Д-р Уилям Сиърс е най-авторитетният съвременен американски педиатър. „Книга за бебето“ (The Baby Book), известна като „новата библия за родителите след д-р Спок“, е писана в съавторство със съпругата му Марта и синовете им Робърт и Джеймс. Използвайки огромния си професионален и личен опит, семейство Сиърс представя подробна и изчерпателна информация за първите две години от живота на бебето и за грижите, необходими за неговото развитие през този период. Разгледани теми: Грижа, основана на връзката Правилно хранене на бебето Детският сън Индивидуално развитие и поведение Как да се грижим за нервно и шумно бебе Възпитание и темперамент Приучване към тоалетната Да опазим детето здраво Медицински проблеми при бебетата и децата – помощ и решение в домашни условия ●
●
●
●
●
●
●
●
●
и много други. Книгата е фокусирана върху основните потребности на бебето, но подходът на авторите ще ви помогне да развиете собствен родителски стил, съобразен с характера на вашето дете, и заедно да изградите помежду си връзка, която ще продължи цял живот. Д-р Уилям Сиърс и м. с. Марта Сиърс имат осем деца и са автори на над трийсет книги за бременността, раждането и майчинството. За допълнителна информация можете да посетите сайта www.askdrsears.com
ЦЕНА: 29,95
www.skyprintbg.com www.skyprintbooks.com
Õ»√¿ «¿
·Â·ÂÚÓ ¬—»◊ Œ, Œ≈“Œ “–fl¡¬¿ ƒ¿ «Õ¿≈“≈ «¿ ¬¿ÿ≈“Œ ¡≈¡≈ Œ“ –¿Δƒ¿Õ≈“Œ ƒŒ 2-√Œƒ»ÿÕ¿ ¬⁄«–¿—“
ƒ-–
”»Àflà —»⁄–— ƒ-–
–Œ¡⁄–“ —»⁄–—
● ●
Ã.—. ÿ–“¿ —»⁄–— ƒ-– ƒΔ≈…× —»⁄–—
William Sears and Martha Sears The Baby Book Copyright © 1992, 2003 by William Sears and Martha Sears All Rights Reserved. c/o Anthea Agency, Sofia © 2010 SKYPRINT 04 © 2012 Çëàòêà Ïàñêàëåâà - ïðåâîä © SKYPRINT 04 - îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà
Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè. Íèêàêâà ÷àñò îò òîâà èçäàíèå íå ìîæå äà áúäå âúçïðîèçâåæäàíà è ðàçïðîñòðàíÿâàíà áåç ïðåäâàðèòåëíî ïèñìåíî ðàçðåøåíèå íà SKYPRINT 04 Ltd.
ISBN 978 - 954 - 390 - 079 - 4
www.skyprintbg.com www.skyprintbooks.com
Съдържание
×àñò I: Íà÷àëîòî: îñíîâè íà ãðèæàòà çà áåáåòî 01 Óñòàíîâÿâàíå íà âðúçêàòà: êàêâî îçíà÷àâà òîâà
1 3
Ãðèæà çà âàøåòî ñîáñòâåíî áåáå 3 ● Ñåäåìòå åëåìåíòà íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà 5 ● Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, âêëþ÷âà è áàùèòå 11 ● Íÿêîè âúïðîñè, êîèòî ñèãóðíî ñà âè õðóìíàëè 12
02 Äåñåò íàñîêè çà òîâà êàê ðàæäàíåòî äà áúäå áåçîïàñíî è äà âè èçïúëíè ñ óäîâëåòâîðåíèå
25
Èçáåðåòå íàé-ïîäõîäÿùèÿ çà âàñ ëåêàð 25 ● Èçáåðåòå íàéïîäõîäÿùàòà îáñòàíîâêà 26 ● Èçïîëçâàéòå ïîìîùòà íà ïðîôåñèîíàëåí àñèñòåíò 27 ● Îòêëèêâàéòå 28 ● Íå ëåæåòå ïî ãðúá 28 ● Èçïðîáâàéòå ðàçëè÷íè ïîçè ïî âðåìå íà áîëêèòå 29 ● Èçïîëçâàéòå ïîñòèæåíèÿòà íà òåõíèêàòà ðàçóìíî 29 ● Èçïîëçâàéòå ðàçóìíî óïîéêàòà 30 ● Îïèòàéòå ñå äà èçáåãíåòå åïèçèîòîìèÿòà 30 ● Ôîðìóëèðàéòå ñâîé ñîáñòâåí ðîäèëåí ïëàí 32
03 Ïîäãîòîâêà çà áåáåòî
34
Èçáåðåòå íàé-ïîäõîäÿùèÿ ëåêàð çà âàøåòî áåáå 34 ● Èçïîëçâàéòå íÿêîè ñïåöèàëíè óñëóãè 36 ● Èçáåðåòå äàëè äà êúðìèòå èëè äà õðàíèòå äåòåòî èçêóñòâåíî 36 ● Äà îáðÿçâàìå ëè ñèíà ñè? 37 ● Ñúõðàíÿâàíå íà ñòâîëîâè êëåòêè îò ïúïíàòà âðúâ 41 ● Ïúëíà êðúâíà êàðòèíà íà íîâîðîäåíîòî 42 ● Ïîäãîòîâêà íà äîìà 43
04 Çàïî÷íåòå ïðàâèëíî îòíîøåíèÿòà ñè ñ íîâîðîäåíîòî Ïúðâèòå ìèíóòè íà áåáåòî 48 ● Âðúçêàòà: êàêâî ïðåäñòàâëÿâà è êàê äà ÿ ñúçäàäåì 51 ● Îïîçíàéòå íîâîðîäåíîòî ñè áåáå 55 ● Ïîâåäåíèå, ñòèìóëèðàùî âðúçêàòà 56 ● „Ñíèìêà“ íà
48
VI СЪДЪРЖАНИЕ
íîâîðäåíîòî 58 ● Ðóòèííè áîëíè÷íè ïðîöåäóðè 61 ● Æúëòåíèöà ïðè íîâîðîäåíèòå 64 ● Ïúðâèÿò ïðåãëåä íà áåáåòî 67
05 Àäàïòèðàíå íà ñåìåéñòâîòî êúì ñèòóàöèÿòà ñëåä ðàæäàíåòî
70
Ñâèâàíå íà ãíåçäî 70 ● Ðàçïðåäåëåíèå íà ðîëèòå 71 ● Ïðåâåíöèÿ è ïðåîäîëÿâàíå íà ñëåäðîäèëíàòà äåïðåñèÿ 76 ● Âå÷å ñìå òðèìà 81 ● Äà âëåçåì âúâ ôîðìà ñëåä ðàæäàíåòî 87
06 Ãðèæà çà òåëåñíèòå íóæäè íà áåáåòî
92
Ïðåïîâèâàíå íà áåáåòî 92 ● Ãðèæà çà ïúï÷åòî 96 ● Ãðèæà ïðè îáðÿçâàíå 97 ● Ãðèæà çà íîêòèòå 97 ● Êúïàíå íà áåáåòî 98 ● Êàê äà íàïðàâèì òàêà, ÷å áåáåòî äà ñå ÷óâñòâà óäîáíî 103 ● Áèáåðîíúò-çàëúãàëêà: çà è ïðîòèâ 105 ● Ïðàâèëíîòî äîêîñâàíå: èçêóñòâîòî äà ìàñàæèðàìå áåáåòî 109
07 Îáè÷àéíè ïðîáëåìè ïðåç ïúðâèòå ìåñåöè
114
Ïúðâè èçìåíåíèÿ ó íîâîðîäåíîòî 114 ● Âðúùàíå íà õðàíà 122 ● Î÷è 124 ● Óñòàòà íà áåáåòî 125 ● Îáðèâè è áåëåçè ïî êîæàòà íà áåáåòî 126 ● Îáðèâ îò ïåëåíàòà: ïðîôèëàêòèêà è ëå÷åíèå 129
×àñò II: Õðàíåíå íà áåáåòî 08 Êúðìåíåòî: çàùî è êàê
135 137
Çàùî êúðìåíåòî å íàé-äîáðèÿò èçáîð? 137 ● Ïîäãîòîâêà çà êúðìåíåòî 146 ● Òåõíèêè çà íàé-äîáúð ñòàðò â êúðìåíåòî 149 ● Êàê ãúðäèòå âè ïðîèçâåæäàò êúðìà 155 ● Íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå âúïðîñè è ïðîáëåìè îêîëî êúðìåíåòî 157
09 Êúðìåùàòà ìàéêà: âúçìîæíîñòè è ïðåäèçâèêàòåëñòâà
173
Ïðàâèëíî õðàíåíå ïî âðåìå íà êúðìåíå 173 ● Õðàíè, êîèòî ïðîíèêâàò â êúðìàòà è ðàçñòðîéâàò õðàíîñìèëàíåòî íà áåáåòî 176 ● Ëåêàðñòâà çà äâàìà: áåçîïàñåí ïðèåì íà ëåêàðñòâà ïî âðåìå íà êúðìåíå 179 ● Ïîìîùíèöè ïðè êúðìåíåòî 185 ● Äà ñúâìåñòèì êúðìåíåòî ñ ðàáîòàòà 191 ● Èçöåæäàíå íà êúðìàòà 194 ● Äðàçíåùè íàâèöè, ïðåäèçâèêàòåëñòâà è ñìÿõ ïðè êúðìåíåòî 201 ● Êúðìåíå íà áåáåòà ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè ïðè ñïåöèàëíè îáñòîÿòåëñòâà 211 ● Îòáèâàíåòî: êîãà è êàê 223
10 Èçêóñòâåíî õðàíåíå: áåçîïàñíî è ñ îáè÷ Ôàêòè çà èçêóñòâåíîòî ìëÿêî 231 ● Èçêóñòâåíîòî ìëÿêî: êàêâî êîëè÷åñòâî è êîëêî ÷åñòî? 240 ● Ïðèãîòâÿíå íà èçêóñòâåíî ìëÿêî 242 ● Ñúâåòè çà èçêóñòâåíîòî õðàíåíå 246 ● Îòáèâàíå íà áåáåòî îò øèøåòî 248 ●  äâàòà êðàÿ íà øèøåòî òðÿáâà äà èìà eìîöèÿ 249
231
СЪДЪРЖАНИЕ VII
11 Òâúðäèòå õðàíè: êîãà, êàêâî è êàê
250
Çàùî äà ÷àêàìå? 251 ● Òâúðäè õðàíè ìåæäó øåñò- è äåâåòìåñå÷íà âúçðàñò 254 ● Òåõíèêè íà õðàíåíå 258 ● Òâúðäè õðàíè ìåæäó äåâåò- è äâàíàéñåòìåñå÷íà âúçðàñò 260 ● Êàê äà ïðèãîòâèòå äîìàøíà áåáåøêà õðàíà 267 ● Êóïåøêà áåáåøêà õðàíà 270 ● Ïðèãîòâåòå ÷àøàòà 270
12 Äåñåò ñúâåòà êàê äà ñå ïðåâúðíåòå â ñïåöèàëèñò ïî õðàíåíå âúâ âàøåòî ñåìåñòâî
274
Äàâàéòå íà äåòåòî ïîëåçíè çà ìîçúêà ìàçíèíè 274 ● Äàâàéòå íà äåòåòî íàé-ïîäõîäÿùèòå âúãëåõèäðàòè 276 ● Ïðèâåòñòâàéòå ïðîòåèíèòå 278 ● Ôîðìèðàíå ó äåòåòî íà ñïåöèôè÷åí âêóñ êúì õðàíèòå 279 ● Íå çàáðàâÿéòå ôèáðèòå 280 ● Öåíåòå âèòàìèíèòå 281 ● Ïîìíåòå çà ìèíåðàëèòå 283 ● Çàõðàíâàéòå äåòåòî ñ æåëÿçî 283 ● Íåêà âñÿêà êàëîðèÿ å îò çíà÷åíèå 285 ● Îòãëåäàéòå ñòðîéíî äåòå 285
13 Õðàíåíå íà äåòåòî â ïåðèîäà ìåæäó åäíà è äâå ãîäèíè
292
Çëîÿäîòî äåòå: êàê äà ñå ñïðàâèì 292 ● Êàê äà íàêàðàìå äåòåòî äà ÿäå 294 ● Êàê äà èçáåðåì íàé-äîáðîòî ìëÿêî çà äåòåòî 302 ● Äàëè äåòåòî ÿäå äîñòàòú÷íî? 306 ● Õðàíèòåëíè àëåðãèè 311 ● Ïåñòèöèäèòå: êàê äà ïðåäïàçèì áåáåòî îò òÿõ 317
×àñò III: Ñúâðåìåííà ðîäèòåëñêà ãðèæà 14 Äà íîñèì äåòåòî: íàóêà è èçêóñòâî
323 325
Ñúâðåìåííà ïîäêðåïà çà åäíà ñòàðà èäåÿ 325 ● Äà èçáåðåì íàé-ïîäõîäÿùîòî ïðèñïîñîáëåíèå çà íîñåíå íà áåáåòî 327 ● Êàê äà íîñèì äåòåòî: ïúëåí êóðñ 328 ● Áàùàòà íîñè áåáåòî: àíãàæèìåíò è ó÷àñòèå 332 ● Äðóãè õîðà, êîèòî ìîãàò äà íîñÿò áåáåòî 335 ● Íîñåíå íà äåòåòî â åæåäíåâíè ñèòóàöèè 337 ● Íîñåíå íà äåòåòî ïðè èçâúíðåäíè ñèòóàöèè 341 ● Êàê íîñåíåòî ïîìàãà íà ðîäèòåëèòå è äåöàòà 343 ● Íîñåíåòî íà äåòåòî ìîæå äà ïðîìåíè íà÷èíà âè íà æèâîò êúì ïî-äîáðî 354
15 Ãðèæà çà áåáåòî ïðåç íîùòà: äåòñêèÿò ñúí Ôàêòè çà äåòñêèÿ ñúí 358 ● Ñòúïêà ïúðâà: îñèãóðåòå íà áåáåòî íàé-äîáðèòå óñëîâèÿ çà çàñïèâàíå 363 ● Ñòúïêà âòîðà: âúâåäåòå áåáåòî â ñúíÿ 366 ● Ñòúïêà òðåòà: îãðàíè÷åòå ïðè÷èíèòå çà íîùíîòî ñúáóæäàíå 373 ● Ñïîäåëåí ñúí ñ áåáåòî: Äà? Íå? Ïîíÿêîãà? 378 ● Ñïðàâÿíå ñ òðåâîãèòå è êðèòèêèòå îòíîñíî ñïîäåëåíèÿ ñúí 383 ●  ïîìîù íà ðîäèòåëèòå: ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå ñúñ ñúíÿ íà áåáåòî 391 ● Íàé-÷åñòî çàäàâàíè âúïðîñè îòíîñíî ïðîáëåìèòå ñúñ ñúíÿ ïðè áåáåòàòà 406
357
VIII СЪДЪРЖАНИЕ
16 Êàê äà ñå ãðèæèì çà íåðâíî è øóìíî áåáå
424
Íåðâíè áåáåòà 424 ● Çàùî áåáåòàòà íåðâíè÷àò 431 ● Ñèíõðîí ìåæäó áåáåòî è ðîäèòåëèòå 433 ● Óñïîêîÿâàíå íà íåðâíîòî áåáå 439 ● Áåáå ñ êîëèêè, èçâåñòíî îùå êàòî áåáå ñ áîëêè 443 ● Îòêðèâàíå íà ñêðèòèòå ïðè÷èíè çà êîëèêèòå 447 ● Îáëåê÷àâàíå íà êîëèêèòå 466 ● Âúçìîæíî ëè å äà ñå ïðåäîòâðàòÿò êîëèêèòå? 472 ● Îáåùàíèÿò ôèíàë 474
17 Ðàáîòà è ðîäèòåëñêà ãðèæà
476
Ñúùèíñêèÿò ïðîáëåì: âðúçêàòà ñ äåòåòî 476 ● Ñúâåòè çà ïîääúðæàíå íà âðúçêàòà ñ äåòåòî, ñëåä êàòî ñå âúðíåòå íà ðàáîòà 482 ● Èçáîð íà àëòåðíàòèâíà ãðèæà çà áåáåòî 487 ● Äåòñêè ÿñëè 493
18 Ñïåöèàëíè ñëó÷àè
501
Ãðèæà çà áëèçíàöè 501 ● Ñàìîòíè ðîäèòåëè 503 ● Áåáåòà ñúñ ñèíäðîì íà äàóí è ñïåöèàëíàòà ðîäèòåëñêà ãðèæà 504 ● Áåáåòà è äîìàøíè ëþáèìöè 509
×àñò IV: Èíäèâèäóàëíî ðàçâèòèå è ïîâåäåíèå íà äåòåòî 19 Ðàñòåì çàåäíî: êàê äà ïîñðåùàìå ñ ðàäîñò âñåêè ñëåäâàù åòàï â èíäèâèäóàëíîòî ðàçâèòèå íà äåòåòî
513 515
Ðàñòåì çàåäíî 515 ● Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà ïðàâè è ðîäèòåëèòå, è áåáåòàòà ïî-äîáðè: êàê ñòàâà òîâà? 516 ● Êàê ðàñòàò áåáåòàòà 519 ● Ïåòòå îñíîâíè àñïåêòà íà äåòñêîòî ðàçâèòèå 521 ● Ñåäåì íà÷èíà äà îòãëåäàòå ïî-óìíî äåòå 523
20 Ïúðâèòå øåñò ìåñåöà: ãîëåìèòå ïðîìåíè
537
Ìåñåö ïúðâè: áåçêðàéíè íóæäè 537 ● Ðåôëåêñè ïðè íîâîðîäåíîòî 544 ● Ìåñåö âòîðè: ìíîãî óñìèâêè 546 ● Ìåñåö òðåòè: õåé, ðú÷è÷êè! 555 ● Îáù ïðåãëåä íà òðåòèÿ ìåñåö 559 ● Ìåñåö ÷åòâúðòè: ìíîãî ïîãëåäè 560 ● Ðå÷åâî ðàçâèòèå îò ÷åòèðè- äî øåñòìåñå÷íà âúçðàñò 565 ● Ìåñåö ïåòè: äîñòèãàíå ñ ðúêà 570 ● Ìåñåö øåñòè: ñàìîñòîÿòåëåí ñåäåæ 574 ● Äà ïîìîãíåì íà çúáêèòå äà èçðàñíàò çäðàâè 577
21 Âòîðèòå øåñò ìåñåöà: ïúëåí íàïðåä
586
Ìåæäó øåñòèÿ è äåâåòèÿ ìåñåö: ãîëÿìîòî èçñëåäâàíå 586 ● Íîâè ñòðàõîâå è ãðèæè ïðåç âòîðèòå øåñò ìåñåöà 597 ● Ìåæäó äåâåòèÿ è äâàíàäåñåòèÿ ìåñåö: äâèæåíèå íàïðåä 601 ● Ãðèæà çà áåáåøêèòå êðà÷åòà 613
22 Âòîðàòà ãîäèíà: áåáåòî ñòàâà ìàëêî äåòå Ìåæäó äâàíàäåñåòèÿ è ïåòíàäåñåòèÿ ìåñåö: äåòåòî êðà÷è
617
СЪДЪРЖАНИЕ IX
óâåðåíî 618 ● Ìåæäó ïåòíàéñåò è îñåìíàéñåò ìåñåöà: ìíîãî äóìè 627 ● Îáîãàòåòå ðå÷òà íà äåòåòî 632 ● Ñòðóâà ìè ñå, ÷å äåòåòî õîäè ñòðàííî 634 ● Ìåæäó îñåìíàéñåò è äâàéñåò è ÷åòèðè ìåñåöà: íîâè ìèñëè 637
23 Òèïîâå íåïðèÿòíî, íî íîðìàëíî ïîâåäåíèå íà äåòåòî ñëåä åäíîãîäèøíà âúçðàñò
649
Èñòèíñêèÿò ñìèñúë íà äóìàòà „âúçïèòàíèå“ 649 ● Óïîðñòâîòî 650 ● Ðàçïðàâèè çà èãðà÷êè 654 ● Èçáóõâàíèÿ è êàïðèçè, äúëæàùè ñå íà òåìïåðàìåíòà 655 ● Õàïàíå è óäðÿíå 661 ● Áåáåòî íÿìà íèùî ïðîòèâ 663 ● Ïèùåíå è õëåí÷åíå 664 ● Ñìóêàíå íà ïàëåöà 665
24 Ïðèó÷âàíå êúì òîàëåòíàòà
668
Ôàêòè, êîèòî òðÿáâà äà çíàåòå 668 ● Ïî-äîáðå ïî-êúñíî, îòêîëêîòî òâúðäå ðàíî 670 ● Ïðèó÷âàíåòî êúì òîàëåòíàòà: ñòúïêà ïî ñòúïêà 670 ● Îòêàç îò ïðèó÷âàíå 678 ● Áúðçî ïðèó÷âàíå êúì òîàëåòíàòà: åäíîñåäìè÷íèÿò ìåòîä 680
×àñò V: Äåòåòî çäðàâî è â áåçîïàñíîñò 25 Îáåçîïàñÿâàíå íà äîìàøíàòà ñðåäà
683 685
Ïðîôèë íà àêòèâíîòî è ñêëîííî êúì èíöèäåíòè äåòå 686 ● Äîì, â êîéòî å âåðîÿòíî äà âúçíèêíàò èíöèäåíòè 686 ● Îñíîâíè èçèñêâàíèÿ çà îáåçîïàñÿâàíå íà äîìà 687 ● Äà èçáåðåì íàé-áåçîïàñíîòî îáîðóäâàíå çà ãðèæà çà áåáåòî è äà ãî èçïîëçâàìå ïðàâèëíî 695 ● Áåçîïàñíî è ðàçóìíî ïúòóâàíå ñ àâòîìîáèë 700 ● Âîçåíå íà äåòåòî íà âåëîñèïåä 709 ● Ðàñòåíèÿ â äîìà – ïðàâèëà çà áåçîïàñíîñò 709 ● Çàìúðñèòåëè îò îêîëíàòà ñðåäà: îòúðâåòå ñå îò îëîâîòî 712
26 Äà îïàçèì äåòåòî çäðàâî
717
Ãðèæàòà çà çäðàâåòî çàïî÷âà ó äîìà 717 ● Êîíñóëòàöèè è ïðîôèëàêòè÷íè ïðåãëåäè 720 ● Âàêñèíàöèè: çàùî, êîãà è ñðåùó êàêâî 723 ● Ëå÷åíèå íà äåöà 732 ● Äàâàíå íà ëåêàðñòâà 736 ● Íàìàëÿâàíå íà ðèñêà îò ñèíäðîì íà âíåçàïíàòà äåòñêà ñìúðò 741
27 Íàé-÷åñòî ñðåùàíè ìåäèöèíñêè ïðîáëåìè ïðè áåáåòàòà è äåöàòà: ïîìîù è ðåøåíèÿ â äîìàøíè óñëîâèÿ 754 Ãðèæà çà áåáå ñ âèñîêà òåìïåðàòóðà 754 ● Íàñòèíêè 768 ● Êàøëèöà 778 ● Óøíè èíôåêöèè 782 ● Âúçïàëåíèÿ íà ñèíóñèòå 790 ● Êðóï 792 ● Äèàðèÿ 795 ● Ïîâðúùàíå 802 ● Çàïåê 807 ● Îòêðèâàíå è ëå÷åíèå íà àëåðãèè êúì âåùåñòâà, ïðåíàñÿíè ïî âúçäóõà 811 ● Åêçåìà 817 ● Àçáó÷åí èíäåêñ íà „Äåòñêèòå áîëåñòè íàêðàòêî“ 821 ● Òàáëèöà „Äåòñêèòå áîëåñòè íàêðàòêî“ 822
X СЪДЪРЖАНИЕ
28 Æèâîòîñïàñÿâàùè òåõíèêè è ïúðâà ïîìîù ïðè íàé-ðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ñïåøíè ñëó÷àè Òðèòå „Ï“ 842 ● Çàäàâÿíå 843 ● Êîãàòî äåòåòî ñïðå äà äèøà: èçêóñòâåíî äèøàíå è ñúðäå÷åí ìàñàæ, îïèñàíè ñòúïêà ïî ñòúïêà 847 ● Êúðâåíå 849 ● Íàðàíÿâàíèÿ íà ãëàâàòà 852 ● Êîíâóëñèè 856 ● Èçãàðÿíèÿ 857 ● Îòðàâÿíèÿ 859 ● Íàðàíÿâàíèÿ íà î÷èòå 862 ● Íàðàíÿâàíèÿ íà íîñà 862 ● Óõàïâàíèÿ è óæèëâàíèÿ îò íàñåêîìè 865 ● Òðàâìè íà çúáèòå 866 ● Ðàçòåæåíèÿ, íàâÿõâàíèÿ, èçêúë÷âàíèÿ è ñ÷óïâàíèÿ 867
842
Áåëåæêà íà èçäàòåëÿ „Êíèãà çà áåáåòî“ å ëèöåíçèðàíî áúëãàðñêî èçäàíèå íà The Baby Book – Revised and Updated Edition. Âúçìîæíî å, ïîðàäè ðàçëèêè â ðåëèãèîçíî, êóëòóðíî èëè äðóãî îòíîøåíèå, íÿêîè îò ñúâåòèòå â íåÿ äà áúäàò íåïðèåìëèâè çà îïðåäåëåíè ÷èòàòåëè.  ìíîãî ñëó÷àè, â êîèòî ëåêàðñòâåíèòå ñðåäñòâà, ñïîìåíàòè â îðèãèíàëà, íå ñå ïðåäëàãàò â Áúëãàðèÿ, ñà ïîñî÷åíè òåõíè àíàëîçè èëè çàìåñòèòåëè. Êíèãàòà èìà èíôîðìàòèâåí õàðàêòåð. Ïðèåìàíåòî íà ëåêàðñòâåíèòå ñðåäñòâà, ïîñî÷åíè â íåÿ, òðÿáâà äà ñòàâà çàäúëæèòåëíî ñëåä êîíñóëòàöèÿ ñ ëåêàð. Òàì, êúäåòî ìíåíèÿòà íà àâòîðà è ðåäàêòîðà íà áúëãàðñêîòî èçäàíèå ñå ðàçëè÷àâàò, òîâà å ïîñî÷åíî ñ áåëåæêà ïîä ëèíèÿ.
