vat*80 by lu’cifer

vat

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

jaargang 16 nr 4 november-december 2019 verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

[ 2 ]

vat 80 

Enkele activiteiten in “out of a box” Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen zie ook de agenda op http://www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/

LEZI N G

TE NTO O NSTE LLING

Waarom vergissen wij ons zo vaak?

De Oudstudenten bond VUB 50 jaar op eigen benen

Jean-Paul van Bendegem Wij mensen vergissen ons vaak en veel. Hoe komt dat? Niet alleen misleiden onze zintuigen ons meer dan veel, maar wanneer we ons verstand gebruiken maken we ook behoorlijk wat fouten. In de lezing zullen daarom optische illusies aan bod komen – hoe misleidend zijn onze ogen? – maar ook het oor – het is minder bekend dat ook onze oren ons kunnen bedriegen – en ten slotte de zogenaamde cognitieve illusies waar ons vermogen om helder en correct na te denken zwaar wordt beproefd. Jean-Paul Van Bendegem verdedigt zijn stelling dat dit te zoeken is in onze evolutionaire geschiedenis. 7 november 2019 – 20:00u Deelname: 5 eur, inclusief drankje achteraf Info en inschrijven: www. vrijzinnigantwerpstrefpunt. com/activiteiten-in-outof-a-box/

TEN TOON STEL L I N G

50 jaar OSB! Een rijke geschiedenis zoals deze mag niet zomaar vergeten worden. Daarom organiseert de OSB deze tentoonstelling vol herinneringen voor de VUB-alumni. Ze biedt verschillende niet eerder uitgebrachte foto’s, video’s en archiefmateriaal. Niet te missen dus! Vernissage op vrijdag 8 november, 19:30u. De tentoonstelling loopt tot 22 november. Vanaf 27 november: Tentoonstelling

Een verhaal achter een boek Pieter Serrien sluit op 28 november – 20:00u - de reeks ‘Een verhaal achter een boek’ (2019) af met “De Laatste Getuige” en “Elke dag angst”. Deze boeken geven resp. een getuigenis van het overleven in de concentratiekampen en het doorstaan van de V-bommenterreur tijdens WO II. Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf. Meer info en Inschrijven: www. vrijzinnigantwerpstrefpunt. com/activiteiten-in-outof-a-box/

CR E A-W E DSTR IJ D

Geef Vrijheid Kleur Vrijzinnig Antwerpen en VLAM (leerkrachten NCZ Antwerpen) Creatieve wedstrijd voor leerlingen NCZ van de 5de en 6de klas, waarbij ze hun persoonlijkheid, talenten en geestelijke en morele vermogens kunnen ontplooien. De tentoonstelling loopt tot vrijdag 6 december, wanneer de prijsuitreiking plaats heeft.

Gaandeweg van Renate-Els Aerts In oktober 2015 startte Renate een kunstwerk over vluchtelingen dat uitgroeide tot meer dan honderd beeldjes, symbolisch gemaakt met stof van paraplu’s. Gaandeweg evolueert het geheel, aangekomen zoeken ze een plaats in onze maatschappij. Voor deze tentoonstelling is zij op zoek gegaan naar nieuwkomers, die ze portretteerde op jeansstof. Bluejeans als eenheidsworst, door iedereen aanvaard. De oorspronkelijke vluchtelingenfiguurtjes hebben handen gekregen om zo een functie uit te oefenen. Een verhaal van een wereld in beweging, soms gestuurd door soldaten, ondergaan door zoekende mensen. Vernissage op donderdag 12 december, 19:30u. De tentoonstelling loopt tot 10 januari.

Noteer alvast ook in jouw agenda ! 10 januari 2020 – 19:00 u -

Nieuwjaarsreceptie van Vrijzinnig Antwerpen en de bevriende organisaties

Je vindt de activiteiten van out of a box ook op p.18-19-20 en op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box

vrijzinnig antwerps tijdschrift

Groot nieuws!

Sedert september neemt het huisvandeMens voor zijn tweede Antwerpse site volwaardig zijn intrek in De Burburestraat 11 op t’ Zuid in samenwerking met het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”.

vat

VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

3 Edito 4 Opmerkelijke gebouwen: De Boerentoren 8 Micro-agressie 9 Aforismen 10 Een verhaal achter een boek 15 Poëzie 21 Agenda 18 De Oudstudentenbond VUB 50 jaar op eigen benen 19 Eesrt is eerst 20 Patrick Conrad 24 ‘De wereld doorziet jullie verraad.’ 26 De tijd verteld zich 28 LevensEindeInformatieForum 29 Geef vrijheid kleur

In de werking van de beide entiteiten verandert er niet veel, maar de ‘Box’ zal vanaf nu dus ook het adres zijn waar een volwaardige dienstverlening van een huisvandeMens wordt aangeboden. Waar de vrijzinnig humanistische consulentie – gesprekken in verband met een waardig levenseinde, wilsbeschikkingen, levensbeschouwelijke onderwerpen en de waarden van het vrijzinnig humanisme – voornamelijk in het huisvandeMens op de Jan Van Rijswijcklaan 96 te 2018 Antwerpen blijft doorgaan, zullen de gemeenschapsvormende activiteiten, debatten en themadagen meestal in “Out of a Box” plaats vinden. Informatie is uiteraard steeds op de beide adressen beschikbaar. In een eerste fase kan je in het huisvandeMens ‘in de Box’ terecht van woensdag namiddag 14:00 u. tot vrijdagavond 17:00 u. of op afspraak. Telefonisch kan je hen bereiken op het nummer 03 4306661. HuisvandeMens Antwerpen Vrijzinnig Antwerps Trefpunt Jan Van Rijswijcklaan 96 www.antwerpen-demens.nu “Out of a Box” 2018 Antwerpen De Burburestraat 11 – 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com

[ 3 ]

[ 4 ]

vat 80

Boeren 

den

OPMERKELIJKE GEBOUWEN

toren

vrijzinnig antwerps tijdschrift

We kunnen er niet naast zien… De Antwerpse ‘Boerentoren’, anno 1929 gebouwd in Art Deco stijl, de eerste wolkenkrabber in België en destijds – met 87,50 meter – tot 1950 het hoogste torengebouw van Europa. Tja, voor minder deed Antwerpen het niet…

n vanwaar de naam “Boerentoren”? Die naam is ontstaan uit de Antwerpse Boerenbank die zich in de toren vestigde en voornamelijk boeren als cliënten had. Zij was de voorloper van de Kredietbank die later de KBC-bank werd. De officiële naam luidt nu dan ook “KBC-toren”.

De aanloop Het bouwblok waarop de ‘Boerentoren’ later gebouwd werd, was tijdens tijdens de ‘Groote Oorlog’ nagenoeg volledig vernield door de vuurhaarden die volgden op de beschietingen van Antwerpen door de Duitse artillerie van 7 tot 9 oktober 1914. Er kwamen meerdere plannen tot wederopbouw naar voor, maar het zou duren tot de aanloop naar de wereldtentoonstelling van 1930 dat de wederopbouw terug op de agenda kwam. Toen reeds was het de bedoeling om de Meir als belangrijkste winkelas een visueel imposant sluitstuk te geven met “een monumentaal gebouw in den modernen bouwtrant”. Het was de Algemeene Bankvereeniging die zich daarvoor in 1928 als bouwheer aandiende. De verkoop van 2124,85

m² van de stadsgronden aan deze bank op 7 augustus 1928, met de verplichting een torengebouw op te richten, werd op 28 augustus door de Antwerpse gemeenteraad goedgekeurd. Het op te richten torengebouw moest niet enkel de nieuwe hoofdzetel van de Algemeene Bankvereeniging worden, maar was in de eerste plaats bedoeld als een grootschalig vastgoedproject, met voor verhuur bestemde winkels, kantoren en appartementen. In 1935 zou de Algemeene Bankvereeniging met de Bank voor Handel en Nijverheid fusioneren tot de Kredietbank voor Handel en Nijverheid, het latere KBC.

Voor en tegen De opdracht voor het ontwerp ging naar de architecten Jan Vanhoenacker, Jos Smolderen en stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke. Architect Vanhoenacker kreeg de leiding van het project, gelet op zijn ruime ervaring op het vlak van hoogbouw door zijn deelname aan de legendarische architectuurwedstrijd voor de Chicago Tribune Tower in 1922. Architect Smolderen stond voor de inplanting en vormgeving van

het bouwwerk en Van Averbeke, vervulde namens het stadsbestuur de rol van ‘waakhond’ op de uitvoering. Het ontwerp leidde in 1928 tot grote polemiek bij de bevolking en de lokale pers. De pro’s en de contra’s waren niet enkel ingegeven door esthetische, urbanistische of folkloristische motieven, want ook de partijpolitiek speelde een even grote rol. Antwerpen werd op dat ogenblik bestuurd door een gemengd katholiek-socialistisch college, De liberalen die in de oppositie zaten waren felle tegenstanders van, het voor die tijd, megalomaan project.

het hoogste torengebouw van Europa. Tja, voor minder deed Antwerpen het niet… [Zo zou De Nieuwe Gazet later op 1 april 1930 – nog op haar frontpagina blokletteren: ‘’Paniek op de Schoenmarkt. Den Boerentoren is in de grond gezakt.” Het artikel was geïllustreerd met een (getrukeerde) foto waarop het ijzeren geraamte er bij stond als de toren van Pisa…]

[ 5 ]

[ 6 ]

vat 80 

Uiteindelijk werden o.a. Victor Horta en Henry van de Velde aangezocht om advies uit te brengen over het ontwerp, wat zou leiden tot een gunstig resultaat zodat de werken toch aangevat konden worden.

