vat*82

vat

82

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

Jaargang 17 nr 2 maart - april 2020 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 82 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen

VE R NIS S AG E T E NTOONSTE LLING “

5

M AAR T 19:00

e ttaka egimu – a fertile land”

van Josefien Vandermeulen In haar schilderijen en foto’s tracht Josefien Vandermeulen de gelaagdheid van Oeganda weer te geven. De werken zijn een zoektocht en tonen perspectieven waarin men kan verdwalen. Het zijn donkere interieurs van scholen en slaapzalen of ijle landschappen die Oeganda afbeelden voorbij het louter zichtbare. Kleuren, ritmiek, verschillende lagen verf lijken permanent te trillen en dagen de kijker uit om de tijd te nemen en vragen te stellen.

Josefien Vandermeulen (1989) werkte in 2017/2018 in Oeganda als Sustainable Infrastructure Expert voor Enabel (Belgische Ontwikkelingssamenwerking). Daar deed ze de inspiratie op voor deze werken en tentoonstelling “e ttaka egimu – a fertile land”.

De tentoonstelling loopt tot en met 2 april, telkens op woensdag t.e.m. vrijdag en WE van 14/15 maart en 28/29 maart, van 14u tot 17u.

LE Z ING

19

MAART 20:00

EEN V ERH AAL AC H TER EEN B O E K

“Partycrasher, de fiscus als pretbederver”

door Prof. MAUS Een lezing met fiscaal infotainment van de bovenste plank!

In Partycrasher, de fiscus als pretbederver toont professor Michel Maus aan hoezeer onze stoutste dromen verweven zijn met fiscaliteit. Hij wijst op de addertjes onder het gras bij de aankoop van een Toscaanse villa of dat gedroomde luxejacht, toont aan hoe je als beursgoeroe in wording langs alle kanten gepluimd wordt, waarom het misschien toch niet zo’n goed idee is om je echtgenoot te verruilen voor die bejaarde miljonair, maar ook waarom de al te gulle Sœur Sourire het lachen al snel verging of nog: hoe dromen van vollere borsten je portemonnee toch flink platter kan maken…

Maar een Belg zou geen goeie Belg zijn mocht hij niet blijven proberen de fiscus te slim af te zijn.

Organisatie: UPV Wetenschapspopularisering en VATvzw Deelname: 5 EUR (drankje achteraf incl.)

Inschrijven via https://forms.gle/ kdb9HRCwFgxn89f1A of e-mail naar vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail. com

26

MA A RT 20:00

“De Campusmoorden”

door Jan Lampo Jan Lampo brengt met “De Campusmoorden” het verhaal van de moord op 2 VUB-studenten die hij persoonlijk kende. Zonder twijfel beantwoordt hij hiermee aan ons opzet van ‘Een verhaal achter een boek’!

Deelname: 5 EUR (drankje achteraf incl.)

Inschrijven via https://forms.gle/ kdb9HRCwFgxn89f1A of e-mail naar vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail. com

30

“HIER”

door Joke Van Leeuwen Met “Hier” brengt Joke van Leeuwen een verhaal dat leest als een beklemmende fabel. Na de voor grote prijzen genomineerde en bekroonde historische romans Feest van het begin en De onervarenen bevinden we ons nu in een veel abstracter universum.

A PRIL 20:00

Deelname: 5 EUR (drankje achteraf incl.)

Inschrijven via https://forms.gle/ WPTJWof2dRev8RfB8 of email naar vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail. com Met de steun van Literatuur Vlaanderen

Je vindt de activiteiten van out of a box ook verder in dit nummer en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

04 18

In het edito van het vorige nummer werd aandacht gegeven aan twee ethische dossiers die in het parlement aandacht zouden krijgen, i.c. de wijzigingen aan de abortuswet en de euthanasiewet. We sloten de tekst af met “En… hopelijk werden beide dossiers intussen niet in een weegschaal gelegd…”

24

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

Edito Voor wat betreft de uitbreiding van de abortuswet heeft de Kamercommissie Justitie intussen deze wijziging een eerste keer goedgekeurd. De CD&V vroeg nog wel een tweede lezing, maar zonder onvoorziene kan verondersteld worden dat er verder geen struikelstenen op die weg zullen komen.

82

Wat betekent dit? Abortus wordt dan helemaal uit het strafrecht gehaald en wordt beschouwd als een medische handeling, weliswaar met respect voor de daaraan verbonden voorwaarden. Daarnaast wordt de termijn verlengd - van twaalf tot achttien weken na de bevruchting – en wordt de mogelijke wachttijd veranderd van zes dagen - tussen de eerste afspraak en de ingreep - naar 48 uur.

Tot zover het dossier ‘abortus’.

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: Het stadhuis van Antwerpen

8 Tertio 9 Ik werd een LEIF consulent … en daar ben ik trots op.

12 Vrije meningsuiting, handen af 13 Aforismen 14 Landschap van de ziel 14 Poëzie 16 Agenda 18 Beroemde vrienden… Jan Vanriet 22 Het gevoel van klei 23 Het verhaal van de Somalische vluchteling, Nur 26 Verdwaald in verlichting 28 Kennismaken met Vrijzinnig Centrum De Schakel

Inspanningen tot aanpassing van de euthanasiewet zijn in januari evenwel ‘ondergesneeuwd’ door het euthanasieproces ‘dat er nooit had mogen komen’. Moeten we echt zo naïef zijn om niet te geloven dat het om een gemanipuleerd proces ging? Héél toevallig werden enkele ‘burgerlijke partijen’ oorspronkelijk vertegenwoordigd door een overtuigd katholieke en conservatieve advocaat die bovendien zelden optreedt in strafzaken maar al jaren bekend staat voor zijn kritiek op de euthanasiewet en een verstrenging voorstaat. Hij is algemeen bekend als de ‘advocaat van de kerk’…

Dit terwijl de burgerlijke partij, i.c. de familieleden, openlijk verklaarden geen proces te willen voeren tegen euthanasie, maar tegen het eventueel niet volgen van de procedure. Begrijpe wie kan…

Consternatie en verontwaardiging alom aan ‘rechtse zijde’ toen bleek dat de betrokken advocaat zich uit het proces moest terugtrekken wegens voorafgaande betrokkenheid, maar één ding is zeker: de tegenstanders van euthanasie hebben – ongeacht de uitspraak in dit proces – hun doel bereikt, nl. (onterechte) twijfel zaaien over euthanasie…! Een recent opiniestuk in ‘De Morgen’ droeg als titel: “Dit euthanasieproces kan het systeem zelf een dodelijke injectie toedienen”.

Hopelijk heeft – tegen het verschijnen van deze tekst – gezond verstand de bovenhand gekregen!

[ 3 ]

[ 4 ]

vat 82 

Het stadhuis Het stadhuis van Antwerpen staat al enkele jaren in de kijker, dit keer niet door z’n pracht en praal, maar door de gigantische geveldoek, die de stellingen van de restauratiewerken verbergt. Die werken werden in 2018 gestart en zouden in het najaar van 2020 afgerond worden.

Een deel van het stadhuis zal dan een publieke invulling krijgen en de bezoekers en passanten van de Grote Markt en de ‘Via Sinjoor’ zullen op een laagdrempelige manier naar het gebouw toe geleid worden.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 5 ]

van Antwerpen [ tstatous ] OPMERKELIJKE GEBOUWEN

VOOR DE ANTWERPENAAR

D

e vroegere gesloten voorgevel van het stadhuis zal na de restauratie verlevendigen. De centrale toegang op de Grote Markt wordt opnieuw de hoofdingang voor het publiek, en de poorten worden letterlijk opengezet. Door de gelijkvloerse verdieping gedeeltelijk open te stellen, krijgen bezoekers en bewoners bovendien de kans om het historische gebouw op een unieke manier te beleven.

Hoog tijd dus om ook eens het ‘wel en wee’ van het stadhuis van Antwerpen onder de loep te nemen… Het stadhuis staat op de lijst van het UNESCO werelderfgoed als onderdeel van de groepsinschrijving ‘Belforten in België en Frankrijk’. Het is het belangrijkste vroege renaissancemonument in de Lage Landen; het werd van 1561 tot 1565 opgetrokken onder leiding van Cornelis II Floris de Vriendt.

De wapenschilden in de middelste sectie zijn van de Spaanse koning Filips II (in het midden), van de hertog van Brabant (links) en van het markgraafschap Antwerpen (rechts). Onder dit laatste schild is een adelaar te zien. In de gevel boven de drie wapenschilden bevindt zich een nis met een beeld van Maria, patrones van de stad, tussen Justitia en Prudentia.

Dit Mariabeeld heeft er niet altijd gestaan; oorspronkelijk was het een Brabobeeld, maar door de contrareformatie werd dit - op initiatief van de jezuïeten – vervangen door een Mariabeeld. Het beeld was ‘getuige’ van de vele terechtstellingen op de

Grote Markt van de ‘ketters’…

De eerste schepenen betrokken reeds in het begin van de 15de eeuw (1406) een gotisch ‘schepenhuis’ aan de Suikerrui. In de 16de eeuw werd dit oude schepenhuis echter te klein en werd het huidige stadhuis gebouwd. In 1541 is er voor de eerste maal sprake van dit nieuw stadhuis volgens plannen van Domien de Waghemakere. De werken werden stilgezet na de aanval van Maarten van Rossum in 1542.

Nadat de brand de zuidzijde van de grote markt in de as legde had men terrein beschikbaar voor een nieuw gebouw. Het wordt een machtig bouwwerk dat met zijn 76 meter de volle zijde van het plein zal innemen. In 1560 krijgt een commissie van beeldhouwers, schilders en architecten de opdracht een renaissancepaleis te bouwen. De plannen worden opgesteld door een groep van Antwerpse en buitenlandse kunstenaars waaronder Cornelis de Vriendt II, genaamd Floris, telg van een beroemd kunstenaarsgeslacht, Loys du Foys, Nicolo Scarini en Willem Paludanus (alsook Wouter van der Elstmeer, Lambrecht van Noord en Jan Mijnsheren). Cornelis Floris de Vriendt had de leiding over de werken die duurden van 1561 tot 1564. De plechtige inhuldiging van het stadhuis vond plaats in 1565, al waren winkels en magazijnen op de gelijkvloerse verdieping reeds in gebruik vanaf 1562.

Uit het samenspel van noordelijk en zuidelijk temperament ontstaat een stadhuis waarin zowel de traditie van de middeleeuwen (Vlaamse gotiek) als de nieuwe vormentaal (Italiaanse renaissance) aanwezig zijn. Dit trots monumen-

De madonna in de nok van de voorgevel is een paradox. Floris had er een Brabobeeld, een Romeinse held voorzien maar dit strekte niet met de opvattingen van de Jezuïeten die Brabo vervingen door een Mariabeeld…

taal gebouw zal school maken als Florisstijl: slanke obelisken, rondbogige openingen en nissen en klassieke orde-architectuur.

Op de benedenverdieping bevonden zich winkels en magazijnen achter de houten poortjes (verhuur van ruimte als co-financiering van de bouw) en de binnenplaats werd gebruikt als opslagplaats voor de stadsartillerie. Voor de versiering van de gevel koos men symbolen waaraan men vanouds gehecht was. De adelaar in het midden blinkt naar de keizerstad Aken, zetel van het Roomse Rijk der Duitse Natiën waarvan Antwerpen vanaf 963 een grensbescherming, een markgraafschap, was. De adelaars aan de uitkanten van het dak bevestigen dit. De madonna in de nok van de voorgevel is een paradox.

Floris had er een Brabobeeld, een Romeinse held voorzien maar dit strekte niet met de opvattingen van de Jezuïeten die Brabo vervingen door een Mariabeeld. Het valt echter iets te groot uit voor Brabo’s nis. De dames Justitia en Prudentia (rechtvaardigheid en wijsheid) belichamen de deugden van de magistraat.

[ 6 ]

vat 82 

Beschermd onroerend erfgoed

B RABO MAAK T PL A ATS VOOR MARIA

Met de verovering van het Spaanse leger in 1585 verdween het Brabobeeld. Brabo was voor de Spaanse jezuïeten een heidens beeld en moest daarom plaats maken voor een religieuze figuur.

De Spanjaarden zamelden geld in om het beeld te vervangen door een groter Mariabeeld. Het beeld was geïnspireerd door het Mariabeeld van de Italiaanse bedevaartsplaats Loreto. Brabo werd niet vernield, maar kreeg een andere plaats in de stad. Het beeld werd verplaatst naar de Werfpoort.

In 1810 werd de Werfpoort afgebroken door de Fransen, bij de rechttrekking van de Schelde.

De Fransen ijverden voor een duidelijke scheiding tussen de kerk en het bestuur. Ze haalden daarom het Onze-Lieve-Vrouwbeeld van de gevel van het stadhuis. In 1831, één jaar na de onafhankelijkheid van België, kreeg de madonna met Jezus op haar arm terug haar oorspronkelijke plaats. Het beeld van Brabo ging verloren, maar de mythische figuur kreeg in 1887 wel een fontein die vandaag nog voor het stadhuis staat.

Tijdens de Spaanse furie in 1576 breekt op 4 november brand uit in het stadhuis; alleen de buitenmuren bleven overeind. De wederopbouw vindt plaats vanaf 1579. Het interieur is grotendeels ingericht tijdens de 17de en 18de eeuw. Tijdens plundering van het stadhuis door Franse troepen in 1794 wordt veel van het meubilair gestolen of verbrand. In loop van de 19de eeuw gebeurt het herstel, met grondige wijzigingen binnen in het gebouw, o.m. verbouwing van de binnenplaats tot trapzaal en aanpassing van verscheidene zalen aan de moderne instellingen. In 1858 wordt het van binnen en van buiten grondig opgeknapt. De open binnenplaats wordt overkoepeld en er komt een monumentale marmeren trapzaal.

