vat*85

vat

85

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

Jaargang 17 nr 5 november/december 2020 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 85 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen

Deze activiteiten gaan slechts door onder voorbehoud van de omstandigheden in verband met Covid-19 raadpleeg vooraf steeds onze website www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com)

T E N TO O NSTE LLING TOT

13

EEN V ERH AAL AC H TER EEN BOEK

Chapter 3: A third way of Interpretation

Hier

26

N OV

van Kasper-Jan Conrad woe, do, vrij en zat – van 14u tot 17u. (bezoekers: mondmasker verplicht)

Joke van Leeuwen Inschrijven (verplicht) op https://forms. gle/WPTJWof2dRev8RfB8 NOC 20:00

DE I DEN TI TEI T VAN EUROPA: AN DALUSI Ë

5

N OV 19:30

V. Andalusië in de moderne Arabische literatuur.

10

DE ID ENTITE IT VA N E UR OPA : A NDA LUS I Ë

III. Het opvallende denken van Averroës

DEC 19:30

dra. Tineke Melkebeek (Ugent) met organisatie i.s.m. UPV Inschrijven verplicht via http://upv.vub.ac.be/ aanbod

Prof. Amr Ryad (KULeuven) met organisatie i.s.m. UPV Inschrijven verplicht via http://upv.vub.ac.be/ aanbod

DE ID ENTITE IT VA N E UR OPA : A NDA LUS I Ë

OPEN I N G TEN TOON STEL L I N G

19 N OV 19:30

IV. De Islamitische gangmakers van de Renaissance

Prof. dr. em. Hugo Antonissen (KULeuven) organisatie i.s.m. UPV Inschrijven verplicht via http://upv.vub.ac.be/ aanbod

Human reflections

3

van Louis en Charlotte Orban.

Verplicht inschrijven doe je via https:// forms.gle/6WL8UB1WRtLESQz47 DEC 20:00

De agenda van Vrijzinnig Antwerpen en de bevriende verenigingen is – wegens de onzekerheid ten gevolge van COVID-19 – niet volledig beschikbaar in dit nummer. De activiteiten die daarbuiten eventueel toch zouden doorgaan tijdens de maanden november, december, e.v., kan u dan terugvinden op de online agenda

vrijzinnig-antwerpen.com/activiteiten

vrijzinnig antwerps tijdschrift

04 20

28

vat

85

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

4 Victor Horta en zijn Antwerpse gebouwen 10 Hoffelijk, maar graag ook alert 11 Aforismen 13 luc Boudens 17 Nacht van de verwondering 17 En de bomen 20 Wit jaar 21 Poëzie 22 Alchemist van de gekte 24 Coronacrisis 25 Stage lopen 26 Interview Gie Goris 32 Tuinconcerten in tijden van Corona 34 De profeten 38 Vragen over een zelfgekozen levenseinde

Zo maken we de wereld een beetje aangenamer…

In een klein café komen een paar mensen binnen die vijf koffie bestellen; twee voor henzelf en drie uitgesteld.

Ze betalen en lopen naar hun tafel en ik vraag mijn vriend, “Wat betekent dat, “uitgestelde koffie?”. Het antwoord is, “Wacht maar, dat merk je zo dadelijk wel”.

Na dat antwoord van mijn vriend kijken we nog wat langer naar wie er binnenkomen en hoe ze bestellen. En zo komen er nog wat meer mensen binnen. Twee meisjes bestellen ieder een koffie, betalen en gaan weer weg. De volgende order wordt gedaan door drie advocaten. Zij bestellen zeven koffie, drie voor hen en vier uitgesteld. Ik ben nog steeds niet veel wijzer en vraag mij nog steeds af wat die uitgestelde koffies te betekenen hebben. Ondertussen geniet ik van de zon en het prachtige uitzicht op het plein voor het café.

Plotseling stapt er een man binnen die er uitziet als een zwerver. Hij loopt naar de bar en vraagt vriendelijk, “ Is er nog een uitgestelde koffie?”.

Het is een systeem, heel eenvoudig, waarbij iemand van tevoren een kop koffie koopt voor iemand die het niet kan betalen. Je weet dus vooraf niet precies voor wie je bestelt.

Het hoeft niet perse een koffie te zijn, het mag natuurlijk ook een andere (warme) drank zijn of een boterham of in sommige gevallen zelfs een complete maaltijd.

Deze traditie is begonnen in Napels (Italië), maar begint zich nu razendsnel over de wereld te verspreiden.

Zou het niet mooi zijn als er overal in iedere dorp of stad cafés en/of winkels waren waar men uitgestelde producten kan kopen voor onze minder gefortuneerde medemens?

Het zou een prachtig signaal zijn dat mensen ondanks alle ellende die ze misschien zelf meemaken, toch ook nog geven om anderen.

Misschien is het een idee om dit ook te doen voor mensen die dit lezen en zelf een café of een winkel hebben?

Ongetwijfeld zullen de klanten het leuk vinden als er een optie is om een kleinigheid te doen voor een ander mens.

En... vele kleine dingen maken één grote.

en voorafgaande zorgplanning?

41 Ons Marraineke en haar oogappel

Bron: David Icke (geplukt van FB)

[ 3 ]

[ 4 ]

Victor Maar eerst even de figuur van Victor Horta in de schijnwerper zetten! Op 6 januari 1861 wordt Victor Horta in Gent geboren. Zijn vader is een schoenmaker. Zijn voorvaderen hebben Spaanse wortels. Amper 12 jaar oud lijkt hij al voorbestemd voor een toekomst als architect. Hij volgt de afdeling architectuurtekenen aan de Academie voor Schone Kunsten van Gent. ‘De academie heeft me geleerd hoe ik mijn hand en mijn trekpen kon leiden’, vatte hij later deze eerste stappen samen.

Horta of wat ervan rest… vrijzinnig antwerps tijdschrift

OPMERKELIJKE GEBOUWEN

en zijn Antwerpse gebouwen

H

et kunstenaarshart van de jonge Horta gaat echt open als hij in 1878 naar Parijs trekt. Op voorspraak van een vriend van Vincent Van Gogh wordt hij leerling van een architect-decorateur in de Parijse wijk Montmartre. Aan deze leertijd komt een abrupt einde in juni 1880 wanneer Horta’s vader overlijdt. De 19-jarige Victor Horta trouwt datzelfde jaar met zijn jeugdvriendin Pauline Heyse. Het jonge stel verhuist naar Brussel.

De leerling-architect Victor Horta leert Brussel kennen op het moment dat de stad onder de impuls van ambitieuze koning Leopold II een gedaanteverwisseling ondergaat. De vorst wil de Belgische hoofdstad grandeur geven. Als stagiair van Alphonse Balat - de ‘Hofarchitect’ van koning Leopold II - werkt Horta tussen 1882 en 1889 mee aan enkele grote Brusselse bouwprojecten. Zoal uitbreidingen in het Koninklijk domein in Laken en de aanleg van de omgeving rond het Justitiepaleis. Met eigen ontwerpen valt hij tijdens architectuurwedstrijden geregeld in de prijzen maar geen van zijn bekroonde werken worden gerealiseerd. De belangrijkste beloning is zijn ontwerp voor het Nationaal Parlement.

De eerste grote opdracht voor Horta komt in 1889. De jonge architect wordt aangezocht om in het splinternieuwe Jubelpark in Brussel

een gebouw te creëren voor een kunstwerk van beeldhouwer Jef Lambeaux (zie VAT#76 - http:// www.vrijzinnigantwerpstrefpunt. com/vrijzinnig-antwerps-tijdschrift/). Horta ontwerpt een tempeltje maar de constructie wordt een lijdensweg. Het publiek neemt aanstoot aan ‘De menselijke driften’ van Lambeaux. Om het beeldhouwwerk te verstoppen wordt er een muur opgetrokken. Het gebouw wordt nooit ingehuldigd.

De faam van Victor Horta is op minder dan een jaar gemaakt met de bouw van twee privé-woningen in Brussel in 1893 (Huis Tassel en Huis Autrique). Zijn stijl is nooit eerder vertoond. De golvende lijnen overheersen alles. Hij introduceert schuiframen en gietijzeren pijlers als verwarmingskokers. Metalen constructies stopt hij niet langer weg. Het interieur van oceaanschepen is een van zijn grote inspiratiebronnen. De nieuwe stijl krijgt vlug een naam: Art-Nouveau.

De Belgische Werkliedenpartij wil in Brussel een groter huisvesting die tegelijk de doorbraak van het socialisme symboliseert. De socialisten vertrouwen de bouw van het Volkshuis in 1896 toe aan Horta. Op 1 april 1899 wordt het ingehuldigd met 21 kanonschoten en een vuurwerk. De creatie van Horta wordt bestempeld als een ‘artistieke goocheltoer’. Voor die tijd was het een reusachtig en zeer moeilijk project.

Victor Horta ontwerpt woningen tegen een hels ritme. Hij is op het hoogtepunt van zijn roem. De

De academie heeft me geleerd hoe ik mijn hand en mijn trekpen kon leiden’ Victor Horta nieuwe Belgische industriële topklasse, hoge ambtenaren en de intellectuele elite staan in de rij voor een huis in de Horta-stijl. Het meest prestigieuze project wordt de Brusselse woning voor de industrieel Armand Solvay. Van de architectuur tot en met het kleurgebruik voor het interieur: alles is van de hand van Horta. In 1898 bouwt hij voor zichzelf een art-nouveau­ woning in de Amerikaansestraat.

Met de bouw van het Museum voor Schone kunsten in Doornik in 1903 heeft Horta zijn eerste grote overheidsopdracht op zak. Horta ziet het als een erkenning. Maar zijn art-nouveaustijl verzwakt en maakt plaats voor een zeer monumentale aanpak. Het einde van zijn status van avant-gardearchitect is in zicht.

Ondertussen kopiëren architecten her en der in Brussel zijn stijl.

Een rits warenhuizen worden de creatieve zwanenzang voor Horta.

Tussen 1900 en 1905 krijgt hij verscheidene opdrachten voor de bouw van grootwarenhuizen, tot zelfs een Grand Bazar in de Duitse stad Frankfurt. In Brussel ontwerpt hij de Innovation en het Waucquezwarenhuis. Art-nouveau werd echter een zeer vergankelijk modeverschijnsel. Op het Waucquez-project na, dat nu het Centrum voor het Beeldverhaal huisvest, zijn alle

[ 5 ]

[ 6 ]

vat 85 

warenhuizen afgebroken.

Jaren van intense arbeid eisen hun tol van Horta. Behalve architect is hij ook professor. Eerst aan de universiteit van Brussel, daarna aan de Academie voor Schone kunsten in de Belgische hoofdstad. Hij begint een campagne voor de hervorming van het architectuuronderwijs maar zonder veel resultaat.

Tegenslagen treffen Horta. De bouw van het Kongo-paviljoen voor de wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 wordt een fiasco. Het project wordt stilgelegd na hardnekkige kritiek dat het te ambitieus en te weelderig is. In 1906 onderneemt hij een Europese rondreis om inspiratie op te doen voor het project van het Brugmann-ziekhuis in Jette.

De bouw van een spoorwegas onder Brussel van Noord naar Zuid moet worden bekroond met een groot treinstation in hartje Brussel en Horta krijgt in 1912 de opdracht voor de bouw van het Centraal Station. Het zal de grootste en tegelijk langst aanslepende overheidsopdracht uit zijn carrière worden.

Tijdens de eerste wereldoorlog reist Horta in 1915 via het neutrale Nederland naar London om een congres over de wederopbouw van België bij te wonen. Organisator is

Horta verdient de kost met lezingen te geven over...de Vlaamse Primitieven

de Belgische exile-regering. Als de Duitse bezetter dat te weten komt, kan Horta niet meer terug naar België en wijkt hij met zijn familie uit naar de Verenigde Staten.

Hun Amerikaanse ‘ballingschap’ duurt van 1916 tot 1919. Horta verdient de kost met ­lezingen te geven over...de Vlaamse Primitieven. Dat interesseert de Amerikanen veel meer dan art-nouveau. Voor de architect Horta is het een confrontatie met de Amerikaanse ‘wolkenkrabberarchitectuur’ waarbij teamwork en standaardisatie overheersen en Horta besluit zijn ambachtelijke werkwijze op te geven.

De jaren twintig staan volledig in het teken van grote overheidsopdrachten en officiële erkenning. In 1923 is het Brugmann-ziekenhuis klaar. In 1926 wordt hij aangeduid als juryvoorzitter van de internationale wedstrijd voor de bouw van het Paleis der Natiën in Genève. In 1932 wordt hij baron.

Het laatste grote architecturale meesterwerk van Horta is de bouw van het Paleis voor Schone Kunsten (1918-1927) in hartje Brussel. Victor Horta grijpt de (laatste) kans om aan te sluiten bij architecturale vernieuwers. Art-deco wordt zijn inspiratiebron, gewapend beton zijn geliefkoosde bouwmateriaal. Zoals het Brugmann-ziekenhuis en het Centraal Station gaan zijn bouwwerken veel jaren in beslag nemen.

Ondanks al die eer is baron

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 7 ]

foto: wikimedia-org

Zijn vormentaal was toen ook anders: eerder geometrisch sober, dan frivool en floraal.

Victor Horta een ontgoocheld man.

Zijn art-nouveaustijl is totaal uit de mode. Veranderingswerken verminken verscheidene door Horta ontworpen huizen. Bij een laatste verhuis verkoopt hij het grootste deel van zijn archief als oud papier. Op 11 september 1947 overlijdt Victor Horta.

Veertig jaar nadat Victor Horta de eerste plannen maakte voor het Centraal Station opent de spoorwegtempel in 1952 de deuren. Maar nog weinigen die weten dat Horta ooit de opdracht kreeg. Een herinneringsplaat aan de gevel vermeldt enkel de architect die het Centraal Station heeft voltooid. Horta en de art-nouveau zijn in de vergeethoek geraakt.

Gedurende een i­ nternationaal architectencongres in Venetië in 1964 weerklinkt een ­unanieme oproep om het Brusselse Volkshuis te redden. Het blijkt een laatste noodkreet want de sloop van dit verkommerde art-nouveaumonument van de hand van Horta is onafwendbaar; 25 mil-

joen frank om het gebouw te redden wordt niet gevonden. Een jaar later volgt de ontmanteling van het Volkshuis... Met de afbraak van het Volkshuis vernietigde men één van Horta’s meesterwerken.De bouwmaterialen worden gestockeerd in de hoop van een latere heropbouw maar daarvan is nooit iets in huis gekomen. Ook de originele plannen van het gebouw zijn bijna allemaal verloren gegaan. Na de ontmanteling beginnen de restanten aan een zwerftocht en in 1981 wordt alles gedumpt op een braakliggend terrein in Jette. Twee jaar later is er grote opschudding.

Een schroothandelaar is bezig om een deel van het bouwmateriaal te verkopen als oud ijzer tegen 2,5 frank per kilogram!

Anno 2000 herleeft in het Antwerpse Horta Grand Café & Art Nouveau Zaal het ­verdwenen Brusselse Volkshuis door de integratie van de originele, grote draagbalken, die destijds de twee verdiepingen hoge gelagzaal schraagden.

En zo komen we met Victor Horta dus in Antwerpen terecht…

De realisaties van de Gentse schoenmakerszoon Victor Horta zijn vooral in Brussel terug te vinden, maar ook in Antwerpen heeft de toparchitect zijn stempel gedrukt, echter meer door zijn invloed op heel wat architecten in Antwerpen, want er zijn nauwelijks gebouwen van de art-nouveaumeester terug te vinden in ’t Stad.

De Innovation, een winkelparadijs op de Meir, bouwde hij in 1906, maar het werd nadien afgebroken. In feite rest er enkel nog het huis van dokter Termagne (1910) op de Jan Van Rijswijcklaan, maar het werd zodanig verbouwd, dat enkel de gevel nog interessant is.

‘Zijn vormentaal was toen ook anders: eerder geometrisch sober, dan frivool en floraal.’

[ 8 ]

vat 85 

Over zijn rol als professor aan de Antwerpse Academie is er nagenoeg niks bekend. Nochtans was hij van 1920 tot 1927 directeur van de architectuurafdeling van dat ‘Hoger Instituut voor Schone Kunsten’.

De stempel van Victor Horta in de Scheldestad is dus eerder te vinden in art nouveau realisaties van verschillende architecten. We zetten er een vijftal op een rijtje:

Het bootje (gebouw “de vijf werelddelen”) SCHILDERSSTRAAT 2

Op de hoek van de Schilders- en de Plaatsnijdersstraat, ­uitkijkend op het Museum voor Schone Kunsten, staat één van de bekendste en meest sprekende art-nouveau­ panden van Antwerpen. Het ensemble van vier woningen werd in 1901 ontworpen door architect F. Smet-Verhas voor “constructeur de navires” P. Roeis. Het beroep van deze welgestelde scheepsbouwer wordt uitgedragen in de gevel van het hoekpand, waar een balkon in de vorm van een schip is ingewerkt. Het pand wordt in de volksmond “Het bootje” genoemd. De uitgebreide ijzeren lamp onder het balkon voegt een extra vleugje excentriciteit toe.

Hibernia school VOLKSTRAAT 40

Deze Steiner School is sinds 1990 gevestigd in het voormalig Liberaal Volkshuis “Help U Zelve”, naar ontwerp van Jan Van Asperen en Emiel Van Averbeke (1901). Het gebouw heeft een kleurrijke, monumentale gevel in art-nouveau, en geldt als één van de fraaiste voorbeelden van deze stijl in Antwerpen.