I ÍÀ×ÀËÎÒÎ: ÎÑÍÎÂÈ ÍÀ ÃÐÈÆÀÒÀ ÇÀ ÁÅÁÅÒÎ Èäåàëåí íà÷èí çà îòãëåæäàíå íà áåáå íå ñúùåñòâóâà, òúé êàòî íå ñúùåñòâóâàò èäåàëíè áåáåòà, íèòî ïúê – àêî ùåòå, âÿðâàéòå – èäåàëíè ðîäèòåëè. Ñúùåñòâóâàò ñàìî õîðà, êîèòî ñà íàáëþäàâàëè ìíîãî áåáåòà îòáëèçî èëè òàêèâà, êîèòî ïðîñòî èìàò ïîâå÷å îïèò îò âàñ. Äà ñè ðîäèòåë, îçíà÷àâà äà ñå ó÷èø â êðà÷êà. Òâúðäå ìíîãî ñúâåòè îò ðàçíè „åêñïåðòè“ âñúùíîñò ìîãàò äà ïîïðå÷àò íà ðàçâèâàùàòà ñå ðîäèòåëñêà èíòóèöèÿ è äà îòíåìàò âúçìîæíîñòòà íà âñåêè ðîäèòåë ñàì äà ñå ó÷è. Íèå ùå âè ïîêàæåì êàê äà ñòàíåòå åêñïåðòè ïî îòíîøåíèå íà ñîáñòâåíîòî ñè áåáå. Öåëòà íà òàçè êíèãà å äà ïîìîãíå íà âàñ è âàøåòî áåáå äà ñå àäàïòèðàòå. Òàçè äóìè÷êà íàêðàòêî îïèñâà êàêâî îçíà÷àâà äà áúäåø ðîäèòåë. Äà çàïî÷âàìå!
1 Установяване на връзката: какво означава това ãàëè, àêî áÿõà îñòàâåíè íà ñîáñòâåíàòà ñè çäðàâîñëîâíà èíòóèöèÿ.
Äà áúäåø ðîäèòåë îçíà÷àâà äà íàó÷èø äåöàòà ñè íà îíåçè óìåíèÿ, êîèòî ùå èì ïîìîãíàò äà óñïåÿò â æèâîòà.  êíèãèòå çà áåáåòà îáèêíîâåíî ëèïñâà ãëàâà, îçàãëàâåíà „Ãðèæà çà âàøåòî ñîáñòâåíî áåáå“. Ñåãà íèå è âèå – èçïúëíåíàòà ñ íåòúðïåíèå äâîéêà ìëàäè ðîäèòåëè – çàåäíî ùå íàïèøåì òàçè ãëàâà. Îò ìîÿ îïèò êàòî ïåäèàòúð, îò îïèòà íà Ìàðòà êàòî ìåäèöèíñêà ñåñòðà è îò îáùàòà íè ïðàêòèêà êàòî ðîäèòåëè, îòãëåäàëè îñåì äåöà, íèå ñìå óáåäåíè, ÷å íàé-äîáðèÿò íà÷èí äà ñå ïîñòèãíå õàðìîíèÿ ìåæäó ðîäèòåëè è äåòå, å äà ñå ïðèëàãà ìåòîäúò, íàðå÷åí îò íàñ ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà*. Òîçè ìåòîä ïîìàãà è íà ðîäèòåëèòå, è íà äåòåòî äà ïðîÿâÿò íàé-äîáðîòî îò ñåáå ñè. Ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ñúùåñòâóâà îòêàêòî íà ñâåòà èìà ìàéêè è áåáåòà.  èíòåðåñ íà èñòèíàòà, åäâà â ïîñëåäíî âðåìå òîçè ìåòîä ïîëó÷è îïðåäåëåíî èìå – âñúùíîñò òîé ïðåäñòàâëÿâà ãðèæà çà áåáåòî, ñòúïâàùà âúðõó ïîâåëèòå íà çäðàâèÿ ðàçóì è âñè÷êè ðîäèòåëè áèõà ãî ïðèëà-
ГРИЖА ЗА ВАШЕТО СОБСТВЕНО БЕБЕ Ïðåäè òðèéñåò ãîäèíè, êîãàòî çàïî÷íàõ äà ïðàêòèêóâàì êàòî ïåäèàòúð, âå÷å áÿõ ó÷èë â äâåòå íàé-äîáðè ïåäèàòðè÷íè áîëíèöè â ñâåòà è ñè ìèñëåõ, ÷å çíàì âñè÷êî çà áåáåòàòà. Ïðèÿòåëèòå íè íåïðåêúñíàòî ïîâòàðÿõà íà Ìàðòà êàêúâ êúñìåò å èçâàäèëà êàòî ñå å îìúæèëà çà ïåäèàòúð, à òÿ îòâðúùàøå: „Òîé ðàçáèðà ñàìî îò áîëíè áåáåòà.“ Ïúðâàòà ìè ñåäìèöà â êàáèíåòà êàòî ñàìîñòîÿòåëåí ïåäèàòúð ñè áåøå åäèí øîê. Ìàéêèòå ïîñòîÿííî ìè çàäàâàõà âúïðîñè, êîèòî íÿìàõà íèùî îáùî ñ ìåäèöèíàòà: „Äà îñòàâÿì ëè áåáåòî äà ïëà÷å?“, „Äàëè íÿìà äà ÿ ðàçãëåçèì, àêî ïîñòîÿííî ÿ âçåìàìå íà ðúöå?“, „Ïðàâèëíî ëè å áåáåòî äà ñïè ïðè íàñ â ëåãëîòî?“ Íå çíàåõ íèòî åäèí îò îòãîâîðèòå, íî ðîäèòåëèòå ñå îòíàñÿõà êúì ìåí êàòî êúì åêñïåðò ïî ïîäîáíè ïðîáëåìè. Òåçè âúïðîñè íå áÿõà ìåäèöèíñêè, à çàñÿãàõà ïðàêòèêàòà äà áúäåø ðîäèòåë. Çíàåõ êàê àç è Ìàðòà ïîñòúïâàõìå
* Â òàçè êíèãà, îñâåí àêî íÿìà äðóãè óêàçàíèÿ, ïîä „àç“ ñå èìà ïðåäâèä ä-ð Óèëÿì Ñèúðñ; „Ìàðòà“, ðàçáèðà ñå, å Ìàðòà Ñèúðñ. – Á.ïð.
3
4 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
ñúñ ñîáñòâåíèòå íè äåöà – òîãàâà âñå îùå ñàìî äâå – íî íå ñìÿòàõ, ÷å òîâà ìå ïðàâè åêñïåðò. Çàòîâà çàïî÷íàõ äà ÷åòà êíèãè çà îòãëåæäàíå íà áåáåòà, òî÷íî êàêòî âèå ïðàâèòå ñåãà. Òå ìå îáúðêàõà. Èçãëåæäà íàïèñàíîòî â òÿõ ñå îñíîâàâàøå íà ëè÷íîòî ìíåíèå íà àâòîðèòå, à íå íà íÿêàêâè ðåàëíè íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ. Íà ïîâå÷åòî èëè èì ëèïñâàøå êàêúâòî è äà áèëî çäðàâ ðàçóì, èëè îòêàçâàõà äà çàåìàò ÿñíà ïîçèöèÿ ïî íÿêîé âúïðîñ, èëè ïðîñòî ïîâòàðÿõà îíîâà, êîåòî áåøå ìîäåðíî â ìîìåíòà, íåçàâèñèìî äàëè òî äåéñòâèòåëíî âúðøåøå íÿêàêâà ðàáîòà èëè íå. Ðåøèõ äà çàïî÷íà äà ñå êîíñóëòèðàì ñ èñòèíñêèòå åêñïåðòè – îïèòíèòå ðîäèòåëè, êîèòî ñðåùàõ â ïðàêòèêàòà ñè: ðîäèòåëè, êîèòî ÿâíî ñå ñïðàâÿõà ñ ðîëÿòà ñè, êîèòî áÿõà â ïúëíà õàðìîíèÿ ñ äåöàòà ñè, êîèòî áÿõà ñïîñîáíè äà ÷åòàò ñèãíàëèòå, äàâàíè îò áåáåòî, è äà îòêëèêâàò íà íóæäèòå ìó èíòóèòèâíî è íàïúëíî ïðàâèëíî. Òîâà áÿõà õîðà, êîèòî èçïèòâàõà óäîâîëñòâèå îò òîâà äà áúäàò ðîäèòåëè, è ïî âñè÷êî ëè÷åøå, ÷å è äåöàòà èì ñå ðàçâèâàò îòëè÷íî. Òàêèâà ðîäèòåëè è òåõíèòå äå÷èöà ñòàíàõà ìîè íàñòàâíèöè, à àç çàïî÷íàõ äà ãè ñëóøàì ìíîãî âíèìàòåëíî, çàïî÷íàõ äà íàáëþäàâàì áåáåòàòà îòáëèçî è äà ñè âîäÿ çàäúëáî÷åíè áåëåæêè çà ïðàêòèêàòà íà îïèòíèòå ðîäèòåëè. Çàïî÷íàõ äà ñè ñúñòàâÿì ñïèñúê ñ ïðàêòè÷åñêè íàñîêè, êîèòî íàèñòèíà ðàáîòÿò. Ïðåç òåçè ïúðâè ãîäèíè, äî ðàæäàíåòî íà ÷åòâúðòîòî íè äåòå, Õåéäúí, Ìàðòà ðàáîòåøå ñ ìåí.  ìîìåíòà òÿ å ñúâåòíèê ïî âúïðîñèòå íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà è ïî ïðîáëåìèòå íà êúðìåíåòî. Ëåêàðñêàòà ìè ïðàêòèêà áå íàøå èçñëåäîâàòåëñêî ïîëå, à ðåàëíèòå ëàáîðàòîðíè åêñïåðèìåíòè ñå èçâúðøâàõà ó äîìà.
Ñëåä äåâåò ãîäèíè ó÷åíå, âíèìàòåëíî âñëóøâàíå â ðîäèòåëñêèòå ïðîáëåìè è îïèò, íàòðóïàí ñ íàøèòå ñîáñòâåíè òðè äåöà, àç è Ìàðòà çàïî÷íàõìå äà ñè ïðàâèì íÿêîè èçâîäè ïî îòíîøåíèå íà ãðèæàòà çà áåáåòî. Îò ðàçíîîáðàçíèòå ïðèìåðè è ñëó÷àè, èçáðàõìå îíåçè, êîèòî äåéñòâèòåëíî âúðøàò ðàáîòà íà ïîâå÷åòî ñåìåéñòâà ïðåç ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò âðåìåòî. Çàïî÷íàõìå äà ãè èçïîëçâàìå êàòî ïðàêòè÷åñêè ñúâåòè êúì ðîäèòåëèòå, êîèòî èäâàõà ïðè íàñ, êàêòî è ïðè îòãëåæäàíåòî íà íàøèòå ñîáñòâåíè îñåì äåöà. Ïðåç ãîäèíèòå äâàìàòà ñ Ìàðòà èçìåíÿõìå ïîäõîäà ñè òàêà, ÷å òîé äà ïîäõîæäà íà íàøèÿ ïðîìåíÿù ñå ñòèë íà æèâîò, êàêòî è äà ïîñðåùà èíäèâèäóàëíèòå íóæäè íà âñÿêî åäíî îò äåöàòà íè (ïðîäúëæàâàìå äà ñå ó÷èì è äíåñ).  òàçè êðàòêà ãëàâà âèå ùå íàó÷èòå îíåçè îñíîâíè íåùà, êîèòî íèå ðàçáðàõìå ñëåä òðèéñåò ãîäèíè ïåäèàòðè÷íà ëåêàðñêà ïðàêòèêà, ãðèæà çà îñåì äåöà è ðàçãîâîðè ñ õèëÿäè ðîäèòåëè. Íå î÷àêâàéòå äà íàó÷èòå âñè÷êî íàâåäíúæ. Äà ñè ðîäèòåë, îçíà÷àâà äà ñå ó÷èø â äâèæåíèå. Èçèñêâà ñå ïðàêòèêà. Íàøèòå ïðåäëîæåíèÿ ìîãàò äà âè ñëóæàò ñàìî çà íà÷àëî. Îò òàçè îñíîâà âèå ùå ñå ðàçâèåòå è ùå èçãðàäèòå ñâîé ñîáñòâåí ñòèë íà ðîäèòåëñêà ãðèæà, êîéòî ùå ïîäõîæäà íàé-äîáðå íà òåìïåðàìåíòà íà âàøåòî äåòå è íà âàøàòà ñîáñòâåíà ëè÷íîñò. Èìàéòå ïðåäâèä, ÷å íÿìà êàê äà óñòàíîâèòå òîçè ñòèë ïðåäè áåáåòî âè äà ñå ðîäè. Ïðåäè òîâà ïðîñòî íÿìàòå ïðåäñòàâà êàêâî ùå ñòîðè äåòåòî ñ âàñ è êàê äðàñòè÷íî ùå ïðîìåíè âúçãëåäèòå âè çà íåùàòà. Ðåøåíèÿòà êîëêî äúëãî äà äúðæèòå áåáåòî ñè íà ðúöå, êàê äà ïîñòúïèòå, êîãàòî òî ñå ñúáóäè â òðè ÷àñà ïîñðåä íîù è äîêîãà äà ãî êúðìèòå ñå âçåìàò â êðà÷êà. Íå áúðçàéòå
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 5
äà ìèñëèòå ïî òåçè âúïðîñè, äîêàòî íå íàó÷èòå êàê òî÷íî ñå äúðæè áåáåòî âè. Å, âñå ïàê èìà íÿêîè èäåè, íà êîèòî ìîæåòå äà îáúðíåòå âíèìàíèå ïðåäè äà çàïî÷íå ñúùèíñêàòà ðàáîòà. Ïðåäè äà ñå âïóñíåì â ïðîáëåìèòå íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, õàéäå äà ñêëþ÷èì åäíà ñäåëêà. Íÿêîè îò èäåèòå, êîèòî ùå ñïîäåëèì ñ âàñ, ìîãàò îòíà÷àëî äà âè ïðîçâó÷àò ñòðàííî èëè äà ñå ðàçëè÷àâàò îò îíîâà, êîåòî âå÷å ñòå ÷óâàëè ïî âúïðîñà. Ìîëÿ âè, íå ãè îòõâúðëÿéòå àâòîìàòè÷íî. Âñòúïåòå â ðîäèòåëñêàòà ïðàêòèêà ñ îòâîðåíî ñúçíàíèå è ìîæåòå äà ñè ñïåñòèòå ìíîãî ÿäîâå. Ëåñíîòî çà îáãðèæâàíå áåáå, êîåòî î÷àêâàòå, ìîæå áè íÿìà äà å ðîæáàòà, êîÿòî âñúùíîñò ùå ïîëó÷èòå. Ñòîéòå îòâîðåíè çà íîâè èäåè è ïîñëå èçáåðåòå îò òÿõ îíåçè, êîèòî ïîäõîæäàò íà âàøåòî ñåìåéñòâî.  çàìÿíà ìîæåòå äà áúäåòå ñèãóðíè, ÷å âñè÷êî, êîåòî âè êàçâàìå, å ïëîä íà âíèìàòåëíè ïðîó÷âàíèÿ.
