4C) georganiseerd. In een gezamenlijk programma in de regio Rotterdam worden starters op de arbeidsmarkt gekoppeld aan ondernemende bewonersinitiatieven. De bewonersgroepen hebben een vraag waar zij samen met een starter een oplossing voor vinden. LSA levert ook een financiële bijdrage om te experimenteren. Op de oproep voor deelnemers werd massaal gereageerd, door bewonersinitiatieven en door starters. Vijf bewonersinitiatieven werden elk aan twee starters gekoppeld en gingen na een succesvolle crowdfunding-campagne aan de slag. Dit gezamenlijke programma loopt tot maart 2017 en wordt daarna geëvalueerd. LSA nam deel aan de Innovatie Challenge Veiligheid. Een team van mensen uit het brede veiligheidsdomein hun stakeholders, private sectoren en kennisinstellingen werkt samen aan nieuwe antwoorden op vraagstukken rondom veiligheid. Tijdens de challenge agenderen zes mensen een vraag in verschillende teams. LSA sloot aan bij de groep Burgers, Veerkracht & Veiligheid, die onderzoekt wat bewonersinitiatieven nodig hebben om met formele veiligheidspartners zoals de politie te werken aan een veilige samenleving. En hoe deze samenwerking tussen bewoners en bijvoorbeeld politie het best vormgegeven kan worden. Aan het eind van de challenge pitchen alle teams hun antwoord. Het team met het meest vernieuwende, toepasbare en uitvoerbare antwoord wint de Don Berghuijs Award. Deze prijs wordt uitgereikt in mei 2017. LSA organiseerde een brainstorm met een aantal mensen uit verschillende sectoren zoals het bedrijfsleven en woningcorporaties om mee te denken over de toekomst van BewonersBedrijven. Verschillende vragen kwamen aan bod zoals: moet BewonersBedrijven een zelfstandige tak worden, wat zijn de kansen en bedreigingen en welke financieringsmogelijkheden zijn er in de toekomst?

3-4 Platform bewoners - politici Als landelijke vereniging heeft het LSA veel contact met de politiek. Zowel het bureau als de leden van het LSA hebben veelvuldig contact met lokale en landelijke politici. Tijdens platformvergaderingen (zie 5-1 Bewonersplatform) stellen LSA-leden vast op welke thema’s zij de politiek willen beïnvloeden: wat is belangrijk voor de positie van maatschappelijk initiatiefnemers? Wat wordt door de politiek over het hoofd gezien? Hoe kan beleid beter, effectiever? Een ander onderdeel van ‘platform bewoners-politici’ is het project Wijkadoptie. Er zijn 28 Kamerleden die samen 30 wijken hebben geadopteerd. Bijna alle politieke partijen zijn in dit project vertegenwoordigd. De manier waarop de Kamerleden invulling geven aan hun adoptie verschilt per wijk. Het LSA hecht er veel waarde aan dat politici informatie en ervaringsverhalen uit eerste hand krijgen van actieve bewoners. Naast het Wijkadoptie-project organiseren we daarom ook werkbezoeken voor politici/beleidsmedewerkers bij actieve bewonersgroepen, dit doen we op eigen initiatief of op hun verzoek. In dit verslagjaar boden we de petitie ‘Breng buurtinitiatieven in positie’ aan aan de vaste Kamercommissie van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). Bewoners zijn steeds vaker actief in het domein van de informele zorg. Hoewel de Tweede Kamer constructieve debatten voert, worden buurtinitiatieven in het domein nog over het hoofd gezien. In een petitie roepen actieve bewoners daarom op om deze initiatieven te erkennen en steun te geven aan lerende netwerken. (zie 3-5 Zorg en welzijn) RESULTATEN

In dit verslagjaar organiseerden we op verzoek drie werkbezoeken van politici aan LSA-leden om hen de praktijk van bewoners(zorg)initiatieven te laten zien. Leden en politici kunnen met elkaar in gesprek over successen, knelpunten en mogelijke oplossingen.

DATUM: 24 maart 2016 LOCATIE: Hengelo en Apeldoorn WERKBEZOEK VAN: Ministerie van Volksgezondheid

Welzijn en Sport (VWS) Het afdelingshoofd en de beleidsmedewerker maatschappelijke ondersteuning van het ministerie van VWS bezochten op 24 maart BewonersBedrijf Berflo Es en BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid, beiden in Hengelo. Daar spraken zij met bewoners over het Right to Challenge en de positie van bewonersinitiatieven in

zorg en ondersteuning. Daarna bezochten we Zuid Doet Samen in Apeldoorn waar de initiatiefnemers en coöperatie Austerlitz Zorgt vertelden wat zij willen bereiken op het gebied van zorg en ondersteuning. Het afdelingshoofd en de beleidsmedewerker werden geïnformeerd over de knelpunten van deze bewonersinitiatieven, onder meer op het gebied van financiën, vastgoed, regelgeving en bureaucratie.

