De profeten

Carolus Hereticus Etymologisch is de profeet “degene die op voorhand vertelt”, dus degene die de toekomst voorspelt. Als de voorspelling niet uitkomt, dan was een valse profeet actief. De profeet die beweerde, in 66 na Chr., dat de Joodse opstand tegen de Romeinen zou slagen is daar een schoolvoorbeeld van. Zoals voor veel prominenten uit de Oudheid weten we niets over de fysionomie van die profeten. Door schilders en beeldhouwers worden ze gewoonlijk afgebeeld als stoere ouderlingen met een strenge blik en een lange baard. Maar wat weten we en wat moeten we denken van die grote en tweederangs profeten uit de Bijbel?

Er is heel weinig bekend over het leven van de Bijbelse profeten. In de boodschap die ze hebben nagelaten staat soms de naam van een koning, een vijandig buurland, of een andere profeet vermeld, en dat stelt Bijbelgeleerden in de mogelijkheid om een redelijk vermoeden te hebben tijdens welke periode ze als profeet actief waren. Van Amos wordt gezegd dat hij rond 750 v.Chr. werkzaam was, Hosea rond 760 v.Chr., Zacharia rond 52O v.Chr. , Nahum rond 605 v.Chr., enz. Voor de 4 belangrijkste profeten is men iets nauwkeuriger: Jesajah (Isaiah) zou geleefd hebben tussen 780 en 690 v.Chr., maar men is absoluut niet zeker of zijn tweede “boek” wel degelijk aan hem kan worden toegeschreven, Jeremiah zou actief zijn geweest van 626 tot 586 v.Chr., Ezekiel van 592 tot 570 v.Chr. en Daniel van 605 tot 536 v. Chr. Deze laatste maakte deel uit van de Joodse verbanning naar Babylon, en men heeft het einde van zijn activiteit doen samenvallen met het jaar waarin de verbanning een einde nam, dat is in 536 v.Chr.

Profeten waren zeer belangrijk voor de toenmalige koningen en militaire heersers. Ze waren invloedrijke raadgevers, machtige consultanten, soms opperpriesters of officiële ministers. Al weet men bitter weinig over de levensloop van die profeten, toch kan men vermoeden, op basis van de boodschap die ze achter lieten, dat het meestal geestelijken, godgeleerden, priesters of predikanten waren. Hun profetieën zijn slechts een klein deel van de totale boodschap, die een verheerlijking van het goddelijke en trouw aan het nieuwe monotheïsme uitstraalt. Het valt ook op dat de profeten zeer actief waren op welbepaalde historische momenten, namelijk toen hun land en hun geloof of toen de Tempel in Jeruzalem door een buurland of een grootmacht werden bedreigd. Gelet op hun vast geloof en

hun beroep waren ze bekommerd en zelfs angstig wat de toekomst betreft . Dat zij dan ook bizarre dromen ervoeren is zeer normaal. Een minder bekend detail is wel dat er in dit ver verleden scholen bestonden om beroepsprofeten op te leiden. Profeet zijn was een lucratief beroep, maar risicovol want valse profeten werden zwaar bestraft. Toen Koning Achab (9de eeuw v.Chr.) eraan twijfelde of hij oorlog moest voeren of niet, riep hij 400 (sic) profeten bijeen, die hem een verkeerd advies gaven. Alleen Micah gaf goede raad (Kronieken 22). Hij werd nochtans de onheilspellende profeet genoemd. Maar hij was wel degene die voorspelde dat Bethlehem de geboorteplaats zou zijn van een “heerser” over Israël . Maar men kan moeilijk die hoedanigheid aan Jezus toeschrijven. Hij kwam Jeruzalem binnen gezeten op een ezeltje als “koning van Sion”, maar die episode is een fictie.

Alhoewel de geschriften van de profeten “boek” worden genoemd, is dat woord misleidend. De teksten werden mondeling overgeleverd meestal in versvorm om ze gemakkelijker te

Visioenen zijn dromen bij klaarlichte dag; medisch gezien zijn het stoornissen in de temporale kwab van de hersenen

onthouden. Maar men kan niet nalaten te denken, dat over de eeuwen heen, de oorspronkelijke boodschap werd aangevuld met commentaren, met externe informatie, met eigentijdse overwegingen. Later, vanaf de 6de eeuw v.Chr. waarschijnlijk, ten tijde van de verplichte uittocht naar Babylonië, werden die boodschappen opgeschreven op vellen papyrus, die werden opgerold. Rollen als tekst-referentie worden vandaag nog steeds gebruikt in de synagogen. Bij de christenen schreef men teksten ook op vellen papyrus, maar die vellen werden samengebundeld tot wat men toen noemde “codices”. De codex, gemakkelijker handelbaar dan een rol, is de voorloper van het boek.

