vat*77

vat

77

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

16 nr.2 - mrt/apr 2019 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 77 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen zie ook de agenda op http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

14 MAART

20:00

Vrijzinnig Antwerpen en UPV wetenschapspopularisering

Lezing door Bleri Lleshi over zijn recent boek

“De Kracht van de Hoop” Bleri Lleshi, van Albanese afkomst, is een veelzijdige, jonge vader. Hij is naast politiek filosoof en jongerenwerker ook nog DJ en lesgever aan de UC Leuven-Limburg. Hij brengt een boodschap van hoop en positivisme in deze tijden van veranderingen, burn-out,... Ook die avond zal hij het hebben over solidariteit, spiritualiteit en de noodzaak van een liefdessamenleving. Een niet te missen avond, toegankelijk voor iedereen om energie op te laden!

21 MAART

19:30

Vernissage tentoonstelling

« (DIS)LOCATION \\ a Group show » Een groepstentoonstelling met Master studenten van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen en ENSAV La Cambre.

De jonge exposerende kunstenaars hebben elkaar leren kennen tijdens een residentie in het Frans Masereel Centrum. Onttrokken aan hun bekende omgeving reflecteerden ze over de invloed van een locatie, het individu versus het collectief en het gevaar van de macht der gewoonten voor de creatie. Deze tentoonstelling is een eerste luik in een reeks van tentoonstellingen op ‘verplaatsing’.

De tentoonstelling loopt tot 19 april, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u

15 MEI

19:30

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt en UPV Wetenschapspopularisering

Wat doet de gevangenis met een mens?

Onthullende debattenreeks (in heel Vlaanderen) Over gevangenissen en de mensen die er terechtkomen en werken weten we doorgaans niet veel meer dan wat ons via (straffe) verhalen, films en media bereikt.

Tijdens deze debatavond maken drie gasten die de problematiek van zeer nabij kennen*, hun opwachting, i.c. André Van Praet (rechter), Dirk Janssens (gevangenisdirecteur) en Sylke Vankeerberghen (advocate).

Deelname: € 1 (studenten, werkzoekenden, alumni VUB, VKP) /€ 7 UPV-leden /€ 8,50 niet-leden Informatie en inschrijven: http:// upv.vub.ac.be/aanbod/wat-doetde-gevangenis-met-een-mens-debatavond-antwerpen Aandacht: er is grote belangstelling voor dit debat; informeer eerst naar beschikbaarheid van plaatsen alvorens in te schrijven! * wegens beroepsomstandigheden is het mogelijk dat sprekers vervangen worden.

out of a

box

V r i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

Je vindt de activiteiten van out of a box ook op p.18-19 en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

04

EDITO Wie kon vermoeden dat de overvloed aan nieuwjaarswensen zo vlug zou overschaduwd worden door droevige berichten?

Op een zeer korte tijdspanne moesten we afscheid nemen van drie persoonlijkheden, die – elk op hun terrein - als een monument konden beschouwd worden.

08 18

vat

77

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: Het vlinderpaleis 8 Racisme 12 Wilfried Westerlinck 16 Agenda 18 Bezield en bedreigd 20 Dag dichter, kom naderbij 22 de Plejaden en “De zeven zusters” 25 Voor een vriend 26 In memoriam Hubert Dethier 27 Aforismen 28 ingerafdruk van verdriet 29 Poëzie

Op 10 januari verliet Guy Commerman ons: dichter, plastisch kunstenaar, medestichter van het literair tijdschrift Gierik & Nieuw Vlaams Tijdschrift waarin ook hij poëzie, verhalen, aforismen en essays publiceerde. Erick Kila omschrijft Guy - verder in dit nummer - als een ongeneeslijke romanticus, een pragmatische hoofdredacteur. We voegen daaraan toe: een gedreven vrijdenker, een vrijzinnig Antwerps humanist en - niet te vergeten - lid van onze HV-afdeling ‘Vrijzinnig Antwerpen’! We zullen hem missen…

Het werd slechts een week later bekend gemaakt, maar op 18 januari overleed Etienne Vermeersch: filosoof, ethicus, klassiek filoloog, scepticus en opiniemaker. De week na zijn verscheiden stonden de kranten ‘bol’ van opiniestukken, in memoriam’s en interviews met voormalige vrienden. Een redacteur vond het zelfs nodig om de invloed van Vermeersch te vergelijken met die van Jezus, een betrekkelijke ‘eer’ die ooit ook aan John Lennon toegeschreven werd. We kunnen ons voorstellen dat hij liever met deze laatste vergeleken werd.

Iets bescheidener en meer de werkelijkheid benaderend is de omschrijving van Johan Braeckman: “Etienne Vermeersch: de man die Vlaanderen hielp ontvoogden”.

Een van zijn laatste quote’s: “Ik sterf dankzij mijn levenswerk, maar mijn dood is geen statement” zal wellicht legendarisch worden…

Hubert Dethier, emeritus-hoogleraar Wijsbegeerte aan de VUB, overleed op 26 januari in Jette op 85-jarige leeftijd. De filosoof Dethier: erudiet, beminnelijk, empathisch, begrijpend, begeesterend, gerespecteerd en bewonderd, vooral door zijn studenten. Sommigen onder hen spraken over “nonkel Hubert”… Gustaaf Cornelis, oud-student, assistent en later prof aan de VUB, getuigt daarover, verder in dit nummer. In 1997 ontving Hubert Dethier de Prijs Vrijzinnig Humanisme, een erkenning voor zijn overtuigd vrijzinnig-humanistisch engagement.

De redactie brengt hiermee een bescheiden hulde aan deze drie vrijzinnige “monumenten” en betuigt haar medeleven aan hun familieleden en talrijke vrienden.

[ 3 ]

[ 4 ]

vat 77 

Het

vlinder

foto© Nick Hannes

Met het optrekken van het nieuwe Antwerpse gerechtsgebouw staken de bouwheren zelfbewust hun nek uit

vrijzinnig antwerps tijdschrift

paleis OPMERKELIJKE GEBOUWEN

We hebben het al een tijdje uitgesteld, maar we kunnen er niet aan ontkomen. Als we in Antwerpen het rijtje van ‘opmerkelijke gebouwen’ aflopen, dan komt het gerechtsgebouw (beter bekend als het ‘Vlinderpaleis’ en in de volksmond ook wel de ‘frietzakjes’ genoemd) daar voorzeker in voor.

W

aarom dan die twijfel? Opmerkelijk is het gebouw zeker, maar mooi? Dat is een punt van meningsverschil dat in Antwerpen wel leeft. We proberen hier het gebouw dus objectief te beschrijven en te bekijken.

Het ‘Vlinderpaleis’ is gelegen in het zuiden van de stad Antwerpen, aan de Bolivarplaats, waar vroeger het Zuidstation geves-

tigd was. Opmerkelijk is uiteraard dat het onder het gebouw de Bolivartunnel, als verbinding tussen de leien en de ring, loopt.

Het gebouw beslaat 78.000 m² en omvat 6 grote, glazen vleugels van 4 verdiepingen, vandaar ook de benaming ‘Vlinderpaleis’ die haar oorsprong vond in het bovenaanzicht. Vanuit de lucht of op een grondplan kan men er de zes vleugels van een vlinder in vinden.

Het gebouw werd ingehuldigd op 28 maart 2006 door Koning

Met de architectuur van het gebouw kwam er ook een breuk met de ‘Vlaamse’ stijlconventies

[ 5 ]

[ 6 ]

vat 77 

Albert, in het bijzijn van de toenmalige minister van Justitie Laurette Onkelinx, minister Didier Reynders, gouverneur Camille Paulus en burgemeester Patrick Janssens en uiteraard, de Antwerpse politieke, politionele en gerechtelijke top.

Met het optrekken van het nieuwe Antwerpse gerechtsgebouw staken de bouwheren zelfbewust hun nek uit. Kritiek liet niet lang op zich wachten, niet in het minst wegens de aanzienlijke prijsoverschrijdingen en de twijfelachtige budgettaire goocheltrucs die daaruit volgden. Het gebouw kostte nl.

280 miljoen euro, of bijna vier keer het oorspronkelijk geraamde bedrag…

Met de architectuur van het gebouw, ontworpen door architect Richard Rogers, ook bekend door realisaties zoals het Centre Pompidou in Parijs en de Millennium Dome in Londen, kwam er ook een breuk met de ‘Vlaamse’ stijlconventies. Een vergelijking met het Gentse gerechtsgebouw van de hand van de architecten Stéphane Beel en Lieven Achtergael – een jaar later geopend – laat daarover geen twijfel.

Beide gebouwen beantwoorden nochtans aan zeer logische en vergelijkbare vereisten, i.c. een zo groot mogelijke centralisatie van de rechtbanken, in een ‘transparant’ gebouw, die een hedendaagse gerechtelijke cultuur konden uitbeelden, zeker in de nasleep van de Dutroux-affaire en de Witte Mars.

De opdrachtgever - Regie der Gebouwen – schreef in 1998 twee parallel lopende internationale architectuurwedstrijden uit; de opdracht werd sterk bepaald door de keuze van een site met een geladen geschiedenis: de plek ten zuiden van de historische stad Antwerpen waar de voormalige stadswallen en de Schelde elkaar ontmoetten. Hier bouwden de Spanjaarden hun citadel en verrees in de negentiende eeuw een pompeus stationsgebouw als symmetrisch eindpunt van de langste rechte boulevard van de stad: de Amerikalei. Sinds een paar decennia vormt deze sleutellocatie de overgang tussen de Antwerpse binnenstad en een complex spaghettiknooppunt van wegen met ontwikkelingspotentieel.

In 1999 werd het winnende team bekend gemaakt: de T.V. Richard Rogers Partnership / VKStudio / Ove Arup & Partners, die in 2000 met de eigenlijke studie konden beginnen. Het ontwerp won in 2008 de International Architecture Awards van The Chicago Museum.

Architect Rogers gebruikte voor zijn ontwerp een eenvoudige strategie: drie rijen kantoren die uit-

geven op een centrale gang met zoveel mogelijk natuurlijk verlichte ruimtes. Geen hoogbouw (18m, schaaldaken niet inbegrepen), maar – gezien er geen echte beperking was in grondoppervlakte –wel breed genoeg (i.c. 300m!) om alle kantoorfuncties en griffies te huisvesten (die doelstelling werd in feite niet bereikt: het Hof van Assisen kreeg een vaste ‘stek’ in het oude gerechtshof en ook het Hof van Beroep is nog steeds gevestigd in het reeds lang afgeschreven gebouw aan de Waalsekaai).

