Maand van de Geschiedenismagazine 2019

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS OKTOBER 2019

NEEM GRATIS MEE

EROP UIT! DE BESTE TIPS

MARITA & ALMA MATHIJSEN ‘IK HEB HAAR MEISJESACHTIG OPGEVOED’

MEER DAN 500 ACTIVITEITEN IN HEEL NEDERLAND

ANGRY YOUNG WOMEN

ELS KLOEK OVER 3 GENERATIES VROUWENHISTORICI

MARGA KLOMPÉ

WAAROM WERD ZIJ GEEN MINISTER-PRESIDENT?

ZIJ/HIJ EN OOK NOG: COLUMNS VAN LILIANNE PLOUMEN, BREGJE HOFSTEDE EN ABRAM DE KROTOA, MOEDER VAN DE REGENBOOGNATIE DE 5 GENOMINEERDEN SWAAN BEELDESSAY: EEN VROUW, EEN STEM! VOOR DE LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS

GRUWELIJK LEKKER ONTDEK SMAKEN DOOR DE EEUWEN HEEN

WOORD VOORAF

ZIJ/HIJ De viering van 100 jaar vrouwenkiesrecht stond afgelopen voorjaar volop in de belangstelling. Voor het eerst in de geschiedenis is de helft van de 26 Nederlandse Europarlementariërs vrouw, en ook buiten onze landsgrenzen zijn vrouwen bezig aan een politieke opmars – kijk maar naar de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen.

2019 is overduidelijk het jaar van de vrouw. En met het thema ‘Zij/Hij’ biedt de zestiende editie van de Maand van de Geschiedenis een veelzijdig landelijk programma over fascinerende vrouwen uit de geschiedenis. Talloze lezingen, festivals, wandelingen, muziek, debatten en theatervoorstellingen stellen de historische vrouw en haar leefwereld centraal.

In samenwerking met vele partners organiseert het Nederlands Openlucht­museum de Maand van de Geschiedenis voor de achtste maal. In de boekhandels is het essay Niet schrikken mama te verkrijgen, geschreven door Marita en Alma Mathijsen. Een

interview met hen leest u in dit magazine.

Radioprogramma OVT opent op 29 september de Maand en zendt daarna wekelijks uit vanaf een historische locatie. Op zaterdag 5 oktober beklimmen tophistorici de podia van de Philharmonie in Haarlem voor de vijfde editie van het Geschiedenis Festival, georganiseerd door Historisch Nieuwsblad, mede-uitgever van dit magazine.

Naast een uitgebreide agenda van de acti­ viteiten leest u in dit magazine arti­kelen en columns over het thema ‘Zij/Hij’. Zo schrijft Eveline van Rijswijk waarom Marga Klompé geen premier werd en vertelt Tweede Kamerlid Lilianne Ploumen wat we te danken hebben aan Corry Tendeloo.

Een historische maand gewenst!

6 ‘Ik zou liever een jongen zijn’ Interview Alma en Marita Mathijsen

14 Angry young women Els Kloek over drie generaties vrouwenhistorici 19 Première van Nederland Hoe Marga Klompé bijna MP werd

Maarten Rademaker

Programmamanager Maand van de Geschiedenis Annemarie Lavèn

Hoofdredacteur Historisch Nieuwsblad

28 40 jaar vechten Beweging voor vrouwenkiesrecht in beeld

COLOFON Beeldredactie Bram van der Wilt Ontwerp Ingrid van Dijk Vormgeving Nancy Panjoel en Maarten Bosch, Twin Media BV Druk NDC Print

Medewerkers Menke van Daalen, Rob Hartmans, Bregje Hofstede, Els Kloek, Alies Pegtel, Lilianne Ploumen, Eveline van Rijswijk, Erica van Rijsewijk, Abram de Swaan, Margriet van der Waal

39 Agenda Activiteiten en evenementen in de Maand van de Geschiedenis

Overige partners Maand van de Geschiedenis:

Foto cover: ANP; beeldbewerking: Plusworks

Redactie en eindredactie Annemarie Lavèn, Maarten Rademaker, Carola van der Woude, Bas Kromhout (coördinatie), Anne Burgers, Marit Berends, Martine van der Veer

ERFGOEDPARTNERS

RO M E I N S E

LIMES NEDERLAND

Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

3

Vluchten of blijven?

In dit verhaal volgen we Betsie. Een moeder die al vanaf haar geboorte op de plantage leeft en zich heeft opgewerkt tot huisslaaf. “Plantage-eigenaar Gerrit vergrijpt zich af en toe aan mij. Ik vind die momenten vreselijk.�

Wat zou jij doen?

Met een klein kind de bossen in vluchten, een heel onzeker en gevaarlijke onderneming.

Blijven, omwille van je kind die het beter kan krijgen dan jij en daar de prijs voor betalen.

- Dolores Leeuwin -

Volg de interactieve levensverhalen van vier personages tijdens de slavernij

DOOR LILIANNE PLOUMEN

LILIANNE PLOUMEN

‘ALS IK DE CORRY TENDELOOBRUG PASSEER, BEDANK IK HAAR’ Corry Tendeloo heeft meer voor vrouwen betekend dan menige mannelijke politicus, schrijft Lilianne Ploumen. Haar motto Frappez, frappez toujours! inspireert nog steeds.

V

rouwengeschiedenis ligt op straat.

Eindelijk! Als ik vanuit mijn huis in Amsterdam Nieuw-West naar het centrum van de stad fiets, passeer ik de Corry Tendeloobrug en rijd vervolgens over de Aletta Jacobslaan richting het Vondelpark.

Dat is een lekker stukje fietsen, met de wind in de rug van deze twee powervrouwen avant la lettre.

De brug die vernoemd is naar Tendeloo heeft lang geen naam gehad. Dat is geen toeval. Ook de bijdrage van vrouwen aan onze geschiedenis is lang onbenoemd gebleven en daarmee onzichtbaar geweest. In de jaren zeventig drong dat, aangejaagd door feministische activisten, tot de wetenschap door. Vrouwenstudies vulden de leemte.

Corry Tendeloo (1897-1956) kwam niet voor in mijn geschiedenisboeken op de middelbare school. En dat terwijl ze meer voor vrouwen heeft betekend dan menig premier uit die tijd – en over die premiers zijn zelfs de meest irrelevante details gedocumenteerd.

Afijn, gedane zaken nemen geen keer.

Aan ons de opdracht om over de héle en alleen de héle geschiedenis te vertellen, steeds weer opnieuw. Corry Tendeloo zou zeggen: ‘Frappez, frappez toujours.’ Vrij vertaald betekent dat: geef niet op, blijf hardnekkig je punt maken. Het is ook de titel van de biografie van Corry Tendeloo die Anneke Linders in 2010 publiceerde.

Tendeloo, lid van voorlopers van de Partij van de Arbeid – net als Suze Groeneweg en Aletta Jacobs – zette zich onvermoeibaar en letterlijk tot haar dood in voor de rechten van

vrouwen. In 1955 wist Tendeloo alle vrouwelijke Kamerleden achter haar motie te krijgen tegen de wet die het ontslag van gehuwde vrouwen in overheidsdienst gebood.

Tendeloo vond dat het maar eens afgelopen moest zijn met de bevoogding van vrouwen.

Haar overwinning, en daarmee de zege over alle mannen die vonden dat vrouwen aan het aanrecht hoorden, had een lange aanloop nodig. Het had haar tien jaar gekost.

Tien jaar lang Frappez, frappez toujours.

Tendeloo ijverde ook met succes voor de opheffing van de handelingsonbekwaamheid van getrouwde vrouwen. En voor gelijk loon voor vrouwen voor werk van gelijke waarde.

Ze deed daarmee het grondwerk voor de Wet gelijke behandeling – een wet waar we nog elke dag ons voordeel mee doen.

Dus ja, dank aan Corry Tendeloo – elke keer als ik de brug passeer die haar naam heeft, bedank ik haar. En geef ik de Amsterdamse straatnamencommissie een complimentje. Weer een hoofdstuk van de geschiedenis van vrouwen ontsluierd. Maar help, één brug? Is dat alles? Corry Tendeloo verdient dat er een stad naar haar genoemd wordt. Een stad waar vrouwen willen wonen.

LILIANNE PLOUMEN is Tweede Kamerlid voor de PvdA en oud-minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelings­ samenwerking. Foto: HH/ Edwin Janssen

Tendeloo deed het grondwerk voor de Wet gelijke behandeling Ontdek gisteren, begrijp vandaag

5

DOOR ALIES PEGTEL

DUBBELINTERVIEW

ALMA EN MARITA MATHIJSEN

‘IK HEB ALMA TOCH WEL HEEL MEISJESACHTIG OPGEVOED…’ Alma en Marita Mathijsen zijn de auteurs van het essay bij de Maand van de Geschiedenis. In een briefwisseling onderzoeken moeder en dochter de sekseverhoudingen in de geschiedenis én in het nu. Tussen de vrouwen, de een schrijfster (1984), de ander emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde (1944), openbaart zich een generatie­ kloof waar ze zich eerder niet van bewust waren.

HEBBEN JULLIE OOIT EERDER SAMEN IETS GESCHREVEN?

Alma: ‘Nee, dit was de eerste keer. We hebben er nooit behoefte aan gehad, tot het ons door de CPNB gevraagd werd. We hebben er geen seconde over getwijfeld.

Mijn moeder is wel heel sterk betrokken bij mijn werk. Ik praat vaak met haar over de opbouw van mijn verhalen.

En ze kijkt ze altijd na op spelling. Ik ben dys­lectisch en dan sluipen er weleens omgekeerde tweeklanken in.’

Marita: ‘Het idee om ons beiden over de vrouw-mankwestie te laten schrijven, sprak meteen aan. Wel realiseerden we ons dat we niet echt samen iets konden schrijven. Ik sta toch anders in de discussie over genderkwesties.’

Alma: ‘Ik ben feller dan jij. Ik heb vanaf het begin positie gekozen in de #MeToo-beweging, die voor mij heel belangrijk is. Door die beweging voel ik eindelijk precies wat er

6

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

scheef is in de verhoudingen tussen de geslachten. Jij bent geneigd de dingen niet op de spits te drijven.’

Marita: ‘Dus kwamen we op het idee om brieven aan elkaar te sturen waarin we elkaar confronteerden met onze gedachten.’

HET ESSAY OPENT MET EEN GEDICHT VAN JOU, ALMA. ‘NIET SCHRIKKEN MAMA,’ SCHRIJF JE, ‘IK ZOU LIEVER EEN JONGEN ZIJN. GEEN VROUW.’ IS DAT EEN STIJLVORM? OF WIL JE ECHT LIEVER EEN MAN ZIJN?

JOKE SMIT Foto: Spaarnestad

Alma: ‘Jazeker, het heeft nog altijd grote voordelen om man te zijn. Een man kan middelmatig presteren en verdient toch meer geld, hij kan zonder angst ’s nachts over straat, en het is doodnormaal dat hij vervuld is van zichzelf. Ik zou willen dat iedereen het denken in man-vrouwver­ schillen los zou laten. In mijn ideale wereld

Alma: ‘Je wordt als mens geboren. De wereld waarin we leven bepaalt die rol­ verdeling. Geen enkel mens is een uitzon­ dering. Of ieder mens.’

OVER WAT EEN FEMINIST IS, BIJVOORBEELD, VERSCHILLEN JULLIE OOK VAN MENING.

BRIEFWISSELING Moeder en dochter denken verschillend over

is er geen onderscheid in sekse, gender, kleur of afkomst.’

feminisme. Foto: HH/ Merlijn Doomernik

MARITA, ZOU JIJ OOK LIEVER EEN MAN ZIJN?

Marita: ‘Nee, ik ben er heel tevreden mee dat ik als vrouw geboren ben. Ik voel me kiplekker in mijn lijf. Juist de uitdaging spreekt me wel aan: dat je jezelf extra moet bewijzen in een vak om mee te kunnen tellen.

Natuurlijk zijn er ook nadelen, maar die speelden in het verleden veel sterker. Ik zou nooit in de negentiende eeuw geleefd willen hebben als vrouw, met die totale afhankelijkheid van en onderdanigheid aan de man.’

JULLIE VOEREN DE LEZER HEEL PERSOONLIJK MEE IN HET MAN-VROUWTHEMA, DAT JULLIE ALLEBEI RAAKT, MAAR NIET ALTIJD VERBINDT.

Marita: ‘Toen we een synopsis moesten inleveren, zaten we elkaar al meteen in de haren. Ik had geschreven: “Je wordt nu eenmaal als man of vrouw geboren, op een enkele uitzondering na, en daar moet je het mee doen, je hele leven lang.” Daar steigerde Alma van.’

Alma: ‘Ik vind mijn moeder een feminist. Als eerste meisje uit haar dorp is ze naar de stad gegaan om te studeren. Ze nam me als baby gewoon mee naar colleges, of mijn vader zorgde voor me – helemaal niet traditioneel.

Ik was stomverbaasd toen ik las dat ze zichzelf geen feminist wil noemen.’

Marita: ‘Joke Smit en Hedy d’Ancona, vrouwen die de barricades beklommen, dat zijn voor mij feministes. Ik ben geëmancipeerd, maar ik heb nooit heftig in het openbaar gestreden voor de vrouwenzaak.’

Alma: ‘Een feminist is voor mij iemand die gelooft in gelijke kansen voor mannen en vrouwen, en daarnaar handelt.’

Marita: ‘In die formulering ben ik wel een feminist, maar als je kijkt naar de eerste en tweede feministische golf, kan ik mezelf toch echt niet gelijkschakelen met de strijdbare vrouwen.’

Alma en Marita Mathijsen schrijven samen het essay bij de Maand van de Geschiedenis 2019, jaarlijks in oktober het grootste geschiedenisevenement van Nederland. In 2019 vindt de 16de editie plaats, met het thema ‘Zij/Hij’. Het essay met de titel Niet schrikken mama wordt door de CPNB uitgegeven en is tijdens de Maand van de Geschiedenis in de boek­ handel te koop voor € 3,50.

HEBBEN JULLIE IETS VAN ELKAAR GELEERD DOOR ZO MET ELKAAR IN GESPREK TE GAAN?

Marita: ‘Ik dacht behoorlijk modern te zijn in mijn opvattingen over mannen, vrouwen, seksualiteit, opvoeding en dergelijke. Ik meende ook dat ik Alma aardig sekse­neutraal had opgevoed. In de loop van de briefwisseling bleek dat mijn dochter mij heel vaak corrigeerde. Ik denk nog sterk in patronen waarbij vrouwen en kinderen krijgen onscheidbaar zijn, en waarbij mannen seksbeluster zijn dan vrouwen. Uiteindelijk besef ik dat ik Alma toch heel meisjesachtig opgevoed heb, weliswaar niet wat educatie en positie betreft, maar wel uiterlijk, met mooie Oilily-jurkjes en lakschoentjes.’

Alma: ‘Ik vergeet nog weleens hoeveel de emancipatie al bereikt heeft. Dat heb ik nu gelezen in de brieven van mijn moeder. Maar evengoed zie ik nog veel ongelijkheid waar ik erg kwaad van kan worden. Door dit essay te schrijven ben ik wel wat kalmer geworden.’

ALIES PEGTEL is historicus en journalist.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

7

ANNEGREET VAN BERGEN BRENGT EEN ODE AAN DOODGEWONE DINGEN NIEUW > Bestsellerauteur Annegreet van Bergen brengt in een bundel van 45 vlot geschreven columns uit Historisch Nieuwsblad, een ode aan uitvindingen die inmiddels onmisbaar zijn geworden in onze samenleving, zoals papier, katoen, kraanwater en elektriciteit. > Lees scherpe observaties en herkenbare anekdotes die u in ontroering doen terugblikken en nieuwe stof tot nadenken geven.

‘Van Bergen zet het goede werk van Gouden jaren voort’ – Maarten van Rossem

Bestel nu uw exemplaar!

NU IN DE WINKEL OF BESTEL VIA HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/SHOP

HISTORY IN CONCERT

GESCHIEDENIS OP MUZIEK Na het grote succes in 2018 vertalen ook dit jaar Nederlandse topmuzikanten thema’s uit de Canon van Nederland naar muziek, tijdens History in Concert in Utrecht. Onder meer Jeangu Macrooy en Yentl en de Boer beklimmen op 13 oktober het podium van TivoliVredenburg.

