VPRO-gids bijlage 2017

vpro gids bijlage

bij #39 van 30 september t/m 6 oktober 2017

4

Over het thema van de Maand van de Geschiedenis schreef Herman Pleij het essay Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding.

Geluk – Maand van de Geschiedenis

COLOFON Hoofdredactie Hugo Blom, Arne Leffring (adj.)

Samenstelling Arne Leffring Tekst Maarten van Bracht, Mathijs Deen, Angela van der Elst Beeldredactie Natasja van Eijk, Carla van Thijn Eindredactie Maarten van Bracht Vormgeving Roel Siebrand Lithografie Sarah Tames Bladcoördinatie Gabrielle Hagedorn Acquisitie Ad Novus BV Drukker Roto Smeets, Weert

Omslagillustratie Kwennie Cheng

22 september 2017 t/m 28 januari 2018

De door Sybold van Ravesteyn ontworpen Diergaarde Blijdorp in Rotterdam telt niet minder dan 21 rijksmonumenten.

12

8

Meer dan 300 tussen juli 2015 en eind j verschenen historische werken werden Meer dan driehonderd jury van de Libris Geschiedenis Prijs teru historische werken wertot een shortlist van vijf titels.

Op 30 ok den door de jury van de wordt in VPRO’s OVT de winnaar aangew Libris Geschiedenis Prijs aanwezigheid van de vijf uitverkoren aut teruggebracht tot een door MAARTENvan VAN BRACHT shortlist vijf titels.

De Libris Geschiedenis Prijs is een initiatief tijden van Historisch Andere in het Nieuwsblad, Libris, Nederlands , onder redactie van dorp Openluchtmuseum, NTR/VPRO, Rijksmuseum en MarchienAmsterdam den Hertog, de Volkskrant. De prijs beloont gaatboeken over de transhistorische die een algemeen publiek aanspreken. formatie van het NederOorspronkelijkheid, leesbaarheid landsedegelijkheid platteland. en historische zijn de belangrijkste criteria. De prijs, een geldbedrag van 20.000 euro, wordt in 2016 voor de tiende keer uitgereikt.

De jury van de Libris Geschiedenis Prijs wordt dit jaar gevormd door Karin van den Born, eindredacteur NTR-televisie; Martine Gosselink, hoofd afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum Amsterdam; Alexander Münninghoff, journalist en schrijver, tevens winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2015 met De stamhouder; Peter Raedts, hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit; Frans Smits, hoofdredacteur van Historisch Sinds Nieuwsblad; Ellen Snoep, 2013 wordt projectmanager Maand van de omGeschiedenis de twee jaar de Grote / Nederlands Openluchtmuseum; en Martin SomArcheologie Prijs toegekend. mer, redacteur van de Volkskrant.

14

16

Vier archeologen aan het is dit jaar prof. mr. woordJuryvoorzitter over de rol van geluk Henk van Os, oud-directeur van het Rijksmuseum en hoogleraar tijdens het graven.

Kunst en Samenleving aan de Universiteit van Amsterdam.

De Libris Geschiedenis Prijs Uitgebreide Agenda Maand van de maakt deel uit van de Maand van de Geschiedenis.

MAAND van de GESCHIEDENIS

Op 30 oktober reikt Henk van Os de Libris Geschiedenis Prijs 2016 uit tijdens een speciale liveuitzending van radioprogramma OVT op NPO Radio 1.

3

KOOS BREUKEL

In oktober 2017 beleeft de Maand van de Geschiedenis zijn veertiende editie, met dit keer als thema: ‘geluk’.

Verspreid over Nederland vinden rond dit thema honderden activiteiten plaats.

De Maand van de Geschie­ denis wordt georganiseerd door het Nederlands Openluchtmuseum in samenwerking met tientallen partnerorganisaties.

In deze VPRO Gids-bijlage onder meer een interview met Herman Pleij, de shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs 2017 en een uitgebreide agenda.

Historicus, journalist, Machielradiopresentator Bosman schrijver, én oud-kaderlid van Stadhouder Willem III stak in de SP 1688 het Kanaalschreef over om zijn oomboek Jos Palm een en schoonvader James II van de over gewone man’. troon te‘de stoten.

Hij deed dit op verzoek van diens protestantse tegenstanders; de koning had zich tot het katholicisme bekeerd en regeerdevolgens hen autocratisch.

Slachtoffers vielen er niet tijdens deze Glorious Revolution. Willem III en zijn vrouw Mary Stuart werden aldus koning en koningin van Engeland, Schotland en Ierland. Ze erkenden de Bill of Rights over de rechten van het parlement en gaven de niet-anglicaanse protestanten godsdienstvrijheid. In De roofkoning. Prins Willem III en de invasie van Engeland (Athenaeum) vertelt Machiel Bosman dit verhaal vanuit het perspectief van de hoofdpersonen. Hij noemt de Geschiedenis

stadhouder-koning de belangrijkste staatsman uit de Nederlandse geschiedenis.

18

Lodewijk

In 1924 werd de o de grootste bank de Rotterdamsch ging, door minist Hendrik Colijn m overeind gehoud waardiging van p en publiek. Jaren immers grote win aan de directie en en nu moest er op geld bij? De para ding van ABN Am nationalisatie on IV liggen voor he toen werden na a geen maatregelen herhaling te voor De vergeten bank tact). Lodewijk Pe razende wedloop va ke tr ho de ge

20

Operatie Herstel Geluk op Aarde Herman Pleij

do o r M ATHIJ S D E E N

H

M A R T I J N VA N D E G R I E N D T

4

Bij de Maand van de Geschiedenis hoort een essay waarin een prominente auteur de discussie over het thema van de maand aanzwengelt. Dit jaar is het thema: geluk. Herman Pleij, emeritus hoogleraar Nederlandse letterkunde, schreef het essay Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding.

MAAND van de GESCHIEDENIS

et is een betrokken zomerdag, met windvlagen en buien.

Herman Pleij zit aan het raam, buiten is Artis. In een huizenhoge kooi staan opgesloten ooievaars stil te wachten in de regen. Toeristen met kleine kinderen trekken sprintjes over de natte klinkers.

En dan praten over geluk.

‘Als je wil kan ik dit best verbinden aan geluk,’ besluit Pleij. ‘Ik ben een kleine jongen, een jaar of zeven. Het is 1950 en mijn ouders nemen me vanuit Hilversum mee naar Artis. Dat was een diep geluksgevoel hoor, bij het knaapje. Een van de toppunten van het jaar.’

Het is geen eenvoudig gespreksonderwerp. Wie een beetje onderhoudend voor de dag wil komen, vertelt een verhaal waarin van alles misging, waarin het noodlot toesloeg. Een verhaal vertellen over hoe gelukkig men is, of erger nog: was, is de kortste weg naar ongemakkelijke stilte.

MAAND van de GESCHIEDENIS

‘Kijk, het jongetje van zeven of acht is zich er niet van bewust dat hij gelukkig is. Hij heeft een leuke dag, hij voelt zich uitgelaten, hij heeft zich erop verheugd. Terugkijkend constateer je dan: ik was gelukkig. Maar dat is een constructie achteraf.’

Geluk is een herinnering?

‘Je kan achteraf geluk creëren. Als je op vakantie bent geweest, bijvoorbeeld.

Je hebt het leuk gehad, maar er waren ook die onvermijdelijke vervelende momenten. Wat ga je dan doen? Je gaat de mooie momenten sublimeren. Wat waren we toen even gelukkig, zeg je dan tegen elkaar.’

Hij begint te grinniken.

‘Er hoorde bij Artis ook altijd de onvermijdelijke ezel. Je klom via een krukje op z’n rug en dan werd er een foto van je gemaakt. Ik weet dat ik dat ontzettend linke soep vond. Maar ik weet nog dat ik absoluut niet wilde dat iemand zou weten dat ik daar bang voor was.