Het stadhuis is gebouwd op een rechthoekig grondplan met een uitbouw aan de voorgevelzijde in de stijl van handelshallen zoals het Tapissierspand (1551-52) en het Hessenhuis (1563). Oorspronkelijk telde het gebouw drie beuken, ieder gedekt met een zadeldak; de middenbeuk was geopend in een kleine binnenplaats.

Met zijn horizontaal werkende gevelordonnantie en verticaliserende middenrisaliet, waarin klassieke elementen zijn verwerkt, is het Antwerps stadhuis een typisch Vlaamse variant van de Florentijnse paleizenbouw. Het bracht voor de eerste maal in de Nederlanden een synthese tussen de gotische bouwtraditie en de gevelordonnantie van de Italiaanse renaissance, met vernieuwende elementen zoals de horizontaliserende gevelopbouw met toepassing van de klassieke ordes, vrij vlakke gevelwand t.o.v. het meer plastisch uitgewerkt en verticaliserend middenrisaliet en de picturale toepassing van de bouwmaterialen. De voorgevel heeft een brede lijstgevel met parament van roze marmer, arduin en wit-gele zandsteen van acht traveëen aan weerszijden van het drie traveëen breed licht uitspringend middenrisaliet. Drie en een halve bouwlaag onder een hoog licht geknikt leiendak waarop een dubbele rij dakkapellen en versierde schoorstenen.

Het horizontalisme wordt gebroken door een topgevel van drie bouwlagen boven het middenrisaliet.

De benedenverdieping is uitgevoerd in bossagewerk van roze marmer met per travee een rondboogvormige poort met

vrijzinnig antwerps tijdschrift

een arduinen sluitsteen (in middenrisaliet diamantvormige arduinen sluitstenen). De zijvleugels zijn gebouwd met twee strenge pilasterorden op sokkels, Dorisch op tweede en Ionisch op derde bouwlaag. Vlakken tussen de platte pilasters worden ingenomen door kruiskozijnen en links en rechts van het middenrisaliet door kloosterkozijnen. Boven de vensters loopt telkens een fries, op de tweede bouwlaag versierd met trigliefen.

Een arduinen kordonlijst plaatst een accent tussen de bouwlagen.

De overgang naar het dak wordt gevormd door een open mezzanino op een kroonlijst met klossen (cf.

Italiaanse palazzi), een balustrade op halve hoogte van de pilasters versierd met vergulde leeuwenkoppen en een kroonlijst op modillons schraagt het ingebogen dak. Koperen adelaars met open gespreide vleugels staan op de hoeken van het dak.

Een rijk uitgewerkt risaliet van drie traveëen steekt uit boven het dak met een driehoekig opgaande topgevel. Deze uitbouw is a.h.w. een combinatie van een renaissance-voorhal en een middeleeuwse hal- of raadhuistoren. Geprofileerde kroonlijsten tussen de bouwlagen steunend op driekwartzuilen met sokkel, opgebouwd naar klassieke ordonnantie. Rondboogvensters met een balustrade op de tweede en derde bouwlaag, tussen de vensters gekoppelde Dorische driekwartzuilen op de tweede en Ionische op de derde bouwlaag. Het middendeel van de penanten is opgevuld met nissen onder medaillons: halfverhe-

ven beeldhouwwerk met allegorische figuren in de zwikken.

Topbekroning begint ter hoogte van de open galerij van de zijvleugels, gevelritme en gevelgeleding van het risaliet worden vernauwend naar boven toe aangehouden. Eerste geleding van drie traveëen. gemarkeerd door Corintische driekwartzuilen met middenin het wapen van koning Filips II, uiterst links het wapen van het oude hertogdom Brabant en uiterst rechts het wapen van het markgraafschap Antwerpen (d.i. het blazoen van de stad) met erboven de keizerlijke adelaar. Tussen de drie vergulde wapens zijn rondboognissen met de beelden van de deugden van de stadsmagistraat: Iustitia en Prudentia (Rechtvaardigheid en Wijsheid).

Tweede bouwlaag bestaan uit een centrale nis met O.-L.-Vrouwebeeld van Filips de Vos (16de eeuw), dit beeld kwam in 1587 in de plaats van het oorspronkelijke Brabobeeld.

Tussen de twee composietzuilen aan beide zijden van de nis bevinden zich blindnissen onder een oculus.

Op de hoeken van de vorige bouwlagen staan obelisken naast allegorische figuren. Derde bouwlaag van één travee onder een driehoekig fronton, portiektravee en balustrade, geflankeerd door pilasters met kariatidenkapiteel. Het jaartal 1564 is zichtbaar in het fronton.

De hoeken boven de tweede bouwlaag zijn opgevuld met gevleugelde leeuwen. Voluten staan bovenop de driehoekige afdekking, met op de top een grote rijksadelaar op voetstuk en een achterwaarts lopende balustrade.

De achtergevel van drieëntwintig traveëen en de zijgevels van negen traveëen volgen dezelfde ordonnantie als de zijvleugels van de voorgevel. Bossagewerk op eerste geleding van achtergevel, uitgevoerd in arduin i.p.v. roze marmer.

De binneninrichting van stadhuis is voornamelijk uit de 19de eeuw. Ook verbouwingen werden uitgevoerd in de 19de eeuw, o.l.v. architecten Bourla, J. Schadde en P. Dens.

Het roerend erfgoed: collectie stadhuis De erezaal of Leys-zaal werd ingehuldigd in 1870, met historische taferelen versierd door kunstschilder H. Leys. De kleine Leyszaal, vroegere trapzaal, heeft muurschilderingen die overgebracht zijn uit het huis van H. Leys (19de eeuw). De trouwzaal heeft twee albasten kariatiden van Cornelis Floris, die na brand van 1576 hersteld zijn door Raphaeël Van den Broeck (1593). Bij de schouw is een albasten fries uit 1618 van Jan van Mildert. De muurschilderingen zijn gemaakt door de Gentse schilder Victor Lagye (19de eeuw). De raadszaal is dan weer in Lodewijk XIV-stijl. Achter de raadszaal wordt de schouw toegeschreven aan Cornelis Floris de Vriendt.

Het kabinet van de burgemeester kan niet bezocht worden. Vermeldenswaard is nochtans de schoorsteen, die daar in 1824 werd overgebracht uit het huis De Moelnere aan de SintJacobsmarkt (16de eeuw) en die het

[ 7 ]

[ 8 ]

vat 82 

In het kabinet van de burgemeester – met de monumentale schouw – bevindt zich de schrijftafel van de burgemeester, gemaakt van het hout van de vrijheidsboom die eens op de Grote Markt stond. De boom werd ingeruild voor het standbeeld van Brabo.

werk is van Pieter Coecke van Aelst (1502-1550). In het bovenste gedeelte komen drie taferelen voor: het offer van lsaac, de calvarie en de aanbidding van de koperen slang. Daaronder is over de volle breedte het Laatste Avondmaal voorgesteld.

Boven de deuren werden in 1885 portretten van burgemeesters, geschilderd door August Delfosse (1832-1899), aangebracht: Antoon van Stralen (1568), Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (1598), Nicolaas Rockox (1640) en ridder Floris van Ertborn ( 1840).

Verder hangen er portretten van de laatste burgemeesters: Frans van Cauwelaert (1880-1961), Kamiel Huysmans (1871-1968) en Lode Craeybeckx (1897-1976), alle drie geschilderd door lsidoor Opsomer (1878-1967), en dit van Mathilde Schroyens. Dit laatste portret werd geschilderd door Betty Frantzen-De Leye (1923-2003).

De meest ingrijpende verbouwing van de 19de eeuw betreft de overkoepeling van de centraal gelegen binnenkoer. Het werd nl. duidelijk dat de indeling van het stadhuis niet meer beantwoordde aan de toenmalige noden. De oplossing die zich aanbood, was het overkoepelen van de binnenkoer om zo de aangrenzende ruimten met elkaar te verbinden. Deze verbouwingscampagne in de stijl van de 16de eeuw had een grote, doch positieve impact op de oorspronkelijke opbouw van het stadhuis. Tot op vandaag wordt deze verbouwing als een geïntegreerde oplossing ervaren. De totale ruimte kreeg bij de verbouwingen een nieuwe dimensie en een toegevoegde waarde voor het stadhuis in zijn publieke functie.

Maar in de 19de eeuw heeft men ook tijdens de verbouwingswerken enkele onomkeerbare beslissingen genomen van het interieur. Zo zijn de 16de eeuwse wandschilderingen van de hand van Hans Vredeman de Vries verdwenen met de vernieuwde aankleding van de Trouwzaal. Deze schilderingen werden door Victor Lagye ontdekt onder de Franse leuzen toen hij de Trouwzaal moest decoreren met verschillende taferelen. Uit onderzoek blijkt dat de 20ste eeuwse ingrepen op de 19de eeuwse verbouwingscampagne veel minder ingrijpend waren. In het algemeen lastenkohier werd steeds gesteld dat alle verbouwingen met respect en in dezelfde stijl dienden te gebeuren als de 19de eeuwse situatie. De huidige toestand sluit dan ook zeer nauw aan bij die 19de eeuwse toestand. Dit maakt het moeilijk om een evaluatie te maken van de impact van de latere ingrepen. Zelfs voor de Wandelzaal, welke omstreeks 1930 ontworpen werd, werd nog steeds gekozen voor de neo-Vlaamse renaissancestijl. Het samenvoegen van verschillende vertrekken tot een grote ontvangstruimte is logisch. Doorheen alle ruimten werden consequent dezelfde materialen toegepast. In elke ruimte zijn dezelfde natuursteensoorten terug te vinden. Alle houten onderdelen werden vervaardigd in eik van de beste kwaliteit zonder enige gebreken. Dit zorgt ervoor dat de ruimten een groter geheel vormen.

Het Stadhuis heeft verschillende zalen. De kleine Leyszaal heeft een collectie fresco’s. De trouwzaal heeft een antieke schouw, met muurschilderingen die het huwelijk door de verschillende perioden in onze geschiedenis weergeven. Andere bezienswaardige zalen zijn de Raadzaal, de Militiezaal en de Wandelzaal.

In het kabinet van de burgemeester – met de monumentale schouw – bevindt zich de schrijftafel van de burgemeester, gemaakt van het hout van de vrijheidsboom die eens op de Grote Markt stond. De boom werd ingeruild voor het standbeeld van Brabo.

Bron: tekst overgenomen - en aangepast – van <abosl.epb.be>. Ze is samengesteld op basis van informatie verzameld van het internet) Foto’s AG Vespa: Stadhuis – Elvire Van Ooteghem Trapzaal – Bart Cloet Wapenschilden – Dries Luyten

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 9 ]

Ik werd een

LEIF consulent HUISVANDEMENS ANTWERPEN

… en daar ben ik trots op.

Wat ga je juist in Wemmel zoeken? Laat ik beginnen bij het begin. “Wat is LEIF?”, “Waar staat dat voor?”, en “Wat is een LEIF consulent?” zijn vragen die regelmatig gesteld werden door mijn omgeving wanneer ik sprak over mijn opleidingsplannen. Wel, LEIF (LevensEinde InformatieForum) werd begin 2003 opgericht naar aanleiding van de wetten inzake patiëntenrechten, palliatieve zorg en euthanasie, die in 2002 van kracht werden. Het is een open initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen, waarbij respect voor de wil van de patiënt voorop staat. LEIF ontstond als een open forum voor zorgverleners, patiënten en hun familie, omdat het snel duidelijk werd dat slechts weinigen onder hen vertrouwd zijn met de inhoud van deze wetten. Vandaar ook dat steeds meer mensen en verenigingen dit forum ondersteunen.

D

Sofie Beerts

e organisatie LEIF voorziet dan ook in opleidingen voor professionelen. Zo is er een opleiding voor artsen en een opleiding voor verpleegkundigen en andere professionele zorgverleners (psychologen, maatschappelijk werkers, kinesisten, moreel consulenten, pastores, etc.). Deze opleidingen zijn verspreid over 5 dagen en gaan door te Wemmel, nabij Brussel. LEIF vindt onderdak bij W.E.M.M.E.L., het expertisecentrum voor een waardig levenseinde en de plaats waar personen en organisaties elkaar kunnen vinden in een dialoog aangaande het levenseinde. Daar trok ik dus vol verwachting, goede moed en veel enthousiasme heen gedurende de laatste drie maanden van het voorbije jaar.

Een opleiding van lange adem Anderhalf jaar geleden werd ik reeds opgeleid door collega’s uit huisvandeMens omtrent de LEIF

bundel, het wettelijke kader en de opties in voorafgaande zorgplanning. Sindsdien had ik al heel wat gesprekken met mensen die hulp zochten bij het invullen van wilsverklaringen. Deze kennis kwam dus goed van pas tijdens de LEIF opleiding, en ik merkte trots op dat ik het antwoord op vele vragen reeds kende. Hoedje af voor mijn collega’s, dus. Maar toch slaagden de docenten er – niet verrassend – in om me nog een hele boel bij te brengen: zaken die je niet leert uit boeken maar uit ervaring, details in de wetgeving en de administratieve procedures, en vooral hoe we samen moeten proberen de vooroordelen omtrent levenseindebeslissingen de wereld uit te helpen.

Zoals vermeld bestaat de LEIF opleiding uit 5 dagen, waarvan

de eerste opleidingsdag plaatsvond eind september 2019. Gezien ik geen arts ben, maar werkzaam voor deMens.nu (in huisvandeMens Antwerpen en het vrijzinnig ontmoetingscentrum Out of a Box), volgde ik de ‘LEIF consulent opleiding’ en bestonden mijn klasgenoten uit een interessante mengelmoes van verplegers, therapeuten, zorgkundigen, sociaal werkers, thuishulpen, en geëngageerde vrijwilligers. Boeiend om van elks van hen te horen wanneer (en hoe vaak) ze in aanraking komen met vragen omtrent het levenseinde en voorafgaande zorgplanning. Tegelijkertijd zorgde de gemengde groep ook voor een zekere uitdaging voor onze docenten; zoveel verschillende vragen en al evenveel verschillende toepassingen van de materie.