A

ansluitend bij het thema ‘Zij/Hij’ is er bijzondere aandacht voor vrouwengeschiedenis. Zo opent soulzangeres Shirma Rouse het programma met een ode aan de onzichtbare vrouw in de geschiedenis. Zanger Jeangu Macrooy verdiepte zich in zijn overgrootmoeder. Als kind van marrons – tot slaaf gemaakten die van plantages waren gevlucht – groeide zij op in het oerwoud van het Surinaamse binnenland. Uit onvrede met het gevoerde beleid stichtte ze daar samen met anderen een eigen ‘vrouwendorp’. Muzikaal cabaretduo Yentl en de Boer focust op Zeeland, waar beide performers opgroeiden, en de Watersnoodramp. Ze zullen onder meer een nieuw, speciaal voor History in Concert geschreven nummer spelen.

Behalve van muziek kunt u ook genieten van interviews. Oudhistoricus Fik Meijer gaat in gesprek met schrijfster Jet Steinz, die onlangs een boek publiceerde over de 150 opmerkelijkste brieven uit de Nederlandse geschiedenis. Presentator Matthijs van Nieuwkerk praat met Meijer en Steinz over de rol van de vrouw in de Romeinse Oudheid, waarbij de jonge talenten van De Nationale Opera Studio twee aria’s

verzorgen. Een ervan is speciaal gecomponeerd voor History in Concert.

HISTORY IN CONCERT Locatie:

CANONNETWERK Singer-songwriter Lucas Hamming gaat in op het Canonvenster ‘Grachtengordel’ en verdiept zich in zijn wijk, de Jordaan, die rond de vorige eeuwwisseling een onvervalste sloppenwijk was.

History in Concert is een initiatief van het Canonnetwerk, een samenwerkingsverband van musea die de Canon van Nederland belichten. Deze musea presenteren zich voorafgaand aan het programma op de museummarkt met workshops, presentaties en mini-exposities.

TivoliVredenburg, Utrecht Datum: zondag 13 oktober Tijdstip: 13.30-17.00 uur 13.30 uur start museummarkt 15.00 uur start zaalprogramma Tickets: vanaf € 12,50 bestel via historyinconcert.nl

YENTL EN DE BOER Foto: Anne van Zantwijk

B E S T E L N U J E T I C K E T S O P H I S TO RY I N CO N C E R T. N L Ontdek gisteren, begrijp vandaag

9

Na ht van de geSchiedeniS

zij/hij

OVEr GEVAArLijkE VrOUWEN, MANNELijkE VrOUWEN, VrOUWE­ LijkE MANNEN, HOMOSEkSUALiTEiT, TrANSGENDErS, MOEDErSCHAP, ACTiViSME EN NOG VEEL MEEr.

zaterdag 26 okt

boek nu!

RIJKS MUSEUM founder

HoofdSponSoren

DOOR ROB HARTMANS

BESTE BOEKEN Op 27 oktober reikt juryvoorzitter Sybrand Buma de Libris Geschiedenis Prijs uit voor het beste Nederlandse geschie­ denisboek van het afgelopen jaar. De vijf genomineerde titels worden hier, in alfabetische volgorde, besproken door Rob Hartmans.

HET BESTE HISTORISCHE BOEK VAN 2019 1

HELDHAFTIGE DIPLOMAAT

Een van de schokkendste ­foto’s uit de Tweede Wereldoorlog werd in juni 1941 genomen in Kaunas, de toenmalige hoofdstad van Litouwen. We zien een blonde jongeman met in zijn hand een stootijzer, een meer dan anderhalve meter lange stalen staaf waarmee grondwerkers stenen loswrikken. Om hem heen liggen enkele van de 68 Joodse stadsgenoten die hij zojuist heeft doodgeslagen, tijdens een bloedbad dat Litouwse fascisten aanrichtten nog voor de Duitse troepen

de stad zouden ‘bevrijden’ en waarbij 3800 Joden werden afgeslacht.

Dat de Joden in Litouwen niet veilig waren, begreep de Nederlandse consul in Kaunas al in de zomer van 1940, toen als gevolg van het ­MolotovRibbentroppact de Sovjets het land binnenvielen. Jan Zwartendijk was directeur van de ­Philips-fabriek in deze stad en deed het diplomatieke werk erbij. Twee Nederlandse Joden brachten hem op het idee om een nep­visum voor Curaçao uit te schrijven,

waarna men via de S ­ ovjetUnie naar Japan zou kunnen reizen, om van daaruit naar Amerika of Australië uit te wijken. Toen dit gerucht zich verspreidde, meldden zich enkele duizenden mensen, voor wie Zwartendijk allemaal eigenhandig een visum uitschreef. De overgrote meerderheid van hen heeft de oorlog overleefd, al kwamen velen niet verder dan het getto van Sjanghai. Het heldhaftige optreden van Zwarten­dijk en de lotgevallen van de Joden die zo gelukkig waren een visum te bemachtigen, worden door Brokken heel beeldend, maar soms wat al te minutieus beschreven. Niettemin: een indrukwekkend boek.

Jan Brokken De rechtvaardigen. Hoe een Nederlandse consul duizenden Joden redde Atlas Contact 504 p. € 22,99

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

11

2

OOGGETUIGE VAN DE SLAVERNIJ

Roelof van Gelder Dichter in de jungle. John Gabriel Stedman (1744-1797) Atlas Contact 432 p. € 34,99

Vrijwel iedereen kent de ­gravures: de slaaf die is opgehangen aan een haak die door zijn ribbenkast is gestoken, de slavin die gegeseld wordt en de zwarte man die wordt geradbraakt. Het zijn iconische beelden van een gruwelijke episode. Een enkeling weet ­misschien dat ze gegraveerd zijn door de beroemde ­Engelse kunstenaar William Blake. Maar vrijwel niemand weet iets over de ­auteur van het boek waarin ze verschenen, die ook de

oorspronkelijke tekeningen maakte. Dat boek was ­getiteld Narrative of a Five Years’ Expedition, against the Revolted Negroes of Surinam en verscheen in 1796. Het was geschreven door John Gabriel Stedman, een beroepsofficier die ­aanvankelijk diende in de Schotse Brigade, dat onderdeel was van het Staatse ­leger. Nadat hij in Nederland herhaaldelijk in de problemen was gekomen vertrok hij in 1772 naar Suriname, om daar te helpen bij het onderdrukken van opstanden van de marrons – slaven die de plantages waren ontvlucht en vanuit het oerwoud overvallen pleegden.

Hoewel Stedmans boek gretig werd gebruikt door degenen die ijverden voor afschaffing van de ­slavernij, was hij zelf geen verklaarde ­tegenstander van dit stelsel. Hij vond het min of meer vanzelfsprekend, maar was wel oprecht verontwaardigd over de in zijn ogen onmenselijke en zinloze wreedheid van veel slavenhouders. Een prachtige, fijnzinnige biografie van een vergeten, maar bijzondere man.

3

EDELEN IN DE MODDER

Het is absoluut een huzarenstukje dat Bart Van Loo met dit boek levert: de ingewikkelde en in veler ogen nogal stoffige geschiedenis van de hertogen van Bourgondië om­ toveren tot een bestseller, die leest als een trein. Hoewel ­sommige lezers zijn taal­ gebruik misschien wat al te uitbundig en populair vinden, weet Van Loo hoe hij een verhaal moet vertellen.

Figuren als Filips de Stoute, Filips de Goede en Filips de

Schone zie je echt voor je, van de overdadige banketten aan het hof krijg je acuut maagzuur, en tijdens de Slag bij Azincourt (1415) zie je arrogante Franse edelen wegzakken in de modder en bezwijken onder de genadeloze pijlenregen van de ­Engelse boogschutters.

Dit boek spreekt veel lezers aan, maar ondanks zijn ­pretentie dat hij met een heel nieuwe kijk op het ontstaan van de Lage Landen komt, vertelt hij eigenlijk het ­standaardverhaal. Niet alleen begon een oud handboek als L.J. Rogiers Eenheid en scheiding (1952) al bij de Bourgondische hertogen, ook zijn nadruk op dynastieke geschiedenis is in feite ouderwets. Centraal staat een kleine elite, terwijl ­moderne inzichten uit de ­sociale, economische, ­cultuur- en mentaliteits­ geschiedenis zo goed als geen rol spelen.

Bart Van Loo De Bourgondiërs. Aartsvaders van de Lage Landen De Bezige Bij 607 p. € 34,99

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS De Libris Geschiedenis Prijs is een jaarlijkse prijs voor het beste geschiedenisboek in Nederland. De prijs is een initiatief van Historisch Nieuwsblad, Libris, het Nederlands Openluchtmuseum, de VPRO, het Rijksmuseum en de Volkskrant. Dit is het dertiende jaar dat de prijs – een bedrag van € 20.000,– wordt uitgereikt. Dat gebeurt door juryvoorzitter Sybrand Buma op 27 oktober 2019 in een speciale live-uitzending van het radioprogramma OVT.

12

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

4

GEEN WILLOOS SLACHTOFFER

De schilderes Gisèle van Waterschoot van der Gracht (1912-2013) was de dochter van een Amsterdamse patriciër en een Oostenrijkse barones.

Via Adriaan Roland Holst, met wie ze een kortstondige relatie had, leerde ze in het begin van de oorlog de Duitse dichter Wolfgang Frommel kennen.

Deze was een adept van de dichter Stefan George (18681933), die een esoterische

5

cultus had gesticht waarin een heel specifieke interpretatie van de cultuur van het Avondland, antidemocratische denkbeelden en de verering van beeldschone knapen centraal stonden. Een flink deel van deze biografie is gewijd aan de leefgemeenschap die Frommel stichtte en die door Gisèle werd gefaciliteerd. In deze club ging een volstrekt ­humorloze, misogyne, elitaire

schoonheidscultus hand in hand met seksueel misbruik en geestelijke mishandeling.

Gelukkig besteedt Mooij ook voldoende aandacht aan het kunstenaarschap van Gisèle, haar relatie met de Amsterdamse burgemeester Arnold d’Ailly, en de vele wijzen waarop zij steeds van haar ­leven een sprookje probeerde te maken. Het wegkijken van de kwalijke praktijken van Frommel, die schaamteloos van haar profiteerde terwijl hij haar als vrouw verachtte, hoorde daar ook bij. Haar biografe portretteert haar niet als willoos slachtoffer van

Annet Mooij De eeuw van Gisèle. Mythe en werkelijkheid van een kunstenares De Bezige Bij 480 p. € 36,99

Frommel, maar maakt duidelijk dat ze hem en zijn kompanen nodig had om haar ­eigen mythe te creëren.

REVOLUTIONAIRE KUNSTENAARS

Aan het begin van de twintigste eeuw voltrokken zich in Rusland twee revoluties.

In 1917 kwam de tsaar ten val en grepen uiteindelijk de communisten de macht, die het land radicaal en totaal transformeerden. In de kunst

Sjeng Schijen De avant-gardisten. De Russische Revo­lutie in de kunst, 1917-1935 Prometheus 592 p. € 37,50

was echter al langer een revolutie aan de gang.

Beeldend kunstenaars als ­Malevitsj, Tatlin, Kandinsky, Rodsjenko en Lissitsky, dichters als Majakovski, Charms en Chlebnikov, en een theatermaker als Meyerhold zetten de artistieke wereld op zijn kop en trokken de aandacht met u ­ ltraradicale uitspraken en provocaties.

Dit was niet louter aandachttrekkerij, want deze als ‘futuristen’ aangeduide kunstenaars introduceerden wel degelijk volstrekt nieuwe artistieke uitingsvormen, zoals de performance, conceptuele kunst, abstracte schilderijen en installaties. Vóór de Russische Revolutie waren zij randfiguren geweest, maar binnen enkele maanden na de communistische machtsovername werd een flink

aantal van hen benoemd als belang­rijke ­bestuurders in de culturele sector. Zo ontstond de mythe dat de Russische communisten aanvankelijk ook in cultureel opzicht heel vooruitstrevend waren ­geweest, en dat al die avant-gardistische kunstenaars pas in de problemen kwamen na de dood van Lenin en het aan de macht komen van Stalin.

Sjeng Schijnen prikt deze mythe overtuigend door en laat zien dat het voornamelijk om wederzijds opportunisme ging. De meeste ­gevestigde kunstenaars wilden niets met het regime te maken hebben, en veel avantgardisten lieten zich aanvankelijk maar al te graag voor het karretje van de communisten spannen. Voor velen van hen liep dat niet goed af.

FESTIVAL Jurylid en Volkskrant-journalist Martin Sommer interviewt de vijf kandidaten op het Geschiedenis Festival van Historisch Nieuwsblad. Dit vindt plaats op zaterdag 5 oktober in de Philharmonie in Haarlem. Kijk op geschiedenisfestival.nl of op p. 43 van dit magazine.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

13

DOOR ELS KLOEK

THEMA ESSAY

‘MAN OF WIJF’ Historica Els Kloek bestormde in de jaren zeventig met andere jonge vrouwen de geschiedwetenschap. Oudere feministen keken hoofdschuddend toe. Veertig jaar later vraagt Kloek zich af of de kloof tussen haar en de angry young women van vandaag niet net zo groot is.

W

ie hij zij, man of wijf, dat is de titel van het proefschrift dat ik op 15 juni 1990 verdedigde in de aula van de Universiteit van Amsterdam. Deze titel ontleende ik aan de keurboeken (door het stadsbestuur uitgegeven verordeningen) van de Leidse textielnijverheid, die ik in mijn zoektocht naar patronen van vrouwenarbeid in de late Middeleeuwen had bestudeerd.

Het was een uitdrukking die ik bij sommige bepalingen was tegengekomen. Kennelijk waren de opstellers bang dat vrouwen in de branche zich achter hun vrouw-zijn zouden verschuilen. Daarom vonden de keurmeesters het nodig om bij sommige verordeningen te vermelden dat ze golden voor iedereen die actief was in de branche, wie hij ook was, man of vrouw (‘wie hij zij, man of wijf’).

Mijn conclusie was uiteraard dat vrouwen wel degelijk actief bij de productie van en handel in het Leidse laken betrokken waren geweest, ook al waren hun sporen in het bronnenmateriaal vaak nauwelijks te vinden.

En ik gebruikte de uitdrukking als titel, omdat hij zo mooi aansloot bij wat begin jaren negentig naar mijn idee de kernopdracht was van vrouwenhistorisch onderzoek: systematisch en consequent op zoek gaan naar verhoudingen tussen de seksen, in alle mogelijke tijdvakken en op alle mogelijke terreinen van de samenleving.

We zijn nu bijna dertig jaar verder, en vanwege het thema van de Maand van de

14

‘Straks willen ze ook nog olifanten­ geschiedenis,’ zei een docent

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Geschiedenis moest ik weer denken aan de titel van mijn dissertatie. ‘Zij/hij’ lijkt wel een verkorte versie van ‘wie hij zij, man of wijf’.

Met nadruk zeg ik ‘lijkt’, want het denken in de dichotomie man-vrouw is tegenwoordig achterhaald – om niet te zeggen: in diskrediet geraakt – en het vak ‘vrouwengeschiedenis’ heeft zich intussen ontwikkeld tot ‘gender­geschiedenis’. Gender duidt vandaag de dag op oneindig veel meer dan een simpele tweedeling tussen mannen en vrouwen. Men spreekt liever van LHBTQ (een afkortingenreeks die ongetwijfeld nog zal groeien) en gebruikt een vakjargon met als sleutelwoorden ‘diversiteit’, ‘inclusie’ en ‘intersectionaliteit’. Zo gaat dat met voortschrijdend inzicht.

Toen mijn studiegenoten en ik als angry young women van het Vrouwenoverleg Geschiedenis rond 1975 aandacht vroegen voor vrouwen en sekse in de studie, werden we nog weggehoond – ‘Straks willen ze ook nog olifantengeschiedenis,’ zei een van de docenten in een openbare vergadering. Een dergelijke reactie zou tegenwoordig meteen worden voorgelegd aan een van de officers of diversity die de UvA in dienst heeft om te waken over het diversiteitsbeleid dat de universiteit voorstaat. De betreffende docent zou op z’n minst een publieke berisping krijgen, vermoed ik, en misschien wel worden geschorst. Destijds werd er alleen maar gegniffeld.