En als ik weer op de grond stond, was ik heel erg opgelucht dat dat goed was afgelopen. En het is precies dat opgeluchte gevoel dat ik achteraf gebruik, en omzet in geluk.’

Hij laat even een stilte vallen. ‘Die foto heb ik nog,’ zegt hij dan.

Herman Pleij heeft voor z’n essay over geluk voor het eerst van z’n leven kennisgenomen van de glossy’s en masterclasses die zich op het geluk hebben gestort. En hij kwam al gauw tot de conclusie dat het een onhandelbaar begrip is geworden. ‘Het spat,’ schrijft hij, ‘alle kanten op, hoereert met de reclame en laat zich inpakken als betaalbare attractie.’

Pleij heeft een essay geschreven met veel Middeleeuwen erin, want dat is tenslotte z’n vak. ‘In de Middeleeuwen is ook echt iets gebeurd,’ zegt Pleij.

‘Toen zijn we het geluk kwijtgeraakt om het vervolgens te heroveren.’

5

Mijn geluk kan ik niet sturen, niet ontwikkelen.

Het is iets wat me overkomt. Het is genade.

HET GOEDE MOMENT samen. Het gesprek over geluk dreigt vast te lopen in vergeefsheid en tijdloosheid.

‘Kijk,’ zegt Pleij, ‘in de Middeleeuwen hebben we het geluk verspeeld en hervonden, maar uiteindelijk opper ik in m’n essay: zitten we nu niet heel erg ingewikkeld te doen terwijl het eigenlijk gaat over een terminologieprobleem? De bladen en cursussen en masterclasses die ons voorhouden hoe gelukkig we zijn of kunnen worden, hebben die het niet over iets heel anders? Over welbevinden? Over hoe we ons goed kunnen voelen? Volgens mij is geluk iets anders, iets heel gewoons en persoonlijks.’

‘Alle godsdiensten die ontstaan zijn rond de Middellandse Zee vertellen dat we geschapen zijn in een toestand van paradijselijk geluk. Maar we hebben iets overtreden, en we zijn eruit geflikkerd, of van de Olympus gegooid.

In het hiernamaals kan, als je voldoet aan de voorwaarden, het geluk worden hersteld. Dat is de geluksdefinitie, en daarop kwam in de Middeleeuwen een reactie op gang. We probeerden het terug te krijgen in het leven zelf.’

De operatie Herstel Geluk op Aarde kwam aan het eind van de Middeleeuwen op gang.

Alle menselijke activiteiten en aandriften die door de appel van de kennis van goed MAAND van de GESCHIEDENIS

en kwaad verdacht waren geworden, zoals arbeid, wetenschap, overdaad en vooral seks, bleken misschien toch zo beroerd nog niet te zijn. Maar daarmee begon het getob van stervelingen die proberen voor zichzelf of voor anderen het geluk op aarde te organiseren.

Want de grillige weg naar het aardse geluk blijkt, om het heel kort samen te vatten, op z’n best een omweg naar kleine teleurstellingen en op z’n slechtst een afdaling naar de vervolgingen en bloedbaden van de guillotine en de goelag.

Het is nog harder gaan regenen. Een van de ooievaars schudt zich uit, strekt een poot en vouwt de veren weer

En hij vertelt hoe hij in Italië, bij het krieken van de dag, getuige was van een dichte zwerm eendagsvliegen die gezamenlijk opwolkten en patronen maakten tegen de ochtendhemel.

En hoe hem dat even diep gelukkig maakte. En als hij ze naast elkaar zet: het uitgelaten jongetje dat naar Artis ging, de student die Hermans las en zichzelf daarin verloor, en de schrijver nu die opgaat in het groots Italiaanse tafereel, dan kan hij alleen maar constateren dat het geluk een aandoening is van iemand die door een samenloop van omstandigheden even wordt opgenomen in iets groters en waarbij alles op z’n plaats valt.

‘Welbevinden kan je bevorderen,’ concludeert Pleij, ‘maar geluk … mijn geluk, dat is iets wat ik niet kan sturen, niet kan ontwikkelen. Dat is iets wat me overkomt. Het is genade.’

En buiten is het warempel opgehouden met regenen. De klinkers glanzen in de zon. De opgesloten ooievaars slaan hun vleugels uit. Vergeefs natuurlijk.

Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding is een uitgave van de CPNB, in oktober voor € 3,50 verkrijgbaar in de boekhandel

7

FOTO SPIES/HET NIEUWE INSTITUUT

T

8

Het Giraffenhuis (l) is door een colonnade verbonden met de Theeschenkerij

Monumentaal Blijdorp De door Sybold van Ravesteyn ontworpen Diergaarde Blijdorp in Rotterdam telt niet minder dan 21 rijksmonumenten. VPRO’s OVT wordt op 15 oktober rechtstreeks uitgezonden vanuit Blijdorp. d oor M AARTE N VAN BRACHT

MAAND van de GESCHIEDENIS

ot 1940 bevond de dierentuin van Rotterdam zich in de binnenstad.

Omdat de grond daar duur was en de gemeente bouwplannen had, werd besloten de uit 1857 daterende Rotterdamsche Diergaarde te sluiten en een nieuwe aan te leggen aan de rand van de stad, waar in de jaren dertig de wijken Blijdorp en Bergpolder verrezen. Eerst werd Leendert van der Vlugt aangezocht, ontwerper van de Van Nellefabriek, maar toen die plotseling overleed viel de keuze op de in Rotterdam geboren architect Sybold van Ravesteyn, die in dienst van de Spoorwegen overal in Nederland stations en seinhuizen ontwierp. Hij kreeg de unieke opdracht om in z’n eentje in een keer de hele dierentuin ontwerpen, dus niet alleen de gebouwen maar ook de interieurs, stallen, looproutes, buitenverblijven en beplanting.

Van Ravesteyn was aanvankelijk een aanhanger van het Nieuwe Bouwen, dat vooral zakelijkheid en functionaliteit voorstond, maar hij miste daarin de esthetiek en ging over op gebogen lijnen, ornamenten en toegepaste kunst.

Zijn eigenzinnigheid en speelsheid, destijds niet door iedereen gewaardeerd, kwamen in Diergaarde Blijdorp – sinds 2007 een rijksmonument – op een unieke manier tot uiting. In Ir. S. van Ravesteyn – Diergaarde Blijdorp, een fraai zwart-witfotoboek van Joh. de Vries over de aanleg van de in 1940 geopende dierentuin, vraagt Carel Weeber zich in het voorwoord af ‘hoe het mogelijk is dat deze architect kans zag tot zulke radicale buitelingen’.

Metalen aapjes Die speelsheid is al meteen zichtbaar bij de oude hoofdingang aan de Van Aerssenlaan – de nieuwe ligt vanwege de ruime parkeergelegenheid sinds de uitbreiding van Blijdorp aan gene zijde van de spoorlijn –, een uitnodigende entree met twee golvende inhammen, de ene met drie smeedijzeren hekken tussen hoge met marmer beklede kolommen waarop dierenfiguren staan, de andere met vijf kassa’s op een rij onder een luifel. De entree is in 2011 gerestaureerd, vertelt woordvoerder Constance Alderlieste, tevens hoofdredacteur van magazine De Giraffe dat de 115.000 abonnementhouders krijgen toegezonden. Een enorme historische foto die op het 160-jarig bestaan attendeert moet verhullen dat onlangs een auto tegen het hek is gebotst – het hek wordt nu hersteld. ‘Diergaarde Blijdorp,’

MAAND van de GESCHIEDENIS

staat in sierlijke, ijle neonletters boven de kassa’s, met daarnaast het logo van de dierentuin: twee gestileerde giraffenkoppen. Onder de kassa’s zijn op kinderooghoogte kleine keramische figuurtjes aangebracht, en op de ronde Winkel van Sinkel meteen daarachter staan gelakte metalen aapjes. Overal in de gaarde zijn dergelijke speelse ornamenten te vinden. Van Ravesteyn schakelde schilders en beeldhouwers in en gaf hun in opdracht vervaardigde kunstwerken een plaats in zijn architectonisch concept.