[ 10 ]

vat 82 

Bomvolle planning… en hoofd De opleiding had uiteraard een heel aantal interessante sprekers en lessen voorzien: té veel om allemaal op te noemen. Zo was er o.a. Wim Distelmans die in zijn lessen sprak over therapeutische hardnekkigheid, de verschillende mogelijkheden en beslissingen die er zijn rond levenseinde, het verschil tussen euthanasie en palliatieve sedatie, en de procedurele voorwaarden waaraan voldaan dienen te worden bij een euthanasieaanvraag. We bespraken ondragelijk lijden (er zit rek op dit begrip), initiatief (de patiënt neemt het initiatief ook al geeft de arts de opties), en vrijwilligheid (versus vrijheid). We gingen dieper in op de begrippen polypathologie (een veelheid aan kwalen) en het voltooid leven, er werd nogmaals verduidelijkt dat de patiënt zélf beslist

welk lijden voor hem ondraaglijk is, en we bekeken hoe een voltooid leven een euthanasievraag kan teweegbrengen.

Een hele boterham, dat besef ik maar al te goed. Kwestie van voldoende geïnformeerd en voldaan huiswaarts keren, konden deze dagen wel tellen.

Praktijk versus theorie Ook de wetten betreffende patiëntenrechten, palliatieve zorg en voorafgaande wilsverklaringen werden a.d.h.v. verschillende casussen verduidelijkt door advocaat Christophe Lemmens.

Tijdens deze praktijkvoorbeelden werd er druk gediscussieerd onder de cursisten, en werd nogmaals duidelijk hoe nuttig deze opleiding wel is. De misverstanden rond levenseindebeslissingen zijn zeker de wereld nog niet uit. Maar we waren er om te leren.

Tijdens de volgende opleidingsdagen legden stafmedewerker van LEIF a.d.h.v. voorbeelden en vaak gestelde vragen uit hoe je best wilsverklaringen opmaakt. Ze behandelde vragen zoals “Wat is het verschil tussen de negatieve wilsverklaring en de wilsverklaring inzake euthanasie?”, “Hoe lang blijven deze documenten geldig?”, “Wat als mijn vertrouwenspersoon eerst wilsonbekwaam wordt?” en “Waarom zou ik verzet aantekenen tegen orgaandonatie?”.

We werden meegenomen naar de wereld van improvisatie tijdens de les ‘Casussen en training aangaande voorafgaande zorgplanning’ van Paul Destrooper. Verschillende studenten kregen de kans om een dame op leeftijd – gespeeld door

actrice Inge Verhees – te helpen bij levenseindevragen en -papieren, en om haar te ondersteunen tijdens gewichtige verhalen over rouw en verlies. Het was uiteraard erg leerrijk voor de spelers, maar ook als toeschouwer vond ik het interessant om te zien hoe mensen uit verschillende disciplines op zo veel verschillende manieren omgaan met de situatie. Elke cursist had vanuit zijn of haar eigen functie een andere kijk op levenseindevragen, soms erg pragmatisch, soms heel ideologisch. Maar steeds met respect voor de andere, de vraag en het verhaal.

Onze eigen Freddy Mortier, ethicus UGent en voorzitter van deMens.nu, gaf een boeiende les over ‘Een ethisch kader’. Hij sprak o.m. over the sanctity of life versus (de nieuwere versie) the quality of life, welk soort leven de moeite van het leven waard is, voltooid leven en levensmoeheid. Zoveel menselijkheid en ethisch inzicht deed deugd.

Nadien werd er dan weer hartelijk gelachen (het hoeft niet altijd serieus te zijn, nietwaar?) met Koen Titeca die in zijn les over de thema’s euthanasie en psychiatrie sprak.

En al is daar an sich niets grappigs aan; de casussen en ja-nee-stellingen die hij bracht, de discussies die deze teweegbrachten in het klaslokaal, en zijn manier van lesgeven zorgden vaak voor een welkome glimlach. Vooral toen zijn laatste slide een pagina uit ‘De Gedaanteverwisseling’ van Franz Kafka bleek te zijn.

En nu is het aan jou Eind november was het tijd voor mijn laatste trip naar W.E.M.M.E.L..

De module ‘Communicatie’ richtte zich op de communicatie in een team, met patiënten en met naasten

vrijzinnig antwerps tijdschrift

[ 11 ]

Brunch

voor

bij levenseindebeslissingen, en werd gegeven door psychologe Patty Bauwens. Het gaf ons allemaal de kans om a.d.h.v. rollenspelen onze verworven kennis in de praktijk om te zetten, en dit in een veilige omgeving. Fouten maken mocht, bijleren moest. Mijn casus was al meteen een instinker, zoals dat zo mooi heet. Als consulent moest ik proberen de kinderen van een oudere dame te overtuigen dat mevrouw haar euthanasievraag oprecht was, en of ze hun zegen wilden geven. Daar knelde het schoentje dus al. Wanneer de oudere dame wilsbekwaam is, en voor zichzelf beslist dat ze euthanasie wil aanvragen, dan hoeft ze daar geen zegen (van eender wie) voor te krijgen. Als ze voldoet aan de wetgeving en een arts heeft gevonden die de euthanasie wil uitvoeren, zit alles in se goed. De twee acteurs, Hans Wellens en Sarah Baur, die voor de gelegenheid de zoon en dochter speelden, maakten van de geënsceneerde situatie bijna iets levensecht. Hun vertolkingen (als afkeurende dokter, moeilijke verpleegkundige, vermoeide patiënten en onbegrepen familieleden) creëerden voor ons het ideale speelveld.

Het ‘euthanaseren van de hond’ Na elke opleidingsdag zat mijn hoofd propvol informatie en deed de wandeling naar de bushalte door de frisse nazomerse wind me deugd. Wat ik o.a. meenam naar huis, en jullie zeker niet wil onthouden, is dit: “Wat verstaan we onder euthanasie?”. Het woord is afkomstig, en staat voor, ‘een goede dood’ (= euthanatos). Het gaat om een levensbeëindiging door de arts op uitdrukkelijk verzoek van de

patiënt, wanneer er is voldaan aan bepaalde (wettelijke) voorwaarden.

Noch arts, noch patiënt is ooit verplicht het te vragen of toe te passen.

In vele andere landen is het woord euthanasie nooit gedefinieerd, waardoor men er soms vanuit gaat dat het zonder verzoek gebeurt.

Denk maar aan Amerikaanse televisieseries waarin men spreekt van “het euthanaseren van de hond”.

Terwijl een dier er overduidelijk niet om kan vragen. Wanneer er dus andere betekenissen of begrippen worden toegepast, ontstaat er verwarring en vaak onbegrip. En dat is jammer.

En nu?

Ik ontving na afloop van de opleiding het certificaat van LEIF consulent. Het spreekt voor zich dat ik hier erg blij mee ben. Elk gesprek dat ik voer met mensen rond het invullen van wilsverklaringen, en waarbij er vragen over voorafgaande zorgplanning worden behandelt, bevestigt mijn vermoeden. Zulke gesprekken zijn waardevol, zinvol en hoogstnoodzakelijk. In huisvandeMens Antwerpen en ontmoetingscentrum Out of a Box krijg ik de kans LEIF gesprekken aan te gaan, kosteloos en met voldoende ruimte in mijn agenda (zodat elke cliënt de tijd krijgt die hij of zij nodig heeft).

En als elke persoon buiten stapt met (al is het maar een heel klein beetje) meer besef over de mogelijkheid dat een waardig levenseinde kan en dat er voor gestreden wordt, dan zie ik dit als een overwinning. Voor LEIF, voor het recht op een waardig levenseinde, en voor de LEIF artsen en consulenten die proberen de vooroordelen en misinformatie de wereld uit te helpen.

LEIF

Lekker brunchen.

Mekaar ontmoeten. LEIF Antwerpen steunen. Kurt Van Eeghem en LEIFarts Pat Wyffels praten ons bij over vragen rond zelfgekozen levenseinde.

Jij komt toch ook?

Breng gerust familie en vrienden mee.

22 M A A RT

10:30 13:30

in het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen

Prijs: 30 euro per persoon (incl. een glas cava).

Schrijf in via invitesyou.com/56363D en meld met hoeveel je komt (plaatsen beperkt!)

Opgelet: uw inschrijving is pas geldig na betaling op rek. nr. BE75 0688 9833 8851 LEIF Antwerpen Voor wie niet kan komen? Een gift is altijd welkom. Vermeld op de overschrijving ‘gift-brunch’.

… met lekkere groeten van het LEIF Antwerpen vrijwilligersteam

antwerpen Levenseinde Informatieforum Antwerpen vzw CMYK : vert : 40/0/70/15 rouge : 0/100/40/40 RVB : vert : 125/169/82 rouge : 135/0/50 Pantone : vert : pas de pantone rouge : 1955 C

vat 82 

handen COLUMN

Vrije meningsuiting,

Max Schneider

[ 12 ]

Niet alleen aan materiële spullen, maar ook aan ideeën en waarden hangt een prijskaartje. Wie 100% veiligheid wil, weet de boosdoener gecontroleerd, maar betaalt dat met controle van zijn eigen vrijheid. Wie 100% vrijheid wil ondergaat de vrijheid van een andere boosdoener.

D

at is altijd zo geweest, maar de sociale media hebben intussen van elke pantoffelheld een flinkse commentator gemaakt die zijn opgeraapte vrijheid nauwelijks de baas kan.

We zijn mondiger geworden, maar niet iedereen weet die vrijheid even fijnzinnig in te vullen. Het is geen fraai verbaal schouwspel dat we daar te zien krijgen. Dat wisten we al en het is niet helemaal duidelijk hoe we dat gaan remediëren.

Trouwens, moet dat wel geremedieerd worden? Of kunnen we er maar beter mee leren leven dat we uitermate selectief zullen moeten zijn in hetgeen we aan de mondiale internettoog aan meningen consumeren en wat we daar aan

“feiten” voor waar zullen nemen?

Moeten mensen het gewoon gemaakt worden dat hun religieuze gevoeligheden niet immuun zijn voor kritiek?

Ofwel kiezen we voor intelligente zelfdiscipline, ofwel aanvaarden we dat we met het wegsnoeien van verboden leugens en ranzigheden ook het zicht op onwelgevallige waarheden of kwetsende godsdienstkritiek verliezen.

Het zou de eerste keer niet

We zijn mondiger geworden, maar niet iedereen weet die vrijheid even fijnzinnig in te vullen zijn dat de common sense, de algemeen aanvaarde opinie, achteraf gezien toch niet helemaal juist zat.

Het pensée unique – een woord dat door rechts misprijzend gebruikt wordt voor allerlei vormen van politieke correctheid – komt in àlle maatschappelijke geledingen voor; probeer in je eigen ‘club’ maar eens tegen de stroom in te roeien.

Het liet zich voorspellen dat de roep naar beperking van de vrije meningsuiting stilaan boven het gedruis uit te horen zou zijn.

Die waarde was voordien zo goed als absoluut geworden met

de klassieke verwijzing naar Voltaire als literaire afronding. Maar aan die stevige stronk van waarheid wordt vandaag flink geknaagd.

Ik begrijp de bezorgdheden van diegenen die vinden dat je niet moet overdrijven met de vrije meningsuiting die, toegegeven, van tijd tot tijd doorschiet en zich dan ongemeen bot, onsmakelijk en dom manifesteert; het is ook mijn taal niet. Maar ik zie een nog groter kwaad. Je hebt dan iemand nodig die zegt wat wel en niet door de beugel kan. En je mag drie keer raden wie in deze, volgens de critici, de knoop zal mogen doorhakken, zijzelf of hun opponenten. Je zou verstelt staan van het aantal mensen dat nog altijd sterk overtuigd is dat er een spectrum ontbreekt tussen goed en kwaad, tussen wit en zwart, tussen wij en zij. En dan pleit ik er niet voor om dan maar ergens in het midden te gaan rondhangen of godbetert, dat de waarheid niet zou bestaan; er worden aan beide zijden van de barrière zinnige en onzinnige dingen gezegd.

Bovendien, wordt het debat niet meer gevoerd in termen van politiek overleg en voortschrijdend inzicht. Neen, je moreel proces wordt gemaakt op basis van het feit of een beargumenteerd standpunt volgens je gesprekspartner in het linkse, dan wel rechtse, het gelovige dan wel seculiere, het juiste dan wel het verkeerde kamp hoort.

De schijnbare nuance zal dik in

vrijzinnig antwerps tijdschrift

af de verf gezet worden, maar wees gerust, je zal probleemloos de onderliggende agenda onder de commentaren kunnen blootleggen, afhankelijk van waar de levensbeschouwelijke of ideologische wind komt. Allemaal framen ze uitingen en standpunten van tegenstrevers om te illustreren tot wat voor, in hun ogen, verwerpelijke commentaren teveel vrijheid leidt.

In de context van te verbieden uitingen doet er zich ook een relatief nieuw fenomeen voor. Behalve de klassieke politieke en ideologische disputen heb je vandaag de vraag of er iets bestaat als “een recht op lange tenen.” En ik heb de indruk dat de roep om beperkingen van de vrije meningsuiting pas goed op kruissnelheid is gekomen sinds allerlei (minderheids)groepen hun, op zich begrijpelijke, verzuchtingen en vragen om respect, breed zijn gaan ventileren. Een andere indruk is dat die roep om beperkingen en verboden niet in de eerste plaats afkomstig is van de gekwetste slachtoffers zelf – als je bijvoorbeeld moet leven van een micropensioentje, vormen genderneutrale toiletten geen prioriteit - maar eerder van mensen die staan te blinken van politiek correcte deugdelijkheid.