Het centraal punt ligt op de as van de Amerikalei, daarmee verbonden door een open plein, de Bolivarplaats. Op dat knooppunt vind men dan een grootse “Salle des pas perdus”, een centrale ontvangstsruimte waar de publieke circulatieassen van het gebouw op uitkomen en gelegen op een verdie-

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Architect Rogers gebruikte voor zijn ontwerp een eenvoudige strategie

ping, hoog boven de begane grond en toegankelijk via een monumentale – fluogele - trap vanop de Bolivarplaats. De trap is 42,40 meter lang en 14,80 meter breed en overbrugt een hoogteverschil van ruim 8 meter. Het is stalen draagstructuur op een betonnen fundering die die de houten treden en bordessen draagt.

De zittingzalen vinden we dan op de bovenste verdieping van de kantoorgedeeltes, zodat ze ruim voorzien zijn van natuurlijk licht en een uitzicht bieden op de wolkenhemel en de stad.

En dan de 6 ‘punthoeden’, die het dak vormen van de grote zittingszalen en zowat de belangrijkste herkenningspunten van het gerechtshof vormen. Daarnaast nog 26 kleinere schaaldaken, die de kleinere zittingzalen overkappen en ook aan de binnenkant een karaktervolle uitstraling krijgen door de houten binnenbekleding, die zichtbaar is in de zittingzalen.

Wetenswaard is daarbij dat de hyperbolische paraboloïden (driedimensionaal, zadelvorm) in een Hobokens atelier gemonteerd werden als door elkaar gevlochten, gelijmd gelamelleerde vurenhouten balken. Vervolgens werden ze beplankt en bekleed met een waterdichting, minerale wol en een buitenhuid van gefelst inox, waarbij de inoxplaten met een vouwnaad aan elkaar worden gezet om zo een roestvrijstalen dakbekleding te vormen met het opvallende glanzend oppervlak.

Het gebouw neemt een prominente en zeer beeldbepalende plaats in Antwerpen. Al wie via de Kennedytunnel de stad binnen rijdt, passeert deze, op z’n minst zeer opvallende, constructie. Naast het Havenhuis en het MAS is het gerechtsgebouw voorzeker een blikvanger, al dan niet voor de toeristen…

Bronnen: https://id.erfgoed.net/ erfgoedobjecten/207950 https://www.vai.be/nl/project/ gerechtsgebouw-antwerpen Foto’s VAI: Jan Kempenaers

LEIF Antwerpen nodigt u graag uit op haar symposium

‘Voor ik vergeet, euthanasie bij dementie en wils­ ombekwaamheid’.

23

Het symposium vindt plaats op zaterdag 23 maart 2019 van 9:00u tot 12:30u in De Nieuwe 09:00 Vrede, Vredestraat16, 2600 Antwerpen (Berchem) N A A RT

“Mensen die lijden aan dementie moeten euthanasie kunnen krijgen” schreef Wim Distelmans - professor oncoloog en voorzitter van LEIF - enkele maanden geleden in een open brief. Volgens de huidige euthanasiewet komen patiënten enkel in aanmerking als ze bewust en wilsbekwaam zijn.

Die wet geeft aan elk persoon die meerderjarig is én wilsbekwaam de mogelijkheid een wilsverklaring ‘euthanasie’ op te stellen. De ontgoocheling is echter groot als de opsteller vaststelt hoe beperkt het toepassingsgebied is. Alleen een onomkeerbare coma is van toepassing, dementie of andere vormen van ‘verworven’ wilsonbekwaamheid zoals bij een hersentumor komen niet in aanmerking.

De euthanasiewet is 17 jaar oud. Moet ze uitgebreid worden voor dementie en andere vormen van wilsonbekwaamheid?

Op het symposium komen experten aan het woord.

Acteur Warre Borgmans brengt een verhaal.

Alle inhoudelijke en praktische informatie en de mogelijkheid tot inschrijven vindt u op <www.leifantwerpen.be> Hebt u nog vragen? Stuur een mail naar info@leifantwerpen.be.

antwerpen

[ 7 ]

RACIS vat 77

COLUMN



Max Schneider

[ 8 ]

J

Waar is de tijd dat wij, de vrijzinnig humanisten, zonder nuance, zonder ja…maar, zonder meer antiracisten waren? Toen was het dan ook veel eenvoudiger. Openlijk beleden racisme was iets voor ranzige figuren ter rechterzijde en die hadden niet goed opgelet tijdens de lessen recente geschiedenis. Dat clubje, daar wilden wij niet bij horen. Mensen met een iets andere huidskleur werden gediscrimineerd en daar deden wij niet aan mee, punt.

aja, jongens en meisjes, toen hingen er nog plaatjes aan het caféraam: Interdit aux NordAfricains. Volgens de cafébazen was dat geen racisme, maar werden ze zowaar verplicht, omdat de blanken – die heetten toen nog niet ‘wit’ - hun café anders voorbijliepen. Dat waren nog eens andere tijden. Als antiracist had je toen nog heldere doelstellingen; werk genoeg aan de winkel.

We zijn nu een aantal decennia verder en hoewel het racisme uiteraard nooit weggeweest is, lijkt het wel sterk veranderd. De zaak is er veel

Wacht nog even met steigeren, hopelijk krijg ik de kans uit te leggen wat ik bedoel

complexer op geworden. Hoezo veranderd? Is racisme, in welke vorm dan ook, dan niets waar je zonder meer tègen bent? En hier komt ze, de nuance, de relativering en het ja… maar. Wacht nog even met steigeren, hopelijk krijg ik de kans uit te leggen wat ik bedoel.

Wie de lovenswaardige taak heeft opgenomen zich tegen racisme te verzetten, doet er goed aan de argumentatie met de nodige zorg te kiezen of toch minstens een manier te vinden die niet contraproductief is.

Na WOII is men in het Westen zodanig geschrokken van de holocaust en

ISME vrijzinnig antwerps tijdschrift

de menselijke capaciteit om mekaar verschrikkelijke dingen aan te doen, dat herhaling onmogelijk scheen.

Think again, want de pogingen om het racisme radicaal uit te bannen kunnen we niet echt geslaagd noemen. Die zijn al even goed gelukt als het afschaffen van godsdienst onder Stalin en zijn vrienden. We zijn vandaag zeventig jaar later en het racisme in al zijn vormen van dom rabiaat tot wollig verpakt, is alom tegenwoordig. Hoewel inclusie, tolerantie en antiracisme hoog op ons ‘to-do’-lijstje staan vraag ik me soms af of we dat lovenswaardig streven wel efficiënt aanpakken. Het zou niet de eerste ‘Goede Bedoeling’ zijn die niet alleen weinig oplost, maar zelfs contraproductief uitpakt.

Het probleem met slechte argumenten ter verdediging van goede zaken is niet alleen dat ze niet werken, maar vooral dat ze onbedoelde en zelfs tegengestelde effecten heb-

Neen, hoe bont westerlingen het ook gemaakt hebben, de uitvinding van het racisme kun je niet in onze schoenen schuiven

ben. Een slecht argument drijft alleen de hielen van je opponent dieper het zand in zonder een meerwaarde aan de dialoog te leveren. Een fenomeen dat we ook in de politiek vaak zien opduiken.

Er zijn vooreerst een aantal mantra’s die iedereen blijft herhalen, maar die geen zoden aan de dijk brengen; eerlijk gezegd, omdat ze ook niet kloppen.

De eerste klassieker: ‘Je mag niet veralgemenen’ of, als je graag moeilijke woorden gebruikt:

‘De islam is geen monolithisch blok.’

Plus ettelijke variaties op dat thema, keuze zat. Als de ‘Je-mag-nietveralgemenen’-mantra zou kloppen dan wordt wetenschap bedrijven onmogelijk. Die is namelijk gebaseerd op empirische vaststellingen die onderzocht en gefalsifieerd werden om dan, tot bewijs van het tegendeel, veralgemeend te worden, zodat er voorspellingen mee gedaan kunnen worden. Godsdienst- en cultuurkritiek wordt onmogelijk, want ze gaan immers per definitie over groepen en niet over individuen. Als je niet mag veralgemenen, dan wordt het onmogelijk te spreken over wat voor groepsfenomeen dan ook. Een groep is iets anders dan een reeks individuen. Of gaan we ontkennen dat er verschillen zijn tussen Zweden en Italianen, tussen Vlamingen en Chinezen? Er kunnen zeer grote verschillen zijn tussen groepsleden onder-

[ 9 ]

[ 10 ]

vat 77 

ling, terwijl er tegelijkertijd duidelijke groepstendensen aan te tonen zijn, vergelijkbaar met familietrekken bij verder zeer diverse familieleden.

Een tweede klassieker: door godsdienst- of cultuurkritische opmerkingen praat je extreemrechtse populisten naar de mond. Die politiek correcte zwijgplicht lijkt me nu juist een van de vetste voedingsbodems voor dat polariserend populisme. Het heeft hen slapend rijk gemaakt. Ze hoeven immers de krant maar open te slaan om zonder probleem een voorbeeld te vinden van cultureel of godsdienstig gegenereerd gedrag waar je een vraagteken zou kunnen bij zetten. Als je dat uit politiek correcte deugdzaamheid verzwijgt, maak je hen tot helden die het wél durven zeggen. Een politieke partij, die vroeger nochtans de seculariteit hoog in het vaandel droeg, heeft er een flink stuk van haar achterban aan verloren.

In het antiracistisch discours krijg je ook vaak de indruk dat het Westen op z’n eentje het racisme heeft uitgevonden. Een vergissing die we te danken hebben aan het kolonialisme en het feit dat in de loop van de geschiedenis het Westen het economische en technologisch overwicht gehaald heeft. Als je twee racis-

Een slecht argument drijft alleen de hielen van je opponent dieper het zand in zonder een meerwaarde aan de dialoog te leveren

tische groepen tegenover elkaar zet is het natuurlijk de overwinnaar die zijn racisme kan doen gelden. Hebt u al eens een Arabier over een Berber horen spreken, iemand van Noord-Mexico over iemand van Zuid-Mexico, een Maleisiër over een Chinees en een Tutsi over een Hutu? Dan is Filip Dewinter een doetje hoor. Ik was ooit in Japan en wou ’s avonds een lokaal pintje drinken in de plaatselijke variant op onze cafés. Die zijn daar, wegens plaatsgebrek, vaak gestapeld zoals appartementen in een hoog gebouw en je moet aanbellen om binnen te kunnen. Ik werd van kop tot teen bekeken en zonder meer botweg de toegang geweigerd. Sindsdien begrijp ik iets beter onze ‘eigen’ gediscrimineerden. Neen, hoe bont westerlingen het ook gemaakt hebben, de uitvinding van het racisme kun je niet in

onze schoenen schuiven.

Ook een vaste waarde: dat wij 96 of 97 of 98 of verzin-maar-ietsprocent gemeen hebben met onze harige neef, de chimpansee en dat de genetische verschillen onder blanken groter zijn dan tussen witte en zwarte mensen. So what? Alsof racisme veel met genetica te maken zou hebben.