СЕДЕМТЕ ЕЛЕМЕНТА НА РОДИТЕЛСКАТА ГРИЖА, ОСНОВАНА НА ВРЪЗКАТА Ñïîðåä íàñ íàé-âàæíèòå öåëè çà ìëàäèòå ðîäèòåëè ñà òðè: ● ●
●
äà îïîçíàÿò äåòåòî ñè; äà ïîìîãíàò íà äåòåòî ñè äà ñå ÷óâñòâà äîáðå; äà èçïèòâàò óäîâîëñòâèå îò òîâà, ÷å ñà ðîäèòåëè.
Ðîäèòåëñêèÿ ïîäõîä, êîéòî ùå âè ïðåäñòàâèì, ùå âè ïîìîãíå äà ïîñòèãíåòå òåçè òðè öåëè. Åòî ãè è ñåäåìòå îñíîâíè åëåìåíòà íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà.
1. Раждането – установете връзка с вашето бебе възможно най-рано Íà÷èíúò, ïî êîéòî áåáåòî è ðîäèòåëèòå óñòàíîâÿò âðúçêà ïîìåæäó ñè îò ñàìîòî íà÷àëî, îáèêíîâåíî îïðåäåëÿ ïîñîêàòà, â êîÿòî ùå ñå ðàçâèÿò òåõíèòå îòíîøåíèÿ çàíàïðåä. Çàåìåòå ñå àêòèâíî äà îðãàíèçèðàòå ðàæäàíå, êàêâîòî âèå èñêàòå. Ïðèåìåòå îòãîâîðíîñòòà, êîÿòî ðàæäàíåòî èçèñêâà, ñàìîîáðàçîâàéòå ñå è çàåäíî ñ âàøèÿ ëåêàð èçðàáîòåòå öÿëîñòíà ôèëîñîôèÿ çà îíîâà, êîåòî ïðåäñòîè äà ïðåæèâååòå. Òðàâìàòè÷íî ðàæäàíå èëè íåíóæíà õèðóðãè÷åñêà íàìåñà, âîäåùà äî ðàçäåëÿíå íà áåáåòî îò ìàéêàòà, íå å èäåàëíèÿò íà÷èí äà çàïî÷íåòå êàðèåðàòà ñè êàòî ðîäèòåë.  ïîäîáåí ñëó÷àé ÷àñò îò åíåðãèÿòà, íåîáõîäèìà âè çà îïîçíàâàíå íà äåòåòî, ùå áúäå âðåìåííî ïðåíàñî÷åíà êúì çàäà÷àòà âèå ñàìàòà äà ñå èçëåêóâàòå. Àêî ñå ÷óâñòâàòå ñïîêîéíà ïî îòíîøåíèå íà ðàæäàíåòî, òîâà ÷óâñòâî íà ðàäîñò âïîñëåäñòâèå ùå ñå ïðåíåñå è âúðõó ñàìîòî áåáå. (Ïðî÷åòåòå ãëàâà 2: „Äåñåò íàñîêè çà òîâà êàê ðàæäàíåòî äà áúäå áåçîïàñíî è äà âè èçïúëíè ñ óäîâëåòâîðåíèå.“ Ùå ðàçáåðåòå îòíîøåíèåòî ìåæäó ðàæäàíåòî è óñòàíîâÿâàíåòî íà âðúçêà ñ áåáåòî è ùå íàó÷èòå êàê äà íàìàëèòå âúçìîæíîñòòà äà ïðåæèâååòå òåæêî òðàâìàòè÷íî ðàæäàíå è äîðè êàê äà èçáåãíåòå íåíóæíà õèðóðãè÷åñêà íàìåñà. Ïîãëåäíåòå ñúùî òàêà ñòðàíèöà 79 çà ñúâåòè êàê äà âúçñòàíîâèòå íàâðåìå âðúçêàòà ñ íîâîðîäåíîòî, àêî â ñëó÷àé íà ìåäèöèíñêî óñëîæíåíèå ñòå áèëè âðåìåííî ðàçäåëåíè îò íåãî â íà÷àëîòî. Íà ñòðàíèöà 56 ïúê ùå íàìåðèòå îáÿñíåíèå çà òîâà çàùî å âàæíî âåäíàãà äà âçåìåòå áåáåòî ñè ïðè âàñ â áîëíè÷-
6 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
íàòà ñòàÿ íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ðàæäàíåòî.) Ïúðâèòå ñåäìèöè è ìåñåöè ñà äåëèêàòåí ïåðèîä, ïðåç êîéòî ìàéêàòà è äåòåòî òðÿáâà äà áúäàò çàåäíî. Ðàííàòà áëèçîñò äàâà âúçìîæíîñò äà ñå ðàçâèÿò êàêòî åñòåñòâåíîòî èíñòèíêòèâíî ïîâåäåíèå íà áåáåòî çà ïîääúðæàíå íà ïîñòîÿííà âðúçêà ñ ìàéêàòà, òàêà è èíòóèòèâíèÿò áèîëîãè÷åí ñòðåìåæ íà ñàìàòà ìàéêà äà ïðåäîñòàâÿ íåïðåêúñíàòè ãðèæè. Ðàííàòà áëèçîñò ïðåäîñòàâÿ íà ñåìåéíàòà äâîéêà ïðàâèëåí ñòàðò âúâ âðåìå, êîãàòî íîâîðîäåíîòî ñå íóæäàå îò íàé-ìíîãî ãðèæè, à ìàéêàòà íàé-ðåâíîñòíî æåëàå äà ãî îáãðèæâà. Ðàçáèðà ñå, ïðîöåñúò íà îñúçíàâàíå íà ñúùèíñêàòà âè îáè÷ êúì áåáåòî, óñåùàíåòî çà âðúçêàòà ìåæäó âàñ, çàïî÷âà ìíîãî ïðåäè ðàæäàíåòî è ïðîäúëæàâà äúëãî ñëåä íåãî. (Çà ïðàêòè÷åñêè ñúâåòè çà óñòàíîâÿâàíå íà âðúçêà ñ áåáåòî ïðè ðàæäàíåòî è çà çàòâúðæäàâàíå íà òàçè âðúçêà â ñëåäðîäèëíèÿ ïåðèîä âèæòå ãëàâà 4: „Çàïî÷íåòå ïðàâèëíî îòíîøåíèÿòà ñè íîâîðîäåíîòî“ è ãëàâà 5: „Àäàïòèðàíå íà ñåìåéñòâîòî êúì ñèòóàöèÿòà ñëåä ðàæäàíåòî“.)
2. Доверявайте се на плача на бебето си – научете се да разчитате неговите сигнали и да откликвате адекватно на тях Åäíî îò ïúðâèòå ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä ìëàäèòå ðîäèòåëè å äà ñå íàó÷àò äà ðàçáèðàò êàêâî èñêà áåáåòî, îò êàêâî ñå íóæäàå òî âúâ âñåêè äàäåí ìîìåíò. Òàçè çàäà÷à ìîæå äà áúäå äîñòà èçíåðâÿùà è äà äîâåäå äî ñàìîîáâèíåíèÿ îò ðîäà íà „àç íå ñúì äîáúð ðîäèòåë“. Óñïîêîéòå ñå. Âàøåòî äåòå ùå âè
ïîìîãíå äà ñå ïðåâúðíåòå â îïèòåí àíàëèçàòîð íà âñÿêàêâè ñèãíàëè. Ëåêàðèòå äîñêîðî âÿðâàõà, ÷å áåáåòàòà ñà ïàñèâíàòà ñòðàíà â ïðîöåñà íà îáãðèæâàíå. Âå÷å å èçâåñòíî, ÷å òå âñúùíîñò àêòèâíî ôîðìèðàò íà÷èíà, ïî êîéòî ðîäèòåëèòå ðåàãèðàò íà íóæäèòå èì. Åòî êàê ñòàâà òîâà: íîâîðîäåíèòå ñà ñíàáäåíè ñ èíñòèíêòèâíà ñõåìà íà ïîâåäåíèå, èçèñêâàùà íåïðåêúñíàòà âðúçêà ñ ìàéêàòà. Ïîâåäåíèåòî íà áåáåòî íàïîäîáÿâà ìàãíèò, ñ êîéòî íåóñòîèìî ïðèâëè÷à ðîäèòåëÿ êúì ñåáå ñè. Ñèãíàëèòå ìó íå ìîãàò äà áúäàò ïðîïóñíàòè. Íÿêîè îò òÿõ ñà ÿñíè – íàïðèìåð ïëà÷úò, óñìèâêàòà èëè òîâà, ÷å áåáåøêàòà ðú÷è÷êà ñòèñêà âñè÷êî, êîåòî äîñòèãíå. Äðóãè ñà äåëèêàòíè è ïî-íåçàáåëåæèìè êàòî ñðåùàíåòî íà ïîãëåäà èëè åçèêúò íà òÿëîòî. Âñè÷êè ðîäèòåëè, îñîáåíî ìàéêèòå, èìàò âðîäåíà èíòóèöèÿ, ÷ðåç êîÿòî ðàçáèðàò ñèãíàëèòå íà áåáåòî è èì îòâðúùàò àäåêâàòíî. Ïîäîáíî íà ñèñòåìà îò èçëú÷âàòåë è ïðåäàâàòåë, ìàéêàòà è áåáåòî ñ âðåìåòî „íàñòðîéâàò ÷åñòîòèòå ñè“, õàðìîíèçèðàò ñå äî ìîìåíòà, â êîéòî îáùóâàíåòî ñòàíå åôåêòèâíî. Âðåìåòî, êîåòî èçãðàæäàíåòî íà ïîäîáíà ñèñòåìà èçèñêâà, âàðèðà è å èíäèâèäóàëíî çà âñÿêà îòäåëíà äâîéêà ìàéêà-äåòå. Íÿêîè áåáåòà äàâàò ïî-ÿñíè ñèãíàëè, äðóãè ðîäèòåëè ïúê èìàò ïî-ñèëíà èíòóèöèÿ ïðè ðàç÷èòàíåòî èì. Äîáðàòà âðúçêà îáà÷å ðàíî èëè êúñíî ñå óñòàíîâÿâà. Òîâà ùå ñòàíå ïî-ëåñíî, àêî íå çàáðàâÿòå äà ñòå îòâîðåíè è ãîòîâè äà îòêëèêíåòå íà íóæäèòå íà áåáåòî. Äîðè ñëó÷àéíàòà „ïîãðåøíà“ ðåàêöèÿ (íàïðèìåð îïèòâàòå ñå äà íàõðàíèòå êúðìà÷åòî, à òî âñúùíîñò ïðîñòî èñêà äà áúäå âçåòî íà ðúöå) å ïî-äîáðà îò íèêàêâà ðåàêöèÿ, çàùîòî ãî íàñúð÷àâà äà ïðîäúëæàâà äà îáùóâà ñ âàñ. Âçåìàéòå íà ðúöå áåáåòî ñè, êîãàòî
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 7
ïëà÷å. Çâó÷è ïðîñòî, íî ìíîãî ðîäèòåëè ñà áèëè ñúâåòâàíè äà îñòàâÿò áåáåòî „äà ñå íàïëà÷å“, çàùîòî íå áèâàëî äà ïîîùðÿâàò „ëîøîòî“ ïîâåäåíèå. Ñàìî ÷å íîâîðîäåíèòå íÿìàò äîáðî è ëîøî ïîâåäåíèå – òå ïðîñòî îáùóâàò ïî åäèíñòâåíèÿ íà÷èí, êîéòî ïðèðîäàòà èì å äàëà. Ïðåäñòàâåòå ñè êàê áèõòå ñå ÷óâñòâàëè, àêî áÿõòå íàïúëíî íåîðèåíòèðàíè, íåñïîñîáíè äà ñòîðèòå êàêâîòî è äà áèëî ñàìè, à è ïëà÷úò âè çà ïîìîù îñòàâà áåç îòãîâîð. Áåáå, íà ÷èéòî ïëà÷ íèêîé íå îòêëèêâà, íå ñòàâà „ïîñëóøíî“ (ìàêàð ÷å ìîæå è äà ñòàíå äîñòà ïî-òèõî). Òî ñå ïðåâðúùà â íåóâåðåíî áåáå. Çàùîòî âå÷å å íàó÷èëî åäèíñòâåíîòî íåùî, êîåòî âèå íå áèõòå èñêàëè, à èìåííî ÷å íèòî ìîæå äà îáùóâà ñ âàñ, íèòî äà ðàç÷èòà íà âàñ äà ñå ïîãðèæèòå çà íåãî. Çà ÷óæäèÿ ÷îâåê å ìíîãî ëåñíî äà âè ïîñúâåòâà äà îñòàâèòå âàøåòî ñîáñòâåíî áåáå äà ñè ïëà÷å. Êîãàòî âàøåòî äåòå ïëà÷å, òîé íå óñåùà òîâà ñ âñÿêà ôèáðà íà òÿëîòî ñè, îñâåí àêî íå ñòàâà äóìà çà íÿêîé èçêëþ÷èòåëíî ÷óâñòâèòåëåí ÷óæä ÷îâåê. Íåêà çà ìèã äà ïîãëåäíåì íà íåùàòà òåõíè÷åñêè. Ïëà÷úò ùå âè ðàçñòðîè, òîé çà òîâà å è ïðåäíàçíà÷åí. Òîâà âàæè ñ îñîáåíà ñèëà çà ìàéêèòå. Àêî ïîñòàâèì â ëàáîðàòîðèÿ ìàéêà è áåáå è ïðèêðåïèì óðåä çà èçìåðâàíå íà èíòåíçèâíîñòòà íà êðúâíèÿ ïîòîê êúì ãúðäèòå íà ìàéêàòà, ùå ñå ñëó÷è ñëåäíîòî. Êîãàòî ìàéêàòà ÷óå, ÷å áåáåòî º ïëà÷å, ïîòîêúò íà êðúâ êúì ãúðäèòå º âåäíàãà ùå ñå óâåëè÷è, ïðèäðóæåí îò íåóñòîèìîòî æåëàíèå äà ãî âçåìå íà ðúöå è äà ãî óñïîêîè. Ïëà÷úò å ñàìîñòîÿòåëåí è ìíîãî âúçäåéñòâàù íà÷èí çà îáùóâàíå, ïðåäíàçíà÷åí äà ãàðàíòèðà îöåëÿâàíåòî è ðàçâèòèåòî íà áåáåòî è èçèñêâà çàäúëæèòåëåí îòâåò îò ñòðàíà íà ðîäèòåëèòå â ñòî ïðîöåíòà îò ñëó÷àèòå. Âñëóøâàéòå ñå â òîçè ïëà÷ è îò-
êëèêâàéòå. (Çà ïî-ïîäðîáíà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî ñèñòåìàòà çà îáùóâàíå, îñíîâàíà âúðõó ïëà÷à íà áåáåòî, âèæòå ñòðàíèöè 56, 394.) Ïîñðåùàíåòî íà íóæäèòå íà áåáåòî â íàé-ðàííèòå ìåñåöè ùå ñå ïðåâúðíå â ñòàáèëíà ïðàêòèêà íà îáùóâàíå ìåæäó ðîäèòåëÿ è äåòåòî. Ïîñòåïåííî âèå ùå çàïî÷íåòå äà îòëàãàòå âúâ âðåìåòî îòãîâîðà íà íóæäèòå íà áåáåòî, à òî ïîñòåïåííî ùå ñå íàó÷è äà èç÷àêâà, äîêàòî íàé-ïîñëå óñâîè åçèêà çà îáùóâàíå áåç ïëà÷ è ðàçâèå ìåõàíèçìè ñàìš äà çàäîâîëÿâà íóæäèòå ñè.
ÑÅÄÅÌÒÅ ÅËÅÌÅÍÒÀ ÍÀ ÐÎÄÈÒÅËÑÊÀÒÀ ÃÐÈÆÀ, ÎÑÍÎÂÀÍÀ ÍÀ ÂÐÚÇÊÀÒÀ 1. Óñòàíîâÿâàíå íà âðúçêà ñ áåáåòî îùå îò ñàìîòî ðàæäàíå. 2. Äîâåðèå êúì ñèãíàëèòå, êîèòî äàâà áåáåòî ñ ïëà÷à ñè. 3. Êúðìåíå. 4. Íîñåíå íà áåáåòî íà ðúöå èëè áëèçî äî òÿëîòî. 5. Íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò ìåæäó ðîäèòåëÿ è áåáåòî ïî âðåìå íà ñúí. 6. Óñòàíîâÿâàíå íà áàëàíñ è î÷åðòàâàíå íà ãðàíèöè. 7. Ïîâèøåíî âíèìàíèå êúì õîðà, êîèòî âè ó÷àò êàê äà ãëåäàòå äåòåòî ñè.
 êðàÿ íà êðàèùàòà, ïîãëåäíåòå íà ïðàêòèêàòà äà îòêëèêâàòå íà íóæäèòå íà áåáåòî ñè êàòî íà äúëãîñðî÷íà áúäåùà èíâåñòèöèÿ – êîãàòî òî ïîðàñíå è ïðîáëåìèòå ìó ñòàíàò äàëå÷ ïîñëîæíè îò òîâà ïðîñòî äà áúäå íàõðàíåíî èëè ïðèñïàíî, âèå ùå ñå ðàäâàòå íà ìíîãî ïî-äîáðî âçàèìíî îáùóâàíå.
8 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
3. Кърмете бебето си Òàòêîâöèòå ÷åñòî èçïîëçâàò èçðàçà: „Íèå ùå êúðìèì.“ Êúðìåíåòî äåéñòâèòåëíî å çàäà÷à, êîÿòî âêëþ÷âà öÿëîòî ñåìåéñòâî. Îò îïèò ñìå ñå óáåäèëè, ÷å íàé-ùàñòëèâèòå êúðìåùè ìàéêè è êúðìåíè áåáåòà ñà îíåçè, êîèòî ñå ðàäâàò íà ñúïðóã è òàòêî, êîéòî áåçðåçåðâíî ãè ïîäêðåïÿ. Âúçäåéñòâèåòî íà êúðìåíåòî âúðõó óêðåïâàíåòî íà çäðàâåòî è ïðàâèëíîòî ðàçâèòèå íà áåáåòî å îãðîìåí, íî âñå îùå íåäîîöåíåí îñòàâà âúëøåáíèÿò åôåêò, êîéòî êúðìåíåòî îêàçâà âúðõó ìàéêàòà. Åòî â êàêâî ñå ñúñòîè òîé: âñåêè ïúò, êîãàòî êúðìèòå, â îðãàíèçìà âè ñå îñúùåñòâÿâà ïðèëèâ íà õîðìîíèòå ïðîëàêòèí è îêñèòîöèí. Òåçè „õîðìîíè íà ìàé÷èíñòâîòî“ ó÷àñòâàò â îáðàçóâàíåòî íà õèìè÷åñêàòà îñíîâà íà îíîâà, êîåòî íàðè÷àìå „ìàé÷èíñêè èíñòèêò“. Êàêòî ùå íàó÷èòå îò ñëåäâàùèòå ãëàâè, õîðìîíèòå, êîèòî ïîìàãàò çà îòäåëÿíåòî íà êúðìà, ñà ñúùèòå, êîèòî ïðåâðúùàò ìàé÷èíñòâîòî â åäíà ëåêà çàäà÷à. Îò ãëàâà 8 ùå ðàçáåðåòå, ÷å ñïîðåä íàé-íîâèòå ïðîó÷âàíèÿ êúðìåíèòå áåáåòà èçðàñòâàò ïîóìíè.