STROEVE ONTMOETINGEN Maar ik wil het hier níét hebben over de scepsis van onze docenten. Wél over die van onze feministische voorgangsters van toen.

De vrouwen uit de ‘oude’ vrouwenbeweging hadden in 1935 het Internationaal Archief van de Vrouwenbeweging (IAV) opgericht en meegewerkt aan het handboek Van

LAKENSPINNERS Schilderij door Isaac van Swanenburg, ca. 1594-1596. Afbeelding:

moeder op dochter (1948). Wij stonden op hun schouders, dat wisten wij ook wel. Toch herinner ik me vooral een soort wantrouwen van hun kant. Waarschijnlijk hadden ze zelf te veel teleurstellingen te verwerken gekregen om enthousiast te raken over wat wij aan de universiteit wilden bereiken. We hadden een paar ontmoetingen, maar tot een samenwerking tussen de generaties kwam het niet. Hoofdschuddend luisterden de dames-op-leeftijd, in keurige mantelpakken en op gaatjesschoenen, naar onze torenhoge ambities over de wetenschappelijke aanpak van nieuwe disciplines als ‘vrouwengeschiedenis’ en ‘vrouwenstudies’. Luisterden ze eigenlijk wel?

Ook spraken we met de beroemde historica Annie Romein-Verschoor (18951978), die ons wat goedbedoelde adviezen gaf waar ik me helemaal niets meer van herinner – ze zat op een andere golflengte, vermoed ik. Willemijn Posthumus-van der Goot (1897-1989), toch een soort godmother van de vrouwengeschiedenis, was wel geïnteresseerd in al die praatgroepen en zelfverdedigingscursussen. Maar zelf had ze zulke dingen nooit nodig gehad, omdat zij van goede komaf was geweest, en dan had je

Museum De Lakenhal, Leiden

1001 VROUWEN In 2013 verscheen 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Dit naslagwerk is gebaseerd op het Digitaal Vrouwenlexicon, waarvan Els Kloek de hoofdredacteur is. Het werd in 2016 door de lezers van Historisch Nieuwsblad uitgeroepen tot beste geschiedenisboek aller tijden. In 2018 kwam er een vervolg: 1001 Vrouwen in de 20ste eeuw.

een streepje voor, ook als vrouw. Nee, ik geloof niet dat we een echte klik hadden met onze voorgangsters. Met de historica Nelly Schilstra (1910-1997), die in 1940 was gepromoveerd op de geschiedenis van vrouwenarbeid en die we állemaal kenden omdat haar proefschrift in 1976 was heruitgegeven, hebben we zelfs nooit contact gehad – aan haar uitgever had ze laten weten daar geen prijs op te stellen.

De herinnering aan de stroeve ontmoetingen met de vrouwen van een generatie vóór ons kwam denk ik naar boven, omdat ikzelf nu de leeftijd aan het bereiken ben die zij toen hadden. Is de kloof tussen mij en de angry young women van nu intussen niet net zo groot, vraag ik me af. Ik hoop uiteraard dat het niet zo is, maar weet dat niet zeker.

Neem de Bovengrondse, een activistisch ‘platform voor instapfeminisme’, opgericht door jonge creatievelingen, dat onder meer eist dat er meer straten naar vrouwen worden vernoemd. Ik steun die actie van harte. Maar toen ik zag dat ze het straatnaambordje van de Walburgstraat hadden overgeplakt met een vrouwennaam, moest ook ik een beetje met mijn hoofd schudden: weten ze dan niet dat Walburgis een vrouw was?

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

15

Een veelzeggender voorbeeld van de generatiekloof die ik soms voel, was toen een masterstudente genderstudies me tijdens haar stage bij het project Vrouwenlexicon/1001 vrouwen liet weten dat het toch eigenlijk zwaar achterhaald is om onderzoek te doen naar vrouwenlevens en vrouwen te biograferen als vrouw. Bij genderstudies had ze juist geleerd dat het gaat om het agenderen van veranderingen in de sociale en culturele verhoudingen van onze postkoloniale samenleving, en dat je je daarbij altijd bewust moet zijn van de verwevenheid van gender met andere identiteitsbepalende factoren, zoals klasse, kleur, leeftijd, seksuele voorkeur et cetera.

IDENTITEITSPOLITIEK Ze zette me aan het denken. Uiteraard weet ik ook wel dat identiteit uit enorm veel meer bestaat dan het man- of vrouw-zijn en dat er heel veel onderdrukkingsmechanismes zijn.

Maar mij gaat het niet zozeer om identiteitspolitiek als wel om de wetenschap. In mijn geval: de geschiedwetenschap. Toen ik begon als ‘vrouwenhistorica’, vatte ik het vak ‘vrouwengeschiedenis’ op als inhaalmanoeuvre en kritiek bínnen die geschiedwetenschap. Historici, zo schreef ik in mijn proefschrift, moesten sekse gaan gebruiken als onmisbaar instrument bij hun onderzoek.

Dan zouden eindelijk ook de vrouwen in ons geschiedbeeld zichtbaar worden (dat was de inhaalmanoeuvre) en zouden seksistische patronen en vooroordelen in de gevestigde geschiedschrijving worden doorbroken (dat was de kritiek).

Met mijn Vrouwenlexicon heb ik vrouwen uit het verleden hun recht op individualiteit willen geven omdat ik me eraan stoorde dat vrouwen altijd maar als een groep worden gezien, terwijl ze dat niet zijn. En natuurlijk heb ik ook geaarzeld toen ik besloot vrouwen apart te zetten, maar ik zag dat als de enige manier om hun eeuwenoude onzichtbaarheid te doorbreken. Ik was ervan overtuigd dat deze inhaalmanoeuvre nodig was – je moet toch ergens beginnen. Dus: het was een feministische daad om dit lexicon te maken, maar de inhoud ervan moest juist zo zakelijk en feitelijk mogelijk zijn – het is immers een naslagwerk.

Dit uitgangspunt van ons staat haaks op wat ik lees bij de omschrijving van het (Engelstalige) masterprogramma gender­ studies: ‘After completing this one-year

16

INSTAPFEMINISME Een activist van De Bovengrondse herdoopt de Arnhemse Walburgstraat in Suze Groeneweg, 7 augustus 2018. Foto: Hilde Segond von Banchet

Natuurlijk heb ik geaarzeld om vrouwen apart te zetten

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

programme, you will be able to develop sustainable perspectives for future research and action, and have the motivation and knowledge to implement these perspectives in emancipation policies, diversity management, social and cultural initiatives, and political activism.’ Dat is niet alleen een – letterlijk en figuurlijk – andere taal dan ik hanteer, maar ook een andere doelstelling van de wetenschapsbeoefening.

Wat al die generaties feministen wél met elkaar delen is hun feministische drive. Daar is mijns inziens niets mis mee. En hoeveel hebben we niet bereikt! Maar we moeten ons ervan bewust zijn dat het gevaar van ideologische prediking altijd op de loer ligt. Wetenschapsbeoefening gaat niet om het bewijzen van je ideologische of morele gelijk, maar om zinvolle vragen stellen (waarop we het antwoord niet weten) en manieren zoeken om de mensheid beter te begrijpen. Wetenschap hoort gestuurd te worden door een oprechte, onbevangen nieuwsgierigheid. Dat geldt ook voor onderzoek naar vrouwen en patronen van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Als overtuigingen en actieprogramma’s prevaleren, beoefenen we geen wetenschap, maar politiek.

En als ik met dit standpunt een representant van een vorige generatie ben: het zij zo.

Els Kloek is historica.

VOLG EEN VAN DE SPECIALE THEMAROUTES DOOR HET PROGRAMMA VAN DE MAAND

ROUTE DOE MEE!

VERLANGEN NAAR BLONDE MIENTJE Wie was toch die prachtige blonde vrouw die op de muur van het Reduit getekend is?

Dwaal door het Fort bij Vechten en leer over de mobilisatie tijdens WO1, de verveling en het gemis van thuis. Bunnik Waterlinie­ museum, 1 t/m 31 oktober 11.30, 13.45 en 15.15 uur maandvandegeschiedenis.nl/ blondemientje

WANDERLUST Trek je wandelschoenen aan en dompel je onder in de geschiedenis van Breda. Onder leiding van deskundige gidsen dwaal je door de stad en maak je kennis met Maria van Antwerpen. Breda diverse locaties, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ mariavan­antwerpen

SCHIP AHOY Maak een unieke vaartocht door het Ilperveld, waarbij je alles leert over de rol van de vrouw te land en te water in Landsmeer.

Landsmeer Oudheidkundige vereniging Landsmeer en Landschap Noord-Holland, 13 en 20 oktober maandvandegeschiedenis. nl/vaartocht

BROUWEN VOOR VROUWEN Bier brouwen alleen voor mannen? Nee hoor! In het Oertijdpark leren vrouwen bier brouwen onder het genot van diverse pilsjes.

Proost! Borger Hunebedcentrum, 17 en

VISSERSTRUIEN De vissersvrouw breide hem, de visser droeg hem: de visserstrui. In een masterclass leer je alles over de verschillende patronen en ontwerp en brei je je eigen variant. Amster-

24 oktober 14.00-16.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/bierbrouwen

MOEDERREEKS Vrouwen krijgen een naam en een gezicht tijdens een open dag, expositie, lezing en workshops over stamboomonderzoek naar de moederreeks. Tiel Regionaal Archief

23 ok­tober 14.30-16.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/vrouwenkleren

dam Klederdrachtmuseum, 12 en 26 oktober vanaf 10.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/visserstruien

Rivierenland, 11, 16 en 23 oktober maandvandegeschiedenis.nl/moederreeks

FEMINISTISCH PAMFLET Waarvoor ga jij de barricaden op? Maak je eigen feministisch pamflet en druk jouw statement op een T-shirt of tas met Zaans linoleum of een andere druktechniek. Weet je niet welk statement je moet drukken? Laat je dan vooraf inspireren tijdens een lezing over Dora van de Hoeven en de Zaanse arbeidsters.

Zaandam Zaans Museum, 13 oktober 14.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/pamflet

COLLEGE IN DE KROEG Drinken en leren op drie locaties in Zutphen.

KLEREN MAKEN DE VROUW Modefanaten opgelet! Heb jij altijd al historische vrouwenkleding willen bekijken, aanraken, ruiken en passen? Grijp dan je kans tijdens een interactieve lezing voor jong en oud. Ter Aar Bibliotheek Rijn en Venen,

JAGEN OF PLUKKEN Overleef jij met je kind een dag in de prehistorie? Ga de uitdaging aan en verzorg een wildgeplukte maaltijd die ook nog lekker en gevarieerd is. Borger Hunebedcentrum, 24 oktober 11.00-13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/wildplukken

CRIMINELE PUBQUIZ Weet jij alles over misdaad, straf en mannen en vrouwen in de gevangenis? Troef je tegenstanders dan af tijdens de Criminele Pubquiz. Veenhuizen Gevangenismuseum Veenhuizen, 26 oktober 20.00-23.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/criminelepubquiz

DRINK EN LEER Onder het genot van een drankje kun je in Zutphen op drie verschillende locaties een kroegcollege bijwonen.

De deelnemende locaties en sprekers blijven nog even geheim, maar het is interessant voor haar én hem! Zutphen diverse locaties, 3 oktober 19.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/kroegcollegetocht

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

17

in perspectief

Topstukken

Tentoonstelling

22 maart 2019 t/m 5 januari 2020 Van Plakkaat van Verlatinge tot Abdicatie

DOOR EVELINE VAN RIJSWIJK

VROUW IN DE

POLITIEK

DE PREMIÈRE DIE ER NIET KWAM Marga Klompé had in 1967 zomaar de eerste vrouwelijke minister-president van Nederland kunnen worden. Maar in het dagboek dat ze tijdens de formatie bijhield, zag ze de bui al hangen: ‘De situatie is er psychologisch niet rijp voor.’

‘A

ch, dat was natuurlijk maar een krantenverhaal,’ antwoordde Marga Klompé diplomatiek toen ze in 1967 tijdens een radio-interview de vraag kreeg of zij de nieuwe premier van Nederland zou worden. De journalist vroeg zich daarbij hardop af of hij Klompé dan ‘première’ zou mogen noemen, meteen ook verwijzend naar de primeur die het zou zijn als zij de eerste vrouwelijke premier zou worden. Klompé vond het een mooie taalvondst en antwoordde lachend: ‘Nou dat première, dat vind ik

Ze kan op alle terreinen meepraten

PARTIJGENOTEN Klompé en Luns in de Kamer, 28 april 1965. Foto: Nationaal Archief/Eric Koch

helemaal mooi [...] Ja, het is een primeur.’

Maar van een ‘première’ en primeur zou het in 1967 niet komen, want niet Marga Klompé, maar partijgenoot Piet de Jong werd dat jaar premier.

Toch was de suggestie dat Klompé premier zou worden niet zomaar een krantenverzinsel. Haar naam werd wel degelijk genoemd tijdens de formatie van 1967. Op 15 februari 1967 – Mark Rutte was een dag ervoor geboren – bleek dat de Katholieke Volkspartij en de Partij van de Arbeid tijdens de Tweede Kamerverkiezingen het grootste verlies sinds hun oprichting hadden geleden. Klompés KVP verloor acht zetels. De drie confessionele partijen KVP, ARP en CHU verloren hun meerderheid.

Vanuit de linkervleugel van de KVP-fractie werd oud-minister Klompé benaderd met de vraag of zij niet formateur en premier zou willen worden. De verwachting was dat juist Klompé in staat zou zijn om een coalitie met zowel de PvdA als de ARP te realiseren, in plaats van een rechtse coalitie. Ook Norbert Schmelzer droeg niet alleen Piet de Jong voor als mogelijke premier, maar noemde ook Marga Klompé in zijn gesprek met informateur Jelle Zijlstra (ARP).

STRENG VOOR ZICHZELF Geconfronteerd met deze voordracht had Klompé enkele bezwaren. In het formatiedagboek dat ze bijhield, schreef ze dat ze geen financieel-economisch expert was, ‘hetgeen ik in de gegeven omstandigheden wel noodzakelijk acht’. En – niet onbelangrijk – ze stelde dat ‘de situatie psychologisch niet rijp is om een vrouw tot minister-president te maken’.

Wat betreft het eerste bezwaar – het gebrek aan financiële expertise – was Ontdek gisteren, begrijp vandaag

19

Margaretha Albertina Maria (Marga) Klompé wordt in 1912 geboren in Arnhem. Ze studeert scheikunde aan de Universiteit Utrecht en promoveert in 1941 in de wis- en natuurkunde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is ze actief in het verzet. Na de bevrijding gaat ze de politiek in en wordt ze lid van de Katholieke Volkspartij. Vanaf 1948 zit ze namens die partij in de Tweede Kamer. Acht jaar later wordt ze de eerste vrouwelijke minister in het kabinet-Drees III met als portefeuille Maatschappelijk Werk. In 1963 keert ze terug in de Tweede Kamer, om twee jaar later weer minister te worden in het kabinet van Jelle Zijlstra, met als portefeuille Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Deze functie bekleedt ze ook in het kabinet-De Jong. Klompé verlaat in 1971 de actieve politiek en wordt benoemd tot minister van Staat. Dat blijft ze tot haar dood in 1986. Duidelijk is dat Klompé de weg bereid heeft voor de vrouwelijke ministers na haar. Ze zegt daar achteraf zelf over: ‘Langzaam zijn de mannen eraan gewend geraakt met vrouwen samen te werken. Het heeft zeker effect gehad.’

MINISTER In 1958. Foto: Spaarnestad/Hans Blansjaar

Klompé te streng voor zichzelf. In de zeven jaar dat zij minister van Maatschappelijk Werk was, had ze ruimschoots bewezen op alle terreinen mee te kunnen praten. Dat kwam ongetwijfeld door haar gewoonte om – anders dan de meeste andere ministers – álle kabinetsstukken te lezen. Soms wekte dit ergernis op bij haar collega-ministers. Joseph Luns, minister van Buitenlandse Zaken, noemde Klompé ‘Onze-Lieve-Vrouwe van Eeuwigdurende Bijstand’, niet alleen omdat ze de Bijstandswet had ingevoerd, maar ook omdat ze hem en collega-ministers gevraagd en ongevraagd van advies voorzag. De mannen op het Binnenhof moesten duidelijk nog wennen aan zo’n mondige vrouw.