Het gebouw deed in het begin dienst als koffiehuis met vergaderzaal, feestzaal, toneelzaal en magazijn voor de bakkerij. Het pand werd in 1904 geteisterd door een brand.

Wijziging van het interieur in 1952 voor een nieuwe functie als fabriek en later magazijn van een elektriciteitsmaatschappij. Restauratie en renovatie gebeurden tussen 19891994 in functie van de Steinerschool, wat ook de huidige functie is.

Huis weduwe Merckx-Verellen ROT TERDAMSTRAAT 53-55

Dit opvallend burgerhuis aan de Rotterdamstraat in Antwerpen werd in 1912 opgetrokken in opdracht van de weduwe van aannemer-bouwmeester Victor Merckx-Verellen.

De woning werd ontworpen door architect Jos Goeyvaerts. Zoals de meeste huizen uit het begin van de 20ste eeuw is het pand eclectisch van stijl, maar toch met uitgesproken egyptiserende en art nouveau-inslag. Het huis reflecteert sterk de maçonnieke levensbeschouwing van de opdrachtgeefster: de prominente aanwezigheid van verschillende egyptiserende voorstellingen op de voorgevel, de interieurdecoraties die in verband kunnen worden gebracht met de Rozenkruisers, de medaillons met winkelhaak, passer en Ionisch kapiteel op de achtergevel. In 2007 werd het pand beschermd als monument. Het werd recent ook volledig gerestaureerd.

Drie burgerhuizen MERCATORSTRAAT 102-106

Deze drie woningen in art-nouveaustijl werden in 1901 opge-

trokken naar een ontwerp van architect Emiel Van Averbeke. Links en rechts van de hogere, centrale woning werden in spiegelbeeld twee identieke huizen gebouwd.

In de lijstgevels van gele baksteen werden decoratieve en functionele elementen in natuursteen, hout en ijzer ingewerkt. De bel-etage wordt gemarkeerd door een centrale erker met brede rondboogvensters en een borstwering met mozaïekversiering. De houten deuren zijn gevat in een hardstenen omlijsting met lineaire art-nouveaumotieven. De deur van het centrale huis is versierd met fraai smeedwerk. In 1975 werden de drie panden beschermd als monument.

Juwelenhuis Ruys SINT-JORISPOORT 26

De mooiste art-nouveauwinkel van Antwerpen dateert van 1902 toen juwelier Albert Ruys de familiewinkel transformeerde waar zijn vader in 1854 als zilversmid was begonnen. Het nieuwe gebouw, drie huizen breed, heeft een prachtige art-nouveaugevel, mozaïekvloeren, houten vitrinekasten en zachte verlichting. Architect Ferdinand Truyman ontwierp een indrukwekkende natuurstenen façade in een zwierige art-nouveau­stijl met neorococo-elementen als uithangbord voor de winkel.

De begane grond wordt volledig ingenomen door drie grote vitrines met bijzonder sierlijk houtwerk. De verdiepte winkeltoegang heeft een bijzonder plafond bekleed met spiegels.

De huisnaam is aangebracht op de brede houten puilijst.

Het intact bewaarde winkelinterieur is net

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 9 ]

foto: wikimedia-org

als het gebouw ontworpen volgens een totaalconcept in art-nouveaustijl. Tot op vandaag kenmerkt het zich door een uitzonderlijk verfijnde afwerking en kwaliteitsvol materiaalgebruik.

De Cogels Osylei naast deze vijf art-nouveau­gebouwen mogen we uiteraard de Cogels Osylei in Berchem niet uit het oog verliezen.

Het merendeel van de woningen in die buurt hebben art-nouveau-accenten, maar die veelheid aan voorbeelden kunnen beter deel uitmaken van een volgend artikel…

Bronnen: https://inventaris. onroerenderfgoed.be/ https://www.grandcafehorta. be/victor-horta https://www.the500hiddensecrets. com/belgium/antwerp/buildings/ art-nouveau-buildings

vat 85 

COLUMN

Hoffelijk Max Schneider

[ 10 ]

Op colloquia of panelgesprekken tussen vrijzinnig humanisten en godsgelovigen gaat het er meestal heel hoffelijk aan toe. Al te ostentatief bullebakgedrag vinden we niet sympathiek en tenslotte, wie is er nu tegen verbinding, toch?

O

nze overlappende gebieden zijn zeer groot; we geloven allemaal in De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, we zijn tegen armoede en voor rechtvaardigheid. Een hele waslijst van deugden worden nastrevenswaardig bevonden aan beide zijden van de barrière.

Zo pleit ik er bij voorbeeld voor om aandachtig naar de standpunten van gelovigen te luisteren en dat, ook aan jezelf, toe te geven als een van hun argumenten steek houdt. Vrijzinnigen schromen zelfs niet te bekennen dat ze echt wel vatbaar zijn voor spiritualiteit en ja zelfs voor een, weliswaar horizontale, religiositeit. De Gentse filosoof Leo Apostel schreef er een lijvig boek over.

Het enige verschil dat er rest lijkt wel te zitten in de verticale religiositeit. Dus niet alleen het horizontale religare, het soort verbinding tussen de mensen dat ook humanisten kennen, maar een verticale bijkomende link tussen mens en God. Een god die dan nog eens ontdaan werd van alle hocus pocus die ook maar een beetje in conflict kwam met de wetenschap.

Die zeer gulle houding om vooral geen ruzie te maken is bij een beperkt, maar disproportioneel vocaal gedeelte van de vrijzinnig humanisten, nog eens versterkt door hun grote bereidheid om religiekritiek op een laag pitje te zetten zodra de godsdienst van gediscrimineerde minderheden in zicht komt. Als iemand het militante van mijn atheïsme in vraag stelt, wegens niet meer van deze tijd en vooral niet politiek correct, hoor ik achteraan in

de coulissen van mijn brein het duiveltje dat zegt: wacht maar af.

Maar goed, waarom zouden we geen bruggen bouwen als we de kans krijgen? Gelukkig is niet iedereen een zogenaamde verlichtingsfundamentalist met een moeilijk karakter zoals ik. Waarover zouden we trouwens nu weer gaan zeuren. Zijn Coronatijden niet uitstekend geschikt om, niet letterlijk, maar toch figuurlijk, handen te reiken? Het is toch zeker niet het moment om in deze barre tijden tegenstellingen op de spits te drijven?

Et voilà, uitgerekend nú lopen we tegen de never, never, never­ending story aan dat godsdiensten het echt niet kunnen laten om, als ze ook maar een splintertje kans zien, hun hegemonie niet alleen aan hun eigen achterban op te dringen, maar aan iedereen. Dat ze dat met hun eigen ethische geboden en verboden proberen te doen waren we al gewoon, maar zelfs nu, terwijl de wereld op z’n kop staat, eisen ze qua hoogstnoodzakelijke gezondheidsvoorschriften een uitzonderingspositie.

Dat bebaarde imams in pakweg Iran, met het eeuwige vingertje in de lucht op middeleeuwse wijze de toorn van God als oorzaak van rampen aanwijzen, daar schrikken we al niet meer van. Toegegeven, waarheden van het internet moeten we met veel achterdocht bejegenen, maar er duiken toch ook ernstige krantencommentaren op om religieuze stemmen te signaleren die de bijzondere positie van religie aanvoeren om te pleiten voor uitzonderingen op de drastische gezondheidsvoorschriften.

Onze overlappende gebieden zijn zeer groot; we geloven allemaal in De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, we zijn tegen armoede en voor rechtvaardigheid.

Volgens de Dailymail heeft de paus, dan weer, God gevraagd om de coronacrisis te stoppen. Ze vermelden niet of Hij geantwoord heeft.

Maar wees gerust het komt nog dichterbij. In Nederland is er in het begin van de crisis een brief door het Humanistisch Verbond naar de minister van Justitie gestuurd om te protesteren tegen het toelaten van kerkdiensten met dertig aanwezigen. In Nederland, nota bene, niet in Verwegistan. In de Elzas is, naar verluidt, een grote bijeenkomst van christenen de start geweest van de verspreiding van het coronavirus in Frankrijk. Bij ons hebben woordvoerders, zowel van de moslim- als van de joodse gemeenschap het sussend over het feit dat hun mensen – niet mijn woorden- een zeer hechte groep vormen en dat in hun gemeenschap niet iedereen de normale nieuwskanalen volgt. Uiteraard, dat is trouwens evolutionair ook de belangrijkste oorspronkelijke functie van religie groepsgevoel en cohesie creëren (en, ironisch genoeg, voor afzondering zorgen die bescherming biedt tegen besmette-

maar graag ook alert

vrijzinnig antwerps tijdschrift

AFORISMEN

Max Schneider

Verbazingwekkend is het hoe snel racisme verdampt als je WC of douche stuk is en de enige loodgieter die snel kan komen Mohammed blijkt te heten.

Over de dictatuur van het politiek correcte denken: Ik kan leven met de eenzaamheid van mijn onwillige standpunten. Maar ik heb er moeite mee gebukt te gaan onder de voogdij van een minderheid die erin geslaagd is de meerderheid de stuipen op het lijf te jagen. Zij doet dat door je zonder dialoog te declasseren als een immoreel mens.

Niet elk commentaar is een waardevolle toevoeging aan de stilte.

Sommige politici doen goed hun best om het te verbergen, maar het zijn ook maar mensen.

Verontwaardigd zijn, het is verdomd vermoeiend. lijke aandoeningen.) Het trieste stukje politiek theater dat opgevoerd werd rond het wetsvoorstel aanpassing abortuswetgeving spreekt ook boekdelen.

Een groot gedeelte van de communicatiestoornissen tussen, laten we gemakkelijkheidshave de ruwe containerbegrippen gelovigen en ongelovigen hanteren, heeft iets te maken met ons onvermogen om te begrijpen hoe zij – jawel, van wij en zij – hun denken, waarschijnlijk vaak onbewust, laten beïnvloeden door het sacrale, het bovennatuurlijke, door iets dat zij soms nog amper God, maar met enige gêne ‘iets’ of ‘de kosmische kracht’ noemen. De westerse christelijk god is intussen tot homeopathische verdunning weggeredeneerd, maar Zijn Vaderlijke Aanwezigheid zit nog altijd diep verscholen in menig brein. Het spreekt vanzelf dat van die verdunning in het geval van Allah geen sprake is.

Het zijn bekende en natuur-

lijke groepsmechanismen en in normale omstandigheden heb ik geen moeite met antropologische constanten, zeg maar, ‘den aard van ’t beestje.’ Dan hebben we de luxe om de schouders op te halen. Maar we leven vandaag niet in normale tijden.

Ik geloof nog altijd in onze plicht om naar elkaar te luisteren en als het ook maar enigszins kan, rekening met elkaar te houden, ja zelfs respect te tonen, niet tegenover meningen, maar tegenover mensen. Maar deze bizarre tijden leggen toch maar weer eens het feit bloot dat gelovigen, in alle soorten en gewichten, recht menen te hebben op een eigen uitzonderlijk statuut en dat op basis van een, noch verklaarde, noch verklaarbare, Hogere Kracht die zich op een eigenaardige manier onttrekt aan het normale democratisch overeengekomen recht.

Religie moet zich in alle vrijheid daar ophouden waar ze thuishoort: in haar kot.

Zodra je bij een maatschappelijke issue ook maar een beetje een emotionele snaar raakt, wordt iedereen ideoloog en activist.

Als mensen God in de mond nemen, gaat hun stem een beetje galmen.

Vanochtend tijdens het wakker worden had ik een geniaal idee. Maar euh… ik ben het vergeten

Al te eenvoudige oplossingen van complexe problemen verwerpen we als populistisch. Maar dat betekent niet dat we ze daarmee dan opgelost hebben.

Afgunst is, naar verluidt, groen en woede is rood. Maar hebben abstracties ook een geur? Heeft haat een geur? En liefde? Of is dat iets voor poëten? Ach, laat maar zitten.

[ 11 ]

[ 12 ]

vat 85 

In mijn coroniale verschansing, een boerenerf met grote tuin waar vooralsnog geen maskerplicht noch avond- of nachtklok geldt, heb ik mij tijdens de voorbije hondsdagen verdiept in het literaire oeuvre van mijn enigmatische vriend Luc Boudens. En dat heeft mij geenszins verdroten.

Behalve in de bubbel met mijn liefste en de kat van de buren, was het aangenaam vertoeven in Lucs woordenrijk. Eerder deze zomer bezocht ik de tentoonstelling met zijn opmerkelijk grafisch werk bij Campo & Campo in Berchem.

Genoeg redenen voor een portretje.

Luc

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 13 ]

Boudens Jaak Gregoor, dirigent

Bekende vrienden…

Goeiendeig

Luc Boudens (Kortrijk 1960) kon­digt zich ter hoogte van Facebook al eens aan met een welgemikte ‘goeiendeig’, steevast omkaderd met woord of beeld dat mijn sensibele humor­ snaar duchtig beroert. In diezelfde omgeving te vinden: prettig gestoorde conversaties aangaande de lotgevallen van de uiterst gefingeerde mevrouw Versaire. Annie Versaire. Dé Annie Versaire. Scherts voor gevorderden.

Het typeert niet enkel Boudens’ humorgevoel, maar ook zijn bonhomie en gastvrijheid.

Mijn ochtendlijk huisbezoek ter voorbereiding van dit schrijfsel wordt opgesierd met croissants, koekjes, koffie, boeken, kunst, en een fijn gesprek. Meer moet dat niet zijn.

Laat ik mij wagen aan een overzichtje van zijn niet te onderschatten oeuvreportee en veelkantig creatief talent: Boudens is auteur van verhalen en romans, dichter en grafisch kunstenaar.

De tiende provincie & Vrijdag visdag Eind jaren tachtig verschijnt Luc Boudens in letterenland met twee verhalenbundels: Vrijdag Visdag en De tiende provincie. Hij wordt meteen in een adem genoemd met toenmalig jong literair geweld Herman Brusselmans en Tom Lanoye, twee andere mooie jonge goden en luidruchtige Belgen.

In De tiende provincie (Dedalus 1988) verhaalt Boudens de enigszins bizarre en anderszins uit de hand lopende lotgevallen van enkele plaatselijke protagonisten in de Belgische naoorlogse militaire kolonie in bezet Duitsland, destijds ook weleens ‘de tiende Belgische provincie’ genoemd. Zijn vader is ambtenaar bij de militaire justitie, en het gezin wordt in 1973 door de Belgische staat gedropt in het onooglijke gehucht ‘Neheim-Hüsten’. Hilarisch-tragische verhalen over slemppartijen, beschonken officiersvrouwen, Dirndldracht, Leberknödel, Wein, Weib

und Gesang en andere schokkende gebeurtenissen binnen deze nederzetting. Ecce homo.

Heerlijke lectuur.

In dezelfde stijl beschrijft Boudens in Vrijdag visdag (Dedalus 1988) het deprimerende wedervaren van kleinburgerlijke personages in het Vlaanderen van de jaren 1980 die de pogingen om uit hun beklemmende banaliteit te ontsnappen telkens zien doodlopen in een onafwendbare, fatale eindbestemming. Alweer vlijmscherpe observaties. Tragiek tegen de humorgrens.

Het boek werd officieel aan pers en publiek voorgesteld op 11 april 1988 in galerie De Zwarte Panter in Antwerpen, in samenwerking met de vzw Vrienden van De Zwarte Panter.

Het zijn lange dagen In 1989 debuteert Luc Boudens als romancier met Het zijn lange dagen (Dedalus 1989 / Uitgeverij Leesmagazijn 2016) waarin de auteur de existentiële uitzichtloosheid beschrijft van Stefan Meirhaeghe, een bihomoseksuele barman in de bruisende provinciestad Kortrijk. Stefan vult zijn troosteloze dagen met mannen en drank, verliest zich in het cynisch neersabelen van zijn stupide medemens en zoekt tevergeefs naar enige raison d’être. Treurnis en wanhoop alom. Maar wel goed geschreven. De achterflap van het boek vermeldt: ‘In 1989 verscheen de eerste literaire videoclip in West-Europa met Luc Boudens in de hoofdrol.’

[ 14 ]

vat 85 

Het lijden van De Jonge Werner Ik sla hier even een zijweggetje in, lezer. Zo terug.

1981. Ik ben 24, en algemeen koordirecteur/dirigent bij de operahuizen van Gent en Antwerpen (Opera voor Vlaanderen). Tijdens het seizoen 1981-1982 programmeren wij de opera Werther van Jules Massenet, in een regie van de fantastische Jo Dua. Tussen haakjes, deze opera ging in 1892 in première in de Weense Hofopera met de Antwerpse tenor Ernest Van Dijck in de hoofdrol (die van de kaai). Ter voorbereiding van deze productie las ik uiteraard Die Leiden des jungen Werthers (1774) van Johann Wolfgang von Goethe, waarop het libretto van deze opera gebaseerd is.

Destijds nog behoorlijk onderhevig aan mijn eigen Sturm und Drang was ik danig onder de indruk van de emotionele martelgang en het tragische einde van het hoofdpersonage in Goethes briefroman. Mooie opera trouwens ook, Werther van Massenet.

Bent u er nog? Fijn. Het mag u dan ook niet verwon­deren dat ik een wenkbrauwtje optrok toen ik de titel van Boudens’ roman Het lijden van De Jonge Werner (Dedalus 1990) onder ogen kreeg. Aan enige vergelijking met de Duitse verlichtingsliteratuur uit de 18de eeuw ga ik me verder niet wagen, maar feit is wel dat ik mij geweldig goed geamuseerd heb met dit boek. Niet in het minst omdat Boudens erin slaagt om 180 bladzijden lang de spanning erin te houden of Werner er al dan niet in zal slagen om tenminste de juiste omstandigheden te creëren die nodig zijn bij de

opstart van een grote schrijverscarrière. Ook een lijdensweg, maar een andere. Heerlijk woordenwerk over een in de drank verdwaalde, zich onbegrepen voelende eenzaat die zich telkens

Drinken & zwijgen In 1991 verschijnt nog de dichtbundel Wie legt er mee patience? (Dedalus) en tenslotte in 1992 de verhalenbundel Gesloten wegens familieomstandigheden (Dedalus).