4. Носете бебето на ръце или близо до тялото си възможно най-много Íîñåíåòî íà áåáåòî å íàé-âúëíóâàùèÿò ìîìåíò îò ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, êîéòî ñå å ïîÿâÿâàë â ïðàêòèêàòà íà Çàïàäíèÿ ñâÿò îò ìíîãî âðåìå. Äîêàòî èçó÷àâàõìå ðàçëè÷íèòå ðîäèòåëñêè ïðàêòèêè, âåäíúæ âçåõìå ó÷àñòèå â åäíà ìåæäóíàðîäíà êîíôåðåíöèÿ ïî òîçè âúïðîñ. Òàì çàáåëÿçàõìå, ÷å ìàéêèòå îò äðóãè êóëòóðè íîñÿò áåáåòàòà ñè â ïîäîáíè íà ñëèíã ëþëêè, êîèòî ñà íåäåëèìà ÷àñò îò íàöèîíàëíàòà
èì íîñèÿ. Íàïðàâè íè ñèëíî âïå÷àòëåíèå êîëêî ñïîêîéíè ñà òåçè äåöà è êîëêî ãðèæîâíè êúì òÿõ ñà ìàéêèòå èì, òàêà ÷å èì çàäàäîõìå âúïðîñà çàùî íîñÿò áåáåòàòà ñè ïî òîçè íà÷èí. Òå íè ïîñî÷èõà äâå ïðîñòè÷êè, íî çàáåëåæèòåëíè ïî ñâîÿòà äúëáî÷èíà ïðè÷èíè: Äîáðå å çà áåáåòî è å ëåñíî çà ìàéêàòà. Òîâà áåøå! Òîâà å, êîåòî èñêàò âñè÷êè ðîäèòåëè áåç èçêëþ÷åíèå: äà íàïðàâÿò íåùî äîáðî çà äåöàòà ñè, êàòî åäíîâðåìåííî óëåñíÿò ñàìèòå ñåáå ñè. Çà âàñ ñëèíãúò ùå ñå ïðåâúðíå â åäèí îò íåçàìåíèìèòå ïðåäìåòè, ñâúðçàíè ñ ãðèæàòà çà áåáåòî. Íÿìà äà èñêàòå äà èçëèçàòå îò êúùè áåç íåãî. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å òðÿáâà äà íîñèòå äåòåòî ñè ïðåç öÿëîòî âðåìå, íî îïðåäåëåíî îçíà÷àâà, ÷å ùå ïðåíàñòðîèòå ñúçíàíèåòî ñè ïî îòíîøåíèå íà áåáåòàòà ïî ïðèíöèï. Ïîâå÷åòî õîðà ñè ïðåäñòàâÿò, ÷å áåáåòàòà ïðîñòî ñè ëåæàò òèõè÷êî â êðåâàò÷åòî, âòðåí÷åíè â íÿêàêâè ëþëååùè ñå èãðà÷êè, è áèâàò âçåìàíè îò òàì ñàìî çà äà ìîæå ìàéêàòà äà ãè íàõðàíè, ïðåïîâèå è äà ñè ïîèãðàå ìúíè÷êî ñ òÿõ. Ïîñëå òÿ îòíîâî òðÿáâà äà ãè îñòàâè „òàì, êúäåòî èì å ìÿñòîòî“. Òîâà ïðåâðúùà âðåìåòî, â êîåòî áåáåòî å â ðúöåòå âè, â íÿêàêúâ êðàòúê çàäúëæèòåëåí èíòåðâàë, ïî âðåìå íà êîéòî òî òðÿáâà äà áúäå ïðîñòî óñïîêîåíî è ãóøíàòî, ñàìî çà äà ìîæå ïîñëå îòíîâî äà áúäå îñòàâåíî ñàìî. Íîñåíåòî íà äåòåòî áëèçî äî òÿëîòî ïðåîáðúùà èç îñíîâè òàçè ïðåäñòàâà. Ìàëêèòå áåáåòà òðÿáâà äà áúäàò íîñåíè îò ðîäèòåë èëè îò îíçè, êîéòî ñå ãðèæè çà òÿõ, è äà áúäàò îñòàâÿíè â êðåâàò÷åòî ñàìî êîãàòî ñà äúëáîêî çàñïàëè èëè êîãàòî ñàìèÿò ðîäèòåë òðÿáâà äà îáúðíå âíèìàíèå è íà ñåáå ñè. Íîñåíåòî ñå îòðàçÿâà îòëè÷íî êàêòî íà áåáåòàòà, òàêà è íà ðîäèòåëèòå.
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 9
Ëåñíî ñå çàáåëÿçâà, ÷å áåáåòàòà, êîèòî áèâàò íîñåíè ïî òîçè íà÷èí, ïëà÷àò ïî-ìàëêî, ñÿêàø ïðîñòî çàáðàâÿò, ÷å òðÿáâà äà âäèãàò èçîáùî íÿêàêúâ øóì îêîëî ñåáå ñè. Îñâåí ÷å ñà ïî-ùàñòëèâè, íîñåíèòå áåáåòà ñå ðàçâèâàò ïîäîáðå, ìîæå áè çàùîòî åíåðãèÿòà, êîÿòî èíà÷å áèõà ïðîïèëåëè â ïëà÷, ñåãà ñå ïðåíàñî÷âà êúì ïðîöåñà íà ðàñòåæ. Íå áèâà äà çàáðàâÿìå, ÷å êîãàòî å â ïðåãðúäêèòå íà çàåò ñ ðàçëè÷íè äåéíîñòè ðîäèòåë, äåòåòî íàó÷àâà ìíîãî. Íîñåíåòî â ñëèíã ïðàâè íåùàòà ïî-ëåñíè, çàùîòî ïîäõîæäà äîðè çà õîðà, âîäåùè æèâîò ñ ìíîãî àíãàæèìåíòè. Ñúñ ñëèíãà ìîæåòå äà íîñèòå áåáåòî ñúñ ñåáå ñè êúäåòî ïîæåëàåòå. Íå ñå ÷óâñòâàòå âúðçàíè çà äîìà – äîìúò íà íîâîðîäåíîòî å òàì, êúäåòî ñòå âèå. (Çà ïîâå÷å ïîäðîáíîñòè, êîèòî ùå âè íàó÷àò êàê äà íîñèòå áåáåòî, êàêâè ñà ïîëçèòå îò òîâà çà íåãî è êàê âàøèÿò ñîáñòâåí æèâîò ùå ñòàíå ïîëåñåí âèæòå ãëàâà 14: „Äà íîñèì äåòåòî: íàóêà è èçêóñòâî“.)
5. Спете близо до бебето си Îùå â ïúðâèòå äíè íà êàðèåðàòà ñè êàòî ðîäèòåë ùå óñòàíîâèòå, ÷å áåáåòà, êîèòî ñïÿò äúëáîêî ïðåç öÿëàòà íîù, èìà ñàìî â êíèãèòå çà îòãëåæäàíå íà äåöà èëè ïðèíàäëåæàò íà íÿêàêâè íåïîçíàòè çà âàñ ñåìåéñòâà. Áúäåòå ãîòîâè çà èçâåñòåí ïåðèîä íà íîùíè áåçñúííè çàíèìàíèÿ, äîêàòî íàéïîñëå óñòàíîâèòå êúäå âèå è áåáåòî ñïèòå íàé-ñïîêîéíî. Íÿêîè äåöà ñïÿò íàé-çäðàâî â ñâîÿ ñîáñòâåíà ñòàÿ, äðóãè – â ñïàëíÿòà íà ðîäèòåëèòå ñè, à òðåòè çàñïèâàò ñàìî ãóøíàòè ïëúòíî äî ìàìà. Ïðàâèëíîòî ðåøåíèå íà òîçè âúïðîñ å âèíàãè ëè÷íî. Óñòàíîâåòå êúäå âèå è áåáåòî ñïèòå íàéñïîêîéíî è âå÷å ìîæåòå äà áúäåòå ñèãóðíè, ÷å ñòå îòêðèëè òîâà ïðà-
âèëíî ðåøåíèå. Áúäåòå îòâîðåíè êúì èçïðîáâàíå íà ðàçëè÷íè ìåñòà çà ñúí çà âàñ è áåáåòî, âêëþ÷èòåëíî áúäåòå ãîòîâè äà ãî âçåìåòå ïðè âàñ â ëåãëîòî – òîçè òèï ãðèæà íèå íàðè÷àìå ñúâìåñòåí ñúí. Ñðåä âñè÷êè õàðàêòåðèñòèêè íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ñïîäåëåíèÿò ñúí ïðåäèçâèêâà íàé-ìíîãî è íàé-îñòðè êðèòèêè. Âñúùíîñò íèå íå ðàçáèðàìå çàùî òîâà å òàêà. Ñìàÿíè ñìå, ÷å òàêàâà ïðåêðàñíà ïðàêòèêà êàòî ñúâìåñòíèÿ ñúí, ïðèñúùà íà ÷îâåêà îò âåêîâå, âíåçàïíî ñòàâà „ïîãðåøíà“ â ìîäåðíîòî îáùåñòâî. Ïîâå÷åòî áåáåòà ïî öåëèÿ ñâÿò ñïÿò ñ ðîäèòåëèòå ñè. Äîðè â íàøàòà çàïàäíà êóëòóðà âñå ïîâå÷å ñåìåéñòâà âúçïðèåìàò ñ óäîâîëñòâèå òàçè ïðàêòèêà – ïðîñòî íå ñúîáùàâàò òîâà íà ëè÷íèÿ ñè ëåêàð èëè íà ðîäíèíèòå ñè. Íàïðàâåòå ñè åêñïåðèìåíò. Ñëåäâàùèÿò ïúò, êîãàòî ñòå â êîìïàíèÿòà íà ìíîãî ìëàäè ðîäèòåëè, ñïîìåíåòå íà íÿêîãî íà ÷åòèðè î÷è, ÷å îáìèñëÿòå äà çàïî÷íåòå äà âçåìàòå áåáåòî ñè äà ñïè ïðè âàñ â ëåãëîòî. Ùå ñå èçíåíàäàòå êîëêî ñåìåéñòâà îòäàâíà ïðàêòèêóâàò òîâà èëè ñà ãî ïðàêòèêóâàëè çà èçâåñòåí ïåðèîä îò âðåìå. Íå ñå òðåâîæåòå, ÷å äåòåòî ùå ïðèâèêíå è âå÷å íèêîãà íÿìà äà èñêà äà ñïè íà äðóãî ìÿñòî, îñâåí â ëåãëîòî âè. Ùå èñêà. Çà äåòå, êîåòî èìà íóæäà îò áëèçîñò ïðåç íîùòà, âðåìåòî, ïðåêàðàíî âúâ âàøåòî ëåãëî, å ñðàâíèòåëíî êðàòêî, íî ïîëçàòà îò íåãî òðàå öÿë æèâîò. (Çà ïîäðîáíîñòè îòíîñíî òîâà êàê ñúâìåñòíèÿò ñúí óëåñíÿâà ãðèæàòà çà äåòåòî ïðåç íîùòà è ïîäïîìàãà èíäèâèäóàëíîòî ðàçâèòèå íà áåáåòî, êàêòî è çà èíôîðìàöèÿ îêîëî íàé-íîâèòå èçñëåäâàíèÿ íà òàçè ïðîòèâîðå÷èâà òåìà, âèæòå ãëàâà 15: „Ãðèæà çà áåáåòî ïðåç íîùòà: äåòñêèÿò ñúí“.)
10 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
6. Баланс и граници  ðåâíîñòíîòî ñè æåëàíèå äà îñèãóðèòå íà áåáåòî íàé-äîáðîòî íà êîåòî ñòå ñïîñîáíè, ÷åñòî å òðóäíî äà óñòîèòå íà èçêóøåíèåòî äà ìó äàäåòå âñè÷êî, êîåòî òî ïîèñêà. Ðåçóëòàòúò îò òîâà æåëàíèå ìîæå äà áúäå ïúëíî èç÷åðïâàíå íà ñèëèòå íà ìàéêàòà. Íîâîòî áåáå ó äîìà ìîæå äà ïðåîáúðíå íàïúëíî âñè÷êè ïðåäâèäåíè ãðàôèöè íà ñúâìåñòíèÿ âè æèâîò è ñòàâà ìíîãî ëåñíî äà çàïî÷íåòå äà ïðåíåáðåãâàòå ñîáñòâåíèòå ñè íóæäè èëè íóæäèòå íà áðàêà ñè â ñòðåìåæà äà ïîñðåùíåòå òåçè íà áåáåòî.  òàçè êíèãà ùå âè ïîêàæåì è êàê äà áúäåòå ãðèæîâíè è îòêëèêâàùè êúì áåáåòî ñè â ïîäõîäÿùà ñòåïåí. Òîâà îçíà÷àâà äà ñå íàó÷èòå êîãà äà êàçâàòå „äà“ è êîãà – „íå“, êàêòî è äà óñâîèòå óìåíèåòî äà êàçâàòå „äà“ è íà ñîáñòâåíèòå ñè íóæäè. Êîãàòî ìàìà è òàòêî ñå ðàçáèðàò äîáðå, òîãàâà è äåòåòî ùå ñå ðàçâèâà äîáðå. Åäèí äåí íàïúëíî èçòîùåíàòà Ìàðòà ìè êàçà: „Áåáåòî ñå íóæäàå îò ìåí ïðåç öÿëîòî âðåìå, íÿìàì âðåìå äîðè äà âçåìà åäèí äóø!“, à àç êðîòêî º íàïîìíèõ: „Îíîâà, îò êîåòî íàøåòî áåáå ñå íóæäàå, å åäíà ùàñòëèâà è îòïî÷èíàëà ìàéêà.“ Çàïîìíåòå: ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, îïðåäåëåíî íå å íàé-ëåñíèÿò íà÷èí äà áúäåø ðîäèòåë, íî êîãàòî ñå ïðàêòèêóâà ïðàâèëíî, òîé ùå âè äîíåñå íàéìíîãî ðàäîñò.
7. Пазете се от хора, които ви учат как да гледате детето си Âèå îáè÷àòå áåçðåçåðâíî äåòåòî ñè è èñêàòå äà íàïðàâèòå çà íåãî íàé-äîá-
ðîòî. Òî÷íî ïî òàçè ïðè÷èíà ñòå èçëîæåíè íà îïàñíîñòòà äà ïðèåìàòå âñÿêàêâè ñúâåòè ïî òåçè âúïðîñè. Áúäåòå ïîäãîòâåíè, ÷å ùå ñå ïðåâúðíåòå â ìèøåíà íà âñÿêàêâè „äîáðîíàìåðåíè“ ñúâåòíèöè, êîèòî ùå íàñòîÿâàò äà óâåëè÷èòå äèñòàíöèÿòà ìåæäó ñåáå ñè è äåòåòî ïî ðàçëè÷íè íà÷èíè, íàïðèìåð: „Îñòàâè ãî äà ñå íàïëà÷å“, „Òðÿáâà äà ãî âêàðàø â íÿêàêúâ ðåæèì“, „Íå áè òðÿáâàëî äà ÿ îáñëóæâàø âå÷å!“ è „Íå ÿ âçåìàé íà ðúöå, òàêà ÿ ðàçãëåçâàø!“ Äîâåäåíà äî êðàéíîñò, ïîäîáíà „äðåñèðîâêà“ âîäè äî ñèòóàöèÿ, â êîÿòî è äâåòå ñòðàíè ñà ãóáåùè: áåáåòî ãóáè äîâåðèå â ñèëàòà íà ñîáñòâåíèòå ñè ñèãíàëè, íà êîèòî íèêîé íå îòâðúùà, à ðîäèòåëèòå ãóáÿò äîâåðèå â ñîáñòâåíàòà ñè ñïîñîáíîñò äà ðàçáèðàò ñèãíàëèòå íà äåòåòî è äà îòêëèêâàò àäåêâàòíî.  ðåçóëòàò ìåæäó äåòåòî è ðîäèòåëÿ ñå ïîëó÷àâà îòäàëå÷àâàíå, ñ äðóãè äóìè, òî÷íî îáðàòíîòî íà îíîâà, êîåòî öåëè ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà. Íàøèÿò ìåòîä ñå îñíîâàâà íà ÷óâñòâèòåëíîñò, à „äðåñèðîâêàòà“ – íà áåçñúðäå÷íî îòíîøåíèå. Âðúçêàòà âè ñ áåáåòî ïîìàãà äà ãî îïîçíàåòå è äà ñå íàó÷èòå äà ãî ðàçáèðàòå ïî-äîáðå. „Äðåñèðîâêàòà“ ïðå÷è íà òîçè ïðîöåñ. Íåéíàòà öåë å äà íàïðàâè áåáåòî „ïî-óäîáíî“ çà ðîäèòåëÿ. Òÿ ñå îñíîâàâà íà ïîãðåøíîòî çàêëþ÷åíèå, ÷å íîâîðîäåíèòå ïëà÷àò, çà äà ìàíèïóëèðàò ðîäèòåëèòå, à íå çà äà îáùóâàò ñ òÿõ. Ïîâå÷åòî ïîäîáíè êíèãè çà îòãëåæäàíå íà áåáåòà, êàêòî è ñïåöèàëíèòå ðîäèòåëñêè êóðñîâå ó÷àò ìàéêèòå äà âúðâÿò ñðåùó åñòåñòâåíàòà ñè ïîòðåáíîñò äà îòêëèêâàò íà ñèãíàëèòå íà áåáåòî ñè. Êàòî ðåçóëòàò òå ãóáÿò ÷óâñòâèòåëíîñòòà ñè è äîâåðèå â ñîáñòâåíàòà ñè èíòóèöèÿ. Ïðåäè äà îïèòàòå äà
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 11
ïðèëàãàòå íÿêîè îò òåçè ìåòîäè íà „äðåñèðîâêà“, ïîäëîæåòå ãè íà ïðîâåðêàòà íà ñîáñòâåíèÿ ñè ðîäèòåëñêè èíñòèíêò. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, å åäèí èäåàë. Ñëó÷âàò ñå ðàçëè÷íè íåùà: ìåäèöèíñêè óñëîæíåíèÿ, ðàçëèêè â íà÷èíà íà æèâîò, ðàçëè÷íè òðóäíè ïåðèîäè, òàêà ÷å ñúñ ñèãóðíîñò íÿìà äà áúäåòå â ñúñòîÿíèå äà ïðèëàãàòå âñè÷êè íàøè ñúâåòè ïðåç öÿëîòî âðåìå. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà å íåùî èíäèâèäóàëíî, à áåáåòî ïðåäñòàâëÿâà òîëêîâà ñëîæåí îðãàíèçúì, ÷å èäåàëåí íà÷èí äà ãî îòãëåæäàòå ïðîñòî íå ñúùåñòâóâà. Âèå îáà÷å ìîæåòå äà èçïîëçâàòå ïîñî÷åíèòå âå÷å ñåäåì åëåìåíòà íà ðîäèòåëñêàòà ãðèæà êàòî èçõîäíà òî÷êà è îò òÿõ äà ðàçâèåòå îíçè ñòèë, êîéòî âè ïîäõîæäà íàé-äîáðå. Íîñåíåòî íà áåáåòî è äîâåðèåòî êúì ñèãíàëèòå ìó ìîãàò äà ñå ïðàêòèêóâàò íå ñàìî îò ðîäèòåëè, íî è îò ñòðàíè÷íè õîðà, êîèòî ñå ãðèæàò çà äåòåòî. Íàó÷åòå íà òîâà îíåçè, êîèòî âè ïîìàãàò â îòãëåæäàíåòî íà áåáåòî è òàêà ùå áúäåòå ïî-ñèãóðíè, ÷å òî ùå ðàçâèâà óñåùàíåòî ñè çà âðúçêà ñ âàñ è îêîëíèÿ ñâÿò äîðè âúâ âàøå îòñúñòâèå – çà íåãî íàèñòèíà ùå ñå ãðèæàò. Íàé-âàæíîòî å äà ïîñòèãíåòå âðúçêà ñ áåáåòî ñè. Âúçïîëâàéòå ñå îò âñè÷êè ïîëîæèòåëíè åôåêòè, êîèòî ïîäîáíà ðîäèòåëñêà ãðèæà îñèãóðÿâà êàêòî çà ðîäèòåëèòå, òàêà è çà äåòåòî. Óñòàíîâèòå ëè òàçè âðúçêà âåäíúæ, ïðèäúðæàéòå ñå êúì òåçè ïðàêòèêè, êîèòî äåéñòâàò, è ïðîìåíÿéòå îíåçè, êîèòî íå äåéñòâàò. Ñúñ ñèãóðíîñò ùå ïîñòèãíåòå ñâîé ñîáñòâåí ñòèë íà ïîâåäåíèå. Òîé ùå ïîçâîëè è íà âàñ, è íà áåáåòî äà ïðîÿâèòå íàé-äîáðîòî îò ñåáå ñè.