Persoonlijk voel ik bij mezelf een veel grotere bereidheid om rekening te houden met gekwetstheid wegens racisme, of aanvallen op andere (lichamelijke) kenmerken waar je zelf niet verantwoordelijk voor bent, dan gekwetstheid wegens godsdienstige gevoeligheden die niet meer zijn dan chique aangeklede meningen.

Om in de metafoor te blijven, je mag wel vragen dat men je niet ruw op de voeten trapt, maar niet dat iedereen dan ook maar meteen rekening houdt met de lengte en gevoeligheid van je tenen?

Dat alles begint voor zelfcensuur te zorgen. Hugo Camps noemt het: ’vrijwillig gesnoerde monden.’

Om te voorkomen dat je tekst terzijde geschoven wordt nog voor hij gelezen is begin je verschoonwoorden te gebruiken en vermijd je beweringen die des lezers stekels rechtop zouden kunnen zetten.

Neen, de leugenachtigheid, ranzigheid en botheid waarmee men tekeer gaat in iets wat een inzichtelijk maatschappelijk debat zou moeten zijn, maakt me niet blij. Maar liever dat dan dat ik een waardevol inzicht moet missen omdat iedereen-het-er-toch-wel-over-eens-is dat het onzin of moreel verwerpelijk is. Ook liever dat dan dat iedereen zijn eigen gevoelig plekje mag uitvergroten tot het een no go zone geworden is voor kritiek.

AFORISMEN

Max Schneider

Nu de islam luid van zich laat horen ziet ook de Kerk haar kans schoon om haar onvrijwillig zwijgen te doorbreken en opnieuw standpunten in te nemen waarvoor ze absoluut geen numerieke steun kan voorleggen.

De ongelovige begrijpt niet dat een abstract concept dat absoluut niet gedefinieerd wordt, dat volkomen buiten de rationaliteit geplaatst wordt, dat op geen enkele manier iets met onze realiteit te maken heeft, het statuut krijgt van een opperrechter die morele wetten fundeert en niet alleen over de gelovige, maar ook over de ongelovige oordeelt.

Zolang God nog een persoon was die je iets kon vragen en die zich ook met jou bezighield had je nog een houvast.

Vandaag valt God met geen enkele menselijke categorie meer te denken en dat denken, laat staan het spreken wordt dan ook diffuus.

Het ware beter geweest Wittegensteins aanbeveling in de slotzin van de Tractatus ter harte te nemen.

Het feit dat er over god ontologisch werkelijk niets meer te zeggen valt inspireert de gelovige tot taalkundige pareltjes als: God bestaat niet, Hij gebeurt. Ik geef het toe, ’t is een goed gevonden en zelfs mooi literair beeld, maar als u ’t begrijpt, kunt u het me dan eens uitleggen?

Als de politiek correcte, liefst linkse, progressiviteit zich nog maar eens te buiten gaat aan utopische morele initiatieven is het vaak die lastige ‘luisin-de-pels’-conservatief die vraagt hoe je al dat moois gaat realiseren, laat staan betalen.

Hij krijgt dan een dosis ronkende retoriek over zich heen die bol staat van de morele superioriteit maar die zelfs geen begin van een antwoord op de vraag oplevert.

[ 13 ]

vat 82 

DICHTBUNDEL

Landschap van Erick Kila

[ 14 ]

Voor fadozangeres Nynke Laverman schreef ze Friese fadoteksten. Ze publiceert poëzie en proza in het Fries en in het Nederlands. In haar nieuwste gedichtenbundel schuift Albertina Soepboer de werkelijkheid overtuigend opzij.

D

e poëzie van Albertina Soepboer (Holwerd, Friesland, 1969) verstrikt je op een aangename manier.

Er ontvouwt zich een weefsel van taal waarin geest en tijd blijven haken. De werkelijkheid wordt waargenomen en aangetipt om daarna te verspringen in een associatieve mengeling van herinneringen en verdromingen.

een toen wat wegraakt in zandkorrels – wat achterblijft, stom en op de natte stenen: een web van mist en verre stemmen Een ‘toen’, je ontkomt er niet aan. Wat is gebeurd, blijft op een geruisloze wijze bestaan.

In vertakkingen ontbreken (in de titel en in de poëzie) hoofdletters. Het komt volkomen overeen met het wezen van Soepboers verzen. Er zit een fluïde dieptestructuur onder de oppervlakte van het waarneembare, een stelsel van vertakkingen waarin alle angsten, herinneringen en schaduwen op een gelijkwaardige manier samenspelen.

Je moet er wel een antenne voor hebben, voor deze gedichten. Het diepe, het onzichtbare, zingt zich alleen los voor de ‘gevoelige’ lezer. Deze omgang met woorden (gebruikt als toegang tot het domein van het onzegbare) is

gewaagd en avontuurlijk. Het is goed dat er nog uitgevers zijn die ruimte bieden aan poëzie die afwijkt en zoekt.

Het is goed dat er nog uitgevers zijn die ruimte bieden aan poëzie die afwijkt en zoekt

ik trek de woorden open, straAvk en onherbergzaam ik puzzel ze uit elkaar – de dekens zijn geen schuil de nacht is medogenloos licht – er valt geen touw We vergeven de dichteres graag de taalfout in meedogenloos, want juist dankzij hun duwen tegen taalregels en conventies gaat er een verstilde kracht uit van deze titelloze gedichten. Ook de taalgrens wordt hier en daar doorbroken: het Fries en het Engels komen op een vanzelfsprekende manier in de ‘vertakkingen’ voor.

in de nazomer mag je spelen, het wad kent geen einde de veerboot kruipt langs, de koffie is zoet en langdradig de bus gaat voorlopig niet vertrekken – ik neurie de tijd voorbij – sweet dreams are made of this who am I to dis agree – gaan we nu vertrekken mem, mem, gaan we rijden op een strook zeemos waar moedig mussen rondhippen tijd is mijn bijzaak die vraagt om een grondige opheffing en je stem – fluweelvast – zingt mij het zilte uit, naar huis

Tijd is een bijzaak die moeiteloos wordt weggewoven. De grondtoon is het enige dat telt bij Soepboer. En in het woordeloze gevoel dat zich opdringt als je je laat meevoeren op de stroom van gedichten zijn heden, verleden en toekomst alle opengesteld en beschikbaar.

Ergens staat zoals de werkelijkheid tegen een struik aanleunt.

Bij het lezen van vertakkingen bekruipt je het gevoel dat de werkelijkheid af en toe moe moet zijn van het ophouden van alle schone schijn. Soepboer laat haar daarom regelmatig rusten om vrij baan te geven aan het ‘diepe’.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

de ziel

POËZIE

René Hooyberghs

Schip Platvoets ploft ze haar weg, lijdzaam over het grijze strand van Port Sudan.

Haar blik geloken, haar eindeloos geduld.

Ogen zacht en sterk, bestand tegen

Tijd is een bijzaak die moeiteloos wordt weggewoven

het trillen van de onvergeeflijke hitte.

Ze herkauwt de oostenwind, vreet doorns scherp als de kroon van de gefaalde profeet. Haar vel gescheurd als het land foto: Merlijn Doomernik

dat ze deelt met wijdogige kinderen, met vliegen die leven van miserie en prut.

Een hond loopt achter haar aan, verlaten en koppig, te moe om te creperen.

Zie hier, het schip der woestijn!

Haar schaamte beest te zijn, en alleen, en wrak.

vertakkingen Albertina Soepboer uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 2019

het silhouet – waarom verzamelde ik mijn taal zoekend naar onderstroming – het gras dat nu bruin ademt – vruchtbaar roept iets in de diepte

Taal als aanleiding voor een gedachtenreis naar de onderstroom van de werkelijkheid. Lezen wat niet zichtbaar, maar wel voelbaar is. Een intrigerende bundel is het resultaat.

Uit: Het buikje van de kikker, Uitgeverij C. de Vries – Brouwers, Antwerpen, 2020

René Hooyberghs (1944) debuteerde in 1964 als dichter. In het laatste decennium verschenen de bundels Stamboom (2011) en Het woord nabij (2016). De dichter is liefhebber en kenner van de moderne beeldende kunst en was jarenlang een van de drijvende krachten achter Gierik/Nieuw Vlaams Tijdschrift.

[ 15 ]

vat 82 

[ 16 ]

maart

agenda

Agenda van Vrijzinnig Antwerpen en bevriende verenigingen

(meer informatie over deze activiteiten bij de resp. verenigingen of organisaties) Elke eerste maandag van de maand: De Grijze Geuzen Antwerpen – Vormingsnamiddagen (zie verder in agenda). Locatie (tenzij anders vermeld): Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen. Tijdstip: 14:00u, met voorafgaand: broodjeslunch vanaf 12:00u.

De Keukenprinsessen De Keukenprinsessen (Bie, Mireille en Rita) zorgen één keer per maand (uitgezonderd de zomermaanden) voor een gezellige vrijdagnamiddag in het huisvandeMens Antwerpen. Zij zorgen telkens voor een hapje en een drankje en af en toe vindt er ook activiteit plaats. Richt zich eerder op leeftijd 65+.

Meer info: antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80 Eerstvolgende tijdstip(pen): 20 maart, 24 april en 29 mei, telkens te 14:00u Waar: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen

Voor informatie over de activiteiten in de regio Mechelen kan je terecht bij onze ‘zustervereniging’ VC De Schakel (zie pag. 28)

huisvandeMens Antwerpen Praatgroep ‘Verder na M A A R T Verlies’ (zie ook: 3 april) 13:30 Als je met een ingrijpend verlies te maken krijgt, kan de steun van lotgenotengroep bijzonder helend zijn.

In een kleine groep gaan we, met respect voor ieders verhaal, vertellen en luisteren wat verlies met je doet. We maken ruimte voor emoties en zoeken steun en herkenning bij elkaar.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen Deelname: gratis (incl. koffie/thee) Aanmelden: via antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80

2

huisvandeMens Antwerpen Haakcafé & infomoment Vinnie M A A R T De Vis Knuffel (zie ook: 7 april) 18:30 Een Vinnie de Vis Knuffel is een persoonlijke, eenvoudige en veilige knuffel voor mensen met dementie. We haken deze knuffels in fijn gezelschap met een drankje erbij.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen Deelname: gratis Info en aanmelden: antwerpen@demens. nu of 03 259 10 80

3

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” MAART Vernissage Tentoonstelling 19:00 “e ttaka egimu – a fertile land” - Josefien Vandermeulen De tentoonstelling loopt tot en met 2 april, telkens op woensdag t.e.m. vrijdag en WE van 14/15 maart en 28/29 maart, van 14u tot 17u.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

5

HV Schoten Gespreksavond met Christophe MAART Busch, radicaliseringsexpert 20:00 en gewezen directeur Dossin Kazerne Mechelen: “ Een duivelse transitie. Hoe gewone mensen tot extreem geweld komen” Locatie: Kasteel van Schoten, Kasteeldreef 61, 2900 Schoten Deelname: 3 euro (2 euro HV-leden).

Reservaties: T036584649 of info@hvvschoten.be info: www.hvv-schoten.be

5

HuisvandeMens Antwerpen Infosessie: “Bloem MAART van een Mens” 19:00 Elk jaar op 21 juni zet het huisvandeMens meer dan 20.000 zorgbehoevenden in de bloemetjes.

Spreekt dit mooie gebaar jou ook zo aan?

Kom dan vrijblijvend luisteren en krijg antwoord op al je vragen.

Locatie: ntb Deelname: gratis Info en inschrijven: antwerpen@demens. nu of 03 259 10 80

9

Vrijzinnige Dienst Universiteit Antwerpen en Humanistisch MAART Verbond 19:30 In het kader van de Lezingencyclus “Zijn we steeds meer verdeeld door vrijheid?” (gestart in februari)

11

Thema 4. Een kritische analyse van het Belgische discriminatierecht Lezing 1: Bedreigt het antidiscriminatierecht de vrijheid van mening(suiting) en godsdienst? door Prof.

Matthias Storme (KU Leuven) Lezing 2: Hoe (on)efficiënt is het discriminatierecht? Prof. Jogchum Vrielink (Université Saint-Louis Brussel) Locatie: Frederik De Tassiszaal Universiteit Antwerpen, Hof van Liere (2de v.) Prinsstraat 13, 2000 Antwerpen. Onthaal vanaf 19:00 uur.

Deelname: 5 euro (studenten gratis) ter plaatse te betalen. In de toegangsprijs is een drankje inbegrepen.

Reserveren: jurgen.slembrouck@ uantwerpen.be of secretariaat@ humanistischverbond.be, T03 233 70 32 Willemsfonds Antwerpen “Retrospectieve VAN EYCK” MAART - Tentoonstelling Gent 08:45 Programma: 8h45 vertrek Vogelzanglaan met luxebus naar MSKGent. Bezoek Van Eyck 2020, daarna maaltijd met WF Gent in Lakenmetershuis 15h ontvangst op stadhuis door burgemeester De Clercq.

Deelname: € 65 (volledig programma) Info: fdebockbe@yahoo.com

11

HV Schijnvallei Oostrand LAN-party met achteraf een MA A R T panelgesprek over “Gaming 19:00 – een zinvol tijdverdrijf?”

Na een uurtje gamen via een mini LAN van laptops, volgt omstreeks 21 u. een panelgesprek o.l.v. Kellly Vermeiren. Een orthopedagoge, een moreel consulente, een ervaringsdeskundige gaming en een gamer van Veldvenne.LAN (Schilde), maken hiervan deel uit. Bedoeling is om Gamen als maatschappelijk fenomeen te belichten zonder vooroordelen.