Nu was Klompé niet alleen streng voor zichzelf, maar ook voor de andere kandidaten.

Dat Piet de Jong uit de bus zou rollen als premier, zag Klompé niet zitten. Ze vond hem weliswaar een goede minister, maar ook hij was financieel-economisch niet voldoende onderlegd. Klompé verwachtte dat De Jong door de mand zou vallen als hij zou moeten reageren op scherpe en intelligente economische interrupties van bijvoorbeeld Den Uyl. Wie De Jong en Klompé met elkaar vergelijkt, ziet meteen dat Klompé op papier de betere kandidaat was. Marga Klompé wist meer van financiën dan Piet de Jong, en qua politieke en bestuurlijke ervaring was ze hem

20

Drees en Juliana vonden haar ‘te licht’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

absoluut de baas. Maar al had Klompé nóg meer ervaring en kwaliteiten gehad, in de politiek gelden nu eenmaal speciale wetten bij het selecteren van kandidaten, en als vrouw stond Klompé per definitie een flink aantal punten achter op haar mannelijke tegenstrevers.

Haar tweede bezwaar, dat de situatie er ‘psychologisch niet rijp voor was’, was dan ook een terechte constatering. Sinds Suze Groeneweg in 1918 als eerste vrouw haar entree gemaakt had in de Tweede Kamer was het aantal vrouwen op het Binnenhof weliswaar iets toegenomen, maar hard ging het niet. Eind jaren zestig was slechts 10 procent van de Kamerleden vrouw. En hoewel de eerste vrouwelijke staatssecretarissen en vrouwelijke ministers inmiddels waren benoemd, was de stap naar een vrouwelijke premier duidelijk nog een brug te ver.

Vrouwen zouden in de politiek nog lang zwaar in de minderheid zijn en ook anders beoordeeld worden dan mannelijke politici.

Nederland was overigens niet het enige land dat ‘psychologisch’ niet rijp was voor een vrouwelijke premier. Er was in 1967 slechts één vrouwelijke premier aan de macht: Indira Gandhi. Zij was het jaar ervoor gekozen als tweede vrouwelijke staatshoofd ooit, nadat in 1960 Sirimavo Bandaranaike premier geworden was van Sri Lanka. Was Klompé in

1967 premier geworden, dan was ze de derde vrouwelijke premier ter wereld geweest. Nu ging die eer in 1969 naar Golda Meir.

VROUWELIJKE INBRENG Klompé werd in 1967 weliswaar geen premier, maar wel minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk in het kabinet van KVP, VVD, ARP en CHU. En dat terwijl ze tegen Piet de Jong gezegd had dat ze niet tot zijn kabinet wilde toetreden.

Na aandringen van De Jong – hij wilde Klompé overigens niet per se vanwege haar kwaliteiten, maar vond een ‘vrouwelijke inbreng’ belangrijk – trad ze toch toe tot het kabinet. Haar ministerspost was weliswaar uitgebreid met Cultuur en Recreatie, maar opnieuw kreeg Klompé geen zwaarder ministerie toegewezen. Eerder in het formatieproces had Louis Beel haar de ministerspost van Sociale Zaken en Volks­ gezondheid willen geven. Maar Klompé voorzag hierbij problemen juist omdat ze een vrouw was. Haar reactie: ‘Ik geloof niet dat de vakverenigingen een vrouw als onderhandelingspartner zouden willen beschouwen.’

Daar had Klompé misschien wel gelijk in – net zoals in haar mening dat de tijd ‘psychologisch niet rijp’ was voor een vrouwelijke premier. Toch roept het de vraag op of niet juist Klompé grotere carrièrestappen had kunnen maken.

VROUWEN MET MACHT Samen met prinses Beatrix bij de Olympische Winterspelen in Grenoble, 11 februari 1968. Foto: Spaarnestad/Dick Coersen

GOEDE DOEL Minister Klompé koopt een knijpbeursje van het Wereld Natuur Fonds ten behoeve van de fauna op de Galapagoseilanden.

Foto: Nationaal Archief/ Eric Koch

Duidelijk is dat Klompés vrouw-zijn er gedurende haar hele carrière voor zorgde dat zij niet die functies heeft kunnen vervullen waar ze gezien haar politieke capaciteiten meer dan geschikt voor was geweest.

Toen KVP-fractievoorzitter Carl Romme haar in 1952 had voorgedragen als minister van Buitenlandse Zaken, kwam er meteen tegenwerking – zowel van linkse als van koninklijke zijde. Willem Drees en koningin Juliana zagen Klompé ondanks haar buitenlandervaring niet zitten als minister, omdat ze haar ‘te licht’ vonden. Ook werd Klompés neiging om overal haar mening over te geven met argwaan bekeken.

Eigenschappen die bij een mannelijke politicus tot aanbeveling strekten, waren bij een vrouw toch enigszins verdacht.

Toch had Klompé ook een streepje voor ten opzichte van andere vrouwelijke kandidaten in die tijd. Ze had bijvoorbeeld een erg goede verstandhouding met Romme, waardoor ze in 1956 als eerste vrouw minister werd. En dat terwijl Romme nu niet bepaald ’s lands meest verlichte geest was als het aankwam op vrouwenemancipatie. Maar Klompé was een acceptabele kandidaat, niet alleen omdat ze relevante werkervaring had, maar ook omdat ze ongehuwd was – geen onbelangrijk detail als je namens de KVP een politieke functie wilde vervullen. Een derde reden die wellicht haar succes verklaarde, was dat ze zich niet positioneerde als een voorvechtster van vrouwenrechten. Klompé deed mee met de mannen en handhaafde zich omdat ze het spel speelde zoals het nu eenmaal gespeeld werd. En binnen die bijzondere bandbreedte had er misschien dus toch wel wat meer in gezeten dan Klompé zelf dacht.

Eveline van Rijswijk is historicus en theatermaker. Ze speelde de onewomanshow De Première, over 100 jaar vrouwen op het Binnenhof.

Klompé voorzag problemen omdat ze een vrouw was

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

21

Eigenzinnig G dienstbaar Zondag 20 oktober zendt VPRO’s OVT uit vanuit het voormalige Grauwzustersklooster, nu Natuurhistorisch Museum, in Maastricht.

Het voormalig klooster en gasthuis CalvariĂŤnberg aldaar werd gesticht door Elisabeth Strouven. door maarten van bracht

rauwzusters werden zo genoemd vanwege de kleur van hun habijt: grijs. Het was een kloosterorde van hospitaalzusters die in de veertiende eeuw in Diest, Vlaanderen werd gesticht. De zusters hadden de riskante taak lijders aan de pest te verplegen en af te leggen, op het gevaar af ook zelf besmet te raken. In 1664 sprongen tijdens een pestepidemie zusters uit het Grauwzustersklooster in Hasselt bij in Maastricht, waardoor daar uiteindelijk een dependance ontstond. De zusters bleven werkzaam in de verpleging totdat de Franse bezetters 1n 1795 alle kloosters ophieven. De grauwzusters in Maastricht hadden daar een voorloper in de

Klooster-gasthuis Calvariënberg door Philippe van Gulpen, 1849

persoon van Elisabeth Strouven (16001661), die haar leven wijdde aan de zieke en arme medemens. Deze schoenmakersdochter wilde niet in de zaak, niet trouwen noch in het klooster, maar zou uiteindelijk toch een klooster-gasthuis stichten. Blijven religieuzen doorgaans anoniem omdat ze een leven leiden van contemplatie en altruïsme, over Elisabeth Strouven zijn de nodige levensfeiten bekend omdat zij, hoogst uitzonderlijk voor een vrouw in die tijd, een autobiografie schreef – die overigens nooit is gepubliceerd. Ze bezocht een kloosterschool, kreeg daarna les van een lekenzuster, leerde Frans in Luik en was kindermeisje bij een weduwnaar. Een-

maal zelfstandig wonend, gaf ze naailessen en begon ze samen met andere vrouwen een kostschooltje. Ze hield zich bezig met meditatie en gebed en trad toe tot de voor leken bestemde Derde orde van de franciscanen. Op Goede Vrijdag 1628 begon ze met nog vijf ongehuwde vrouwen, onder wie de burgemeestersdochter, op de Kommel in Maastricht een gemeenschap die ze, geïnspireerd door het lijden van Christus, Calvariënberg noemde.

Dat was bijzonder, want deze vrouwen kozen naast gebed en devotie ook voor het verplegen van zieken, en daarmee voor een onzeker bestaan zonder veel inkomsten. Maar ze volgden geen kloosterregel en legden geen gelofte af, omdat de vrouwenkloosters in die tijd niet op die combinatie van clausuur en actieve charitas waren ingesteld. Strouven en haar medezusters verpleegden namelijk pestlijders en andere zieken, zelfs krijgsgevangenen uit het Spaanse leger. In haar autobiografie beschrijft ze ook uitvoerig hoe ze anderen, ook mannen, geestelijk bijstand verleende en leiding gaf, wat voor vrouwen in de katholieke kerk destijds ongepast werd gevonden.

Strouven probeerde haar leven lang bij de kerkelijke autoriteiten goedkeuring te krijgen voor haar stichting.

Vlak voor haar dood in 1661 werd als-

Elisabeth Strouven

nog bepaald dat Calvariënberg een klooster werd, met clausuur én gasthuis. In haar autobiografie, die ze tot 1649 bijhield, beschrijft ze haar leven tot 1633, toen ze haar biechtvader aan de pest verloor. Een jaar eerder was Maastricht veroverd door stadhouder Frederik Hendrik en kwamen de katholieken er zwaar in de verdrukking.

In 1963 richtte het Burgerlijk Armbestuur van Maastricht de Stichting Elisabeth Strouven op, met als doelstelling het bijstaan van organisaties en instellingen in de sociale sector. De stichting beheert een vermogen van ruim tien miljoen euro.

OVT op locatie In de Maand van de Geschiedenis zendt VPRO’s geschiedenisprogramma OVT (zondag, NPO Radio 1, 10.00-12.00 uur) vijf keer live uit vanaf historierijke plekken in den lande.

29 september Nederlands

27 oktober De Brakke Grond in Am-

Openluchtmuseum Arnhem

sterdam. Hier vindt de uitreiking

6 oktober Zuiderzeemuseum

plaats van de Libris Geschiede-

Enkhuizen

nisprijs

13 oktober uitzendlocatie nog niet bekend 20 oktober Natuurhistorisch Museum Maastricht (voorheen

Publiek is steeds welkom.

Grauwzustersklooster)

Aanmelden: ovtlive@vpro.nl

Gleb Pavlovski, voormalig spindoctor van Poetin

VPRO Europa in Tien jaar na In Europa, de 35-delige televisieserie gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Geert Mak, komt de VPRO met een vervolg: In Europa nu. door hugo hoes

I

n Europa nu begint waar de vorige serie eindigde, in 1999. Niet chro­ nologisch, maar aan de hand van thema’s wordt in In Europa nu, onder­ titel De geschiedenis op heterdaad betrapt, de staat van ons continent ge­ schetst en geanalyseerd. Dat gebeurt door uit te zoomen, verbanden te leg­ gen en historische context te bieden aan hedendaags fenomenen. Onder­ werpen die aan bod komen lopen uit­ een van brexit tot MeToo, en Poetin is een thema op zich. 9/11 vormt de aan­ leiding voor een aflevering over ter­ reurdaden die vóór 11 september

2001 in Frankrijk werden gepleegd.

In 1995 werd het vredesverdrag onder­ tekend waarmee een eind kwam aan de oorlogen in voormalig Joegoslavië.

Toch zijn daar op veel plaatsen nog oorlogscriminelen aan de macht, ter­ wijl iedereen zwijgt over de geschiede­ nis. Die moet nog worden geschreven.

Nostalgie is de rode draad in een uit­ zending over Oost­Europa, waarin de jarenlang mishandelde dansende be­ ren worden vergeleken met Poolse oud­mijnwerkers. Vergezocht?

Ja, tenzij je inziet dat zowel beren als mijnwerkers moeite hebben met

de nieuw verworven vrijheden.

De bankencrisis ten slotte deed IJsland bijna de das om. Hoe kon dat zo sta­ biel geachte land de rest van Europa financieel naar de rand van het ravijn duwen?

Naast twintig afleveringen op televisie zijn er ook In Europa nu­lespakketten ontwikkeld voor middelbare scholen in Nederland én de rest van Europa.

In Europa nu

> vanaf zondag 22 december, NPO 2

Hij, zij en ertussenin I

n de documentaire Man Made onderzoekt Sunny Bergman de maatschappelijke ideeën over mannelijkheid. Durven mannen kwetsbare emoties als angst en verdriet te laten zien aan de buitenwereld? Of kiezen ze liever de veilige weg, als stoïcijnse kerels die harde grappen maken? Traditionele hokjesdenkers én mensen die het juist liever anders zien komen aan bod.

‘Niet gespierd?

Stuur me niks!’ Ook in de gayscene zijn er verstikkende ideeën over mannelijkheid. Waar je misschien meer vrijheid zou verwachten, wordt de ultieme homo vaak gezien als afgetraind en allesbehalve vrouwelijk. Tofik Dibi en Willem Timmers onderzoeken in Acting Straight welke gevolgen dit beeld heeft voor homo’s die hier niet aan voldoen.

Homo’s met feminiene trekjes worden ook wel ‘nichten’ genoemd – een woord dat centraal staat in Nicolaas Veuls documentaire Pisnicht: The Movie. Waarom wordt er zo makkelijk met homograppen en -scheldwoorden gegooid en hoe tolerant is Nederland op het gebied van homoseksualiteit?

Man en vrouw, we kennen ze verschillende eigenschappen toe en plaatsen ze in hokjes.

Veel mensen kunnen zich hier niet in vinden.

De VPRO laat zien wie en wat buiten de klassieke ‘hij’ en ‘zij’ valt. door anna schouten

De Hokjesman had in 2016 een af-

levering over lesbiennes. Zij zijn onderbelicht in de media, en dat werkt een stereotyperend beeld in de hand van vrouwen met korte kapsels die op voetbal zitten – nogal kort door de bocht. Neem een kijkje in deze uiteenlopende wereld: van lesbiennes die dansend op gayevenementen staan tot lesbiennes die daar niets aan vinden.

Niet alleen in Nederland bestaan verschillende ideeën over gender en gedragingen.

In de korte film Halfgoden gaat transgendermodel Valentijn de Hingh naar India, waar al eeuwenlang een cultuur

rondom het derde geslacht bestaat.

Hijras, zoals transgenders in de Hindoestaanse cultuur heten, worden hier erkend. Ondanks deze rol worden zij steeds vaker blootgesteld aan geweld en moeten velen van hen leven van prostitutie of de bedelstaf.

Ook elders in de wereld is sprake van geweld tegen mensen die niet in hokjes passen. In 2012 maakten Tim den Besten en Nicolaas Veul de documentaire Gay-K over de eerste Gay Pride in Oekraïne. De organisatoren werden belaagd door antihomo-activisten en tot een volwaardige optocht mocht het niet komen.

Maar het kan ook heel anders. Volg in Layla Leila het verhaal van twee vrouwen met bijna dezelfde naam die naast elkaar wakker worden. Is dit ware liefde of een eenmalig avontuur?

Of duik in animatieserie Colin in het leven van een homoseksuele cavia, die vertelt over zijn herinneringen, filosofietjes en kroegervaringen.

Meer kleuren van de regenboog? Kijk online op vpro.nl/pride

DOOR MARGRIET VAN DER WAAL

KROTOA

VAN DE KAAP

MOEDER VAN DE REGENBOOGNATIE Het Khoi-meisje Krotoa wordt op jonge leeftijd tolk voor Jan van Riebeeck, de stichter van de Kaapkolonie. Er volgt een veelbewogen leven, dat eindigt in gevangenschap op Robbeneiland.