Racisme is zeer complex en de fenomenologie ervan draait rond sociologische, politieke en psychologische aspecten die allemaal een wij-zij-denken beïnvloeden. Dat vermaledijde wij-zij-denken is door en door biologisch en een antropologische constante. Iemands huidskleur is slechts het zichtbare ‘signaal’ dat iemand waarschijnlijk anders is en dus tot de zij-groep behoort. Het struikelblok is niet die kleur, maar het vermoeden en het vooruitzicht op anders zijn. Maar stél - ik zeg wel: stél! - nu eens bij wijze van denkoefening dat er wel een relevant genetisch verschil zou zijn. Ten slotte, die biologische verschillen zijn er overduidelijk; zwarte mensen zijn bijvoorbeeld veel gevoeliger voor sikkelcelanemie dan witte mensen ( een erfelijke bloedziekte die iets met malaria te maken heeft). Geen probleem uiteraard, the tricky stuff is natuurlijk het gen dat geen lichame-

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 11 ]

lijke, maar psychologische effecten zou hebben. In feite zou het trouwens toch wel biologisch heel eigenaardig zijn dat miljoenen jaren evolutie een aantal lichamelijke, zeg maar, hardware-verschillen voortbrengen, maar dat onze hersenen geen enkel verschil zouden vertonen. Wel, guess what, dat verschil bestaat. Het gen D4DR zou ( zou !!! allemaal onderzoeksstadium) een verschil geven in creativiteit, nieuwsgezindheid en ondernemingszin. Én het voorkomen van dat gen is niet gelijkmatig over alle rassen verspreid. Naar verluidt komt het veel vaker voor bij Oosterlingen dan bij witte mensen.

Stél dat dit waar is, dan is dat op geen enkele manier een argument pro racisme. Hier krijgen we te maken met een belangrijk wijsgerig principe, the natural falacy. Verlichtingsfilosoof David Hume beschreef het als volgt: Uit een ‘is’ volgt geen ‘ought’ of uit het feit dat iets natuurlijk is, volgt niet dat wij het daarom ook moreel goed moeten vinden.

Neen, wij hebben enkel behoefte aan slechts één regel, en dat is dat je een individu niet kunt aanspreken op de kenmerken van de groep waartoe zij behoort. De oplossing is uitdrukkelijk niet dat we dan maar niets meer over groepsverschillen zeg-

Verbod op beweringen over groepen maakt godsdienst- en cultuurkritiek onmogelijk

gen. We zagen al eerder dat het probleem niet bij de genetische verschillen zit - die wel bestaan maar in feite goeddeels irrelevant zijn - omdat ze zich hoe dan ook maar in ons gedrag manifesteren in combinatie met de omgevingsfactoren.

Verbod op beweringen over groepen maakt godsdienst- en cultuurkritiek onmogelijk. Dat heeft geleid tot een onzalig en onrealistisch cultuurrelativisme. Verbod op beweringen over groepen heeft onder andere de postmoderne onzin tot gevolg gehad dat je niet zou mogen zeggen dat een maatschappij waar vrouwen onderdrukt, homo’s van het dak gegooid en de evolutietheorie ontkend worden, een culturele achterstand hebben.

Heel wat mensen die vroeger absoluut niet in aanmerking kwamen voor de racismestempel voe-

len zich onterecht aangevallen als ze bijvoorbeeld vasthouden aan tradities zoals Zwarte Piet. Het is schrikken voor een doodgewone witte man als hij plots schuldig blijkt te zijn aan white supremacy want je huidskleur geeft je voorrechten of je die nu misbruikt of niet. En met de snowflakes op sommige universiteiten is het verschil tussen terecht antiracisme en lange tenen niet helemaal meer duidelijk. Iemand die vandaag met een witte huid geboren wordt draagt levenslang, als een soort erfzonde, de schuld van het kolonialisme op de schouders.

Het antiracisme krijgt mijn steun en applaus, maar het lijkt op sommige punten doorgeschoten en ik vrees dat dat tot de contraproductiviteit van een hysterische deugdzaamheid leidt.

Als je mensen die aan godsdienst- en cultuurkritiek doen, beschuldigt van racisme gaan ze uithuilen bij hen die, desnoods met de verkeerde ‘oplossingen’, wél de ‘zegeningen’ van de multiculturaliteit in vraag stellen. Het zware ranzige racisme dat je voorheen enkel in de krochten van het viscerale ‘denken’ tegenkwam begint zich daardoor verdund te verspreiden als een olievlek. En dat heeft het antiracisme, voor een niet onbelangrijk deel, aan zichzelf te wijten.

[ 12 ]

vat 77 

Wilfried

“Een mens is vooral niets anders dan wat hij zichzelf wijsmaakt”

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 13 ]

Westerlinck Jaak Gregoor, dirigent

MUZIEK

Beroemde vrienden…

Laatst bezocht ik voor de gezelligheid de tentoonstelling over ‘Leven & Dood’ in het MAS. Een wandeling via onder- en bovenwerelden doorheen de mystiek van ons tijdelijk verblijf op deze aardkloot.

Verzamelde mythes en rituelen in velerlei culturen omtrent het Grote Existentiële Raadsel en de finale confrontatie met Magere Hein.

Allesomvattende onwetendheid.

E

nkele uitgestalde religies bleken dan weer wel de dood en haar bijverschijnselen te kunnen doorgronden. Hun ondermaanse afgevaardigden, eerder ongure gluiperds, bedienen er zich van mistige retoriek om met manipulatieve stelligheid hun dogma’s te verklaren vanuit hun rechtstreekse lijn met een hierbovenmaals.

Ook wetenschappers en filosofen laten in deze expo hun licht schijnen over de queeste. Op het einde las ik een citaat van Jean-Paul Sartre: ‘De mens is niets anders dan wat hij van zichzelf maakt’. Op dat ogenblik bevond ik me helaas al in een dermate vergevorderde staat van balorigheid, dat ik deze zegswijze ongewild verwrong tot ‘Een mens is vooral niets anders dan wat hij zichzelf wijsmaakt’, aldus de grote Franse wijnkenner losjes parafraserend.

Laat ik het dus maar snel hebben over een man die zichzelf zo weinig mogelijk wijsmaakt, en de mystiek van leven, dood en verval bijkleurt door onverstoorbaar gestalte te geven aan beelden, verhalen en gevoelens via hedendaagse klassieke toonspraak. Hoed af voor componist, docent, producer, nog van alles, schone mens en gedreven verteller: Wilfried Westerlinck.

Jong in Leuven Wilfried Westerlinck (03.10.1945) heet eigenlijk niet Westerlinck.

Of toch. Enfin, hoe dat precies zit moet u hem zelf maar eens vragen.

Reken daarvoor op een uiteenzetting van plusminus 5 uren, waarbij u afwisselend van de ene in de andere verbazing en van uw stoel valt. Ook van het lachen. U kunt desgevallend ook wachten op de openbaring van deze hoogst eigenaardige stamboomvertakkingen per boek. Wilfried werkt als bezeten aan een schriftelijke getuigenis over dit onderwerp.

Waaromtrent ik u wel met zekerheid kan informeren is dat Wilfried jong was in Leuven, en opgroeide in drie nauw bemeten kamers - meer woonruimte was er niet voorhanden in het nochtans zeer grote ouderlijk kostershuis, dat voor de rest volgestouwd was met allerhande parafernalia en muziekinstrumenten.

In het genoeglijk Leuven van zijn jeugd wordt Wilfried op prille leeftijd besmet met het klassieke-muziek-virus. Hij gaat koorzingen in de abdij van Keizersberg, volgt piano en hobo aan het Stedelijk Conservatorium van Leuven, behaalt vervolgens Franstalige diploma’s muziektheorie aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, en verkast uiteindelijk naar het Conservatorium van

Een lang gekoesterde droom gaat voor hem in vervulling: voor de Radio werken

Antwerpen, waar hij Vormleer & Analyse doceert als assistent van ons aller betreurde collega Gust Verbesselt.

den BRT Geëquipeerd met al deze bagage gaat Wilfried Westerlinck in 1968 aan de slag als ‘losse medewerker klassieke muziek’ bij de BRT. Klassieke muziek wordt dan nog enkel in het weekend en ’s avonds uitgezonden. In 1971 neemt hij, samen met 300 andere gegadigden, deel aan het producerexamen van de BRT, waarvan er uiteindelijk 6 zullen slagen. Wilfried is erbij, en een lang gekoesterde droom gaat voor hem in vervulling: voor de Radio werken. De tijd van de gele briefkaarten! (Voor onze jonge lezertjes: dat waren ambachtelijk handgeschreven en per post verstuurde mails waarmee je kon deelnemen aan wedstrijden, aan inkomkaarten geraakte, of een plaatverzoek kon aanvragen. Inmiddels ietwat in onbruik geraakt.)

[ 14 ]

vat 77 

Wilfried wordt voor drie jaar (1972-1975) aangesteld als producer van het Radio Dansorkest.

In die functie ontvouwt de amusementswereld zich aan hem in de gedaante van het zogenaamde ‘lichtere genre’, overigens een artistiek ambacht als een ander. Hij houdt er in elk geval een grote bewondering over aan het stevige vakmanschap van muzikale klasbakken en multitalenten als Francis Bay, Etienne Verschueren en Freddy Sunder.

In 1975 wordt Wilfried Westerlinck verantwoordelijk voor een andere muziekcategorie, met name de programmering van kamermuziek bij de toenmalige klassieke muziekzender BRT 3. In deze functie ontplooit hij een breed scala aan initiatieven binnen en buiten de BRT, met tot 120 kamermuziekconcerten en -opnames per jaar. Herinner u de befaamde concertreeks in het Osteriethhuis met onder anderen het Haydnkwartet van Ervin Schiffer en Kati Sebestyen, onze fijne collega’s die ik eerder al portretteerde in dit blad.

Zijn bekommernis om de hedendaagse Belgische klassieke muziek geeft hij ook dan al gestalte door in elk concertprogramma minstens één Belgisch werk te voorzien.

Midzomernacht 23 juni 1990 transformeert de klassieke radiozender BRT 3 zichzelf tot ‘Radio 3.’ Mede onder impuls van Wilfried Westerlinck wordt de gedaantewisseling met grootse muzikale sier gevierd tijdens de eerste ‘Nacht van Radio 3’ in deSingel. Deze culturele orgie met een keur aan fijne muziekwaren, vertolkt door

Mijn muziek hoef je niet te analyseren.