DATUM: 5 september 2016 LOCATIE: Zaandam en Amsterdam WERKBEZOEK VAN: Vera Bergkamp (D66)

Op 5 september organiseerde het LSA op verzoek van Tweede Kamerlid Vera Bergkamp (D66) een werkbezoek naar bewonersinitiatieven rond het thema zorg en welzijn. We bezochten drie mooie bewonerszorginitiatieven: Buurtcoöperatie Oostelijk Havengebied en StadsdorpZuid, beiden in Amsterdam en Stichting BewonersBedrijven Zaanstad in Zaandam. De input die zij tijdens dit werkbezoek kreeg, vormde de basis voor het debat over burgerparticipatie dat zij heeft aangevraagd met staatssecretaris Martin van Rijn en minister Ronald Plasterk. Dit debat ging met name over weten regelgeving die belemmerend werkt voor burgerinitiatieven. Lees het verslag via: www.lsabewoners.nl/werkbezoek-bewonersinitiatieven-in-zorg-en-welzijn

DATUM: 24 oktober 2016 LOCATIE: Emmen WERKBEZOEK VAN: Directeur-generaal ministerie van

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) Voor de Directeur-generaal (DG) van het ministerie van BZK organiseerde LSA een werkbezoek aan BewonersBedrijf Op Eigen Houtje in Emmen. Daar ging de DG in gesprek met verschillende bewoners en LSA-leden over de Burgerbegroting en de nieuwe werkwijze Emmerhoutlijm. Er was veel ruimte voor interactie en de DG kreeg inzicht in de dagelijkse praktijk in Emmen. Aan het eind van de middag voerde LSA een gesprek met de DG over de BewonersAgenda die wij in 2015 opstelden. Met deze agenda als leidraad bespraken we de toekomstopgaven voor actieve bewoners en de uitgangspunten van de vereniging LSA.

3 | Projecten

3-5 Zorg en welzijn Zorg en ondersteuning én de veranderende rol van bewoners en bewonersinitiatieven binnen de zorg is een belangrijk thema voor actieve bewoners. Op verschillende manieren heeft het LSA dit verslagjaar bijgedragen aan kennisontwikkeling, kennisuitwisseling en agendering op dit thema. PETITIE: BRENG BUURTINITIATIEVEN INFORMELE ZORG EN ONDERSTEUNING IN POSITIE

In maart 2016 heeft het LSA een petitie aangeboden aan de vaste Kamercommissie van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) waarin opgeroepen wordt om bewonersinitiatieven op het gebied van zorg en welzijn initiatieven te erkennen en steun te geven. ‘Vergeet buurtinitiatieven in zorg en ondersteuning niet’ vragen actieve bewoners. Bewoners zijn steeds vaker actief in het domein van de informele zorg (van huiskamerprojecten, het verstrekken van naoberschap tot het organiseren van dagbesteding voor ouderen). Hoewel de Tweede Kamer constructieve debatten voert, worden buurtinitiatieven in het domein nog over het hoofd gezien. In een petitie roepen actieve bewoners daarom op om deze initiatieven te erkennen en steun te geven aan lerende netwerken. De petitie is een initiatief van het LSA en is ondertekend door de Landelijke Vereniging van Kleine Kernen (LVKK), Stichting Omzien en Austerlitz Zorgt. CONGRESTIVAL

Op vrijdag 7 oktober 2016 werd in het Stadhuis in Hilversum het Congrestival; eigen(wijs)heid eerst! gehouden. We organiseerden deze dag in samenwerking met: Agora, Austerlitz Zorgt, Expertisecentrum Mantelzorg, gemeente Hilversum, LCGW, Mezzo, Movisie, NOV en Vilans. Mantelzorgers, vrijwilligers, ambtenaren en beroepskrachten in zorg en welzijn wisselden ervaringen en ideeën uit. Via vele speelse interactieve vormen werden de bezoekers uitgedaagd om in de huid van ‘de ander’ te kruipen en de verbinding met elkaar te zoeken. Tijdens het Congrestival heeft een team van filmmakers verslag gelegd en verhalen opgehaald. Een aantal van de ‘eigenwijze‘ verhalen worden gedeeld om straks in de rest van het land tot vervolggesprekken én acties te inspireren. Kijk voor meer informatie over deze dag bij 1-1 Themadagen en landelijke bijeenkomsten. LIVING LAB LOKAAL SAMENSPEL

Het zorg en welzijn domein is complex en samenwerking tussen de verschillende organisaties is soms lastig. Bewonersorganisaties, gemeenten en welzijn- en 22

LSA | Jaarverslag 2016

zorgorganisaties zijn onderdeel van dit samenspel. Om hier meer grip op te krijgen, begeleidde het LSA samen met Movisie en Vilans zogeheten LivingLabs (zie 1-4 LivingLabs). In deze LivingLabs werkten de drie verschillende partijen aan een betere samenwerking en een nieuw samenspel. In een intieme setting zijn creatieve methodes ingezet om in gesprek te gaan over taken en rollen, elkaars taal te leren spreken en om droombeelden te delen. In 2017 organiseert LSA met Movisie en Vilans een expertmeeting waar bewonersinitiatieven, welzijnsorganisaties en gemeenten tot een goed samenspel te komen. Van de evaluatie van de LivingLabs en de tips uit de expertmeeting wordt een eindpublicatie gemaakt. PLATFORM NEDERLAND ZORGT VOOR ELKAAR