Dan verdwijnt Luc Boudens van het literaire toneel. Alcohol? In zijn debuutromans waren de hoofdpersonages ook al behoorlijk in alcohol gedrenkte dronkelingen.

Hallo Luc? ‘Of mijn talent verloren is gegaan aan de drank? Ja. Geen spijt of schaamte. Ik had ook werkelijk niets meer te vertellen.’ In het literair tijdschrift Gierik & NVT ‘94 geeft de zwijgende auteur echter toe toch nog te schrijven, met mondjesmaat, als literaire vingeroefening. ‘Ik schrijf nog hoor, zij het op waakvlam, dus zonder welbepaald doel voor ogen. Noem het een zachte behoefte, een vaardigheid die ik rustig blijf koesteren. Alle mogelijke redenen om in een zekere luwte te belanden mogen ook aangevuld worden met luiheid en een gebrek aan zelfvertrouwen.’

De grafisch kunstenaar opnieuw verslikt in zijn eigen mompelmonologen. Kermende eenzaamheid, oversaust met Duvel.

Zijn literair debuut leverde Luc Boudens eind jaren 1980 het epitheton ‘literair wonderkind’ op. Herman Brusselmans wist in De Morgen over zijn prozadebuut te melden: ‘… Boudens bewijst dat hij wel degelijk uit het goeie houten been gesneden is.’ Luc Boudens: ‘Ik ben eigenlijk nooit echt bezig geweest met mijn schrijverscarrière. Mijn boeken zijn nooit echt doorgebroken en dat ligt geheel en al aan mezelf. Ik deed er geen moeite voor.’

Vanaf de jaren 1990 legt Boudens zich volledig toe op de plastische kunsten.

Non-figuratief werk van uiteenlopende aard: houten sculpturen, installaties en assemblages, tapijten, pentekeningen, schilderijen, lino’s, tapings.

De sterkte en meteen ook de essentie van Boudens’ vormtaal is ook hier weer fantasie en eigenzinnigheid.

Geen anekdotiek of achterliggende boodschappen.

Het levert hem succesvolle exposities op in Galerie Herman Toelen, Antwerpen (tekeningen en lino’s), Galerie De Zwarte Panter, Antwerpen:

vrijzinnig antwerps tijdschrift

(‘Kartografie’, lino’s), Galerie B-One, Antwerpen (tekeningen, collages, mixed media), Antiquariaat Jef Meert, Antwerpen (‘KlingKlang’, collages), Galerie Van Blerk, Antwerpen (‘Littoral’, schilderijen, ‘Naval’, lino’s), Galerie Djemma, Schoten (‘Sites’, tapings, mixed media, maskers, ‘Tribal‘, wandtapijten, totems), Oskar D Gallery, (‘Visitant les Noailles‘, tapings, tekeningen, objecten), Punk’tum (‘Syncopes‘, mixed media), Piet Raemdonck, Antwerpen (‘Fun City’, objecten en mixed media) en laatst nog bij Campo & Campo in Berchem.

Lucs woorden te zeggen - ‘uitgegeven in tot op het merg verzorgde uitgaven’. ‘Liever enkele mooie exemplaren dan grote oplages, want wie leest er uiteindelijk nog poëzie?’ Ik dus.

Poëzie en grafiek Boudens geeft er dus de voorkeur aan zijn poëzie in beperkte, bibliofiele edities te publiceren. Hij illustreert zijn teksten zelf en combineert aldus zijn poëzie met zijn grafisch werk.

Vrienden voor het leven Ik beken: ik lees poëzie. Maar ooit komt het nog wel goed met mij, verzekeren sommigen me, die zich dan om een of andere reden weer snel uit de voeten maken.

Vrienden voor het leven, zover zijn Luc en ik nog niet, maar het is wel de titel van de eerste dichtbundel van Luc die ik onder ogen krijg.

Hoewel, geen bundel, het is een langgerekt gedicht van 420 lijnen, uitgegeven in 1993 bij De Carbolineum Pers. Achteraan de bijzonder fraaie uitgave lees ik: ‘Dit gedicht is met de hand gezet uit de Erasmus en met de handpers gedrukt op geschept Zerkall, in een omslag van handgeschept Moulin de la Roque. 32 pagina’s met vijf door de auteur met de hand ingekleurde tekeningen, in een oplage van slechts vijftig genummerde en gesigneerde exemplaren.’

Zijn poëzie wordt - om het met

geschreven tussen 2006 en 2011 en andermaal vormgegeven en uitgegeven door De Carbolineum Pers (2018).

Het colofon vermeldt: ‘Deze Hoofse Brieven zijn in december 2018 gezet uit de Times New Roman, digitaal vermenigvuldigd op vergeerd crème Conqueror papier en met de hand gebonden. De oplage bestaat uit 50 genummerde en gesigneerde exemplaren, waarvan de nummers I tot X gebonden zijn in kalfsperkament en de nummers 1 tot 40 in kartonnen band.’

Henri-Floris Jespers

Voor mij liggen enkele bundels waarvan de vormgeving en illustraties gelijke tred houden met de prachtige gedichten. Carbolineum Pers publiceerde, behalve Vrienden voor het leven, de bundels Op een kameel gezeten (1989), De Zeemeerman en zeven andere (1990), Een man van eigen maaksel (1991), Laat maar waaien (1997), en Betere tijden lachen ons toe (2010). Alle met de hand gezet, met de handpers gedrukt en met lino’s of tekeningen geïllustreerd door de dichter.

Uitmuntend vind ik zijn Hoofse Brieven, een verzameling ‘onvermoeide’ homo-erotisch geladen brieven aan zijn ‘ferne Geliebte’ T,

Letterheld Luc Boudens mag zich dan ook terecht verheugen in zijn lidmaatschap van de ppp’s ofte Postume Pink Poets, de post-dadaïstisch, eshetische, provocerende erfenis van de originele groep Pink Poets, destijds (in 1972) opgericht door Patrick Conrad en Nic van Bruggen, met als andere prominente leden onder anderen Hugues C. Pernath, Georges Adé, Albert Szukalski, Michel Bartosik, Paul Snoek en HenriFloris Jespers.

En nu we het toch over de Antwerpse dichter-schrijver Henri-Floris Jespers (1944-2017) hebben, deze kleinzoon van de schilder Floris Jespers publiceerde regelmatig over de laatste gebeurtenissen rond Luc Boudens op zijn onvolprezen blog ‘Mededelingen van het Centrum voor Documentatie & Reëvaluatie’ en schreef onder meer

[ 15 ]

[ 16 ]

vat 85 

erg lovende recensies over het grafisch werk van Boudens. De twee kenden mekaar goed en waren bevriend. Al in 1984 was Luc Boudens samen met Henri-Floris Jespers immers al medeplichtig aan de oprichting van het CDR, alias het Centrum voor Documentatie en Reëvaluatie, dat zich toelegde op de studie van de Vlaamse (ook Franstalige) literatuur uit het interbellum. Straks zal Boudens zijn nieuwe roman opdragen aan zijn voormalige vriend.

Op eenzame hoogte Na jarenlang letterkundig onderduiken verrast Boudens in 2014 met de nagelnieuwe roman Op eenzame hoogte. Uitgeverij Vrijdag kondigt het boek aan met ‘De vreugdevolle doch onverhoopte verrijzenis van een literair wonderkind’. Het verhaal:

Prins Pouppy en de 3 bergen plus 4 is 7 bergen samen Een sprookje. Dat was lang geleden. Het zorg­vul­dig bewaarde kind in mij beleefde ontzettend veel leesplezier aan de wonderbaarlijke belevenissen van Prins Pouppy, zijn trouwe knecht Tanteluc, het Prinselijk paard Canif en de mopperende muilezel Matthieu. Een heerlijk eigenzinnig sprookje, mooi geschreven en spannend! Fantasie en onthechting, het wordt zeldzaam. Ook alweer een erg fraaie uitgave (Art Partout Antwerpen), in 2015 gedrukt op een beperkte oplage van 36 exemplaren. Het colofon vermeldt: ‘Luc Boudens schreef het verhaal van prins Pouppy in 2006. Het kaft werd door Kastaar met de letterpers gedrukt op een Macho Rocky van 700 g/m2. Het binnenwerk werd gedrukt op Fluweel 100g/m2. Vervolgens werd deze uitgave op Japanse wijze met zwart garen handmatig ingebonden.

26 exemplaren zijn aangeduid met de letters van het alfabet (A-Z), 10 exemplaren dragen de Romeinse nummering (I-X).’ Ik ben de trotse bezitter van exemplaar F.

Amaury, een rijke investeerder op jaren uit de hogere Brusselse financiële kringen, ontmoet de mooie jonge student Bastien. Ze delen hun passie voor het werk van Jean Cocteau, en verderop ook de lakens. De frivole Bastien brengt Amaury’s onvermoede gevoelswereld en bij uitbreiding al zijn vastgeroeste zekerheden van eigen maaksel dermate aan het wankelen,

dat de rijke bankier ten prooi valt aan een zenuwslopende emotionele afdaling in zichzelf. Het veelbelovende liefdesverhaal leidt tot een helse neergang. Meer verklap ik niet.

Op eenzame hoogte is een stilistisch bijzonder goed geschreven boek. Verfijnd taalgebruik, geraffineerde verhaallijn. Ook de in deze roman breed geëtaleerde repertoirekennis van de klassieke muziek is mijn oude muzikantenhart niet onwelgevallig. Boudens: ‘Plots had ik dit verhaal over Amaury en Bastien. Het schreef zichzelf.

Zoals dat altijd bij mij het geval is geweest. Schrijven is even focussen, voor een bepaalde tijdspanne met niets anders bezig zijn.’

Knack: ‘Boudens schrijft secuur en onderhoudend zonder tafelspringerij of sensationele scènes. Een verademing in deze emotijden.’

Ongeveer gelijktijdig met Op eenzame hoogte brengt Uitgeverij Leesmagazijn in coproductie met uitgeverij Vrijdag Boudens’ romandebuut uit 1989 Het zijn lange dagen opnieuw uit. Van dit boek waren er trouwens ooit verregaande plannen voor een verfilming.

De Morgen: ‘Deze heruitgave markeert de terugkeer van zijn schrijverschap. Zeker is dat je bij Boudens een bijna ouderwets metier en vertelplezier proeft.’

Van Luc Boudens - intussen 20 jaar droog, jawel – verschijnt dit najaar een nieuwe poëziebundel Ik heb de zon zien zakken, en in februari 2021 komt zijn nieuwe roman ‘De oogappel’ (opgedragen aan Henri-Floris Jespers) uit bij uitgeverij Vrijdag.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

STADSCHOUWBURG MECHELEN

Nacht van de verwondering

17

Een avondvullend programma waar de DEC 0 :0 toeschouwer kennis 20 maakt de schoonheid van een open wereldbeeld MET ON D ER M EER

De schoonheid van de wiskunde Jean Paul van Bendegem

De grootsheid van de kosmos

En de bomen “En de bomen”, de nieuwe, langverwachte dichtbundel van Patrick Conrad, bestaat uit vier cycli waarin hij in de herfst van zijn leven afscheid neemt van zijn moeder en een wereld die wankelt. Zijn geliefde thema’s als de vergankelijkheid, het ouder worden, de vervagende schoonheid, de vergeten liefdes en de vermanende aanwezigheid van de dood weet hij opnieuw in zijn onnavolgbare barokke, flamboyante, muzikale taal te verwoorden.

Een onmisbaar boek, zowel voor wie de dichter Conrad wil ontdekken als voor hen die met zijn rijk oeuvre, dat meer dan een halve eeuw overkoepelt, vertrouwd zijn.

Katrien Kolenberg

Het verbazingwekkende leven Johan Braeckman

De betovering van de muziek Jurgen Wayenberg

Ode aan de Verwondering

slotrede door Caroline Pauwels

A A N S LU I TEN D

optreden van sopraan Laurie Janssen

Productcode (EAN): 9789460019197 Verschijningsdatum: 15/09/2020 Aantal bladzijden: 80 Uitgeverij: Uitgeverij Vrijdag

€ 10,00 vooraf inschrijven verplicht.

Tickets en info www.nachtvandeverwondering.be

Patrick Conrad (Wilrijk, 16 juli 1945) is een Vlaamse schrijver van (vnl. misdaad)romans, filmmaker, dichter en beeldend kunstenaar.

Hij won zowel de Hercule Poirotprijs als de Diamanten Kogel. Naast de 15 romans die hij schreef, maakte hij ook 20 films voor televisie en bioscoop.

Zijn werk werd vertaald in het Engels en het Duits. De vertaling van zijn vorige poëziebundel De Cadillac van Mallarmé verschijnt in 2021 in Brazilië. Hij was een van de stichters van het Antwerpse dichtersgenootschap The Pink Poets.

(Meer over Patrick Conrad in ons tijdschrift VAT#80 – nov/dec 2019)

[ 17 ]

agenda november

[ 18 ]

vat 85 

Activiteiten van bevriende verenigingen en organisaties…

In de schaduw van corona ZIE OOK VRIJZINNIG-ANTWERPEN.COM/ ACTIVITEITEN

Grijze Geuzen Antwerpen Eva Van Tulden brengt N OV verslag van haar 14:00 fietstocht doorheen Ierland en Schotland.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen

2

UPV & Vrijzinnig Antwerps Trefpunt N OV LEZINGENREEKS 19:30 DE IDENTITEIT VAN EUROPA: ANDALUSIË HET OPVALLENDE DENKEN VAN AVERROËS dra. Tineke Melkebeek – UGent Code inschrijving: nj20 37 Averroës (1126 – 1198) was filosoof, arts, rechter, én Aristoteles’ belangrijkste commentator. Dra. Tineke Melkebeek (UGent) situeert hem in de islamitische filosofie, vooral over de rol van de rede in het geloof en de rol van de vrouw in de maatschappij.

Inschrijven verplicht voor elke lezing (afzonderlijk) via http://upv.vub.ac.be/ aanbod (je ontvangt onmiddellijk bevestiging van uw inschrijving) Deelname: UPV lid – Lid VKP VUB/ EhB/UZ Brussel – Studenten (alle) en personeel Vrije Universiteit Brussel: € 2 * Anders: € 5 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen

5

HVV Schijnvallei Oostrand Panelgesprek over N OV “EUTHANASIE?” met 20:00 Patrick Wyffels (LEIF-arts), Jacinta De Roeck (ex-senator) en Dick Wursten (theoloog) Juist voor de coronapandemie was het thema ‘euthanasie’ sterk in de actualiteit door het euthanasieproces.

De belangstelling gaat veel verder dan de uitspraak in een concrete casus. Afgezien van de politieke impact heeft dit ook een weerslag

5

op de medische praktijk. Daarom lijkt het ons aangewezen om deze complexe problematiek zowel op politiek, ethisch-filosofisch, medisch en juridisch oogpunt te bekijken met onze panelleden.

Gemeenschapscentrum Den Boomgaard, Antwerpsesteenweg 43, Broechem Deelname: 3 euro – leden HV en UPV: 2 euro Meer info en verplicht inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com Willemsfonds Antwerpen bezoek aan “Immersive NOV experience” 11:00 het virtuele evenement rond de werken van Vincent Van Gogh.’s Middags gelegenheid voor een korte lunch. In de namiddag bezoek met een gids aan de kunstschatten van de St Pauluskerk. Aansluitend bieden we een drankje warm of koud aan.

Deelname: € 27, niet-leden € 29 Inschrijvingen: willemsfondsantw@ hotmail.be

6

Vrijdenkend Lier & UPV Lier dr. Mauritz Kelchtermans NOV (KUL) – “Artificiële 20:00 intelligentie aan de hand van vijf vragen” Dr.Mauritz KELCHTERMANS (KU Leuven) heeft als doctor in de chemische wetenschappen een carrière als lesgever en onderzoeker in de private chemische sector achter de rug. Zijn ervaringen met neurale netwerken en expertsystemen bracht hem er toe om te beginnen aan een nieuw doctoraat, ditmaal in de filosofie.

Hij wil niet alleen de voordelen van kunstmatige intelligentiesystemen naar voor brengen, maar ook de maatschappelijke gevolgen en de voorwaarden waaraan de toekomstige ontwikkelingen moeten voldoen.

Locatie: Liers Cultuurcentrum, Aarschotsesteenweg 3, 2500 Lier met (!! kan gewijzigd worden in functie van de COVID19-maatregelen !!)