Je moet er gewoon naar luisteren en ervan genieten

onze beste musici, staat hiermee op de kaart voor de volgende tien jaar. Tegelijkertijd ontvouwen Wilfried en zijn collegae producers een ander prachtig en even succesvol initiatief: ‘Radio 3 in de Stad’. De zender trekt de boer op met programma’s opgebouwd rond iconische figuren uit heimatten en andere rurale oorden als Aalst (L.P. Boon), Roeselare (Gezelle), Oostende (Ensor/Spilliaert), St.-Niklaas (De Vos Reinaert) en Rupelmonde (Mercator).

In 2001 houdt Wilfried het voor bekeken aan de Reyerslaan, en legt zich van dan af volledig toe op zijn grote passie: componeren.

De verhalenverteller Als docent Vormleer en Analyse kent Wilfried Westerlinck de klassieke genretradities natuurlijk als geen ander. Dit vertaalt zich in de strenge thematische logica van zijn vroege sonates en strijkkwartetten, stuk voor stuk structurele monumenten.

Een ander aspect van zijn oeuvre omvat zijn meer associatieve werken, niet minder vaktechnisch geordende composities, maar emanaties van persoonlijke gebeurtenissen en visuele indrukken. In deze stukken verklankt Westerlinck beeldende kunstwerken en vertelt hij waarachtige verhalen. Het sterk beschrijvend en intimistisch karakter van deze kamermuziekwerken ademt poëzie, zachte weemoed en verstilde dromerige vervoering, maar evengoed onstuimige energetische spanning, steeds geborsteld in een rijkgeschakeerd muzikaal kleurenpallet.

Tegelijkertijd schuwt hij in zijn composities niet de muzikale witz en de hem kenmerkende vrijbuiterij. Hij verlaat bewust het pad van het dodecafonisch en sereëel denken van zijn leermeesters, en strooit kwistig met compositorische spielereien en kwinkslagen: in de klassieke harmonieleer verboden parallelle kwinten, bewust foute walsaccenten, of hier en daar

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 15 ]

Hij schuwt in zijn composities niet de muzikale witz en de hem kenmerkende vrijbuiterij

een verdwaalde octotonische modus. Ook al eens bewonderende verwijzingen naar beroemde voorgangers als Beethoven en Bartók, knipoogjes naar August De Boeck, ‘geleende’ motiefjes van zijn grote voorbeeld Sibelius, en andere muzikale citaten.

Dit is natuurlijk muziek waar je naar moet Luisteren.

Compositieopdrachten werden hem toegewezen door onder meer het Belgisch Kamerorkest, de BRT, I Fiamminghi, Conservatorium Antwerpen, de Leuvense Universiteit, de Vlaamse Gemeenschap en Jeugd & Muziek Vlaanderen.

Wilfried fungeerde als gastcomponist op het Festival van Baltimore, en was een veelgevraagd jurylid op internationale compositiewedstrijden voor kamermuziek in Colmar, Evian, Besançon en Luxemburg.

In eigen land werd gerekend op zijn kennersoordeel bij de toekenning van compositieprijzen van de provincie Antwerpen, de Tenuto wedstrijd, en bij de selectie van het plichtwerk voor de Koningin Elisabethwedstrijd.

Zelf was hij trouwens laureaat van de Tenutowedstrijd in 1972, de Jef Van Hoofwedstrijd, en de compositiewedstrijd van de Provincie Antwerpen (1977), en ontving de Eugéne Baie Prijs, de Herman Roelstrate Prijs en de Visser-Neerlandia Prijs.

Maar aan zelfrelativering geen gebrek: ‘Mijn muziek hoef je niet te analyseren. Je moet er gewoon naar luisteren en ervan genieten.’ Als gewezen conservatoriumleraar analyse en vormleer kan dat tellen.

Uomo universale Tijdens onze gesprekken ter voorbereiding van dit portretje ontpopt Wilfried Westerlinck zich tot een ware homo universalis, een man die

met open blik en zonder mentale barrières om zich heen kijkt naar alle kunstvormen door de eeuwen heen. Tijdens zijn hele loopbaan, en nu nog, zet hij zich in voor de hedendaagse klassieke muziek, woont concerten bij van oude en nieuwe collega’s, staat studenten bij met raad en daad, en engageert zich in talrijke artistieke verenigingen en bestuursorganisaties.

Hij zetelde in verscheidene Sabamcommissies, was vertegenwoordiger van de Vlaamse componisten bij CeBeDem (het inmiddels ter ziele gegane Centrum voor Belgische Muziekdocumentatie), was secretaris van het Peter Benoitfonds, en is nog steeds bestuurslid van het Ernest Van der Eykenfonds en de Unie van Belgische Componisten.

Veel van zijn goed bestede energie gaat ook naar sociale ondersteuningsprojecten voor jonge musici als bestuurslid van het SWUK (Sociale Werken van Uitvoerende Kunstenaars).

Daarnaast was Wilfried Westerlinck te vinden als gastdocent op internationale compositiecursussen in Gdansk, Riga en Texas, en gaf hij lezingen over Belgische muziek in Riga, Lakeland en Miami.

Dezer dagen werkt hij aan een compositieopdracht van de Stad Leuven rond Het Laatste Avondmaal van Dirc Bouts. En als u hem verbaal aan het werk wil horen, loop dan eens langs bij de prachtige reeks Middagconcerten in Amuz, waar Wilfried elke vrijdag een korte inleiding en deskundige toelichting bij het programma geeft.

Ook mooi aan Wilfried Westerlinck is de tegendraadsheid waarmee hij geregeld als een rebelse jongeling op jaren ten strijde trekt tegen de huidige trend van marketingsgewijs opgedrongen artistieke standaarden, die hij op intelligent onderbouwde wijze vermaalt en onderuithaalt.

Old grumpy. Heerlijke man.

Bibliografie, oeuvre en discografie Wilfried Westerlinck: www.wilfriedwesterlinck.com

[ 16 ]

vat 77 

agenda maart

Agenda van Vrijzinnig Antwerpen en bevriende verenigingen (meer info ook bij de desbetreffende verenigingen)

21

7

Elke eerste maandag van de maand: De Grijze Geuzen Antwerpen – Vormingsnamiddagen (zie verder in agenda). Locatie (tenzij anders vermeld): Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen.

Tijdstip: 14:00u met voorafgaand: broodjeslunch vanaf 12:00u.

Willemsfonds Deurne Wijnproefavond – ZuidAfrikaanse wijnen Een negental Zuid-Afrikaanse wijnen, met karaffen water, spuugemmers en stokbrood: voldoende materiaal om professioneel te kunnen proeven. Een verhaal over het land, met foto’s van de wijndomeinen en uitleg over wijze waarop de wijnen geproduceerd worden.

Locatie: ‘Ons Huis’, Cogelsplein, 2100 Deurne Deelname: € 8

Elke zondag, 10:00u tot 14:00u, in het VC De Schakel Mechelen: ‘Parlé Poincaré’.

Neem vrijblijvend deel aan het debat zonder dogma’s. Met periodiek nieuwe hete hangijzers bekeken vanuit vrijzinnig humanistisch perspectief.

Humanistisch Verbond Schoten Filmvoorstelling “I, Tonya” Locatie: De Kaekelaar, Sint-Cordulastraat 11, 2900 Schoten. meer info: www.hvv-schoten.be

De Keukenprinsessen in het HuisvandeMens Antwerpen Elke maand toveren de lieftallige Keukenprinsessen – Bie, Rita en Mieke – het huisvandeMens Antwerpen om tot een heerlijk culinair en gezellig peperkoekenhuisje. Gewoon gezellig bij elkaar zijn, kletsen en af en toe eens een leuke activiteit. Deelname is gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens – antwerpen@demens.nu

1

Willemsfonds Mortsel/Edegem Toneelstuk “Oude Koeien” van Theater Paljas.

Locatie: zaal Kaleidoscoop, Molenstraat Mortsel

MAART 20:00

11 12

MAART 14:00

MA A R T 20:00

12

Vrijdenkend Lier De kwestie M(ohammed)… een gekaapte godsdienst door Eddy Daniels (journalist en onderzoeker) Islamofoben zeggen dat de Islam een onverbeterlijk gewelddadig systeem is, met het jihadisme van nature ingebakken. Islamofielen daarentegen stellen dat de “ware” Islam misbruikt wordt door een uitwas die dit schone geloof ten onrechte besmeurt. In zijn boek en deze voordracht geeft Eddy Daniels ze allebei gelijk én ongelijk. ..

Locatie: Stedelijke Colibrantzaal, Deensestraat 6-7, 2500 LIER MAART 20:00

MAART

4

Grijze Geuzen Antwerpen Alain Remue spreekt over de “Cel Vermiste Personen” AIain Remue is sinds de oprichting in 1995 hoofd van deze cel die als motto heeft ‘Zeg nooit, nooit”. Aan de hand van praktische voorbeelden zal hij ons tijdens deze voordracht op een boeiende wijze onderhouden over de werking van deze cel, zijn geesteskind. Daarna is er gelegenheid tot vraagstelling.

De lezing wordt (voorafgegaan door broodjeslunch – 12:00u) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen MAART 14:00

14

Vrijzinnig Antwerpen en UPV – Wetenschapspopularisering Lezing door Bleri Lleshi over zijn recent boek “De Kracht van Hoop”.

Een niet te missen avond, toegankelijk voor iedereen om energie op te laden!

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen MAART 20:00

19

Humanistisch Verbond Schoten Gespreksavond met prof. Bart Kerremans over “Het controversiële presidentschap van Donald Trump” Locatie: Kasteel van Schoten, Kasteeldreef 61 – 2900 Schoten meer info: www.hvv-schoten.be MAART 20:00

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt « out of a box » Vernissage tentoonstelling « (DIS) LOCATION \\ a Group show » Een groepstentoonstelling met Master studenten van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen en ENSAV La Cambre.

De jonge exposerende kunstenaars hebben elkaar leren kennen tijdens een residentie in het Frans Masereel Centrum. Onttrokken aan hun bekende omgeving reflecteerden ze over de invloed van een locatie, het individu versus het collectief en het gevaar van de macht der gewoonten voor de creatie.

Deze tentoonstelling is een eerste luik in een reeks van tentoonstellingen op ‘verplaatsing’.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen.

De tentoonstelling loopt tot 19 april, elke woe, do en vrij, van 14:00u tot 17:00u MA A R T 19:30

3

LEIFantwerpen Symposium “Voor ik vergeet… euthanasie bij dementie en wilsonbekwaamheid” Locatie: De Nieuwe Vrede, Vredestraat 31, 2600 Berchem Deelname: € 30 (lunch incl.)

Info, programma en inschrijven: https://leifantwerpen.be/activiteiten/ symposium-voor-ik-vergeet/ MA A R T 9:00

24

HV – Vrijdenkend Mortsel Aperitieflezing door Jan De Zutter – “Vertrouwen, basis van de samenleving” Locatie: Atheneum Mortsel, Ingang Molenlei 2 (Deuren 10.30, Aanvang lezing 11.00) Deelname: gratis – aanmelden via vrijdenkend.mortsel@gmail.com MA A R T 11:00

28

HV – Schijnvallei-Oostrand Lezing door Lieve Goorden over nanotechnologie.