Locatie: jeugdcentrum Ahoy, Kosterijstraat 5, 2110 Wijnegem Deelname: tot 25 jaar gratis; anderen 4 EUR, leden HV 2 EUR Info en inschrijven: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com

12

HV Schoten Filmvoorstelling MA A R T MA A R T “Once Upon A Time 14:00 20:00 in Hollywood” (Quentin Tarantino) Locatie: CC De Kaekelaar, SintCordulastraat 10, 2900 Schoten Tickets: 5 euro. Reservaties: T036802340 of ccticket@schoten.be

16 17

UPV Wetenschapspopularisering en Vrijzinnig Antwerps Trefpunt MA A R T “Out of a Box” 20:00 Lezing door Prof. Michel MAUS: “Partycrasher, de fiscus als pretbederver”; Een lezing met fiscaal infotainment van de bovenste plank!

Deelname: 5 EUR (drankje achteraf incl.)

Inschrijven via vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com of ttps://forms.gle/v17Xw2akmjJaD9GF9 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

19

Willemsfonds Deurne “Les Salons des Refusés” MA A R T Een adembenemend en super 14:00 interessant concept voor wie van impressionisme houdt en geïnteresseerd is in geschiedenis. Kurt Van Eeghem loodst het publiek doorheen dit inspirerende programma. De harpiste Leen Van der Roost en onze solo fluitiste Femke van Leuven zorgen voor een stijlvol concert.

Locatie: Cultureel Centrum Deurne, Frans Messingstraat 36, Deurne.

Deelname: € EUR (inclusief koffie & gebak) Info: suzy.delafonteyne@live.com

19

huisvandeMens Antwerpen Infosessie: “Scheidingsritueel” MA A R T Een (echt)scheiding is een 19:30 belangrijk en impactvol overgangsmoment in het leven. Voor zij die dit willen biedt het huisvandeMens hiervoor een scheidings-ritueel aan. In deze infosessie kom je te weten hoe dat precies in zijn werk gaat.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 2 / “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen Deelname: gratis Info en inschrijven: antwerpen@demens. nu of 03 259 10 80

25

vrijzinnig antwerps tijdschrift

april Vrijzinnige Dienst Universiteit Antwerpen en Humanistisch M A A R T Verbond 19:30 In het kader van de Lezingencyclus “Zijn we steeds meer verdeeld door vrijheid?” (gestart in februari)

25

Thema 5. De vrijheid van godsdienst Lezing 1: Geloven in Straatsburg? Dra. Yousra Benfquih (UAntwerpen) Lezing 2: De vrijheid van godsdienst Em. Prof. Fernand Tanghe (UAntwerpen, KU Leuven, Universiteit Tilburg en het Europees Instituut in Firenze) Informatie i.v.m. deelname: zie 11 maart Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” M A A R T Lezing ‘Een verhaal 20:00 achter een boek’: “De Campusmoorden”, door Jan Lampo Meer informatie op pag. 2

26

HV Schoten Gespreksavond met prof.

M A A R T dr. Eric Kerckhofs (VUB) 20:00 “Bestaat de vrije wil?

Wat zegt de psychologie en de neurowetenschap?”

Locatie: Kasteel van Schoten, Kasteeldreef 61, 2900 Schoten Deelname: 3 euro (2 euro HV-leden) Reservaties: T036584649 of info@hvvschoten.be info: www.hvv-schoten.be

26

26 maart – 19:30u – huisvandeMens Antwerpen 1 M A A R T “Missing You” – 19:30 jongvolwassenen (zie ook: 23 april) Bij Missing You zijn er heel wat andere kinderen, jongeren of jongvolwassenen die, net als jou, een verlies met zich meedragen en die jou graag helpen om zo’n pijnlijke gebeurtenis te verwerken en een plaats te geven. Elke maand zijn er in het huisvandeMens bijeenkomsten voor verschillende leeftijden.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan van Rijswijcklaan 96.

Deelname: gratis Info en inschrijven: info@missingyou.be of 0488 249290

26

huisvandeMens Antwerpen 1 “Missing You” – kinderen M A A R T (zie ook: 26 april) 10:00 Bij Missing You zijn er heel wat andere kinderen, jongeren of jongvolwassenen die, net als jou, een verlies met zich meedragen en die jou graag helpen om zo’n pijnlijke gebeurtenis te verwerken en een plaats te geven.

Elke maand zijn er in het huisvandeMens bijeenkomsten voor verschillende leeftijden.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2000 Antwerpen Deelname: gratis Info en inschrijven: info@missingyou.be of 0488 249290

29

Vrijzinnige Dienst Universiteit Antwerpen en Humanistisch APRIL Verbond 19:30 In het kader van de Lezingencyclus “Zijn we steeds meer verdeeld door vrijheid?” (gestart in februari) Slotlezing: De vrijheid van mening en de staat – een paradoxale verhouding Informatie i.v.m. deelname: zie 11 maart

2

3 april – 13:30u – huisvandeMens Antwerpen APRIL Praatgroep ‘Verder na 13:30 Verlies’ (info: zie 2 maart) Locatie: huisvandeMens Antwerpen, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen Deelname: gratis (incl. koffie/thee) Aanmelden: via antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80

3

Grijze Geuzen Antwerpen Lezing door Carine Caljon: APRIL “Beestige taalkronkels” 14:00 Een speurtocht naar de oorsprong en geschiedenis van onze woordenschat, met verrassende verhalen achter ‘banale’ woorden.

Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

6

huisvandeMens Antwerpen Haakcafé & infomoment APRIL Vinnie De Vis Knuffel 18:30 (info : zie 3 maart) Locatie: huisvandeMens Antwerpen, Jan Van Rijswijcklaan 96, 2018 Antwerpen Deelname: gratis Aanmelden via antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80

7

HV Schoten Filmvoorstelling APRIL APR I L “Dolor Y Gloria” 14:00 20:00 (Pedro Almodovar) Locatie: CC De Kaekelaar, SintCordulastraat 10, 2900 Schoten Tickets: 5 euro. Reservaties: T036802340 of ccticket@schoten.be

20 21

Willemsfonds Antwerpen “Antwerpen zond APRIL zijn zonen uit” 08:30 Daguitstap naar LEIDEN met een gespecialiseerde gids. Rembrandt wandeling. Bezoek aan St Pieterskerk, Museum Oude kunst en tentoonstelling over 400 jaar Pilgrim Fathers. Brabantse koffietafel als lunch.

Locatie: vertrek om 8:30u Vogelzanglaan Antwerpen Deelname: € 79 ( bus, gids ganse dag, toegangen, lunch incl.drank) Info: fdebockbe@yahoo.com mob 0478071757

22

huisvandeMens Antwerpen Infosessie: “waardig APRIL levenseinde” 19:30 Tijdens deze sessie krijg je info over mogelijke beslissingen bij het levenseinde: euthanasie, weigeren van behandelingen (patiëntenrechten), orgaandonatie, lichaam schenken aan de wetenschap, uitvaart …

Via wilsverklaringen kan jij de regie over jouw leven en het levenseinde mee in

23

[ 17 ]

mei handen nemen.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan van Rijswijcklaan 96 Deelname: gratis Info en inschrijven: antwerpen@demens. nu of 03 259 10 80 huisvandeMens Antwerpen “Missing You” APRIL (jongvolwassenen) 19:30 (info: zie 26 maart) Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan van Rijswijcklaan 96 Deelname: gratis Info en inschrijven: info@missingyou.be of 0488 249290

23

huisvandeMens Antwerpen 1 “Missing You” (kinderen) APRIL (info: zie 29 maart) 10:00 Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan Van Rijswijcklaan 96 Deelname: gratis Info en inschrijven: info@missingyou.be of 0488 249290

26

huisvandeMens1 Erfgoeddag 2020: ‘Zin zoeken APRIL tussen dag en nacht’ 14-17 Het thema van Erfgoeddag 2020 is ‘De Nacht’. Het huisvandeMens Antwerpen zet hiervoor speciaal zijn deuren open en zal in het teken staan van zingeving en levensvragen.

Locatie: huisvandeMens Antwerpen 1, Jan van Rijswijcklaan 96 Deelname: gratis Info: antwerpen@demens.nu of 03 259 10 80

26

HV Vrijdenkend Mortsel Aperitieflezing APRIL “Homo Roboticus: 11:00 synergie creëren tussen mens en robot” door Prof dr ir Bram Vanderborght (VUB) In Homo Roboticus beginnen we de discussie over hoe menselijke waarden rond vrijheid, gelijkheid en solidariteit centraal blijven staan in ​​ een robotwereld.

Meer info: www.homo-roboticus.be.

Locatie: Atheneum Mortsel, Molenlei 2, Mortsel Deelname: gratis

26

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” APRIL Lezing ‘Een verhaal 20:00 achter een boek’: “HIER”, door Joke Van Leeuwen Meer informatie op pag. 2 Deelname: 5 EUR (drankje achteraf incl.)

Inschrijven via vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com of https://forms.gle/WPTJWof2dRev8RfB8 Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

30

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box” ME I voor de vroege vogels op 09:30 de Dag van de Arbeid… !!!

Gratis koffie en koek (voor zover de voorraad strekt) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

1

[ 18 ]

vat 82 

Als jonge, aanstormende sterreporter van dit unieke en onvolprezen tijdschrift geniet ik uiteraard talloze voorrechten.

Copieuze diners, bacchanalen en losbandige orgieën zijn mijn dagelijkse deel, en in mijn ongebreidelde fantasie zou ik hier nog vorstelijke honoraria en eeuwige roem kunnen aan toevoegen, om nog te zwijgen van de exotische stranden waar ik mijn stukken schrijf terwijl locale schoonheden mij koelte toewuiven.

Jan

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Vanriet MUZIEK

Beroemde vrienden…

I

Jaak Gregoor, dirigent

ets dichter bij de werkelijkheid, maar bijna even mooi, is de volkomen redactionele vrijheid die dit blad me vergunt om te helikopteren boven het kunstenveld van mijn geliefde stad en in volkomen soevereiniteit her en der kunstbroeders en -zusters te spotten. Af en toe pik ik er ééntje uit, en hupakee, korte tijd later zit ik bij mijn artistieke held(in) op schoot en ontfutsel hem/haar alle geheimen der scheppende kunst. Vandaag richt ik mijn ontzag en bewondering op onze grote schilder, dichter en schrijver Jan Vanriet.

Kind van het verzet Jan Vanriet interesseert mij vanuit menig opzicht. Als kunstenaar, dichter en schrijver, maar eveneens omwille van zijn persoonlijke geschiedenis als kind van ouders die tijdens de tweede wereldoorlog in het verzet zaten en een heuse hellevaart ondergingen langs gevangenissen en strafkampen. In zijn prachtig atelier, eerder een uit de kluiten gewassen galerie, snijden we eerst dit onderwerp aan.

Jan Vanriet: ‘Mijn vader zat drie jaar in het concentratiekamp van Mauthausen. Mijn moeder in Ravensbrück. Omdat mijn vader viool speelde, kreeg hij een stek in de Lager Kapelle, het gevangenisorkest dat bij bijzondere ‘gelegenheden’ moest optreden. (Bij een publieke ophanging, bijvoorbeeld, werd het orkest door de kampcommandant verzocht ‘J’attendrai’, het

lied van Rina Ketty te spelen. ‘Komm Zurück’ zongen de Duitsers dan…).

In Ravensbrück stond op mijn moeders kampkledij het acroniem ‘NN’.

Nacht und Nebel. De verwijzing naar ‘politieke gevangene’. NN’ers waren in het kamp vogelvrij. Ze mochten gefolterd worden, moesten de zwaarste en meest vernederende arbeid verrichten, tegen hen kon zonder pardon worden opgetreden, de SS kon hen spoorloos doen verdwijnen.’

‘Mijn ouders hebben elkaar ontmoet in het concentratiekamp van Mauthausen. Mijn moeder was er ijlings naar overgebracht met een konvooi vrouwen uit Ravensbrück, toen Russische troepen Berlijn naderden. De tocht in beestenwagens duurde vele dagen. Op 7 maart 1945 bereikte ze uitgeput het kamp. Onderweg stierven vele van haar reisgenoten. Mijn vader die in Mauthausen in de SS-keuken werkte, kreeg de opdracht om het karig rantsoen van de vrouwen uit te delen. Hij ving Vlaamse klanken op, zag een zieke, magere, jonge vrouw met wie hij snel enkele woorden wisselde. De daaropvolgende dagen bracht hij haar een beetje extra brood.’

Gezichtsverlies Jan Vanriet draagt de sporen van het oorlogsverleden van zijn ouders en de gruwel van de Tweede Wereldoorlog. ‘Pas na mijn vaders overlijden kon ik de pin uit de tijdbom rukken, eindelijk kon ik schilderen over het onderwerp dat het leven van mijn ouders had

Omdat mijn vader viool speelde, kreeg hij een stek in de Lager Kapelle, het gevangenisorkest dat bij bijzondere ‘gelegenheden’ moest optreden bepaald en daarmee mijn jeugd: het kamptrauma en de gecompliceerde relaties die daaruit voortvloeiden.

Daarvoor lukte het me niet. Er was een blokkering die voortkwam uit mijn vaders lijfelijke en psychische aanwezigheid. Hoe kon ik schilderen over iets dat hij had meegemaakt, maar dat ik uit tweede hand had, van horen zeggen. Want, “als je het kamp niet hebt meegemaakt kun je het niet begrijpen”. Vanaf nu kon ik mijn oorlog aanpakken, mijn kamp.’