РОДИТЕЛСКАТА ГРИЖА, ОСНОВАНА НА ВРЪЗКАТА, ВКЛЮЧВА И БАЩИТЕ Âñè÷êè èçáðîåíè äîòóê ñúâåòè äåéñòâàò íàé-äîáðå â ïðèñúñòâèåòî íà çàãðèæåí è àíãàæèðàí ñúñ ñåìåéñòâîòî áàùà. Ìàêàð ÷å â ðàííà âúçðàñò áåáåòàòà ñà ïðîãðàìèðàíè íåèçáåæíî äà ïðåäïî÷èòàò ìàéêàòà, áàùèòå ñà íåçàìåíèìè. Òå îñèãóðÿâàò ñèãóðíà ñðåäà, êîÿòî ïîçâîëÿâà íà ìàéêèòå äà ïîñâåòÿò öÿëàòà ñè åíåðãèÿ íà íîâîðîäåíîòî. Ñèëíî ñâúðçàíèòå ñ áåáåòî ìàéêè ñà ñêëîííè êúì óìñòâåíà íàãëàñà îò ðîäà íà: „Äåòåòî ñå íóæäàå îò ìåí ïðåç öÿëîòî âðåìå, íÿìàì âðåìå äîðè äà âçåìà åäèí äóø!“ Ðàáîòàòà íà áàùàòà å äà ñå ãðèæè çà ìàéêàòà, çà äà ìîæå òÿ äà ñå ãðèæè çà áåáåòî. Åäíà îñîáåíî èçòîùåíà ìàéêà âåäíúæ ñïîäåëè: „Íÿìàøå äà îöåëåÿ, àêî íå áå ñúïðóãúò ìè.“ Âçåìåòå çà ïðèìåð êúðìåíåòî – åäèíñòâåíàòà ãðèæà çà äåòåòî, êîÿòî áàùèòå íå ìîãàò äà ïîåìàò. Òå îáà÷å âñúùíîñò èíäèðåêòíî „õðàíÿò“ áåáåòî ÷ðåç òîâà, ÷å ïîäêðåïÿò è îêóðàæàâàò ìàéêàòà. Êàêòî çàÿâè åäèí àíãàæèðàí òàòêî: „Àç íå ìîãà äà êúðìÿ, íî ìîãà äà ñúçäàì òàêàâà îáñòàíîâêà, â êîÿòî æåíà ìè äà êúðìè äåòåòî âúçìîæíî íàé-äîáðå.“ Ùàñòëèâàòà ìàéêà å ãàðàíöèÿ çà ùàñòëèâî áåáå. Ïðè îãëåæäàíåòî íà äåöàòà îáà÷å ðîëÿòà íà áàùèòå íå ñå èç÷åðïâà ñ òàçè ïîäêðåïà. Òå íå ñà çàìåñòèòåë íà ìàéêàòà, êîéòî ïðîñòî ñòîè ïðè áåáåòî, êîãàòî íåÿ ÿ íÿìà. Òàòêîâöèòå äàâàò ñâîé óíèêàëåí ïðèíîñ â ðàçâèòèåòî íà äåòåòî. Òî íèêîãà íÿìà äà âè îáè÷à ïî-ìàëêî, îòêîëêîòî îáè÷à ìàéêà ñè, íèòî ùå âè îáè÷à ïîâå÷å îò íåÿ. Ïðîñòî ùå âè îáè÷à ïî ðàçëè÷åí íà÷èí. Íèùî íå ïîìàãà òàêà ïðè ñúç-
12 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
ðÿâàíåòî íà åäèí ìúæ îò òîâà äà ñå ïðåâúðíå â àíãàæèðàí ñúñ ñåìåéñòâîòî òàòêî. (Çà ðàçêàçè çà óíèêàëíè îòíîøåíèÿ ìåæäó áàùè è äåöà è çà ñúâåòè çà òàòêîâöè ïî îòãëåæäàíå íà áåáåòî âèæòå ñòðàíèöè 53, 332.)
НЯКОИ ВЪПРОСИ, КОИТО СИГУРНО СА ВИ ХРУМНАЛИ Êîãàòî ðàçêàçâàìå íà áúäåùèòå ðîäèòåëè çà ãðèæàòà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, òå îáèêíîâåíî ðåàãèðàò äîñòà áóðíî, ÷åñòî ñ îáëåê÷åíèå.  êðàéíà ñìåòêà òàçè ïðàêòèêà å åäèíñòâåíàòà, êîÿòî ñå îñíîâàâà íà çäðàâèÿ ðàçóì. Íî äîðè è ðîäèòåëè, íà êîèòî èäåÿòà çà òàêèâà îòíîøåíèÿ ñ áåáåòî èì äîïàäà, ñà ìàëêî êîëåáëèâè îòíà÷àëî, çàùîòî òàêîâà ïîâåäåíèå îïðåäåëåíî íå ñå âðúçâà ñ ïîñòîÿííî íàòÿêâàíèÿ íà âñè÷êè íè ñòðàõ îò ðàçãëåçâàíå. Åòî íàøèòå îòãîâîðè íà íàé-÷åñòî çàäàâàíèòå ðîäèòåëñêè âúïðîñè: Ãðèæàòà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ìè çâó÷è êàòî íåùî äîñòà èçòîùèòåëíî. Íÿìà ëè äà ñå îêàæå åäíî íàïðàçíî õâúðëÿíå íà ìíîãî óñèëèÿ áåç ðåçóëòàò? Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ìîæå è äà çâó÷è îòíà÷àëî êàòî òðóäíà çàäà÷à, íî âñúùíîñò òîâà å íàé-ëåñíàòà ðîäèòåëñêà ïðàêòèêà. Ðàçáèðà ñå, âèå òðÿáâà äà äàâàòå ìíîãî îò ñåáå ñè. Òîâà å ïîëîæåíèåòî â íîâèÿ âè æèâîò íà ðîäèòåëè. Äåöàòà ïîëó÷àâàò, à ðîäèòåëèòå äàâàò. Íî ôàêòúò, êîéòî íèå èñêàìå äà îöåíèòå è íà êîéòî íàñòîÿâàìå â öÿëàòà êíèãà, ñå ñúñòîè âúâ âçàèìíîòî äàâàíå – êîëêîòî ïîâå÷å äàâàòå íà áåáåòî ñè, òîëêîâà ïîâå÷å ùå âè äàâà è òî â îòãîâîð. Ñàìî ïî òîçè íà÷èí âèå ùå ñå ðàäâàòå èñòèíñêè íà äåòåòî ñè è ùå
ñå ïî÷óâñòâàòå îïèòåí ðîäèòåë. Çàïîìíåòå, áåáåòî âè íå å ïàñèâíàòà ñòðàíà âúâ âàøàòà âðúçêà. Òî àêòèâíî ôîðìèðà îòíîøåíèåòî âè êúì íåãî, ïîìàãà âè äà âçåìàòå âñå ïî-ìúäðè ðåøåíèÿ è äà ñå ïðåâúðíåòå â óâåðåí åêñïåðò ïî îòãëåæäàíåòî íà äåöà. Òîâà âçàèìíî äàâàíå èìà è ÷èñòî áèîëîãè÷åí àñïåêò. Êîãàòî ìàéêàòà êúðìè áåáåòî ñè, òÿ ìó äàâà õðàíà è ñïîêîéñòâèå.  çàìÿíà àêòúò íà ñóêàíå îò ñòðàíà íà áåáåòî ñòèìóëèðà îñâîáîæäàâàíåòî íà õîðìîíè ó ìàéêàòà, êîèòî ãàðàíòèðàò ïî-íàòàòúøíèÿ º ìàé÷èíñêè èíñòèíêò. Ïðè÷èíàòà áåáåòî âè äà çàñïèâà, äîêàòî ñó÷å, ñå êðèå â òîâà, ÷å êúðìàòà ñúäúðæà ñúñòàâêà, êîÿòî äåéñòâà ïðèñïèâàùî. Îò äðóãà ñòðàíà, äîêàòî âèå êúðìèòå, âàøåòî òÿëî ïðîèçâåæäà õîðìîíà ïðîëàêòèí, êîéòî èìà óñïîêîÿâàù åôåêò âúðõó âàñ ñàìàòà. Ïîëó÷àâà ñå ñëåäíîòî: ìàéêàòà ïðèñïèâà äåòåòî, à òî îò ñâîÿ ñòðàíà ïðèñïèâà ìàéêàòà.
ÐÀÍÎ ÓÑÒÀÍÎÂÅÍÀ ÂÐÚÇÊÀ – ÑÏÎÌÅÍÈ ÇÀ ÖßË ÆÈÂÎÒ ×åñòî ùå ñå ÷óäèòå äàëè ïåðèîäúò, â êîéòî áåáåòî èìà õèëÿäè íóæäè è èçöÿëî çàâèñè îò âàñ, èçîáùî íÿêîãà ùå ïðèêëþ÷è. Ùå ñâúðøè ïî-áúðçî îòêîëêîòî î÷àêâàòå! Âðåìåòî, ïðåêàðàíî â ïðåãðúäêèòå âè, íà ãðúäòà âè èëè äî âàñ â ëåãëîòî å ñðàâíèòåëíî êðàòêî, íî çàÿâêàòà çà ëþáîâ è äîâåðèå, êîÿòî ñòå äàëè íà äåòåòî, âèíàãè ùå å ÷àñò îò æèâîòà ìó. „Òðóäíîòî“ íà òîâà äà áúäåø ðîäèòåë ñå ñúñòîè â ÷óâñòâîòî, ôîðìóëèðàíî â ñëåäíèòå äóìè: „íå çíàì êàêâî èñêà òî“ èëè „ïðîñòî íå ìîãà äà ãî
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 13
ðàçáåðà“. Àêî óñåùàòå, ÷å ïîçíàâàòå áåáåòî ñè è êîíòðîëèðàòå âðúçêàòà ñè ñ íåãî, ðîäèòåëñòâîòî ñòàâà ïî-ëåñíî è ñïîêîéíî. Óñåùàíåòî, ÷å èìàòå âðúçêà, ùå âè äàäå ñèãóðíîñò. Ìåòîäúò, êîéòî âè ïðåäñòàâèõìå, å íàéäîáðèÿò íà÷èí äà ñå ñúçäàäå òàçè âðúçêà. Èñòèíà å, ÷å èçèñêâà îãðîìíî òúðïåíèå è óïîðèòîñò, íî âÿðâàéòå íè, çàñëóæàâà ñè! Òîé ïðàâè îòíîøåíèÿòà ñ äåòåòî íà ïî-êúñåí åòàï ïîëåñíè – äîðè è ïðåç òèéíåéäæúðñêèòå ãîäèíè. Ñïîñîáíîñòòà äà ðàç÷èòàòå ñèãíàëèòå íà âàøåòî áåáå ùå ñå ïðåâúðíå â ïîçíàâàíå îò âàøà ñòðàíà íà âúòðåøíèÿ ìó ñâÿò, êîãàòî òî ïîðàñíå è âúâ âúçìîæíîñò äà âèæäàòå íåùàòà îò íåãîâà ãëåäíà òî÷êà. Êîãàòî íàèñòèíà ïîçíàâàòå äåòåòî ñè, ðîäèòåëñêàòà ãðèæà å ëåñíà, íåçàâèñèìî îò íåãîâàòà âúçðàñò. Äàëè ðåçóëòàòúò îò ïîñòîÿííîòî íîñåíå, îòêëèêâàíåòî íà âñåêè ïëà÷, êúðìåíåòî è ñúâìåñòíèÿ ñúí íÿìà äà áúäå åäíî ðàçãëåçåíî è íàïúëíî çàâèñèìî îò ðîäèòåëèòå äåòå? Íå! Êàêòî ïðàêòèêàòà, òàêà è íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ âå÷å ñà ïîêàçàëè, ÷å å âÿðíî òî÷íî îáðàòíîòî. Ñèëíàòà âçàèìíà âðúçêà ãàðàíòèðà ðàçâèòèå íà íåçàâèñèìà ëè÷íîñò. Ðîäèòåëñêà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïðåäïîëàãà äà îòêëèêâàòå óìåñòíî íà íóæäèòå è æåëàíèÿòà íà áåáåòî; ðàçãëåçâàíåòî îçíà÷àâà äà îòêëèêâàòå íà òåçè íóæäè íåóìåñòíî. Òåîðèÿòà çà ðàçãëåçâàíåòî ñå ïîÿâÿâà ïðåç 20-òå ãîäèíè íà XX âåê, êîãàòî ó÷åíèòå ñå íàìåñâàò åíåðãè÷íî â ïðàêòèêàòà íà îòãëåæäàíå íà äåöà. Çàïî÷âàò äà ñå îòíàñÿò ñ ïðåíåáðåæåíèå êúì ðîäèòåëñêàòà èíòóèöèÿ, äà çàùèòàâàò âúçïèòàíèåòî ÷ðåç îãðàíè÷åíèÿ è çàáðàíè è äà íàñòîÿâàò âðúçêàòà ìåæäó ðîäèòåëè è äåöà äà èçòúíåå ìàêñèìàëíî. Âúïðîñíèòå ó÷å-
íè ñìÿòàò, ÷å íîñåíåòî íà ðúöå, êúðìåíåòî ïî ïîäàäåí îò áåáåòî ñèãíàë è îòêëèêâàíåòî íà âñåêè ïëà÷ ùå ãî íàïðàâÿò íåñàìîñòîÿòåëíî è çàâèñèìî îò ðîäèòåëèòå. Òàçè òåîðèÿ çà ðàçãëåçâàíåòî íå ñòúïâà íà íèêàêâà íàó÷íà îñíîâà, à ïðåäñòàâëÿâà ñàìî êîìáèíàöèÿ îò íåïîòâúðäåíè ñòðàõîâå è ëè÷íè ìíåíèÿ. Íèå áèõìå æåëàëè äà èçîñòàâèì òàçè òåîðèÿ è äà íå ÿ ïîãëåæäàìå ïîâå÷å – òÿ íÿìà ìÿñòî â ñúâðåìåííèÿ ñâÿò. Íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ âå÷å ñà äîêàçàëè, ÷å òÿ å ïîãðåøíà. Ñúùåñòâóâà åêñïåðèìåíò, ïðè êîéòî ñà áèëè íàáëþäàâàíè äâå äâîéêè ðîäèòåëè è äåöàòà èì. Ãðóïà À ñå ðàäâàëà íà äúëáîêà è ñèãóðíà âðúçêà ïîìåæäó ñè, ðåçóëòàò îò îòãîâîðíà ðîäèòåëñêà ãðèæà. Áåáåòàòà â ãðóïà Á áèëè îòãëåæäàíè ÷ðåç îãðàíè÷åíèÿ: æèâååëè íà óñòàíîâåí ðåæèì è íå ïîëó÷àâàëè èíòóèòèâíè è ãðèæîâíè îòâåòè íà ñèãíàëèòå, êîèòî ïîäàâàëè. È äâåòå ãðóïè ñà áèëè íàáëþäàâàíè ïîâå÷å îò ãîäèíà. Å, êàê ñìÿòàòå, äåöàòà îò êîÿ ãðóïà ñå ðàçâèëè êàòî ïî-íåçàâèñèìè èíäèâèäè? Îòãîâîð: òîâà áèëè òåçè îò ãðóïà À, îòãëåæäàíèòå â ñåìåéñòâà ñúñ ñèãóðíà âðúçêà ìåæäó ÷ëåíîâåòå. Èçñëåäîâàòåëèòå, çàíèìàâàëè ñå ñ åôåêòà îò ðàçëè÷íèòå ñòèëîâå íà ðîäèòåëñêà ãðèæà âúðõó ïîðàñíàëè äåöà, âå÷å ñà çàêëþ÷èëè, ÷å òåîðèÿòà çà ðàçãëåçâàíåòî å åäíà ïúëíà ãëóïîñò. Äåòåòî òðÿáâà çàäúëæèòåëíî äà ïðåìèíå ïðåç ïåðèîäà íà çäðàâîñëîâíà çàâèñèìîñò îò ðîäèòåëèòå, çà äà ìîæå ïî-êúñíî äà ñòàíå íåçàâèñèìî ïî åñòåñòâåí ïúò. Ïî êàêúâ íà÷èí ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ãàðàíòèðà ðàçâèòèå íà íåçàâèñèìà ëè÷íîñò? Èçñëåäâàíèÿòà ïîêàçâàò, ÷å áåáåòàòà,
14 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
êîèòî ðàçâèâàò äúëáîêà è ñèãóðíà âðúçêà ñ ìàéêàòà ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò æèâîòà ñè, âïîñëåäñòâèå ìíîãî ïîëåñíî ïîíàñÿò ðàçäÿëàòà ñè ñ íåÿ. Êàòî ñå çàïî÷íå îò åäèíñòâîòî ñúñ ñúùåñòâîòî íà ìàéêàòà (íåãîâîòî íà÷àëî å îùå â óòðîáàòà) è ñå ñòèãíå äî îòäåëåíîñòòà îò íåÿ (ïðè íåçàâèñèìîòî äåòå), ïî âðåìå íà ðàñòåæà áåáåòî èçïèòâà æåëàíèå äà ñðåùà íîâè ñèòóàöèè è äà ãè èçñëåäâà, íî åäíîâðåìåííî ñ òîâà íå ãî íàïóñêà íóæäàòà îò ñèãóðíîñòòà è îòäàäåíîñòòà, ïîëó÷àâàíè îò ðîäèòåëÿ. Êîãàòî ïîïàäíå â íåïîçíàòà ñèòóàöèÿ, äåòåòî, îòãëåäàíî â ñèëíà âðúçêà ñ ðîäèòåëÿ, ñå îáðúùà êúì ìàéêàòà, çà äà ïîëó÷è îò íåÿ íàñúð÷åíèå äà ïðîäúëæè äà äåéñòâà, êîåòî ìó äàâà ñàìîóâåðåíîñò äà èçó÷è ñòðàííîòî íîâî ïîëîæåíèå è äà çàïî÷íå äà ñå ñïðàâÿ ñ íåãî. Ñëåäâàùèÿò ïúò, êîãàòî ïîïàäíå â ñúùîòî ïîëîæåíèå, òî âå÷å ùå ðàçïîëàãà ñ äîñòàòú÷íî ñàìîóâåðåíîñò äà ñå ñïðàâè ñàìš, áåç ó÷àñòèåòî íà ìàéêàòà. Ïîñòîÿííàòà âúçìîæíîñò äà ðàç÷èòà íà íÿêîãî, ñ êîãîòî å â äúëáîêà âðúçêà, ïðåäëàãà íà äåòåòî ñèãóðíîñò è ìó ïîìàãà äà ñå íàó÷è äà ñè âÿðâà – ñïîñîáíîñò, êîÿòî ùå ñå ðåàëèçèðà íàïúëíî â öÿëîñòíàòà ìó íåçàâèñèìîñò. Íàêðàòêî, äåòåòî, îòãëåäàíî â äúëáîêà âðúçêà ñ ðîäèòåëèòå, ñå íàó÷àâà íà äîâåðèå, à äîâåðèåòî îñèãóðÿâà çäðàâîñëîâíàòà ñàìîñòîÿòåëíîñò. (Çà ïîïúëíà èíôîðìàöèÿ ïî òîçè âúïðîñ, âèæòå ñòðàíèöà 600.) Äàëè ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, íå äàâà íà áåáåòî âúçìîæíîñò äà êîìàíäâà ïàðàäà? Âàæíîòî ïðè íàøèÿ ìåòîä å íå áåáåòî äà êîíòðîëèðà ñèòóàöèÿòà, à ðîäèòåëèòå äà ïîäõîæäàò êúì íåÿ îòãîâîðíî. Êîãàòî åäíî ãëàäíî èëè ðàçñòðîåíî áåáå ïëà÷å, òî ãî ïðàâè, çà äà áúäå