een monumentaal gebouw in den modernen bouwtrant

Eindelijk van start Met de herwerkte, definitieve, bouwplannen in de hand kon men begin 1929 van start gaan met de graaf- en funderingswerken waarna einde van datzelfde jaar de constructie van het stalen geraamte werd opgebouwd. Er werd daartoe gebruik gemaakt van 3400 ton staal, 180.000 bouten en 430.000 klinknagels. Maart 1930 werd dan de bouw in verschillende fasen geleidelijk verder afgewerkt. Op 1 september 1930 waren de gelijkvloerse winkels aan de Schoenmarkt bezet, op 15 december gevolgd door de opening van het café “Torenkelder” in de kelderverdieping van het torengebouw. Het grootste gedeelte van de kantoren en appartementen was verhuurd tegen het najaar van 1931, en op 24 december van dat jaar vond

de definitieve oplevering van het complex plaats. Op 19 maart 1932 opende uitbater Emile Wirtz de Panoramazaal op de 24ste verdieping voor het publiek, en op 29 maart verhuisde de Algemeene Bankvereeniging haar hoofdzetel naar het nieuwe “Torengebouw”, dat daardoor dus in de volksmond de naam “Boerentoren” kreeg. De bankfuncties – loketten- en kofferzaal, kluis en balies – besloegen twee bouwlagen. Verder werd het torengebouw en beide zijvleugels ingenomen door suites, huurkantoren en appartementen, beide van uiteenlopende grootte, samenstelling en standing. De 63 appartementen bestonden uit een suite van salon- en eetkamer, soms aangevuld met een ‘studio’, een keuken met terras, twee tot vijf slaapkamers en een badkamer. Ontsloten door vier inkom- en traphallen met liften, telden de verdiepingen van de laagbouw elk gemiddeld zes tot acht flats of kantoorsuites. Verder huisvestte het complex een twaalftal winkels op de begane grond, het café-restaurant “Torenkelder” met biljartzaal en kegelbanen op de eerste kelderverdieping, de tearoom van de firma Cuperus op de eerste en tweede verdieping van het torenvolume, een restaurant op de tiende verdieping, met een dakterras en pergola boven de westvleugel, en de Panoramazaal op de 24ste verdieping. De vooruitstrevende technische uitrusting bestond uit een batterij liften in de toren en zijvleugels, centrale verwarming, een eigen elektriciteits-

centrale, afvalkokers, een postbedelingssysteem en uitwendige noodtrappen. We moeten ook nog de aandacht vestigen op een aantal beelden die in of aan het gebouw werden gevoegd: acht bronzen kariatiden (vrouwenbeelden die gebruikt worden als pilaren) door de beeldhouwer Arthur Pierre twee aan twee gekoppeld het hoofdportaal. Zij verbeelden klassieke thema’s als Handel, Kunst, Wetenschap, Landbouw, Voorspoed, Techniek, Architectuur en Scheepvaart. Op de oostelijke hoekpenant werd ook een kolossale Madonna met Kind aangebracht, gerealiseerd door de Franse beeldhouwer Roger de Villiers. De hoofdverdiepingen worden afgesloten met een doorlopende fries van veertien gebeeldhouwde reliëfs die vermoedelijk werden ontworpen door Jos Smolderen. Zij verbeelden gestileerde planten diermotieven, van cornucopia, bloemen- en vruchtenslingers, korenschoven, stieren- en ramskoppen tot dierenkoppels.

Een baken in WO II Wereldoorlog II liet ook haar sporen na op de Boerentoren. Op 4 september 1944 werd Antwerpen redelijk vlot bevrijd en kwam de haven vrij ongeschonden in de handen van de geallieerden. Toch bleven twee Duitse weerstandsnesten zich verdedigen, nl. op de linkeroever en in Merksem. De Duitsers beschoten vanop het

vrijzinnig antwerps tijdschrift

3400 ton staal, 180.000 bouten en 430.000 klinknagels

Vlaams Hoofd met lichte artillerie de Antwerpse Schelde-oever en de binnenstad. De Boerentoren was uiteraard een uitverkoren doelwit geweest gezien er op het torendak een observatiepost was getimmerd en er een enorme Belgische vlag uitdagend wapperde. Het hele complex werd door niet minder dan 50 granaatinslagen getroffen. Oktober 1944 vielen de eerste V-bommen in de Antwerpse binnenstad en op 6 januari 1945 werd de Boerentoren zelf getroffen. De schade was natuurlijk aanzienlijk, maar de stalen structuur van het gebouw werd in geen enkel opzicht aangetast. In diezelfde periode stelde het stadsbestuur in openbare gebouwen en andere sterk gebouwde complexen als schuilkelders omgevormde ruimtes ter beschikking; ook in de Boerentoren hebben toen tientallen Antwerpse inwoners in de kelders van het gebouw hun bed geïnstalleerd om er de nacht in door te brengen.

Brand in ‘den Boerentoren’! Van branden bleef het gebouw evenmin gespaard. Het werd in de loop van zijn bestaan namelijk driemaal getroffen door brand. In februari 1954 werd in het gebouw alarm gegeven door werklieden die op de twaalfde verdieping aan het werk waren. Vermoedelijk waren bij laswerken op de 12de verdieping vonken via de koker op isolatie van de elektrische leidingen van de benedenverdieping terechtgekomen en veroorzaakten zo de brand die door de luchtcirculatie van de liftkoker werd opgezogen tot helemaal bovenin de

toren. Daar vonden de vlammen een gretige prooi in de leidingen van de pas geplaatste neonreclame van de Kredietbank. Nauwelijks 6 maanden later brak opnieuw brand uit, gelukkig zonder al te veel schade, maar in 1976, terwijl men volop bezig was met de afwerking van de vernieuwbouw, brak op de benedenverdieping, waarschijnlijk door kortsluiting, een brand uit die door de geweldige rookontwikkeling enkele arbeiders in grote moeilijkheden bracht. Door het efficiënt optreden van de Antwerpse brandweer bleef alles gelukkig beperkt tot stoffelijke schade.

De finale bestemming Het complex was intussen – sinds 1960 – volledig ingenomen door de hoofdzetel van de Kredietbank; een grondige renovatie en een uitbreiding tot het volledige bouwblok, zoals oorspronkelijk gepland, kwamen op de agenda. Voor deze grootschalige opdracht werden de architecten Léon Stynen en Paul De Meyer aangezocht, die in 1968-1969 een ontwerp uitwerkten voor een nieuwbouwcomplex met een hoger breder, monolithisch torengebouw met gordijngevels. Het nieuwe gedeelte bleef echter beperkt tot een nieuwbouwvleugel met een winkelgalerij en ondergrondse parking en werd – met de renovatie - voltooid in 1976. In het oog springende wijzigingen aan de Boerentoren waren o.a. de verwijdering van de typerende koperen bekleding van de top, die dan werd

verhoogd met een nieuwe panoramazaal en werd voorzien van het logo van de Kredietbank. Zo ‘groeide’ de toren tot 97,75 m. Ook werd toen de gekende doorlopende betonnen luifel aan het gelijkvloers geplaatst. Ook het interieur onderging een volledige transformatie, met een volledig nieuwe lokettenzaal met bovenop een auditorium. In 2014-2015 werd nog een gevelrenovatie uitgevoerd (spiegelende bronsglas vervangen door neutrale beglazing).

Sinds 1981 is de Boerentoren een beschermd monument. Begin 2018 werden bij renovatiewerken op verschillende plaatsen asbestresten gevonden. Alhoewel er volgens experts geen gevaar was voor personeel, andere gebruikers of bezoekers van het gebouw, werd toch beslist de toren voor twee jaar volledig vrij te maken om een nieuwe grondige sanering mogelijk te maken. De planning voorziet een heropening van het gebouw in 2020. Bronnen: Onroerend Erfgoed Antwerpen, Stadsarchief Antwerpen

[ 7 ]

vat 80 

Micro-agr Hoe vele kleintjes één groot maken

COLUMN

Wat moet men zich daarbij voorstellen, bij die micro-agressie? Het gaat niet om iemand die je, in tegenstelling tot normale agressie, een heel klein beetje aanvalt met een heel klein mesje of een terrorist met een heel klein bommetje. Was het maar waar; niettegenstaande de nadruk op het zeer kleine zijn de effecten verre van verwaarloosbaar.

een, het gaat om een vrijwel constante stroom van gebeurtenissen, nauwelijks opvallend omdat ze zo frequent en gewoon zijn. Zij zorgen met grote regelmaat voor een onaangenaam mini of microconflictje; meestal met een medemens, maar soms ook met een organisatie, de overheid, je computer of het leven zelf. Je staat er niet bij stil en wilt er zeker niet over klagen omdat het zo mini, mini is. Je hebt ze in allerlei categorieën: fysiek en verbaal, binnen en buiten het gezin, in relatie met personen of overheden, materieel en immaterieel, keuze zat. Enkele voorbeelden die je zelf probleemloos uit eigen ervaring kunt aanvullen: Binnen het gezin: Heb je nu wéér de vuilbak vergeten buiten te zetten? Het zit ’n in dat ‘wéér’, maar soms volstaat de vraag tout court, zelfs zonder ‘wéér’. Met de overheid: Écht???... moet ik élk jaar opnieuw een medisch attest voorleggen om te bewijzen dat mijn kind aan Down syndroom lijdt? Met collega’s, met je teleMax Schneider

[ 8 ]

foon of computer, als leerkracht met ouders, als ouder met leerkrachten, als puber met ouders, als ouder met pubers. Ik twijfel er niet aan dat je probleemloos nog een blad vol voorbeelden kunt bedenken. Er is een categorie van ergernisfabrikanten die niet tot de allerergsten behoort, maar die Ik gebruik om een fenomeen te illustreren dat ik ergernis in de tweede en de derde graad zou willen noemen; een soort optelsom, alsof de eerste ergernis niet genoeg was. Uit het feit dat fietsers tegenwoordig bij bosjes in het verkeer sneuvelen betrekken zij een soort recht om op hun beurt de nog zwakkere en nog kwetsbaarder weggebruiker van het voetpad te drummen. Tot daar aan toe die eerste ergernis, maar daar bovenop de tweede. De vaak duidelijke en agressief getoonde attitude dat je hen op het voetpad en op het zebrapad in de weg loopt. En alsof dat nog niet genoeg was is er ook de ergernis van de derde graad. Terwijl de concrete slachtoffers van dit asociaal gedrag met een zekere regelmaat op de spoed worden binnengebracht kijkt de overheid een andere kant op,

want (gas)boetes geven ligt electoraal moeilijk en de politie heeft andere prioriteiten. Voor mij persoonlijk zijn het vooral de ergernissen van de derde graad, die van de lakse overheid in allerlei gevallen, die me het meeste maagzuur bezorgen. Wees gerust, ik kan ook wel iets relativeren. Er zijn ten slotte grotere bekommernissen. OK, laten we die hufterige fietsers beschouwen als een spijtig bijverschijnsel van het stadsleven. Een ander voorbeeld dan maar om te illustreren dat het niet alleen over een constante stroom micro’tjes gaat, maar ook over die optelsom binnen één en dezelfde casus. Stel, een vrouw wordt op een festival lastig gevallen door jongeren. Lastig gevallen, maar niet verkracht: laten we het een micro-agressie nr 1 noemen. Dan volgt al snel nr 2: omgeving, politie en advocaat van de tegenpartij minimaliseren met de klassieker: ‘heb je het niet uitgelokt, je had toch wel een heel kort rokje aan.’ Zo kom je bij nr 3: daders wandelen zonder veroordeling de rechtbank uit want minderjarig of iets van die strekking. En bij nr 4 lachen ze haar in haar gezicht uit. Vier

essie

vrijzinnig antwerps tijdschrift

AFORISMEN

Max Schneider

Domheid vindt altijd een microfoon.

Hebt u dat soms ook? Het is feest, iedereen is blij en u hebt er zoooo geen zin in.

Wat moet ik nu eerst opruimen? De rommel op mijn bureau, in mijn computer, in mijn bibliotheek of de rommel in mijn hoofd? Ach, misschien is orde wel een overroepen concept?

Alle heilsleren, ook de op een rij zonder dat die vrouw een echt grote levensbedreigende agressie heeft meegemaakt. Kijk, dan heb je iemand die verder teleurgesteld in de rechtsstaat en verbitterd door het leven en naar het stemhokje stapt. Voeg bij al het voorgaande nog de ingrediënten immigratie, vluchtelingen en islam; et voilà, een brouwsel dat gaat gisten.