LSA stond dit jaar aan de wieg van de oprichting van het landelijke platform Nederland Zorgt Voor Elkaar. Met een achterban van meer dan 400 zorginitiatieven worden de krachten gebundeld. Het platform pleit voor positie, ruimte, erkenning en financiën voor deze initiatieven. Het platform wordt door een zeer brede groep aan organisaties en bewonerszorginitiatieven gedragen. LSA is mede-oprichter, neemt deel aan de werkgroepen kennis&onderzoek en strategie. Het faciliteert het netwerk waar mogelijk met kennis, procesmatige ondersteuning en in praktische zin door het bieden van vergaderruimte en communicatieve ondersteuning.

3 | Projecten

Het communicatiebeleid van het LSA heeft verschillende doelstellingen. We houden onze achterban op de hoogte van de actuele ontwikkelingen binnen het LSA, binnen het overheidsbeleid dat voor hen interessant is en we delen successen en initiatieven van bewonersgroepen. We communiceren met het doel om (potentieel) geĂŻnteresseerden te informeren over de mogelijkheden, rol en de positie van bewoners binnen het bestaande overheidsbeleid. En we bundelen de stem van actieve bewoners om ervoor te zorgen dat deze stem goed gehoord wordt door zowel de lokale als de rijksoverheid. Resultaten Het LSA heeft in 2016 onder meer veelvuldig gecommuniceerd over de BewonersAgenda. Een 10-punten agenda waarin actieve bewoners duidelijk maken wat zij van de politiek willen om hun positie te verbeteren en hun werk beter te kunnen uitvoeren. Deze BewonersAgenda is goed onder de aandacht gekomen van pers, politieke partijen en actieve bewoners.

LSA / Jaarverslag 2015

4-1

4-2

Websites

Social media

LSA heeft in totaal drie websites die regelmatig van nieuwe informatie voorzien worden. In dit verslagjaar startten we de voorbereidingen van een nieuwe website. De informatie op de drie bestaande websites komt geclusterd per thema terug op een volledig vernieuwde portal. DĂŠ online plek waar actieve bewoners kennis, netwerk en inspiratie vinden.

LSA is actief op Facebook en met meerdere accounts op Twitter.

RESULTATEN

Lsabewoners.nl Op deze site is informatie over onze organisatie en projecten te vinden. Op de site worden de ontwikkelingen van de projecten van het LSA beschreven en staan alle bijeenkomsten, inclusief uitnodigingen en verslagen achteraf. Ook zijn onze nieuwsberichten, persberichten en nieuwsbrieven zijn te vinden op de site. Onze publicaties zijn online te lezen, downloaden of te bestellen. Het aantal bezoeken aan deze site is in 2016 nagenoeg gelijk gebleven: rond de 17.000. Bewonersbedrijven.nl Nieuws over BewonersBedrijven en nieuwe inzichten worden gedeeld en de bij LSA aangesloten BewonersBedrijven zijn op deze site te vinden. Door ook contactgegevens te delen, kunnen bezoekers van de site makkelijker contact opnemen met de initiatiefnemers. In dit verslagjaar maakten we een introductiefilm met beelden bij BewonersBedrijven op locatie. Het aantal bezoeken aan deze site is in 2016 iets toegenomen: bijna 11.000. Beheerjebuurthuis.nl De website is ingericht als kennisbank en vindplaats voor inspiratie. Experts dragen bij aan deze kennisbank. De verhalen van pionierende initiatieven op het gebied van zelfbeheer van wijkaccommodaties uit heel Nederland worden in beeld gebracht. Via een samenwerking met de Dorpshuizen.nl Vraagbaak wordt kennis opgehaald, herschreven en gedeeld. In 2016 is de kennisbank flink gevuld met dossiers en volgden we de pioniers in verschillende blogs. De website had in 2016 ruim 18% meer bezoeken: bijna 20.000. VERNIEUWING

Facebook Met berichten op Facebook worden met name bijeenkomsten en ontwikkelingen rondom projecten gedeeld. We vragen aandacht voor pers- en nieuwsberichten en doen nieuwe contacten op. Ook willen we met ons account aandacht genereren voor projecten en bijeenkomsten van derden. Het aantal likes van onze Facebookpagina is gegroeid met 26% naar 756. Twitter Het LSA gebruikt het medium Twitter dagelijks, onder meer voor het promoten van onze activiteiten, het bekendmaken van ontwikkelingen op het gebied van burgerparticipatie, bewonersinvloed, successen van bewonersgroepen en voor het aanzwengelen van discussies. Omdat we via Twitter makkelijk bereikbaar zijn, zien mensen het als een laagdrempelige mogelijkheid om vragen te stellen. Er zijn meerdere twitteraccounts actief voor het LSA. Voor de vereniging twitteren @LSAbewoners @BewonersBedr en @BeheerBuurthuis. Daarnaast twitteren medewerkers van LSA ook op persoonlijke titel. De tweets van deze accounts genereren veel verkeer naar inhoudelijke artikelen op onze websites. RESULTAAT

In 2016 is het aantal volgers van het account @lsabewoners met 22% gegroeid naar 2723. Tweets van het account krijgen veel retweets waardoor het bereik groter is. Daarnaast staan we op meerdere gezaghebbende lijsten waardoor onze berichten gericht op de goede plekken komen. Dankzij twitter heeft het LSA nieuwe mensen en organisaties aan zich weten te binden. Ook de projecten BewonersBedrijven en Beheer je Buurthuis hebben een eigen twitteraccount dat actief wordt gebruikt. In 2016 is het account @BewonersBedr met 30% gegroeid naar 1189 volgers. Het account @ BeheerBuurthuis is met 34% gegroeid naar 926 volgers.