In de Oudheid waren dromen een mysterie, een onderdeel van de boven-

natuurlijke wereld. Daar circuleerden de geesten in, maar daar was ook God aanwezig. Wat meer is, men dacht dat de goden de menselijke dromen gebruikten om boodschappen door te geven. Het zijn dus die dromen die aan basis liggen van talrijke profetieën. Twee-, drieduizend jaar geleden was iedereen ervan overtuigd dat de goden op die manier met de mensen communiceerden. Dagelijks ervaren wij ook dromen, die soms zeer onsamenhangend zijn, die we zelfs gek vinden en snel vergeten. Maar tot in de 20ste eeuw werden handboekjes gepubliceerd om de betekenis van dromen te helpen verklaren. Zo bijvoorbeeld: als je droomt van tandenextractie, dan mag je verwachten aan een sterfgeval in je familie. Mensen waren vroeger bezeten door wat ze droomden en dikwijls gaven ze een eigen interpretatie aan wat ze gedroomd hadden. Dat moet ook zo geweest zijn bij de profeten, die soms het fantastisch tafereel veropenbaarden dat ze in hun droom hadden gezien. De goddelijke troon door een gevleugeld paard voortgetrokken in de lucht was een gekende droom van Ezekiel. Naast de droom kan ook het visioen voor sommige profeten een inspiratiebron geweest zijn. Visioenen zijn dromen bij klaarlichte dag, medisch gezien zijn het stoornissen in de temporale kwab van de hersenen. Ze zijn het gevolg van het innemen van psychoactieve verdovende of hallucinogene middelen. Sommige medicijnen kunnen, zelfs vandaag, ook oorzaak zijn van visionen. Zulke drugs waren bekend in de Oudheid, waarzeggers gebruikten ze beroepsmatig, opzettelijk. Profeten wellicht ook, vooral als Jeruzalem door een buitenlandse mogendheid werd bedreigd en het optreden van de profeten geboden was. Het is niet uitgesloten dat zeer godvruchtige boetelingen die zich in woestijn- of in bergachtige gebieden terugtrokken om te mediteren, zinsbegoochelin-

In onze moderne tijden zijn er nog steeds, her en der, individuen die zich als profeten voordoen en orakels verkondigen’

gen hadden als gevolg van hun dieet (wortels van wilde planten, hagedissen en ratten eten en drinken van gepollueerd water). Visioenen zijn evenwel duidelijker dan dromen. Het visioen van Paulus, als gevolg van een zonneslag, is moeilijker te verklaren.

De zeer nauwkeurige details van sommige profetieën doen echter twijfelen, ze zijn zeker gedeeltelijk het product van de eigen interpretatie en verbeeldingskracht van de profeten zelf. Er moet hier zijdelings worden opgemerkt dat de profetieën slechts een klein deel uitmaken van de “boeken” door de profeten nagelaten. De hoofdbrok zijn verheerlijkingen van het goddelijke en het berispen van het goddeloos gedrag van heersers en bevolkingen.

Zoals voor zoveel andere vroegtijdige teksten bestaan geen eigentijdse oorspronkelijke bewijsstukken voor die profetieën.. Profetieën werden eeuwenlang overgeleverd, van generatie naar de volgende generatie. Soms in versvorm, om de teksten gemakkelijker te onthouden. Maar het is duidelijk, dat over de eeuwen heen, de oorspronkelijke verzen werden gewijzigd, commentaren werden eraan toegevoegd, andere geschriften werden ermee vermengd. De vroege christenen (2de, 3de, 4de eeuw na Chr.) hebben talrijke “heidense” teksten uit de Oudheid vernietigd (zoals het werk van de filosoof Celsus) of “aangepast”. Zo hebben ze het oorspronkelijk Evangelie van Marcus, dat eindigde met de dood van Jezus en de verdwijning van zijn stoffelijke resten, van een toevoegsel voorzien, het werd vermoedelijk in de 4de eeuw door Eusebius van Caesarea aangevuld met paragraaf 16:9-20 (verrijzenis en hemelvaart), zogezegd om Marcus conform te maken met de overige 3 canonieke evangelies. Die vroege christenen hebben zich ook niet gestoord aan het mutileren van het werk van Flavius Josephus, de Joods-Romeinse geschiedschrijver uit de eerste eeuw na Chr., de enige schrijver die iets over Jezus schreef, wat precies weten we niet, de tekst van Josephus werd verwijderd en een puur christelijk alinea over de zoon van God werd ingelast. Eerst in de 18de eeuw werd het zelfs voor de Roomse Kerk duidelijk dat Josephus die alinea nooit zou geschreven hebben. Tot dan was de studie van dat hoofdstuk van Josephus verplicht in alle katholieke (er waren geen andere) middelbare scholen.