Als witte man ben je hoe dan ook schuldig aan white supremacy

Gevolg, maatschappelijke verzuring en verbittering die populisten van allerlei kleur met plezier zullen uitvergroten tot het samenklit in bizar, gevaarlijk en vaak autodestructief stemgedrag. De term micro-agressie werd in de jaren zeventig van vorige eeuw gemunt door

Harvard psychiater Chester M. Pierce en is sindsdien een beetje uit beeld geraakt, maar het fenomeen is nooit weggeweest, integendeel. Het ging toen vooral over de dagelijkse stroom van microassaults en microinsults waaronder AfroAmericans toch nog altijd te lijden hadden nadat segregatiewetten waren afgeschaft. Toen al werd er ook gewezen op het vaak niet intentionele van die agressie. Vergelijk het met de witte ‘daders’ bij ons en in Nederland die tot hun verbazing, maar ook verontwaardiging, racist blijken te zijn omdat ze zich aan tradities van het type Zwarte Piet houden. Als witte man ben je hoe dan ook schuldig aan white supremacy omdat je gender en je huidskleur je voordelen geven zonder dat je ooit ook maar één gekleurde medemens onheus behandeld hebt. Er valt niet aan te ontsnappen blijkbaar. Conflicterende waarheden, zo hebben we het graag in de wijsbegeerte, lekker complex en onoplosbaar. Ach, samenleven, ’t is niet simpel.

seculiere, zijn te wantrouwen; Stalin, Hitler, Mao en Pol Pot waren ten slotte geen godsdienstige leiders. Maar zij die een religieus kleed aantrekken hebben de beste verhalen en besprenkelen zich met een moreel parfum. Zij hebben daarmee een directe toegang tot onze irrationaliteit zonder langs de ratio te passeren. Daarom zijn zij de gevaarlijkste.

Goede bedoelingen kunnen zich ernstig bezeren als ze tegen de werkelijkheid aanlopen.

Tot een strekking behoren, maar vooral ook tonen dat je niet tot de verkeerde strekking behoort, verhoogt je betrouwbaarheidsgehalte. Qua evolutionair overleven veel belangrijker dan de waarheid. Merkwaardig genoeg is dat het mechanisme ook werkzaam is bij mensen die de intellectuele middelen hebben om eigenlijk beter te weten.

[ 9 ]

[ 10 ]

vat 80 

EEN VERHAAL ACHTER EEN BOEK “Een verhaal achter een boek” is het nieuwste project van het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt. Sinds september wordt elke maand niet alleen een recent boek van een Antwerpse auteur besproken, maar wordt ook gezocht naar het verhaal achter dat boek, dat vaak net zo bijzonder is als het boek zelf.

Herman Van Goethem beet de spits af met zijn boek “1942. Het jaar van de stilte”. Hij slaagde erin om een ganse avond het publiek in de ban te houden met zeer persoonlijke ontboezemingen. Een memorabele avond…

Met “Zwijgen” van Ingrid Vander Veken blijven we einde oktober in dezelfde sfeer: het zwijgen van een hele naoorlogse generatie over collaboratie en repressie, wordt daarin doorbroken (bij de redactie van dit nummer was er uiteraard nog geen verslag voorhanden)

Pieter Serrien sluit de reeks 2019 af met “De Laatste Getuige” en “Elke dag angst”. Deze boeken geven resp. een getuigenis van het overleven in de concentratiekampen en het doorstaan van de V-bommenterreur tijdens WO II. Voor meer info over deze avond: zie ‘Activiteiten in Out of a Box’ en ‘Agenda’.

Pieter Serrien schreef - samen met een van de laatste getuigen van Breendonk, Buchenwald en Blankenburg-Dora - deze beklijvende oorlogsgetuigenis. Het verhaal van de 95-jarige Louis Boeckmans uit Tessenderlo/Laakdal zal iedereen ontroeren. Het boek vertelt over zijn vlucht in mei 1940, de ramp van Tessenderlo in april 1942, zijn verzetsdaden, zijn arrestatie en dan de kampen… van Hasselt naar Breendonk, van Buchenwald naar Blankenburg en daarna de hel van de dodenmarsen. Waar de 95-jarige Louis Boeckmans dat alles herbeleeft, heeft de 34-jarige Pieter Serrien hem met dit zevende boek vergezeld in die dramatische terugblik. Naast het eigenlijke verhaal, dat we verder kort beschrijven, hopen we van Pieter Serrien ook meer te vernemen in de ‘marge’ ervan en over de totstandkoming ervan. Pieter Serrien zal ook de achtergrond schetsen van de meest ingrijpende oorlogsfeiten die ons troffen in WO II, nl. de ‘vliegende bommen’. In 2016 verscheen zijn boek Elke dag angst, waarin de getuigen van de V-terreur een stem kregen. Wat minder bekend is, nl. dat naast de duizenden slachtoffers die onder de V’s stierven, er nog duizenden mensen omkwamen bij het produceren van deze wapens in het onderaardse concentratiekamp Dora. Ook over deze realisatie hopen we een ‘verhaal achter zijn boek’ te krijgen.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 11 ] EEN VERHAAL ACHTER EEN BOEK

De laatste getuige Hoe ik Breendonk en Buchenwald overleefde LO U I S B OE CKMAN S

De Laatste Getuige  Pieter Serrien Louis Boeckmans  Uitgever: Horizon  ISBN-nummer 9789492958525 april 2019  Paperback 224 pagina’s

Als 19-jarige sloot Louis Boeckmans uit Tessenderlo zich aan bij het verzet. Nadat hij werd verklikt, werd Louis zwaar gefolterd in het SS-kamp van Breendonk. Dat bleek slechts de prelude van de onmenselijke omstandigheden die hij moest doormaken in de concentratiekampen van Buchenwald en Dora. Desondanks overleefde Louis de Tweede Wereldoorlog. Van de duizenden mannen en vrouwen die via Breendonk in een concentratiekamp zijn beland, is hij de enige die nog kan getuigen. Historicus Pieter Serrien tekende dit onvoorstelbare oorlogsverhaal op en geeft historische duiding.

D Pieter Serrien werd geboren in 1985 in Antwerpen en groeide op in Kontich(-Kazerne). Al sinds zijn jeugd is hij gefascineerd door de kracht van het vertellen van verhalen. De stap om in 2003 geschiedenis te gaan studeren aan de KULeuven was dus niet zo groot. Hij specialiseerde zich in mondelinge geschiedenis, egodocumenten en het dagelijkse leven in conflictgebieden. In 2005-2006 kreeg hij de kans om tijdens zijn Erasmusuitwisseling aan de University of Exeter les te volgen bij prof. Richard Overy, die hem in de richting stuurde van de sociale geschiedenis van de wereldoorlogen. In 2007 studeerde Pieter af met een licentiaatthesis over het leven met bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Sinds dan voert hij als historicus onderzoek over gewone mensen in extreme omstandigheden.

e Vlaamse verzetsman Louis Boeckmans (1923) werd begin juli 1944 op beschuldiging van wapenbezit door de SS gearresteerd en naar werken doorgangskamp Breendonk gebracht. Samen met zijn broer Jef werd hij twee weken daarna naar Buchenwald gedeporteerd. Weer twee weken later belandde Boeckmans in Blankenburg, een satellietkamp van het beruchte concentratiekamp MittelbauDora, waar een ondergrondse wapenfabriek uit de rotsen werd gehakt. Eind april 1945 woog Boeckmans amper 38 kilo en werd hij bevrijd. Nadien zweeg hij lange tijd over zijn ervaringen. Sinds enkele jaren niet meer. Om te verwerken en te getuigen. “De laatste getuige’ is het door de Vlaamse historicus Pieter Serrien opgetekende indrukwekkende verslag van de oorlogsjaren van Boeckmans. In twaalf chronologische hoofdstukken vertelt Boeckmans wat hij tussen 1940 en 1945 meemaakte. Ook wordt geciteerd uit de oorlogsverslagen van zijn lotgenoten, zoals dat van Boeckmans’ broer. Aan het eind van elk hoofdstuk plaatst Serrien het verhaal van Boeckmans in de context. Met afbeeldingen in zwart-wit.

[ 12 ]

vat 80 

EEN VERHAAL ACHTER EEN BOEK

Elke dag angst Leven onder de V-bommenterreur PI E TE R S E RRI E N

Elke dag angst Pieter Serrien Uitgever: Horizon ISBN-nummer: 9789492626547 augustus 2017 Paperback 432 pagina’s

Tussen juni 1944 en maart 1945 lanceerde Duitsland duizenden Vergeltungswaffen op Engeland, Frankrijk en het pas bevrijde België, als wraak voor de geallieerde bombardementen op Duitse steden. De V1, een onbemand vliegtuig vol explosieven dat een typisch snorrend geluid voortbracht, kreeg al snel de bijnaam ‘vliegende bom’. De nog dodelijkere V2 was de eerste raket, die zonder enige waarschuwing uit de lucht kwam vallen.

e V-bommenterreur kostte het leven aan ongeveer 9000 Belgen. Minder bekend is dat ook bij de productie van deze wapens in het ondergrondse concentratiekamp Dora honderden Belgische dwangarbeiders het leven lieten. Dit boek brengt het verhaal over leven met constante angst. Het vertelt over bekende inslagen zoals die op de Antwerpse Cinema Rex, waarbij een V2 in één klap 567 filmtoeschouwers de dood in joeg. Maar ook bijna vergeten drama’s komen aan bod. In zijn beproefde narratieve stijl verweeft Pieter Serrien tientallen getuigenissen tot een beklijvend verhaal. De slachtoffers krijgen een stem, maar ook de geallieerde militairen die de V1’s wilden neerhalen, de Nederlandse omwonenden van de lanceerinstellingen, de reddingswerkers, de gevangenen in het kampencomplex Dora en de Duitse daders nemen het woord. Een verhaal dat toont hoe oorlog altijd leidt tot een vicieuze cirkel van wraak, geweld en de dood van duizenden.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 13 ]

Brieven

Erick Kila

KUNST

van hoofd naar hart

Hoe verwerk je de dood van je geliefde? In ‘Het is er niet van gekomen’, een relaas in briefvorm van Kees Klok (Dordrecht, 1951), is die vraag subtiel aan de orde.