Het LSA wil digitaal een grote slag slaan om onze achterban nog beter te bereiken en van informatie te voorzien. In 2016 startten we met de voorbereidingen van een nieuwe website om onze drie bestaande websites te vervangen. Het wordt een dynamische en actuele plek waar actieve bewoners alle informatie kunnen vinden die zij nodig hebben om hun initiatief te versterken. Met blogs, interviews en filmpjes besteden we aandacht aan actuele themaâ&#x20AC;&#x2122;s. En vanzelfsprekend krijgen onze leden een prominente plek. De website wordt in 2017 gelanceerd.

4 | Communicatie

4-3

4-4

Bewonersberichten

Persberichten

Ons kwartaalblad BewonersBerichten besteedt aandacht aan actieve bewoners en de initiatieven die zij opzetten. Dit gebeurt in de vorm van reportages, interviews, kort nieuws en achtergrondverhalen. Een abonnement op het blad is voor bewonersorganisaties en andere direct betrokkenen bij bewonersparticipatie kosteloos af te sluiten via de website. Daarnaast zijn de verschenen nummers te downloaden en door te bladeren op onze website. Het magazine heeft een belangrijke functie: we zenden informatie en vragen om respons via het blad. Korte en langere artikelen worden afgewisseld, er komen veel bewoners aan het woord en ingewikkelde materie wordt op een begrijpelijke wijze verwoord. Bij verschillende artikelen staan verwijzingen naar de site waar meer informatie over het onderwerp te vinden is.

Over belangrijke ontwikkelingen binnen en buiten de vereniging verstuurt het LSA persberichten. In 2016 zochten wij de pers met deze berichten:

RESULTATEN

• Alkmaarse bewoners starten bedrijf in industrieel erfgoed

Ook in 2016 kwam de achterban van het LSA ruim aan bod in het blad dat als ondertitel ‘Het vakblad voor bewoners’ draagt. Hoe deze bewonersorganisaties hun wijk representeren en omgaan met de veranderende rol van de overheid is een onderwerp waar meermalen aandacht voor is geweest. Het kwartaalmagazine wordt door onze achterban goed gelezen. De bladen liggen vaak bij bewonersorganisaties en buurthuizen ter inzage en daardoor worden de magazines door meerdere personen gelezen. Het lezen over successen, innovaties maar ook de problemen van andere actieve bewoners blijkt een succesvolle manier van kennisoverdracht aan andere actieve bewoners. Het blad is ook online te bekijken en bevat daar aanklikbare links. Het aantal abonnees (1.560) en het aantal bezoeken aan het digitale blad zijn nagenoeg gelijk gebleven. BewonersBerichten verscheen in 2016 vier keer.

LSA | Jaarverslag 2016

• LSA: groen licht voor maatschappelijke bank • Informele zorg: tijd voor andere insteek • Leegstaand vastgoed herleeft in handen van bewoners • Bewoners creëren zelf welzijn • Kamerleden, vergeet buurtinitiatieven niet • Regie over gemeentelijke taken naar de buurt

• Landelijke SuperBewoner-estafette van start gegaan • SuperBewoners-estafette start in Breda

4-5

4-6

Online publicaties

LSA Nieuwsflits

Het LSA geeft naast het kwartaalblad LSA BewonersBerichten (zie 4-3) meerdere online publicaties uit. Publicaties van voorgaande jaren zijn te downloaden via onze website. In 2016 publiceerden we:

De LSA Nieuwsflits is een digitale nieuwsbrief waarmee wij onze achterban en andere geïnteresseerden op de hoogte houden van belangrijke ontwikkelingen, interessante bijeenkomsten en de meest recente nieuwtjes. We verstuurden 7 LSA Nieuwsflitsen aan bijna 2000 abonnees.