Reservaties: 03 480 89 23 of hvv. vrijdenkendlier@telenet.be Deelname: Basistarief: 5,00 €; Leden, jongeren (-25 jr), Uitpas kansentarief andere dan Lier: 3,00 €; Uitpas kansentarief Lier: 1,00 €

10

Willemsfonds Antwerpen & Willemsfonds Deurne NOV “Zonder ondergoed”…

19:30 Jacinta De Roeck vergast ons op een avond met woord en muziek… met verhalen zomaar uit het leven gegrepen… verhalen van

24

vroeger, geplukt uit de bomen van Zuid-Limburg… verhalen van nu, in Antwerpen uit de Schelde gevist… een avond met poëziesprokkels, muziek en teksten die bij iedereen een belletje zullen doen rinkelen… tenzij dan misschien een verdwaalde Flamenco Trouwzaal – Districtshuis Deurne Maurice Dequeeckerplein 1 - 2100 Antwerpen-Deurne deelname : € 12,00 voor leden - € 15,00 voor niet-leden inschrijving : willemsfondsdeurne@ gmail.com

HV Schoten Filmvoorstelling N OV N OV ‘1917’ 14:00 20:00 Op het hoogtepunt van de Eerste Wereldoorlog krijgen twee jonge Britse soldaten Schofield en Blake een op het eerste gezicht onmogelijke missie toegewezen. In een race tegen de klok moeten ze vijandelijk terrein betreden en een boodschap afleveren waarmee zij een dodelijke aanval op honderden soldaten kunnen voorkomen waaronder Blake zijn eigen broer.

Regisseur Sam Mendes slaagt erin om een aangrijpend, emotioneel gedreven oorlogsdrama uit te werken.

Een epische film, razendspannend en overdonderend, een must-see die absoluut een groot scherm verdient.

Tien Oscarnominaties en drie Oscars.

Locatie: De Kaekelaar, SintCordulastraat 10, 2900 Schoten Tickets: 5 euro. Reservaties: 03.680.23.40

9 10

Willemsfonds Antwerpen luxe riviercruise op de Rijn TOT ( Keulen,Koblenz, Mannheim, Mainz, Speyer, Karlsruhe) met N OV Viva-cruises aan boord van mv Inspire exclusief voor WF leden. Inlichtingen en inschrijvingen: Franck De Bock:: fdebockbe@yahoo. com / 0478071757

13 19

UPV & Vrijzinnig Antwerps Trefpunt N OV LEZINGENREEKS DE 19:30 IDENTITEIT VAN EUROPA: ANDALUSIË DE ISLAMITISCHE GANGMAKERS VAN DE RENAISSANCE Prof. dr. em. Hugo Antonissen – KULeuven Code inschrijving: nj20 38 De school van Toledo (12de en 13de eeuw) leverde met de vertaling van het werk van islamitische filosofen en geleerden een belangrijke bijdrage aan een van de renaissancegolven in christelijk Europa. Prof. Hugo

19

vrijzinnig antwerps tijdschrift

december Antonissen (KUL) verklaart.

Inschrijven verplicht voor elke lezing (afzonderlijk) via http://upv.vub.ac.be/ aanbod (je ontvangt onmiddellijk bevestiging van uw inschrijving) Deelname: UPV lid – Lid VKP VUB/EhB/UZ Brussel – Studenten (alle) en personeel Vrije Universiteit Brussel: € 2 - Anders: € 5 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen HV Schoten HET EINDE VAN DE WERELD? N OV EEN TRY-OUT! 20:00 Een ecologische eco-comedy van en met Steven Vromman - Low Impact Man In deze nieuwe eco-comedy voorstelling gaat Steven Vromman met het publiek op zoek naar de schokken die ons deze eeuw kunnen overvallen: van virussen tot Artificiële Intelligentie, van meteorieten tot klimaatchaos. De klemtoon ligt echter op het ontwikkelen van veerkracht. Een spannende blik op het komende parcours van de mensheid met een verrassend hoopvol einde.

Locatie: Kasteel van Schoten (Kasteeldreef 61, 2900 Schoten) Tickets: 3 euro (leden Humanistisch Verbond 2 euro) - Reservatie noodzakelijk: tel. 03.658.46.49 of info@ hvv-schoten.be

24

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt Lezing ‘Een verhaal achter N OV een boek’ 20:00 “HIER”, door Joke Van Leeuwen, stadsdichter van Antwerpen – 2008-2009 Met “Hier” brengt Joke van Leeuwen een verhaal dat leest als een beklemmende fabel. Na de voor grote prijzen genomineerde en bekroonde historische romans “Feest van het begin” en “De onervarenen” bevinden we ons nu in een veel abstracter universum.

Deelname: 5 EUR (ter plaatse te betalen) VERPLICHT INSCHRIJVEN doe je via een email aan vrijzinnigantwerpstrefpunt@ gmail.com of – bij voorkeur via link website Met de steun van Literatuur Vlaanderen Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen

26

Vrijdenkend Lier & UPV Lier prof.dr. Marc Van Ranst (KUL) D EC – “Waarom griepvaccinaties 20:00 een zegen zijn” Zoals iedereen weet is het diensthoofd van het Leuvense Rega-instituut voor klinische en epidemiologische virologie

1

intussen uitgegroeid tot dé autoriteit inzake de beteugeling van de COVID19pandemie. Of hij het dus alleen over griepvaccinaties zal hebben is het maar de vraag.

Locatie: Liers Cultureel Centrum. Bel 03/480 89 23 of 0495/431 429 of mail ons op hvv.vrijdenkendlier@telenet.be of upv.kernlier@upv.name Reserveren op zich is niet noodzakelijk.

Maar wil men binnen de beperkte deelnemersaantallen zeker zijn van een zitje is inschrijven wel verplicht. Er wordt tevens een wachtlijst aangelegd.

Deelname: Basistarief: 5,00 €; Leden, jongeren (-25 jr), Uitpas kansentarief andere dan Lier: 3,00 €; Uitpas kansentarief Lier: 1,00 € Opening tentoonstelling “Human reflections”, van DEC Louis en Charlotte Orban.

20:00 Louis reflecteert over zijn leven en het verleden…; Charlotte start haar artistieke carrière, reflecteert en kijkt naar het heden en de toekomst.

VERPLICHT INSCHRIJVEN doe je via https://forms.gle/6WL8UB1WRtLESQz47 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen De tentoonstelling loopt tot 8 januari 2021.

3

HV Schijnvallei Oostrand “Privacy is voorgoed voorbij” DEC Lezing en workshop voor 20:00 beveiliging smartphone door Rik Mercelis Locatie: basisschool ‘De Boomgaard’, Lt. Karel Caluwaertsstraat 41, 2160 Wommelgem Deelname: 2 euro - Verplicht inschrijven via: HVVSchijnvalleiOostrand@gmail. com

3

Vrijzinnig Platform Hoger Onderwijs Antwerpen DEC Uitreiking tweejaarlijkse 19:30 Dwaallicht Prijs 2020 aan Caroline Pauwels, rector VUB Inschrijven verplicht op https://forms. gle/HafBqcjRjBGYaYnQ8 U kan ook toetreden tot het steuncomité, waarvan de opbrengst gaat naar het “VUB-UZB Paul De Knop Fonds voor Immunotherapie“.

Meer info: https://dwaallichtprijs.com/ uitnodiging-uitreiking-dwaallichtprijs-2020/ Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen (kan gewijzigd worden !!! Raadpleeg tijdig website)

4

Grijze Geuzen Antwerpen Viering 80+ met muzikaal DEC optreden 20:00 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen

7

UPV & Vrijzinnig Antwerps Trefpunt DEC LEZINGENREEKS DE 19:30 IDENTITEIT VAN EUROPA: ANDALUSIË ANDALUSIË IN DE MODERNE ARABISCHE LITERATUUR Prof. Amr Ryad – KULeuven Code inschrijving: nj20 39 In de moderne Arabische literatuur is Andalusië vaak het verloren paradijs van moslims in Europa. Prof. Amr Ryad (KUL) linkt dit nostalgische beeld in Arabische poëzie, reisverslagen en romans aan evoluties in de internationale politieke geschiedenis.

Inschrijven verplicht voor elke lezing (afzonderlijk) via http://upv.vub.ac.be/ aanbod (je ontvangt onmiddellijk bevestiging van uw inschrijving) Deelname: UPV lid – Lid VKP VUB/EhB/UZ Brussel – Studenten (alle) en personeel Vrije Universiteit Brussel: € 2 Anders: € 5 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” - De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen

10

Willemsfonds Antwerpen Jaarafsluiting met miniDEC concert in het Maagdenhuis.

20:00 Saxofoonconcert door “Quatre Quart” onder leiding van Dirk Acquet ( ex vice-dirigent van de Gidsen). Dit ensemble brengt een zeer gevarieerd werk van vrolijke middeleeuwse muziek, Mozart, barok, 19e eeuwse operette en levendige muziek uit de 20e eeuw. Na het concert een glaasje met hapjes.

Inschrijven:. willemsfondsantw@ hotmail.be Deelname: leden € 25, niet-leden € 29 p.p..

13

HV Schoten Filmvoorstelling DEC DEC ‘PARASITE’ 14:00 20:00 Een briljante thriller waarin een arm gezin zich via een reeks slinkse trucs in de luxeuze villa van een rijke familie nestelt. Deze hoogst entertainende mix van satire en suspense werd terecht bekroond met de Gouden Palm. in Cannes en was de grote verrassing van de Oscars dit jaar!

Locatie: De Kaekelaar, Sint-Cordulastraat 10, 2900 Schoten Tickets: 5 euro. Reservaties: 036802340

21 22

[ 19 ]

[ 20 ]

vat 85 

BOEKBESPREKING

Wit jaar DAGBOEK

BENNO BARNARD

Gevoel is in de wereld van essayist en dichter Benno Barnard onverbiddelijk verbonden met vorm. In stilistisch piekfijn verzorgde dagboekaantekeningen gaat hij tekeer tegen tijdgenoten en opvattingen die zich richting- en vormloos manifesteren.

E

Erick Kila

r is een sentiment dat ouderen zullen herkennen: het idee dat ‘vroeger’ meer houvast bestond met betrekking tot geestelijk evenwicht, omgang met anderen, de waarde van kunst en het belang van taalbeheersing. Oog voor opportunisme en kletskoek en eerbied voor afspraken lijken te verdwijnen.

Bij Barnard is dit sentiment geworden tot iets dat zijn denken en creativiteit in hoge mate bepaalt. In Zingen en creperen – dagboek 2014 – 2017 wordt de lezer meegevoerd in vele ontmoetingen met de moderne leuteraar en scharrelaar. Bij zijn vorige dagboek, Dagboek van een landjonker, maakte ik al kennis met Barnards vaste gereedschapskistje: ironie, stilistische vaardigheid, ijdelheid en speels plezier in het subtiel treiteren. In ‘Zingen’ komen zaken naar voren die extra tot nadenken stemmen. Het gaat dan om een persoonlijk drama dat het plotselinge ophouden van het dagboek markeert en om een uitgesponnen visie op het wezen van poëzie.

Ontegenzeggelijk de meeste indruk maakt het onbedoelde slot van Zingen en creperen. In het voorgaande dagboek (de landjonker dateert van 2013) werden de ervaringen met geadopteerde dochter Anna openhartig beschreven. Incasseringsvermogen en bovenal onvoorwaardelijke liefde bleken een rol te spelen bij het grootbrengen van een aangenomen kind

uit verre streken. Je vroeg je als lezer af hoe het verder zou gaan.

In het nieuwe dagboek wordt aanvankelijk geen woord gewijd aan Anna. Pas in het laatste kwart van het boek duikt ze op in een korte dagboekaantekening. ’S NACHTS Anna (…), ons onmogelijke, geliefde adoptiekind, zit op school in Indiana en stelt het voor het eerst in al die jaren goed. Maar of ik niet over haar wil schrijven, papa? Beloofd, lieverd.

Als het dagboek 18 december 2016 aankondigt, blijft de bladzijde leeg.

Daarna volgt een pagina met als eenzame tekst het wit van een jaar. In een afsluitende notitie en een gedicht, een jaar later geschreven, wordt duidelijkheid geboden over een noodlottige gebeurtenis.

Zoals gezegd, dit slotakkoord geeft een onverwachte tint aan het voorgaande. Waar Barnard zich in zijn proza toch positioneert als een licht masochistische, enthou­ siast tegendraadse, begaafde treiteraar (met talent voor zelfrelativering), laat hij zijn dekking abrupt zakken na een vreselijke stoot die het noodlot hem toedient. Je merkt het ook in passages die aan bijvoorbeeld vader Willem Barnard (Guillaume van der Graft) of Ad den Besten (vriend van zijn vader) zijn gewijd. Onversneden mildheid behoort, bij alle ironie en defensie,

tot de mogelijkheden.

De verschenen dagboeken leveren mede daardoor een zelfportret van de particulier Benno Barnard.

Hoe interessant ook, de literair-kritische meningen, weetjes en ironie zijn niet het enige hoofdgerecht van het dagboekproject.

In het persoonlijke, in het gebied van de twijfel en de gemoedsbewegingen, bevindt zich verder een steeds terugkerend gemonkel over wat ik maar ‘het wezenlijke van poëzie’ noem. Benno Barnard is natuurlijk erfelijk belast door zijn vader, Guillaume van der Graft. Die is niet weg te denken uit de Nederlandse poëzie. Willem (Guillaume) Barnard schreef zijn gedichten, naar mijn weten, zonder veel fundamenteel gepieker. Bij zoon Benno is het the-

speels plezier in het subtiel treiteren oretiseren over poëzie zo’n beetje een voorwaarde. Hierbij komen we dan gelijk ‘vorm’ als het meest bepalende voor een gedicht tegen. In bredere zin kunnen we vorm in dit geval als ‘houvast’ omschrijven. In het maatschappelijke, in de omgang met kunstbroeders en allerhande boeren, burgers en buitenlui, ligt de behoefte aan houvast voor de hand. Maar is dat in de

vrijzinnig antwerps tijdschrift

POËZIE

Wim van Til

voor de wind waar was ik voor je mij begon, was ik al die jij me maakte, was mijn huid al wat mij nu omspant, en drong je tong zich toen al in de bocht smaakte ik naar jou, was mijn smachten al herkenbaar toen jouw hand zich om mijn hals, was dat mijn hals al die jij kneedde

Zingen en creperen Dagboek 2014 - 2017 Benno Barnard Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2019

kunst, in de poëzie, ook zo? Ontstaat waarachtig - zelfs lyrisch ongrijpbaar - gevoel (een doel van poëzie) uitsluitend uit vormvastheid?

Het proza van Barnard (zeker het slot van dit dagboek) lijkt het tegendeel te bevestigen. Een pagina wit, een stuk proza en afsluitend een gedicht dat er uitziet als een gedicht, maar dat in feite een stukje proza is: ‘onbegrensd’ wit en mededelend proza bewerkstelligen hier iets dat zeker aan het lyrische gevoel raakt.

Een vormvast, geheel volgens de regels gecomponeerd, gedicht had de schrijver hier kennelijk niet voor handen, of was wellicht niet toereikend. Het lyrische, de poëzie, zit niet noodzakelijkerwijs in volgens strikte ambachtelijke regels geschreven ‘gedichten’. Gedichten kunnen er ook minder reglementair uitzien. Op gevaar af van vrijblijvendheid te worden beschuldigd, durf ik te beweren dat er wat dit betreft meerdere wegen zijn die naar Rome leiden. Het lyrische laat zich niet beperken.

Intussen is het mooi dat denkers als Barnard het cultuurwereldje hinderlijk volgen.

dagboek met onverwacht slotakkoord

als was ik klei, jij draaide mij uit een keurslijf naar het licht en nu ik hier mijn rust zoek, ben jij weg Bij Voor de wind, een sculptuur van Thorvald Dudok van Heel Uit: uiteindelijk Uitgeverij Kleinood & Grootzeer, Bergen op Zoom, 2020

Wim van Til (Leiden, 1955) debuteerde in 1981 met de bundel dichtmaken open.

Hij is poëziekenner en oprichter/directeur van het Poëziecentrum Nederland.

[ 21 ]

[ 22 ]

vat 85 

Alchem DICHTBUNDEL

van de gekte

Erick Kila

POËZIE

ALAIN DELMOTTE

West-Vlaming Alain Delmotte publiceerde aan het begin van de nieuwe (corona) werkelijkheid twee poëziebundels. Verfijnde bespiegelingen over dochters, duisternis en dingen.

J

e dochter wordt dertig en trouwt. Vader/ dichter Delmotte (1957) maakt in dat geval een portret in taal. Het ziet er bijna uit als een scenario: in genummerde mededelingen wordt het beeld van een ontwikkeling opgebouwd.

Kind, meisje, vrouw. Qua vorm proza, qua innerlijkheid een filmische beweging van het gemoed.

Twee dochters - Iets dat niet meer duurt: de titel en ondertitel roepen meteen vragen op. Een beknopte tekst op de achterflap rept duidelijk over één dochter. Hoe werkt dit vaderlijk bewustzijn?

Bij Delmotte (biografisch onderzoek leert dat hij twee dochters heeft) krijgt het creatieve ruim baan. Hij boetseert geen portret naar de werkelijkheid, maar een reactie, een reflectie. In de geest van vaders blijken meerdere representaties van het fenomeen dochter te huizen.

Het tweede deel van de mooi vormgegeven bundel sluit hier bij aan. Fotograaf Johan Maria Duyck toont er subtiele ‘schetsen’ met de camera. Betrapte momenten, uitsneden die aan natures mortes doen denken: het zijn beelden die naar een gevoelswereld verwijzen. Dat de relatie vader-dochter zich beweegt langs lijnen van het irrationele wordt in taal en beeld duidelijk. Tussen mannen en vrouwen gaapt immer een kloofje, een diepte waarin verbazing, misverstand, spijt en projectie zweven.

In het begin van het taal ‘scenario’ staat ‘de dochter’ haar vader nabij als een verschijnsel op afstand.

Kennelijk is een ondervonden medische situatie hier debet aan. Er klinkt iets onverbiddelijks door, op het kille af. Zoveel is duidelijk, hier gaat geen verslag van een mierzoete gelukservaring volgen.

Elke zondagavond schuiven we dat kind weer opzij.