In 2014 worden zijn door de oorlog geïnspireerde werken samengebracht in de Kazerne Dossin in Mechelen, een bijzonder symbolische plaats voor de beklijvende overzichtstentoonstelling ‘Gezichtsverlies’. Een caleidoscoop van oorlog en vernietiging, verdwijning en vervolging, pogroms, moord, vlucht, verlies van familie en identiteit.

Stefan Hertmans en György Konrád schrijven naar aanleiding van deze tentoonstelling het boek ‘Gezichtsverlies’ waarin beide auteurs de essentie van het werk van Jan Vanriet ontleden: het verhaal van menselijk tekort, het indrukwekkende getuigenis van een groot en gepassioneerd schilder.

[ 19 ]

vat 82 

©photography Dominique Provost - Bruges

[ 20 ]

Waanzin, ontmenselijking… Jan Vanriet toont met deze expo dat elke maatschappij tot zulke excessen kan komen. Het dun laagje vernis heeft niet veel nodig om af te pellen. De ontsporing is soms dichtbij. Ook vandaag testen genetisch besmette nazaten van de collaboratie opnieuw de rekbaarheid van mensenrechten, justitie en democratie.

Evengoed als religieuze fanatici voeden deze populistische parvenu’s met hun enggeestig en bekrompen nationalistisch discours de onderliggende processen die leiden tot radicalisering en polarisering, en erger.

Hun extreemrechtse clubjes en bijhorende jeugdopleidingen bij S&V en het KVHV kunnen we maar beter goed in het oog houden.

Kouwe Kleren Jan Vanriet debuteert in 1967 als dichter en behoort met zijn geëngageerde parlandogedichten tot de groep van het nieuw-realisme in de poëzie. Vrij snel evolueerden zijn teksten naar een meer beeldrijke, associatieve taal die tot op heden zijn gedichten kenmerkt. Thema’s die opduiken in zijn bundel Staat van beleg uit 1979 zijn ook vandaag de dag nog aan de orde.

De verzamelbundel Kouwe Kleren, bevat het drieluik met een keuze van gedichten uit vijf eerdere bundels - ‘Stormlicht’, ‘Leegstand’ en ‘Moederland’ - die Vanriet als een eenheid beschouwt. De continuïteit

wordt aangetoond met ongepubliceerde gedichten die zijn reputatie bevestigen als oeuvrebouwer. Of zoals Stefan Hertmans over Vanriet als beeldend kunstenaar schreef: ‘Typerend voor een œuvrebouwer is de neiging om een eigen wereld te construeren waarin velerlei andere werelden opduiken, opgeslorpt en verwerkt worden, gemetamorfoseerd tot iets onvervreemdbaars eigens’.

Reeds op jeugdige leeftijd bewees Jan Vanriet zijn maatschappelijk engagement en liefde voor het woord als begaafd schrijver.

Naast poëzie schreef hij voor BRTradio, leverde wekelijkse columns voor EenOog, Weekend Knack, en De Morgen Magazine. Hij was een van de jongste redactieleden van het invloedrijke politieke maandblad De Nieuwe Maand, waar ook Jean-Luc Dehaene, Wilfried Martens en Karel Van Miert deel van uitmaakten, en schreef artikels en bijdragen voor tijdschriften als Vrij Nederland en Avenue

Literaire censuur in Vlaanderen Onlangs bezocht ik de tentoonstelling ‘Porno, pulp en literatuur’ in de prachtige Nottebohmzaal van de Erfgoedbibliotheek in Antwerpen.

Een overzicht van ‘gewaagde’ suggestieve tot expliciete pornografische en erotische literatuur uit de jaren zestig-zeventig. Naast enkele

voorzichtige blootblaadjes uit die periode, ook enkele uitgestalde romans van onder meer Louis Paul Boon, Jef Geeraerts, Paul Snoek en Hugo Claus, literaire openbare zedenschennis die wezenlijk verbonden is met mijn jeugd.

Kerk, overheid en politie kreeg het destijds chinees benauwd van zoveel zedeloosheid, hetgeen resulteerde in politionele invallen bij boekhandelaars, schrijvers die ’s ochtends van hun bed werden gelicht door de BOB, veroordelingen tot gevangenisstraffen, en ontnomen burgerrechten.

Jan Vanriet was een van de gangmakers van de toenmalige acties tegen deze benepen kleinburgerlijke literaire censuur.

Vanriet: ‘1968. Dertig schrijvers op het podium van het Majestic Theater in Antwerpen. Ze protesteren tegen de bedilzucht van de overheid. Die ervaren ze door de censuur van boeken en tijdschriften, het wegstiften van tepels in magazines, het verbieden van godslasterende of scabreuze toneelopvoeringen. Dieptepunt: de opsporingsbrigade die ’s ochtends schrijfkamertjes binnenvalt en manuscripten in beslag neemt. Het gerucht gaat dat rechercheurs culturele bijeenkomsten bezoeken en alle aanwezigen noteren. Mannen van dit speurderstype worden argwanend bekeken als afgezanten van de heilige inquisitie.’

Men kan zich vandaag nog nau-

vrijzinnig antwerps tijdschrift VO O RUIT

Een opsomming geven van Jan Vanriets grafisch en literair oeuvre is in dit bestek redelijk onmogelijk. Ter bevrediging van uw nieuwsgierigheid verwijs ik u hiervoor graag naar het wijdse web of zijn persoonlijke website: www.janvanriet.com.

Probeer bij deze lectuur wel niet van uw stoel te vallen.

Ik geef u alvast graag mee wat er rond deze grote kunstenaar op korte termijn staat te gebeuren. welijks voorstellen dat politici zich vergrijpen aan de kunsten en bijvoorbeeld vanuit hun nationalistische verleidingstrategie gaan bepalen wat schoonheid is, en wat kunst wel of niet mag zijn…

Radeloos Geluk In zijn Magnus Opus ‘Radeloos Geluk’ beschrijft Jan Vanriet aan de hand van dagboekaantekeningen, reisreportages, herinneringen en scherpe observaties op onnavolgbare wijze en met grote eruditie de kroniek van zijn leven.

Indrukwekkend is de lijst van grote namen die zijn pad kruisten.

Geen suffe namedropping, Jan Vanriet refereert in ‘Radeloos Geluk’ aan zijn intense omgang en vriendschap met Remco Campert, Harry Mulisch, Hugo Claus, György Konrád en vele andere vakbroeders en -zusters.

Het helpt wel dat uw dienaar al een slordige 45 jaar van ver of dichtbij betrokken is bij het culturele en openbare stadsleven in Antwerpen, waardoor ik ook uit de passages waarin geen man en paard genoemd worden, contextueel kan afleiden over wie het gaat en waar een en ander zich situeert.

In ‘Radeloos Geluk’ verwijst Jan Vanriet eveneens naar het opmerkelijk manifest van 20 september 1940, ondertekend door enkele Vlaamse schrijvers die de Nieuwe Orde welgezind zijn. Dit manifest gaat over de organisatie - en dus de controle - van de kunstensector: “Het is noodzakelijk dat de scheppende kunstenaars zich organiseren in kamers en gilden die de corporatie zijn voor de stoffelijke belangen der scheppende kunstenaars, maar ook meteen de ideologische verspreiding op zich nemen”. Culturele

collaboratie, dus. Nogmaals, kunt u zich voorstellen dat politici vandaag nog de kunstensector ideologisch zouden proberen te sturen…?

Ontwapenend mooi is dan weer hoe Vanriet het acteertalent van Julien Schoenaerts beschrijft in ‘Radeloos Geluk’: ‘Op de bühne was Schoenaerts een meester in het reduceren van de machtigste en de meest overweldigende gevoelens in de mens. Hij maakte de dingen zo klein dat ze ineens veel grotere proporties aannamen, een over-dimensie die de toeschouwer naar de keel greep. De rijkdom van schraalheid.’ Jammer dat mijn moeder, die een goede jeugdvriendin van Julien Schoenaerts was in het vooroorlogse Limburg, deze frasen niet meer kan lezen.

‘Radeloos Geluk’ werd genomineerd voor de Bookspot Literatuurprijs 2018 en de LangZullenWeLezen-trofee van de VRT.

Liefde voor de kunst Jan Vanriet is één van onze bekendste en talentrijkste Vlaamse kunstenaars van dit ogenblik.

Sinds hij in 1972 afstudeerde aan de Antwerpse academie, heeft hij een indrukwekkend palmares opgebouwd. Hij exposeerde voor de eerste keer in galerie ‘de Zwarte Panter’, waarna hij zowat tien jaar samenwerkte met Jan Lens van galerie ‘Lens Fine Art’. In die periode ontwikkelde hij zich als aquarelschilder, en gaf hij ook enkele boeken uit. Hij exposeerde in binnen-en buitenland, maakte tekeningen bij romans van Hugo Claus (die dan beurtelings gedichten maakte bij etsen van Jan), ontwierp toneeldecors en affiches, en realiseerde opdrachten

Vanaf 4 april is werk van Jan Vanriet te zien op ART AUTUN 2020, biënnale hedendaagse kunst, in Musée Rolin en dependances, Autun Op 22 april vindt in de Permeke bibliotheek de presentatie plaats van zijn nieuwe dichtbundel Heldenleven, 41 gedichten en 41 gouaches, uitgegeven bij Polis en georganiseerd door Behoud de Begeerte, met Piet Piryns en Warre Borgmans.

Zaterdag 2 mei: opening expositie Collected Stories in galerie De Zwarte Panter, Antwerpen – voorzien van een ruime catalogus waarin een essay van de Poolse dichter Adam Zagajewski.

De expositie loopt tot 21 juni.

Einde mei publiceert uitgeverij Van Oorschot Radetzkymars, het meesterwerk van Joseph Roth, in een nieuwe vertaling van Els Snick met tekeningen van Jan Vanriet.

En in september verschijnt zijn nieuwe roman Rovers bij Polis, over een kunstenaar in conflict met zijn tijd. voor een plafondschildering voor het Bourla Theater in Antwerpen en een muurschildering voor het metrostation De Brouckère in Brussel. Jan Vanriet nam deel aan de biënnales van Sao Paulo en Venetië, en zijn werk wordt geëxposeerd in musea en galeries over heel de wereld.

Ook wil ik u graag nog even herinneren aan Closing Time, het evenement in 2010 waarmee Jan Vanriet het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen ‘sloot’ met een tentoonstelling van 170 meesterwerken van onder meer Rubens, Van Eyck, Van Dyck, Titian, Ensor en Modigliani in confrontatie met een retrospectieve selectie van zijn eigen werk. 88.000 bezoekers kwamen daarop af.

[ 21 ]

vat 82 

TENTOONSTELLING

Het gevoel van Zij noemt zich een ‘uittredend’ kunstenaar, maar toch zoekt zij niet de daarbij horende luwte op: beeldhouwer/keramist Antoinette van Brussel (Eindhoven, 1948) treedt na het afsluiten van een bijna dertig jaar lange werkperiode verrassend naar buiten met een boek en een overzichtstentoonstelling in Het Depot te Wageningen.

H

et is het slotakkoord van een beeldend-creatieve periode die van 1980 tot 2008 duurde en waaraan een eind kwam na een verblijf van zeven weken bij een keramiekmeester in Japan. Over deze tamelijk ingrijpende Japan episode schreef Van Brussel Sado-San, in de val bij de meester.

Werk en persoon sluiten bij de kunstenares naadloos op elkaar aan. Het meest wezenlijk in haar omvangrijke oeuvre is keramiek. Het werken met klei betekent afzien en zwoegen. Als je jezelf dan ook doet gehoorzamen aan strenge wetten van zuiverheid in vorm en materiaalbehandeling dan is er zeker sprake van gedrevenheid. Dit doorzettingsvermogen hield de kunstenares in 2007 tijdens het mentaal en fysiek loodzware werkbezoek aan Japan op de been. De solist Van Brussel zag in deze en andere ervaringen uiteindelijk wel aanleiding om afstand te nemen van het kunstwereldje.

Er is een ontwikkeling in het keramische werk te zien. Het gaat van een zekere uitbundigheid naar het sereen minimale. In het merendeel van de plastieken is het menselijk lichaam de aanstichter. Niet op een realistisch-figuratieve wijze, maar eerder op een onderzoekende en vertalende manier. Van Brussel laat mij haar atelier in Bergen op Zoom zien en Erick Kila

[ 22 ]

legt uit: “Mijn werk moet aards lijken, niet glad geglazuurd.” Het atelier is volgepakt met beelden in vele formaten. Zand- en kleikleuren overheersen. Hier is duidelijk geen sprake van een commercieel, kleurrijk geglazuurd, soort keramiek.

Vooral in haar latere werk toont Van Brussel zich sterk in het scheppen van plastieken die een pure geladenheid en gelatenheid uitstralen. Stukken die in hun vormsoberheid een sublimatie van gevoel voorstellen. De keramische huid en de ingetogen vormen werken subtiel samen. De ruimte om de objecten heen speelt ook een rol. Van Brussel: “Schaduw is belangrijk in mijn werk.” Aandachtig kijken naar deze werken brengt een aangename zen-achtige concentratie teweeg.

Mijn werk moet aards lijken, niet glad geglazuurd De uit klei gevormde beelden zijn ‘aards’ in de materiële zin, maar ook in de zin dat ze ‘natuurlijk’ zijn. Zo maakte Van Brussel een uitgebreide reeks steles. “Op een bepaalde manier sublimeer je. Je voelt je bijvoorbeeld verwant met het fenomeen van de vruchtbaarheid. Zo kom je op steles. Die werden vroeger opgericht op plaatsen van leven en dood.”

De stenen zuil als oeroud teken in het landschap maakt al jaren indruk op Van Brussel. “Elk paaltje dat ik zie, in elk weiland, daar zie ik een stele in,” lacht ze.

Haar keramische steles, die extra imponeren in groepsopstellingen, zijn onnadrukkelijke afgeleiden van torso-vormen. Het maakt deze aardkleurige sculpturen ongrijpbaar bezield.