Locatie: cultuurcentrum ’t Gasthuis in Wijnegem Inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@ gmail.com - Info: 0475 716111 MA A R T 20:00

29

“De Keukenprinsessen” Deelname: gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens – antwerpen@demens. nu Locatie: huisvandeMens Antwerpen, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen MA A R T 14:00

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 17 ]

april 1

Grijze Geuzen Antwerpen Guy Bultynck spreekt over “Fossiele brandstoffen, bouwsteen van onze samenleving vandaag, maar ook morgen” De lezing wordt (voorafgegaan door broodjeslunch – 12:00u) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen A PR I L 14:00

2

Vrijdenkend Lier Prof.dr. Jan TYTGAT toxicoloog K.U. Leuven, over Medicinale canabis : een verandering van het beleid ?

Prof. dr Jan TYTGAT - Toxicologie en Bramatologie K.U.Leuven - heeft met de econoom prof .dr DE GRAUWE en de criminoloog Tom DECORTE in 2017 een pleidooi gehouden voor een door de overheid gereguleerde cannabismarkt.

Als morfine als geneesmiddel wordt gebruikt, waarom dan ook cannabis niet? evidentie aanwezig zou zijn.

De afgelopen maanden leek het dat nog voor het einde van deze legislatuur de regering het medisch gebruik van cannabis zou legaliseren, minstens onder de vorm van een experiment.

Locatie: Aula van de Thomas More Hogeschool, Antwerpsestraat 99, 2500 LIER A PR I L 20:00

1

2

Humanistisch Verbond Schoten Filmvoorstelling “Lady Bird” Locatie: De Kaekelaar, Sint-Cordulastraat 11, 2900 Schoten meer info: www.hvv-schoten.be A PR I L 14:00

AP RI L 20:00

6

Willemsfonds Antwerpen Amuz in de SintAugustinuskerk en Jan Fabre Een rondleiding biedt een unieke blik achter de schermen van de voormalige kerk en de huidige concertzaal.

Aansluitend genieten we van een lekkere taart met koffie/thee à volonté.

Locatie: Amuz, Kammenstraat, 2000 Antwerpen Deelname: € 10 (incl. koffie/thee en taart) A PR I L 14:30

26

“De Keukenprinsessen” Deelname: gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens – antwerpen@demens. nu Locatie: huisvandeMens Antwerpen, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen A PR I L 14:00

mei 1

(tot de voorraad strekt) – Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘out of a box’ VOOR DE ‘TOEVALLIGE’ (?)

PASSANT… Koffie met koek, aangeboden door “out of a box” ME I 10:00

4

Socratisch gesprek Kennismakingsdag, met Kristof Van Rossem Info en inschrijven: http:// socratischgesprek.be Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen ME I 10-18

6

Grijze Geuzen Antwerpen Lezing doorDirk Van Duppen: “de supersamenwerker en zijn morele brein” (De lezing wordt voorafgegaan door broodjeslunch – 12:00u) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen ME I 14:00

7

Vrijdenkend Lier Geheugen en dementie lezing door Prof. dr Jan VERSIJPT, neuroloog, UZ/VUB Prof.dr.Jan VERSIJPT die de geheugenkliniek van het UZ Brussel leidt, overloopt niet alleen de diagnose en behandeling van geheugenklachten en dementie, met zijn mogelijkheden en beperkingen. Hij geeft ook aan wat kan helpen en wat niet en geeft tips voor alternatieve geheugenstrategieën en oefeningen van activiteiten en vaardigheden.

Locatie: Aula van de Thomas More Hogeschool, Antwerpsestraat 99, 2500 Lier ME I 20:00

15

UPV “Wetenschapspopularisering” en Vrijzinnig Antwerps Trefpunt Debat “Wat doet een dag gevanenis met een mens?”

Deelname: € 1 (studenten, werkzoekenden, alumni VUB, VKP) /€ 7 UPV-leden /€ 8,50 niet-leden PLAATSEN BEPERKT !!!

Inschrijven: http://upv.vub.ac.be/aanbod/ wat-doet-de-gevangenis-met-een-mensdebatavond-antwerpen Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “out of a box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen ME I 20:00

NOOIT VERGETEN 27 januari was het de internationale herdenkingsdag voor de Holocaust. Het was toen exact 74 jaar geleden dat het concentratiekamp en vernietigingscentrum van AuschwitzBirkenau bevrijd werd door geallieerde troepen. Kazerne Dossin lanceerde die dag een nieuwe memoriaalwebsite om de Belgische slachtoffers van de Holocaust te herdenken. Je kan op deze website heel het jaar terecht voor meer informatie over deze mensen, beeldmateriaal, persoonlijke verhalen,...

Je kan ook een kaarsje branden voor iemand die je in het bijzonder wil herdenken.

Opdat we nooit zouden vergeten wat er toen gebeurd is. ttps://kazernedossin.memorial/ herdenken/in-memoriam/

[ 18 ]

vat 77 

Bezield en

de natuur is nergens veilig voor

FOTOGRAFIE

Fotograaf en kunsthandelaar Christian Clauwers verlaat regelmatig zijn thuisbasis Antwerpen om in uithoeken van de aarde te zoeken naar het onbekende en het ongerepte. Zijn foto’s raken niet alleen aan betoverende schoonheid, maar ook aan een ‘inconvenient truth’: de natuur is nergens veilig voor de mens.

I

Erick Kila

n galerie Zeberg was van 25 oktober tot 21 november 2018 ‘A South Atlantic Odyssey’ te zien, de fotografische weerslag van een vijf weken durende scheepsreis naar stipjes land in de Antarctische Oceaan.

Bij de foto’s, die op verzoek nog steeds getoond worden in de galerie, verscheen een catalogus die niet alleen een artistieke, maar ook een documentaire waarde heeft. De foto’s van Clauwers komen tegemoet aan een verlangen naar schoonheid en prikkelen de zucht naar lokkende en vreemde verten. Maar er is gelukkig meer.

De context van de beelden wordt in de catalogus op een niet belerende manier duidelijk: de menselijke invloed op verfijnde ecosystemen, de niet aflatende ijver van de mens om in de ongerepte natuur een verdienmodel te ontplooien.

Zo komen we met Clauwers aan op South Georgia, een in 1775 door James Cook (her)ontdekt eilandje, dat omgeven wordt door ijskoude Antarctische waterstromen. Het nederzettinkje Grytviken, dat de fotograaf daar bezocht, roept gemengde gevoelens op. Het was tot 1966 een plek waar walvissen werden ‘verwerkt’. Dat had een aanzienlijke verkleining van de walvisstand in de zuidelijke wateren tot gevolg. De restanten van deze ‘bedrijvigheid’ (dierlijke resten, verlaten schepen en

installaties) zijn nog volop ter plekke aanwezig. Clauwers registreert ze sober, zonder artistieke extra’s, in doeltreffend contrast met zijn opnamen van de pure, want onbezoedelde, natuur. Een klein eiland dat maar iets boven het continent Antarctica ligt: dat moet de aandacht hebben getrokken van ontdekkingsreizigers.

Men wanted, for hazardous journey. Small wages, bitter cold, long months of complete darkness, constant danger, safe return doubtful.

Honour and recognition in case of success.

Sir Ernest Shackleton (1874 – 1922) verzorgde ooit deze oproep aan waaghalzen. Shackleton was een van de bekendste Zuidpoolavonturiers.

Op een van zijn expedities moest hij zelfs, in een kleine sloep, een gevaarlijke tocht naar South Georgia ondernemen om zijn op het onbewoonde Elephanteiland gestrande bemanning te redden. Het liep goed af, maar in 1922 overleed Shackleton onverwacht op een niet zo heroïsche manier. Hij kreeg twee hartaanvallen en ligt net buiten Grytviken begraven.

Clauwers’ fotoboek/catalogus wisselt foto’s van journalistieke aard soepel af met meer kunstzinnige foto’s.

De groepen pinguïns, waar South Georgia zo vermaard om is, worden via de cameralens op een bijzondere manier ‘bezield’. Het gaat feitelijk om een kolonie van niet vliegende zeevogels, maar Clauwers’ fotografie roept een beeld op van een vakan-

tieoord voor heertjes in lange jassen.

De ‘heertjes’ gaan beschaafd te water, houden staande receptie of staan met de handen in de zakken zo maar in het landschap. Wonderlijk.

En dan zwenkt de blik van de bekijker van al dit fraais alweer naar volgende eilanden. Natuurpracht met een donker randje.

De mens kan niet meer vrijblijvend genieten van de Zuid Atlantische vergezichten. Zo kon bijvoorbeeld Cough Island vanwege zijn beschermde status (belangrijk broedgebied van zeevogels) alleen op afstand bekeken worden. Het geeft duidelijk aan hoe kwetsbaar dit soort oorden is geworden.

Er is iets te zeggen voor de wijze waarop de fotograaf zijn onderwerp behandelt. Het beeld heeft uiteraard het primaat, maar aan de weergave van de natuur kleeft in deze tijd de verplichting om een subtiele ‘bijsluiter’ toe te voegen. Clauwers kent de juiste balans. En dat geeft dan toch ook de vrijheid om als het ware te verdwijnen in zijn meer abstracte foto’s. Het zijn uitsneden uit een ver van ons verwijderde wereld, subtiele composities waarin de natuur zich voordoet als louter kleur, beweging en gedachte.

A South Atlantic Odyssey, catalogus bij de gelijknamige expositie uitgave en info: J. M. Zeberg - Fine Art ; Vleminckstraat 3 - 2000 Antwerpen www.zeberg.com copyright foto’s: Christian Clauwers

vrijzinnig antwerps tijdschrift [Â 19Â ]

bedreigd

de mens

Een klein eiland dat maar iets boven het continent Antarctica ligt: dat moet de aandacht hebben getrokken van ontdekkingsreizigers

vat 77 

Dag dichter, Op 10 januari overleed de Antwerpse dichter Guy Commerman.

Tientallen jaren was hij de spil van het literaire tijdschrift Gierik. Liefde voor het geschreven woord ging bij hem hand in hand met een drang naar vrijheid in denken en kunst. Hij was een ongeneeslijke romanticus, maar evenzeer de pragmatische hoofdredacteur van ‘zijn’ Gierik.

Erick Kila

[ 20 ]

G

uys bundel ‘Wat het raadsel achterlaat’ mocht ik op 1 juni 2017 met een gesproken woordje ten doop houden. Een vrolijke doop wordt een luchtig in memoriam.