Uit onze ogen. Een instelling is het galmende geluid van stappen in een holle gang. (Over de geuren praten we nooit.)

In de reeks dochter van vijf tot later ontdooit het koude tot constaterende, projecterende en filosofisch berustende regels.

Het maakt deel uit van Delmottes literaire wezen dat hij onnadrukkelijk de toon van het wetmatige bezigt. Deze nuchtere aanpak van een in principe ‘gevoelig’ thema werkt goed. Juist door het objectiveren en het vermijden van al te innige innigheid komt het raadsel van de vader-dochter situatie zuiver uit de verf.

In Twee dochters is beperkt sprake van onderhuidse ironie.

Maar als Delmotte zijn werkwijze extrapoleert naar een minder particulier onderwerp, naar het domein van ‘Warhoofds leerdichten’, dan klatert de ironie fijnzinnig door al het geschrevene heen. Het zit hem al in de term leerdichten. Warhoofd, Delmottes alter ego, is zeker geen leermeester in de gebruikelijke zin. Integendeel, hij woelt in betekenissen, draait om en associeert zonder remmingen. Kortom, hij is als een kat die van drie hoog uit het raam springt en toch op zijn pootjes terecht komt. Een alchemist van de gekte heeft Delmotte met zijn curieuze woordvoerder gecreëerd. Het aardige is natuurlijk dat er wel degelijk intrigerende inzichten uit de reageerbuisjes van Warhoofd borrelen.

Uit: leerdicht over de dingen

Buitenkant – ze zijn uitsluitend buitenkant.

Niets dringt tot hen door. Alles ketst van hen af.

Daarin verschillen ze niet van ons.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

mist Warhoofds leerdichten 2 Alain Delmotte Gaia Chapbooks nr. 12 Bestellen/info: alain.delmotte@proximus.be

[Â 23Â ]

Het vermijden van al te innige innigheid

Twee dochters Iets dat niet meer duurt Alain Delmotte Dochter Schetsboek Johan Maria Duyck Uitgeverij facture baroque, Sint-Denijs, 2020

De Warhoofd-gedichten zijn al een tijdje bepalend voor het literaire bedrijf van Alain Delmotte. En binnen dat oeuvredeel nemen Warhoofds leerdichten weer een aparte plaats in. Belerend zijn ze niet. Hun toon en speelsheid dagen de lezer vooral uit. Ze doen zich niet als gedichten in de gebruikelijke zin voor.

Ze zijn een onnavolgbare vermenging van filosofie, taalplastiek en ironie.

Uit: tweede leerdicht over de duisternis

De nacht Hij laat ruimte vrij voor enge gedachten. Hij grinnikt de geluiden die we menen te bespeuren.

Alle horizon, alle diepte ontkent hij. Alle licht is voor hem illusie: uitgewiste eenmaligheid.

Hij is de stem van wat nooit zal zijn, nooit is. Hij stelt ons het onwaarneembare voor.

In zijn kern minacht hij alles: de sterrenhemel kan hem gestolen worden.

[ 24 ]

vat 85 

Coronacri Gie Goris, voormalig Hoofdredacteur MO*

OPNINIE

2020: de wereldorde in chaos

Zorgt de coronacrisis voor de finale doodsteek voor de al in ademnood verkerende, oude internationale orde? Of zorgt ze voor een hoognodige herinnering aan de onmisbaarheid en wijsheid van die orde, ook al kunnen nieuwe generaties het uiteraard beter doen dan hun voorgangers, vraagt voormalig MO*hoofdredacteur Gie Goris zich af in zijn laatste editoriaal van het magazine.

D

e coronapandemie toont hoe diep de wereld onderling verweven is, maar ook hoe snel de internationale samenwerking onder druk komt te staan. En hoe belangrijk stevige structuren en samenwerkingsverbanden voor iedereen zijn.

De “internationale orde” die na de twee wereldoorlogen gebouwd werd, onder Amerikaans leiderschap en rond het raamwerk van de Verenigde Naties, was al vóór COVID-19 een risicopatiënt. Niet enkel de leeftijd van de instellingen en organisaties – de VN vieren dit jaar hun 75ste verjaardag – maakte de internationale orde kwetsbaar. De echte onderliggende aandoening was het nieuwe en populistische nationalisme dat America (of vul hier een ander land in) First belangrijker vindt dan internationale samenwerking, overleg en afspraken.

Zorgt de coronacrisis voor de finale doodsteek voor de al in ademnood verkerende, oude internationale orde? Of zorgt ze voor een hoogno-

dige herinnering aan de onmisbaarheid en wijsheid van die orde, ook al kunnen nieuwe generaties het uiteraard beter doen dan hun voorgangers?

In het focuskatern van MO*137 maken we een stand van zaken op terwijl de pandemie nog altijd woedt. Er loopt een rode draad doorheen, en die is gematigd en pragmatisch. Dat mag opvallend heten in deze scherp gepolariseerde tijden.

De internationale orde, met zijn wortels in de nationale soevereiniteit van staten, is mank, onvolkomen, vaak onmachtig en ongelijk. Dat geldt voor de VN-Veiligheidsraad, de Wereldgezondheidsorgani­satie (WHO) en nog meer voor de Wereldhandelsorganisatie (WTO), voor de internationale ontwikkelingssamen­werking, de duurzame ontwikkelingsdoelen

en de mondiale klimaatonderhandelingen. Maar het alternatief is op dit moment (nog meer) chaos, geweld en destructieve concurrentie.

Dat wordt zichtbaar in onder andere Libië. Of de internationale orde de zware klappen van 2020 overleeft, kunnen we op dit moment nog niet voorspellen.

Daarom vroegen we de mening van vijf topexperts, die elk op hun manier naar de internationale orde kijken vanuit het perspectief van de meest kwetsbaren.

Oud-secretaris-generaal van Amnesty International Salil Shetty maakt alvast een belangrijk punt: ‘Zolang we er niet in slagen om de binnenlandse politiek op het juiste spoor te zetten en progressieve meerderheden via verkiezingen aan de macht te krijgen in de sleutellanden, blijft internationale politiek in handen van de elite.’

Het gaat dus niet alleen om wat er in New York, Genève of Nairobi gebeurt. De internationale orde hervormen, beschermen en verbeteren begint in eigen land.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

isis

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Stage lopen Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

in het huisvandeMens

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Liesbet

Gie Goris, Hoofdredacteur MO* was tot september 2020 voltijds actief in de mondiale journalistiek, eerst als hoofdredacteur van Wereldwijd (1990-2002), daarna – sinds 2003 - als hoofdredacteur van MO*

Met dank aan MO* magazine MO*, voluit Mondiaal Nieuws, is een Belgisch, Nederlandstalig, tijdschrift dat vooral internationaal nieuws brengt, met een focus op ontwikkelingssamenwerking en anders-globalisme.

Meer informatie over MO* vind men ‘on-line’: www.mo.be

Ward

Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en ondersteuning aan onze lidverenigingen.

In een huisvandeMens Alsgeeft laatstejaarsstudente in GezinsOm mijzelf in het kort vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig wetenschappen koos ik voor mijn heb je eigenlijk maar humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

De internationale orde, met zijn wortels in de nationale soevereiniteit van staten, is mank, onvolkomen, vaak onmachtig en ongelijk.

[ 25 ]

voor te stellen drie woorden stage het huisvandeMens Antwerpen. nodig: Gedreven, empathisch en Vrijwilligerswerk Dankbaar dat dit ook mogelijk bleek begripvol. Ik ben Ward, een 21-jarige Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijnik bijer onsvorig meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding te zijn, deed academiejaar student en en ik volg de graduaatsopleigeven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of mijn intrede ‘stagiaire’. Aangezien meewerken aanals gemeenschapsvormende activiteiten.ding ‘Maatschappelijk Werk’ aan de ik mij volledig kan vinden in het vrij- Thomas More hogeschool te Antwerpen.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu zinnig humanistisch gedachtegoed Momenteel zit ik in mijn 2e en laatste deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen was mijn besluit snel gemaakt. Het is jaar en loop ik tot eind juni stage bij in Vlaanderen en Brussel voor mij ook een mooie aanvulling huisvandeMens Antwerpen. opdeMens.nu een andere opleiding die ik volg Deze richting heb ik gekozen omdat Magazine in op mensen en maatschappelijke tendensen totZoomt therapeute.

Het takenpakket invanuitikeengraag met mensen werk en ik ook vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar. het ‘huis’ is erg divers, wat het voor graag ondersteuning aanbiedt waar proefnummer of gratis abonnement? mijGratis aantrekkelijk maakt. Maar vooral ik kan. Soms kan dit betekenen dat Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw erg zinvol inhoudelijk vind ik het er advies wordt gevraagd, maar soms Brand Whitlocklaan 87 bus 9 werk.

Mensen bijstaan op cruciale is gewoon een luisterend oor bieden 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92 momenten bijvoorbeeld is waardevol ook al voldoende en dan ben ik graag en dankbaar werk. Me vervelen heb de persoon die dit kan aanbieden. In ik hier nog niet meegemaakt. Hier mijn opleiding heb ik ook wat meer kan je met je eigen ideeën afkomen over mijn eigen sterktes en zwaktes en word kritisch denken gewaar- leren kennen. Zo heb ik in mijn 1e jaar deerd. Voor mij persoonlijk bijna een vrijwilligerswerk gedaan bij het CAW voorwaarde zelfs om ergens bezield (*) als buddycoach waar ik merkte dat, te kunnen werken. hoewel ik graag met jongeren zou werZelf plechtigheden doen, met ken, dit niet altijd even soepel verloopt. name dan specifiek uitvaarten, was Bij het huisvandeMens hoop ik veel een verlangen waar ik hier de kans gevarieerde ervaring op te doen en het voor kreeg dit te realiseren. Het stemt team zo goed mogelijk bij te staan waar me blij dat mijn idee hierover en de ik kan. Ook lijkt het mij erg fijn om hier realiteit van de praktijk met elkaar stage te lopen vanwege alle mogelijkovereenstemmen. Ik haal er dan ook heden die deze plek mij kan aanbieden. voldoening uit en het voelt niet eens Mijn doel in het leven is momenals ‘werk’ aan. Voor mij is dit een plek teel de wereld, of toch Antwerpen, een waar ik mij thuis voel, jawel thuis in stukje aangenamer of verdraagzamer het Huis, en dit in een erg mooi pand te maken voor de omgeving. Iedereen nog wel. Het is tot hier toe een inspi- maakt af en toe eens iets mee en het rerende en boeiende omgeving voor is belangrijk dat dit een plaats gegeme geweest. En, ook al loopt mijn ven kan worden. stage bijna ten einde, ik zie het eerBuiten het studeren houd ik mij verder als een begin. Ik zal dan ook in het der bezig met allerlei creatieve zaken ‘huis’ blijven hangen, als vrijwilligster zoals: gedichten schrijven, tekenen, en wie weet ooit wel als werknemer. dansen en zingen. (*)Centrum Algemeen Welzijnswerk

vat 85 

INTERVIEW

achida Lamrabet is schrijfster en juriste. Afgelopen jaar werd Lamrabet bekroond met de tweejaarlijkse Cultuurprijs van de KU Leuven en de Ultima voor literatuur van de Vlaamse Gemeenschap. Eerder kreeg ze de Kif Kif Literatuurprijs en de BNG Nieuwe Literatuurprijs. Haar recentste roman, Vertel het iemand, werd in 2018 uitgegeven bij Polis.

Tot 2017 werkte ze voor Unia.

Rachida Lamrabet

[ 26 ]

Gie

Veertig jaar lang hield Gie Goris de vinger aan de mondiale pols: een decennium bij Broederlijk Delen, drie als journalist en hoofdredacteur. Voor MO* reisde hij de halve wereld af om te berichten over oude en nieuwe conflicten, over veerkrachtige mensen en over gemeenschappen die vindingrijke alternatieven bedenken om de planeet te ontlasten.

N

u hij de fakkel doorgeeft, nodigde Rachida Lambaret hem op een hete augustusdag uit voor een gesprek over diversiteit, empathie en authentieke journalistiek. ‘Je mag nooit tevreden zijn met een verhaal, alleen maar omdat het bevestigt wat je al dacht.’

De koude bosbessenlimonade is al uitgeschonken, maar het opnametoestel nog niet ingeschakeld als ik Gie Goris vraag hoe het voelt om eens aan de andere kant van de tafel te zitten, in de stoel van de geïnter-viewde. Het antwoord zet meteen de toon voor het gesprek: ‘Ik voel me altijd wat onwennig om over mezelf te vertellen. Ik hou graag de focus op mijn werk.’

Waarom wil je niet dat het over jou gaat?

Gie Goris: Omdat ik niet zo interessant ben. Ik heb geen publiek nodig bij mijn persoonlijke worstelingen. Het gegeven dat ik mij al veertig jaar lang toeleg op mondiale thema’s, is veel interessanter.

Helpt het verhaal van je opvoeding en je leven niet om te begrijpen waarom je net dit werk hebt gedaan?

Gie Goris: Dat bepaalt mee hoe ik in mijn werk sta, maar ben ik enkel en alleen vanuit die specifieke opvoeding of sociale achtergrond tot dit werk gekomen? Mensen maken keuzes. De groep jongeren waarmee

Goris

vrijzinnig antwerps tijdschrift

levenslang op zoek naar mensen die niet op hem lijken

ik opgegroeid ben, in min of meer gelijk-aardige omstandigheden, hebben een ander levenspad gekozen.

De nadruk op dat persoonlijke vind ik soms overdreven.

Je komt uit een arbeidersmilieu.

Bepaalt die achtergrond hoe je naar de wereld kijkt?

Gie Goris: Zeker, en ik ben daar trots op, maar voor mij is mijn afkomst een vanzelfsprekendheid. Ik heb die nooit gecultiveerd of gebruikt als argument, ik heb het debat altijd inhoudelijk gevoerd. Ik kom uit een katholiek gezin, ben grootgebracht in de katholieke zuil en heb theologie gestudeerd. Dat verhaal mag dan doodgebloed zijn voor mij, ik heb nooit de behoefte gehad om daar afstand van te nemen.

Zou je jezelf nog religieus noemen?

Gie Goris: Ik vind het moeilijk om op die vraag te antwoorden, want wat betekent dat woord voor jou als interviewer? Wat betekent het voor de lezer die dit interview doorneemt? De poëtische kant van religie vind ik essentieel: de verwondering voor wat je niet weet, voor wat je niet kan vatten. Ik haak af wanneer religie een stoplap wordt voor een gebrek aan kennis. Kregelig word ik als mensen religie afserveren als schadelijk of achterlijk en dat beargumenteren met obscure theorieën.

Het ongemak van de verandering Diezelfde namiddag had Gie op sociale media nog een voorbeeld gezien van zo’n obscure theorie. Het verhaal kwam uit Pakistan: een christelijk meisje is er ontvoerd en verkracht. Daarna werd ze door de lokale sharia-rechtbank gedwongen te huwen met haar verkrachter omdat ze er seks mee gehad had. ‘Dat zijn verschrikkelijke feiten en de verontwaardiging erover is terecht’, reageert Gie. ‘Vervolgens wordt dit verhaal gekoppeld aan een onderzoek dat stelt dat meer dan de helft van de moslims in België een “gesloten wereldbeeld” heeft. Zo roepen mensen op om alle moslims islamofascisten te noemen.

Wat bezielt hen, vraag ik me dan af.’

Waarom laten intelligente mensen zich verleiden tot dergelijke veralgemeningen en vooroordelen?

Gie Goris: Waarom verglijden intelligente mensen die een verleden hebben van emancipatorische strijd in haat voor moslims? Misschien moet ik daar binnenkort eens tijd voor maken om dat echt te onderzoeken. Dit gaat niet zomaar om veralgemeend racisme. Mensen hebben niets tegen Marokkanen, op voorwaarde dat ze hun religie verwerpen. Voor mij is deze redenering het spiegelbeeld van wat je bij jihadi’s ziet gebeuren. Daar zitten

ook intelligente mensen tussen die vertrekken van een terechte verontwaardiging. Gaandeweg komen ze in die tunnel terecht. Het psychologisch proces dat beiden doormaken is volgens mij vergelijkbaar. Het verschil is, tot nu toe, de bereidheid om geweld te gebruiken. (Denkt na) Een van de dingen die mensen zoals jij en ik onderschatten, is het ongemak dat een veranderende samenleving met zich meebrengt.

Ik weiger optimistisch of pessimistisch te zijn. Ik wil strijdbaar blijven Wat is dat ongemak dan?

Gie Goris: Enerzijds verdedigen we al twintig jaar de rechten en de gelijkwaardigheid van mensen met migratieachtergrond. Dat was en is ook heel erg nodig. Anderzijds hebben we te weinig aandacht voor het feit dat de samenleving echt veranderd is. Niet alleen mensen die zich verplaatsten, maar ook mensen die zichzelf nooit als “anders” hebben gezien, zijn terechtgekomen in een nieuwe realiteit en worstelen daarmee. Misschien had ik meer aan-

[ 27 ]

[ 28 ]

vat 85 

dacht moeten hebben voor Belgen die de samenleving hebben zien veranderen op een manier die ze niet wilden of konden sturen.

Ik denk dat we meer en beter hadden moeten uitleggen dat het ongemak dat zij voelden deel uitmaakt van de globalisering. Je lost het ongemak niet op door te zeggen dat we er maar aan moeten wennen.

Is dat ongemak nu net niet een van de gevoelens waarmee er, politiek gezien, juist het meest rekening wordt gehouden? Politici zoeken voor beslissingen een draagvlak bij de Vlaming. Is dat niet de vertaling van dat ongemak?