De profeten hebben nooit over Jezus gesproken. Hun vermogen was niet zo vergaande. Hun voorspellingen hadden betrekking op “iemand” die zou komen, op een nieuwe “heerser”, op een “zwangere vrouw”, zonder daarbij een naam te noemen. Het zijn de Joden en later de christenen die de profetieën interpreteerden, creatief en fantasierijke verklaringen aan die profetieën koppelden en er theologische constructies mee maakten. Profetieën werden gezien als niet tijdgebonden. Dat de profeet Micah een Messias voorspelde geboren in Bethlehem werd achthonderd jaar later gebruikt om Jezus als Messias voor te stellen. Profetieën waren wel tijdgebonden, het waren wensdromen die ontstonden ter gelegenheid van een welbepaalde vijandige bedreiging bijvoorbeeld , die geschiedkundig te achterhalen is. Theologen zijn meesters geweest om profetieën te gebruiken of te misbruiken in hun opzet geloofspunten te verdedigen of te bewijzen. Vandaag lijkt het allemaal fel overdreven, maar duizend en tweeduizend jaar geleden genoten die profeten van een ontzaglijke eerbied, toewijding en navolging, alsof

Profeet zijn ze goddelijke ambtenaren waren met was een aanhang tot stand te brenals opdracht de bevelen van God door te geven aan de stervelingen op aarde. lucratief gen die honderden en zelfs duizenden individuen telt.

Jezus wordt ook bij de profeten gere- beroep Zo ontstaan godsdienstige kend. In de Islam wordt Jezus vaak ver- sekten die, dank zij de onbenoemd, want Mohammed beschouwde perkte godsdienstvrijheid, zichzelf als de derde grote profeet van vooral in de USA tot bloei het monotheïsme, de opvolger van Mozes en komen. Jehovah’s Getuigen, Scientology, de Jezus. In de Islam wordt geen onderscheid Moon-sekte zijn enkele voorbeelden. Hun leigemaakt tussen profeet zijn en een Messias ders programmeren zelfs massale zelfmoord zijn. Dat klinkt logisch, vermits de profeet god- als apotheose van hun geloof. Dat was bijvoordelijke bevelen moest verkondigen. beeld het geval met de sekte van Jim Jones

Was Jezus een profeet? Zijn grote profetie die in Guyana in 1978 de geschiedenis inging betreft de komst van een goddelijk koninkrijk met een collectieve zelfmoord van meer dan voor de gelovigen. Het is niet heel duidelijk of 900 aanhangers. En men herinnert zich ook dat koninkrijk aards of hemels zou zijn, maar nog het tragisch einde van de David Koresh de Bijbelgeleerden zijn het erover eens dat sekte in Waco (Texas) in 1993 met 72 doden. het een aardse bedoeling was en het woord Achteraf werden die profeten die zich ook “hemels” zou eerder “als een paradijs” beteke- messias noemden als massa moordenaars in nen. Belangrijk is te weten dat er in Jezus’ tijd de pers omschreven. Het bewijst vooral dat een diepe overtuiging bij de Joden bestond gewone mensen gemakkelijk worden beïndat het “einde der tijden” nakend was en dat vloed door wonderpredikers en door beloften men een Messiah of God zelf verwachtte. Er van bovennatuurlijke beloningen. is in de evangelies ook een curieuze uitspraak Om dit hoofdstukje af te sluiten moet ik van Jezus aanwezig: “Ik kan de Tempel afbre- volledigheidshalve vermelden dat de profeetken en binnen drie dagen (her)opbouwen” figuur niet alleen beeldhouwers en schilders (Matt.26:61). Lijkt erop eerder grootspraak en heeft geïnspireerd, maar ook musici. In 1849 bedreigende taal te zijn, dan wel een echte werd de opera “Der Prophet” van de beroemde profetie. Duitse componist Giacomo Meyerbeer voor

In onze moderne tijden zijn er nog steeds, het eerst vertoond in Parijs. En in 1877 werd her en der, individuen die zich als profeten een eerste voorstelling gegeven van de minvoordoen en orakels verkondigen. Als ze over der bekende opera “De gesluierde Propheet” een sterke persoonlijkheid beschikken en cha- van de Ierse componist Charles Stanford. risma uitstralen, dan slagen ze er in om een