Kompas Right to Challenge in de Wmo LSA pleit al jaren voor buurtrechten, waaronder het Right to Challenge. Dit is het recht voor bewoners om hun gemeente uit te dagen wanneer zij taken beter, efficiënter of goedkoper kunnen uitvoeren. Ruim 1 op de 5 gemeenten heeft het Right to Challenge ingevoerd en experimenteert ermee. Maar bewoners weten niet goed hoe ze het recht kunnen gebruiken en ook gemeenten weten niet hoe ze om moeten gaan met bewoners die dat doen. Daarom schreven wij samen met Movisie en Vilans in opdracht van het ministerie van VWS het Kompas Right to Challenge in de Wmo. BewonersAgenda Maatschappelijk initiatief voorop In een tijd waar zoveel van vrijwilligers gevraagd wordt, moet er ook naar hun stem worden geluisterd. Sinds oktober 2015 vraagt het LSA aan actieve bewoners wat ze nu nodig hebben van de politiek. We maakten van de wensen, ideeën en voorstellen een BewonersAgenda met 5 speerpunten. Dit hebben actieve bewoners nodig om wijken, buurten en steden sterker, leefbaarder en mooier te maken: 5x maatschappelijk initiatief voorop. Deze publicatie is naar alle programmacommissies van politieke partijen gestuurd. Vastgoed als asset? Ja! Bewonersgroepen blazen nieuw leven in leegstaand vastgoed. Dat komt ten goede aan de leefbaarheid in de wijk en een pand kan de basis voor een gedegen verdienmodel zijn. Eigenaren van maatschappelijk vastgoed – gemeenten en woningcorporaties – staan een overname door bewoners vaak in de weg. Daarom publiceerden we de digitale handout Vastgoed als asset? Ja! met tips en informatie van bewonersgroepen die het is gelukt een pand in eigendom te krijgen.

4 | Communicatie

Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners (LSA) is een landelijke vereniging waarbinnen bewonersgroepen samenwerken om de leefbaarheid in hun buurt te vergroten. De vereniging bestaat uit een platform van bewoners, een bestuur en een bureau. Het bureau van LSA is gevestigd in Utrecht (Korte Elisabethstraat 15 â&#x20AC;&#x201C; 17). Dit is dicht bij het station en daardoor een ideale uitvalsbasis voor afspraken en gezamenlijke ontmoetingen van de vereniging.

LSA / Jaarverslag 2015

5-1

5-2

Bewonersplatform

Bestuur

Het bewonersplatform is het hart van onze vereniging. Het is het hoogste orgaan en tevens de formele verenigingsraad. Het bestaat uit 69 groepen van actieve bewoners die formeel of informeel georganiseerd zijn in een bewonersgroep die zich bezighoudt met het bevorderen van de leefbaarheid in hun buurt. De leden komen uit wijken uit het hele land en het platform heeft daarom samen een goed beeld van zowel lokaal als rijksbeleid op het gebied van bewonersparticipatie en het wijkenbeleid in Nederland. Met het platform worden minimaal vier maal per jaar alle LSA-activiteiten besproken. De activiteiten worden deels ook uitgevoerd met de leden van dit platform.

Ons bestuur bestaat uit bewoners die vanwege hun kwaliteiten en netwerken zijn gevraagd. In het verslagjaar is Maria Yigit als secretaris vervangen door Aart Meiling en Erwin Stam is toegevoegd aan het bestuur.

RESULTATEN

Dhr. Ad van der Sanden penningmeester (Eindhoven)

In 2016 hebben we wederom veel aandacht gehad voor ledenwerving. Tijdens bijeenkomsten, via social media en in het netwerk van de leden is geworven. We verwelkomden in dit verslagjaar 8 nieuwe leden. Ons platform bestaat nu uit 69 bewonersgroepen. Het ledenaantal en ook het netwerk van LSA is in het verslagjaar dus uitgebreid. Sinds 2015 maken we een onderscheid tussen kernleden en netwerkleden. Kernleden zijn georganiseerde groepen van actieve bewoners. Zij hebben onder andere stemrecht op de platformvergaderingen en nemen gratis deel aan bijeenkomsten. Netwerkleden zijn bewoners of professionals die op persoonlijke titel lid worden van het LSA. Zij hebben geen stemrecht op de platformvergaderingen en gaan onder andere met korting naar de bijeenkomsten. In 2016 had de vereniging 12 netwerkleden.

Mw. Joke Bakker voorzitter (Emmen) Mw. Maria Yigit secretaris (Enschede) Dhr. Aart Meiling secretaris (Apeldoorn)

Dhr. Erwin Stam algemeen bestuurslid (Zaandam) Dhr. Pieter Jan Biesheuvel bestuursadviseur Mw. Pettra-Eszter van Beveren bestuursadviseur Dhr. Hassan Najja bestuursadviseur In het verslagjaar heeft het bestuur van het LSA meermalen overleg gevoerd met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de voortgang van activiteiten, samenwerking en actuele ontwikkelingen.

5 | Organisatie

5-3

5-4

Personeel

Werkzaamheden LSA-bureau

Het personeel (het LSA bureau) is in dienst van het WGI te Rotterdam en gedetacheerd bij het LSA. De gemiddelde bezetting van het bureau was 6 fte.

Organisatie bijeenkomsten: • 6 bijeenkomsten bewonersplatform; • 4 bijeenkomsten bestuur; • 1 zomerschool; • 7 themadagen; • 15 bijeenkomsten werkgroepen.