Gie Goris: Het gaat om mensen die zich niet meer thuis voelen in de samenleving. We hebben te weinig ervaring vanuit links-progressieve hoek om te gaan. De vraag naar zekerheid is geen “rechtse” of “racistische” vraag, ook niet als ze van witte mensen komt. Snelle maatschappelijke verandering verontrust heel veel mensen. Dat zie je niet enkel daarmee om hier, maar ook in Aziatische landen.

Dat voor ogen houden, helpt om het antwoord te vinden op je vraag hoe het komt dat intelligente mensen toch terechtkomen in een tunnel van vooroordelen.

La verdad verdadera Welke rol spelen de media hierin?

Zou je jezelf als een activistische journalist omschrijven?

Gie Goris: Journalistiek is iets anders dan activisme. MO* heeft zich altijd binnen het activistisch middenveld gesitueerd. De journalistiek die wij bedrijven, is een bijdrage aan dat activisme. We staan daar niet buiten, maar we zijn wel anders.

Ik ben geen harde interviewer: ik ben op zoek naar wat die persoon mij te vertellen heeft, in plaats van hem te willen betrappen op tegen­ strijdig­heden.

Anders in welke zin?

Gie Goris: Politiek activisme is gericht op resultaat. De verhalen die je benadrukt, onderbouwen de verandering die je beoogt.

Vervelende verhalen negeer je, omdat ze in de weg lopen van het beoogde doel. Dat is legitiem binnen het politieke activisme, maar de journalistiek kan zich dat niet permitteren. Journalisten gaan op zoek naar verhalen zoals ze zijn, in al hun complexiteit.

De waarachtige waarheid brengen?

Gie Goris: Klopt. La verdad verdadera, zoals Spaans journalist en voormalig hoofdredacteur van Le Monde Diplomatique Ignacio Ramonet het stelt. Op het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre heb ik eens verwezen naar die uitspraak. De toevoeging van verdadera is belangrijk, omdat het gaat over authenticiteit: als journalist moet je erkennen dat er tegenstrijdigheden zitten in elke waarheid, dat de waarheid complex is en dat je nooit alles kan weten. Tegelijk mag je nooit tevreden zijn met een verhaal, alleen maar omdat het bevestigt wat je al dacht.

Wat was jouw ambitie toen jij de halve wereld afreisde om verhalen te brengen over globalisering, migratie, klimaat en ongelijkheid?

Wou je verhalen brengen die niet altijd gemakkelijk zijn?

Gie Goris: We hopen dat de lezer de wereld beter begrijpt. Onze ambitie is om meer, betere en toegankelijke informatie te brengen, zonder het exotische op te zoeken. We willen ontwikkelingen blootleggen zodat mensen hun eigen positie beter kunnen situeren en van daaruit hun eigen keuzes en opvattingen beter kunnen onderbouwen. Om dat te bereiken, proberen we niet te plooien voor de wetmatigheden van de media, ideologische verschuivingen in de samenleving of de eigen sympathieën. Als journalist moet je voldoende achterdocht inbouwen, zelfs voor je eigen overtuigingen.

Hoe doe je dat, achterdocht inbouwen tegen jezelf? Je neemt toch altijd je eigen blinde vlekken mee? Hoe ga jij daarmee om?

Gie Goris: In doe-het-zelftrucjes geloof ik niet, wel in het harde, levenslange werk van altijd opnieuw beginnen en erkennen waar je zelf gesitueerd bent.

Dat is op zich niet erg, we komen allemaal ergens vandaan. Ik probeer niet blind te zijn voor machtsverhoudingen. Het is aan mij om goed te luisteren, te onderzoeken en altijd open te staan om te leren.

Ik ben uiteindelijk diegene die het verhaal moet schrijven.

Wie is jouw toetssteen hierin?

Bij wie ga je te rade om te begrijpen en te leren?

Gie Goris: Er zijn een aantal mensen waar ik buitengewoon aandachtig naar luister wanneer zij spreken, mensen met veel meer menselijke sensibiliteit dan ik. Ik heb hulp nodig bij het lezen van mensen. Een van die personen is mijn vrouw Jim. Zij is altijd nabij, maar nooit onder de indruk van wat ik doe.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Diverse redacties, diverse inzichten Hoe breng jij de waarheid als je op verre plekken bent met mensen die heel erg van jou verschillen? Je bekijkt de wereld uiteindelijk toch vanuit jouw westerse perspectief?

Gie Goris: Ik probeer steeds mensen op te zoeken die niet op mij lijken. Ik ben geen harde interviewer: ik ben op zoek naar wat die persoon mij te vertellen heeft, in plaats van hem te willen betrappen op tegenstrijdigheden. Ik probeer de bedding weer te geven, op zoek te gaan naar wat mensen echt bezighoudt. De opvatting van een individu is dan een klein onderdeel in een groter lappendeken.

In Vlaanderen zijn de meeste media redacties overwegend wit. Hoe belang-rijk is een gemengde redactie om die blinde vlekken tegen te gaan?

Gie Goris: Diversiteit op redacties is cruciaal. Het probleem is dat velen in de media geloven dat huidskleur er niet toe doet: journalisten zijn in staat om goed te berichten, ongeacht hun kleur. Individueel gezien kan dat kloppen, maar collectief, als redactie, is dat fout.

In een team van zeven journalisten hadden we op een bepaald moment twee collega’s van kleur.

Dan voel je dat de inbreng van die ervaring en die achtergrond belangrijk is. Je krijgt andere gesprekken,

andere inzichten. De uitdaging is om je eigen dissidentie te organiseren, een perspectievenconflict te creëren binnen je eigen redactie. De nieuwe hoofdredacteur van MO* heeft een speerpunt gemaakt van meer diversiteit op de redactie.

Daar ben ik blij om.

Heb je het gevoel dat je zelf voldoende hebt gedaan?

Gie Goris: Neen, dat had beter gekund.

Ook al hebben we bij elke aanwerving expliciete inspanningen gedaan om ook kandidaten aan te trekken met een diverser profiel, we zijn daar niet ver in geraakt. Het is een lange weg. Wellicht hadden we nog meer daarin moeten investeren.

Helemaal ontevreden ben ik niet, want wij zijn er wel heel vroeg aan begonnen. Een van de voorlopers van MO*, Wereldwijd, heeft in de jaren tachtig al een BelgischCongolese journalist aangeworven.

In de jaren negentig kozen we expliciet voor het aanwerven van een redactrice met een moslimachtergrond. De aandacht voor diversiteit was er, maar onder andere een gebrek aan middelen beperkte het resultaat ervan.

Had jouw vervanger iemand van kleur kunnen zijn?

Gie Goris: Dat had zeker gekund. Ik kan uiteraard niets zeggen over het aanwer-vingsproces voor mijn vervanger, maar ook nu hebben we heel

actief gezocht buiten de vanzelfsprekende kringen.

Het gaat traag. Dat wil niet zeggen dat we dat moeten aanvaarden, integendeel. We moeten onze schouders zetten onder het gevecht dat mensen van kleur of mensen met een migratie-achtergrond leveren om gehoord, gelijk behandeld en vertegenwoor-digd te worden.

Tegelijk moeten we heel goed beseffen dat opkomen voor meer diversiteit nog niet hetzelfde is als opkomen voor mensen die arm zijn of sociaal-econo-misch uitgesloten worden. Dat betekent dat degenen die een stem hebben, die ook beter moeten gebruiken om op te komen tegen armoede, ook in eigen gemeenschappen. Representatie is niet alles.

Is het niet belangrijk om vertegenwoordigd te zijn op plaatsen waar de beslissingen genomen worden?

Gie Goris: Jawel, dat is belangrijk. We moeten alleen opletten dat het geen gevecht wordt voor de eigen positie.

Is er genoeg affiniteit met de veertig à vijftig procent van mensen van Turkse en Marokkaanse afkomst die in armoede leven? De generaties die het nu gaan maken, zijn de kinderen van de middenklasse. Het gevaar bestaat dat we kinderen vergeten die niet tot die klasse behoren.

Ik kom zelf ook uit een arbeidersgezin, maar behoor nu tot de middenklasse. Ik hoef voor mijn eigen klassepositie niet meer op de barricades. Naast klasse is er echter ook nog huidskleur, etnie en cultuur. Je kan die zaken toch niet loskoppelen?

Gie Goris: Dat is waar. Als de band met die vele vormen van ongelijkheid niet voortdurend gelegd wordt, dan ver-

[ 29 ]

[ 30 ]

vat 85 

Een watertaxi op het Dal-meer in Srinagar, de zomerhoofdstad van Jammu en Kasjmir in India.

Gie Goris volgt het conflict in die Himalayastaat al een kwarteeuw.

ontrust mij bijvoorbeeld de gretigheid en de eenzijdigheid waarmee het “kopjes tellen” gebeurt bij het samenstellen van discussiepanels. De aanwezigheid van diverse stemmen en ervaringen moet tot iets dienen.

Het moet leiden tot nieuwe inzichten, nieuwe ideeën, nieuwe ervaringen zodat we beter uitgerust zijn om armoede en ongelijkheid te bestrijden. Als we dat perspectief inruilen voor representatiedoeleinden, vind ik dat problematisch.

Afglijden naar rechts Is net niet die representatie de beste garantie dat binnen de democratie de meerderheid de rechten van minderheden niet schendt?

Gie Goris: Binnen een democratie moeten er ijkpunten zijn waar de meerderheid niet aan voorbij kan. Een voorbeeld daarvan is het cordon sanitaire, de afspraak die het hele Vlaamse politieke spectrum omspande, van socialisten tot de toenmalige Volksunie.

Dat cordon zegt dat er nooit met een partij als het Vlaams Blok zal worden bestuurd, omdat deze partij de mensenrechten overboord wou gooien.

Dat staat nu toch onder druk?

Gie Goris: Zeker, verschillende partijen willen nu met Vlaams Belang in zee.

Als je echter vraagt wat er nodig is om de rechten van minderheden te beschermen, dan helpen dit soort afspraken wel om veiligheidsgaranties in je democratie in te bouwen.

Nochtans hebben dezelfde politieke partijen in de loop der jaren een aanzienlijk deel van het racistische zeventigpunten-plan van het Vlaams Blok uitgevoerd.

Is dat cordon sanitaire niet eerder een symbolische daad?

Gie Goris: Dat denk ik niet. Het was een belangrijk instrument om de Vlaamse democratie te behoeden voor een snel afglijden naar rechts.

Zijn we nu dan niet aan het afglijden?

Gie Goris: Uiteraard is Vlaanderen aan het afglijden, maar zonder de afspraak van het cordon zou het allemaal sneller en verder-gaand geweest zijn. Het is waar dat het cor-don sanitaire een dubbele rol heeft gespeeld. Enerzijds heeft het ervoor gezorgd dat het Blok nooit aan de macht is gekomen. Dat vind ik alvast een verwezenlijking.

Anderzijds hebben mainstreampartijen erin geloofd dat het selectief uitvoeren van het zeventigpuntenplan de beste garantie vormde om een machtsovername door het Vlaams Belang te voorkomen. Dat is een foute redenering.

De onschendbaarheid van mensenrechten ligt onder vuur.

Mensenrechten gaan in wezen over menselijke waardigheid, het thema van dit magazine.

Is de menswaardigheid een universeel gegeven?

Gie Goris: Menselijke waardigheid is universeel, de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is daar de beste garantie voor. Ik heb lang mijn twijfels gehad over die universaliteit, omdat de Verklaring toch vooral door westerse landen geschreven is.

Diversiteit op redacties is cruciaal.

In de media leeft het geloof dat journalisten in staat zijn om goed te berichten, ongeacht hun kleur.

Individueel gezien kan dat kloppen, maar collectief, als redactie, is dat fout.

Gaandeweg zag ik echter hoe die menselijke waardigheid overal in de wereld belangrijk is, ook al verschilt de invulling. Daarom moet je aan de menswaardigheid blijven vasthouden. Je mag er niet aan tornen.

Je koppelt die menselijke waardigheid niet aan de normen en waarden van een natie of van een bepaald volk?

Gie Goris: We hebben allemaal onze eigen geschiedenis, ervaring en context. Als mens vallen we nochtans altijd terug op hetzelfde fundament.

Ook in de visietekst van MO* staan mensenrechten als een van de ijkpunten voor het blad. Het vernuftige aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is dat alle landen van de wereld hiermee erkennen dat je rechten nodig hebt om menswaardig te kunnen leven.

Die rechten mogen niet ter discussie staan.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

WIE IS GIE? GEZIN

Een misdaad tegen de journalistiek

Gie werd geboren in 1955 in Geel. Hij groeide op in Veerle (Laakdal) in een mijnwerkers-gezin. Zijn vader Karel overleed op 91-jarige leeftijd, zijn moeder Maria vierde onlangs haar 93ste verjaardag. Broer Wakke verongelukte met de motor in 1993, oudere zus Ria is ‘alive and kicking’ na veel jaren werken in de elektronicasector. Gie is 42 jaar getrouwd met Jim. Samen hebben ze 3 kinderen: Soetkin, Brecht en Hanne.

Gie en Jim zijn de trotse grootowuders van zeven kleinkinderen: Linus, Wannes, Florian, Nio, Jua, Mo en Aren.

JEUGD

Heb je hoop voor de toekomst?

Je hebt de wijsheid te beseffen dat je eigenlijk niets weet?

Gie Goris: Als oudere man met zeven kleinkinderen maak ik mij zorgen om de toekomst. Voor de opwarming van de planeet blijken de doemscenario’s de beste beschrijving van de evolutie. Dat is minstens onrustbarend.

Ik ben dus niet snel tot optimisme geneigd, want vaak is dat een ontkenning van de realiteit. Tegelijkertijd weiger ik pessimistisch of, erger nog, cynisch te worden. Mijn standpunt is dat ik wil blijven vechten en geloven dat we het tij kunnen keren.

Zolang de strijd niet gewonnen is, moet je blijven vechten, blijven geloven dat het ooit zal lukken.

Gie Goris: Ik twijfel veel meer aan de zekerheid dat mijn overtuiging juist is. Niet zozeer in professionele context: in de journalistiek heb ik altijd gestaan achter wat ik schreef. Ik heb het eerder over de privécontext. Ik heb nu meer de neiging om eerst te zwijgen.

Dat gevoel heb ik ook met de Black Lives Matter-beweging. Ik wil eerst heel goed luisteren voordat ik er zelf grote uitspraken over wil doen. Wat ik als journalist ook geleerd heb, is dat veel weten van belang is. Het idee dat nu in de journalistiek ingeslopen is, is dat het een voordeel zou zijn even weinig te weten als de kijker of de lezer. Zo zou je onbevangen en onbevooroordeeld kunnen werken. Ik vind dat een misdaad tegen de journalistiek.

Heeft de journalistiek van jou een andere mens gemaakt?

Gie Goris: Dat is een moeilijke vraag, omdat mijn werk als journalist dertig jaar omspant. Uiteraard ben ik in drie decennia een ander mens geworden, maar is dat omwille van de journalistiek? Zevenentwintig jaar geleden is mijn broer verongelukt. Ook dat draag ik elke dag mee. Ik heb veel gereisd, heel veel mensen beluisterd en altijd gelezen. Als ik al dat leven en al dat werk optel, blijkt dat ik op een constructieve manier veel meer ben beginnen twijfelen aan mezelf.

Kijk je uit naar je pensioen?

Gie Goris: Mijn werk was mijn leven. Ik weet niet wat er aan de andere kant wacht. Het is een nieuwe wereld, dat boezemt me toch wat angst in. Ik ga verder bouwen op wat ik tot nu toe gedaan heb en wat ik het beste kan, maar dan zonder druk en zonder de zakelijke beslommeringen.

Vanaf zijn zesde is Gie lid van de Chiro. Hij eindigde zijn Chirocarrière als groepsleider en lid van het gewestbestuur. Zijn kernslogan uit die tijd? ‘Bleiten en doorgaan.’

Niet opgeven als het moeilijk wordt, elkaar ondersteunen zodat iedereen de eindmeet haalt.

EERSTE TEKSTEN Al van in zijn studententijd schrijft Gie over geloof en politiek.

Voor het faculteitsblad van de Godsdienstwetenschappen interviewde hij onder andere Jef Turf van de Communistische Partij en Mark Eyskens toen die even premier was van België.

KUNST In zijn educatiewerk bij Broederlijk Delen Antwerpen schakelde Gie Afrikaanse, Latijns-Amerikaanse en Maghrebijnse muzikanten in. Ook was hij mede-initiatiefnemer van het colloquium Glokale Kunst in Vlaanderen. Later werd hij voorzitter bij filmfestival Open Doek (nu MOOOV) en bij Africalia, dat steun verleent aan artistieke initiatieven in Afrika.

FOCUS OP ZUID-AZIË Gie reisde voor het eerst naar Afghanistan voor een reportage in 2006. Dat deed hij naar eigen zeggen ‘uit onvrede met embedded journalism elders’, waarbij journalisten mee op pad worden gestuurd met militaire eenheden in conflictgebieden. In 2011 publiceerde hij zijn eerste en vooralsnog enige boek, Opstandland.

De strijd om Afghanistan, Pakistan en Kasjmir. De regio blijft ook vandaag prioritair in zijn journalistieke werk.

Met dank aan de redactie van MO* Samen geven we mondiale journalistiek toekomst.

interview met Arshad Ubaid, bestuurder van de Jamia Ashrafia madrassa in Lahore, Pakistan, een van de radicale madrassa’s waaruit onder andere de Taliban voortkwamen.