In vijftig brieven aan zijn overleden vrouw, de Griekse Stella Timonidou, wandelt de schrijver niet over een boulevard of broken dreams, maar zoekt en vindt hij literaire ruimte.

e brieven laten zich lezen als afgeronde hoofdstukken. Stella (overleden op tweede kerstdag 2007) krijgt gaandeweg gestalte als meer dan een herinnering. Ze blijft de schrijver inspireren en stimuleren. Het is bijna alsof zij er nog steeds is. We leren haar als vertaalster, dichteres en taalkundige kennen en als vrouw die zich verzet tegen het al te traditionele in de Griekse samenleving. Tegelijk geeft ook Stella’s wederhelft zich aardig bloot. Klok heeft er een patent op om verleden en heden tot iets

vanzelfsprekends samen te voegen. Dikdoenerij en drama zijn hem vreemd, zijn toon is luchtig. Hij verkent zijn innerlijk net zo gemakkelijk als bijvoorbeeld een drukke straat in Thessaloniki. Het gevoel dat uit de brieven spreekt, heeft opvallend weinig beklemmends en sentimenteels. Zoeken naar een nieuwe, andere, balans in het leven lijkt in het bijzonder de drijfveer. Uiteraard vooral op gevoelsniveau, maar zeker ook in praktische zin. Klok zit niet bij de pakken neer. Het inzetten van

[ 14 ]

vat 80 

Met dit brievenboek doet de auteur, die ook historicus is, aan een heel bijzondere manier van geschiedschrijven. creatieve vermogens en zijn warme contacten met Griekenland spelen hierbij een wezenlijke rol. Het maakt de brieven extra interessant, want er komt van alles (cultureel, politiek, literair) aan de orde. Soms geeft de auteur zijn mening ongezouten, soms houdt hij zich doeltreffend in. Twee steden staan in de brieven nadrukkelijk op de voorgrond: Dordrecht en Thessaloniki. De eerste is Kloks geboorte- en woonplaats, de laatste is de geboorteplaats van Stella en de plaats die Kloks thuisbasis is als hij Griekenland bezoekt. Stella schreef het gedicht ‘De nymf van het Noorden’ over haar thuisstad. Ze maakt van Thessaloniki een persoon, een intrigerende vrouw.

(…) Je hebt veel waardevolle kinderen gebaard. Je was de beste lerares in de strijd voor democratische instellingen. Je culturele erfenis werd niet goed beheerd, maar wat overbleef, transformeerde zich in poëzie en kunst. (…) Hier raakt de dichteres onvermoed de kern van Kloks literaire project: het transformeren van iets (bijvoorbeeld een twijfel, een woede of een gemis) in kunst. De brieven aan Stella zijn in een half jaar ontstaan (augustus 2014 – februari 2015). Ze getuigen van een ontroerende trouw aan de herinnering, maar ook van een betrokkenheid bij het actuele onfortuin van de Grieken.

Kloks ‘diagnose’ liegt er niet om:

Waar het met Griekenland heen moet, weet ik niet meer. Ik heb mij altijd verbaasd over het feit dat Grieken in het buitenland steevast behoren tot de succesvolste immigranten, terwijl ze er in Griekenland zelf steeds weer een puinhoop van maken. Dat begon al tijdens de onafhankelijkheidsoorlog (Griekenland maakte zich los van het Ottomaanse rijk en werd in juli 1832 officieel onafhankelijk, EK).

Verdeeldheid, onderlinge strijd, corruptie, inefficiëntie, gebrek aan een lange termijnvisie, bureaucratie, nepotisme, noem maar op. Tsja ‘Was sich liebt, das neckt sich’. In de loop van de brieven blijkt dat de schrijver ook na de dood van zijn vrouw wetenschappelijke en artistieke contacten voortzet en aanknoopt, een enthousiast pleitbezorger is voor Griekse literatuur en dat hij zijn schoonfamilie royaal helpt.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 15 ]

POËZIE

Maarten Embrechts

Naschrift

Liefde is een ander land Ik kan er niet heen (Ik ben niet heel) Met d’oude Grieken wil ik spreken en in mezelf gaan zitten Het bijzondere café Loxias speelt tijdens de frequente bezoeken van de auteur aan Thessaloniki een belangrijke rol. Klok komt er voor het eerst kort na Stella’s overlijden en het wordt zijn ‘huiskamer van huis’. Kafeneion en boekhandel, trefpunt van studenten, schrijvers, docenten, professoren, musici, beeldende kunstenaars en een enkel warhoofd. Waarom hebben we het niet samen ontdekt? Met dit brievenboek doet de auteur, die ook historicus is, aan een heel bijzondere manier van geschiedschrijven. Hij heft op een eigenwijze en waarachtige manier de grens tussen verleden en heden op. Een tweede boek met brieven aan Stella is in voorbereiding.

Het is er niet van gekomen – Kees Klok Vijftig brieven aan Stella (1946 – 2007) Uitgeverij Liverse, Dordrecht 2015 www.liverse.nl

of op een punt nog verder weg waar dieren spreken Uit: Liefde is een ander land Uitgeverij C. de Vries-Brouwers, Antwerpen/Rotterdam, 2019

Maarten Embrechts (1946) debuteerde in 2014 als dichter met ‘Dagen van koffie en van brood’. Hij is ook beeldend kunstenaar. Een bijzondere opvatting van figuratie spreekt uit zijn schilderijen.

[ 16 ]

vat 80 

agenda

november Agenda van Vrijzinnig Antwerpen en bevriende verenigingen (meer info bij de desbetreffende verenigingen) Elke eerste maandag van de maand: De Grijze Geuzen Antwerpen Vormingsnamiddagen (zie verder in agenda). Locatie (tenzij anders vermeld): Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen. Tijdstip: 14:00u, met voorafgaand: broodjeslunch vanaf 12:00u. De Keukenprinsessen in het HuisvandeMens Antwerpen Elke maand toveren de lieftallige Keukenprinsessen – Bie, Rita en Mieke – het huisvandeMens Antwerpen om tot een heerlijk culinair en gezellig peperkoekenhuisje. Gewoon gezellig bij elkaar zijn, kletsen en af en toe eens een leuke activiteit. Deelname is gratis. Voor meer informatie, neem contact op met het HuisvandeMens – antwerpen@demens.nu 22 november en 13 december. Nieuwjaarsreceptie: 17 januari 2020

Grijze Geuzen Antwerpen “Honger en Dorst” - Lezing N OV door Ilse Landuyt 14:00 Ilse duikelt weer het verleden in, dit keer op zoek naar de geschiedenis van honger en dorst. Van de gebraden everzwijnen bij de Kleten tot onze moleculaire keuken. Van geestig, soms leerrijk en vooral lekker! Neem alvast een koffielepeltje mee... Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid)

Willemsfonds Mortsel Geleid bezoek “Achter de N OV schermen van de Opera” van 13:30 Antwerpen Locatie: Frankrijklei 1, 2000 Antwerpen Deelname: € 10 Info en inschrijven (+ betalen, voor 1 oktober – max. 25 pers.): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 willemsfonds.mortsel@telenet.be - rek. nr. BE50 9796 5301 5018

Humanistisch Verbond Prov. Antwerpen, i.s.m. huisvandeMens NOV Workshop 1 “LED creaties” 17:00 onder leiding van Renate-Els Aerts (voor jong en oud !!!) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid)

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, i.s.m. UPV NOV Wetenschapspopularisering. 20:00 “Waarom vergissen wij ons zo vaak? Over optische, akoestische en cognitieve illusies” Lezing door Prof. dr Jean-Paul Van Bendegem (informatie: zie “activiteiten in Out of a Box”, pag. 2) Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf Inschrijven: forms.gle/ wj8SzPnWLsSo3wNF9 of met een e-mail aanvrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail. com Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid)

CAVA, OSB en het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt NOV Vernissage tentoonstelling 19:30 “De Oudstudentenbond VUB 50 jaar op eigen benen” Een tentoonstelling vol herinneringen voor de VUB-alumni. Ze biedt verschillende niet eerder uitgebrachte foto’s, video’s en archiefmateriaal. De tentoonstelling loopt tot 22 november. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (op ‘t Zuid)

Willemsfonds Antwerpen Causerie door Prof. em. NOV dr Hélène Casman over de 14:00 aspecten van het nieuwe erfrecht. Locatie: Maagdenhuis, Lange Gasthuisstraat 33, 2000 Antwerpen Deelnameprijs: €9 Info: voorzitter Luc Storme (ludovic. storme@telenet.be)

Humanistisch Verbond afdeling ‘Atheïsme Vlaanderen’ N OV NOVEMBERLEZING 20:00 Reflecties rond het thema “Grenzen van de zelfbeschikking” door Linda Van Roy en Peter Deconinck Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Gratis inkom; aanmelding niet verplicht maar wel aanbevolen via opinie@ atheistisch-platform.be of contact@ atheisme-vlaanderen.be

Humanistisch Verbond Schoten, In samenwerking met N OV Vormingsplus Antwerpen 20:00 “Help, de aarde warmt op! Antarctica en klimaatverandering”Gespreksavond met Poolreiziger-klimaatexpert Koen Meirlaen Locatie: Kasteel van Schoten Inkom: 3 euro (2 euro voor leden van het Humanistisch Verbond)

Humanistisch Verbond Schijnvallei - Oostrand N OV lezing over “Dementie” 20:00 door prof. Christine Van Broeckhoven Christine Van Broeckhoven vertelt over haar 30 jaar onderzoek. En hoewel er vandaag nog geen medicijn tegen dementie is, is er al veel vooruitgang geboekt. Locatie: Polyvalente zaal “Den Boomgaard”, Antwerpsesteenweg 43, 2520 Broechem (Ranst) Inkom: 4 EUR, leden HV 2 EUR. Info en reservatie: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com

Willemsfonds Deurne Watson, Holmes en Ik: een N OV driehoeksverhouding 20:00 Een lezing door Johan Vandendriessche, over zijn onstuimige relatie met de onsterfelijke romanfiguren van Arthur Conan Doyle. Johan Vandendriessche werkt voor de Permeke Bibliotheek te Antwerpen en is werkend lid van The Sherlock Holmes Society of London. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Deelname: leden € 5; niet-leden € 6 Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@skynet.be www.willemsfonds.be

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 17 ]

december Humanistisch Verbond Schoten N OV NOV Film in De Kaekelaar 14:00 20:00 “GREEN BOOK” Tickets: 5 euro. Reservaties: tel. 03.680.23.40 of ccticket@schoten.be

18 19

Humanistisch Verbond Prov. Antwerpen, i.s.m. huisvandeMens N OV Workshop 2 “LED creaties” 14 - 1 7u onder leiding van Renate-Els Aerts (voor jong en oud !!!) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid)

Humanistisch Verbond afdeling ‘Atheïsme Vlaanderen’ N OV NOVEMBERLEZING 20:00 Reflecties rond het thema “Grenzen van de zelfbeschikking” door François (Swa) Pauwels Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Gratis inkom; aanmelding niet verplicht maar wel aanbevolen via opinie@ atheistisch-platform.be of contact@ atheisme-vlaanderen.be

Humanistisch Verbond Schijnvallei-Oostrand N OV lezing door Yamina Krossa en 20:00 Damya Laoui (onderzoekster VUB) over “Kankeronderzoek”. Deze lezing is bedoeld om het onderzoek van Damya Laoui meer bekendheid te geven en hiervoor de nodige fondsen te verzamelen. Of: de inzet om een bruikbaar medicijn te vinden tegen kanker (immunotherapie). Locatie: Gemeenschapscentrum ‘t Gasthuis, Turnhoutsebaan 199, 2110 Wijnegem. Inkom: gratis. Met de steun van de Gezondheidsraad van Wijnegem. Info en reservatie: hvvschijnvalleioostrand@gmail.com

Willemsfonds Deurne Vernieuwd erfrecht N OV Professionele uiteenzetting 14:00 door notaris Geert De Roeck over het bestaande en aangepaste erfrecht. Schenkingen, testamenten, zorgvolmachten, aangifte van nalatenschap, …. Al deze termen zullen aan bod komen en aan de hand van voorbeelden uit de praktijk worden uitgelegd. Vervolgens is het de bedoeling interactief te worden: iedereen mag vragen stellen. (samenwerking met VLAS en Davidsfonds Deurne) Locatie: Kriekenhof, Knyfstraat 19, 2100 Deurne Deelname: verdere informatie volgt.

Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@skynet.be www.willemsfonds.be Willemsfonds Mortsel Poppentheater “Het nieuw NOV Spelleke van Semini” Locatie: Cafe DEN BENGEL, Grote Markt 5, 2000 Antwerpen Deelname: € 10 Info en inschrijven (voor 1 september): Lisette De Clercq, Secretariaat Willemsfonds Mortsel - 03 440 29 07 of 0497 43 44 07 - willemsfonds.mortsel@ telenet.be - rek.nr. BE50 9796 5301 5018

27 NOV

Vrijzinnig Antwerpen en VLAM (leerkrachten NCZ Antwerpen) Tentoonstelling CREAwedstrijd “Geef Vrijheid

Kleur” Creatieve wedstrijd voor leerlingen NCZ van de 5de en 6de klas, waarbij ze hun persoonlijkheid, talenten en geestelijke en morele vermogens kunnen ontplooien. De tentoonstelling loopt tot vrijdag 6 december, wanneer de prijsuitreiking plaats heeft. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Humanistisch Verbond Schoten JAARLIJKSE ALGEMENE NOV LEDENVERGADERING (met 20:00 hapjes en drankjes). Geïnteresseerden voor een bestuursfunctie melden zich bij secretaris Guy Bresseleers, tel. 03.658.46.49 of info@hvv-schoten.be Locatie: Kasteel van Schoten

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’ NOV ‘Een verhaal achter een boek’ 20:00 - Pieter Serrien sluit de reeks 2019 af met “De Laatste Getuige” en “Elke dag angst”. Deze boeken geven resp. een getuigenis van het overleven in de concentratiekampen en het doorstaan van de V-bommenterreur tijdens WO II. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen Deelname: 5 EUR, inclusief drankje achteraf. Meer info en Inschrijven: http:// www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/ activiteiten-in-out-of-a-box/

Humanistisch Verbond Prov. Antwerpen, i.s.m. huisvandeMens DEC Workshop 3 “LED creaties” 14 - 1 7u onder leiding van Renate-Els Aerts (voor jong en oud !!!) Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11 - 2000 Antwerpen (‘t Zuid)

Vrijzinnig Antwerpen en VLAM (leerkrachten NCZ Antwerpen) DEC Prijsuitreiking Tentoonstelling 19:00 “CREA-wedstrijd” Creatieve wedstrijd voor leerlingen NCZ van de 5de en 6de klas, waarbij ze hun persoonlijkheid, talenten en geestelijke en morele vermogens kunnen ontplooien. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’ DEC Vernissage tentoonstelling 19:30 “Gaandeweg” van Renate-Els-Aerts Voor deze tentoonstelling is Renate op zoek gegaan naar nieuwkomers, die ze portretteerde op jeansstof. Bluejeans als eenheidsworst, door iedereen aanvaard. Een verhaal van een wereld in beweging, soms gestuurd door soldaten, ondergaan door zoekende mensen. De tentoonstelling loopt tot 10 januari. Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

Willemsfonds Antwerpen Belcantoconcert voor viool DEC en harp in de historische 19:30 Keizerskapel De muziekvirtuozen brengen werk van Fiocco, Spohr,Paganini, Saint-Saëns, Massenet en Ravel Viool: Hans Van Kerckhoven, Harp: Hanna Grociak Deuren: 19h00 Na de voorstelling receptie met wijn en hapjes Deelname: € 29 voor leden, € 35 niet-leden Locatie: Keizerskapel, Keizerstraat 23, 2000 Antwerpen

Voor informatie over de activiteiten in de regio Mechelen kan je terecht bij onze ‘zustervereniging’ VC De Schakel www.vcdeschakel.be Vrijzinnig Centrum DE SCHAKEL Mechelen |Steenweg 32 - 2800 Mechelen

[ 18 ]

vat 80 

Willemsfonds Deurne Algemene Vergadering D EC Na de zeer korte, obligate 11:00 Algemene Vergadering, treedt het Turkse ‘Lokman Ethno-jazz combo’ op, gevolgd door een aperitief, aangeboden door WF Deurne. Dan volgt een facultatieve lunch (kaas- en vleesschotel). De koffie /thee wordt ook door onze afdeling aangeboden. Locatie: Sportcentrum Boeckenberg, Grensstraat 9, Deurne. Tijdstip: Algemene Vergadering om 11 uur; concert om 11.30 uur. Deelname: concert is gratis; De lunch is inclusief aperitief en koffie/thee; exclusief dranken aan tafel. Prijs: 30 EUR/pers. Info en inschrijven: Freddy Lorent: 03 322 22 79 - 0477 901 911 – Rek.nr.: BE86 0016 9251 9250 Freddy.Lorent@skynet.be www.willemsfonds.be

huisvandeMens Antwerpen en Humanistisch Verbond Prov. D EC Antwerpen 19:00 “De warmste lichtwandeling Antwerpen 2019” Vertrek: 19:00u (‘Out of a Box’ op ‘t Zuid), via Suikerrui, Grote Markt, verhoogde promenade Scheldekaai en Zuiderterras (ca. 4 km; verkort traject eveneens voorzien). Meer informatie en inschrijven: dewarmstefakkeltocht.be/antwerpen. html Locatie: Vrijzinnig Antwerps Trefpunt “Out of a Box”, De Burburestraat 11, 2018 Antwerpen

NOTEER ALVAST IN JOUW AGENDA JA N Nieuwjaarsreceptie 19:00 van Vrijzinnig Antwerpen en de bevriende organisaties De Burburestraat 11 2000 Antwerpen

De Oudstudentenbond

VUB 50 jaar op eigen benen

Dit academiejaar blaast de Vrije Universiteit Brussel 50 kaarsjes uit. Na een jarenlange strijd voor kwaliteitsvol Nederlandstalig onderwijs splitste de VUB zich in 1969 af van de Franstalige Université Libre de Bruxelles.

aak onderbelicht in dit stukje geschiedenis is de grote rol die de Oudstudentenbond VUB (OSB) daarin speelde. Wat begon als een kleine vereniging van Nederlandstalige ULBstudenten groeide uit tot een belangrijke drukkingsgroep voor vrijzinnig Nederlandstalig onderwijs in Brussel. Een rijke geschiedenis zoals deze mag niet zomaar vergeten worden. Daarom organiseert de OSB de tentoonstelling ‘Oudstudentenbond VUB 50 jaar op eigen benen’. Hier kan je ontdekken hoe de OSB zowel extern als intern een steeds actievere strijd leverde voor verdubbeling. Ook nadat de inspanningen van de OSB beloond werden met de oprichting van een Nederlandstalige universiteit bleef de vereniging zich inzetten voor de Nederlandstalige vrijzinnige gemeenschap. Het verfraaien van de VUB campus, het verschaffen van studieleningen en het creëren van een alumnidatabank, de OSB is onmisbaar geworden binnen het Brusselse universitaire landschap.

De tentoonstelling biedt verschillende niet eerder uitgebrachte foto’s, video’s en archiefmateriaal. Bovendien wordt ze geopend met een feestelijke vernissage inclusief receptie. Niet te missen dus! De tentoonstelling loopt van 6 tot 21 november in het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’. Vernissage op … november, 19:30u

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 19 ]

Eerst is eerst JAN ROSKAMS

BOEKBESPREKING

Het boek ‘Eerst is eerst’ werd op 21 september l.l. door auteur Jan Roskams gesigneerd in het Vrijzinnig Antwerps Trefpunt ‘Out of a Box’. Etienne Wils leidde het boek in. Voor lezers van het VAT wordt het boek aan een voordeelprijs aangeboden (zie verder). Het verhaal Phillip d’Anvers is een Amerikaanse professor archeologie. Hij heeft Belgische ouders, die vlak voor zijn geboorte naar Amerika zijn verhuisd. Dit alles komt door de vete die zijn vader Pierre had met zijn tweelingbroer Joseph. Na de dood van zijn vader gaat Phillip naar België op zoek naar antwoorden. Daarbij spelen zaken als geld, macht en jaloezie een grote rol. En niet te vergeten: moord.

Mening Eerst is eerst is de debuutthriller van Jan Roskams. Een bijzondere thriller die zich grotendeels afspeelt in ’s-Gravenwezel. Het boek bevat intrigerende thema’s als hebzucht, machtsmisbruik en eerstgeboorterecht. Dit alles doorspekt met de nodige humor en amoureuze accenten. Het verhaal begint in Amerika, bij professor archeologie Phillip d’Anvers. Zijn vader Pierre is erg belangrijk voor hem, dus zijn plotse overlijden grijpt Phillip erg aan. Zeker als hij vermoedt dat er opzet in het spel is. Vanaf dan verlegt het verhaal zich naar België, en meer bepaald naar ’s-Gravenwezel. In het grote kasteel wordt de zoektocht naar de waarheid verder gezet. Dit doet Phillip samen met Thomas, een briljante student van hem. Later krijgt hij ook nog hulp van archeologe en ex-studente Jessica, die een boontje heeft voor hem. Het boek komt rustig op gang, met een kennismaking van de personages. De eerste echte spanning begint na enkele hoofdstukken. Eenmaal Phillips vader is gestorven, en de personages naar België gaan, is dit de voorbode van een steeds spannender verhaal. Dit niet alleen door de vele gebeurtenissen in het kasteel, maar ook door de sfeer die het boek uitademt, een sfeer van intriges en mysteries. Er zijn twee grote verhaallijnen die met elkaar verweven zijn. Phillip en Thomas zijn zowel op zoek naar de waarheid rond het eerstgeboorterecht, als naar wat er met Phillips vader Pierre is gebeurd. Daarnaast is er de vraag wat het huispersoneel met dit alles te maken heeft, en waarom de Hell’s Angels Phillip lijken te volgen. Heel veel vraagtekens, die beetje bij beetje worden opgehelderd. Bepaalde zaken heb je al snel door, maar toch is het vol spanning wachten op de ontknoping. De plot van Eerst is eerst zit vernuftig in elkaar. Door de manier waarop het verhaal in elkaar zit, word je als lezer

aangespoord om mee te speuren naar de waarheid. Je leeft volledig mee met de personages. Ook Bron: Severine Lefebre, word je op het einde niet teleurDe Perfecte Buren gesteld met ontbrekende lijntjes. Uitgever: Paris Books Vooral de epiloog is uniek. Wil je - ISBN: 9789492883803; aantal pagina’s: 335 de versie van Jan Roskams verBestellen kan via www. nemen over hoe het met de perjanroskams.be/bestellen/ sonages afloopt, dan kan je verAandacht: Korting voor der lezen. Bedenk je het liever VAT-lezers! Vermeld bij de zelf, dan vraagt hij je het boek te mededeling overschrijving sluiten. Heel leuk bedacht! ‘VAT’ en betaal slechts 20,00 EUR (ipv 22,50 EUR) De titel van het boek dekt voor het grootste gedeelte de lading van het verhaal. Het draait allemaal rond de kwestie wie van de tweeling de eerstgeborene is. Dat is van cruciaal belang, want alleen de oudste wordt opgenomen in de adel en mag de titel van graaf dragen. Een interessant thema dat perfect in het verhaal zit verweven. Jan Roskams heeft een originele en vlotte schrijfstijl, waarbij hij erg beeldend de personen en omgeving op papier weet te zetten. Dat maakt dat je je beter kunt inleven in het verhaal. Daarbij zijn de personages ook erg sterk uitgewerkt. Ieder heeft zijn eigen karakter, van de super-intelligente en bijdehandse Thomas tot de wulpse keukenmeiden. Neem daar nog de bijzondere stijl van de conversaties bij tussen de personages, en je hebt alle ingrediënten voor een atypische thriller.