LSA BUREAU

Arthur van Vliet / Beheer je Buurthuis Ciske den Hoedt / financiële administratie Hanne de Vlieger / administratie Kristel Jeuring / projecten (in dienst: 17-10) Marieke Boeije / BewonersBedrijven Marieke Koot / projecten Milou Althof / communicatie Pleuni Koopman / communicatie Ramiro Gomes Monteiro / vervanging (in dienst: 04-01, uit dienst: 30-05) Sylvia van der Garde / administratie (in dienst: 24-10) Thijs van Mierlo / directie a.i. Ties de Ruijter / directie (uit dienst: 17-08)

Daarnaast: • voorbereiding, ontwikkeling en uitvoering activiteiten en projecten, in samenwerking met leden van het bewonersplatform; • maken van verslagen en notities voor onze bijeenkomsten; • maken van notities, werkplannen, evaluaties, artikelen, folders en toespraken; • beleidsinformatie over landelijke ontwikkelingen op het gebied van bewonersparticipatie bewerken en leesbaar aanbieden; • informatievoorziening over BewonersBedrijven; • informatievoorziening over zelfbeheer en beheer van buurthuizen; • informatievoorziening over bewonersparticipatie binnen bestaand beleid aan derden; • contacten onderhouden met vele landelijke instellingen en organisaties; • werkbesprekingen met subsidiegevers; • initiëren onderzoek naar bewonersparticipatie; • samenwerken en contacten onderhouden met instellingen, gemeenten en bewonersorganisaties; • bijdragen leveren aan conferenties, bijeenkomsten en werkgroepen van derden; • projectmanagement; • redactie LSA BewonersBerichten, publicaties, nieuwsbrieven, persberichten, informatiedossiers en websites; • financiële administratie en budgetbewaking.

LSA | Jaarverslag 2016

5-5 Financiële verantwoording Het LSA is een zelfstandige vereniging. Het financieel overzicht geeft inzicht in de besteding van de inkomsten en de subsidies die aan het LSA zijn verstrekt. De financiële administratie wordt gevoerd door het bureau van de vereniging. De accountantscontrole is uitgevoerd door WITh accountants.

LSA Activiteiten

Inkomsten, subsidies en bijdragen

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties / Directie Woon- en Leefomgeving Ministerie van BZK inzake Handvest Buurtrechten (deel 1) Ministerie van BZK inzake Handvest Buurtrechten (deel II) Sponsoring Landelijke Bewonersdag Lokale sponsoring Inkomsten Praktijk- en Regiodagen Lidmaatschapsbijdragen Overige inkomsten Rente baten, vrijval Totaal

Uitgaven

Materiële kosten Personeelskosten Communicatie en publiciteit Totaal

Resultaat LSA BewonersBedrijven Inkomsten

Uitgaven

300.000 70.000 6.266 0 4.000 3.840 8.102 18.108 5.419 415.735 113.112 234.941 70.261 418.314

-2.579 Onttrekking gift Nationale Postcode Loterij Bijdragen deelnemers Totaal

130.011 1.138 131.149

Materiële kosten Personeel Communicatie en publiciteit Totaal

22.149 70.825 38.175 131.149

Resultaat BewonersBedrijven Beheer je Buurthuis Inkomsten

Uitgaven

Bijdrage VSBfonds, Oranje Fonds en KNHM Bijdrage LSA Totaal

60.586 7.553 68.139

Materiële kosten Personeel Communicatie en publiciteit Totaal

17.478 23.698 26.963 68.139

Resultaat Beheer je Buurthuis Resultaat LSA

0 -2.579

Resultaat BewonersBedrijven

Resultaat Beheer je Buurthuis

RESULTAAT VERENIGING LSA 2016

-2.579

5 | Organisatie

LSA / Jaarverslag 2015

Bijlage 1

Ledenlijst Bewonersplatform NETWERKLEDEN PLAATS

ORGANISATIE

NAAM

Alkmaar

St. Het Schermereiland St. Het Schermereiland Stichting behoud GAS!Fabriek Stichting behoud GAS!Fabriek Stichting bewonersplatform ( SBP) Tussen de Vaarten Stichting bewonersplatform ( SBP) Tussen de Vaarten Bewonersvereniging Hestia De Nieuwe Sleutel De Nieuwe Sleutel Bijlmer Bewonersraad Rochdale Coöperatieve vereniging Westside Slotermeer Stichting Blauwe Zand Stichting Blauwe Zand Stichting Ieder Kind een eigen Boek Stichting Ieder kind een eigen Boek Stichting Makassarplein Community Wijk Opbouworgaan Oost Buurtcoöperatie Apeldoorn-Zuid Buurtcoöperatie Apeldoorn-Zuid Stichting Mudanthe Stichting Mudanthe Wijkraad Osseveld-Woudhuis Wijkraad Osseveld-Woudhuis Arnhem 6811, Platform voor bewoners Arnhemse binnenstad Arnhem 6811, Platform voor bewoners Arnhemse binnenstad Stichting BewonersBedrijf Malburgen Stichting BewonersBedrijf Malburgen Stichting Diagonaal Stichting Diagonaal Wijkforum Pittelo Wijkforum Pittelo Buurtvereniging Bloemendaal-Noord Buurtvereniging Bloemendaal-Noord Bewonersbedrijf Delfzijl Noord Wijkbelangen Delfzijl Noord Wijkbelangen Delfzijl Noord Vereniging Bewoners Bedrijf de Hambaken Vereniging BewonersBedrijf de Hambaken Bewonersorganisatie Schilderswijk Paraplu Bewonersorganisatie Schilderswijk Paraplu Wijkberaad Notenbuurt Wijkberaad Notenbuurt