Berentheater Laverend tussen de vele bezoekers op deze regenachtige vakantiedag, geeft Alderlieste een rondleiding langs de 21 rijksmonumenten waarop Van Ravesteyn zijn stempel druke en waarvan een deel inmiddels is gerestaureerd en gemoderniseerd. Aan een symmetrische as in de lengterichting lagen achter elkaar het berentheater, het roofdierengebouw, de Rivièrahal, de in

OVT op locatie In de Maand van de Geschie­ denis wordt VPRO’s OVT (zon­dag, NPO Radio 1, 10.0012.00 uur) vijf keer recht­ streeks uitgezonden vanaf historierijke locaties in den lande.

1 oktober komt OVT rechtstreeks vanuit het Openluchtmuseum in Arnhem, initiatiefnemer van de Maand van de Geschiedenis.

Te gast: Herman Pleij.

Zie pag. 4 in deze bijlage 8 oktober staat de uitzending vanuit het Academiegebouw in Utrecht in het teken van het project Kasboekje van Nederland

15 oktober wordt uitgezonden vanuit de Rotterdamse Diergaarde Blijdorp, die 160 jaar bestaat.

Zie het artikel op deze pagina’s 22 oktober komt de jubileumuitzending – OVT bestaat 25 jaar – vanuit het gebouw van Beeld en Geluid in Hilversum 29 oktober vindt de uitreiking plaats van de Libris Geschiedenisprijs 2017 in de Rode Hoed in Amsterdam. In aanwezigheid van de vijf genomineerden maakt juryvoorzitter en demissionair minister Lilianne Ploumen de winnaar bekend.

Zie pag. 12 in deze bijlage Publiek is steeds welkom.

Aanmelden: ovtlive@vpro.nl

9

GERRIT BURG / HET NIEUWE INSTITUUT

11

Vrouw aanschouwt de maan en sterren, Jan Luyken, 1687

Op de bouwplaats van Blijdorp. In het midden Sybold van Ravesteyn

1972 wegens bouwvalligheid afgebroken uitzichttoren, een vijver met bassins, het giraffenhuis en het theehuis.

Links en rechts van de as waaierden de paden en buitenverblijven uit, een patroon dat ondanks alle aanpassingen en verbouwingen nog steeds herkenbaar is. De architect gaf blijk van moderne inzichten door betrekkelijk ruime dierenverblijven te ontwerpen en als afscheiding greppels en grachten in plaats van tralies en hekken. Toch

Feestelijke architectuur met een welhaast bezwerende werking ten aanzien van het naderend onheil

MAAND van de GESCHIEDENIS

stonden de architectuur en esthetiek voor hem nog centraal; de dieren en hun welzijn kwamen op de tweede plaats. Na het bombardement op Rotterdam in 1940 werden de overgebleven dieren uit de oude diergaarde naar de nieuwe overgebracht, die in december officieel werd geopend. Naast lof kreeg Van Ravesteyn ook kritiek omdat zijn ontwerp te weinig dienstbaar en behaagziek zou zijn, maar de architect geloofde nu eenmaal in ‘feestelijke architectuur met een welhaast bezwerende werking ten aanzien van het naderend onheil’. De bij de opening aanwezige Duitse bezetter toonde geen bezwaar, ondanks al het door de architect gebruikte beton, glas en staal, zijn zwierig golvende daken en ronde stalen ramen.

Kathedraal De Rivièrahal, het hoofdgebouw, was een wintertuin met tropische planten.

De bezoeker moest zich aan de Franse Rivièra wanen, in een exotische omgeving. De hal, die oogt als een kathe-

draal, werd in en na de oorlog gebruikt voor grote diners, concerten, modeshows en bokswedstrijden – half Rotterdam lag immers in puin. Nu is het een binnenspeeltuin, waarvan op deze regendag onder oorverdovend kinderlawaai gretig gebruik wordt gemaakt.

In de gerestaureerde linkervleugel zijn dikhuiden ondergebracht, waaronder drie uiterst zeldzame zwarte neushoorns. Sluitstuk van de rondleiding zijn het fraai gerestaureerde voormalige Giraffenhuis en de Theeschenkerij, twee symmetrische gebouwen die door een colonnade worden verbonden.

Een moderne dierentuin stelt heel andere eisen aan de inrichting dan tachtig jaar geleden, maar in Blijdorp wordt geprobeerd om de erfenis van Van Ravesteyn te combineren met veranderende inzichten op het gebied van dierenwelzijn, presentatie, educatie en exploitatie.

Alderlieste: ‘We proberen steeds met alle betrokkenen, zoals architecten, de Commissie Welstand en dierenverzorgers, de monumenten aan te passen, met behoud van het oorspronkelijke karakter.’

De Libris Geschiedenis Prijs 2017

Meer dan driehonderd tussen 1 juli 2016 en 31 mei 2017 verschenen historische werken werden door de jury van de Libris Geschiedenis Prijs teruggebracht tot een shortlist van vijf titels. Op 29 oktober wordt in VPRO’s OVT de winnaar bekendgemaakt, in aanwezig­ heid van de vijf uitverkoren auteurs.

Meer dan 300 tussen juli 2015 en eind juni 2016 verschenen historische werken werden door de jury van de Libris Geschiedenis Prijs teruggebracht tot een shortlist van vijf titels. Op 30 oktober wordt in VPRO’s OVT de winnaar aangewezen, in aanwezigheid van de vijf uitverkoren auteurs.

12

Universiteit van Amsterdam.

Juryvoorzitter is dit jaar Lilianne De Libris Geschiedenis Prijs Ploumen, demissionair minister maakt deel uit van de Maand van voor Buitenlandse Handel en de Geschiedenis.

Ontwikkelingssamenwerking.

Op 30 oktober reikt Henk van Os de Libris Geschiedenis Prijs De Libris Geschiedenis Prijs 2016 uit tijdens een speciale livemaakt deelvan uit radioprogramma van de Maand uitzending van OVTde opGeschiedenis.

NPO Radio 1.

Op zondag 29 oktober reikt

Lilianne Ploumen de Libris Geschiedenis Prijs 2017 uit tijdens een speciale live-uitzending van radioprogramma OVT op NPO Radio 1.

Stadhouder Willem III stak in 1688 het Kanaal over om zijn oom en schoonvader James II van de troon te stoten. Hij deed dit op Welbeschouwd wasprotestantse bijna iedereen ‘fout’ verzoek van diens de koning zich integenstanders; de Koude Oorlog.

Links had dweepte tot het katholicisme bekeerd en Fidel onbekommerd met Stalin, Mao, regeerdevolgens hen autocratisch. en Che, rechts verdedigde halsstarrig de Slachtoffers vielen er niet tijdens dictaturen van Revolution.