Oordeel Eerst is eerst is een erg speciaal boek, waarvan ik in het begin niet goed wist wat te denken. Een thriller over de adel is nieuw voor mij. Toch intrigeerde het verhaal mij enorm, en wat ben ik blij dit mooie boek te hebben gelezen. De plot vond ik erg origineel en zeer goed uitgewerkt. Ik zat voortdurend aan mijn zetel gekluisterd. De afloop kon ik deels voorspellen, maar toch waren er verrassende details. De conversaties tussen de personages onderling vond ik wat dubbel. Enerzijds zijn deze van hoog niveau, en passend bij de karakters, maar anderzijds komen de dialogen soms wat vreemd over. Wat afstandelijk. Al heb ik wel genoten van de humoristische accenten in het boek. In ieder geval vind ik Eerst is eerst een geslaagd debuut, en daarom krijgt het van mij 3 sterren.

[ 20 ]

vat 80 

Patrick

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 21 ]

Conrad Jaak Gregoor, dirigent

MUZIEK

Beroemde vrienden…

In ‘De psychologie van den Antwerpenaar’ uit 1927 van Emmanuel De Bom (1868-1953) lees ik: ‘Antwerpen is een wereld-stad. Een stad van groot gebaar en breede manieren, een groot-scheepse stad.’ ‘De stroom, die haven, ze dwingen den Antwerpenaar veruit te kijken. De Schelde, dat is de droom. Dankzij den stroom is deze stad van kooplieden ook een stad van dichters en artiesten.’

o hoort u het ook eens van iemand anders. En aangezien die dichters en artiesten mij altijd meer geïnteresseerd hebben dan de kooplieden - al kunnen we, toegegeven, niet altijd zonder mekaar - ontmoet ik op een zonnige septemberochtend in het Antwerpse Stadspark een van onze meest stijlvolle, welbespraakte en getalenteerde dichters, schrijvers, plastisch kunstenaars en filmmakers - en dat allemaal in één persoon! Hij heeft zich pas opnieuw in Antwerpen gevestigd na een decennialang verblijf in de Provence. Die Antwerpse dichters en artiesten, wist ook De Bom al, ze komen vaak en graag terug naar hun ‘kleine burcht’. Welcome back, Patrick Conrad!

Pink Poets Maar waar ik het eigenlijk eerst met u over wil hebben, waarde VAT-lezer: weet u wat een ‘pink poet’ is? Dat is een roze dichter. Ter verduidelijking neem ik u even mee naar de prille jaren zeventig, het swingend en onbekommerd tijdsgewricht waarin ik als late tiener jong en vrolijk mijn conservatoriumstudies aanvat en mij als nieuwe Antwerpenaar uitput in verwondering en bewondering voor wat die prachtige Antwerpse

binnenstad te bieden heeft aan kunst, cultuur en vertier. Een verslaving waar ik nooit meer ben van afgeraakt.

Een pink poet staat voor de cultus van de artificiële schoonheid en elegantie als verzet tegen vervlakking en banaliteit

Maar snel terug ter zake. In diezelfde epoche, meer bepaald op 22 november 1972, wordt door Nic van Bruggen en Patrick Conrad een buitenissig intellectueel verbond opgericht: de ‘Pink Poets’, een collectief van vermaarde en excentrieke dichters en andere fenomenale taalacrobaten die ‘in alle vrijheid en eigenzinnigheid en niet zonder zweem van relativerende zelfspot en dadaïstische provocatie de Vlaamse literaire wereld op zijn kop zette’. ‘Een pink poet staat voor de cultus van de artificiële schoonheid en

elegantie als verzet tegen vervlakking en banaliteit’. Ziezo. En voor de duidelijkheid: dat ‘roze’ had geen seksuele connotatie, maar alludeerde op ‘de hippe, elitaire fine-fleur, ‘the very pink in the mode’, een avant-garde golf van dandyeske stadsdichters en aanverwante geesten.’ Naast de aanstichters Patrick Conrad en Nic van Bruggen zit daar geweldig veel ander schoon volk bij: Paul Snoek, HenriFloris Jespers, Michel Bartosik, Hugues C. Pernath, Robert Lowet de Wotrenge, Albert Szukalski, Georges Adé, Michel Oukhow, François Beukelaers, Herman Craeybeckx en Raymond van den Broeck. Erepinken zijn onder meer: Marnix Gijsen, Maurice Gilliams, Karel Jonckheere, Ivo Michiels, Renier van der Velden en Paul de Vree. Alstublieft. De club dadaïstische schenentrappers wordt op elegante wijze bestierd door kanseliers en gouverneurs - noblesse oblige - die de leden dirigeren naar maandelijkse diners, recepties, poëzieavonden en bijeenkomsten in de Antwerpse V.E.C.U., waar werk en leven gedeeld wordt vanuit hun heerlijk-recalcitrante visie op het leven en het kunstenaarschap. Werk van de Pink Poets wordt geëtaleerd in de meest toonaan-

[ 22 ]

vat 80 

gevende literaire tijdschriften van die dagen, zoals Pink Poets Editions & Productions, De Tafelronde, Impuls, Radar, Frontaal, Artisjok en niet te vergeten het Nieuw Vlaams Tijdschrift, en menige PP vindt een gepast onderkomen bij al dan niet experimentele uitgeverijen, waaronder de door Henri-Floris Jespers gestichte uitgeverij Monas. Tien jaar na de oprichting, op 22 november 1982 valt het doek over de Pink Poets. Van Bruggen en Conrad ontbinden het genootschap via een eenvoudige persmededeling.

film en televisie Het kan bijna niet anders dan dat de artistieke gedrevenheid van Patrick Conrad zijn oorsprong vindt in een gedegen kunstzinnige opvoeding ten goede huize. En kijk: grootvader Edgar Van Bever oefende het nobele en veelomvattende ambacht uit van dirigent. Hij leidde ‘la Chapelle Musicale de la Société Bach d’Anvers’ en was leraar hobo aan het Koninklijk Muziekconservatorium van Antwerpen. Zijn grootmoeder was harpiste, en zijn moeder was de bekende keramiste Simone Conrad-Van Bever. Patrick Conrad:

‘Mijn ouders hebben vanaf mijn prilste jeugd getracht om mij als enig kind de basisprincipes van wat men beschaving, cultuur en schoonheid zou kunnen noemen, bij te brengen. Mijn grootvader zorgde voor mijn muzikale opleiding. Zulke zeldzame opvoeding laat sporen achter. Na het middelbaar en enkele studie-georiënteerde schijnbewegingen, studeert Patrick Conrad regie aan het I.N.S.A.S., de Franstalige filmschool in Brussel, en komt vervolgens als assistent terecht bij filmmaker André Delvaux, bij wie hij op het terrein meer en sneller bijleert dan in om het even welke school. In 1967 realiseert hij zijn eerste kortfilm ‘Les Wagons verts réséda’, waarmee hij op het Benelux Filmfestival al meteen de ‘Prijs voor experimentele kortfilm’ in de wacht sleept. In 1972 verschijnt zijn tweede kortfilm ‘Slijk’. In 1980 is zijn eerste grote film ‘Slachtvee’ te zien op het filmfestival van Brussel, en in 1987 komt zijn film ‘Mascara’ uit. Voor deze door Nederland, Frankrijk en Amerika gecoproduceerde rolprent over vermomming, maskers, schijn, leugens, burgerlijke hypocrisie en diesmeer (met in de hoofdrollen Charlotte Rampling, Michael Sarrazin en Derek

de Lint…!) sleutelt hij samen met Hugo Claus aan één van de scenario’s. Later zal hij nog nauw samenwerken met Hugo Claus als producent van Claus’ film ‘Het Sacrament’. Voor de BRT maakt hij in 1982 de opmerkelijke tv-film ‘Ieder mens die sterft, is een museum dat brandt’ (over Paul van Ostaijen) en in 1983 ontstaat ‘Dada Tristesse’ (over de dadaïst Paul Neuhuys). ‘Dada Tristesse’ levert hem de Prijs Bert Leysen op voor beste Belgische televisiefilm van het jaar. In 1985 ontvangt Conrad voor ‘Parlez-moi d’amour’ de ‘Prijs voor de videoproductie’ op het Festival van Nyon in Zwitserland en de ‘Grand Prix’ op het Festival Video Réalité in Brussel. In 1985 draait hij in samenwerking met Henri Storck ‘Permeke’, waarmee hij opnieuw in de prijzen valt op het Festival van Nyon, en waarvoor hij de Prix André Cavens in de wacht sleept voor beste Belgische film van het jaar. In 1992 regisseert hij nog ‘Innocent when you dream’ en dan stopt helaas zijn filmisch oeuvre. Conrad: ‘Het is vooral het gebrek aan creatieve vrijheid die mij heeft doen afknappen, alsook het totaal ontbreken van visie en durf vanwege de geldschieters’. Als cineast hanteert Patrick Conrad een originele, eigenzinnige stijl met een sterk esthetiserend karakter, een stijl die schril afsteekt tegenover het emotioneel geladen realisme van de doorsnee Vlaamse filmproductie.

dichten met lijm en schaar Op achttienjarige leeftijd debuteert Patrick Conrad met de poëtische dialoog ‘Cezar & Jezabel’. De bundel wordt al meteen uitgegeven door Henri-Floris Jespers, kleinzoon van Floris Jespers. Daarna volgt jaarlijks een nieuwe worp. Conrad:

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 23 ]

Met mijn collages vertel ik verhalen die ik evengoed in de vorm van een gedicht had kunnen gieten