íàõðàíåíî è ïðèëàñêàíî, à íå çà äà êîíòðîëèðà îêîëíèòå. Òàêà çàäàäåíèÿò âúïðîñ ïðîèçëèçà îò ñòàðàòà ìèñëîâíà íàãëàñà çà ðàçãëåçâàíåòî è ñòðàõà îò êîíòðîë îò ñòðàíà íà äåòåòî. Òàçè ìèñëîâíà íàãëàñà îáà÷å íå îò÷èòà èñòèíñêàòà ïðèðîäà íà áåáåòàòà. Õðàíåíåòî ñàìî â òî÷íî îïðåäåëåíè ÷àñîâå íàïðèìåð (ïðàêòèêà, êîÿòî âå÷å å äîêàçàíà êàòî âðåäíà êàêòî çà ðàçâèòèåòî íà äåòåòî, òàêà è çà áúäåùîòî ìó ñàìî÷óâñòâèå) ïðîèçëèçà êàòî èäåÿ òî÷íî îò òàçè ïîãðåøíà ìèñëîâíà íàãëàñà. Áåáåòî ïîäàâà ñèãíàëè çà íóæäàòà ñè êúì ÷îâåê, çà êîãîòî òî âÿðâà, ÷å ùå ïîñðåùíå òàçè íóæäà. ×îâåêúò îòêëèêâà íà ñèãíàëèòå. Òîâà å îáùóâàíå, à íå êîíòðîë. Êîãàòî îòâðúùàò íà ïîâèêà èì, âúçðàñòíèòå ó÷àò äåöàòà ñè äà èì ñå äîâåðÿâàò, êîåòî îò ñâîÿ ñòðàíà óëåñíÿâà çàäà÷àòà íà ðîäèòåëÿ êàòî íàïúëíî îòãîâîðåí âúâ âñÿêà ñèòóàöèÿ. Êîãàòî áåáåòî âè ïëà÷å, îòãîâîðåòå ìó ñ öÿëîòî ñè ñúðöå. Çàáðàâåòå âñÿêàêâè òåðçàíèÿ îò ðîäà íà: „Òðÿáâà ëè äà ÿ âçåìà íà ðúöå?“, „Äàëè íÿìà äà ãî ðàçãëåçÿ?“ è „Òÿ ñåãà ìàíèïóëèðà ëè ìå?“ Ïðîñòî ãóøíåòå áåáåòî. Ñ âðåìåòî ùå ñå íàó÷èòå âñå ïî-äîáðå è ïî-äîáðå äà ðàçáèðàòå çàùî òî÷íî ïëà÷å òî è êàêúâ òðÿáâà äà áúäå íåçàáàâíèÿò âè îòãîâîð. Òîçè ñòèë îáà÷å íå òðÿáâà äà âîäè äî ïðåâðúùàíåòî íà ìàéêàòà â ìú÷åíèöà: áåáåòî íàòèñêà êîï÷åòî íà ìàìà è òÿ ñêà÷à íà ìèãà. Âçàèìíîòî ðàçáèðàíå, êîåòî ñå ðàçâèâà ìåæäó íàìèðàùèòå ñå âúâ âðúçêà ðîäèòåë è äåòå, äàâà âúçìîæíîñò íà ðîäèòåëÿ äà óäúëæàâà âðåìåâèÿ ïåðèîä ìåæäó ñèãíàëà è îòãîâîðà, êàòî ïî òîçè íà÷èí äàâà íà äåòåòî äà ðàçáåðå, ÷å íóæäàòà ìó âñúùíîñò íå ñå íóæäàå îò íåçàáàâíî çàäîâîëÿâàíå. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà ñúùî òàêà íå îçíà÷àâà èçïúëíÿâàíå íà âñè÷êè ïðè-
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 15
ùåâêè èëè ñâðúõçàêðèëíè÷åñòâî. Ðîäèòåëÿò ñúñ ñîáñòâåíè÷åñêî ÷óâñòâî (èëè ò.íàð. „ìàéêà îðëèöà“) ïðå÷è íà äåòåòî äà ïðàâè îíîâà, êîåòî âúçðàñòòà ìó èçèñêâà îò íåãî, âîäåí îò ñîáñòâåíàòà ñè íåñèãóðíîñò. Âðúçêàòà íå îçíà÷àâà çàâèñèìîñò. Âðúçêàòà îêóðàæàâà ðàçâèòèåòî, äîêàòî íåóìåñòíàòà çàâèñèìîñò ìó ïðå÷è. Ðîäèòåëñòâîòî, îñíîâàíî íà âðúçêàòà, ñå îòëè÷àâà ñ îñîáåí áàëàíñ. Êàê ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ñå îòðàçÿâà íà ìîèòå îòíîøåíèÿ ñ äåòåòî? Ìàéêèòå, êîèòî îòãëåæäàò äåöàòà ñè ïî íàøèÿ ìåòîä, ãîâîðÿò çà ïîòîê, êîéòî ïðîòè÷à ìåæäó òÿõ è áåáåòî, ìèñëîâåí è åìîöèîíàëåí ïîòîê, êîéòî ïðè åæåäíåâíîòî èì ñáëúñêâàíå ñ âúïðîñà „Êàêâî äà ïðàâÿ ñåãà?“ ïî îòíîøåíèå íà îòãëåæäàíåòî íà äåòåòî, èì ïîìàãà â òî÷íîòî âðåìå äà èçáåðàò îò ìíîãîòî âúçìîæíîñòè ïðàâèëíàòà. Ãúâêàâîñòòà íà ìåòîäà âè ïîìàãà äà àäàïòèðàòå ãðèæàòà êúì ïðîìåíÿùèòå ñå íàñòðîåíèÿ íà áåáåòî è êúì åòàïèòå íà íåãîâîòî ðàçâèòèå. Âàæíî å íà îïðåäåëåíè ïåðèîäè â ìåòîäà äà ñå ïðàâÿò ñúîòâåòíèòå ïðåíàñòðîéêè. Íàïðèìåð, àêî äåòåòî âè å íà îñåì ìåñåöà, íå å íåîáõîäèìî äà îòêëèêâàòå íà ïëà÷à ìó òîëêîâà áúðçî, êîëêîòî áèõòå îòêëèêíàëè íà îñåìäíåâíî áåáå (îñâåí àêî íå ñå å íàðàíèëî èëè óïëàøèëî). Âñåêè â äâîéêàòà ðîäèòåë-äåòå, êàòî â îãëåäàëî îòðàçÿâà ÷óâñòâàòà íà äðóãèÿ. Áåáåòî ñå ó÷è äà ïîçíàâà ñåáå ñè ïðåç îáðàçà, êîéòî èìà â î÷èòå íà ìàéêà ñè. Ìàéêàòà èçëú÷âà òîâà êîëêî öåííî å áåáåòî çà íåÿ è òîçè ïîòîê ñå çàâðúùà êúì áåáåòî è ñå ïðåâðúùà ó íåãî â óñåùàíå çà ñîáñòâåíàòà ìó ñòîéíîñò. Ïîòîêúò íà âðúçêàòà âè äàâà âúçìîæíîñò äà ðàç÷èòàòå ÷óâñòâàòà íà äåòåòî ñè.
Áåëåæêà íà Ìàðòà*: Åäèí äåí ñå êàðàõ íà ÷åòèðèãîäèøíèÿ Ìàòþ. Áÿõ ìíîãî ÿäîñàíà. Ïîñëå çàáåëÿçàõ òúæíîòî ìó èçðàæåíèå è îñúçíàõ, ÷å òîé ÷óâñòâà, ÷å àç ñúì ÿäîñàíà íà íåãî ëè÷íî, à íå ñúì ïðîñòî ñúðäèòà çàðàäè îíîâà, êîåòî å íàïðàâèë. Ðàçáðàõ, ÷å òðÿáâà ïî íÿêàêúâ íà÷èí äà ãî îêóðàæà è êàçàõ: „ßäîñàíà ñúì òè, íî âúïðåêè òîâà òå îáè÷àì.“ „Î! Íàèñòèíà ëè?“ – îòâúðíà òîé è öåëèÿò ãðåéíà. Äðóãàòà ïîëçà îò íàøèÿ ìåòîä å ôàêòúò, ÷å òîé ðàçâèâà âçàèìíà ÷óâñòâèòåëíîñò. Âèå ñòàâàòå ïî-÷óâñòâèòåëíè êúì äåòåòî ñè, íî è òî ñòàâà ïî-÷óâñòâèòåëíî êúì âàñ. Ïðè ïèñàíåòî íà òàçè êíèãà â íàøåòî ñåìåéñòâî âúçíèêíà ïðèìåð çà òàêàâà âçàèìíà ÷óâñòâèòåëíîñò. Îòíîâî ùå âè ãî ðàçêàæå Ìàðòà. Áåëåæêà íà Ìàðòà:  ñðåäàòà íà åäèí îñîáåíî çàåò äåí îòêðèõ, ÷å êóõíÿòà ìè ñå å íàïúëíèëà ñ ìðàâêè. Òîâà ïðåëÿ ÷àøàòà, àç íàïúëíî çàãóáèõ ñàìîîáëàäàíèå è ñå ðàçâèêàõ. Äîêàòî ïðîäúëæàâàõ äà áåñíåÿ îáà÷å îñúçíàõ, ÷å ìåæäó ìåí è íàøèÿ Ñòèâúí (êîéòî òîãàâà áåøå íà äâàéñåò è äâà ìåñåöà) ñòàâà íåùî. Òîé ìå íàáëþäàâàøå è ÿñíî ÷óâñòâàøå îò êàêâî èìàì íóæäà. Ãëåäàøå ìå â î÷èòå è ïîñëå ïðåãúðíà êîëåíåòå ìè, íî íå óïëàøåíî, à ñÿêàø ìè êàçâàøå: „Âñè÷êî å íàðåä. Îáè÷àì òå. Áèõ òè ïîìîãíàë, ñòèãà äà ìîæåõ.“  ìîìåíòà, â êîéòî Ñòèâúí ìå ïðåãúðíà, àç ñå îâëàäÿõ – áÿõ óñïîêîåíà îò íåãîâîòî äîêîñâàíå. * Äîêàòî ïúòóâàòå ñ íàñ èç îïèñàíèåòî íà äåòñêîòî ðàçâèòèå, ùå çàáåëÿçâàòå ìàëêè îòêúñè, îáîçíà÷åíè ñ äóìèòå „Áåëåæêà íà Ìàðòà“ â öÿëàòà êíèãà. Òîâà ñà ÷àñòè îò äíåâíèöèòå, êîèòî Ìàðòà ñè âîäåøå, ïðè îòãëåæäàíåòî íà íàøèòå äåöà.
16 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
Äîáðå, ðàçáðàõ, ÷å âàøèÿò ìåòîä íà ðîäèòåëñêà ãðèæà ïîìàãà íà âðúçêàòà ìåæäó ðîäèòåëÿ è äåòåòî. Êàê ïî-òî÷íî òîé ïîìàãà íà áåáåòî ìè? Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïîäîáðÿâà ïîâåäåíèåòî, ïîäïîìàãà ôèçè÷åñêîòî è èíòåëåêòóàëíîòî ðàçâèòèå. Áåáåòàòà, äúëáîêî îáâúðçàíè ñ ðîäèòåëèòå, ïëà÷àò ïî-ìàëêî. Òå ñêó÷àÿò ïî-ìàëêî, ïî-ìàëêî ìðúíêàò, íå âäèãàò ïîñòîÿíåí øóì è íå äúðæàò íåïðåñòàííî äà ïðèâëè÷àò âíèìàíèå, ïîñàìîñòîÿòåëíè ñà. Ïðîñòàòà ïðè÷èíà çà òîâà ñå êðèå â ñëåäíîòî íàáëþäåíèå: Áåáå, êîåòî ñå ÷óâñòâà äîáðå, ðåàãèðà ïðàâèëíî. Áåáå, ÷èèòî ñèãíàëè áèâàò ðàç÷åòåíè ïðàâèëíî è ïîëó÷àâàò îòãîâîð, ÷óâñòâà âðúçêàòà ñè ñ îêîëíèòå. ×óâñòâà ñå îöåíåíî îò òÿõ. Âÿðâà èì. Òî å èçïúëíåíî ñ âúòðåøíî óñåùàíå çà ïðàâèëíîñòòà íà òàçè ñèòóàöèÿ è çàòîâà íå èçïèòâà íóæäà äà ïðèâëè÷à âíèìàíèå. Òúé êàòî áåáåòàòà, äúëáîêî îáâúðçàíè ñ ðîäèòåëèòå, ïëà÷àò ïî-ìàëêî, òå èìàò âðåìå äà ðàñòàò ñïîêîéíî è äà íàó÷àâàò ìíîãî íåùà. Ïðåç ïîñëåäíèòå òðèéñåò ãîäèíè ñúì íàáëþäàâàë âçàèìîäåéñòâèåòî ïðè õèëÿäè äâîéêè ìàéêà-äåòå. Âèíàãè ìå å âïå÷àòëÿâàëî òîâà êîëêî ñïîêîéíè ñà äåöàòà, êîèòî ñà íîñåíè â ñëèíã, êúðìåíè ïî òåõåí ñèãíàë è êîèòî ïîëó÷àâàò ñúðäå÷åí è çàãðèæåí îòâåò íà íóæäèòå ñè. Ïî âñè÷êî èçãëåæäà, ÷å òå ñå ÷óâñòâàò ïî-äîáðå, äúðæàò ñå ïî-äîáðå è ðàñòàò ïî-äîáðå. Ñìÿòàì, ÷å òîâà å òàêà, çàùîòî ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïîäïîìàãà óñòàíîâÿâàíåòî íà òèõî âíèìàíèå (íàðå÷åíî îùå ïîêîé íà âçàèìîâðúçêàòà èëè ïîêîé íà âíèìàíèåòî). Áåáåòî, îòãëåäàíî ñðåä òèõî âíèìàíèå, å ïî-îòâîðåíî
êúì îáùóâàíå è êúì òîâà äà ñå ó÷è îò çàîáèêàëÿùàòà ãî ñðåäà. Òî íå ñå îòåã÷àâà. Ñúñòîÿíèåòî íà òèõî âíèìàíèå ñúùî òàêà ñòèìóëèðà ñúçäàâàíåòî íà âúòðåøíà îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïîìàãà íà òÿëîòî äà ðàáîòè ïî-äîáðå ÷èñòî ôèçè÷åñêè. Áåáåòî ïðåíàñî÷âà åíåðãèÿòà, êîÿòî èíà÷å áè èçðàçõîäâàëî â ïëà÷ è ìðúíêàíå, êúì òîâà äà ðàñòå, äà ñå ðàçâèâà è äà îáùóâà ñúñ ñðåäàòà ñè. Ñ äâå äóìè, äåöàòà, êîèòî óñåùàò âðúçêàòà ñè ñ ðîäèòåëèòå, íàïðåäâàò åíåðãè÷íî, òîåñò óñïÿâàò äà ñå ðàçâèÿò äî ïúëíèÿ ñè ïîòåíöèàë. Èçñëåäîâàòåëèòå îòäàâíà ñà çàáåëÿçàëè âðúçêàòà ìåæäó ïðàâèëíîòî ðàçâèòèå è äîáðàòà ðîäèòåëñêà ãðèæà. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, äàâà õðàíà íà ìîçúêà. Ìíîãî ñúâðåìåííè èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò, ÷å íàé-ñèëíèÿò ñòèìóë çà ìîçú÷íîòî ðàçâèòèå, å âðúçêàòà ðîäèòåë-äåòå è îòâåòúò íà îáãðèæâàùàòà ñðåäà íà ñèãíàëèòå íà áåáåòî. Ñìÿòàì, ÷å ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïîìàãà íà ìîçúêà äà ñå ðàçâèâà êàòî ãî çàõðàíâà ñ ïðàâèëíà èíôîðìàöèÿ â òîçè ïåðèîä îò ðàçâèòèåòî íà äåòåòî, êîãàòî ìîçúêúò ìó ñå íóæäàå îò íàé-àêòèâíî çàõðàíâàíå. ×ðåç îêóðàæàâàíåòî íà òèõîòî âíèìàíèå, ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïîìàãà íà áåáåòî äà ñå ó÷è ïî-äîáðå. Àêî çàïî÷âàòå äà ñå ÷óâñòâàòå âñå ïî-âàæíè, èìàòå ïðàâî! Áåáåòàòà ñòàâàò ïî-óìíè îò íà÷èíà, ïî êîéòî ðîäèòåëèòå èì ñå îòíàñÿò ñ òÿõ.  îñíîâíîòî ñè èçêàçâàíå íà ãîäèøíàòà îáùà ñðåùà íà Àìåðèêàíñêàòà ïåäèàòðè÷íà àñîöèàöèÿ ïðåç 1986 ã. âîäåùèÿò ñïåöèàëèñò ïî ðàííî äåòñêî ðàçâèòèå ä-ð Ìàéêúë Ëóèñ íàïðàâè ïðåãëåä íà ôàêòîðèòå, êîèòî ïîäïîìàãàò òîâà ðàçâèòèå. Òîé íàïðàâè ïðåäñòà-
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 17
âÿíåòî â îòãîâîð íà ìîäàòà íà ôåíîìåíà „ñóïåðáåáå“ îò îíîâà âðåìå, êîéòî íàñòîÿâàøå çà èçïîëçâàíåòî íà ðàçëè÷íè îáó÷àâàùè ïðîãðàìè çà ñìåòêà íà ðîëÿòà íà ðîäèòåëÿ êàòî äðóãàð íà äåòåòî â èãðèòå è èçòî÷íèê íà ïúëíîöåííà ãðèæà. Ëóèñ çàêëþ÷è, ÷å åäèíñòâåíèÿò ôàêòîð, óïðàæíÿâàù íàé-ñèëíî âëèÿíèå âúðõó èíòåëåêòóàëíîòî ðàçâèòèå íà äåòåòî, å èçïúëíåíèÿò ñ îáè÷ íà÷èí, ïî êîéòî ìàéêàòà îòêëèêâà íà ñèãíàëèòå, äàâàíè îò íåãî. Êîãàòî ñå ãðèæèòå çà áåáåòî ñè, ïîìíåòå, ÷å íàé-äîáðîòî çà íåãî ñà ÷îâåøêèòå îòíîøåíèÿ, à íå âåùèòå. (Îòíîñíî âúïðîñà çà òîâà êàê íîñåíåòî íà áåáåòî ïîäïîìàãà ðàçâèòèåòî ìó, âèæòå ñòðàíèöà 343; çà ïîä-
ðîáíà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî òîâà êàê ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, âëèÿå âúðõó ðàçâèòèåòî è ðàñòåæà íà áåáåòî, âèæòå ñòðàíèöà 516.) Ïîìîù! Êàê ÷ðåç âàøèÿ ìåòîä ùå óñïååì äà ñúçäàäåì íà äåòåòî íÿêàêúâ ðåæèì? Áèõ èñêàë äà çàìåíÿ ñêîâàíàòà ïðåäñòàâà çà „ðåæèì“ ñ ïî-ãúâêàâîòî ïîíÿòèå ïðàêòèêà èëè ñ äîðè îùå ïîîáøèðíèÿ îïèò íà îíîâà, êîåòî áèõìå íàðåêëè „õàðìîíèÿ“. Êîëêîòî ïî-âíèìàòåëíî ñå âñëóøâàòå â ñèãíàëèòå íà áåáåòî è êîëêîòî ïî-÷åñòî èì îòêëèêâàòå, òîëêîâà ïî-ëåñíî ùå âè áúäå äà óñòàíîâèòå ïðàêòèêà, êîÿòî äà ïîäõîæäà è íà âàñ, è íà íåãî.
ÏÎËÇÈ ÎÒ ÐÎÄÈÒÅËÑÊÀÒÀ ÃÐÈÆÀ, ÎÑÍÎÂÀÍÀ ÍÀ ÂÐÚÇÊÀÒÀ Ïîëçè çà áåáåòî: ● çàïî÷âà äà ñå äîâåðÿâà ïîâå÷å íà îêîëíèòå; ● ÷óâñòâà ñå ïî-ñïîñîáíî; ● ðàñòå ïî-äîáðå; ● ÷óâñòâà ñå äîáðå è ñå äúðæè äîáðå; ● ïî-îðãàíèçèðàíî å; ● ïî-ëåñíî ïðîãîâàðÿ; ● ðàçâèâà çäðàâîñëîâíà ñàìîñòîÿòåëíîñò; ● íàó÷àâà ñå íà áëèçîñò; ● íàó÷àâà ñå äà äàâà è äà ïîëó÷àâà ëþáîâ.