WORD NU PROMO* via www.mo.be/proMO

[ 31 ]

vat 85

Tuinconc 

Nils Vandevijvere, vrijzinnig-humanistisch consulent hvdM Antwerpen

[ 32 ]

Het is algemeen geweten, en perfect begrijpelijk, dat één groep in het bijzonder hard werd en wordt getroffen door alles wat met Covid-19 te maken heeft. Zowel de ziekte zelf als de enorme sociale en psychologische gevolgen vormen voor onze oudere medemensen immense risico’s en boezemen veel angst in. De combinatie van fysieke, sociale en mentale kwetsbaarheid en, in het geval van ouderen die in woonzorgcentra verblijven, het samenleven met vele leeftijdsgenoten heeft voor heel wat leed gezorgd.

O

udere mensen hebben het hoe dan ook al vaak moeilijker op vlak van sociaal contact en fysieke weerbaarheid en deze pandemie maakte dit alleen maar erger.

Door de strenge maatregelen, zeker in het begin, vielen ook nog eens allerlei voorzieningen of mogelijkheden weg op vlak van entertainment, ontspanning, spel, sociale activiteiten enz. In de meeste woonzorgcentra en dienstencentra worden geregeld optredens georganiseerd, spelavonden, dansavonden, en noem maar op. De situatie van veel van deze mensen, en niet te vergeten ook de impact die dit allemaal heeft gehad op het personeel, verbeterde er dan ook niet bepaald op.

Vanuit de vrijzinnig moreel consulenten van het Zorgbedrijf (Linda, Harry en Corine) groeide het idee om, met de steun van de vrijzinnig humanistische gemeenschap, muzikanten te vragen om tuinconcerten te spelen voor de residenten. Een goeie reden voor hen om nog eens buiten op het terras of in de tuin te zitten (waar het kon), en op een veilige manier alsnog te kunnen genieten van een streepje livemuziek.

Voor deze gelegenheid werd in een eerste reeks beroep gedaan op mezelf, Nils Vandevijvere (artiestennaam: Nils Anderson), vrijzinnig huma-

nistisch consulent bij het huisvandeMens Antwerpen, maar ook zanger/ muzikant.

Ik werd, met de steun van het huisvandeMens, gevraagd deze concerten te verzorgen. Eerder speelde ik al op verschillende herdenkingsplechtigheden en filosofieprojecten van de moreel consulenten. Na enkele solo-optredens nodigde ik een collega zangeres uit die eveneens in dienst is bij deMens.nu. Niki Vanlerberghe werkt in het huisvandeMens Sint-Niklaas en

we hadden al meerdere muzikale projecten gedaan, waaronder musicals.

Ook vanuit het huisvandeMens Sint-Niklaas kon ze op de nodige ondersteuning rekenen. We werkten samen een programma uit met liedjes uit de oude doos en modernere liedjes, maar met een eigen ‘twist’. Van klassiekers als ‘Que Sera’, ‘Singing in the Rain’, ‘Don’t Fence Me In’ of ‘La Vie En Rose’, maakten we eigen versies in akoestische en duetvorm. En ook aan de personeelsleden werd gedacht

certen

vrijzinnig antwerps tijdschrift

in tijden van Corona met wat meer moderne liedjes. Alles met begeleiding op akoestische gitaar en versterkt met enkele stevige speakers zodat de mensen het goed konden horen.

Elk woonzorgcentrum had heel andere mogelijkheden en soms zagen we iedereen, en soms (letterlijk) niemand omwille van de hoge terrassen of het feit dat men enkel vanuit hun kamers konden meevolgen. Echter, de

handen zagen we wel degelijk heel vaak in de lucht, zowel bij de bewoners als de personeelsleden. Er werd zelfs op verschillende momenten een dansje geplaceerd.

De reacties achteraf lieten niets aan de verbeelding over. Voor veel mensen was dit de eerste keer in weken dat ze nog eens een optreden meemaakten, of zelfs nog eens buiten kwamen. Op verschillende plaatsen waren ze zo enthousiast dat ze een heuse spandoek hadden gemaakt en opgehangen, of ons meteen opnieuw uitnodigden. Het kwam ook ter ore van andere woon-

zorgcentra die niet bij het Zorgbedrijf aangesloten zijn, en zelfs bij een organisatie die opvang voorziet voor mensen met mentale beperkingen. Ook daar hadden we het genoegen om te mogen optreden en konden we op enorm veel enthousiaste en warme reacties rekenen.

De tuinconcerten in tijden van corona hebben hun impact zeker niet gemist. Zelf werden we ook regelmatig overmand door de vele emoties en natuurlijk bleef en blijft de confrontatie met het leed niet verborgen. Toch voelden we heel duidelijk dat we voor eventjes de zorgen van vele mensen konden doen vergeten en zagen we weer wat mooie, stralende lachende gezichten.

Humanisme komt in vele vormen, hoe dan ook steeds in de vorm van solidariteit en engagement naar mensen die het wat moeilijker hebben.

In dit geval kwam humanisme in de vorm van muziek en we danken dan ook van harte de vrijzinnig moreel consulenten van het Zorgbedrijf, het Zorgbedrijf zelf, het huisvandeMens en alle sympathisanten die dit mee mogelijk hebben gemaakt.

[Â 33Â ]

[ 34 ]

vat 85 

Carolus Hereticus

De profeten Etymologisch is de profeet “degene die op voorhand vertelt”, dus degene die de toekomst voorspelt. Als de voorspelling niet uitkomt, dan was een valse profeet actief. De profeet die beweerde, in 66 na Chr., dat de Joodse opstand tegen de Romeinen zou slagen is daar een schoolvoorbeeld van. Zoals voor veel prominenten uit de Oudheid weten we niets over de fysionomie van die profeten. Door schilders en beeldhouwers worden ze gewoonlijk afgebeeld als stoere ouderlingen met een strenge blik en een lange baard. Maar wat weten we en wat moeten we denken van die grote en tweederangs profeten uit de Bijbel?

vrijzinnig antwerps tijdschrift

E

r is heel weinig bekend over het leven van de Bijbelse profeten.

In de boodschap die ze hebben nagelaten staat soms de naam van een koning, een vijandig buurland, of een andere profeet vermeld, en dat stelt Bijbelgeleerden in de mogelijkheid om een redelijk vermoeden te hebben tijdens welke periode ze als profeet actief waren. Van Amos wordt gezegd dat hij rond 750 v.Chr. werkzaam was, Hosea rond 760 v.Chr., Zacharia rond 52O v.Chr. , Nahum rond 605 v.Chr., enz. Voor de 4 belangrijkste profeten is men iets nauwkeuriger: Jesajah (Isaiah) zou geleefd hebben tussen 780 en 690 v.Chr., maar men is absoluut niet zeker of zijn tweede “boek” wel degelijk aan hem kan worden toegeschreven, Jeremiah zou actief zijn geweest van 626 tot 586 v.Chr., Ezekiel van 592 tot 570 v.Chr. en Daniel van 605 tot 536 v.

Chr. Deze laatste maakte deel uit van de Joodse verbanning naar Babylon, en men heeft het einde van zijn activiteit doen samenvallen met het jaar waarin de verbanning een einde nam, dat is in 536 v.Chr. Profeten waren zeer belangrijk voor de toenmalige koningen en militaire heersers. Ze waren invloedrijke raadgevers, machtige consultanten, soms opperpriesters of officiële ministers. Al weet men bitter weinig over de levensloop van die profeten, toch kan men vermoeden, op basis van de boodschap die ze achter lieten, dat het meestal geestelijken, godgeleerden, priesters of predikanten waren.

Hun profetieën zijn slechts een klein deel van de totale boodschap, die een verheerlijking van het goddelijke en trouw aan het nieuwe monotheïsme uitstraalt. Het valt ook op dat de profeten zeer actief waren op welbepaalde historische momenten, namelijk toen hun land en hun geloof of toen de Tempel in Jeruzalem door een buurland of een grootmacht werden bedreigd. Gelet op hun vast geloof en

hun beroep waren ze bekommerd en zelfs angstig wat de toekomst betreft .

Dat zij dan ook bizarre dromen ervoeren is zeer normaal. Een minder bekend detail is wel dat er in dit ver verleden scholen bestonden om beroepsprofeten op te leiden. Profeet zijn was een lucratief beroep, maar risicovol want valse profeten werden zwaar bestraft.

Toen Koning Achab (9de eeuw v.Chr.) eraan twijfelde of hij oorlog moest voeren of niet, riep hij 400 (sic) profeten bijeen, die hem een verkeerd advies gaven. Alleen Micah gaf goede raad (Kronieken 22). Hij werd nochtans de onheilspellende profeet genoemd.

Maar hij was wel degene die voorspelde dat Bethlehem de geboorteplaats zou zijn van een “heerser” over Israël . Maar men kan moeilijk die hoedanigheid aan Jezus toeschrijven. Hij kwam Jeruzalem binnen gezeten op een ezeltje als “koning van Sion”, maar die episode is een fictie.

Alhoewel de geschriften van de profeten “boek” worden genoemd, is dat woord misleidend. De teksten werden mondeling overgeleverd meestal in versvorm om ze gemakkelijker te

Visioenen zijn dromen bij klaarlichte dag; medisch gezien zijn het stoornissen in de temporale kwab van de hersenen onthouden. Maar men kan niet nalaten te denken, dat over de eeuwen heen, de oorspronkelijke boodschap werd aangevuld met commentaren, met externe informatie, met eigentijdse overwegingen. Later, vanaf de 6de eeuw v.Chr. waarschijnlijk, ten tijde van de verplichte uittocht naar Babylonië, werden die boodschappen opgeschreven op vellen papyrus, die werden opgerold. Rollen als tekst-referentie worden vandaag nog steeds gebruikt in de synagogen. Bij de christenen schreef men teksten ook op vellen papyrus, maar die vellen werden samengebundeld tot wat men toen noemde “codices”. De codex, gemakkelijker handelbaar dan een rol, is de voorloper van het boek.

In de Oudheid waren dromen een mysterie, een onderdeel van de boven-

[ 35 ]

[ 36 ]

vat 85 

natuurlijke wereld. Daar circuleerden de geesten in, maar daar was ook God aanwezig. Wat meer is, men dacht dat de goden de menselijke dromen gebruikten om boodschappen door te geven. Het zijn dus die dromen die aan basis liggen van talrijke profetieën.

Twee-, drieduizend jaar geleden was iedereen ervan overtuigd dat de goden op die manier met de mensen communiceerden. Dagelijks ervaren wij ook dromen, die soms zeer onsamenhangend zijn, die we zelfs gek vinden en snel vergeten. Maar tot in de 20ste eeuw werden handboekjes gepubliceerd om de betekenis van dromen te helpen verklaren. Zo bijvoorbeeld: als je droomt van tandenextractie, dan mag je verwachten aan een sterfgeval in je familie. Mensen waren vroeger bezeten door wat ze droomden en dikwijls gaven ze een eigen interpretatie aan wat ze gedroomd hadden. Dat moet ook zo geweest zijn bij de profeten, die soms het fantastisch tafereel veropenbaarden dat ze in hun droom hadden gezien. De goddelijke troon door een gevleugeld paard voortgetrokken in de lucht was een gekende droom van Ezekiel. Naast de droom kan ook het visioen voor sommige profeten een inspiratiebron geweest zijn.

Visioenen zijn dromen bij klaarlichte dag, medisch gezien zijn het stoornissen in de temporale kwab van de hersenen. Ze zijn het gevolg van het innemen van psychoactieve verdovende of hallucinogene middelen.

Sommige medicijnen kunnen, zelfs vandaag, ook oorzaak zijn van visionen. Zulke drugs waren bekend in de Oudheid, waarzeggers gebruikten ze beroepsmatig, opzettelijk. Profeten wellicht ook, vooral als Jeruzalem door een buitenlandse mogendheid werd bedreigd en het optreden van de profeten geboden was. Het is niet uitgesloten dat zeer godvruchtige boetelingen die zich in woestijn- of in bergachtige gebieden terugtrokken om te mediteren, zinsbegoochelin-

In onze moderne tijden zijn er nog steeds, her en der, individuen die zich als profeten voordoen en orakels verkondigen’

gen hadden als gevolg van hun dieet (wortels van wilde planten, hagedissen en ratten eten en drinken van gepollueerd water). Visioenen zijn evenwel duidelijker dan dromen. Het visioen van Paulus, als gevolg van een zonneslag, is moeilijker te verklaren.

De zeer nauwkeurige details van sommige profetieën doen echter twijfelen, ze zijn zeker gedeeltelijk het product van de eigen interpretatie en verbeeldingskracht van de profeten zelf. Er moet hier zijdelings worden opgemerkt dat de profetieën slechts een klein deel uitmaken van de “boeken” door de profeten nagelaten. De hoofdbrok zijn verheerlijkingen van het goddelijke en het berispen van het goddeloos gedrag van heersers en bevolkingen.

Zoals voor zoveel andere vroegtijdige teksten bestaan geen eigentijdse oorspronkelijke bewijsstukken voor die profetieën.. Profetieën werden eeuwenlang overgeleverd, van generatie naar de volgende generatie. Soms in versvorm, om de teksten gemakkelijker te onthouden. Maar het is duidelijk, dat over de eeuwen heen, de oorspronkelijke verzen werden gewijzigd, commentaren werden eraan toegevoegd, andere geschriften werden ermee vermengd. De vroege christenen (2de, 3de, 4de eeuw na Chr.) hebben talrijke “heidense” teksten uit de Oudheid vernietigd (zoals het werk van de filosoof Celsus) of “aangepast”. Zo hebben ze het oorspronkelijk Evangelie van Marcus, dat eindigde met de dood van Jezus en de verdwijning van zijn stoffelijke resten, van een toevoegsel voorzien, het werd vermoedelijk in de 4de eeuw door Eusebius van Caesarea aangevuld met paragraaf 16:9-20 (verrij-

zenis en hemelvaart), zogezegd om Marcus conform te maken met de overige 3 canonieke evangelies. Die vroege christenen hebben zich ook niet gestoord aan het mutileren van het werk van Flavius Josephus, de Joods-Romeinse geschiedschrijver uit de eerste eeuw na Chr., de enige schrijver die iets over Jezus schreef, wat precies weten we niet, de tekst van Josephus werd verwijderd en een puur christelijk alinea over de zoon van God werd ingelast. Eerst in de 18de eeuw werd het zelfs voor de Roomse Kerk duidelijk dat Josephus die alinea nooit zou geschreven hebben. Tot dan was de studie van dat hoofdstuk van Josephus verplicht in alle katholieke (er waren geen andere) middelbare scholen.

De profeten hebben nooit over Jezus gesproken. Hun vermogen was niet zo vergaande. Hun voorspellingen hadden betrekking op “iemand” die zou komen, op een nieuwe “heerser”, op een “zwangere vrouw”, zonder daarbij een naam te noemen.

Het zijn de Joden en later de christenen die de profetieën interpreteerden, creatief en fantasierijke verklaringen aan die profetieën koppelden en er theologische constructies mee maakten. Profetieën werden gezien als niet tijdgebonden. Dat de profeet Micah een Messias voorspelde geboren in Bethlehem werd achthonderd jaar later gebruikt om Jezus als Messias voor te stellen. Profetieën waren wel tijdgebonden, het waren wensdromen die ontstonden ter gelegenheid van een welbepaalde vijandige bedreiging bijvoorbeeld , die geschiedkundig te achterhalen is. Theologen zijn meesters geweest om profetieën te gebruiken of te misbruiken in hun opzet geloofspunten te verdedigen of te bewijzen. Vandaag lijkt het allemaal fel overdreven, maar duizend en tweeduizend jaar geleden genoten die profeten van een ontzaglijke eerbied, toewijding en navolging, alsof

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Profeet zijn was een lucratief beroep

ze goddelijke ambtenaren waren met als opdracht de bevelen van God door te geven aan de stervelingen op aarde.

Jezus wordt ook bij de profeten gerekend. In de Islam wordt Jezus vaak vernoemd, want Mohammed beschouwde zichzelf als de derde grote profeet van het monotheïsme, de opvolger van Mozes en Jezus. In de Islam wordt geen onderscheid gemaakt tussen profeet zijn en een Messias zijn. Dat klinkt logisch, vermits de profeet goddelijke bevelen moest verkondigen.

Was Jezus een profeet? Zijn grote profetie betreft de komst van een goddelijk koninkrijk voor de gelovigen. Het is niet heel duidelijk of dat koninkrijk aards of hemels zou zijn, maar de Bijbelgeleerden zijn het erover eens dat het een aardse bedoeling was en het woord “hemels” zou eerder “als een paradijs” betekenen. Belangrijk is te weten dat er in Jezus’ tijd een diepe overtuiging bij de Joden bestond dat het “einde der tijden” nakend was en dat men een Messiah of God zelf verwachtte. Er is in de evangelies ook een curieuze uitspraak van Jezus aanwezig: “Ik kan de Tempel afbreken en binnen drie dagen (her)opbouwen” (Matt.26:61). Lijkt erop eerder grootspraak en bedreigende taal te zijn, dan wel een echte profetie.

In onze moderne tijden zijn er nog steeds, her en der, individuen die zich als profeten voordoen en orakels verkondigen. Als ze over een sterke persoonlijkheid beschikken en charisma uitstralen, dan slagen ze er in om een

aanhang tot stand te brengen die honderden en zelfs duizenden individuen telt.

Zo ontstaan godsdienstige sekten die, dank zij de onbeperkte godsdienstvrijheid, vooral in de USA tot bloei komen. Jehovah’s Getuigen, Scientology, de Moon-sekte zijn enkele voorbeelden. Hun leiders programmeren zelfs massale zelfmoord als apotheose van hun geloof. Dat was bijvoorbeeld het geval met de sekte van Jim Jones die in Guyana in 1978 de geschiedenis inging met een collectieve zelfmoord van meer dan 900 aanhangers. En men herinnert zich ook nog het tragisch einde van de David Koresh sekte in Waco (Texas) in 1993 met 72 doden.