‘Noemenswaardige poëzie schrijven doe je als je ofwel heel jong of heel oud bent. Ik denk dat mijn stijl maniëristisch genoemd werd omdat ik niet alleen aan de inhoud maar ook aan de vorm en de stijl belang hechtte.’ Dat bij Conrad esthetische vormgeving hoog in het vaandel staat, blijkt al uit zijn Pink Poet-periode, en lees je af aan de zelfgestuurde vormgeving van zijn publicaties. Lay-out, cover, inktkeuze, lettertype, geen enkel detail ontsnapt aan zijn aandacht bij de verpakking en aankleding van zijn ‘kinderen’. Conrad: ‘Ik heb altijd collages gemaakt. Echte collages met lijm en schaar, die refereren aan de jaren twintig: Hannah Hoch, Kurt Schwitters, de republiek van Weimar, en verwijzen naar de periode van het surrealisme en vooral het dadaïsme, een kunststroming die mij sterk beïnvloed heeft.’ De grens tussen poëzie en de collage is bij Conrad zeer dun: ‘Met mijn collages vertel ik verhalen die ik evengoed in de vorm van een gedicht had kunnen gieten.’ Een prachtig voorbeeld van interactie tussen plastische kunst en poëzie is zijn briljante bundel ‘De Cadillac van Mallarmé’, een reeks lijm- en schaarcollages als hommage aan zijn grote surrealistische en dadaïstische voorgangers. Achteraf werd door Conrad aan elke collage een gedicht toegevoegd, waardoor de collages door de gedichten worden verklaard, terwijl de gedichten dankzij de collages toegankelijker worden. De dichter Patrick Conrad kan bogen op een rijk poëtisch oeuvre. Op de valreep heb ik zijn magnum opus ‘AS’ uit de winkelrekken kunnen pluk-

ken vooraleer deze kanjer onbegrijpelijkerwijze definitief uit publicatie gaat. ‘AS’ omvat het complete poëtisch oeuvre van Patrick Conrad tussen 1963 en 2014, gelardeerd met prachtige illustraties en collages van de meester zelf. Er kwam mij ter ore dat ‘AS’ nauwelijks nog te vinden is, en stillaan een te koesteren curiosum wordt. Hoog tijd dus om deze heerlijke poëziekloef opnieuw uit te geven. Ook prijzen voor zijn dichtkunst: de Signaalprijs voor Poëzie (1966), de Arkprijs voor het vrije woord (1969), de Poëzieprijs van de Vlaamse Gids (1971) en de Poëzieprijs van de provincie Antwerpen (1976). Conrad is een man van vele talenten. Vanaf de jaren negentig begint hij thrillers te schrijven. Conrad: ‘Het genre laat mij toe om extreme situaties en personages te beschrijven die zich op de rand van de afgrond wagen. Mijn boeken zijn ‘romans noirs’, waarin er geen helden tenzij antihelden rondlopen, de vrouwen fataal zijn, en een onvoorspelbaar lot de bovenhand haalt’. Zelf ben ik een uitgesproken liefhebber van het genre, dat onder Conrads meesterlijke pen een sublieme voortzetting is van het magisch-realisme van onder anderen Daisne en Lampo. Daarenboven hou ik ontzettend van Conrads literaire stijl en compact taalgebruik. Ligt het aan het feit dat Conrad in het Frans denkt en in het Nederlands schrijft, of is zijn uitzonderlijke schrijfstijl misschien het gevolg van de steeds aanwezige dichter in hem? Ik moet het hem eens vragen.

Intussen staat de teller van zijn romans, essays en kortverhalen ongeveer op 25 - ik ben de tel kwijt. Ook zijn laatste ‘noirs’ ‘Diep in December’ en ‘Good night, Charlie…’ hebben mij in elk geval bijzonder veel leesplezier verschaft en durf ik u warm aanbevelen! Literatuurprijzen? De ‘Diamanten Kogel’ voor de beste thriller van België en Nederland in 2007 voor ‘Starr’ en in 2015 de ‘Knack Hercule Poirrot Prijs’ voor beste Vlaamse thriller voor ‘Moço’. In deze alweer extreem naar rechts overhellende tijden mis ik de pinke geest van de poets van weleer. Wat mij betreft mag er gerust opnieuw in de beste dadaïstische traditie wat meer geprovoceerd worden op artistiek en literair gebied, als tegengif voor het voortschrijdend nationalistisch bekrompendom en andere maatschappelijke verstikkingsvormen. Patrick Conrad is zonder twijfel een van onze grootste hedendaagse Belgische kunstenaars. Leve Patrick Conrad! Leve de Pink Poets! Leve de Scone Consten!

[ 24 ]

vat 80 

‘De wereld doorziet GIE GORIS

Wij zullen jullie dat niet vergeven’ De Verenigde Naties organiseerden in september niet alleen de jaarlijkse Algemene Vergadering, maar ook een aantal topontmoetingen. De Klimaat Actie Top van maandag 23 september wass daarvan de meest zichtbare en de meest urgente.

hoofdredacteur MO*

N secretaris-generaal Antonio Guterres vatte de opdracht voor deze week samen in twee woorden: ambitie en actie. Hij herhaalde in zijn openingstoespraak nogmaals dat hij niet gevraagd heeft om mooie woorden, maar om harde daden. Guterres schetste de destructie die klimaatverandering reeds teweeg brengt, al benadrukte hij ook de hoop die overeind blijft. Er zijn al technologische mogelijkheden en er blijft een kans op een faire globalisering die klimaatverandering afremt en beter hanteerbaar maakt. En voor al wie zich zorgen maakt over de kosten van noodzakelijke actie, had Guterres een duidelijk antwoord: er is niets dat meer kost dan niets doen en doorgaan met het subsidiëren van de fossiele industrie. Want dat betekent dat we doorgaan met het financieren van orkanen, overstromingen en dodelijke pollutie. Daar moet volgens de VN-secretaris generaal een einde aan komen. ‘We moeten vervuiling belasten, niet de mensen’, besloot Guterres. Dre jonge voortrekkers van de klimaatbeweging kregen daarna het woord. De Braziliaanse Paloma Costa vroeg zich af of het echt nodig was om eerst de Amazone te zien branden vooraleer in actie te komen. En dan nog, zei ze, hebben we geen behoefte aan jullie gebeden, maar aan jullie actie. Ze riep op om vooral te luisteren naar inheemse stemmen, en om in elke natie van de wereld een klimaattoestand uit te roepen. Niet als een symbolische daad, maar als uiting van reële prioriteit. De interventie van Greta Thunberg was bijzonder emotioneel, hard en direct.

‘Ik zou hier niet moeten zitten, ik zou op de schoolbanken moeten zitten, aan de andere kant van de oceaan. Maar jullie komen naar ons, jongeren, op zoek naar hoop.

Hoe durven jullie? Jullie hebben mijn dromen en mijn kindertijd gestolen met jullie lege woorden. En dan ben ik nog bij de gelukkigen. Mensen lijden, mensen sterven en hun ecosystemen storten in, we staan aan het begin van een massale extinctie, en jullie kunnen enkel spreken over geld en over sprookjes van eeuwige economische groei. Hoe durven jullie?’

Guterres: ‘Er is niets dat meer kost dan niets doen en doorgaan met het subsidiëren van de fossiele industrie’

‘De wetenschap is al meer dan dertig jaar kristalhelder. Hoe durven jullie blijven wegkijken? En hier komen zeggen dat jullie genoeg doen, terwijl het beleid en de oplossingen die nodig zijn nog nergens te bespeuren vallen? Jullie zeggen dat jullie ons horen en de urgentie van de boodschap begrijpen. Maar hoe triest en kwaad ik ook ben, ik weiger dat te geloven. Want als jullie echt zouden begrijpen waar we voor staan, en toch zouden blijven falen om te handelen, dan zouden jullie kwaadaardig zijn, en dat wil ik niet geloven.’

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 25 ]

jullie verraad. Jullie hebben mijn dromen en mijn kindertijd gestolen met jullie lege woorden

‘Hoe durven jullie zeggen dat het opsouperen van het koolstofbudget (om onder 1,5°C opwarming te blijven) opgelost kan worden met business as usual en wat technologische innovatie? Met de huidige uitstootniveaus zal dat hele resterende C02-budget opgesoupeerd zijn in minder dan 8,5 jaar. Er zullen hier weer geen plannen voorgesteld worden in overeenstemming met deze cijfers, want jullie zijn nog steeds niet volwassen genoeg om de zaken te benoemen zoals ze zijn.’ ‘Jullie laten ons in de steek, maar jongeren beginnen jullie verraad te doorzien. De ogen van alle toekomstige generaties zijn op jullie gericht. En als jullie ervoor kiezen om ons in de steek te laten, zullen wij jullie dat nooit vergeven.’ ‘Wij trekken hier en nu de lijn in het zand. De wereld ontwaakt en de verandering komt eraan, of jullie dat willen of niet.’

In de rij staats- en regeringsleiders die daarna hun ambities en acties kwamen aankondigen, viel de Indiase premier Narendra Modi in negatieve zin op. Hij had weinig concrete ambitie te melden, buiten een herhaalde nadruk op het creëren van bewustzijn bij de bevolking voor de noodzaak aan gedragsverandering. Daartegenover klonk NieuwZeelands premier Jacinta Adern ronduit visionair. Zij engageert haar land om tegen 2023 alle elektriciteit op hernieuwbare manier op te wekken, en heeft de ambitie om de NieuwZeelandse landbouw om te bouwen tot de meest duurzame ter wereld. Gie Goris is sinds december 1990 voltijds actief in de mondiale journalistiek, eerst als hoofdredacteur van Wereldwijd (1990-2002), daarna – sinds 2003 - als hoofdredacteur van MO* Met dank aan MO* magazine MO*, voluit Mondiaal Nieuws, is een Belgisch, Nederlandstalig, tijdschrift dat vooral internationaal nieuws brengt, met een focus op ontwikkelingssamenwerking en anders-globalisme. Meer informatieover MO* vind men ‘on-line’: www.mo.be

[ 26 ]

vat 80

De tijd 

Tijd wordt in het werk van de Antwerpse dichter Peter Theunynck (Eeklo, 1960) tastbaar als een substantie. Zo kan tijd de gestalte aannemen van een steen of van een kluit klei, maar hij kan ook aanwezig zijn als een indringend gevoel, een ervaring van het uiterste.

foto: Machteld Hardy

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 27 ]

vertelt zich

Erick Kila

BOEKBESPREKING

In zijn jongste dichtbundel Tijdrijder snelt de dichter, als in een besef van haast, langs allerlei grenzen: de grens tussen leven en dood, de grens tussen vroeger en nu, de grens tussen goed en kwaad. Bij Theunynck is de argeloze voort kabbeling van tijd opgeheven. Het ogenblikregeert over het ongemerkte verloop van tijd. Vooral het grensmoment, het ultieme ogenblik, krijgt nadruk en aandacht. De afdeling ‘Sluitingstijd’ is in het bijzonder gereserveerd voor het, soms onverhoedse, einde dat nu eenmaal in alle beweging, alle denken, alle leven besloten ligt. Het is wonderlijk hoe de dichter deze ervaring van eindigheid in taal onderbrengt. De gedichten hebben qua vorm en beeldende kracht iets klassieks. Gelukkig eens een keer geen gegoochel met verspringende regels en storende variaties in typografie. Nee, Theunynck dient het snijdend besef van tijdelijkheid en einde aangenaam sober en bescheiden op.

Havik

Vader

Hoe spreek je in het oog van de dood?

Soms gaat het licht in zijn hoofd nog eens aan.

Op de drempel naar niemand en nergens?