Ïîëçè çà ðîäèòåëèòå: ● ñòàâàò ïî-óâåðåíè â ñåáå ñè; ● ñòàâàò ïî-÷óâñòâèòåëíè; ● íàó÷àâàò ñå äà ðàç÷èòàò ñèãíàëèòå íà áåáåòî; ● îòâðúùàò èì èíòóèòèâíî; ● ðåàãèðàò àäåêâàòíî íà òåìïåðàìåíòà íà áåáåòî; ● ïî-ëåñíî óñòàíîâÿâàò äèñöèïëèíà; ● ñòàâàò ïî-íàáëþäàòåëíè; ● íàó÷àâàò ñïîñîáíîñòèòå è ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà áåáåòî; ● íàó÷àâàò ñå â êîè ñúâåòè äà ñå âñëóøâàò è êîè äà îòõâúðëÿò.
Ïîëçè çà âðúçêàòà â ñåìåéñòâîòî Îáù îïèò íà áåáåòî è ðîäèòåëèòå ● ðàçâèâàò âçàèìíà ÷óâñòâèòåëíîñò; ● íàó÷àâàò ñå äà äàâàò åäèí íà äðóã; ● âçàèìíî ïðåäîïðåäåëÿò ïîâåäåíèåòî ñè; ● âçàèìíî ñè âÿðâàò; ● ÷óâñòâàò ñå ñâúðçàíè; ● îòíîøåíèÿòà èì ñòàâàò ãúâêàâè; ● îáùóâàíåòî ñòàâà íåïîñðåäñòâåíî; ● âñåêè ïðîâîêèðà íàé-äîáðîòî ó äðóãèÿ.
18 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
Ìàéêàòà íå ñå ëè ÷óâñòâà âúðçàíà çà äåòåòî ïðè òåçè íåïðåñòàííè ãðèæè? Ìàéêèòå èìàò íóæäà äà ñè ïî÷èâàò îò ãðèæèòå. Çàòîâà ïîìîùòà íà áàùàòà èëè íà äðóãè áëèçêè å òîëêîâà âàæíà. Íî ïðè ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ìàéêàòà íå ñå ÷óâñòâà „âúðçàíà“, à ïî-ñêîðî îáâúðçàíà ñ áåáåòî ñè. Åòî êàê ïîäîáíè ìàéêè îïèñâàò ÷óâñòâàòà ñè: „×óâñòâàì ñå òàêà ñâúðçàíà ñ áåáåòî.“ „×óâñòâàì ñå äîáðå, êîãàòî ñúì ñ íåãî è íå ñå ÷óâñòâàì äîáðå, êîãàòî ñìå ðàçäåëåíè.“ „×óâñòâàì ñå èçïúëíåíà ñ ùàñòèå è óäîâëåòâîðåíà.“ Ïîìíåòå ñúùî òàêà, ÷å ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ïîäîáðÿâà ïîâåäåíèåòî íà äåòåòî, êîåòî ïúê âè äàâà âúçìîæíîñò äà ãî âîäèòå ñúñ ñåáå ñè íà ïîâå÷å ìåñòà. Íå å íóæíî äà áúäåòå âúðçàíè çà äîìà ñè èëè çà íà÷èíà ñè íà æèâîò, êîéòî âêëþ÷âà ñàìî ãðèæè çà áåáåòî. Ðîäèòåëñêà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ìè çâó÷è êàòî ìíîãî ñëîæíà è âàæíà çàäà÷à. Àìè àêî ñáúðêàì? Äàëè ïîñëå íÿìà äà ñå ÷óâñòâàì âèíîâíà äî êðàÿ íà æèâîòà ñè? Âñè÷êè ïðàâèì ãðåøêè, íî êîãàòî íÿêîé îòãîâîðåí ðîäèòåë ñãðåøè, åôåêòúò å ìèíèìàëåí, çàùîòî âðúçêàòà, êîÿòî å óñòàíîâèë ñ áåáåòî ñè, å ñòàáèëíà. Îñâåí òîâà áåáåòàòà, êîèòî æèâåÿò â äúëáîêà âðúçêà ñ ðîäèòåëèòå, ñà ñèëíî àäàïòèâíè è ìíîãî áúðçî ñå âúçñòàíîâÿâàò, êîåòî ïúê ñèëíî íàìàëÿâà ñòðåñà ïðè ðîäèòåëèòå. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, íå å ïðîñòî ñïèñúê ñ íåùà, êîèòî ÷îâåê òðÿáâà äà ïðàâè, çà äà èìà åäíî óìíî è ïîñëóøíî äåòåíöå. Ñåäåìòå
ïðèíöèïà íà òàçè âðúçêà ñà ñàìî íàéâàæíèòå îñíîâè, íà÷àëîòî, îò êîåòî äà èçãðàäèòå âàø ñîáñòâåí ðîäèòåëñêè ñòèë. Òå ïðåäñòàâëÿâàò ïðîñòî êðàéúãúëíè êàìúíè, ñòúïèëè âúðõó èíòóèöèÿòà è çäðàâèÿ ðàçóì ïðèíöèïè, ñïîðåä êîèòî äà ñå ãðèæèòå çà áåáåòî ñè. Èçïîëçâàéêè ãè êàòî èçõîäíè òî÷êè, âèå ùå èçãðàäèòå âàø ñîáñòâåí ðîäèòåëñêè ñòèë, ñúîáðàçåí ñ èíäèâèäóàëíèÿ âè íà÷èí íà æèâîò è ñ íóæäèòå íà áåáåòî âè. Îñâåí òîâà ìîæå äà ñå ïîÿâÿò ìåäèöèíñêè, ñîöèàëíè èëè ôèíàíñîâè ïðè÷èíè, ïîðàäè êîèòî âèå íÿìà äà ìîæåòå èëè ïúê äà èñêàòå äà ïðèëàãàòå íàøèòå ñúâåòè ïðåç öÿëîòî âðåìå èëè ñ âñÿêî åäíî îò äåöàòà ñè. Ïðàâåòå òîëêîâà, êîëêîòî ìîæåòå è êîãàòî ìîæåòå. Äà, ïîíÿêîãà ùå ñå ÷óâñòâàòå âèíîâíè. Ðîäèòåëñòâîòî ïî ïðèíöèï ñå äâèæè îò ÷óâñòâîòî çà âèíà. Îáè÷òà âè êúì áåáåòî âè êàðà äà âÿðâàòå â ìèñúëòà, ÷å íå ïðàâèòå äîñòàòú÷íî çà íåãî. Çàáåëåæåòå îáà÷å ñëåäíîòî. ×óâñòâîòî çà âèíà ìîæå äà áúäå ïîëåçíî: òî ïðåäñòàâëÿâà âúòðåøíà ñèñòåìà çà ïðåäóïðåæäåíèå, âèä àëàðìà, êîÿòî ñå âêëþ÷âà, êîãàòî âúðøèì ïîãðåøíè íåùà. ×àñò îò ñúçðÿâàíåòî íè êàòî ëè÷íîñòè è êàòî ðîäèòåëè å äà ñå íàó÷èì äà ðàçïîçíàâàìå ïîëåçíîòî ÷óâñòâî çà âèíà è äà ãî èçïîëçâàìå, çà äà âçåìàìå ïðàâèëíè ðåøåíèÿ. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, ðàçâèâà âàøàòà ÷óâñòâèòåëíîñò, âúòðåøíàòà âè ñèãíàëíà ñèñòåìà, êîÿòî âè ïîìàãà äà âçåìàòå âàæíèòå ðåøåíèÿ. Àç íå êúðìÿ è áåáåòî ìè íå ñïè ïðè ìåí â ëåãëîòî. Òîâà îçíà÷àâà ëè, ÷å ñúì ëîøà ìàéêà? Íå, íå îçíà÷àâà, ÷å ñòå ëîøà ìàéêà! Ñúçäàâàíåòî íà âðúçêà å ïîñòåïåíåí ïðîöåñ. Ñúùåñòâóâàò ìíîãî àñïåêòè
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 19
îò îòíîøåíèÿòà âè ñ äåòåòî, êîèòî ìîãàò äà ñúçäàäàò ñèëíà âðúçêà ìåæäó âàñ. Íàøèòå ñåäåì ñúâåòà âè äàâàò ïðîñòî åäèí ñòàðò. Èìà ìåäèöèíñêè èëè äîìàøíè ïðè÷èíè, êîèòî ïðàâÿò êúðìåíåòî ìíîãî òðóäíî. À íÿêîè ðîäèòåëè è áåáåòà íèòî èìàò íóæäà äà ñïÿò â åäíî ëåãëî, íèòî ãî èñêàò. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, èçèñêâà ëè ïðèñúñòâèåòî íà ìàéêà, êîÿòî ñè å íåïðåêúñíàòî âêúùè? Êàêâè ñà âúçìîæíîñòèòå çà îíåçè æåíè, êîèòî èñêàò èëè òðÿáâà äà ñå âúðíàò íà ðàáîòà? Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, å ïî-ëåñíà çà æåíà, êîÿòî íå õîäè íà ðàáîòà. Íî ìàéêà, êîÿòî ñè å âêúùè íåïðåêúñíàòî, íå å íåùî çàäúëæèòåëíî ïðè òîçè ìåòîä íà îòãëåæäàíå íà äåòåòî.  èíòåðåñ íà èñòèíàòà, íàøèÿò ìåòîä å íàé-ïîäõîäÿù çà ìàéêè, êîèòî ñà îòäåëåíè îò áåáåòî ïðåç îïðåäåëåíà ÷àñò îò äåíÿ. Ìåòîäúò âè ïîìàãà äà äàâàòå íàé-äîáðîòî îò ñåáå ñè ïðåç âðåìåòî, êîåòî ïðåêàðâàòå ñ áåáåòî, êàêòî è äà âúçñòàíîâÿâàòå âðúçêàòà ñè ñ íåãî ñëåä ðàçäÿëà. Êîãàòî çàïî÷íåòå äà ñúâìåñòÿâàòå ðàáîòà è ãðèæà çà äåòåòî, ìåòîäúò ùå ïîïðå÷è íà òîâà ìåæäó âàñ è íåãî äà ñå îáðàçóâà äèñòàíöèÿ. (Çà ïîäðîáíîñòè îòíîñíî òîâà êàê äà çàïàçèòå âðúçêàòà ñè ñ áåáåòî, êîãàòî ñå âúðíåòå íà ðàáîòà, âèæòå ãëàâà 17.) Àç ëè÷íî ñìÿòàì, ÷å ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, å ìåòîä, ïîäõîäÿù çà ìîåòî ñåìåéñòâî, íî êîãàòî ÷åòà êíèãè ïî âúïðîñà èëè ðàçãîâàðÿì ñ õîðà, êîèòî ñà íà äðóãî ìíåíèå, ñå ðàçêîëåáàâàì. Ìëàäèòå ðîäèòåëè âèíàãè áèâàò çàòðóïâàíè ñúñ ñúâåòè. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, èçãðàæäà óâåðåíîñò, êîÿòî âè ïîçâîëÿâà äà ñå âñëóøâàòå â ñúâåòèòå, äà íàó÷àâàòå
ðàçíè íåùà îò òÿõ è äà îòõâúðëÿòå âñè÷êè, êîèòî ñà áåçïîëåçíè. Ùå ïîäëîæèòå íà ïðîâåðêà âñè÷êî, êîåòî „åêñïåðòèòå“ è îáèêíîâåíèòå äîáðîæåëàòåëíè êîíñóëòàíòè èìàò äà êàæàò ñðåùó âàøèòå èíñòèíêòè è ìúäðîñò. Íàó÷åòå ñå äà ñå äîâåðÿâàòå íà ñúâåòíèöè, êîèòî ìîãàò äà âè îêàæàò ïîäêðåïà. Íèùî íå ðàçäåëÿ õîðàòà òàêà, êàêòî ïðîòèâîïîëîæíèòå ìíåíèÿ ïî âúïðîñèòå çà îòãëåæäàíåòî íà äåòåòî, òàêà ÷å âèå åñòåñòâåíî ùå ñå ñáëèæèòå ñ îíåçè ïðèÿòåëè, êîèòî ìèñëÿò êàòî âàñ. Íå å íóæíî äà çàùèòàâàòå èëè îïðàâäàâàòå ðåøåíèÿòà ñè ïðåä êîãîòî è äà áèëî. Ïðîñòî êàçâàéòå: „Ïðè íàñ òîçè ïîäõîä ðàáîòè.“ Ñúùåñòâóâàò ëè ñïåöèôè÷íè ñèòóàöèè â ñåìåéñòâîòî, ïðè êîèòî íóæäàòà îò ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, å îñîáåíî ãîëÿìà? Íàøèÿò ìåòîä çà ãðèæà çà äåòåòî äàâà ñàìîóâåðåíîñò íà âñåêè ðîäèòåë, ÷èåòî äåòå ñå íóæäàå îò ñïåöèàëíè ãðèæè, èëè ÷èÿòî ñåìåéíà ñèòóàöèÿ èçèñêâà ìàëêî ïîâå÷å ðîäèòåëñêà èíòóèöèÿ. Íà ñàìîòíèòå ðîäèòåëè ïúê ïîìàãà âñåêè ïîäõîä çà îòãëåæäàíå íà äåòåòî, êîéòî óëåñíÿâà óñòàíîâÿâàíåòî íà äèñöèïëèíà – íàøèÿò å òî÷íî òàêúâ, çàùîòî ïîçâîëÿâà íà ðîäèòåëèòå äà ñå íàó÷àò äà ðàçáèðàò ïîâåäåíèåòî íà äåöàòà ñè. Èñòèíñêàòà ïîëçà îò ìåòîäà îáà÷å ïðîëè÷àâà ïðè áåáåòà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò ìíîãî ãðèæè; òå îùå ïðè ðàæäàíåòî ñè ñÿêàø êàçâàò: „Çäðàâåéòå, ìàìî è òàòêî! Âèå ñòå áëàãîñëîâåíè ñ åäíî íåîáèêíîâåíî áåáå, êîåòî èìà íóæäà îò íåùî ïîâå÷å îò ñòàíäàðòíàòà ðîäèòåëñêà ãðèæà. Àêî ìè ãî îñèãóðèòå, ùå ñå ðàçáèðàìå; àêî íå ìè ãî îñèãóðèòå, ùå èìàìå ïðîáëåìè!“ Íàøèÿò ìåòîä îñèãóðÿâà íà ðî-
20 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
äèòåëÿ âúçìîæíîñò äà ñå ñèíõðîíèçèðà ñ íóæäèòå íà áåáåòî. Ðåçóëòàòúò å, ÷å è äåòåòî, è ðîäèòåëèòå äàâàò íàéäîáðîòî îò ñåáå ñè. Îò äðóãà ñòðàíà êîìáèíàöèÿòà îò áåáå, êîåòî èçèñêâà ìíîãî ãðèæè, è ðîäèòåëè, êîèòî íÿìàò âðúçêà ñ íåãî, îáèêíîâåíî äàâà íàéëîøèÿ âúçìîæåí ðåçóëòàò.  êàêâè õîðà ñå ïðåâðúùàò äåöàòà, îòãëåäàíè ïî âàøèÿ ìåòîä? Ðîäèòåëèòå íå áèâà äà áúðçàò äà ïîåìàò öÿëàòà âèíà, íèòî äà ñè ïðèïèñâàò âñè÷êè çàñëóãè çà òîâà â êàêúâ ÷îâåê ñå å ïðåâúðíàëî äåòåòî èì. Âúðõó òîâà âëèÿÿò ìíîãî ôàêòîðè. Ðîäèòåëñêà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà ïî âðåìå íà ïúðâèòå, êëþ÷îâè çà äåòåòî ãîäèíè, ñàìî óâåëè÷àâà âúçìîæíîñòòà çà ïîñòèãàíå íà íàé-äîáðèÿ ðåçóëòàò. Ïðåç ïúðâèòå ãîäèíè îò ìåäèöèíñêàòà ìè ïðàêòèêà àç èçñëåäâàõ äúëãîòðàéíèòå åôåêòè îò ðàçëè÷íèòå ñòèëîâå íà ðîäèòåëñêà ãðèæà.  çàïèñêèòå ñè îòáåëÿçâàõ ðîäèòåëèòå, êîèòî ïðàêòèêóâàõà ãðèæà, îñíîâàíà íà îãðàíè÷åíèÿòà (óñòàíîâÿâàõà ðåæèìè, îñòàâÿõà áåáåòî äà ïëà÷å ñàìî, áîÿõà ñå äà íå ãî ðàçãëåçÿò è ò.í.), ñ ÷åðâåíà òî÷êà. Ðîäèòåëèòå, êîèòî ïðèëàãàõà ìåòîäà, îñíîâàí âúðõó âðúçêàòà, ïîëó÷àâàõà ñèíÿ òî÷êà. „Ñèíèòå“ ðîäèòåëè, êîèòî, îñâåí ÷å ïðèëàãàõà ñåäåìòå ñúâåòà, èçëîæåíè ïî-ðàíî â òàçè ãëàâà (âèæ ñòðàíèöà 7), ñå ðàäâàõà è íà ñèëåí àíãàæèìåíò îò ñòðàíà íà áàùàòà ñïðÿìî ñåìåéñòâîòî, ïîëó÷àâàõà îò ìåí è îùå åäíà äîïúëíèòåëíà òî÷êà. Öåëòà íà òàçè ïðîñòè÷êà ñõåìà íå áåøå „îñúæäàíåòî“ íà îïðåäåëåíè ñòèëîâå íà ðîäèòåëñêà ãðèæà, íèòî ïúê îöåíÿâàíå íà òîâà êîëêî „äîáðè ðîäèòåëè“ ñà äàäåíè äâîéêè. Àç ñàìî ñúáèðàõ èíôîðìàöèÿ, âúç îñíîâà íà êîÿòî äà íàïðàâÿ èçâîäèòå ñè. Ìåòî-
äúò ìè íå áåøå îñîáåíî „íàó÷åí“, íèòî ïúê ñúùåñòâóâàøå òî÷íî îïðåäåëåíà âðúçêà ìåæäó äåéñòâèÿòà íà ðîäèòåëèòå è îíîâà, â êîåòî äåòåòî èì ñå ïðåâðúùàøå ïî-êúñíî, íî â îáùè ëèíèè èìàõ âúçìîæíîñò äà î÷åðòàÿ íÿêîè îñíîâíè çàêëþ÷åíèÿ. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, äàâàøå äîáðè ðåçóëòàòè â äúëãîñðî÷åí ïëàí íå ñàìî ïðè äåöàòà. Ðîäèòåëèòå ñúùî áåëåæåõà íàïðåäúê. Íà ïúðâî ìÿñòî, ðîäèòåëèòå ïðàêòèêóâàùè òîçè ìåòîä, ìíîãî ïî-áúðçî ðàçâèâàõà ñàìîóâåðåíîñò ñïðÿìî äåòåòî ñè. Òå èçïîëçâàõà íàøèòå îñíîâíè ñúâåòè, íî ÷óâñòâàõà ñåáå ñè äîñòàòú÷íî ñïîêîéíè è óâåðåíè, çà äà ðàçâèÿò ñâîé ñîáñòâåí ñòèë íà ðîäèòåëñêà ãðèæà, ñòúïâàù âúðõó îíåçè ïðàêòèêè, êîèòî äåéñòâèòåëíî ðàáîòåõà çà òÿõ, çà áåáåòî èì è áÿõà ñúîáðàçåíè ñ íà÷èíà èì íà æèâîò. Ïî âðåìå íà êîíòðîëíèòå ïðåãëåäè âèíàãè ïèòàõ ðîäèòåëèòå „Åäè-êîå ñè ðàáîòè ëè?“ è âèíàãè ãè ñúâåòâàõ äà ïðàâÿò ïåðèîäè÷íî ïðåîöåíêà íà ïîëîæåíèåòî è äà èçîñòàâÿò îíåçè ïðàêòèêè, êîèòî âå÷å íå äåéñòâàò. Ïðàêòèêà, êîÿòî å áèëà åôåêòèâíà íà îïðåäåëåí åòàï îò ðàçâèòèåòî íà äåòåòî, ìîæå èçîáùî äà íå äåéñòâà ïî-êúñíî. Íÿêîè áåáåòà íàïðèìåð îòíà÷àëî ñïÿò ìíîãî ñïîêîéíî â ëåãëîòî ïðè ðîäèòåëèòå ñè, íî ïî-êúñíî âå÷å ñòàâàò íåñïîêîéíè è íàñòîÿâàò äà áúäàò ïðåìåñòåíè äà ñïÿò íÿêúäå äðóãàäå. Äðóãè áåáåòà ïúê îòíà÷àëî ñïÿò ïîäîáðå ñàìè, íî òðÿáâà äà ïðåìèíàò íà ðåæèì íà ñïîäåëåí ñúí ïðåç ïî-êúñíèòå ìåñåöè. Òåçè ñåìåéñòâà ðàç÷èòàò íà ñàìèòå ñåáå ñè è íà ðåàêöèèòå íà áåáåòî ñè ïðè îïðåäåëÿíåòî íà ñïåöèôè÷íèÿ ñè ðîäèòåëñêè ñòèë, à íå íà ïðàâèëà, ÷óòè îò ñúñåäêèòå.