Tineke Vedder - de Vries

Alkmaar Alkmaar Alkmaar Almere Almere Amersfoort Amersfoort Amersfoort Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Apeldoorn Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Arnhem Assen Assen Bloemendaal Bloemendaal Delfzijl Delfzijl Delfzijl Den Bosch Den Bosch Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag

Magda Jongejan - van Bommel Ton Berger Nicolette de Wandeler Katja Broekhuijsen-Dorlandt Henk Struik Stéfanie Verboon Joke van Burgsteden Ron van Egdom Jaap Jonker Baukje Reitsma Jan Siersma Jeanette de Waard Eva Katona Gé Ruijfrok Brieuc-Yves (Mellouki) Cadat Nico van Apeldoorn Ton Kunneman Aart Meiling Paul Molenaar Hans Verberg Marcel Jongman Remco Linnenbank Marcel van Empel Thea van Vulpen Sjef Hamer Walter Klein Nienhuis Gerrit Spekschoor Margriet van Galen Gerard Haan Ria Haan F.Ph. Stembert Wim van Meenen Silly A. Udema-Slijm Annet Klooster Edo Ladage Johan van Elten Stanley Tjin-a-Kwie Gerrit Brink David Prins N.M. Olvers Lee Vlijter Bijlagen

PLAATS

ORGANISATIE

NAAM

Deventer

Buurtvereniging Noordenbergkwartier Buurtverening Noordenbergkwartier O.B.K.Z. Oud-Krispijn Bewoners organisatie O.K.B.Z. Oud-Krispijn Bewoners Organisatie Stichting Buurtwerk Wielwijk Stichting Buurtwerk Wielwijk Stichting Crabbehoeve Stichting Crabbehoeve Stichting Ieder kind een eigen Boek SBDD St. Buurtbelangen Drents Dorp SBDD St. Buurtbelangen Drents Dorp Stg. Buurtplatform Bennekel Belang Stg. Buurtplatform Bennekel Belang Stichting Woensel-West BewonersBedrijf Op Eigen Houtje BewonersBedrijf Op Eigen Houtje Vereniging Wijkbelangen Emmerhout BCOB De Woonplaats Stichting Beien Stichting Beien Stichting Beien Stichting Wijkraad Velve-Lindenhof Stichting Wijkraad Velve-Lindenhof Coรถperatieve vereniging Westside Slotermeer Wijkraad Patrimoniumbuurt Wijkraad Patrimoniumbuurt Wijkraad Vondelkwartier Wijkraad Vondelkwartier Stichting Bewoners Bedrijf Berflo-Es Stichting Bewoners Bedrijf Berflo-Es Stichting BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid Stichting BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid Stichting BewonersBedrijf Noaberwijk Nijverheid St. Burgerparticipatie Hoogezand SBH St. Burgerparticipatie Hoogezand SBH BewonersBedrijf Op Eigen Houtje Wijkpanel Heechterp Schieringen Buurtvereniging Zijlkwartier Buurtvereniging Zijlkwartier

Ineke Rooijmans

Deventer Dordrecht Dordrecht Dordrecht Dordrecht Dordrecht Dordrecht Duivendrecht Eindhoven Eindhoven Eindhoven Eindhoven Eindhoven Emmen Emmen Emmen Enschede Enschede Enschede Enschede Enschede Enschede Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Haarlem Hengelo Hengelo Hengelo Hengelo Hengelo Hoogezand Hoogezand Klazienaveen Leeuwarden Leiderdorp Leiderdorp Lelystad Nieuwegein Nieuwegein Nieuwegein Nieuwegein Nijmegen Nijmegen Nijmegen Nijmegen 34

Susan Siebinga Corrie van Os Arie van Zanten Wil Braat Hennie Kranenburg Lita Harpe Lieke Wernsen Lesly Reiziger Aafke Dohmen Carina Verhulst Marion van Beurden Hillie van Veen Ad van der Sanden Joke Bakker Ton Sleeking Wytse Bouma Maurits Acket Ernst Bergboer Wilma Quak Ellen van Oost Maria Yigit Jozef Swaters Rubia Oehlers Piet de Vries Leon Wijsman Kees Huijer Cees van Putten Els Bornebroek Geert Walgemoed Monique Sanderink Andre Schutten Jessica ter Hofte Nieko Baarda Toine Fennis Trijntje Hummel Frans de Bie Danielle Melissen Hans Roest Arthur Wennekes

Beheergroep Pit en Partner Stichting Dorpshuis Fort Vreeswijk Stichting Dorpshuis Fort Vreeswijk Stichting Dorpshuis Fort Vreeswijk Stichting Bewoners Budgetgroep Neerbosch-Oost Stichting Bewoners Budgetgroep Neerbosch-Oost Stichting De Zevensprong Dukenburg Stichting De Zevensprong Dukenburg