I

n 1652 arriveert Jan van Riebeeck met een klein groepje ambtenaren, soldaten en matrozen aan de Kaap, in het huidige Zuid-Afrika. Zijn opdracht: een verversingspost vestigen voor VOC-schepen die op weg zijn naar en van Batavia. Al snel ontstaat er een levendige handel met de plaatselijke Khoi; de VOC levert tabak, koper, kralen en drank in ruil voor vee.

In zijn dagregister vermeldt Van Riebeeck in 1654 dat een jong Khoi-meisje, nichtje van een lokale leider, al een tijdje bij hem en zijn gezin inwoont om Nederlands te leren en onderwezen te worden in de christelijke leer.

Krotoa heet ze, maar ze wordt door de Hollanders al snel Eva genoemd. Na een tijdje kan ze aardig Nederlands en Portugees spreken en ‘lezen en bidden’. In de huishouding van de VOC-commandant kleedt ze

zich in typisch Indische kleding – sarong en bajang. Maar van tijd tot tijd trekt ze haar eigen mantel van huiden aan als ze haar Khoi-familie bezoekt.

Krotoa wordt door Van Riebeeck al snel ingezet als tolk om met groepen Khoi te onderhandelen over vee. Het meisje vertaalt, bemiddelt en weet conflicten te voorkomen.

Ze adviseert de Nederlanders en Khoi-leiders tijdens onderhandelingen. Haar aanwezigheid bij deze gesprekken bewijst haar groeiende aanzien.

VOET AAN WAL Jan van Riebeeck en Khoi ontmoeten elkaar aan de Kaap de Goede Hoop. Schilderij door Charles Bell (1812-1882).

Afbeelding: National Library of South Africa

26

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

AAN LAGERWAL In 1662 wordt Krotoa als eerste ‘van deze ingeboren landslieden genaamd Hottentoos’ gedoopt. Twee jaar later trouwt ze met de Deense onderchirurgijn Pieter van Meerhof.

Het is geen lang en gelukkig huwelijk: het interraciale echtpaar en hun gemengde kinderen worden maar beperkt geaccepteerd door de gemeenschap. Het gezin belandt op Robbeneiland, waar Van Meerhof als opzichter toeziet op gevangenen die schelpen voor de kalkovens moeten rapen. Sociaal geïsoleerd begint Krotoa steeds meer alcohol te drinken – een Hollandse gewoonte in de Kaapkolonie, waar kinderen regelmatig alcohol gegeven wordt.

De echte klap komt in 1667: dan moet Van Meerhof een handelsreis naar Madagaskar en Oost-Afrika met zijn leven bekopen. Krotoa raakt na zijn dood aan lagerwal en wordt uiteindelijk zelf gevangengezet op Robben­

KHOI-VROUWEN gezien door de ogen van tekenaar

eiland. In de schaarse gedocumenteerde verwijzingen geven de auteurs – witte, racistische mannen – haar zeer onsympathiek weer: ze wijten haar ondergang aan de morele zwakte van de ‘hotten­tottin’. Op 29 juli 1674 vermeldt het dagregister de dood van Krotoa, die ‘bijna tot een Nederlandse vrouw omvormd is’.

HOER OF HELD Het is ruim twee eeuwen stil gebleven rond Krotoa’s nalatenschap. Zij (en de Khoi in het algemeen) speelde geen noemenswaardige rol in het verhaal over de totstandkoming van Zuid-Afrika. Maar ná 1900 voerden aanhangers van de apartheid haar af en toe op in verhalen die de witte superioriteit moesten illustreren: Krotoa als hoer en dronkenlap – het gevolg van het onvermogen van inheemsen om ‘beschaafd’ te raken.

Het feit dat zij steeds weer naar haar Khoi-familie trok, werd als bewijs gezien dat succesvolle culturele integratie van inlanders in een westerse cultuur onmogelijk was.

Haar gemengde huwelijk was daarnaast reden genoeg voor Afrikaner historici om haar geen rol in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis te gunnen.

Victor Victors, ca. 1700.

Afbeelding: National Library of South Africa

Krotoa vertaalt, bemiddelt en weet conflicten te voorkomen

Maar sinds de politieke omwenteling van de jaren negentig van de vorige eeuw heeft Krotoa een heel andere rol in het Zuid-Afrikaanse collectieve geheugen gekregen. Nu wordt ze beschouwd als iemand die tussen de Nederlanders en de Khoi kon bewegen, en haar multiculturele huwelijk geeft haar een ereplaats als ‘moeder’ van de regenboognatie.

Dat een aantal Afrikaner families van haar afstamt, wordt gebruikt om de mythe van witte raszuiverheid te ondermijnen en legitimeert tegelijkertijd de claim van Afrikaners als deel van de Zuid-Afrikaanse natie.

Schrijvers, historici en kunstenaars onderzoeken hoe Krotoa’s leven in het harde mannenbolwerk van het VOC-fort geweest moet zijn en welke invloed deze vaak gewelddadige omgeving heeft gehad op haar ondergang. De positieve aandacht voor Krotoa geeft aan dat er een duidelijke behoefte is om de koloniale geschiedenis vanuit de ervaring van de gekoloniseerde te bekijken. Ook inlandse vrouwen hebben een plaats in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

Margriet van der Waal is bijzonder hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde, cultuur en geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

27

DOOR BRAM VAN DER WILT

BEELD ESSAY

EEN VROUW, EEN STEM Dit jaar viert Nederland 100 jaar algemeen kiesrecht. Dat vrouwen vanaf september 1919 mochten stemmen, was niet vanzelfsprekend.

Het kostte bijna veertig jaar strijd voordat zij werden toegelaten tot het stemhokje.

NIEUW LICHT Op 5 februari 1894 richt een aantal vrouwen met uiteenlopende politieke en religieuze achtergronden de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op. De leden organiseren betogingen, petities en congressen, en verspreiden allerhande drukwerk om hun eis kracht bij te zetten. Deze poster uit 1918 beeldt de vrouw uit als brenger van ‘nieuw licht’, omdat zij beschikt over uniek ‘‘vrouweninzicht’.

28

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

UIT HEEL NEDERLAND ‘In geen enkel land kan een optocht van nature zoo mooi zijn als in Holland; als de vrouwen maar komen in hare nationale kleederdrachten, maakt dit reeds een schitterend effect.’

Onder verwijzing naar dit citaat, afkomstig van een anonieme Engelse vrouw, roept het maandblad van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht haar leden op in streekdracht deel te nemen aan een nationale propagandadog op 18 juni 1916 in Amsterdam. Maar liefst 18.000 vrouwen uit heel Nederland lopen mee in de drie uur durende optocht door het centrum van de hoofdstad.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

29

VOORVROUW Aletta Jacobs is president van de Vereeniging van 1903 tot 1919. Haar strijd voor vrouwenkiesrecht begint in 1882, wanneer zij zich als kiezer wil inschrijven in Amsterdam. De Grondwet maakt geen formeel onderscheid tussen mannen en vrouwen, maar de gemeente weigert toch haar inschrijving en krijgt gelijk van de Hoge Raad. Hier zien we haar – derde van links aan de voorste tafel – tijdens een diner na afloop van de betoging van 18 juni 1916 in Hotel Krasnapolsky.

TOE, VADER Elk denkbaar medium wordt ingezet in de strijd. Zo ook deze ansichtkaart waarop drie Hollandse kindertjes vragen om toch alstublieft hun moeder actief stemrecht te verlenen. Welk vaderhart zou hier niet van smelten?

VAANDEL De Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht bestaat uit regionale afdelingen, verspreid door het land. Veel afdelingen beschikken over een eigen vaandel, dat tijdens manifestaties wordt meegevoerd. Dit is het vaandel van de afdeling Arnhem. Een zon met daaromheen de woorden Jus suffragii feminini beschijnt de Haagse Ridderzaal.

30

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

RIJKE DAMES Sommige socialisten wantrouwen de voorvechters voor vrouwenkiesrecht als vertegenwoordigers van de rijke bourgeoisie waartegen zij hun strijd voeren. Albert Hahn tekent voor het tijdschrift De Notenkraker karikaturen die duidelijk maken dat hij geen heil ziet in de invoering van vrouwenkiesrecht, zolang niet eerst het algemeen mannenkiesrecht is ingevoerd. Met stemrecht voor alleen vermogende vrouwen schiet ook een arbeidersvrouw immers niets op.

Uiteindelijk krijgen de socialisten hun zin: in 1917 komt het algemeen kiesrecht voor mannen er, terwijl vrouwen nog twee jaar moeten wachten.

TOCH DE STRAAT OP Na verloop van tijd scharen meer en meer socialisten zich achter de suffragettes. In 1908 wordt zelfs een Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs opgericht. Op 16 april 1916 gaan socialistische vrouwen de straat op met belletjes en

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

31

Afbeeldingen: HH/Spaarnestad Photo; Museum Arnhem; Atria; IISG; Stadsarchief Amsterdam

pamfletten. Zoals hier, in Amsterdam.

‘HET LEVEN IS GEEN DANSFEEST’ Sis van Rossem is kunsthistorica, dramadocent en onder meer bekend van het televisieprogramma Hier zijn de Van Rossems, waarin zij samen met haar broers Vincent en Maarten te zien is.

Lees nu Sis’ beste columns, waarin ze haar kritische blik op de wereld deelt.

Van Caravaggio tot het kookeiland en van Michelangelo tot het gemis van de ouderwetse groenteboer. Sis beschrijft alles wat haar bezighoudt, geheel op authentieke wijze en met oog voor detail.

NIEUW

RESERVEER NU UW EXEMPLAAR!

VANAF 29 OKTOBER IN DE WINKEL OF BESTEL VIA MAARTENONLINE.NL/SHOP

DOOR BREGJE HOFSTEDE

BREGJE HOFSTEDE

‘WE PROJECTEREN ONS ROT’ Geschiedenis is het beste antwoord op onwetendheid en onzin-opinies over de verhouding tussen man en vrouw, betoogt Bregje Hofstede.

W

ie een discussie wil voeren over de hardnekkige ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, wordt vroeg of laat geconfronteerd met twee uitdrukkingen die als troefkaarten op tafel worden gegooid: ‘van nature’ en ‘altijd al’.

‘Dat is altijd al de rol van de vrouw’, en: ‘Zo zijn mannen van nature.’

Onlangs was ik op kraamvisite bij een vriendin. De kleine Eva was, eenmaal buitenbuiks, in een zachtroze rompertje gestoken en lag in een roze ledikantje, tussen fuchsiakleurige muren. Voor het raam hingen suikerspinroze slingers. De gordijnen waren... ‘Roze,’ merkte ik op.

Als je binnen je vriendenkring eenmaal als feminist bekendstaat, kun je nooit meer terloops iets zeggen. ‘Meisjes houden nu eenmaal van roze,’ zei de jonge vader, in zijn wiek geschoten. Toen ik lachte dat de kleine Eva haar voorkeur indrukwekkend snel had gecommuniceerd, stak hij van wal. Wist ik dat meisjes van nature van roze houden? Dat was altijd al zo, sinds de tijd van de jagersverzamelaars. Omdat onze voormoeders bessen moesten zoeken (ook roze!), terwijl de mannen op mammoets jaagden onder weidse blauwe luchten.

Mijn vriendin riep nerveus: ‘Iemand nog beschuit met muisjes?’ Maar haar vriend ging verder. De vrouw, zei hij, was ook altijd al degene die met het kind in de grot bleef, en dus was het logisch dat zijn vriendin nu minderde met werken en hij niet.

Wat er op basis van een onbewijsbare prehistorie al niet tot absolute wet gebombardeerd wordt! Zorgzaam gedrag (hoi grot), gewelddadig gedrag (krijg je van dat mammoetknuppelen), roddelen (tijdens dat

bessen plukken was daar alle tijd voor). We projecteren ons rot, en lekker makkelijk ook, want de prehistorie, daar valt per definitie niet zoveel aan te bewijzen. Bij gebrek aan geschreven bronnen bieden zelfs tastbare overblijfselen immens veel ruimte voor interpretatie.

Godzijdank is er de geschiedenis, om ons te laten zien dat er in de discussie hij/zij heel weinig ‘altijd al’ en ‘van nature’ is. Honderd jaar geleden was blauw een meisjeskleur.

Roze? Veel te uitgesproken, meer iets voor jongens. Hetzelfde geldt voor hoge hakken: ooit ontwikkeld voor de adellijke man.

Nadenken? Stemmen? Studeren? Meer iets voor mannen. Van nature, altijd al. Maar soms duurt ‘altijd’ kort. Eind negentiende eeuw moesten vrouwen vechten om toelating tot de universiteit. Een vingerknip later, in 1911, ontving Marie Curie haar tweede Nobelprijs.

Toen mijn grootmoeder mijn vader op de wereld zette, waren getrouwde vrouwen zoals zij nog handelingsonbekwaam. Niet eens een bankrekening mogen openen zonder toestemming van je man, dat is vandaag, ruim zestig jaar later, onvoorstelbaar.

En over nog eens zestig jaar? De kleine Eva zal het ons leren.

BREGJE HOFSTEDE is journalist en schrijver van fictie en non-fictie.

Foto: HH/Maartje Geels

Wat op basis van een onbewijsbare prehistorie al niet tot wet gebombardeerd wordt!

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

33

HET FONDS VOOR CULTUURPARTICIPATIE /////////////////////////////////////

WENST ALLE DEELNEMERS EN BEZOEKERS AAN DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS VEEL PLEZIER!

Erfgoed en verleden komen tot leven door mensen die er actief mee bezig zijn. Zij maken het eigentijds en relevant.

Dat ondersteunt het Fonds voor Cultuurparticipatie graag.

Kijk voor subsidiemogelijkheden op: WWW.CULTUURPARTICIPATIE.NL

advertentie geschiedenis.indd 1

29-07-19 10:36

VOLG EEN VAN DE SPECIALE THEMAROUTES DOOR HET PROGRAMMA VAN DE MAAND

ROUTE KUNST SNUIVEN

VOORUITSTREVENDE FOTOGRAFIE Van indringende portretten tot foto’s van wetenschappelijke thema’s: voor het eerst is het werk van de vooruitstrevende 20e-eeuwse fotografe Berenice Abbott te bewonderen in een overzichtstentoonstelling. Amsterdam Huis Marseille, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/abbott

KATJA EN SIVAR Ontdek de intieme, poëtische foto’s van Katja Poelwijk met de serie ‘Sivar’. Katja leert Sivar kennen als meisje en volgt hem in zijn ontwikkeling tot jongen, een proces van kwetsbaarheid en vergankelijkheid. Amster-

dam Lloyd Hotel, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/sivar

CELINE VAN DEN BOORN Tijdens een ladies night in Villa Mondriaan interviewt museumdirecteur Charlotte Rixten kunstenaar Celine van den Boorn over haar werk, à la het tv-programma College Tour.

Winterswijk Villa Mondriaan, 4 oktober 19.30-21.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/celinevandenboorn

VROUWEN ACHTER GEBOUWEN Architectuur een mannenwereld? Zeker niet!

Er zijn genoeg vrouwelijke architecten, zoals Margaret Kropholler. Tijdens verschillende activiteiten maak je kennis met deze powervrouwen. Amsterdam Museum Het Schip, 12 oktober 14.00-20.30 uur en 19 oktober 16.00-19.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/architecten

VROUWELIJKE VINCENT ‘Virtuozer dan Van Gogh’, werd Suze Robertson omschreven. Ontdek haar werk in een tentoonstelling. Zundert Vincent van GoghHuis, 12 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/robertson

REMBRANDTS VROUWEN Wie waren de belangrijkste vrouwen in Rembrandts leven en welk aandeel hadden

zij in zijn succes?

Leer alles over deze vrouwen tijdens een lunchlezing.

Brussel VlaamsNederlands huis deBuren, 18 oktober 12.30-13.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/vrouwenvanrembrandt

CAMERAVROUW Vrouwen speelden in het interbellum zowel voor als achter de camera een belangrijke rol.