De keramiste werkt niet vanuit een programma. “Terwijl ik gewoon met mijn klei bezig ben, komen er bepaalde universele vormen tevoorschijn: het ontstaat.” Het intuïtieve is belangrijk in dit werkproces, zo benadrukt de kunstenares. “Er ontstaat wat, en ik denk waar ben ik nou mee bezig?”

Op een gegeven moment deed de gelegenheid zich voor om een tijd in Japan te werken in het atelier van een keramiekmeester. Een kans om langdurig en in volle concentratie verder te verdiepen. Het pakte anders uit.

Er gaapt een kloof tussen het diepste wezen van de oosterling en het innerlijke kompas van de westerse mens. Begrippen als hiërarchie, schaamte en collectiviteit hebben veel met de bijna tegengestelde leefbeginselen van beide mensensoorten te maken. Waar in het westen rangen, standen en het groepsbelang enigszins lacherig worden bekeken, zijn in het oosten het ikkerige en het bevrijdend schaamteloze vrijwel niet toegestaan in het sociale verkeer.

H ET D EP OT B E E LDE N GA LE RIJ

Solotentoonstelling Antoinette van Brussel van 2 februari t/m 7 juni Beeldengalerij Het Depot Arboretumlaan 4, 6703 BD Wageningen Openingstijden: donderdag t/m zondag van 11:00 - 17:00 uur www.hetdepot.nl Sado-san, in de val bij de meester, Antoinette van Brussel uitgeverij Kleinood & Grootzeer Bergen op Zoom, 2018 www.kleinood-en-grootzeer.com

‘Sado-san, in de val bij de meester’ is Van Brussels verslag van haar bijzondere en onthutsende Japan-ervaring.

Er zit een uitzonderlijke spanning in dit verhaal van een botsing van culturen. Het verslag is zo intens als de psychologische ‘debriefing’ van iemand die uit een oorlogssituatie komt. De lezer wordt meegezogen in een avontuur dat uiteindelijk strandt in een roadtrip binnen enkele honderden vierkante meters.

Hoe is het mogelijk dat wij ons vrijwillig onderwerpen en toelaten dat we zo worden geïsoleerd door een workaholic die ons tot zijn rechteloze lijfeigenen heeft gemaakt?

Deze op driekwart van het verhaal genoteerde evaluatie van de verhouding keramiekmeester –

uitgenodigde buitenlandse keramiste zou even goed op een actuele Nederlandse of Vlaamse arbeidsverhouding van toepassing kunnen zijn. Het doet je beseffen dat ‘egoïsme’, ‘machtsmisbruik’ en ‘chefs met een persoonlijkheidsstoornis’ van alle culturen zijn. In de figuur van keramiek-meester Sado-san blijkt het specifiek oosterse hand in hand te gaan met een tamelijk beroerd karakter.

De worsteling om het vol te houden in een begrensde, benauwende en koude omgeving krijgt overtuigend gestalte. Het intermenselijke drama gaat ook ‘fraai’ over in een wekenlang durend ‘keramisch’ drama: het bewerken van klei onder zeer barre omstandigheden. Er wordt waarachtig geleden voor de kunst.

[ 23 ]

©foto’s: Gerrit Westerveld

klei

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Het doel van de onderneming, als ‘artist in residence’ ter plekke werk creëren en exposeren, wordt ernstig belemmerd door het vreemde gedrag van meester Sado.

Het bezoek neemt dan ook een onverwachte wending.

Het verhaal wordt aangevuld met de waardevolle bijlage Over de theeceremonie en aanverwante zaken. In een reeks korte hoofdstukken wordt de Japanse cultuur effectief puntig belicht. De afsluitende bijlage Bijzonder Japan neemt veel verbazing weg over de dagelijkse praktijk van het leven in Japan. Verrassend actueel (vanuit het westen bekeken) is de essentie van het hoofdstuk Een flexibele werkelijkheid: de Japanner leeft in een flexibele werkelijkheid waarover onderhandeld kan worden. In tegenstelling tot de westerse logica waarin of – of wordt gedacht, wordt in Japan en – en gedacht en worden tegenstrijdigheden getolereerd.

Dat geeft de mogelijkheid de waarheid naar je hand te zetten.

En zo blijkt er toch niets nieuws onder de zon.

vat 82 

N

Het verhaal van de Somalische vluchteling

ROBBERT LEYSEN

[ 24 ]

In september 2014 vertrok een rubberboot vanuit Libië naar de Italiaanse kust.

Honderdvijfentwintig dappere individuen waagden zich aan de oversteek.

Tweeëntwintig daarvan haalden de overkant uiteindelijk niet. ‘Een reddingsvest kostte 500 dollar, wie dat niet kon betalen moest zwemmen voor zijn leven.’

A

an het woord is Nur, een Somalische vluchteling. Hij is één van de 15 vluchtelingen die deel uitmaakten van mijn masteronderzoek aan de Universiteit Antwerpen. Dankzij hen kreeg ik een beter beeld over hoe vluchtelingen staan ten opzichte van hun afgelegde integratietraject. Plots kreeg de zogenaamde vluchtelingencrisis een persoonlijk gezicht. Het woord vluchteling werd een negatief beladen begrip dat eigenlijk niets zegt over wie de persoon in werkelijkheid is.

Nur is zoveel meer dan een vluchteling uit Somalië. Net zoals mij is hij een broer, een zoon en een vriend. Alleen kan hij deze rollen niet meer vervullen omdat hij alles en iedereen moest achterlaten.

Hij is een schoolvoorbeeld van hoe een jonge man, in een leven vol tegenslagen, er toch in slaagt positief te blijven. Voor mij is Nur geen vluchteling, maar een inspiratiebron. Hier geeft hij een inkijk in zijn leven, van thuisland tot gastland.

Ik had een mooi leven in Somalië, hield me bezig met alle-

daagse dingen en probeerde een toekomst uit te bouwen.

Ik was heel sportief, had veel vrienden en studeerde verpleegkunde.

Mijn opleiding was bijna afgelopen.

Ik moest enkel nog twee maanden stage lopen in een ziekenhuis eer ik mijn diploma zou ontvangen.

Maar mijn diploma heb ik nooit behaald. Het werd te gevaarlijk in de stad waar ik woonde en werd gezocht door mensen van Al-Shabaab. Zouden ze mij gevonden hebben, zou ik hier nu niet meer zitten want ik ken veel mensen die vermoord zijn door deze terroristische organisatie. Mijn ouders zeiden dat ik moest vluchten naar Europa. Daar zou ik een betere toekomst kunnen uitbouwen. Ze betaalden een smokkelaar om mij tot in Libië te brengen, sindsdien heb ik ze niet meer gezien. Ik was toen 18 jaar oud.

Om tot in Europa te geraken heb ik veel dingen meegemaakt.

Dingen die je alleen maar kan begrijpen als je ze zelf hebt doorstaan. Om van Soedan tot aan de Libische kust te geraken moesten we de woestijn doorkruisen. Ik zat samen met vele andere opgesloten

Je moest eens weten hoe het voelt om nergens welkom te zijn

in een kleine wagen, dagen aan een stuk. We hadden geen eten of drinken. Het was echt verschrikkelijk.

Elke dag stierf er wel iemand. Die werd dan tijdens de tussenstops uit de wagen gehaald en achtergelaten in de woestijn.

Eens aangekomen in Libië moesten we een andere smokkelaar betalen om de Middellandse Zee over te steken. Het kostte me tweeduizend dollar om een plek te bemachtigen op een kleine rubberboot. Voor een reddingsvest had ik geen geld meer over. Ik denk dat we met 125 man op een boot zaten die

ur niet eens geschikt was voor de helft van het aantal. Die dag heb ik veel gehuild. Ik zag tweeëntwintig mensen verdrinken, waarvan achttien uit mijn stad. Vier van hen waren mijn vrienden. Ik probeer hier zo weinig mogelijk aan terug te denken, want het was heel erg zwaar.

In Italië leefde ik eerst elf dagen verdoken. We waren continu op de vlucht en ik voelde me net opgejaagd wild. Ik sliep onder bomen, onder een zeil en zelfs in een grote afvoerbuis. Alles was goed, zolang ik maar uit de regen kon liggen.

De nachten waren koud en ik had niet voldoende kledij om me warm te houden. We kropen vaak dicht tegen elkaar aan om toch een beetje warmte te ervaren. Tijdens die periode werd ik ernstig ziek. Ik kon nog moeilijk ademen en moest continu hoesten. Na die elf zware dagen, kwam ik een andere smokkelaar tegen. Voor 1000 euro heeft hij me tot in België gesmokkeld. Daarvoor zat ik meer dan 24 uur achter in een kleine bestelwagen. Er waren geen ramen, dus ik wist niet wanneer het dag of nacht was. Er was

geen eten of drinken en bovendien kon ik nauwelijks bewegen omdat we zeker met tien man in de kofferruimte zaten.

Uiteindelijk stopte de bestelwagen en werd de koffer opengemaakt.

De smokkelaar zei dat we moesten uitstappen waarna hij terug vertrok. Ik had geen idee waar ik was.

Samen met drie andere Somaliërs sliep ik nog één nacht in een park in de regen. De dag erop zei iemand tegen ons dat we een asielaanvraag moesten doen bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Het was 13 november, 2014 en ik bevond me in Brussel.

Mijn (leven in) België Buiten stonden veel mensen aan te schuiven. Ik denk dat ik zeker nog een halve dag moest wachten vooraleer ik mijn asielaanvraag kon indienen. Ik was heel ziek op dat moment. Ik werd gediagnosticeerd met tuberculose, waardoor ik naar het ziekenhuis moest. Daar heb ik vervolgens twee maanden in bed gelegen. De eerste weken

vrijzinnig antwerps tijdschrift

heb ik alleen maar geslapen, ik was zo moe. Eindelijk had ik het gevoel dat ik veilig was. Dat gevoel heeft volgens mij mijn overlevingsinstinct uitgeschakeld waardoor ik helemaal instortte.

Toen ik beter was, werd ik overgeplaatst naar een asielcentrum in Kapellen, waar ik acht maanden woonde. Eigenlijk wilde ik daar al veel sneller weg, maar de wachtlijst voor een sociale woning liep op tot een aantal maanden. In het asielcentrum had ik heel veel tijd om na te denken. Ik kreeg last van angstaanvallen en nachtmerries. Een lange tijd kon ik ‘s nachts bijna niet meer slapen. Dit was een heel moeilijke periode. Ik kwam tot het besef dat ik er helemaal alleen voor stond. Het werd dringend tijd dat ik mezelf moest herpakken. Ik maakte voor mezelf een stappenplan met doelen die ik wil bereiken. Mijn droom was om mijn studie verpleegkunde verder te zetten in België om uiteindelijk aan de slag te kunnen als verpleger in een ziekenhuis. Ik begon toen met lessen Nederlands.

[ 25 ]

[ 26 ]

vat 82 

Ik kon bijna beginnen werken als verpleger in Somalië, maar toen moest ik vluchten.

Ik had eindelijk een goede job in België, maar toen moest ik stoppen met werken.

Na acht maanden kon ik eindelijk weg uit het asielcentrum en kreeg ik een sociale woning in Brussel toegewezen. Ik schreef me in bij de VDAB en kon beginnen aan een opleiding tot hoogtewerker. Al snel had ik door dat verder studeren quasi onmogelijk is voor een vluchteling. Daarom liet ik mijn droom tijdelijk links liggen koos voor deze opleiding. Eindelijk zag ik het leven terug wat positiever in. Ik heb heel hard gewerkt om al de nodige certificaten te behalen en Nederlands te leren. Nadat ik mijn diploma van hoogtewerker had behaald, kon ik beginnen werken voor een bedrijf als schilder op hoogte. Maar twee maanden later stortte mijn wereld opnieuw in elkaar. Mijn asielaanvraag werd geweigerd, mijn arbeidskaart werd ingetrokken en ik werd uit mijn sociale woning gezet.

Waar moet ik heen?

Op 11 januari, 2018 werd ik uit mijn huis gezet. Ik kon nergens heen, maar besloot om naar Zweden te gaan omdat ik familie in Stockholm had wonen. Een paar dagen later werd ik opgepakt door politieagenten in Duitsland.

Opnieuw moest ik een asielaanvraag indienen. Negen maanden lang verbleef ik in Duitsland tot ze erachter kwamen dat ik al een asielaanvraag had ingediend in België. Ik zou daarom worden teruggestuurd naar België. Om te voorkomen dat ik terug zou

vluchten werd ik vastgehouden in een gesloten centrum. Op 17 september, 2018 om 2 uur ‘s nachts stond de politie voor mijn bed. Ik moest al mijn spullen inpakken en meekomen. Na twee uur rijden waren we aan de Belgische grens.

Een andere politiewagen met Belgische politieagenten stond me op te wachten. Ik werd overgeleverd en afgezet aan een station. Het was nog donker en ik had geen idee waar ik was.

Op 18 september had ik een nieuwe afspraak bij de Dienst Vreemdelingenzaken. Ik moest voor de tweede keer een asielaanvraag indienen. Twee weken later werd ook die aanvraag geweigerd.

Sindsdien ben ik illegaal in België.

Ik voel me heel terneergeslagen.

Hoe kan ik een leven opbouwen als ik geen kansen krijg? Ik heb het gevoel dat ik mijn leven zelf niet in de hand heb. Ik doe telkens mijn uiterste best maar kan mijn doel nooit bereiken.

Ik kon bijna beginnen werken als verpleger in Somalië, maar toen moest ik vluchten. Ik had eindelijk een goede job in België, maar toen moest ik stoppen met werken.