Franco en Salazar, deze Glorious Willem terwijl deIIIVietnamoorlog zowel uitgesproken en zijn vrouw Mary Stuart werden aldusvoorkoning koningin vankende. dubieuze als en tegenstanders Engeland,Martin Schotland en Ierland.beschrijft Ze Historicus Bossenbroek de Bill of Rights over de inerkenden Fout in de Koude Oorlog. Neder­ rechten van het parlement en gaven land in tweestrijd 1945-1989 de niet-anglicaanse protestanten(Prometheus) hoe het allesoverheersende godsdienstvrijheid. In De roofkoconflict tussen de vs ning. Prins Willem IIIen en Sovjet-Unie de invasie alle van Engelandvoor (Athenaeum) vertelt Nederlanders dilemma’s plaatste Machiel Bosman dit verhaal vanuit en haast onvermijdelijk tot bedenkelijke het perspectief van de hoofdpersostellingnames leidde.

Dat gold in het nen. Hij noemt de bijzonder voor tegenpolen Joris Ivens en stadhouder-koning Joseph Luns. Totaal verschillend in ideode belangrijkste logie, karakter, staatsman levensstijluit ende publieke waardering, Nederlandse geschiedenis.

Martin Bossenbroek

gingen beiden door voor zeer fout. Ivens als de verstokte communisMAAND van de tische partijganger, Luns als de aartsconservatieve minister en Navo-chef.

GESCHIEDENIS

In 1924 werd de op omvallen staande grootste bank van Nederland, de Rotterdamsche Bankvereeniging, door minister van Financiën Op deColijn veelgeroemde religieuze verdraagHendrik met publiek geld overeind gehouden, tot verontzaamheid in het dit Nederland van de Gouwaardiging pers, den Eeuwvan valt welparlement iets af te dingen. In en publiek. Jarenlang had de bank Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de immers grote winsten uitgedeeld Eeuw (Vantilt) schildert Craig aanGouden de directie en aandeelhouders, portretoverheidsvan vier generaties en Harline nu moesteen er opeens geld parallellen met de reduitbij? éénDefamilie, op de vlucht vanwege ding vangeloof.

ABN Amro Fortis doordie zich in hun JacobenRolandus, nationalisatie onder Balkenende 1560 tot de gereformeerde godsdienst IV liggen voor het oprapen, en ook bekeert, vluchten voor de Spaanse toen werdenmoet na afloop van de crisis hertog Alva, maar zijn zoon Jacob wordt geen maatregelen genomen om later predikant in Amsterdam. herhaling te voorkomen, blijkt uit Diens Dezoon, vergeten bankencrisis (Atlasmaakt Con- zich eveneens dominee, tact).

Lodewijk Petram schetst de in zijn gemeenten echter onmogelijk, razende wedloop waarin de banken terwijl zijn kleinzoon katholiek wordt en vanaf 1918 verwikdaarom, achternagezeten door pa, naar keld waren en porAntwerpen tretteert moet vluchten.

Hij wordt een drietal hoofdfigureninvan vervolgens missionaris Brazilië, wat een affront deze in vergetelheid geraakte crisis.

ANNALEEN LOUWES

FJ O D O R B U I S

Lodewijk Petram

JELMER DE HAAS

Machiel Bosman

do o r M A A RTE N VA N BRAC HT

JELMER DE HAAS

redacteur NTR-televisie; Martine Gosselink, afdeling GeDe jury vanhoofd de Libris Geschiedeschiedenis van dit het jaar Rijksmuseum nis Prijs wordt gevormd Amsterdam; Alexander Münningdoor Karin van den Born, eindhoff, journalist en schrijver, tevens redacteur NTR-televisie; Marwinnaar van de Libris Geschiedetine Gosselink, hoofd afdeling nis Prijs 2015 met De stamhouder; Peter Raedts, hoogleraar Geschiedenis van het RijksmuMiddeleeuwse geschiedenis aan seum Amsterdam; Annegreet de Radboud Universiteit; Frans van Bergen, schrijfster, journalist Smits, hoofdredacteur van Hisen econoom; Wim Klinkert, torisch Nieuwsblad; Ellen Snoep, hoogleraar Militaire geschiedeprojectmanager Maand van de Geschiedenis / Nederlands Opennis aan de UvA/Nederlandse luchtmuseum; en Martin SomDefensie Academie; Klaartje mer, redacteur van de Volkskrant.

Schweizer, sectormanager Collecties en Beheer hetprof.

NederJuryvoorzitter is ditbijjaar mr. lands Openluchtmuseum; Henk van Os, oud-directeur en van Martin Sommer, redacteur van het Rijksmuseum en hoogleraar Kunst en Samenleving aan de de Volkskrant .

M A R I A VA N R O O I J E N

DeLibris Libris Geschiedenis Geschiedenis Prijs De Prijs is een initiatief van Historisch is een initiatief van Historisch Nieuwsblad, Libris, Nederlands , Libris, Nederlands Nieuwsblad Openluchtmuseum, NTR/VPRO, Openluchtmuseum, NTR/VPRO, Rijksmuseum Amsterdam en de Volkskrant.Amsterdam De prijs beloont Rijksmuseum en historische boeken die een alde Volkskrant . De prijs beloont gemeen publiek aanspreken. historische boeken die een Oorspronkelijkheid, leesbaarheid breed publiek degelijkheid aanspreken.zijn Ooren historische spronkelijkheid, leesbaarheid en de belangrijkste criteria.

De prijs, een geldbedrag van 20.000 historische degelijkheid zijneuro, de wordt in 2016criteria. voor de tiende belangrijkste De prijs, keer uitgereikt. een geldbedrag van 20.000 De jury van de Libris Geschiedeeuro, wordt in dit 2017 de nis Prijs wordt jaarvoor gevormd elfde keer uitgereikt. door Karin van den Born, eind-

KOOS BREUKEL

door MAARTEN VAN BRACHT

Craig Harline

Ewout Kieft

Luc Panhuysen

Carolijn Visser

voor de familie betekent.

Kortom, de godsdienstvrede was in de Republiek zowel in Noord als Zuid soms ver te zoeken.

Mein Kampf, in het Derde Rijk in miljoenenvoud verkocht of uitgedeeld, geldt nu als vrijwel onleesbaar en wordt vaak afgedaan als geraaskal van een psychopaat. Toen Hitlers magnum opus in 2016 na een verbod van zeventig jaar in Duitsland weer werd uitgegeven, ontstond debat: hoe gevaarlijk is zijn haatdragende gedachtegoed op papier nou eigenlijk? Schrijver en historicus Ewout Kieft las de bijbel van het nationaal-socialisme, vroeg zich steeds af waardoor zovelen ervan in de ban moeten zijn geraakt en schreef het zeer wel leesbare Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme (Atlas Contact). Kieft vermengt scènes uit het in 1924 tegen Hitler gevoerde proces met beschouwingen over de – kennelijk onverminderde – aantrekkingskracht van de ideeën in Mein Kampf.

Lodewijk XIV had de ambitie om de machtigste vorst van Europa te worden, maar de Zonnekoning stuitte daarbij op Willem III, in onze Gouden Eeuw de belangrijkste stadhouder van de Republiek – die tien keer zo klein was als Frankrijk. Tussen beide qua afkomst, karakter en geloof zeer uiteenlopende persoonlijkheden ontwikkelde zich een enorme rivaliteit, met verstrekkende gevolgen voor het hele continent. Na de Franse invasie in het Rampjaar 1672 zocht en vond Willem III bondgenoten tegen Lodewijk en kreeg daardoor opeens een belangrijke rol op het Europese toneel. In Oranje tegen de Zon­ nekoning. De strijd tussen Willem III en Lodewijk XIV om Europa (Atlas Contact) beschrijft Luc Panhuysen de relatie tussen beide vorsten en daarmee de Europese machtspolitiek tussen 1660 en 1715.

Tijdens de campagnes Laat Honderd Bloemen Bloeien, de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie was Selma Vos de enige Nederlander die in het China van Mao woonde. Zij werd met haar gezin het slachtoffer van de communistische idealen die in Mao’s heilstaat genadeloos werden opgelegd en doorgevoerd. Vos, Joods, was aan de nazi’s ontkomen en ontmoette in Cambridge haar echtgenoot Chang Tsao, lid van de Partij. In China bleven Selma en haar twee kinderen buitenstaanders.