Dat past bij Guy. Nu God, de eeuwige trouw en de rente op spaarrekeningen dood zijn, is het raadsel het enige dat nog iets te bieden heeft. Het houdt een belofte in, een soort onbestemde hoop. Je moet natuurlijk wel voorzichtig omgaan met het raadsel. Zo mag je het bijvoorbeeld niet oplossen.

Guy Commerman gaat voorzichtig met het raadsel om. Het is in zekere zin zijn brandstof. Op opgewekt vermoeide toon doet Commerman verslag van zijn omgang met het ongrijpbare. Hij doet dat in gedichten. Om te beginnen noteert hij treiterig een deel van een versregel als titel van zijn bundel: Wat het raadsel achterlaat.

Het publiek krijgt daarmee een mededeling van onbepaaldheid toegeworpen, een nieuw raadsel eigenlijk. De argeloze lezer moet maar zien wat hij ermee doet.

Deze gebundelde gedichten zijn onmiskenbaar Guy. Er zit ironie in, soms ook iets bijtends. De kerk, de overheden, de dichtkunst en Guy zelf: ze dragen allen het raadsel in zich. Het raadsel van de lulligheid, van de lelijkheid en van de ongewilde berusting. Niets is meer te redden. Hoe vreselijk eigenlijk en tegelijk hoe verrukkelijk onafwendbaar.

Er rust een druppel op mijn hand.

Ik wil niet proeven want wellicht herken ik, de smaak.

Lieve geheime druppel uit een heelal, vreemd en sterfgeval.

Een traan van niemand dan?

Misschien van god, neen onmogelijk, verdriet is niet zijn ding, vergelding dan?

In het hart van de vrijdenker Guy Commerman heeft de Here een piepklein kamertje. Het is meer een bezemhok, van waaruit god dapper zijn straatje schoon probeert te vegen.

Ik maak de dienst niet uit van gore god en ongedierte, ik deins niet terug voor kruis en leedvermaak, ik wil verleiden en verblijden.

Lijden is geen beloning voor zalige dommerik.

Boei de devote herder die onderwerping preekt.

Vergiffenis is misval, apostels miskramen, een biecht is spiegelpaleis, vatikaan der armen.

Ik slurp gulzig een ooievaarsei leeg en zo weet ik bijna alles wat ik weten mag.

Zei ik daarnet dat God dood is?

Guy Commerman neemt het zekere voor het onzekere en blijft waakzaam.

Alleen poëten als Guy Commerman hebben nog oog voor het raadsel Welkom broeder, eindelijk het rijk van zegening en gezag ontvlucht, welkom in de ronde rechthoek waar evenwicht een schamele schuilplaats zoekt.

De poëzie van Guy Commerman is het resultaat van zelfonderzoek.

Hierbij gaat het niet om iets therapeutisch of om interessant-doenerij. Commerman is in de eerste plaats dichter. De zuiverste weergave van de innerlijke stem is voor hem een poëtische. In de diepste diepte van de dichter Commerman sluimeren zaken als spot, berusting, afschuw en ontroering. De dichter projecteert zijn innerlijkheden op de taal. Hij doet op heel eigen wijze verslag van de wisselwerking tussen zijn binnenwereld en de wereld om hem heen. Steeds in gedichten met een éénwoordige titel. Ook zijn stad, Antwerpen, biedt poëtisch materiaal.

Dag Paul, je stad is meer dan ooit bezet, Ik durf nauwelijks iemand te herkennen, dag dichter, kom naderbij, zeg mij je gedacht.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 21 ]

kom naderbij Guy Commerman

[ 1938 – 2019 ]

De argeloze lezer moet maar zien wat hij ermee doet Er is nergens iets belerends of bitters.

Commerman heeft er een patent op om zijn gedichten een ondertoon van gelijkmatige rustigheid mee te geven.

Maar, en dat is belangrijk, de vertrouwenwekkende rust die doorklinkt, stelt je bij nader inzien niet helemaal op je gemak. De gedichten schuren.

Veel is tevergeefs, verdwijnt of blijkt schijn. Waar begint toch het bordeel van schoonheid? Ja, daar heb je het al: is er iets waarlijk schoon, dan moet je ervoor betalen en dan moet je het ook nog delen met anderen…

In dit soort stemmingen en aanvallen van hoop en berusting zoekt Commerman naar woorden en naar wat achtergelaten is. Wel beschouwd is hij eigenlijk een chroniqueur, een wandelaar, een waarnemer die noteert en reflecteert. Zo kennen we Guy ook. Hij zwijgt, verraadt zelden emoties, selecteert wat hij wil horen en werkt intussen gestaag aan zijn poëtische kroniek.

Dit tijdsgewricht is luidruchtig, chaotisch en vaak kwetsend. Veel mensen banjeren er maar wat doorheen met oogkleppen op en doof voor dingen die niet het eigenbelang dienen. Achter het pokerface van Guy gaat een man schuil die zich in het geschreven woord kwetsbaar openhartig laat zien.

Ik weet het weer, ik beminde mensen.

Dat kwam vanzelf.

Het overviel me.

Vraag me niet waarom.

Daarom. Tijdelijk.

Ik weet dat ik geen vergissing ben, Ik werd evenzeer bemind.

Daarom. Soms.

Alleen poëten als Guy Commerman hebben nog oog voor het raadsel.

Het zit immers niet meer in de aangeharkte natuur. Het zit ook niet in de loopbaan of de verplichte tatoeage. Nee, het vermoeden van een raadsel wordt je onverwacht in een paar woorden, in een penseelstreek, gewaar. In een klein

ondeelbaar moment van absolute eerlijkheid. Van Guy Commmerman verschenen bij uitgeverij Kleinood & Grootzeer ‘Getuigenis van zinnen’ en ‘Wat het raadsel achterlaat’. Dit jaar zal bij deze uitgeverij ‘Verhalen van de zandloper’ verschijnen (poëzie). www.kleinood-en-grootzeer.com

[ 22 ]

vat 77 

de Plejaden en

“De zeven BOEKBESPREKING

[ LUCINDA RILEY ]

Lucinda Riley (1966, Lisburn, Noord-Ierland) is reeds meer dan 25 jaar actief is als auteur. Ze schreef haar eerste roman ‘Lovers and Players’ in 1992, toen nog onder haar meisjesnaam Lucinda Edmonds, en heeft er ondertussen meer dan twintig op haar conto. Hoewel ze - voornamelijk in het Engelse taalgebied - al enkele bescheiden successen oogstte, kan geen enkele roman de verkoopcijfers van de Zeven zussen-reeks evenaren.

D

ankzij het succes van die reeks wordt haar oudere werk opnieuw afgestoft en prominent in de rekken geplaatst.

Wereldwijd gingen Rileys boeken al meer dan vijftien miljoen keer over de toonbank. Ze werd nog maar vrij recent in het Nederlands taalgebied ontdekt met haar boekenreeks “De zeven zusters”.

Er ontstond daarrond vrij vlug een hype, te vergelijken met het succes van Dan Brown en E.L. James. We willen daarmee niet de kwaliteiten van deze schrijvers tegenover mekaar zetten - ze zijn niet te vergelijken – maar er zijn zeker wel aanknopingspunten als het over dat succes gaat, o.a. auteurs die reeds een lange schrijversloopbaan achter zich hebben en dan… boem!

Riley inspireerde haar reeks – ca.

5 jaar geleden – op de legende van de ‘Zeven zussen van de Plejaden’, het zevengesternte dat volgens de Griekse mythologie door de goden aan de hemel is gezet. “De zeven zusters” gaat niet over zeven maar over zes zussen (de zevende zus is zoek)

die na de dood van hun adoptiefvader Pa Salt (anagram van het Griekse Atlas) op zoek gaan naar hun wortels, met behulp van mysterieuze aanwijzingen die hij hen in briefvorm bezorgde.

De intussen uitgebrachte boeken van de zevendelige reeks worden in meer dan honderd landen verkocht en in vierendertig talen vertaald. In België en Nederland

Een sterke vrouwenroman of een roman over sterke vrouwen? zijn het inmiddels al vijf boeken, die reeds maanden in de top drie van best verkochte boeken staan en dat zonder recensies in de Vlaamse of Nederlandse media. Men gaat er zelfs van uit dat het succes enkel resulteert uit ‘mond-aan-mond’reclame en de besloten chicklit*-Facebookgroepen.

Reeds in 2016 kocht producent Raffaella De Laurentiis de televisierechten voor “the Seven Sisters” en ook Hollywood toont al interesse voor de verfilming van de reeks.

Volgens lezerswebsite Hebban.nl is ‘De zeven zusters’ geen gezwijmel maar een ‘prettig leesbare historische roman’. Ze bekroonde het boek met de feelgoodprijs 2018.

Over de reeks en het eerste deel: “De zeven zusters” Tot nu toe zijn er dus 5 delen van de 7-delige boekenserie “De zeven zusters” verschenen. Ieder deel een andere zus. Zeven zussen, zeven verhalen. Allemaal als baby geadopteerd door dezelfde vader: Pa Salt. Door zijn mysterieuze, plotselinge dood verzamelen de zussen in snel-tempo in het ouderlijke huis in Zwitserland. Een prachtig landhuis, vlakbij het meer van Genève, op het eiland Atlantis.

Dat vormt het vertrekpunt voor deze ongeëvenaarde reeks: voor

* Chicklit is de afkorting van het Engelse chick literature, eigentijdse romantische fictielectuur door en voor jonge vrouwen

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 23 ]

zusters” de begrafenis hoeft er niks meer geregeld te worden. Dat heeft pa Salt allemaal al in orde gebracht. Hij werd begraven op zee, net zoals hij het altijd al wilde. Zonder dienst, zonder ritueel en geen last voor de zussen.

Na zijn dood krijgen ze allemaal, van de advocaat, een persoonlijke brief met een mysterieuze verwijzing naar hun afkomst en een beeld met daarop de coördinaten van de exacte plaats waar ze vandaan komen. Niets houdt de zussen nog in Genève en één voor één zwermen ze weer uit. Verspreid over de wereld. Het voert hen naar Rio de Janeiro, Noorwegen, Londen, Thailand en Australië. Zullen ze daar hun ware identiteit ontdekken?

DE ZEVEN ZU S T ER S Het eerste deel van de reeks, start met de oudste zus, Maia. Ze is in het ouderlijke huis blijven wonen.

Maar na de dood van haar adoptievader vindt ze dat het hoog tijd is om haar vleugels uit te slaan. De aanwijzingen in haar brief brengen haar naar een vervallen huis in Rio de Janeiro in Brazilië waar ze begint aan een doldwaas avontuur dat haar hopelijk de waarheid brengt over haar afkomst en misschien nog wel iets

meer. Eenmaal daar aangekomen probeert ze met de weinige aanwijzingen die ze heeft haar achtergrond te ontrafelen. Het voert haar tachtig jaar terug in de tijd, naar de bouw van het wereldberoemde Christus de Verlosser-beeld én de roerige jaren twintig in Parijs. Het meeslepende verhaal van Izabela Aries Cabral, ze wilt alles goed doen en haar ouders gelukkig maken. Maar brengt dit haar ook geluk?