Dan dondert hij door alle kamers.

Waar vind je dan bruikbare woorden?

Hij telt de tralies, de sloten, de dagen.

Er zit te veel geruis in

Het blok aan zijn been, het is niet te dragen.

de ultieme omhelzing van schuwe vocalen. Er hangt zoveel zinloos getsjirp in de lucht. Geef mij dan de schreeuw van de havik die zijn huis heeft verruild voor zijn hartverscheurende vlucht. Zo rakelings zuiver. Hoe spreek je in het oog van de dood? Blijf je wonen in je koetjes- en kalfjeslatijn? Of bal je je hele verhaal in dat ene halsbrekende beeld? Dat ‘ene halsbrekende beeld’ is steeds weer het doel van deze poëtische zoektocht. Prachtige voorbeelden van taalbeelden die doel treffen, zijn volop aanwezig: een vergeetput van tien hoog (een flatgebouw) en samen wordt in een vingerknip alleen. Theunynck droeg de bundel op aan zijn ouders. Het besef van het naderende einde van oude ouders krijgt onder meer gestalte in de gedichten die impliciet naar dementie verwijzen. Je kunt mensen namelijk twee keer kwijt raken: eerst ‘geestelijk’ en daarna uiteindelijk in de meest letterlijke, fysieke, zin.

Het volgende ogenblik is hij mijlen verwijderd. Geestdriftig vertelt zich een middag in Kleit of een landhuis in Maria-Aalter. (…) Dat tijd zich op een verrassend tegengestelde manier kan openbaren in een beleving van oneindigheid, onderzoekt de dichter in gedichten over muziek en dans. Zo is daar het gedicht Rakvere, opgedragen aan de Estse componist Arvo Pärt. Theunynck vangt een fietsende jongen op het plein van Rakvere (stad in het noorden van Estland) als het ware in een soort ‘loop’: de jongen fietst de werkelijkheid en de geschiedenis uit en is ten laatste niet meer dan een ononderbroken beweging: tijd betrapt als een poëtisch-muzikale herhaling zonder einde. Voor mij is deze fietsende jongen de ‘tijdrijder’ uit de titel van deze intrigerende bundel.

Het is een eskadron van klokken dat op zijn bestemming wacht. (…) Een jongen rijdt het plein op van Rakvere. Hij fietst. Hij fietst

Tijdrijder Peter Theunynck Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam 2018

tot er alleen nog maar, alleen nog maar muziek is.

[ 28 ]

vat 80 

LevensEinde InformatieForum

A N T W E R P E N VZW

LEIF is een open initiatief van mensen en verenigingen die streven naar een waardig levenseinde voor iedereen. Respect voor de keuze van de persoon staat centraal. Een keuze die alleen de persoon zelf kan maken op basis van volledige informatie. In België zijn 1 op 2 overlijdens het gevolg van een medische beslissing. Het is dus erg belangrijk dat elk van ons werk maakt van voorafgaande zorgplanning. Vrijwilligers nemen samen met professionele hulpverleners de persoonlijke begeleiding en het medische luik op zich. Het hele team zet zich in voor de signaalfunctie en de organisatie van activiteiten.

LEIF (LevensEinde InformatieForum) nu ook actief in Zuidrand Antwerpen en Rupelstreek Tijdens de onthaalmomenten van LEIF Antwerpen kan je alle informatie krijgen over zorgplanning. Ze vinden plaats in een goed bereikbare locatie, nl. de Huisartsenwachtpost Antwerpen Oost aan de Florent Pauwelslei 31 in 2100 Deurne. • Je bent welkom elke dinsdag en vrijdag van 14:00u tot 16:30u en ook op afspraak. Je kan ons tijdens de onthaalmomenten bellen op het nummer 0468 24 85 42 - E-mailen kan altijd op info@ leifantwerpen.be • Er zijn ook onthaalmomenten in verschillende dienstencentra, na afspraak ! • In Borgerhout: Dienstencentrum Den Drossaert, Helmstraat 163, Borgerhout • Elke eerste maandag van de maand van 10 tot 12:30 uur - via afspraak op het nummer: 03 289 11 60 - Contactpersoon: Shana Peeraerts • In Ekeren: Dienstencentrum Blankenberg, Geestenspoor 73, Ekeren • Elke derde woensdag van de maand van 14 tot 16 uur - via afspraak op het nummer: 03 544 44 89 Contactpersoon: Ingrid Willems

LEIF staat voor LevensEinde InformatieForum en streeft naar een waardig levenseinde voor iedereen waarin respect voor de wil van de patiënt centraal staat. Het daartoe – begin 2014 – opgerichte regionaal info- en onthaalpunt LEIFantwerpen is intussen uitgebreid naar Mechelen, de Noorder- en Zuiderkempen en op 14 oktober l.l. startte LEIFaartselaarrupel eveneens met een onthaalpunt. De massale opkomst bij de voorstelling ervan in het Cultureel Centrum van Aartselaar bewees de grote nood en vraag naar een vestiging in de Zuidrand van Antwerpen. LEIFaartselaar-rupel vindt een onderkomen in het Sociaal Huis aan de Kapellestraat in Aartselaar,

dat ter beschikking wordt gesteld door de gemeente. Elke tweede maandag van de maand (van 16 uur tot 18u30) en elke vierde donderdag van de maand (van 11 tot 15 uur) of op afspraak kan men er terecht bij vrijwilligers die informatie verstrekken over ‘voorafgaande zorgplanning’ en mensen helpen hij het invullen van wilsverklaringen. Dit nieuwe onthaalpunt staat onder leiding van Gerlinde Wijnen, huisdokter in Aartselaar sinds 35 jaar en sinds oktober 2018 ook LEIF-arts. Voorlopig wordt beroep gedaan op de vrijwilligers die actief zijn in de LEIF onthaalpunten in Antwerpen (Deurne) en Mechelen, in afwachting dat ook vrijwilligers uit Aartselaar opgeleid zijn.

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 29 ]

Geef vrijheid kleur O N Z E

M I S S I E

Dé Creawedstrijd is er weer, dit jaar voor de leerlingen moraal van de 5de klas. Ieder jaar wordt een onderwerp gekozen dat aansluit bij ons leerplan en de lessen moraal. Dit jaar werken we rond democratie, samenleven, burgerschap, vrijzinnig humanisme, onder de noemer

ONDERWIJS

Informeren Sensibiliseren Opleiden

Meer info over de LEIFpunten in de provincie Antwerpen LEIFpunt Aartselaar-Rupel Sociaal Huis Kapellestraat 2630 Aartselaar (zie tekst) LEIFpunt Antwerpen Huisartsenwachtpost Antwerpen Oost Florent Pauwelslei 31 2100 Deurne (naast AZ Monica) 0468 24 85 42 info@leifantwerpen.be www.leifantwerpen.be LEIFpunt Kempen Mermansstraat 17 2300 Turnhout 0477 20 88 03 (tijdens kantooruren) info@leifpuntkempen.be www.leifpuntkempen.be LEIFpunt Mechelen Sociaal Huis Lange Schipstraat 27 2800 Mechelen 0475 75 93 53 info@leifmechelen.be LEIFpunt Zuiderkempen (Somedi/huisartsenwachtpost) Mechelsesteenweg 70 220 Heist-op-den-Berg 015 23 80 71 info@leifzuiderkempen.be www.leifzuiderkempen.be

ondertekening onze petitie leif.be/petitie antwerpen

Het thema werd gekozen naar aanleiding van de bevrijding 75 jaar geleden. Onlangs waren er bevrijdingsfeesten in Antwerpen met een heel aangrijpend audiovisueel spektakel dat je toch weer doet nadenken over onze vrijheid. Wat is vrijheid? Wat betekent vrij zijn voor jou? Altijd vrij? Zijn wij wel altijd vrij? Wanneer ben je een vrij mens? Wat is vrij denken? Wij kennen zoveel vrijheid, maar hoe was het vroeger en hoe is het in andere landen? Wat is er allemaal gebeurd om onze huidige vrijheden te kunnen bekomen?

Denk jij zwart-wit? Voel jij je eigenlijk wel vrij? enz … Neem de tijd om bij al deze vragen eens stil te staan en maak rond het thema een boek, collage, kunstwerk, schilderij, beeld, lied, … wees creatief. Geef kleur aan vrijheid ! Deelname/inschrijvingen gebeuren via de leerkracht moraal. Iedereen kan deelnemen, maar er volgt binnen de school/klas een preselectie voor definitieve inzending. Voor verdere vragen kan je ook terecht bij de leerkracht moraal.

[ 30 ]

vat 79 80 

vat VRIJZINNIG ANTWERPS TIJDSCHRIFT

COLOF O N KERN REDACT I E Martine Konings | François Peeters REDACTIE, M EDEW ERKER S , T E K ST E N

Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor Jeannine De Laet | Erick Kila Max Schneider | Nelly Verfaillie Gie Goris | Birgit Van Esbroeck Marloes Humbeeck EIN DREDACT I E

vatijdschrift wordt verspreid naar ca. 1.600 lezers en is een uitgave van vatvzw

François Peeters VRIJZINNIG ANTWERPS TREFPUNT

VOR MG EVIN G

lucifer.be REDAC T IE-A DRES VAT V Z W

De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com D E VER A N T WO ORDEL I J K H E I D

voor de gepubliceerde teksten berust uitsluitend bij de auteurs | Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd of overgenomen worden zonder schriftelijke toestemming van de redactie. Bij toestemming is bronvermelding <het VAT, jaargang, nummer en maand> steeds noodzakelijk Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)

Je wil dit ledentijdschrift ontvangen? Neem dan contact op met één van de onderaan vermelde verenigingen of stort € 15 op rek.nr. BE 91 0017 8409 9576 van VAT-vrienden (met vermelding naam en adres)

VEREN I G I N G EN

HV Vrijzinnig Antwerpen vrijzinnigantwerpen14@gmail.com Vrienden/Sympathisanten van het VAT vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com n HV Herentals ralf.celen@demens.nu

Met de steun van

n HV Vrijdenkend Lier hvv.vrijdenkendlier@telenet.be n HV Schijnvallei Oostrand hvvschijnvalleioostrand@gmail.com n HV Mechelen info@hvvmechelen.be n HV Vrijdenkend Mortsel vrijdenkendmortsel@gmail.com n HV De Grijze Geuzen Antwerpen

info@grijzegeuzen.be n Vermeylenfonds Antwerpen

avfantwerpen@gmail.com n Willemsfonds, afdelingen

Antwerpen willemsfondsantw@hotmail.be Deurne frank.de.fever@telenet.be Edegem-Mortsel lisenguy@telenet.be

met dank aan:

vrijzinnig antwerps tijdschrift [ 31 ]

Wij zijn er voor jou! Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt. In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten … Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven? Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid … Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving. Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring. Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra. Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken? Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten. De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar. Gratis proefnummer of gratis abonnement? Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

“De mens schiep god en niet andersom” SELINA O ’GRA DY

out of a

box

Vr i j z i n n i g A n t w e r p s T r e f p u n t

tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt vzw VAT, De Burburestraar 11, 2000 Antwerpen www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com