De Culturele Revolutie werd het gezin fataal. In Selma. Ontsnapt aan Hitler.

Gevangene van Mao (Atlas Contact) beschrijft Carolijn Visser subtiel het revolutionaire Peking, de angstwekkende parades, de ideologische blindheid van westerse fellow-travellers, de enorme hongersnood en de Rode Gardisten die alles vernielden.

MAAND van de GESCHIEDENIS

MAAND van de GESCHIEDENIS

13

langen naar de dorpsidylle, de goeie ouwe tijd toen geluk nog heel gewoon was, blijft bestaan. Wim Sonneveld zong met weemoed over ‘Het dorp’, en Jan Terlouw bracht met ‘het touwtje uit de deur’ een geïdealiseerd verleden van vertrouwen en omzien naar elkaar in herinnering.

Het boek Andere tijden in het dorp, onder redactie van Marchien den Hertog, is gebaseerd op eerder uitgezonden afleveringen van het geschiedenisprogramma, waaronder de special Van doarp en durp (2016), en met name op de begeleidende teksten op de website. In tien hoofdstukken wordt verhaald hoe het platteland in de vorige eeuw ingrijpend is veranderd.

Kleinschaligheid en traditie, waarnaar nu vaak wordt terugverlangd, hadden toen ook een keerzijde, zoals grote standsverschillen, werkloosheid, de macht van kerk en clerus, hard werken en bittere armoede. Pas in de jaren vijftig en zestig kwam daar verandering in en deed de moderne tijd zijn intrede in het Nederlandse dorps­ leven. In het voorwoord van het boek haalt Hans Goedkoop, presentator van Andere tijden, herinneringen op aan het opgroeien als buitenstaander in een dorp op de Veluwe.

14

Toen was geluk heel gewoon In de Maand van de Geschie­denis presenteert Hans Goedkoop (Andere tijden) werkdagelijks de quiz Van alle tijden. Ook verschijnt Andere tijden in het dorp, een boek over de transformatie van het platteland in de vorige eeuw. door MA ARTEN VAN BRACHT

MAAND van de GESCHIEDENIS

S

ommige kleine plattelands­ gemeenten hebben het moeilijk. Het inwonertal loopt terug omdat jongeren voor opleiding en werk naar de stad trekken, winkels en scholen moeten sluiten, verenigingen worden opgeheven, voorzieningen verdwijnen. Het is de jongste fase in een proces dat al veel langer gaande is.

Het traditionele plattelandsbestaan, dat zich geheel binnen de dorpsgrenzen afspeelde, waarbij alle bewoners elkaar kenden en met elkaar optrokken binnen een hechte gemeenschap, bestaat al lang niet meer.

In tijden van onbehagen, individualisering en almaar toenemende mobiliteit wordt dan ook terugverlangd naar die beslotenheid van het dorp, dat overzichtelijk en veilig was – althans in onze voorstelling. Niet altijd wordt beseft dat het leven op het platteland net zo ingrijpend is veranderd als dat in de steden, maar het nostalgisch ver-

MAAND van de GESCHIEDENIS

Dezelfde Goedkoop presenteert vanaf 9 oktober de werkdagelijkse quiz Van alle tijden, waarin 32 kandidaten in zestien teams in een knock-out­ systeem strijden om de titel ‘Geschiedeniskenners 2017’.

Andere tijden in het dorp.

De stille revolutie op het Nederlandse platteland (red. Marchien den Hertog, uitgeverij Walburg Pers) Van alle tijden (NTR) werkdagelijks van 9 oktober t/m 2 november, NPO 2, 19.55-20.25 uur Andere tijden (NTR + VPRO) zaterdag 7, 14, 21 en 28 okober, NPO 2, 21.25-22.00 uur

15

do o r A N GE LA VA N D E R E LS T

S PA A R N E S TA D P H OTO

16

De gewone man telt echt mee MAAND van de GESCHIEDENIS

Bent u zelf geen gewone man?

Jos Palm: ‘Ik ben het kind van een gewone man. Ik kom uit een klein dorpje waar men dacht dat de pastoor God was en achter de dijk de wereld ophield. Mijn vader werkte als loodgieter en tv-monteur, en rookte dikke sigaren ter compensatie. Ik heb een val naar boven gemaakt, ben uit m’n stand gestudeerd; iets wat veel mensen van mijn generatie zullen herkennen.

Onze ouders zijn de eersten die bewust de keuze maakten ervoor te zorgen dat hun kinderen verder zouden komen dan zij; ze wilden niet dat wij in dezelfde sociale positie bleven hangen, waarin je als Hein, Jan en Mien leeft van het werk dat je voor anderen doet. Wij moesten het beter krijgen.’

Waaruit ontstond De gewone man; uw historische verkenning van deze figuur vanaf het paradijs tot nu?

‘In de jaren zeventig was ik tien jaar kaderlid van de sp oude stijl; een maoïstische club. Met allemaal studenten onder elkaar hadden we als mantra “wat zou de gewone man ervan vinden?”, en dat wisten wij precies. We waren goedgelovigen – opgekweekt met vrome, missionaire gevoelens – die niet meer geloofden. Het marxisme bood ons een nieuwe god: de gewone man. We vereerden hem als een halve MAAND van de GESCHIEDENIS

Is het beeld dat u had van de gewone man gaande het schrijven veranderd?

‘Ik heb meer mededogen met, en begrip en gevoel voor hem gekregen; ik weet nu dat hij niet per se alleen maar zijn onderbuik volgt en op eigenbelang uit is, dat hij evenveel last van redelijke en onredelijke gevoelens heeft als hoger opgeleiden.’

Wat typeert hem vooral volgens u?

‘Hij is iets gevoeliger voor mensen die oplossingen in de hand lijken te hebben, hij heeft de neiging achter iemand met een duidelijk verhaal aan te lopen, vaak de verkeerde leiders te volgen. En waar hij heel erg mee zit, is het gevoel er niet te mogen zijn. Hij mag wel alles doen; vechten en werken voor zijn hertogen, farao’s, wat of wie dan ook, maar echt meetellen en ertoe doen, een plek op aarde mogen hebben, daaraan heeft het hem altijd ontbroken. Daarom is bezit heel belangrijk voor hem, want daar kun je je plek in de samenleving aan afmeten.’

Waarom denken anderen het vaak beter te weten voor de gewone man?

‘Tja. Op papier, voor de wet, is iedereen gelijk, maar in de praktijk heerst er een stil paternalisme; de neiging om met een soort vanzelfsprekendheid dingen te willen oplossen voor een ander.

Vanuit de gedachte dat Henk en Ingrid geen verantwoordelijkheid voor hun eigen leven kunnen dragen, dat alleen mensen met een opleiding beslissingen kunnen nemen. En inmiddels is onze bestuursstructuur ook dermate ingewikkeld geworden, dat het voor velen onmogelijk is om daarin door te dringen. Dus de kans dat gewone mensen werkelijkheid invloed hebben, is nihil.’

TESSA POSTHUMA DE BOER

In de jaren zeventig wist historicus, journalist, schrijver en radiopresentator Jos Palm (61) met zijn SP-kameraden precies wat goed was voor ‘de gewone man’. Nu heeft hij een boek over hem geschreven.

heilige die via de klassenstrijd de nieuwe mens op aarde zou brengen.