De lezer wordt automatisch getrokken naar het tweede boek en naar de verhalen van de andere zussen. Hoe kwamen ze bij pa Salt terecht? Welke mysterie schuilt er achter hun adoptie? Men wil het verhaal gewoon helemaal mee uitspitten.

STORM Het tweede deel van de serie, is een roman die zowel zeilfanaten als liefhebbers van klassieke muziek zal aanspreken. Dochter Ally is namelijk beroepszeilster, die haar passie voor dwarsfluit aan de kant heeft geschoven om deel te nemen aan zeilraces. Ze vindt in mede-beroepszeiler Theo de liefde van haar leven.

Hun prille liefde wordt echter op de proef gesteld door de dood van pa

“”

Salt. Hij was haar mentor, de man die haar de liefde voor het zeilen heeft bijgebracht. Hoewel ze zich sterk wil houden en haar nuchtere karakter haar dwingt om haar leven opnieuw op te nemen, voelt ze het gemis enorm. Theo vangt haar op een geweldige manier op en bewijst zo haar zielsverwant te zijn. Hoewel dit vreselijk dromerig en sentimenteel klinkt, leest Storm niet zo. De romantiek komt in realistische porties en de rouw zorgt voor een stabiel geheel van emoties.

S CHADUW In het derde boek “Schaduw” komt zusje Star in beeld. De titel is heel toepasselijk, ze heeft zich altijd in de schaduw van haar zus CeCe gesteld, de beide meisjes zijn vrij kort na elkaar geadopteerd en daardoor echt samen opgegroeid. Het wordt tijd dat Star uit de schaduw komt en haar eigen leven gaat vormgeven. Dit doet ze ook in dit boek, zij het dat het haar soms heel veel moeite kost. Ze moet immers niet alleen haar eigen pad kiezen, maar zich ook losmaken van zusje CeCe. Ook in dit boek duikt men het verleden in. Het speelt zich af in

[ 24 ]

vat 77 

Engeland, in het schilderachtige Lake District en in Londen. Daar ontdekt Star het bestaan van Flore MacNichol, een onafhankelijke, geëmancipeerde vrouw die honderd jaar geleden leefde en die na haar jeugd op het Engelse platteland naar het bruisende Londen vertrok. Ze maakte daar kennis met nieuwe idealen en tradities en vond de ruimte om haar identiteit te ontplooien. Zal

Wat er ook in je leven gebeurt, mijn lieve Cece, het enige wat ze je nooit van je kunnen afnemen is je talent.

Star in Londen eenzelfde transformatie doormaken? Star blijkt van een familie af te stammen met bijzonder ingewikkelde verhoudingen, zowel in het verleden als nu. Er is een bijzonder interessante relatie met het Britse koningshuis en Beatrix Potter, bekend van onder andere Peter Rabbit, speelt een charmante bijrol.

PA REL In het vierde deel – “Parel” - reizen we van Schotland naar Australië 1906, waar de lezer stukje bij beetje achter het verleden komt van Celaeno of ‘Cece’. Ook in dit deel weet Lucinda Riley de lezer vanaf het begin te boeien, zij heeft een overtuigende, mooie beheerste schrijfstijl welke je laat wegdromen. De gehele De zeven zussen-serie doet je denken aan een sprookje, een sprookje waar je zelfs als volwassenen van onder de

indruk bent. Het kan alle kanten op gaan, je bent gevangen in een reis door de tijd, in een zoektocht naar het verleden. Halverwege lijkt het of er puzzelstukjes ontbreken, maar het valt allemaal in elkaar en het plaatje is compleet. Maar niet alleen de zoektocht wordt breed uitgemeten, ook in dit deel komt de geschiedenis van de zeven zussen ruim aan bod, wat de andere boeken nog meer inhoud geeft. Hierdoor voel je je als lezer echt verbonden bij de karakters en heb je meer kijk op het echte verhaal.

MAAN Tot slot komen bij het vijfde en voorlopig het laatste - in het Nederlands verkrijgbare – deel “Maan”, waarin het de beurt is aan Tiggy, die op een Schots landgoed, landgoed Kinnaird, woont en werkt.

Ze werkt graag met dieren en wordt door de laird van het landgoed aangenomen om wilde katten te introduceren op het landgoed.

De laird, Charlie Kincaid, heeft het verwaarloosde landgoed van zijn vader geërfd en wil het graag in oude luister herstellen. Ook de natuur moet dan weer in balans zijn. Tiggy gaat in een cottage wonen waarin ook de opzichter van Kinnaird, Cal, woont. Samen gaan ze aan de slag op het landgoed. Tiggy leert veel van Cal en voelt zich thuis. Charlie intussen heeft weinig tijd voor het landgoed, hij werkt in het ziekenhuis in Inverness waar hij, met zijn vrouw en dochter, ook woont. Zara, zijn dochter, is echter veel liever op Kinnaird en knijpt er af en toe, stiekem, tussenuit. Tiggy en Zara kunnen prima met elkaar opschieten.

Tiggy leert ook Chilly kennen, een oude Spaanse zigeuner. Chilly noemt haar Hotchiwitchi (egel), hij herkent haar helende handen en voorspelt haar dat ze in Spanje, in Granada,

haar wortels zal leren kennen. Ook in dit deel verwerkt Lucinda Riley twee verhalen in één boek. Het verhaal over Tiggy in het heden en het verhaal over haar grootmoeder Lucia in het verleden, met centraal de zigeuners die niet gewenst werden in de stadskring en daarom aan de buitenkant in de rotsen wonen. Het is een hechte gemeenschap met een heel eigen cultuur. Die cultuur wandel je binnen via het verhaal van Lucia, de enige dochter van José en Maria.

Lucia heeft een groot talent: ze kan prachtig dansen, de flamenco is haar specialiteit. Door haar talent ziet ze wat meer van de wereld. Gelukkig ontsnapt ze samen met haar vader nog net op tijd aan het regime van Franco, ze vluchten naar Portugal.

Zullen de overige familieleden Lucia ooit nog zien? En zal Lucia kunnen wennen aan het leven van de payo’s (de burgers)?

Het is een echte page-turner die je opslokt en van begin tot einde vasthoudt Lucinda Riley, Xander Uitgevers.

“De zeven zusters” - Oorspronkelijke titel: The seven sisters (2014) - ISBN: 9789401607971 “Storm” - Oorspronkelijke titel: The storm sister (2015) - ISBN: 9789401607988 “Schaduw” - Oorspronkelijke titel: The shadow sister (2016) - ISBN: 9789401608718 “Parel” - Oorspronkelijke titel: The pearl sister (2017) - ISBN: 9789401609326 “Maan” - Oorspronkelijke titel: The moon sister (2018) - ISBN: 9789401610247 (“Maan” is in Nederlandse editie verschenen in januari 2019)

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 25 ]

vriend

Voor een

VOOR PROFESSOR ETIENNE VERMEERSCH

Tussen de donkerste dag van 2018 en de nieuwste van 2019 stuurde ik wensen. Ook aan Etienne. Ik vertelde hem hoe goed het zou zijn om in 2019 trager te leven. Etienne nam mijn nieuwjaarswens wel zeer letterlijk. Hij besloot trager te leven. Zo traag dat de tijd stopt.

D

e ogen gesloten en niet meer zien. Behalve dan elkaars blik, in de herinnering aan. De oren toe en niet meer horen. Behalve dan elkaars stem, in de herinnering aan.

De mond dicht en niet meer proeven. Behalve dan elkaars woorden, in de herinnering aan. Het hoofd leeg en niet meer denken. Behalve dan de verwondering voor, in de herinnering aan. Behalve dan de bewondering voor In de herinnering aan hem.

Etienne durfde al eens te zeggen.

Zo beweerde hij dat we chance hebben, wij Belgen. Omdat we mogen en kunnen leven in een ‘ethisch

paradijs’. Hij legde uit waarom. Zoals we hem kennen. Duidelijk, niet mis te verstane woorden. In wit en zwart, geen grijs voor hem. Hij onderstreepte de belangrijkste woorden, plaatste komma’s, punten en veel uitroeptekens. Met zijn handen. Zoals we hem kennen. Wat hij er nooit bijvertelde, verklap ik nu: Professor Vermeersch was de architect, de bouwmeester van dat paradijs. Hij schopte ons een geweten.

Voor hem waren zelfontplooiing, keuzevrijheid en zelfbeschikking een must. Voor ieder van ons. Bij het begin van het leven, bij het einde

ervan en op elk moment er tussenin.

Zijn werk was nog niet af. Gelukkig laat hij boeken na en adviezen, richtlijnen – zeg maar opdrachten -. Hij laat geestesgenoten achter – zeg maar makkers in de strijd -. En die, die zullen nog jarenlang zijn ideeën en zijn naam in teksten en voetnoten zetten. Zijn werk wordt verdergezet. En de herinnering blijft.

Toch… we zullen hem missen. Ik zal hem missen. Want ik verlies een mentor, een makker in de strijd, een geestesgenoot en vooral… een vriend.

Jacinta De Roeck 24 januari 2019

[ 26 ]

vat 77 

In memoriam

Hubert Det foto © Johan Swinnen

Zowat vijftien jaar lang verzorgde Hubert Dethier de eerstejaarscursus ‘Grote stromingen in de wijsbegeerte’ aan de Vrije Universiteit Brussel. Hij gaf associatief les. Op vrijdagavond.

Wreed. Toch had hij weinig last van absenteïsme en al helemaal niet met tucht. Zijn eruditie dwong respect af. Elk college was ronduit boeiend: of het nu over Averroës, Baco of Condorcet ging. Je zag bij hem inderdaad het ABC van de wijsbegeerte, de noodzakelijke basis voor elke universitaire opleiding, en dat deed hij met zeer veel gevoel voor taal.

E

ven zozeer drukte hij telkens weer, onomwonden, zijn waardering uit voor de mens, elke mens. Als geen ander toonde Dethier een gans brede medemenselijkheid en kon hij die attitude bij vele studenten overbrengen. Bijblijvend is zijn uitspraak: “je hebt het recht niet mensen hun Sinterklaas af te nemen”.

Zowel zijn marxistisch als atheïstisch militantisme zag hij daarom als jeugdzondes.

Aan de wieg van het ‘Centrum voor studie van de Verlichting’ – na zijn emeritaat opgegaan in het huidige ‘Centrum voor ethiek en humanisme’ – flankeerde Hubert Dethier in 1972 zijn promotor Leopold Flam.