Ik probeerde mijn familie te bereiken in Zweden, maar werd teruggestuurd naar België. Ik zit vast in een land waar ik niet welkom ben.

Ik ben ook bang om teruggestuurd te worden naar mijn thuisland. Dit zou ik niet kunnen aanvaarden. Ik ben niet zomaar naar België gekomen. Waarom zou ik zomaar mijn familie achterlaten?

Waarom zou ik al het spaargeld van mijn familie zomaar opgebruiken?

Waarom zou ik zomaar de gevaarlijkste tocht uit mijn leven ondernemen? Zoiets doe je niet zomaar. Als ik terug zou moeten denk ik echt dat het beter is om voor een trein te springen.

Desondanks probeer ik toch positief te blijven. Dit is de enige manier om nog enige kans te maken. Als ik me alleen maar zou focussen op de negatieve dingen, heeft het leven geen zin meer. Ik ben ervan overtuigd dat ik met een positieve ingesteldheid alles kan bereiken. Ik doe elke dag mijn uiterste best, dit maakt mijn leven toch weer een klein beetje beter. Ik vertrouw erop dat alles wel goed komt.

Voor mij is Nur geen vluchteling, maar een inspiratiebron Robbert Leysen studeerde in 2019 af als Master in de Sociaal-Economische Wetenschappen (Uantwerpen) en ontving in 2019 de provinciale Prijs voor Ontwikkelingssamenwerking voor zijn thesis “Hoe ervaren vluchtelingen hun individuele arbeidsmarktintegratietraject en welke rol kan een lokale organisatie als Rising You(th) hierbij sepelen?”

Hij werkt als psycho-sociaal assistent bij PAYOKE vzw.

Met dank aan MO* magazine MO*, voluit Mondiaal Nieuws, is een Belgisch, Nederlandstalig, tijdschrift dat vooral internationaal nieuws brengt, met een focus op ontwikkelingssamenwerking en anders-globalisme.

Meer informatie over MO* vind men ‘on-line’: www.mo.be

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Verdwaald in verlichting BOEKBESPREKING

Dubbelinterview van imam Kalid Benhaddou en filosoof Patrick Loobuyck

Filosoof en auteur Tomas Serrien noteerde een hoffelijk, maar niet zoutloos, gesprek tussen een atheïst en een imam.

H

Max Schneider

oe sterk culturen ook kunnen verschillen, vaak hebben mensen bijzonder gelijklopende verlangens: ergens bij horen, respect, zichtbaarheid, waardigheid en als het enigszins kan, een belegde boterham plus een beetje gezondheid.

Meer moet dat niet zijn. En toch is dat samenleven, zacht uitgedrukt, niet helemaal geslaagd. Niettegenstaande de Verlichting die bol staat van de Goede Bedoelingen.

De Verlichting is niet het enige begrip dat door commentatoren allerhande tot een container verbouwd werd zodat ze er ongeveer alles wat hen uitkomt in kwijt kunnen. Logisch dat zowat iedereen van extreem links tot extreem rechts zich nu op De Verlichting beroept om de opponent te verketteren. Als u soms verdwaalt in dat bos, dan bent u niet de enige. Het boek is een uitstekende begeleider en u krijgt een boeiend college over wat Verlichting historisch gezien dan wel is en waar het in de loop der tijden hier en daar al eens misliep met die hooggestemde idealen en Goede Bedoelingen. Of zat de weeffout er bij aanvang al in? Immers, hoewel we het altijd over dé Verlichting hebben waren de interpretaties toen ook al sterk verdeeld.

Bruggenbouwers hebben nogal eens de neiging om vrijwel blindelings de kant van de underdog te kiezen en dan maar verder te redeneren naar een schuldige, de discriminerende bange blanke man.

In dit boek trappen de auteurs niet in die val en gaan inderdaad voor ‘verbinding, ’ maar dan op een intelligente, intellectueel eerlijke manier met oog voor de manco’s en oorzaken van de aversie aan beide zijden van de barrière. Het boek overstijgt duidelijk het welles nietes, dat wel eens verward wordt met het maatschappelijk debat.

Imam Benhaddou geeft van tijd tot tijd forse kritiek op zijn conservatieve geloofsgenoten en dat wordt hem daar niet in dank afgenomen. Ik apprecieer ook zijn eerlijke durf om toe te geven dat het daarbij niet om een kleine minderheid gaat zoals westerse apologeten van de multiculturaliteit graag beweren. Atheïst Loobuyck schroomt niet zowel links als rechts argumenterend tegen te spreken in hun pogingen om alle schuld bij de opponent te leggen.

Beide auteurs behoren volgens mijn inzien tot het type commentatoren die hun toehoorders trachten te overtuigen met heldere, logisch opgebouwde, analyses en argumentaties. Het is mooi dat ze hun

Opgetekend door: Tomas Serrien Uitg. Borgerhoff & Lambrechts 226 pag.| sterren: ****

Waarover kunnen we het nog eens zijn in een samenleving van wij tegen zij? lezers ernstig nemen, maar ze lijken te vergeten dat de mens niet uit ratio alleen bestaat. Iets dat ideologen en populisten, zowel van links als van rechts, wel gesnapt hebben. Zo bijvoorbeeld legt Patrick Loobuyck omstandig via juridische tussenstappen uit waarom het een slecht idee is om de boerkini op het strand te verbieden. Dat zal wel kloppen, maar er is een groeiende groep kiezers die zichzelf absoluut niet als racist ziet, maar toch flink genoeg begint te krijgen van de ostentatieve claim op de publieke ruimte door religie. Khalid Benhaddou vangt dan weer bot bij zijn achterban als hij, zich beroepend op de rede, uitlegt dat gendergelijkheid, ethische wetten,

[ 27 ]

[ 28 ]

vat 82 

Kennismaken met Het is mooi dat ze hun lezers ernstig nemen, maar ze lijken te vergeten dat de mens niet uit ratio alleen bestaat

homohuwelijk of scheiding van Kerk en staat, wel valabele westerse waarden zijn. Voor beiden geldt: Reasoning will never make a Man correct an ill Opinion, which by Reasoning he never acquired.

De auteurs gaan samen op zoek naar, wat politiek filosoof Rawls noemt, de overlappende consensus. Ze geloven erin en laten zich niet afschrikken door sceptici. Laten we hen veel succes toewensen.

De lijn tussen teveel en te weinig angst voor immigratie is een continuüm. Hoewel het een hele verademing is om dit heikele thema eens behandeld te zien met argumenten in plaats van met geroep en getier, toch blijft de keuze van een positie op die lijn geen exacte wetenschap.

Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat beide auteurs toch regelmatig de bril van de observerende historicus of socioloog hebben afgezet om de zaak door hun eigen licht religieus of principieel getinAte brilglazen te bekijken. Dat is uiteraard niet verboden, maar dat betekent natuurlijk ook dat je het als lezer, niettegenstaande een heldere en correcte analyse, niet met heel de conclusie eens moet zijn.

Beide auteurs zijn zich bewust van de verwijten die ze dikwijls over hun inzichten te lezen krijgen. Khalid Benhhaddou heeft niet alleen te maken met moslims die hem een knieval voor het goddeloze Westen verwijten, maar hij ontmoet ook wantrouwen bij een deel van de westerlingen die vinden dat, niettegenstaande zijn pleidooi voor een rationele islam, zijn betoog al te vaak een defensief verantwoordend religieus geurtje heeft. Patrick Loobuyck zegt dan weer te weten dat zijn argumentatie het etiket wishful thinking opgekleefd krijgt. Tenslotte, ook al zou hij gelijk hebben met zijn: er-zíjn-problemen-maar-het-komt-allemaalwel-goed-verhaal, dan valt nog te bezien wannéér het allemaal wel goed komt met dat samen-leven.

Behalve een Europese, en zeker geen wereldwijde, stijging van het aantal atheïsten zien zijn critici niet echt veel geruststellende signalen.

Aan u, beste lezer van dit aanbevelenswaardig boek, te oordelen hoe het in deze met de waarheid gesteld is.

(Deze tekst verscheen reeds eerder op het blog van Kwintessens)

Wat vooraf ging...

In de lente van 1984 werd het eerst vrijzinnig centrum in Mechelen officieel ingehuldigd. De lokalen bevonden zich in de straat “onder den toren” en wel rechtover de trappen van de Sint-Rombouts­kathedraal. Sinds 2000 opperden de Mechelse stadsdiensten dat zij de locatie zelf wensten te gebruiken als uitbreiding van het Cultureel Centrum. Na een lange zoektocht werd een nieuwe thuis gevonden in de Guldenstraat 27, gelijkvloers.

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Aanbod

I

n 2016 veranderd de naam van het V.O.C. Mechelen in ‘Vrijzinnig Centrum DE SCHAKEL Mechelen’. Met deze naamsverandering wilde het vrijzinnig centrum hun missie in de verf zetten: Het vrijzinnig centrum wil het vrijzinnig humanisme én de vrijzinnig humanistische gemeenschap doen groeien en versterken.

Daartoe 1) vormt het een open netwerkorganisatie waarbinnen autonome vrijzinnig humanistische verenigingen kunnen samenwerken en 2) biedt het een gastvrije plek aan waar iedereen die interesse heeft in, of zich aangetrokken voelt tot, het vrijzinnig humanisme welkom is.

Het vrijzinnig centrum wil niet alleen de schakel zijn tussen vrijzinnig humanisten, maar ook tussen vrijzinnig humanisten en andersdenkenden. Het wil mensen en verenigingen die affiniteit hebben met de waarden van het Vrijzinnig Humanisme samenbrengen.

Doordat meer vrijzinnigen en vrijzinnige organisaties hun weg vonden naar De Schakel keek het bestuur uit naar een locatie met meer mogelijkheden. Na meer dan 10 jaar vrijzinnig humanistische bedrijvigheid in de Guldenstraat, verhuist het vrijzinnig centrum in 2017 naar een nieuwe locatie. Het pand is gelegen op de Steenweg 32, naast de Grote Markt en spreekwoordelijk in de schaduw van het standbeeld van Margaretha van Oostenrijk.

Het stond sinds de 14e eeuw bekend als het ‘Gildehuis De Hoorn’ en vanaf maart 2017 is het dé ontmoetingsplaats en inspiratiebron voor elke Mechelaar die het vrije denken genegen is. Het is ook de thuisbasis van de vrijzinnig humanistische verenigingen in de regio.

PA RLÉ P O IN C A RÉ

Elke zaterdag van 10u00 tot 14u00 is het ‘parlé poincaré’ in het VC. Iedereen is dan welkom om samen gezellig bij te praten of passioneel te discussiëren bij een warme koffie of een frisse pint.

AC T IV IT E IT E N

In het vrijzinnig centrum kun je terecht voor een divers palet van activiteiten georganiseerd door de verschillende lokale vrijzinnige verenigingen. Boeiende voordrachten, ontroerende getuigenissen, verhitte debatten, spraakmakende documentaires, hartverwarmende fundraisingsacties, eigenzinnige tentoonstellingen…

IN F O RM AT IE

Wil je meer te weten komen over het vrijzinnig humanisme en aanverwante thema’s? Maak een afspraak en we helpen je graag verder. ‘ S TA RT T O B E LIE V E ’

Het vrijzinnig centrum neemt deel aan het interlevensbeschouwelijke project ‘START TO BELIEVE’. Bedoeling is om de Mechelaar kennis te laten maken met de grote diversiteit aan levensbeschouwingen in Mechelen: katholieken, vrijzinnigen, moslims, boeddhisten, protestanten, Bahá’í, en ga zo maar door...

Scholen, bedrijven en middenveldorganisaties zijn allen welkom in het vrijzinnig centrum voor een voorstelling op maat over de vrijzinnig humanistische levensbeschouwing.

AC T IE F V RIJW ILLIGE RS W E RK

Het Vrijzinnig Centrum wordt gerund door een enthousiaste ploeg vrijwilligers. Zij zorgen onder meer voor de wekelijkse ‘Parlé Poincaré’, het goed bestuur en het samenwerken met de verenigingen.

Wil je meer te weten komen over de vrijzinnigheid in Mechelen, hun verenigingen en hun activiteiten? Bezoek ons op www.vcdeschakel.be

[ 29 ]

[ 30 [ 30 ] ]

vat vat8282 

COLOF O N KERN REDACT I E Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Lie Huyben | Robbert Leysen Sofie Beerts | Sebastiaan Verheyen EIN DREDACT I E

François Peeters VOR MG EVIN G

vat

82

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

lucifer.be VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie.

Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr.

BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT

Met de steun van

vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

ERR ATA VAT 81 ( JAN-FEB 2020)

avfantwerpen@gmail.com

Met verontschuldigingen van de redactie, hierbij enkele correcties of aanvullingen.

n Willemsfonds, afdelingen

Bies van Ede (Poëzie – pag. 13): foto Fjodor C. Buis

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

Norbert De Beule (‘Poëzie van een kwetsbaar bestaan’ – pag. 24-25): foto Bert Bevers “De nerveuze vrouw” (pag. 14-15) was een literaire bijdrage en dus geen ‘boekbespreking’; de tekst vanaf “Wie kent haar niet?” hoorde bij de daaraan voorafgaande – cursieve - tekst, als “voorgeschotelde gewaarwording” van de auteur… de boekbespreking “Islamisme en Islam” (pag. 26-27) was van de hand van Max Schneider (i.p.v. Erick Kila). pag. 18: de rechtse kolom over auteur Pieter Serrien hoorde uiteraard niet thuis in deze tekst…

met dank aan:

Verantwoordelijk uitgever: Martine Konings, p/a De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

[ 31 ]

“If there is any ‘coping’ with the past at all, it is retelling what happened ” HANNAH ARENDT ( OV ER AUSCHWITZ )

“Als het verleden al kan worden verwerkt, dan is het door te vertellen wat er is gebeurd”

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com