Jaren verder en wijzer weet ik dat hij niet óf een edelproletariër is óf een zielige, uitgebuite figuur, zoals in onze marxistische boekjes stond, maar gewoon een mens van vlees en bloed. Ik wilde de kolder van toen in mijn eigen kop gaan onderzoeken en daarbij niet alleen naar het bestaan van mijn ouders en ooms en tantes kijken, maar teruggaan naar het moment waarop we als soort veranderden van een bijzondere aap in een gewone man. Mijn boek bevat een geschiedenis gezien van onderaf, die vertelt hoe het menselijk leven eruitziet in zijn hardste vorm.’

Het marxisme bood ons een nieuwe god: de gewone man

Hoe zal het de gewone man volgens u verder vergaan?

‘In dit deel van de wereld zal hij blijven ronddobberen tussen hoop en vrees, in enig geluk, omdat hij wel wat heeft. En de witte gewone man sterft misschien uit, of in elk geval zal zijn aandeel veel kleiner worden, omdat er steeds meer mensen emanciperen door het volgen van opleidingen. Daarnaast zal de klasse waaruit hij kwam aangevuld worden met “nieuwkomers” uit een andere cultuur, die op hun beurt vaak het gevoel hebben dat ze er niet echt bijhoren. Het is belangrijk om zij die aan de zijlijn staan serieus te nemen, anders creëer je nieuwe problemen in de vorm van onvrede en ongeluk.’

Wat was zijn gelukkigste periode?

‘Vanaf de jaren vijftig tot eind jaren zeventig van de vorige eeuw. Toen kwam de gewone man echt verder vooruit, kon hij zijn kinderen laten studeren, een autootje rijden, films kijken, meer van de wereld zien. Totdat het in de jaren tachtig economisch minder ging, dat maakte hem opnieuw angstig.’

Jos Palm: De gewone man (Atlas Contact)

17

Wroeten in de tijd Opgraving in Oegstgeest

Nieuw onderdeel van de Maand van de Geschiedenis is de Grote Archeologie Prijs (grotearcheologieprijs.nl) sinds 2013 tweejaarlijks toegekend aan een project dat archeologie en publiek bij elkaar brengt. Aanleiding om vier archeologen te vragen naar de rol van geluk tijdens het graven.

Gevonden bij een opgraving naast de basiliek in Hulst

d oor ANGE LA VAN DE R E LST

18

Natasja van der Heijden (25) studeerde vorig jaar af als archeoloog.

Nu werkt zij als junior adviseur archeologie en cultuurhistorie bij Arcadis, en bij Erfgoed Brabant als coördinator van de Nationale Archeologiedagen (13, 14 en 15 oktober).

Van der Heijden: ‘Mijn eerste veldwerk deed ik tijdens m’n studie: de opgraving van een nederzetting uit de Merovingische tijd, oftewel die van de voorouders van Karel de Grote. Na allerlei potfragmenten, kleine stukjes van je weet niet wat, stuitten we ineens op iets heel duidelijks: een paardengraf. Dat bestond uit twee naast elkaar neergelegde paarden, je zag dat de dieren zorgvuldig waren begraven. Een unieke vondst, en ik had geluk dat ik juist daar aan het werk was gezet; je kunt ook uren bezig zijn met het uitgraven van een grondspoor en uiteindelijk nergens op uitkomen.

Maar eigenlijk vind ik dat ook niet per se erg, want ondertussen ben ik al die tijd lekker aan het fantaseren over wat er mogelijk verschijnt en wie dat daar heeft achtergelaten.

Nu haal ik er vooral plezier uit om vrijwilligers leuke ervaringen te laten hebben, door te proberen ze niet alleen in te zetten voor het leegspitten van kuilen, maar ze te laten meespeuren met de deskundigen. Wie zo nu en dan iets vindt wordt natuurlijk enthousiaster om zich met archeologie bezig te blijven houden.’

Peter Stokkel (37), projectleider archeologie bij de gemeente Den Haag, vond in 2014 een schat: een Romeinse pot vol zilver. Stokkel: ‘Iedereen die een bouwplan heeft waarbij de grond verstoord zal raken, moet dat aanmelden bij de gemeente. Voorafgaand aan de werkzaamheden gaan archeologen daar dan graven, zoals nu rond de Grote Kerk in Den Haag. We wisten dat er een grafveld was geweest, maar de vondst van honderden goedbewaarde skeletten was toch een verrassing. Iets opgraven doen we alleen als het moet; eigenlijk wil een archeoloog alles het liefst in de grond laten zitten, totdat de

omstandigheden om het te bewaren verder geoptimaliseerd zijn.

De kans op het vinden van een Romeinse schat is heel klein, dus ik heb drie jaar geleden echt veel geluk gehad.

Ik legde een put aan op het toekomstige tracé van de Rotterdamsebaan en liep die langs met een metaaldetector.

Er kwam een groot signaal en uiteindelijk haalde ik met de schep een klomp roest vol groene schimmel boven, waarin ik vijf muntjes zag zitten. Na het schoonmaken door de restaurateur bleek de pot 107 munten te bevatten en zes armbanden, een mantelspeld en kralen. Een topper.’

Romeinse zilverschat

MAAND van de GESCHIEDENIS

Toen haar zoon archeologie ging studeren, raakte Dicky de Koning (73) ook in de ban van dit vakgebied.

Scherven puzzelen is haar specialiteit geworden. De Koning: ‘Vroeger

mochten we als amateurs, die nu “vrijwilligers” genoemd moeten worden omdat dat andere te negatief zou klinken, lekker in de grond; in een gezellige sfeer met een groep

Wanneer de graafmachine in Leidschendam even stilstaat, vertelt Ivar Schute (51), werkzaam voor archeologisch adviesbureau raap, over zijn zelf geïnitieerde specialisme, dat van Holocaust-archeoloog. Schute: ‘Een jaar of tien geleden ben ik met een collega begonnen met het onderzoeken en blootleggen van archeologisch erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog. We zijn onder meer in Kamp Amersfoort, Kamp Westerbork, en de concentratiekampen Treblinka en Sobibór geweest.

Zeker op de laatste plek in Polen, waar alles door de nazi’s helemaal afgebroken werd nog voor de oorlog was geëindigd waarna er een bos is geplant, voegt zoiets veel toe, omdat er geen foto’s, geen archief en geen getuigen zijn. De maatschappelijke rol en interesse van mensen hierbij is groot, doordat we er nog een emotionele band mee hebben. Warme gevoelens voor de Bronstijd bijvoorbeeld zijn ver te zoeken.

Het opgraven bereiden we op een dusdanige manier voor dat de factor “geluk” geminimaliseerd wordt, er gaat een heel proces van kennis en wijsheid aan vooraf zodat we weten wat we waar kunnen verwachten. Mogelijke geluksgevoelens liggen op het inhoudelijke

vlak; de romantiek van een ontdekking.

Maar bij ons werk rond de sporen van de Tweede Wereldoorlog krijgen we te maken met weer een ander aspect: de confrontatie met nabestaanden, in plaats van alleen maar dode materie.

Dat is bijzonder om mee te maken, en

MAAND van de GESCHIEDENIS

Vier gouden oorringen en een gouden ring, door Schute gevonden bij opgravingen in Sobibór

mensen gepassioneerd door deze werkzaamheden echt meehelpen met de opgravingen. Maar de regels zijn strenger geworden en het werk wordt nu meestal door professionele bedrijven gecoördineerd en uitgevoerd. Daar is het “uurtje, factuurtje”, terwijl wij gratis en met plezier de hele dag iets gaan opzoeken op internet, zoals de achtergrond van afbeeldingen op tegeltjes.

Van onze expertise wordt zeker nog gebruik gemaakt, we komen zelfs mensen te kort, maar nu op een ander moment in het traject, want vak­arche­ologen mogen nog maar weinig tijd steken in het uitwerken van de opgravingen.