Die samenwerking was voor Dethier zonder meer traumatisch. Enerzijds wist hij maar te goed dat Flam hem in meerdere opzichten had gevormd, anderzijds bleef hij gebukt lopen

je hebt het recht niet mensen hun Sinterklaas af te nemen onder diens juk. Flam en Dethier worden zelfs vandaag nog in een adem genoemd – daaraan was Dethier zelf schuldig – maar dat doet hem eigenlijk alle oneer aan.

De filosofische ontplooiing liep voor Dethier niet van een leien dakje.

Bovendien was het voor hem tergend en zwaar zich te positioneren in het filosofische landschap. In de jaren tachtig waren de Gentse filosofen Apostel en Kruithof de zichtbare filosofen, in de jaren negentig vooral Vermeersch. Met Apostel en in het bijzonder Kruithof kon Dethier het goed vinden, met Vermeersch was

dat heel wat anders. De harde, positivistische lijn die Vermeersch volgde, stond in fel contrast met Dethiers zachte, begrijpende postmodernisme.

Dethier was geen mediafiguur in tegenstelling tot zijn tijdgenoten. Toch verwierf hij naam en faam, vooral in vrijzinnige middens. Dethier studeerde germanistiek (EngelsDuits) en vervolgens wijsbegeerte; naast de inleidende cursus filosofie doceerde hij daarom de Duitse en Engelse tekstanalytische vakken, tevens de geschiedkundige vakken met betrekking tot klassieke en middeleeuwse filosofie en daarnaast de thematische vakken gerelateerd aan religie. Zijn impact op het filosofieonderwijs aan de VUB was dan ook bijzonder groot. Bovendien gaf hij aan de studenten in de communicatiewetenschappen filmkritiek. In de jaren tachtig was Dethier aan de Faculteit

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 27 ]

thier

AFORISMEN

Max Schneider

[ 21/7/1933-26/1/2019 ]

Een van de problemen met fake news is dat je het ook niet meer gelooft als iemand de waarheid spreekt.

Postmoderne ouders beweren

Met Apostel en in het bijzonder Kruithof kon Dethier het goed vinden, met Vermeersch was dat heel wat anders

dat ze hun kinderen opvoeden tot kritische burgers. Spijtig dat ze er niet altijd bijvertellen dat zelfkritiek daar ook bijhoort.

Sommige mensen lijken wel te overlijden bij het einde van hun jeugd

De volgorde waarin je de dingen doet is ook belangrijk, spreken en nadenken bijvoorbeeld.

Het is ons lot dat het bevredigen van een verlangen niet automatisch leidt tot het verdwijnen van dat verlangen. Dat schept werkzekerheid voor diëtisten en seksuologen.

Een streven geeft zin aan het leven, maar als je dromen zich min of meer binnen de grenzen van het haalbare afspelen, bespaar je jezelf heel wat frustratie.

Letteren en Wijsbegeerte dus ‘incontournable’. Een tweede oorzaak van zijn lokale bekendheid was enerzijds zijn onstuitbare dorst in gans Vlaanderen lezingen te verzorgen en anderzijds een tiental boeken van wijsgerig-historische inslag te schrijven – letterlijk, want hij schreef ze uit en liet ze door medewerkers intikken.

Tijdens een interview voor Knack (2011) liet hij optekenen dat vrijdenken verre van eenvoudig was en vergeleek het met het “gaatjes boren in de eigen boot”. Dethier stond gewoon zo in het leven: hij kon nooit nee zeggen, liet zich voor vele, soms bedenkelijke karren spannen, stelde zich voortdurend kwetsbaar op, toonde zijn emoties, maar wist dat hij zichzelf niks wijs kon maken.

Deze ware vrijdenker ontving de Prijs Vrijzinnig Humanisme in 1997. Hij verliet de VUB in 1998.

Prof. dr Gustaaf Cornelis (voormalig VUB-student en -assistent)

Niet gerealiseerde dromen, kunnen rijpen tot warme nostalgie of samenklitten tot bitterheid.

Spijt om de dingen die je niet meer kunt wegens de ouderdom weegt misschien wel minder zwaar dan het verlies van je verlangens.

Woorden worden vandaag soms onbruikbaar nog voor de inkt droog is. Hoe neutraal of genuanceerd je de boodschap ook probeert te brengen, ze verraden tot welk gepolariseerd kamp je behoort. Hysterie, knuffelaar, significant, Gutmensch, ontkenner zijn slechts enkele voorbeelden. En door een vrij gewoon woord als jongeren van aanhalingstekens te voorzien, creëer je een diametrale kijk op de zaak.

vat 77 

verdri

Vingerafdruk van

RECENSIE

Onlangs kreeg ik een heel mooi boekje te leen. Het heet ‘Vingerafdruk van verdriet’ en werd geschreven door Manu Keirse. Hij is klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en dé specialist in België en Nederland als het over rouwverwerking gaat. Nodeloos om te zeggen dat er meer dan één interessante passage in te vinden valt.

Sofie Beerts

[ 28 ]

D

e achterflap omschrijft het boekje als een kostbaar geschenk aan iedereen wie een geliefde of een droom verliest. Het is echter geen boek over dood, maar een boek over leven. Over het emotionele leven van iemand die wordt geconfronteerd met verlies. En net daarom deel ik graag enkele boeiende bevindingen met jullie. Want wie van ons heeft nog nooit te maken gekregen met intenst verlies?

Rouw raakt alle dimensies van iemands leven. Het is een heel scala aan gevoelens. En de rouwende ervaart rouw op zijn eigen manier. Maar niet elke manier van rouwen wordt door iedereen begrepen. De onwennige houding van de omgeving wanneer verdriet en hevige emoties door de rouwende wordt geuit, is vaak de bevestiging dat het gedrag ‘niet juist’ of ‘abnormaal’ is. Iemand die zich sterk houdt en zijn gevoelens onder controle heeft, wordt beschouwd als ‘flink’ en als ‘iemand die het goeddoet’.

Wanneer men rouwt, heeft men het gevoel hierover beschaamd te moeten zijn, dat men iets verkeerd doet.

Het is echter niet de rouwende die verkeerd is, maar de samenleving.

Rouw raakt alle dimensies van iemands leven Deze visie is belangrijk om horen (lezen), want is dat niet iets wat we vaak doen? Bang zijn een belasting te vormen voor andere wanneer we met onze gevoelens naar buiten treden? En toch is dit de adequate weg om tot verwerking te komen. Het is belangrijk om zichzelf toe te laten verdriet te hebben, en dit ook te uiten in woorden en in tranen. Zo vloeit

het verdriet naar buiten. Verwerken van rouw en verdriet vraagt tijd. In een tijd waarin alles snel gaat en men dadelijk alles kan vervangen, is het echter moeilijk om te accepteren dat iets tijd kost.

Het verlies kan bij momenten bijna naar de achtergrond verdwijnen, maar plotseling, op een moment waarop men dit niet verwacht, in alle hevigheid weer op de voorgrond treden. Zoals bijvoorbeeld bij het krijgen van bezoek. Mensen worden soms afgeschrikt door het grote verdriet dat wordt opgeroepen door hun bezoek aan een rouwende, waardoor men denkt dat het beter is niet meer te komen. Maar verdriet verwerken betekent: door de pijn heengaan. En dat is wat de rouwende moet kunnen doen. Alleen of samen.

Vrienden die aanraden om ‘het verdriet voor jezelf te houden’, en wijsheden als ‘een mens moet dit nu eenmaal accepteren’, zorgen er vaak voor dat men al zijn gevoelens opstapelt. Nochtans: het uiten van intense gevoelens van pijn en verdriet is een normaal en natuurlijk proces dat moet worden toegelaten.

Verdriet kan niet worden vermeden, er zijn geen voorschriften of remedies. Het is belangrijk om zowel

iet

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 29 ]

POËZIE

Eric Vandenwyngaerden

Hier ben ik

En de jaren trekken ons krom.

In onze hoofden keren woorden weer, andere verdwijnen.

Verdriet kan niet worden vermeden, er zijn geen voorschriften of remedies

Handen verrimpelen, cellen verkruimelen, gezichten zetten hun maskers op.

We vallen haast over onzinnige vermommingen.

Deze dagen houden ons bezig met uren, en turen naar de belendende binnenplaats.

Deuren op slot.

Als we te veel bewegen, staart men ons aan.

van zichzelf áls van anderen de toelating te krijgen het te tonen.

Een van mijn favoriete zinnen in het boek is deze: “Men probeert het verlies van een dierbare of droom te begrijpen. Maar het verwerken bestaat uit het stellen van de vragen, niet het vinden van de antwoorden”.

Het zoeken naar zin en betekenis, naar antwoorden op vragen waarop geen antwoorden te geven zijn, maakt deel uit van een normaal rouwproces.

Als men als rouwende de juiste mensen kan vinden die dit begrijpen en die hem ondersteunen, zonder te proberen antwoord te geven, dan helpt dit om te leren leven met die onbeantwoordbare vragen.

Stof tot nadenken, nietwaar? Ik kan iedereen alleen maar aanraden om enerzijds zijn verdriet toe te laten, en anderzijds gezelschap te houden en aandachtig te luisteren naar een rouwende om hem zo te helpen zijn levensfilosofie te bevragen en opnieuw zin te vinden in het leven.

En om ‘Vingerafdruk van verdriet’ eens ter hand te nemen.

Het bed ruikt naar de kamer, ruikt naar de gang, ruikt naar – hier ben ik.

De frisse wereld is buiten.

En buiten ons wordt alles minder en vager […] terwijl de wind waait.

En de jaren trekken ons krom.

Uit: Toegevoegde tijd, Uitgeverij C. de Vries-Brouwers, Antwerpen/Rotterdam, 2019

Eric Vandenwyngaerden (Diest, 1955) werkte als opvoeder in Diest en woont er nog steeds.

Hij was stadsdichter van 2010 tot 2012.

Dichtbundels: Onder de roos (2003), Achter de hoek (2004), Het licht stelt de wet (2005), Dit verblijf (2012) en, in samenwerking met fotograaf Maurits Van Roost, Feelings - foto’s en gedichten (2016). Op 1 februari 2019 werd zijn nieuwe bundel, Toegevoegde tijd, voorgesteld in de Sint-Joriszaal van het Stadhuis te Diest. portretfoto: foto: Anne Raymaekers

[ 30 ]

vat 77 

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

COLOF O N KERN REDACT I E

Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

Gustaaf Cornelis | Jacinta De Roeck Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Willy Raats | Sofie Beerts EIN DREDACT I E

François Peeters

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

VOR MG EVIN G

VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr.

BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be

Met de steun van

n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

met dank aan:

77

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 31 ]

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

“Religie is schadelijk voor de mensheid” BERTRA ND RUSSELL Brits filosoof, 1872-1970 Nobelprijs voor literatuur in 1950

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com