LSA | Jaarverslag 2016

Rita Vermeulen Monique de Beer Margriet Mannak Carin Van Meegen Gijs van Middendorp Thea Verdijk Hans Veltmeijer Theo Vermeer

PLAATS

ORGANISATIE

NAAM

Rotterdam

BBE Buurt Bestuurt Essenburgbuurt BBE Buurt Bestuurt Essenburgbuurt Bewonersorganisatie Zuidwijk Delfshaven Cooperatie Delfshaven Coรถperatie SOR Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam Stichting de Nieuwe Banier Stichting de Nieuwe Banier Vereniging Bewonersorganisatie Blijdorp Bewonersvereniging Wonen en Leven Nieuwland Vereniging SOBO BOL St. Bewoners Overleg Lunetten BOL St. Bewoners Overleg Lunetten Sichting Wishingwellwest Sichting Wishingwellwest Open huiskamer in de wijk West te Venray Open Huiskamer in de wijk West te Venray Stichting W.O.C. 't Schรถpke Stichting W.O.C. 't Schรถpke Wijkplatform Brukske Wijkplatform Brukske St. Gemeenschapshuis Wellerlooi St. Gemeenschapshuis Wellerlooi Stichting Bewoners Bedrijven Zaanstad Stichting Bewoners Bedrijven Zaanstad Azarias Buurtontwikkeling Azarias Buurtontwikkeling Stichting Wijkorganisatie Holtenbroek N.U.

Jacqueline Ravestein

Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam Schiedam Schiedam Utrecht Utrecht Utrecht Utrecht Venray Venray Venray Venray Venray Venray Wellerlooi Wellerlooi Zaandam Zaandam Zeist Zeist Zwolle

Rob Ravestein Jeannettte Philips Milja Kruijt Patrick Boel Hassan Najja Paul Donselaar Ellen Scholl Fred de Jong Ada van den Bersselaar Willy van Leeuwen Christien Bolt Ruud Kamp Else Huisman Emi Pereza Netty de Rรถmph Peter Pouwels Erik Zijlstra Agnes van Stiphout Lidy Gooren Petra van Duijnhoven Maurice Bergmans Bart Bogers Erwin Stam Gerard Bloetjes Liesbeth Brands-Hospers Alexandra Buijsman Cor Loos

NETWERKLEDEN PLAATS

ORGANISATIE

NAAM

Breda

NLvoorelkaar St. DFG Stichting Ontwikkeling Drents-Friese Grensstreek Makuya VROUWenKRACHT Alkmaar Trunk & Branches Stichting Bewonersbedrijf Heechterp Schieringen Locality Huurdersvereniging Oisterwijk Huurdersvereniging Oisterwijk Wijkcoop watTwest Bteken

Mathijs Huis in 't Veld

Diever Enschede Heilo Joure Leeuwarden London Oisterwijk Oisterwijk Tilburg Valkenswaard

Jan Fondse Lidy Noorman Laura Hornick Sietske de Jong Harold Hesselink Tony Armstrong Rene Gerritsen Anita Gerritsen Wim Adriaansen Patricia Braat

Bijlagen

Bijlage 2

Leden comité van aanbeveling Het comité van aanbeveling bestaat uit een groep prominente personen in maatschappelijke sleutelposities die onze vereniging een warm hart toedragen en de missie van het LSA ondersteunen. Op dit moment bestaat het comité uit: Rob van Gijzel - Burgemeester van Eindhoven ‘Gebruik maken van de kennis van bewoners’ Mirjam Sterk - Bestuurder, adviseur, spreker, dagvoorzitter en ex-politica ‘LSA ondersteunt de bewoners en geeft hen stem’ John McKnight - Co-director ABCD-institute USA ‘LSA is creative and inventive in its ability to inspire local neighbors’ Willem van Leeuwen - Bestuurder, adviseur, schrijver, oud-voorzitter Aedes ‘LSA is verbinder, aanjager en pionier’ Kathalijne Buitenweg - Lid van het College voor de Rechten van de Mens ‘LSA werkt eraan belemmeringen weg te nemen’ Jos van der Lans - Cultuurpsycholoog en journalist/publicist ‘Het LSA heeft in wijken zaadjes gezaaid die nu overal uitkiemen’ Jan Willem Duyvendak - Hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Amsterdam ‘In de verbetering van buurten draait het om bewoners’ Nico de Boer - Zelfstandig onderzoeker en auteur ‘Zonder LSA blijft het systeem kopieën van zichzelf uitvinden’ Jacques Wallage - Voorzitter van de Raad van het Openbaar Bestuur ‘LSA is een verbindingsmotor’ Steve Clare - Voormalig kopman Locality UK ‘LSA is a beacon of hope, innovation and change for communities’

LSA | Jaarverslag 2016

Bijlagen

Jaarverslag 2016

Houd het lokaal

Een uitgave van:

Het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners Korte Elisabethstraat 15-17 3511 JG Utrecht Telefoon (030) 2317511 lsa@lsabewoners.nl www.lsabewoners.nl twitter @LSAbewoners facebook.com /lsa.bewoners

ontwerp: vanvorm beeld: Eric Kampherbeek en John Voermans