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 21
ÄÚËÃÎÑÐÎ×ÍÈ ÅÔÅÊÒÈ ÎÒ ÐÎÄÈÒÅËÑÊÀÒÀ ÃÐÈÆÀ, ÎÑÍÎÂÀÍÀ ÍÀ ÂÐÚÇÊÀÒÀ Îò íàøèÿ îïèò ñ ðàçëè÷íè ñåìåéñòâà ïðåç ïîñëåäíèòå òðèéñåò ãîäèíè ïðàêòèêà â ïåäèàòðèÿòà è ñëåä îáùàòà îöåíêà íà ìíîæåñòâî íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ, íèå óñòàíîâèõìå â îáùè ëèíèè â êàêâè õîðà åâåíòóàëíî ñå ïðåâðúùàò äåöàòà, îòãëåäàíè ïî òîçè íà÷èí. Òå ñòàâàò: ● ● ● ●
●
●
ïî-óìíè; ïî-çäðàâè; ïî-÷óâñòâèòåëíè; ñ ïî-ñèëíà ñïîñîáíîñò çà ñú÷óâñòâèå êúì äðóãèòå; ïî-ëåñíî ñå äèñöèïëèíèðàò è âúçïèòàâàò; æèâåÿò ñâúðçàíè ïî-ñèëíî ñ õîðàòà, îòêîëêîòî ñ âåùèòå.
Îñâåí òîâà ðîäèòåëèòå, ïðàêòèêóâàùè íàøèÿ ìåòîä, èçãëåæäà èçïèòâàõà â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí óäîâîëñòâèå îò òîâà äà áúäàò ðîäèòåëè. Ïîáúðçî ñå ñáëèæàâàõà ñ áåáåòî ñè.  ðåçóëòàò îò òîâà òå ïðåïîäðåæäàõà íà÷èíà ñè íà æèâîò è ðàáîòíèòå ñè ãðàôèöè òàêà, ÷å òå âå÷å äà âêëþ÷âàò áåáåòî èì. Ðîäèòåëñòâî, ðàáîòà, ïúòóâàíèÿ, ïî÷èâêà è ñîöèàëåí æèâîò – âñè÷êî ñå ïðåóñòðîéâà òàêà, ÷å äà âêëþ÷âà è íîâèÿ ÷ëåí íà ñåìåéñòâîòî. Òåçè ðîäèòåëè ïðàâåõà âñè÷êî òîâà, çàùîòî èñêàõà äà ãî íàïðàâÿò.  òå÷åíèå íà ãîäèíèòå àç çàáåëÿçàõ îùå åäíî êà÷åñòâî, îñîáåíî õàðàêòåðíî çà ðîäèòåëè è áåáåòà, æèâååùè â äúëáîêà âðúçêà: òÿõíàòà ÷óâñòâèòåëíîñò. Òÿ ñå ïðåõâúðëÿøå âúâ âñè÷êè
àñïåêòè îò æèâîòà íà ñåìåéñòâîòî: áðàê, ðàáîòà, ñîöèàëíè âðúçêè, êàêòî è â èãðàòà íà äåöàòà. Ìîÿò îïèò ïîêàçâà, ÷å ÷óâñòâèòåëíîñòòà (è ó ðîäèòåëèòå, è ó äåòåòî) å íàé-çàáåëåæèòåëíèÿò åôåêò îò ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà. Êîãàòî ïîðàñíàò, äåöàòà, îòãëåäàíè ïî òîçè íà÷èí, äúëáîêî ñå ðàçñòðîéâàò ïðè âñÿêà íåðåäíà èëè íåñïðàâåäëèâà ñèòóàöèÿ. Ïðîÿâÿâàò ñú÷óâñòâèå êúì äðóãè äåöà, êîèòî ïëà÷àò, è áúðçàò äà èì ñå ïðèòåêàò íà ïîìîù è äà ãè óñïîêîÿò. Êàòî òèéíåéäæúðè ñå òðåâîæàò ñèëíî îò ñîöèàëíèòå íåïðàâäè è íåèçìåííî ïðàâÿò íåùî, ñ êîåòî äà ãè ïîïðàâÿò. Òå ñå ïðåâðúùàò â äåöà, àíãàæèðàíè ñ äðóãèòå! Êîðåíèòå íà ëè÷íîñòòà èì ïîòúâàò äúëáîêî âúâ âúòðåøíàòà èì ÷óâñòâèòåëíîñò è ïî òàçè ïðè÷èíà òå ïðîÿâÿâàò ñêëîííîñò äà îïèòâàò äà ïëóâàò ñðåùó òå÷åíèåòî, äà ñå èçïðàâÿò ñðåùó òðóäíîñòèòå. Òåçè äåöà ïðè÷èíÿâàò ïðîìåíè â ìåæäó÷îâåøêèòå îòíîøåíèÿ è èìàò ïîòåíöèàë äà ñòàíàò âîäà÷è è çàêîíîäàòåëè íà åäèí áúäåù ïî-äîáúð ñâÿò. Äðóãà ñïîñîáíîñò, êîÿòî ñúì çàáåëÿçàë ó äåöà, îòãëåæäàíè ïî íàøèÿ ìåòîä, å âúçìîæíîñòòà èì äà óñòàíîâÿâàò áëèçîñò. Òå ñå íàó÷àâàò äà ñå ïðèâúðçâàò äúëáîêî êúì äðóãè õîðà, à íå êúì ïðåäìåòè. Äîðè â íàøèÿ âèñîêîòåõíîëîãè÷åí ñâÿò òå ñå ïðåâðúùàò â ñúðäå÷íè õîðà. Äåòå, îòðàñíàëî â ïðåãðúäêè, å ñâèêíàëî íà âðúçêà ñ äðóã ÷îâåê è ñå ÷óâñòâà ñïîêîéíî è óäîâëåòâîðåíî ïðè ó÷àñòèå âúâ âñÿêàêâè ìåæäó÷îâåøêè îòíîøåíèÿ. Òàêîâà äåòå å ïî-âåðîÿòíî äà ñúçäàäå ñèëíè âðúçêè ñ âðúñòíèöèòå ñè, à êàòî âúçðàñòåí çà íåãî â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí ùå áúäå âúçìîæíî äà ðàçâèå äúëáîêà áëèçîñò ñ áúäåù ïàðòíüîð. Äåòåòî, îòãëåäàíî ÷ðåç ðîäèòåëñêà ãðèæà, îñ-
22 НАЧАЛОТО: ОСНОВИ НА ГРИЖАТА ЗА БЕБЕТО
íîâàíà íà âðúçêàòà, ñå íàó÷àâà äà äàâà è äà ïîëó÷àâà ëþáîâ. Íàøèÿò ïîäõîä å ñèëíî ñúâðåìåíåí. Äíåøíèòå äåöà ñà áîìáàðäèðàíè îò âñå ïîâå÷å è ïî-ñåðèîçíè âúçäåéñòâèÿ îò ñòðàíà íà åëåêòðîííèòå ñðåäñòâà çà èíôîðìàöèÿ – íàïðèìåð çàòðóïàíè ñà ñ êîìïþòúðíè èãðè. Òúé êàòî òîâà òåõíè÷åñêî ðàçâèòèå áåç ñúìíåíèå ùå ïðîäúëæè, íàé-äîáðîòî, êîåòî äîáðèòå ðîäèòåëè ìîãàò äà ñå íàäÿâàò äà ñòîðÿò, å äà íàìàëÿò ñèëàòà íà âëèÿíèåòî ìó âúðõó äåöàòà. Ðîäèòåëñêàòà ãðèæà, îñíîâàíà íà âðúçêàòà, îñèãóðÿâà â ñàìîòî íà÷àëî íà æèâîòà îòíîøåíèÿ íà äúëáîêà ñúðäå÷íîñò, êîÿòî ùå ïîäãîòâè äåöàòà äà ìîãàò äà îöåëåÿò ïî-óñïåøíî âúâ âèñîêîòåõíîëîãè÷íèÿ ñúâðåìåíåí ñâÿò. Òàêà ìíîãîêðàòíî ñå ïîâèøàâà âúçìîæíîñòòà â áúäåùå òåçè äåöà äà ïðåäïî÷èòàò âðúçêèòå ñ õîðà, à íå ïðèâúðçàíîñòòà êúì âåùè. Äåöàòà, îòãëåäàíè ïî âàøèÿ ìåòîä, âúçïèòàâàò ëè ñå ïî-ëåñíî? Ïîñòèãàíåòî íà äèñöèïëèíà – ìàãè÷åñêàòà äóìè÷êà, êîÿòî âñè÷êè î÷àêâàòå – å ïî-ëåñíî è çà ðîäèòåëèòå, ïðàêòèêóâàùè îòãëåæäàíå îñíîâàíî íà âðúçêàòà, è çà òåõíèòå äåöà. ×óâñòâèòåëíîñòòà, êîÿòî òåçè ðîäèòåëè ðàçâèâàò, èì ïîçâîëÿâà äà âèæäàò íåùàòà îò ãëåäíàòà òî÷êà íà äåòåòî. Åòî ïðèìåð. Åäèí îò íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå ïðîáëåìè, ñ êîèòî ñå ñáëúñêâàò ðîäèòåëèòå íà äåöà íà âúçðàñò 2-4 ãîäèíè, å ðàçïðàâèÿòà, êîÿòî íåèçìåííî âúçíèêâà, êîãàòî äåòåòî áèâà ïîìîëåíî äà ñïðå äà ïðàâè íåùî, çàùîòî å „âðåìå äà ñè òðúãâàìå“. Õèëÿäè ðîäèòåëè ñà ìè êàçâàëè: „Òîé ïðîñòî íå ìå ñëóøà.“ Ïðåç ãîäèíèòå ñúì íàáëþäàâàë êàê Ìàðòà ñå ñïðàâÿ ñ òîçè ïðîáëåì ïðè íàøèòå äåöà. Òúé êàòî ÷óâñòâèòåëíîñòòà º ïîçâîëÿâàøå äà ïîãëåäíå
íà íåùàòà îò äåòñêàòà ãëåäíà òî÷êà, òÿ îòëè÷íî ðàçáèðàøå çàùî âúçíèêâàò êàðàíèöè âñåêè ïúò, êîãàòî òðÿáâà äåòåòî äà ñå ðàçäåëè ñ äðóãàð÷å èëè äà ñïðå äà èãðàå, ïðåäè ñàìîòî òî äà å ðåøèëî äà ãî ñòîðè. Òÿ ñå ñïðàâÿøå ñ òåçè ñèòóàöèè ÷ðåç åäíà ïðàêòèêà, êîÿòî ñàìà íàðè÷àøå ïðèêëþ÷âàíå. Íÿêîëêî ìèíóòè ïðåäè âðåìåòî çà òðúãâàíå, Ìàðòà êëÿêàøå íà ïîäà äî äåòåòî è ìó ïîðú÷âàøå äà êàæå „Äîâèæäàíå“ íà èãðà÷êèòå åäíà ïî åäíà èëè íà äðóãèòå äåöà, ñ êîèòî ñè èãðàå â ìîìåíòà. Òîçè ïîäõîä, èçïúëíåí ñ ÷óâñòâèòåëíî ðàçáèðàíå, äàâà âúçìîæíîñò è âðåìå íà äåòåòî ñàìš äà ïðèêëþ÷è èãðàòà. Ðîäèòåëèòå, ïðàêòèêóâàëè íàøèÿ ïîäõîä, ñå ðàçáèðàò ïîëåñíî ñ ïîäðàñòâàùèòå ñè äåöà. Äèñöèïëèíàòà íå å íåùî, êîåòî ìîæåòå äà íàëîæèòå âúðõó äåòåòî. Ñ äâå äóìè, äèñöèïëèíàòà çàïî÷âà îò òîâà äà îïîçíàåòå äåòåòî ñè îòëè÷íî è äà ìó ïîìîãíåòå òî ñàìîòî äà ñå ÷óâñòâà äîáðå. Äåòå, êîåòî ñå ÷óâñòâà òàêà, å ìíîãî ïî-âåðîÿòíî äà ðåàãèðà äîáðå è â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí å êîíòðîëèðàíî îò ñâîÿ ñîáñòâåíà âúòðåøíà ñèñòåìà çà ðåä, îòêîëêîòî îò âúíøíî íàëîæåíè ñèëè. Ðîäèòåëèòå, êîèòî ðàçáèðàò äåòåòî ñè, ìíîãî ïîäîáðå ìîãàò äà ñõâàíàò ðåàëíèòå ìîòèâè çà ïîâåäåíèåòî ìó è äà ãè ïðåíàñî÷àò â æåëàíàòà îò òÿõ ïîñîêà. Äúëáîêî ñâúðçàíîòî ñ ðîäèòåëèòå äåòå æåëàå ìàìà è òàòêî äà ñà äîâîëíè îò íåãî. Äèñöèïëèíàòà ïðåäñòàâëÿâà îòíîøåíèÿ, êîèòî ìîãàò äà áúäàò îïèñàíè ñ åäíà äóìà – äîâåðèå. Äåòåòî, êîåòî ñå äîâåðÿâà íà àâòîðèòåòíà ôèãóðà, ìîæå äà áúäå âúçïèòàâàíî ïî-ëåñíî. Àâòîðèòåòíà ôèãóðà, êîÿòî ðàçáèðà äåòñêîòî ïîâåäåíèå, å ïî-äîáúð âúçïèòàòåë. Ðîäèòåëèòå, ïðàêòèêóâàëè íàøèÿ ìåòîä, ìíîãî ïî-óñïåøíî èçðàçÿâàò òîâà êàêâî ïîâåäåíèå èçèñêâàò,
УСТАНОВЯВАНЕ НА ВРЪЗКАТА: КАКВО ОЗНАЧАВА ТОВА 23
à äåöàòà, îòãëåæäàíè ïî òîçè íà÷èí, ìíîãî ïî-ëåñíî ðàçáèðàò êàêâî ïîâåäåíèå ñå î÷àêâà îò òÿõ. Ñâúðçàíèòå ñ ðîäèòåëèòå äåöà ñå âúçïèòàâàò ïîëåñíî. Åäèí äåí â êàáèíåòà íàáëþäàâàõ êàê åäíà ìàéêà ñå îòíàñÿøå êúì áåáåòî ñè. Òÿ ñúðäå÷íî ãî ãóøêàøå, íàêúðìè ãî, êîãàòî òî ïîäàäå ñèãíàë çà òîâà, è ñè ïîèãðà ñ íåãî, êîãàòî ìó ñå äîèãðà. Ìàéêàòà è áåáåòî èçãëåæäàõà â ïúëíà õàðìîíèÿ. Íå ìîæàõ äà ñå ñäúðæà è º êàçàõ: „Óìååòå äà ñúçäàâàòå äèñöèïëèíà.“ Ñåðèîçíè ïðîáëåìè ñ äèñöèïëèíàòà âúçíèêâàò, êîãàòî ìåæäó äåòåòî è ðîäèòåëèòå ñå îáðàçóâà äèñòàíöèÿ. Âñåêè îòäàëå÷åí îò äåòåòî ñè ðîäèòåë çàïî÷âà äà ñå ãíåâè âñå ïîâå÷å íà ïðèíöèïà „íèùî íå ïîìàãà“ è ïîäõîæäà êúì âúçïèòàíèåòî ïî ñõåìàòà íà ïðîáàòà è ãðåøêàòà, îïèòâàéêè ðàçëè÷íè ÷óæäè ìåòîäè. Òîâà îáèêíîâåíî îùå ïîâå÷å ãî îòäàëå÷àâà îò äåòåòî. Íåñâúðçàíèòå ñ ðîäèòåëèòå ñè äåöà ñå âúçïèòàâàò ïî-òðóäíî, çàùîòî âèíàãè ïîäõîæäàò êúì íåùàòà îò ïîçèöèÿòà íà ãíåâà, à íå íà äîâåðèåòî. Ãîëÿìàòà îòïëàòà îò ñúðäå÷íàòà ðîäèòåëñêà ãðèæà å âúçìîæíîñòòà äà âèæäàø íåùàòà ïðåç î÷èòå íà äåòåòî ñè. Âúçïèòàíèåòî çàïî÷âà îò âðúçêàòà. Åäèí îò íàé-âàæíèòå äúëãîñðî÷íè åôåêòè îò íàøèÿ ìåòîä å ïðàêòèêàòà ñëåäâàíå íà ïðèìåðà. Íèêîãà íå çàáðàâÿéòå, ÷å âèå âñúùíîñò îòãëåæäàòå íå÷èè áúäåùè ñúïðóã èëè ñúïðóãà, ìàéêà èëè òàòêî. Ðîäèòåëñêàòà ïðàêòèêà, êîÿòî âèæäà îò âàñ, íàñëåäíèêúò
âè íàé-âåðîÿòíî ùå ïðèëàãà è êîãàòî ñàì ñòàíå ðîäèòåë. Äåöàòà çàïàìåòÿâàò íà÷èíà, ïî êîéòî ñà îòãëåæäàíè è òîçè ñïîìåí îñòàâà ñ òÿõ öÿë æèâîò. Âåäíúæ åäíà ïîçíàòà ìàéêà âëåçå â êàáèíåòà ñ íîâîðîäåíèÿ ñè ñèí Ààðîí è ñ òðèãîäèøíàòà ñè äúùåðè÷êà Òèôàíè, îòãëåæäàíà ïî íàøèÿ ìåòîä. Êîãàòî Ààðîí çàïî÷íà äà ìðúíêà, Òèôàíè äðúïíà ìàéêà ñè çà ïîëàòà è ñ ìíîãî ÷óâñòâî êàçà: „Ìàìî, Ààðîí ïëà÷å. Âçåìè ãî, ïîëþëåé ãî, ãóøíè ãî!“ Êàê ìèñëèòå, êàê ùå ïîñòúïâà Òèôàíè ñ íåéíèòå ñîáñòâåíè ïëà÷åùè äå÷èöà, êîãàòî ñàìà ñòàíå ìàéêà? Íÿìà äà ñå îáàæäà íà äîêòîðà, íèòî ùå ãëåäà êàêâî ïèøå â êíèãèòå. Òÿ ïðîñòî ùå ãè âçåìå íà ðúöå, ùå ãè ïîëþëåå è ùå ãè ãóøêà. Äîðè òèéíåéäæúðèòå ñëåäâàò ìîäåëèòå íà ðîäèòåëèòå ñè çà îòíîøåíèå êúì ìàëêèòå äåöà. Âåäíúæ äâàìàòà ñ Ìàðòà ñåäÿõìå â ãîñòíàòà è ÷óõìå êàê çàïëàêà äúùåðÿ íè Åðèí, êîÿòî áÿõìå îñòàâèëè äà ñïè íà íàøåòî ëåãëî. Òðúãíàõìå êúì âðàòàòà, íî ïëà÷úò èçâåäíúæ ñïðÿ. Ëþáîïèòíè, íèå íàäíèêíàõìå äà âèäèì êàêâî ñòàâà è îíîâà, êîåòî âèäÿõìå, ñòîïëè ñúðöàòà íè. Øåñòíàéñåòãîäèøíèÿò íè ñèí Äæèì (äíåñ òîé å äîêòîð Äæèì, ïåäèàòúð è íàø ïàðòíüîð â ñåìåéíèÿ ïåäèàòðè÷åí êàáèíåò „Ñèúðñ“) áåøå ëåãíàë äî Åðèí, ãàëåøå ÿ è íåæíî ÿ óñïîêîÿâàøå. Çàùî Äæèì áå ïîñòúïèë òàêà? Ïðîñòî ñëåäâàøå çàäàäåíèÿ îò íàñ ìîäåë, ÷å êîãàòî áåáåòàòà ïëà÷àò, âúçðàñòíèòå îòêëèêâàò.