Een tentoonstelling en een lezing gaan hierop in. Amsterdam Stadsarchief Amsterdam,

MARTIAL RAYSSE EN ELAINE STURTEVANT Foto Gert Jan van Rooij

18 t/m 31 oktober. Lezing: 19 oktober 15.00-16.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/camera

KUNSTENAARSFAMILIE Hoe ging de familie Toorop met elkaar om en hoe beïnvloedden de kunstenaars elkaars werk? Bezoek de tentoonstelling en ga zelf aan de slag. Ook voor kinderen. Alkmaar Stedelijk Museum Alkmaar, 19 t/m 27 oktober maandvandegeschiedenis/ tooropdynastie

VAN GOGH EN DE LIEFDE Waarom liepen de relaties van Vincent van Gogh steeds stuk? Kunsthistoricus Barbara Mensink vertelt over de vrouwelijke intimi van Van Gogh. ’s-Hertogenbosch Het Noordbrabants Museum, 20 oktober 14.15-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/vangoghsintimi

REUZENSPINNEN Lijd jij niet aan arachnofobie? Laat je dan inspireren door de reuzenspinnen van Louise Bourgeois om zelf een spin van metaaldraad te maken. Voor kinderen en jongeren. Den Haag Stichting Haags Kinderatelier 27 oktober 11.00-12.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/bourgeois

VIER DE FEMALE GAZE Dwaal door het Stedelijk Museum en bekijk de kunst vanuit een vrouwelijk perspectief.

Welke invloed hebben bekende en minder bekende vrouwelijke kunstenaars op de collectie van het museum?

Kom erachter tijdens de rondleidingen. Amsterdam Stedelijk Museum, 5, 12, 19, 26 oktober 11.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ vrouwelijkperspectief

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

35

WIE VAN GESCHIEDENIS HOUDT LEEST HISTORISCH NIEUWSBLAD

Neem nu een jaarabonnement op Historisch Nieuwsblad voor slechts € 69,95 i.p.v. € 87,89

WORD ABONNEE EN MIS NIETS Uw voordelen als abonnee van Historisch Nieuwsblad: > Historisch Nieuwsblad plaatst iedere maand de actualiteit in een historische context.

Altijd scherpzinnig en nuchter en in relatie met de huidige maatschappelijke, sociale en politieke ontwikkelingen; > U ontvangt Historisch Nieuwsblad thuis voordat het nieuwe nummer in de winkel ligt; > U ontvangt altijd korting op het Geschiedenis Festival en de Collegedagen; > U profiteert van bijzondere aanbiedingen op o.a. historische boeken via onze ledenpagina; > U ontvangt als eerste de nieuwsbrief waarin verbanden worden gelegd tussen het verleden en het heden.

NIEUWSGIERIG? GA NAAR: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/ABONNEE OF BEL DE KLANTENSERVICE: 088 700 2799

DOOR ABRAM DE SWAAN

ABRAM DE SWAAN

‘DE MANNENMAATSCHAPPIJ WAS EEN MOORDDADIG SCHRIKBEWIND’ In zijn nieuwste boek Tegen de vrouwen beschrijft socioloog Abram de Swaan het wereldwijde verzet van ultraconservatieve mannen tegen de emancipatie. Zij willen terug naar duistere tijden.

S

inds het begin van de geschiedenis zijn vrouwen vrijwel overal en altijd de minderen geweest van mannen.

Hun levens bleven beperkt tot het gezin, het huishouden en werk op het land. Ze werden geweerd uit de openbaarheid, weggehouden uit machtsposities en hadden geen religieus gezag. In Noordwest-Europa hadden vrouwen al vijf eeuwen wat meer kansen.

Pas sinds een eeuw zijn de verhoudingen tussen mannen en vrouwen overal in het Westen gelijker aan het worden. Sinds een halve eeuw voltrekt die emancipatie zich ook in het “Buitenwesten”. Dat komt door de mechanisering, die spierkracht grotendeels overbodig maakt. Het komt vooral door de uitbreiding van het onderwijs aan meisjes.

Vrouwen zijn daardoor wereldwijd bezig aan een opmars. Geen functie of positie blijft nog voor ze gesloten, behalve in de topsport en de geestelijkheid.

Hoe is het in hemelsnaam mogelijk geweest om al die vrouwen gedurende duizenden jaren vrijwel overal ter wereld te verhinderen hun talenten te ontplooien? Dat was het resultaat van het wereldwijde, duizendjarige patriarchaat. Die mannenheerschappij was in de kern een moorddadig schrikbewind, waaronder vrouwen met geweld werden onderdrukt door mannen die zich dat straffeloos konden veroorloven.

Juist in deze tijd, nu de vrouwen overal in opkomst zijn, verzetten orthodoxe gelovigen van alle gezindten en extreem-rechtse bewegingen van allerlei slag zich met man en macht tegen de vrouwenemancipatie.

Dit is, heel in het kort, ongeveer, wat ik beweerd heb in mijn onlangs verschenen boek. Daar zat ik over te praten met een journalist (het was Maurits Schmidt van Argus), toen die mij vroeg: ‘Is de mensheid sinds Adam en Eva gek geweest? Zien wij nu ineens het licht?’

Onze voorouders waren geheide seksisten, de vrouwen incluis. Ze waren ook racisten, overtuigd van hun goed recht om slaven te houden. Ze waren imperialisten die de volkeren buiten Europa voor hun eigen bestwil met harde hand overheersten. Zo hoog zijn wij boven die eerdere generaties verheven dat wij voor hun wandaden nu zelfs onze excuses maken.

Hoe moeten historici hiermee omgaan?

Zij moeten uiteraard zo goed mogelijk reconstrueren wat er in voorbije tijden is gebeurd. Maar ze moeten ook proberen te achterhalen wat de mensen toentertijd níét zagen, waar ze níét aan dachten, wat zij níét wilden voelen.

Zou het misschien mogelijk zijn – ik vraag maar – dat ook wij mensen van nu, die het zoveel beter weten, een blinde vlek hebben? Zou het kunnen dat er zaken zijn die wíj niet willen zien, denken of voelen?

Nee, dat is uitgesloten.

ABRAM DE SWAAN is socioloog en schrijver.

Foto: HH/Kick Smeets

Onze voorouders waren seksisten, de vrouwen incluis Ontdek gisteren, begrijp vandaag

37

UIT DE SCHADUW VAN VERMEER

1 1 1 0 2019 16 02 2020 KOOP ONLINE TICKETS www.pieterdehoochindelft.nl

Hoofdbegunstiger:

MELD U GRATIS AAN VOOR DE DIGITALE NIEUWSBRIEF VAN HISTORISCH NIEUWSBLAD Mooie interviews met schrijvers en recensies van opzienbarende boeken.

Iedere week diepgravende en actuele artikelen over historische thema’s.

1 2

3 4

Profiteer van geweldige winacties.

Mis niets op het gebied van geschiedenis!

MELD U NU AAN: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/NIEUWSBRIEF

Pieter de Hooch, Binnenplaats van een huis in Delft, 1658 © The National Gallery, Londen

pieter de hooch IN DELFT

Volg de Maand van de Geschiedenis

AGENDA

facebook.com/maandvandegeschiedenis twitter.com/maandvdgesch instagram.com/maand_van_de_geschiedenis

OKTOBER 2019

FOTO MASHA BAKKER

ACTIVITEITENOVERZICHT Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren honderden instellingen in heel Nederland activiteiten voor jong en oud. Op de volgende pagina’s vind je een selectie. Kijk voor het complete aanbod op maandvandegeschiedenis.nl/agenda.

PRAAT MEE #ZIJHIJ P42 Alma en Marita Mathijsen on tour

P46 What A Genderful World

P53 Boekhandel Savannah Bay Ontdek gisteren, begrijp vandaag

39

TIP

AGENDA

VOLMAAKTE VROUWEN ARTS THEODOR HENDRIK VAN DE VELDE

OKTOBER 2019

DOORLOPENDE ACTIVITEITEN GIRLPOWER

Nadat het succes van de Oranje Leeuwinnen op het EK en WK voetbal, zet Museum Rotterdam sportvrouwen op het erepodium.

EXPO.

(1873-1937) ZAG HET ALS HÉT FUNDAMENT VAN HET HUWELIJK: EROTIEK. ZIJN DOEL WAS OM ‘DE GESLACHTELIJKE BEKWAAMHEDEN DER VROUW TOT VOLLE WAARDE TE ONTWIKKELEN’.

MAASTRICHT MAASTRICHT UNIVERSITY, 1 T/M 31 OKTOBER MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/VOLMAAKTEVROUWEN

TOUR D’AMOUR

Deze liefdestour voert je langs tentoonstellingen en objecten die iets te maken hebben met erotiek, het huwelijk, vruchtbaarheid en geboorte.

EXPO.

MIDDELBURG Zeeuws Museum, 1 t/m 31 oktober

ROTTERDAM Museum

maandvandegeschiedenis.

Rotterdam, 1 t/m 31 oktober

nl/tourdamour

maandvandegeschiedenis.

SUNDAY BEST

nl/girlpower

Op zon- en feestdagen dragen veel mensen in Amsterdam Zuidoost hun Sunday best: een saya of koto. Leer deze kleurrijke klederdracht kennen.

EXPO.

BENNEKOMSE MODE EXPO. Ontdek hoe de mode in Bennekom zich sinds 1880 heeft ontwikkeld. Met speciale aandacht voor historisch damesondergoed.

OVT OP LOCATIE In oktober zendt het VPRO-programma OVT vijf keer live uit op locatie. Op 29 september start de tournee met de opening van de Maand van de Geschiedenis in het Openluchtmuseum in Arnhem. Daarna trekt de OVT-karavaan met presentatoren, historici en gasten naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen, het Natuurhistorisch Museum in Maastricht en ten slotte eindigt de tournee bij De Brakke Grond in Amsterdam. Publiek kan bij de uitzending zijn. Aanmelden via ovtlive@vpro.nl met vermelding van datum, locatie en aantal personen.

ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum, 29 september; diverse locaties 6, 13, 20 en 28 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ovt

AMSTERDAM OBA Imagine

BENNEKOM Kijk en Luister-

IC, 1 t/m 31 oktober maand-

museum, 1 t/m 31 oktober

vandegeschiedenis.nl/

maandvandegeschiedenis.

sundaybest

nl/bennekomsemode

OPSTANDIGE VROUWEN

SCHIEDAM Gemeentearchief,

Maak in Museum Het Bolwerk kennis met een aantal vrouwen die voor en tijdens de Opstand een belangrijke rol gespeeld hebben bij de SpaansStaatse Linies.

1 t/m 31 oktober maandvan-

IJZENDIJKE Museum Het

degeschiedenis.nl/aleida­

Bolwerk, 1 t/m 31 oktober

enfloris

maandvandegeschiedenis.

ALEIDA EN FLORIS

Iedereen kent graaf Floris V, maar zijn voogd vrouwe Aleida is veel minder bekend. Hun bijzondere band staat centraal.

EXPO.

EXPO.

nl/opstandigevrouwen

ROMEINSE MASSAGE KINDEREN. Hoe was de rolverdeling in de prehistorie, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen? Maak een fibula of neem een Romeinse massage.

RUSSISCHE JUWELEN

STEREOTYPISCH

MEDIAVROUWEN

In het pop-upmuseum ‘Voorbij de stereotypen’ leer je meer over Zij/Hij in de Nijmeegse historie. Ook onderzoek je alternatieven voor deze stereotypische tweedeling, met vrouwen op de barricades en mannen in jurken, ondernemende vrouwen en zorgende mannen. Kijk, lees en laat je verassen.

De wereld van beeld en geluid lijkt een mannenwereld, maar niets is minder waar. Richt je vizier op de vrouwelijke pioniers, en dan blijkt de mediawereld als emancipatiemachine voor de vrouw te werken en bovendien voor een belangrijk deel door vrouwen te zijn vormgegeven.

NIJMEGEN Huis van de

Instituut voor Beeld en Geluid,

POP-UP.

EXPO.

ALPHEN AAN DEN RIJN

Duik in de geschiedenis van de flamboyante dames van de Russische high society. De Hermitage toont zijn fabelachtige sieradencollectie.

Archeon, 1 t/m 31 oktober

AMSTERDAM Hermitage, 1

Nijmeegse Geschiedenis, 1 t/m

1 t/m 31 oktober maandvan-

maandvandegeschiedenis.

t/m 31 oktober maandvande-

31 oktober maandvandege-

degeschiedenis.nl/media-

nl/romeinsemassage

geschiedenis.nl/juwelen

schiedenis.nl/stereotypisch

vrouwen

40

EXPO.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

HILVERSUM Nederlands

VOLG EEN VAN DE SPECIALE THEMAROUTES DOOR HET PROGRAMMA VAN DE MAAND

ROUTE NOORD-NEDERLAND

OVER HET HOOFD GEZIEN Er zijn altijd vrouwelijke kunstenaars geweest, maar zij verdwenen vaak in de schaduw van de ‘grote meesters’. Maak kennis met vrouwelijke kunstenaars tijdens een lezing. Klazienaveen Bibliotheek Klazienaveen, 5 oktober 14.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/vrouwelijkemeesters

VERNIEUWEND EN PROVOCEREND Van sociale zekerheid tot zwangerschapsverlof: het begon allemaal bij Ferdinand Domela Nieuwenhuis. Ontmoet ‘us ferlosser’ tijdens de instaprondleidingen en ontdek zijn ideeën over Zij/Hij. Heerenveen Heerenveen Museum, 9 oktober 10.30-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/usferlosser

STILLE HELDINNEN Tijdens zijn onderzoek naar het vergeten strafkamp Yde stuitte Erik Dijkstra op een aantal dappere vrouwen. Hij brengt deze stille heldinnen voor het voetlicht in een lezing.

Leeuwarden Tresoar Fries Verzetsmuseum, 10 oktober 19.30-21.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/stilleheldinnen

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS Op 12 oktober kun je je in Groningen onderdompelen in het verleden van deze prachtstad. Geniet van muziek of waan je in het verleden in het vrouwencafé Dikke Trui uit de jaren 80. Groningen diverse locaties, 12 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ groningergeschiedenis

STRIJD! Het is feest! Want precies 100 jaar geleden kregen vrouwen actief kiesrecht. Hoe kwam dit historische moment tot stand en welke vrouwen waren erbij betrokken? Mineke Bosch vertelt erover in een lezing. Leeuwar-

den Historisch Centrum Leeuwarden, 13 oktober 14.00-15.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/minekebosch

KOFFIETIJD Wat gebeurde er met een bedrijf wanneer hij overleed en zij de zaken overnam?

Tijdens een interactieve lezing leer je alles over de noordelijke koffiebranders.

Uithuizermeeden Museum het Behouden Blik, 17 oktober 14.0016.00 uur en Groningen Stads Kovvie Branderij, 17 oktober 19.30-21.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/koffie

KRANKZINNIG OF ZELFBEWUST Wie was de tweede vrouw van Willem van Oranje, Anna van Saksen? Leer haar kennen tijdens een lezing. Leeuwarden Tresoar

POWERVROUWEN Leer ze kennen tijdens het Festival van de Drentse Geschiedenis.

Fries Verzetsmuseum, 17 oktober 12.3013.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/ annavansaksen

KASTEELVROUWEN Neem een kijkje in het leven van de vrouwen van de Menkemaborg. Wie waren zij en waar hielden ze zich mee bezig? Leer erover tijdens een lezing. Uithuizen Menkemaborg, 18 oktober 10.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/menkemaborg

TRIP DOWN MEMORY LANE Aan de hand van beelden uit het Fries Filmarchief brengt Eelke Lok ons terug naar de jaren 50 in Gaasterland. Hoe was het leven van vrouwen toen? Balk Doopsgezinde Kerk, 18 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/gaasterland

TORTELDUIFJES Achter iedere sterke man staat een sterke vrouw – ook in Appingedam. Kom alles over deze töddeldoefkes te weten bij een tentoonstelling en wandeldocht. Appingedam Museum Stad Appingedam, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ tortelduifjes

DRENTSE POWERVROUWEN Dompel je onder in het Drentse verleden tijdens het Festival van de Drentse Geschiedenis. Leer de Drentse powervrouwen kennen, ga erop uit met je kinderen of plof neer in een bioscoopstoel. Er is genoeg te doen!