We zijn altijd opgetogen wanneer we iets vreemds of bijzonders tegen­ komen, zoals laatst een mooie kan op het verdronken land van de Zeeuwse eilanden. Niet voor thuis; alles wat je vindt moet aangemeld en naar het depot gebracht worden, om het beschikbaar te houden voor onderzoek.’

geeft archeologie toegespitst op die periode zeker een meerwaarde. Ook kan het best heftig zijn, daarom is het fijn om zo nu en dan weer even in een andere tijd te wroeten.’

19

maand van de geschiedenis

agenda

De Maand van de Geschiedenis spoelt dit jaar terug rond het thema ‘geluk’. Van gelukzoekers tot weldoeners, van Fortuna tot vrijheid. Oktober staat garant voor een veelzijdig, landelijk programma met talks, festivals, tours, tentoonstellingen, verkiezingen, tv- en radioprogramma’s, boeken en meer. Onderstaande activiteiten zijn een selectie van wat er te doen is. Informatie over het complete programma is te vinden op maandvandegeschiedenis.nl/agenda

Gratis rondleiding Foam

Fototour Geluk

Culturele zondag Doesburg

Een middag met interviews, muziek, vertellingen en discussies. Met onder anderen Connie Palmen, Marcia Luyten en Petra Stienen.

Theater Limburgzaal, Heerlen 1 oktober 14.30-18.30 uur

Wandel met een stadsgids langs de geluksplekken van Den Bosch, leg ze vast en deel ze op de digitale kaart.

StadsBiEB Centrum, ’s-Hertogenbosch 1 oktober 13.00-16.00 uur

Op verschillende plekken in het centrum van Hanzestad Doesburg vinden gratis activiteiten rond geluk plaats.

Diverse locaties, Doesburg 1 oktober 12.00-17.00 uur

Rijk in Groningen Elke zondag is er een excursie naar een van de museale borgen in Groningen.

Groninger Museum, Groningen 1 t/m 31 oktober elke zondag 12.00 uur

20

Lezing over geluk door de eeuwen heen, gevolgd door een rondleiding door de depots.

Westfries Archief, Hoorn 6 oktober 13.45-17.00 uur

De VVV Midden-Limburg organiseert een avondwandeling langs romantische plekjes in Roermond.

VVV, Roermond 7 oktober 19.00-20.30 uur

Proef geluk Luister tijdens een proeverij van Rotterdamse gerechten naar verhalen over Echt Rotterdams Erfgoed.

Museum Rotterdam, Rotterdam 7 oktober 12.00-14.00 uur

Geluk in beton gegoten?

Grote Archeologie Prijs Stem op het archeologieproject dat het publiek het meest aanspreekt. www.grotearcheologieprijs.nl 1 t/m 27 oktober

Archievenkabinet Digitale tentoonstelling over diverse uitingen van liefdesgeluk door de ­eeuwen heen.

Stadhuismuseum, Zierikzee 3 t/m 29 oktober

Geluk in De Cultuurfabriek

GESCHIEDENIS FESTIVAL Historisch Nieuwsblad organiseert voor de derde keer het Geschiedenis Festival met sprekers en historici uit binnen- en buitenland. Volg een workshop stamboom­onderzoek bij Verborgen Verleden-archivaris Harmen Snel, ga in debat met Willem Melching over het naoorlogse Duitsland, luister naar

Herman Pleij die vertelt over lust en geluk in de Middeleeuwen, doe mee met het speciale kinder­programma, bekijk twee toneelstukken over geschiedenis of neem een voorproefje op de nieuwe tentoonstelling Nineveh van het Rijksmuseum van Oudheden.

Philharmonie, Haarlem 7 oktober

Diverse activiteiten over geluk, o.a. een tentoonstelling over gelukssymbolen en een uitgebreid programma op zaterdag 21 oktober.

De Cultuurfabriek, Veenendaal 3 t/m 31 oktober, 21 oktober uitgebreid programma

Geluk in naoorlogs Utrecht Auteur/journalist Ad van Liempt vertelt over naoorlogs Utrecht, mede naar aanleiding van het boek Van stadsie tot stad. Utrecht 1950-1975.

Bibliotheek Vleuterweide, Vleuten 3 oktober 20.00-22.00 uur

MAAND van de GESCHIEDENIS

Het geluk van autorijden Het Nederlands Openluchtmuseum organiseert samen met de stichting Mobiele Collectie Nederland een special over het geluk van autorijden. Met o.a. een levendige parade van oldtimers.

Daarnaast is de nieuwe Canontentoonstelling dagelijks te bezoeken.

Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem 14 oktober 10.00-17.00 uur

Gelukkig maar!

Tour d’Amour Het geluk van Limburg

Geschiedenis staat de geschiedenis van Gronings geluk centraal.

RHC, Groningen 14 oktober

Ontdek het werk van de befaamde Amerikaanse fotograaf André Kertész (1894-1985) in Foam tijdens de gratis rondleiding op donderdagavond in de Maand van de Geschiedenis. De museumdocenten van Foam dagen uit om echt goed te kijken.

Foam, Amsterdam 5, 12, 19 en 26 oktober 18.30-19.30 uur

Aan de hand van een wandeling door Betondorp wordt duidelijk hoe men bijna honderd jaar geleden dacht dat architectuur en geluk hand in hand gaan.

Eetcafé De Avonden, Amsterdam 7 en 15 oktober 11.00-13.00 uur

HERMAN PLEIJ ON TOUR

Geluk op tafel in de Gouden Eeuw

Herman Pleij spreekt in oktober diverse malen n.a.v. zijn essay voor de Maand van de Geschiedenis 2017.

Arnhem, NPO Radio 1, OVT in het Nederlands Openluchtmuseum 1 oktober 10.00-12.00 uur Haarlem, Geschiedenis Festival Philharmonie 7 oktober 9.00-18.00 uur Oosterwolde, Bibliotheek 14 oktober 14.00-16.00 uur Hilversum, Beeld en Geluid 15 oktober 14.00-15.30 uur Den Haag, Boekhandel Paagman 21 oktober 13.00-15.00 uur Arnhem, Erfgoedcentrum Rozet 25 oktober 20.00-22.00 uur Rotterdam, Bibliotheek 26 oktober 20.00-21.30 uur Amsterdam, Nacht van de Geschiedenis Rijksmuseum 28 oktober 20.00-1.00 uur

Deze kookworkshop geeft een kijkje in de zeventiende-eeuwse keuken van de gegoede burgerij.

Eet!verleden, Nijmegen 14 oktober 17.30-22.00 uur

Gemaakt Geluk-arrangement Arrangement met o.a. zelf steen maken, therapeutisch blotevoeten-pad, maaltijden met streekproducten en overnachting in Natuurlodge.

De Panoven, Zevenaar 14-15 en 21-22 oktober

Het wonderjaar 1683 Historicus en journalist Luc Pan­huy­sen vertelt over het wonderjaar 1683, toen de Turkse grootvizier Kara Moestafa de stad Wenen belegerde. Een internationale hulpactie was het resultaat.

Tresoar, Leeuwarden 15 oktober 14.00-16.00 uur

Beeld en Geluid Historische Roman Festival Het Historische Roman Festival biedt lezingen en workshops door schrijvers voor lezers. Met o.a. Marrigje Paijmans en Aleid Truijens.

De Witte Lely, Utrecht 8 oktober 13.00-17.30 uur

end boordevol gelukshistorie. Met o.m. een openingsavond en pop-up­museum in de Stevenskerk, de Nijmeegse Grote Geschiedenisquiz in LUX en lezingen­ programma Radboud in de stad.