Achteraf werden die profeten die zich ook messias noemden als massa moordenaars in de pers omschreven. Het bewijst vooral dat gewone mensen gemakkelijk worden beïnvloed door wonderpredikers en door beloften van bovennatuurlijke beloningen.

Om dit hoofdstukje af te sluiten moet ik volledigheidshalve vermelden dat de profeetfiguur niet alleen beeldhouwers en schilders heeft geïnspireerd, maar ook musici. In 1849 werd de opera “Der Prophet” van de beroemde Duitse componist Giacomo Meyerbeer voor het eerst vertoond in Parijs. En in 1877 werd een eerste voorstelling gegeven van de minder bekende opera “De gesluierde Propheet” van de Ierse componist Charles Stanford.

[ 37 ]

vat 85

LEIF ANTWERPEN



Vragen een zelfgekozen levenseinde en voorafgaande zorgplanning?

De vrijwilligers van LEIF Antwerpen informeren.

Jacinta De Roeck

[ 38 ]

De lente en zomer 2020 waren niet wat ze ooit waren, Covid-19 veranderde het dagdagelijkse leven. Geen sprake meer van winkelen en reizen zonder mondmasker. Gedaan met handjes schudden, kussen uitdelen en groepsknuffels.

Er blijft niet veel meer over van onbezonnen en zorgeloos genieten. De snelheid en hardnekkigheid waarmee het virus toeslaat, deed iedereen stilstaan bij de eindigheid van het leven.

Oud worden en sterven in een land met keuzevrijheid.

We hebben het geluk in een land te leven waar er keuzemogelijkheden zijn bij het levenseinde. We kunnen als het ware kiezen voor een zelfgekozen ‘waardig’ levenseinde.

door de arts niet gehoord wordt, om welke reden dan ook, ook dan kan wie dat wil bij ons terecht. Wij zoeken samen met de patiënt, zijn arts en ons team naar een oplossing. Weet wel dat LEIF Antwerpen uitsluitend binnen het wettelijke kader werkt.

De patiënt is wilsbekwaam.

De patiënt in onomkeerbaar wilsonbekwaam.

Als een patiënt nog wilsbekwaam is en een onomkeerbare, ongeneeslijke (lichamelijke of psychiatrische) ziekte heeft, dan kan hij om euthanasie vragen. Die vraag moet door de patiënt zelf aan zijn huisarts of behandelende arts gesteld worden.

Bij LEIF Antwerpen geven vrijwilligers correcte informatie over alle zorgvuldigheidsvoorwaarden van de euthanasiewet en over de wet patiëntenrechten. Indien de euthanasievraag

Dementie, één van de vormen van niet-aangeboren wilsonbekwaamheid, zal één op vijf mensen ooit treffen.

Nu al leven er in België 202.000 patiënten met dementie, tegen 2060 zal dat het dubbele zijn. Hoe ouder we worden hoe meer kans we hebben te eindigen in een WZC met een vorm van dementie, meestal Alzheimer.

Het is een ongeneeslijke aandoening die een persoon op acht jaar tijd terug ‘kinds’ zal maken. Iedereen zag

deze aftakeling intussen al eens in de familie- of vriendenkring. Velen willen dit niet. Ze wensen ‘waardig’ te sterven voor het moment dat ze zichzelf en hun naasten niet meer herkennen, dingen doen die ze nooit deden, woorden uitspreken die ze nooit uitspraken. Zo lang de patiënt wilsbekwaam is (hij is ‘dementerend’ en nog wilsbekwaam genoeg) is er niets aan de hand. De euthanasiewet staat toe euthanasie te vragen, zoals Hugo Claus het deed. Voor wie echter de pech heeft te snel of plots (na een herseninfarct) wilsonbekwaam te worden, kan euthanasie niet meer omdat de vraag niet meer zelf en bewust gesteld kan worden.

Wie denkt dat er dan de euthanasieverklaring is, denkt verkeerd. De wilsverklaring euthanasie geldt uitsluitend indien de patiënt zich in een onomkeerbare coma bevindt. Voor een

over

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 39 ]

antwerpen WA A R?

Huisartsenwachtpost, Florent Pauwelslei 31, Deurne.

WA N N E E R?

Elke dinsdag- of vrijdagnamiddag tussen 14.00 en 15.30.

Voorlopig (wegens COVID19) op afspraak na een mailtje (info@leifantwerpen.be) of een telefoontje (0468 24 85 42). wilsonbekwame patiënt die zich niet in een onomkeerbare coma bevindt telt alleen de negatieve wilsverklaring.

In dit document duidt de verzoeker aan en/of beschrijf hij welke toestand dan voor hem of haar onwaardig is.

Via deze wilsverklaring wordt ‘versterving’ afgedwongen, je kan er echter geen euthanasie mee vragen.

Het is dan ook erg belangrijk niet alleen de wilsverklaring euthanasie op te stellen maar zeker ook de negatieve wilsverklaring. De kans dat deze wilsverklaring op het einde van het leven ervoor zal zorgen dat het sterven waardig is zoals jij het wenst, is bijzonder groot. De vertegenwoordiger die in de negatieve wilsverklaring aangeduid wordt, moet met zorg gekozen worden. Hij of zij zal een zeer belangrijke rol spelen zodat jouw wens gerespecteerd wordt.

Het leifplan: eerste hulp voor een waardig levenseinde.

Velen zagen de voorbije maanden het nut in van het opstellen van wilsbeschikkingen, een Voorafgaande ZorgPlanning. Spijtig genoeg blijft het al eens bij woorden, de documenten zelf blijven te vaak oningevuld in een schuif liggen. En toch, er is een gebruiksvriendelijke brochure: het LEIFplan, dat gratis opgehaald kan worden in

elke apotheek. Deze brochure bevat vier wilsverklaringen* en informatie over het schenken van het lichaam aan de wetenschap. Bovendien zit er een ‘wegwijs in voorafgaande zorgplanning’ bij, een uitneembaar blaadje met informatie over de wilsverklaringen, de LEIFkaart en euthanasie.

Elke wilsverklaring is een apart document mét gebruiksaanwijzing voor het invullen. Ingevuld, scheur je het document uit en kan je het kopiëren en aan zoveel mogelijk mensen bezorgen, zeker ook aan je huisarts.

• De negatieve wilsverklaring (kan niet geregistreerd worden) • De wilsverklaring euthanasie (kan geregistreerd worden) • De verklaring inzake de wijze van teraardebestelling (kan geregistreerd worden) • De verklaring voor orgaandonatie (kan geregistreerd worden)

Waarom registreren?

Ook een niet geregistreerde wilsverklaring is geldig, toch is het nuttig de wilsverklaring – gratis - te registreren bij de gemeente. Een geregistreerde wilsverklaring kan namelijk via het rijksregisternummer opgezocht worden door de gemeente of, indien het gaat over een euthanasieverklaring, door een arts. Belangrijk indien een wilsverklaring verloren geraakt is.

CMYK : vert : 40/0/70/15 rouge : 0/100/40/40 RVB : vert : 125/169/82 rouge : 135/0/50 Pantone : vert : pas de pantone rouge : 1955 C

E E N GIF T ?

Altijd welkom om onze vrijwilligerswerking te ondersteunen op BE75 0688 9833 8851.

E E N LE IF P UN T IN JE B UURT ?

Op www.leif.be vind je een lijst van alle bestaande LEIFpunten in Vlaanderen en Brussel.

OPGELET! Wie na 2 april 2020 een wilsverklaring euthanasie opstelde hoeft ze nooit meer te vernieuwen. Ze blijft onbeperkt geldig in tijd. Het is wel belangrijk (het is echter niet verplicht) ze te registreren bij de Burgerlijke Stand of de Dienst Bevolking. Als zo een wilsverklaring geregistreerd is kan ze immers altijd opgezocht worden via je rijksregisternummer door een arts, dat kan belangrijk zijn indien je documenten verloren gingen. Je kan zo een wilsverklaring ook altijd ongedaan maken, wel niet vergeten de registratie te vernietigen via de BS! Wie vóór 2 april 2020 een euthanasieverklaring opstelde moet ze wel nog binnen de vijf jaar vernieuwen! Misschien beter nu al een nieuwe opstellen? Zo valt die zorg alvast van je schouders.

[ 40 ]

vat 85 

De wilsverklaringen: jíj bepaalt nú je levenseindewens voor het moment dat je wilsonbekwaam zal zijn.

Natuurlijk kan je een wilsverklaring altijd ongedaan maken als je van mening veranderde, wel niet vergeten ook de registratie ervan te schrappen.

De wilsverklaringen: jíj bepaalt nú je levenseindewens voor het moment dat je wilsonbekwaam zal zijn.

De negatieve wilsverklaring en de wilsverklaring euthanasie zullen je ‘stem’ en ‘wens’ vervangen op het moment dat je het zelf niet meer kan zeggen.

De vertrouwenspersoon of vertegenwoordiger die je aanduidde speelt dan een zeer belangrijke rol. Hij of zij zal als het ware jouw stem worden die je wensen hard maken zal.

De negatieve wilsverklaring (kan niet geregistreerd worden) is juridisch afdwingbaar. Het is je recht als patiënt ‘versterven’ af te dwingen door levensverlengende behandelingen te weigeren. Bijvoorbeeld door het weigeren van het kunstmatig toedienen van voedsel en vocht.

Met de wilsverklaring euthanasie kan je euthanasie vragen op het moment dat je wilsonbekwaam geworden bent.

Deze wilsverklaring is niet afdwingbaar omdat je van een arts nooit kan eisen dat hij euthanasie op je toepast, zelfs niet als je aan alle voorwaarden van de euthanasiewet voldoet. Deze wilsverklaring is echter enkel en alleen van toepassing

in een onomkeerbare coma, dus niet bij dementie!

Met de wilsverklaring orgaandonatie en de wilsverklaring teraardebestelling bepaal jij wat er met je organen en lichaam moet gebeuren na je dood. Deze twee wilsverklaringen kunnen geregistreerd worden bij de gemeente en zijn wettelijk afdwingbaar. Dit wil zeggen dat jouw wil telt, niet wat – bijvoorbeeld- je kinderen of partner willen.

We beseffen dat, ondanks het zeer gebruiksvriendelijke LEIFplan, het moeilijk blijft de documenten correct in te vullen. Het is ook niet zo vanzelfsprekend een getuige te vinden voor je euthanasieverklaring. Daarom is ons LEIFpunt in Deurne er. Vrijwilligers van LEIF Antwerpen helpen bij het opstellen en geven antwoorden op je vragen.

Altijd welkom bij de vrijwilligers van LEIF Antwerpen.

Iedereen kan gratis terecht op het onthaal van het leifpunt Antwerpen. Goed opgeleide vrijwilligers geven correcte informatie over euthanasie, je rechten als patiënt en de wilsverklaringen. Ook als je euthanasievraag niet gehoord wordt, dan zoeken we samen met jou en, liefst ook, je arts naar een oplossing.

Ook voor een infosessie (eventueel op maat) aan een vereniging of groep kan je bij ons terecht.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 41 ]

Jacinta De Roeck

Uit het leven gegrepen…

Ons Marraineke en haar oogappel

O

ver ons vader en Marraineke werd er niet veel overgeleverd. Niet mondeling, niet schriftelijk. Zij trok bij Vake en ons papa in toen die laatste al duchtig aan het puberen was. Papa te lang zonder moeder. Vake verdronk zich in zijn werk na de dood van zijn grote liefde. Ze bleef in het kinderbed van ‘kindje De Roeck’, zoals op het familiegraf staat. Schoonselhof, vak Q. Papa was zes, zijn broer en zussen veel ouder. Al getrouwd of het huis uit. Papa voedde zichzelf op. Met sigaretten en chocolade, veel en zwart. Zo overddig dat de kleur zicht vastzette in zijn vel.

Toen Marraineke introk ging er een schok door de familie. Vake hertrouwde voorwaar met zijn secretaresse. Zo iets gebeurde toen alleen in romannekes. Erger, in stationsromannekes. Of in de romans van Konsalik. Zij besefte dat de aanspreking ‘moeke’ voor eeuwig bezet was. Ook al was hun moeke al jaren niet meer. ‘Marraineke’ werd door iedereen aanvaard. Letterlijk en figuurlijk. Lag trouwens kort bij haar voornaam Germaine.

Ze ging aan het heropvoeden. Met vriendelijke doch strenge hand. Chocolade en ook sigaretten werden aan banden gelegd. Het mocht nog, al was Eddieke echt nog veel te jong voor al dat ‘gesmoêr’, maar met mate. Papa was een koppigaard. Sinds dat gedeeltelijke verbod rookte hij nooit nog in haar bijzijn. Chocolade eten ook al niet. De feesten - Kerst, Nieuwjaar en Pasen - werden ‘l’histoire se répète’ dagen, ten huize van. De dag voordien werden wij drie deroekskes ingepeperd. De verboden to say’s en to do’s. Ons papa rookte niet. Verstaan? Wij knikten alle drie om ter hevigst. Hij lustte ook geen chocolade. Verstaan? En zeker gene zwarte. Verstaan?

We knikten alle drie om ter heftigst. Gehoorzamen geboden op risico van levenslang huisarrest. Of erger nog, onkruid wieden, we hadden een zeer grote tuin, de enige alternatieve straf die hij kende.

Papa nam het ‘dialoog’ opvoedingsmodel van Marraineke niet over. Discipline moest zijn, meegebracht uit Melsbroek. Het leger waar hij ‘lag’. Na

het eten was het zo ver. Marraineke, een vrouw van de wereld want uit ‘tStad, diepte haar rooketui op uit haar onafscheidelijke Dupont. ‘Wilde e sigaretteke, Eddieke?’, een twinkel in haar ogen, zwart aangezet, zoals de wimpers. ‘Neje, Marraineke, ge wèttoch da ekik ni smoêr.’. Wij kinderen keken samenzweerderig naar die twee tegenover ons. We zagen mama en papa na het eten altijd hun sigaretje ‘smoêren’.

Marraineke keek ons aan, vragend.

We knepen onze smoeltjes toe tot een streep. Knikten zo heftig dat onze koppekes er bijna afvielen.

Dan kwam het dessert eraan.

In haar verhalenbundel ‘Zonder Altijd, en zeker ondergoed’ schrijft Jacinta De Roeck met Pasen, veel chocola. Dat over de momenten in haar leven die zwarte goud waar hij zo zot van indruk maakten. In 2007 studeerde was en bleef tot het einde toe. ze een tijdje in Salamanca.

‘Wilde meine sjokolat, Eddieke Aangespoord door enkele vrienden schreef ze haar belevenissen schàt?’, een twinkel in haar neer in een blog. Nadat ze in 2009 ogen. ‘Neje, Marraineke, ge verhuisde naar Antwerpen en in wèttoch da ekik giene sjoko2014 ging werken in Brussel nam ze lat mag. Zeker giene zwette.’. die wekelijkse schrijfgewoonte weer Wij kinderen knepen onze lipop. Het waren de ‘struikelingen’ pen nog meer toe. We zouden in haar leven die haar aangezet niet durven de zwijgplicht brehebben om te schrijven. ken. Zelfs niet als Marraineke Het gepakt worden door het ons erover ondervroeg, onder leven en wat er nog in haar acht ogen. Zeggende dat ze levensrugzak zit aan nostalgie ‘het’ wel wist. en heimwee, schrijft ze neer.

Verhalen, cursiefjes met een Die twee, ze bleven het kern van waarheid en evenveel spelleke spelen, jaren aan een overdrijven, in de twee richtingen. stuk, tot aan zijn dood. Papa Want dan pas is een verhaal de vertrok eerst. Marraineke vermoeite waard om geschreven te werkte dat nooit. De dood van worden. Om gelezen te worden.

Vake, jaren eerder lukte nog.

De dood van papa niet. Niet ‘Wonen doe ik in Antwerpen, werken veel later volgde ze. Die twee, in hartje Brussel. Pendelen tussen beste vrienden tot het einde toe. de twee. Dan pakt het leven je Stechelende vrienden. Plagen zo nu en dan. Met mijn ogen en is om… en zo is da. Deze appel oren in het vandaag en nu. Mijn hoofd en lijf nog te vaak in het hier viel niet ver van die kopverleden en toen. In Zuid-Limburg pige plagende boom. waar mijn familie en vrienden leven. Een oude boom verplant je niet. Ik ben zo een oude boom.’

We knepen onze smoeltjes toe tot een streep

[ 42 [ 42 ] ]

vat vat8585 

COLOF O N REDACTIE, MEDEW ERKER S , T E K ST E N

Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Lie Huyben | Sebastiaan Verheyen Jacinta De Roeck | Gie Goris Rachida Lamrabet | Carolus Hereticus (pseud.)

EIN DREDACT I E

François Peeters VOR MG EVIN G

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.750 lezers en is een uitgave van vatvzw

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de hiernaast vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr.

BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN IG I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be

Met de steun van

n HV Schijnvallei Oostrand

hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne willemsfondsdeurne@gmail.com Edegem-Mortsel Willemsfonds.mortsel@telenet.be

met dank aan:

Verantwoordelijk uitgever: François Peeters, p/a De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen

85

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

[ 43 ]

“Wat wij vooruitgang noemen is het vervangen van de ene plaag door de andere…”

H AV ELO CK ELLIS ARTS, S C HRIJV ER EN WETENSCHA PPER 1859 -19 39

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com