Diverse locaties 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ drentsegeschiedenis

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

41

TIP

AGENDA

BIOLOGISCH FEMINISME SEKSEVERSCHILLEN KOMEN NIET ALLEEN

OKTOBER 2019

VOORT UIT CULTUUR, MAAR OOK UIT MILJOENEN JAREN NATUURLIJKE SELECTIE. DAAROM PLEIT GRIET VANDERMASSEN VOOR EEN MEER OP BIOLOGIE GERICHT FEMINISME. HOE DAT ZIT, LEGT ZE UIT IN EEN LEZING. BRUSSEL VLAAMS-NEDERLANDS HUIS DEBUREN, 25 OKTOBER 12.30-13.30 UUR MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/BIOLOGISCHFEMINISME

ALMA EN MARITA ON TOUR Kun je geen genoeg krijgen van het essay Niet schrikken mama van Alma en Marita Mathijsen? Kom dan naar een van de volgende evenementen waar het duo optreedt.

Radio 1 OVT in het Openluchtmuseum Arnhem, 29 september 10.00 – 12.00 uur Geschiedenis Festival in de Philharmonie Haarlem, 5 oktober 09.00 – 21.00 uur VLAM in de Sint-Janskerk Maastricht, 6 oktober 15.00 – 17.00 uur BiblioNu in Venray, 7 oktober 19.30 – 21.30 uur Bibliotheek IJmond Noord in Beverwijk, 15 oktober 14.00 – 15.00 uur Boekhandel Van Piere in Eindhoven, 20 oktober 14.00 – 15.00 uur Bibliotheek Utrecht in Utrecht, 22 oktober 19.30 – 22.00 uur Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum Amsterdam, 26 oktober 20.00 – 01.00 uur MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/ALMAMARITAONTOUR

DIVERSE MODE

MODE OP DE BON

EXPO. Het Centraal Museum

degeschiedenis.nl/diverse-

Tijdens de bezetting ontstond een groot tekort aan textiel. Deze tentoonstelling laat zien hoe de mode hierdoor veranderde en hoe de schaarste mensen dwong om creatief om te gaan met de beschikbare stoffen.

mode

AMSTERDAM Verzetsmuseum

presenteert nieuw werk van modeontwerper Duran Lantink, waarin thema’s als duurzaamheid en diversiteit centraal staan.

UTRECHT Centraal Museum, 1 t/m 31 oktober maandvan-

EXPO.

Amsterdam, 11 t/m 31 oktober

ACHTERHOEKS VERZET

maandvandegeschiedenis.

Het Onderduikmuseum brengt dappere verzetsvrouwen voor het voetlicht en vertelt het indrukwekkende verhaal van o.a. Tante Riek en de zusters Jolink.

nl/opdebon

EXPO.

AALTEN Onderduikmuseum, 4 t/m 25 oktober maandvandegeschiedenis.nl/jolink

RIDDERTOERNOOI

In de herfstvakantie ontdekken kinderen in Slot Loevestein op speelse wijze alles over de vrouwen van Hugo de Groot. Met op 19 en 20 oktober een heus riddertoernooi!

KINDEREN.

KRACHTIG KOPPEL

POEDEROIJEN Slot Loe-

Maak kennis met Maria van Berckel en Cornelis de Wit, ruwaardin en ruwaard van het land van Putten. Wat voor koppel vormden zij?

vestein, 12 t/m 27 oktober

EXPO.

maandvandegeschiedenis. nl/loevestein

Week 40 1 t/m 6 oktober

GEERVLIET Museum Stadhuis Geervliet, 5 t/m 27 oktober

KORSET TOT PAPADAG

maandvandegeschiedenis.

We vieren dit jaar honderd jaar vrouwenkiesrecht, maar waar blijft toch de eerste vrouwelijke premier? Een avond vol theater en politieke geschiedenis. Analoog aan de loonkloof betalen mannen een hogere prijs voor hun toegangskaartje.

nl/krachtigkoppel

LAWRENCE OF ARABIA

EVENEMENT.

VROUWEN OP HET SPOOR

AAN DE PIJP

Luister in de vrouwencoupé naar verhalen over alleenreizende dames.

Leer alles over zij/hijverhoudingen in tradities rondom pijproken.

In Lawrence of Arabia komen welgeteld nul vrouwen voor. Waarom?

Deze voorstelling toont 27 scènes die missen uit de beroemde film.

AMSTERDAM Amsterdam

THEATERS DOOR HEEL NE-

ZWOLLE Schouwburg Odeon,

UTRECHT Spoorwegmuseum,

Pipe Museum, 1 t/m 31 oktober

DERLAND, 8 t/m 31 oktober

1 oktober 20.00-22.00 uur

1 t/m 31 oktober maandvan-

maandvandegeschiedenis.

maandvandegeschiedenis.

maandvandegeschiedenis.

degeschiedenis.nl/spoor

nl/aandepijp

nl/lawrence

nl/korset

THEATER.

THEATER.

42

EXPO.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Een bijzondere lustrumeditie met een historische dag en avond vol lezingen, de beste sprekers, frisse inzichten, films, scherpe discussies, ontmoetingen met beroemde historici uit binnen- en buitenland, interviews en leerzame workshops. Met onder anderen Herman Pleij, Geert Mak, Adrian Goldsworthy, Annegreet van Bergen, Maarten van Rossem en Philipp Blom.

1. 2. 3.

4. 5. 6.

SUBLIEME AUTEURS

WORKSHOPS

GROOTSTE HISTORICI

LEZINGEN

VLIJMSCHERPE DEBATTEN

EN ZO VEEL MEER...

Bestel direct via: www.geschiedenisfestival.nl Leden € 54,95 / Regulier € 64,95

TIP

AGENDA

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS TRADITIEGETROUW LUIDT DE NACHT

OKTOBER 2019

ONDER VOOGDIJ

In het vroegmoderne Kampen stonden vrouwen altijd onder voogdij van een man. Mechteld, Janneke en Leentje wisten hieraan te ontsnappen. Wie waren zij?

LEZING.

VAN DE GESCHIEDENIS DE MAAND UIT, MET DEBAT, LEZINGEN EN INTERVIEWS VAN O.A. FEMKE HALSEMA EN MATHIEU SEGERS. 18 JONGE SCHRIJVERS LEIDEN JE ROND DOOR DE EREGALERIJ, WAAR ZE JE DOOR EEN GENDERBRIL NAAR DE WERKEN LATEN KIJKEN. AMSTERDAM RIJKSMUSEUM, 26 OKTOBER 20.0001.00 UUR MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/NACHTVANDEGESCHIEDENIS

geschiedenis? Leer erover tijdens een kaarslichtlezing bij de haard in de torenkamer.

SANTPOORT-ZUID Ruïne van Brederode, 3 oktober 19.3021.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/brederode

KAMPEN Huis ‘t Brieschend Peerd, 2 oktober 19.30-22.00

UTRECHT BEGINT HIER

uur maandvandegeschiede-

Aletta Jacobs de eerste vrouw die in Nederland colleges volgde?

Nee hoor. Anna Maria van Schurman ging haar in 1636 al voor. Ontdek haar en nog veel meer Utrechtse verhalen tijdens het feestelijke openingsweekend van een nieuwe expositie.

nis.nl/voogdij

POLITIEKE VROUWEN

Met welke barricades en vooroordelen krijgen vrouwen in het politieke systeem te maken?

Over deze vraag discussiëren journalist Paul van der Steen en burgemeester Wobine Buijs.

LEZING.

EVENEMENT.

DE STRAAT OP! Wat betekent 100 jaar vrouwenkiesrecht voor jou? In de tentoonstelling De straat op! komt de strijd voor vrouwenkiesrecht en het activisme van toen en nu tot leven. Aan de hand van foto’s, krantenartikelen en propagandamiddelen uit de collectie van Atria blikken Amsterdamse activisten van nu terug op activisten van toen. Zij vertellen waarvoor zij ook vandaag nog strijden.

AMSTERDAM Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA) 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis. nl/destraatop

UTRECHT Het Utrechts Archief, 4 t/m 6 oktober

OSS Bibliotheek en Stads-

maandvandegeschiedenis.

archief Oss, 2 oktober

nl/utrechtbeginthier

20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/politieke-

ZIJ/HIJ IN DE 17E EEUW

vrouwen

LEZING + TOUR.

GEZOCHT M/V

Laat je door de rondleiders meenemen langs kunstwerken waarin man of vrouw, als maker of als gebruiker, centraal staat.

Ontdek jij een vrouwelijke of juist mannelijke maker achter de kunstwerken?

TOUR.

BARNEVELD Museum Nairac,

Hoe zag het huwelijk in de Gouden Eeuw eruit? Welke rollen hadden man en vrouw? En wat was een ideaal huwelijk? Leer erover tijdens een rondleiding door de depots van het Westfries Archief.

HOORN Westfries Archief, 4, 11, 18, 25 oktober 14.30-16.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/goudeneeuw

nl/koken

verhalen over zij en hij in de Middeleeuwen. Verkleed komen mag!

ONTHOOFDE MANNEN

KAMPEN Cellebroederspoort,

In deze salon met voordrachten en muziek staan Salomé, Judith en Halewijn centraal. De verbindende factor: deze vrouwen ­onthoofdden alledrie een man.

5 oktober vanaf 14.00 uur

maandvandegeschiedenis.

EVENEMENT.

AMSTERDAM Pianolamuse-

2 en 3 oktober 15.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.

KOKKERELLEN

um, 5 oktober 20.30-22.30 uur

nl/gezochtmv

Archiefkok Maartje van de Kamp vertelt over historische recepten en het Zij/Hij-karakter in de kookkunst.

maandvandegeschiedenis.

LEZING.

BREDERODESE VROUWEN LEZING. Wie waren de vrouwen van het kasteel van Brederode, een belangrijk kasteel in de Nederlandse

44

ZIERIKZEE Stadhuismuseum, 5 oktober 11.00-12.00 uur

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

nl/onthoofdemannen

maandvandegeschiedenis. nl/middeleeuwseverhalen

BAKKERINNEN

Zierikzee is de enige stad waarvan bekend is dat er een bakkerinnengilde was. De Zierikzeese mop krijgt nieuw leven ingeblazen op basis van een historisch recept.

EVENEMENT.

MIDDELEEUWSE VERHALEN

ZIERIKZEE Stadhuismuseum,

Feestelijke presentatie van een bundel met 25 prachtige

5 oktober 10.00-17.00 uur

BOEKPRESENTATIE.

maandvandegeschiedenis. nl/bakkerinnen

AGENDA

GESCHIEDENISLUSTRUM

maandvandegeschiedenis.

Het vijfde Geschiedenis Festival belooft weer een groot succes te worden, met optredens van o.a. Geert Mak, Jolande Withuis, Philipp Blom en Jeroen Dijsselbloem.

nl/vrouwenvantoen

FESTIVAL.

ZIJ, EN HIJ DAN?

HAARLEM Lange Begijne-

Wandel door Kampen en ontdek boeiende verhalen over relaties tussen vrouwen en mannen in de lokale geschiedenis.

straat 11, 5 oktober 9.00-21.00

KAMPEN Botermarkt, 6

uur maandvandegeschiede-

oktober 14.00-15.30 uur

nis.nl/geschiedenisfestival

maandvandegeschiedenis.

TOUR.

nl/wandelingkampen

HET OUDEVROUWENHUIS

Na 35 jaar komt het Oudevrouwengesticht van Aleida Greve weer tot leven. Welke oudere vrouwen woonden hier? Ontdek vier eeuwen Vrouwenhuis­ geschiedenis.

TOUR.

OUDE VROUWEN

ZWOLLE Het Vrouwenhuis, 5

In deze e­ xclusieve rondleiding neemt de gids je kriskras mee door het Rijksmuseum van Oudheden en vertelt over de rol van de vrouw in de Klassieke Oudheid.

en 11 oktober 14.30-15.30 uur

LEIDEN Rijksmuseum van

maandvandegeschiedenis.

Oudheden, 6 oktober 14.00-

nl/vrouwenhuis

15.30 uur maandvandege-

TOUR.

schiedenis.nl/oudevrouwen

BEAUTY EN FASHION KINDEREN. Van tunica tot haute couture: mensen versieren zich al eeuwenlang met kraaltjes van schelp en stukjes barnsteen. Leer alles over beauty en fashion door de eeuwen heen.

SCHOONHEIDSIDEAAL

Dorp, 5 en 6 oktober 10.00-

De moderne vrouw moet tegenwoordig flink afzien om aan het schoonheidsideaal te voldoen.

Hoe zat dat 2000 jaar geleden? Hoe zag de ideale vrouw eruit in de Romeinse tijd?

17.00 uur maandvandege-

VENLO Limburgs Museum,

schiedenis.nl/beauty

6 oktober 13.15-15.30 uur

EINDHOVEN preHistorisch

tot uiting in lichaamsversiering, kledingstukken, woningen en objecten?

Ontdek het tijdens een gratis rondleiding.

BERG EN DAL Afrika Museum, 6, 13, 20 en 27 oktober 13.0014.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/afrikaanseculturen

ACTIVITEITEN IN HET OPENLUCHTMUSEUM In het Openluchtmuseum in Arnhem is genoeg te doen rondom het thema Zij/Hij. 6, 20 en 27 oktober Zij/Hij lezing Op drie zondagen in oktober praten we met culinair auteur Onno Kleyn en culinair historici Cristianne Muusers en Lizet Kruyff over verschillen tussen mannen en vrouwen.

20 en 27 oktober Zij/Hij proeverij Culinair etnoloog Carolina Verhoeven neemt je mee door een eeuw culinaire keukens, serveert gerechtjes die speciaal voor vrouwen óf voor mannen bereid zijn en vertelt daar alles over.

5, 6 en 19 oktober Themarondleiding ‘keukentour’ Vroeger was de keuken háár domein, nu zijn de meeste chefkoks mannen. In een unieke tour wandel je langs keukens uit verschillende periodes, met veranderende rollen van vrouwen en mannen.

ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum 5, 6, 19, 20 en 27 oktober maandvandegeschiedenis.nl/openluchtmuseum

LEZING.

maandvandegeschiedenis.

HUISHOUDEN

nl/schoonheidsideaal

TOUR. Ontdek tijdens deze

rondleiding door het buitenmuseum de verhoudingen tussen vrouwen en mannen van honderd jaar geleden.

ENKHUIZEN Zuiderzeemuseum, 5 t/m 13 oktober

ZIJ/HIJ IN AFRIKAANSE CULTUREN

Welke ideeën rondom Zij/Hij komen we in Afrikaanse culturen tegen? En hoe komen die

TOUR.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

45

TIP

AGENDA

ARCHEOLOGIE SCHEP EN KWAST IN DE AANSLAG: HET IS WEER TIJD

OKTOBER 2019

RONDE VROUWEN

Leven en werk van kunstenaar Niki de Saint Phalle – maakster van de Nana’s: volle, krachtige, zelfbewuste vrouwen – staan centraal.

LEZING.

VOOR DE NATIONALE ARCHEOLOGIEDAGEN. ONTDEK DE SCHATTEN UIT DE NEDERLANDSE BODEM AAN DE HAND VAN WORKSHOPS, FIETSTOCHTEN EN VIRTUAL REALITY. DIVERSE LOCATIES 11 T/M 13 OKTOBER MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/ARCHEOLOGIEDAGEN

geen andere vrouwen dan zijn moeder om zich heen?

gaan politici en experts hierover in gesprek.

STIENS SKALM, 7 oktober

DEN HAAG ProDemos,

20.00-21.30 uur maandvande-

8 oktober 20.00-21.30 uur

Lezing, film en livemuziek over vrouwenkiesrecht en -emancipatie.

geschiedenis.nl/martena

maandvandegeschiedenis.

ALMELO Bibliotheek Al-

nl/politiekcafe

melo, 9 oktober 19.30-21.30 uur

GESCHIEDENISCAFÉ

EMANCIPATIE TOEN EN NU EVENEMENT.

maandvandegeschiedenis.

DEN HAAG Museum Beelden

LEZING. Leer alles over in-

VROUW BIJ DE DOKTER

aan Zee, 6, 13, 20 en 27 oktober

dustrialisatie, vrouwenarbeid versus mannenarbeid en de veranderende rolverdeling tijdens dit Geschiedeniscafé.

Hoe stond de vrouwengeneeskunde ervoor in de Middeleeuwen en wat wist men in die tijd al over het vrouwelijk lichaam en seksualiteit? Emerita hoogleraar Orlanda Lie vertelt er alles over.