Drie locaties, Nijmegen 13 t/m 15 oktober

De ondergang van het Avondland

Romeinse tempels

Programma rond de Nederlandse vertaling van De ondergang van het Avondland van cultuurhistoricus Oswald Spengler. Met o.a. vertaler Mark Wildschut, Denker des Vaderlands René ten Bos en Afshin Ellian.

Paradiso, Amsterdam 10 oktober 20.00-22.00 uur

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden onder de verwoeste Grote Kerk in Elst fundamenten van twee Romeinse tempels gevonden. De tempels zijn 14 en 15 oktober te bezoeken. Reserveren is noodzakelijk.

Grote Kerk, Elst 14 en 15 oktober tussen 13.30 en 16.30 uur

024 Geschiedenis Historisch Nijmegen pakt op drie locaties drie dagen lang uit met een week-

MAAND van de GESCHIEDENIS

Dag van de Groninger Geschiedenis Op de 31ste Dag van de Groninger

In Beeld en Geluid op 15 oktober een Gelukcollege van de essayist van de Maand van de Geschiedenis, Herman Pleij, over geluk en ongeluk dat radio, tv en internet ons hebben gebracht.

Op 22 oktober viert radioprogramma OVT het 25-jarig bestaan live vanuit Beeld en Geluid.

Beeld en Geluid, Hilversum 15 en 22 oktober 10.00-12.00 uur

Nederlandse gelukszoekers door de eeuwen heen Migranten trekken over land en zee op zoek naar een betere toekomst.

Wij Nederlanders reisden ooit zelf de wereld rond. Met casestudies en columns van o.a. Karin van den Born, Koen de Groot en Karin Sitalsing.

De Nieuwe Liefde, Amsterdam 17 oktober 20.00-22.30 uur

21

DAG van de Arnhemse Geschiedenis Tijdens de DAG van de Arnhemse Geschiedenis komt de Arnhemse geschiedenis tot leven.

Met tientallen activiteiten op meerdere locaties.

Diverse locaties, Arnhem 28 oktober 12.00-16.00 uur

Bezoek het Binnenhof!

Gelukzoekers en Dwaalgasten Evenement rond de lancering van het nieuwe nummer van REALmag. rond het thema Gelukzoekers en Dwaal­ gasten.

Kaus Australis, Rotterdam 29 oktober 15.00-20.00 uur

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS

Wilt u de Eerste Kamer, de Tweede Kamer en de Ridderzaal graag eens van binnen bekijken? ProDemos verzorgt rondleidingen door de gebouwen van het Binnenhof. prodemos.nl/binnenhof

Avondvullend programma rond Geluk in de geschiedenis met grote sprekers en mogelijkheid om nachtelijk te dwalen door het Rijksmuseum. Wat is geluk? Daar gaan bekende sprekers op 28 oktober tijdens de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum dieper op in.

Zo vraagt de Britse auteur Reni Eddo-Lodge zich af hoe mensen van kleur gelukkig kunnen worden

in een witte samenleving. De Duitse historicus Philipp Blom buigt zich over de vraag wat de invloed is van vrijheid, tolerantie en het klimaat op ons geluk. En hoe kwam je aan een date toen er nog geen Tinder was?

Journalist Mark Traa laat de meest ontroerende en hilarische contact­ advertenties uit de periode 18401940 zien.

Rijksmuseum, Amsterdam 28 oktober 20.00 uur

Geluksmuseum door Syrische scholieren Een groep jonge Syrische scholieren richtte in het Flipje en Streekmuseum hun eigen ‘Geluksmuseum’ in, in de ruimte waar ook de vluchtelingen uit de Tweede Wereldoorlog herdacht worden die in de winter van 1944 naar de ­vrijheid moesten roeien.

Flipje en Streekmuseum, Tiel 29 oktober 14.00-16.00 uur

Gewoon gelukkig in een oude volks­woning

Koen Peeters over ‘koloniaal geluk' ZA 28.10.17 | 22:15

© Koen Broos

De Vlaamse schrijver Koen Peeters (Duizend heuvels, De mensengenezer) schreef speciaal voor deze avond een literaire reflectie vanuit het ambivalente woordenpaar ‘koloniaal geluk’. Hij gaat in gesprek met Martine Gosselink (hoofd geschiedenis Rijksmuseum).

Locatie: Auditorium, Rijksmuseum Organisatie: het Rijksmuseum, de Maand van de Geschiedenis en deBuren

Audiotour door het Lloyd Hotel ZO 29.10.17 | 15:00 > 18:00

Studenten van het RITCS (Brussel) en Hogeschool Amsterdam maakten samen gloednieuwe radiodocumentaires.

Een selectie is te beluisteren in het hotel, één verhaal per hotelkamer. De tour eindigt in De Salon met een radiostuk over de NDSM-werf.

Locatie: Lloyd Hotel en Culturele Ambassade,

Organisatie: Lloyd Hotel & Culturele Ambassade, deBuren, RITCS en Hogeschool van Amsterdam

Jonge schrijvers over geluk In de aanloop naar de Nacht van de Geschiedenis schreven Anne Schepers, Bob Vanden Broeck, Hélène Christelle Munganyende, Giuseppe Minervini, Malu de Bont, Pieter Kranenborg, Rineke Roosenboom, Sereh Mandias en Steffie Van Neste artistieke reacties op dit thema. Zij namen deel aan de schrijfresidentie van deBuren in Parijs.

Lees hun teksten op www.deburen.eu TIP: op 16 december staat het aanstormend schrijftalent van de Parijsresidentie 2017 op het podium van de Brakke Grond tijdens

Mais oui, Paris!

Geluk in de oorlog

Het Festijn van Tachtig

Conservator Johan van der Hoeven vertelt enkele vergeten geluksverhalen uit de Tweede Wereldoorlog.

Rotterdam Museum, Rotterdam 22 oktober 14.00-15.00 uur

Ontdek het rebelse literaire Amsterdam aan het eind van de negentiende eeuw en de zoektocht naar geluk van de dichters, schrijvers en schilders rond 1880.

Met theater, muziek, poëzie en film.

Tropeninstituut, Amsterdam 27 t/m 29 oktober

Geluk of het lot Rocky Tuhuteru verkent met gasten het geluksgevoel van de Molukse gemeenschap. Onderdeel van de Week van de Koloniale Geschiedenis, waarin aandacht voor geluk in de Oost en de West.

Museum Bronbeek en Stichting Moluks Historisch Museum, Arnhem 24 oktober 10.00-16.00 uur

De mooiste jaren van Nederland Historicus Han van der Horst over zijn boek De mooiste jaren van Nederland.

Biblioplus, Boxmeer 25 oktober 20.00-21.30 uur

Geluk met Wim Daniëls Wim Daniëls presenteert een avond over geluk. Met als gasten ‘geluksprofessor’ Patrick van Hees en Jente Posthuma, schrijfster van Mensen zonder uitstraling.

De Bibliotheek, Veldhoven 26 oktober 20.00-22.00 uur

MAAND van de GESCHIEDENIS

(UN)SHARED HISTORIES Hoe moeten we omgaan met ingewikkeld erfgoed en een pijnlijk verleden, en wat kan hierin de rol van kunst zijn – naast de conventionele geschiedschrijving? Deze vragen staan centraal in een tentoonstellings- en performanceproject in het Zuid-Afrikahuis, geproduceerd door kunstenaar Guy Königstein.

Hij stelt de vraag hoe je de zoektocht naar het (materiële en mentale) geluk uit de koloniale tijd kunt terugvinden in de huidige ZuidAfrikaanse samenleving, die nog steeds zwaar verdeeld is.

Zuid-Afrikahuis, Amsterdam 28 en 29 oktober 12.00-17.00 uur

Rondleiding langs acht bewoonde museumwoningen.

Diverse locaties, Arnhem 29 oktober 13.30-16.30 uur

23