HISTORISCH CAFÉ. Hoe werden Nederlandse mannen in de Gouden Eeuw gezien? Dorothee Sturkenboom vertelt over haar boek De ballen van de koopman.

11.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/rondevrouwen

BREUKELEN RHC Vecht en

DAMES VAN DELFT

Venen, 7 oktober 19.00-20.30

Wandel mee met de gildewandeling en leer de illustere dames van Delft kennen, zoals Catharina Bolnes, de vrouw van Johannes Vermeer.

uur maandvandegeschiede-

TOUR.

DELFT Oude Langendijk 36, 6, 13, 20 en 27 oktober 13.45-15.45 uur en 19 oktober 13.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/damesvandelft

nis.nl/geschiedeniscafe

ALPHEN AAN DEN RIJN

AMSTERDAM Café P’96,

Archeon, 9 oktober 19.30-22.00

9 oktober 20.00-22.00 uur

Taal verandert en haar gebruikers veranderen mee. Hoe wordt bijvoorbeeld gesproken over feminisme? Onze taal verklapt hoe onze maatschappij in de loop van de geschiedenis is veranderd.

uur maandvandegeschiede-

maandvandegeschiedenis.

nis.nl/vrouwengeneeskunde

nl/mannelijkheid

LEZING.

AMSTERDAM De Nieuwe

Als je man op zee is, moet je je eigen boontjes doppen – dat wisten Zeeuwse vrouwen in de 16e en 17e eeuw als geen ander.

Leer alles over hen tijdens een rondleiding.

Liefde, 7 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/taalverklaptalles

ZIJ/HIJ OP DE BOERDERIJ

tiem muZEEum, 6, 13, 20 en

De boerderij het territorium van de man? Zeker niet! Wat deed zij en wat deed hij? Leer er alles over.

27 oktober 14.00-14.30 uur

WOERDEN Stadsmuseum

maandvandegeschiedenis.

Woerden, 8 oktober 19.30-

nl/vrouwenaanwal

21.00 uur maandvandege-

VLISSINGEN Zeeuws mari-

TOUR.

schiedenis.nl/boerderij

Week 41 7 t/m 13 oktober

POLITIEK CAFÉ

Wat is, 100 jaar na de invoering van het algemeen kiesrecht, de huidige positie van de vrouw?

In een informele setting EVENEMENT.

ADELLIJK GESLACHT

Waarom had jonkheer Duco Martena, uit het roemruchte Friese geslacht, LEZING.

46

17E-EEUWSE MANNEN

TAAL VERKLAPT ALLES

VROUWEN AAN WAL TOUR.

nl/emancipatiealmelo

LEZING.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

WHAT A GENDERFUL WORLD Open je hokjesgeest en zie wat het oplevert om minder binair te denken. Samen met IHLIA LGBT Heritage organiseert het Tropenmuseum rondleidingen door de tentoonstelling What a Genderful World, gegeven door mensen van kleur uit transgemeenschappen. Deze rondleiders kiezen hun favoriete collectiestukken, vertellen hun eigen verhaal en plaatsen kritische kanttekeningen.

AMSTERDAM Tropenmuseum 12, 19 en 26 oktober maandvandegeschiedenis.nl/tropenmuseum

AGENDA

ZIJ/HIJ IN UTRECHT Na een succesvolle eerste editie vindt dit jaar de tweede Nacht van de Utrechtse Geschiedenis plaats.

Dit jaar niet op een, maar op drie locaties, alle te bezoeken met één ticket. Geniet van lezingen, theatervoorstellingen, muziek, expo’s, talkshows en debatten in het Stadhuis, Het Utrechts Archief en het Centraal Museum en ontdek de geschiedenis van de Domstad.

UTRECHT Diverse locaties 12 oktober 20.00 – 23.45 uur maandvandegeschiedenis.nl/utrechtsegeschiedenis

DE TAS EN EMANCIPATIE

De tas als teken van emancipatie? Ontdek aan de hand van bijzondere verhalen over historische én hedendaagse vrouwen hoe tassen symbool staan voor de voortschrijdende emancipatie van de vrouw.

TOUR.

AMSTERDAM Tassenmuseum Amsterdam, 10 oktober 14.30-15.30 uur, 20 oktober 11.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/tas

nis.nl/muzikalevrouwen

AMSTERDAM De Balie, 9 oktober 20.30-22.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/geschiedenisles

‘T HOOGE NEST

Roxane van Iperen vertelt over haar bestseller, waarin ze uit de doeken doet hoe twee Joodse LEZING.

ARNHEM Rozet, 10 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/thoogenest

ZIJ/HIJ NAAR DE HBS

Duik in de 150-jarige geschiedenis van HBS en MMS tot Lyceum.

Wanneer mochten meisjes voor het eerst naar deze school en welke rol speelden de leraressen?

EXPO + LEZING.

SCHIEDAM Lyceum Schravenlant, 10 oktober 19.30-23.45 uur maandvandegeschiedenis.nl/hbs

nis.nl/zwartejannetje

ARNHEMSE MEISJES

Maak kennis met sterke, inspirerende vrouwen uit het verleden van Arnhem, zoals Iris van Herpen, Marga Klompé en natuurlijk Audrey Hepburn.

STADSWANDELING.

13.00-14.30 uur en 15.00-16.30

uur maandvandegeschiede-

Wie beslist wat leerlingen voorgeschoteld krijgen over geschiedenis en welke plaats hebben vrouwen hierin? Deskundigen gaan in debat over de niet-aflatende roep om verandering van het geschiedenisonderwijs.

uur maandvandegeschiede-

ARNHEM Rozet, 12 oktober

Rege, 11 oktober 20.00-22.00

DEBAT.

fabriek, 12 oktober 13.30-14.15

Werk van vrouwelijke componisten hoor je nog steeds zelden. Beluister muziek van onder andere Clara Wieck-Schumann, gezongen door Jenny Haisma.

ROTTERDAM Centrum Pro

zussen talloze onderduikers verborgen hielden in hun Gooische villa – pal onder de neus van de nazi’s.

VEENENDAAL De Cultuur­

MUZIKALE VROUWEN MUZIEK.

WIE BEPAALT DE LES?

ReZonanZ en zing zelf ook een moppie mee.

uur maandvandegeschiedenis.nl/arnhemsegeschiedenis

HAAR OP DE TANDEN THEATER. In dit humoris-

tische toneelstuk passeren verschillende historische en hedendaagse vrouwen met haar op de tanden de revue.

Gratis te bezoeken.

SOMMELDIJK Streekmu-

KLASSIEKE VROUWEN

seum Goeree-Overflakkee,

Klassieke Romeinse verhalen over nare goden en nare mensen.

Twee actrices nemen je mee in een raamvertelling waarin de rol van de vrouw niet altijd even verheven is.

12 oktober 14.00-17.00 uur

THEATER.

UTRECHT Theater Kikker, 11 en 12 oktober 20.30-21.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/klassiekevrouwen

ZWARTE JANNETJE

Wie was de legendarische sekteleidster Zwarte Jannetje? Kom erachter tijdens de muzikale vertelling van Kinderkoor EVENEMENT.

maandvandegeschiedenis. nl/haaropdetanden

NOORMANNEN

Jongeren leren alles over de vroegmiddeleeuwse Noor­ mannen én -vrouwen. Ook wordt het eeuwenoude Limburgs Noormannenzwaard getoond, dat jaren geleden in de Maas is gevonden en dankzij virtual reality tot leven komt.

ASSELT Museum Asselt, 12 en 13 oktober 14.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ noormannen

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

47

4 TOP-HISTORICI OVER CHRISTELIJK NEDERLAND

VRIJDAG 15 NOVEMBER 2019

RELIGIEGESCHIEDENIS Historisch Nieuwsblad presenteert een interessante collegedag over religiegeschiedenis. In de Zuiderkerk in Amsterdam leiden vier tophistorici u langs de belangrijkste gebeurtenissen uit de christelijke geschiedenis van Nederland.

Eeuwenlang vormde religie een rode draad in de Nederlandse geschiedenis. Godsdienst was een van de bepalende factoren in de ontwikkeling van ons land.

De collegedag begint met een lezing van prof. dr. Marco Mostert, die de kerstening van Nederland onder leiding van missionarissen Willibrord en Bonifatius bespreekt. Zo vertelt hij hoe de heidense Friezen en Saksen met veel machtsvertoon tot het christendom werden bekeerd.

Vervolgens geeft prof. dr.

Judith Pollmann inzicht in de Nationale Synode van Dordrecht. Deze een halfjaar durende kerkvergadering, die plaatsvond in 1618 en 1619, moest Nederland behoeden voor een burgeroorlog die wegens theologische geschillen en politieke conflicten binnen de jonge Republiek dreigde.

De lezing van prof. dr. George Harinck werpt licht op de negentiende eeuw en de rol van oud-premier Abraham

Kuyper, een van de invloedrijkste staatsmannen uit de Nederlandse geschiedenis.

Tot slot buigt prof. dr. James Kennedy zich over de opkomst van het protestantisme en de naoorlogse secularisering die uiteindelijk heeft bijgedragen aan onze huidige multireligieuze samenleving.

De collegedag wordt gehouden in de fraaie zeventiendeeeuwse Zuiderkerk, de eerste kerk in Nederland die door protestanten werd gebouwd.

Praktische informatie DATUM vrijdag 15 november 2019 TIJD 09.30-17.00 uur, deuren openen om 09.00 uur.

LOCATIE Zuiderkerk, Zuiderkerkhof 72, Amsterdam PRIJS Voor abonnees € 73,Regulier € 93,Nog geen abonnee?

Voor € 93,- heeft u een abonnement én een ticket.

INCLUSIEF vier lezingen, koffie/thee en lunch.

CONTACT Heeft u vragen?

Mail naar redactie@historischnieuwsblad.nl

Meld u nu aan!

Tickets en meer informatie over de locatie, de sprekers en de details van het programma vindt u op: historischnieuwsblad.nl/ events.

MEER INFORMATIE EN TICKETS OP HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/EVENTS

AGENDA

In 2020 is het 75 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam. Lees elke dag een bijzonder verhaal over de turbulente oorlogsjaren in Nederland en daarbuiten.

TRAGISCHE LIEFDE

LIEFDE IN ROERMOND

STADSWANDELING. Tijdens

De VVVgids neemt je mee naar bijzondere plekjes in de binnenstad van Roermond en vertelt verhalen over romantiek en liefde door de eeuwen heen.

een avondwandeling met geveltheater in Stevensweert kom je te weten hoe de liefde tussen een 18e-eeuwse dorpsschone, tevens kapiteinsdochter, en een Duitse prins kon uitmonden in een tragedie.

STADSWANDELING.

ROERMOND VVV Roermond, 13 oktober 14.00-15.30 uur

STEVENSWEERT VVV Midden-

maandvandegeschiedenis.

Limburg, 12 en 18 oktober

nl/liefdeinroermond

19.00-20.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/stevens-

KUNST EN FEMINISME

weert

TOUR.

POËZIE OP NIENOORD

Laat je tijdens een poëziemiddag overspoelen door vele gedichten in het thema Zij/Hij. Met onder andere Jean Pierre Rawie, Groningse stadsdichter Renée Luth, Erika Destercke en Groningse schrijver Atze van Wieren, maar ook met kinderpoëzie en muziek.

EVENEMENT.

Influencer en kunstenaar Mignon Nusteling neemt je mee door het Dordrechts museum en vertelt over Gemma Mentzel, een overtuigd sociaaldemocraat die streed in het verzet en na de oorlog actief was in de Dordtse politiek en vrouwenbeweging.

DORDRECHT Museum Dordrecht, 13 oktober 14.30-15.30

NU IN DE WINKEL € 15,99

OF BESTEL VIA: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/SHOP Ook in 2020 neemt de Historische Scheurkalender u in 365 fascinerende verhalen mee op ontdekkingstocht door het verleden. Leerzaam, spannend en altijd interessant.

uur maandvandegeschiedenis.nl/gemmementzel

LEEK Nienoord, 13 oktober 13.30-15.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/poezie

Week 42 14 t/m 20 oktober

LAKENHAL LADIES

BELANGRIJKE VROUWEN

TOUR.

Conservator Jori Zijlmans duikt in de collectie van Museum De Lakenhal en onderzoekt welke rol vrouwen speelden in de beroemde Leidse lakenindustrie en tijdens het Leidens Beleg en Ontzet.

Die rol blijkt groter dan je misschien zou vermoeden.

LEZING + TOUR.

LEIDEN Museum De Lakenhal,

ENKHUIZEN Zuiderzeemuse-

13, 20 en 27 oktober vanaf

um, 14 oktober 10.30-13.00 uur

14.00 uur maandvandege-

maandvandegeschiedenis.nl/

schiedenis.nl/leidselaken

noemenswaardigevrouwen

Welke vrouwen schreven geschiedenis en waarom kennen we hen niet of in ieder geval minder goed dan de mannen? Els Kloek, auteur van 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis, neemt je in vogelvlucht mee langs noemenswaardige vrouwen.

NU IN DE WINKEL € 15,99

OF BESTEL VIA: HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/SHOP Ontdek gisteren, begrijp vandaag

49

TIP

AGENDA

ORGELS DE WERELD VAN HET ZELFSPELENDE MUZIEKINSTRUMENT

OKTOBER 2019

LIJKT EEN MANNENWERELD, MAAR NIETS IS MINDER WAAR. MAAK TIJDENS EEN RONDLEIDING KENNIS MET POWERVROUWEN DIE ORGELS DOUWEN. UTRECHT MUSUEM SPEELKLOK, 3, 10, 17, 24 EN 31 OKTOBER 11.00-11.45 UUR MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/ORGELS

WEEK VAN DE KOLONIALE GESCHIEDENIS Was de Nederlandse koloniale militaire samenleving een mannenwereld? Natuurlijk niet! Museum Bronbeek organiseert tijdens de Week van de Koloniale Geschiedenis verschillende activiteiten rondom het thema Zij/Hij om dit onvolledige beeld van de koloniale geschiedenis bij te schaven. Samen met ArtEZ, Focus Filmtheater Arnhem, Indo Filmcafé/Lux Nijmegen, Volksuniversiteit Arnhem en Stichting Moluks Historisch Museum organiseert Museum Bronbeek onder andere lezingen, films, talkshows, theater, dans en muziek.

ARNHEM diverse locaties 20 t/m 27 oktober maandvandegeschiedenis.nl/kolonialegeschiedenis2019

vrouwelijke biografen? Van der Zijl geeft antwoord op deze vragen.

KAMPEN Bibliotheek Kampen, 15 oktober 20.00-21.45 uur maandvandegeschiedenis. nl/annejetvanderzijl

ZIJ VS. HIJ

Hoe en waarom verschillen jongens en meisjes van elkaar? Dr. Lotte van de Pol van de Universiteit Leiden zet de verschillen tussen de seksen uiteen.

LEZING.

ALPHEN AAN DEN RIJN Bibliotheek Rijn en Venen, 15 oktober 20.00-22.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/sekseverschillen

HEKSEN VAN GOEREE

LEZING. Wie zijn de vrouwen aan het Binnenhof?

Wat zijn hun ervaringen aan de top? En zijn we zo langzamerhand niet klaar voor een vrouwelijke premier? Een lofzang op vrouwen in de politiek.

Cobra’ organiseert het museum een enerverende middag met lezingen en gesprekken.

maandvandegeschiedenis. nl/binnenhof

NIEUWE NUANCES

In het kader van de tentoonstelling ‘Nieuwe Nuances: Vrouwelijke kunstenaars in en rondom LEZING.

50

De verhalenvertellers van ‘Het Zingende Paard’ verzorgen een inspirerende avond vol verhalen en muziek rondom het thema Zij/Hij. Toegang is gratis en de koffie staat klaar.

DEN HAAG Nationaal Archief,

Utrecht, 16 oktober 19.30-22.30

17 oktober 19.30-21.30 uur

uur maandvandegeschiede-

maandvandegeschiedenis.

nis.nl/pubquiz

nl/strijdvoorkiesrecht

PUBQUIZ

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

VERHALENVERTELLERS EVENEMENT.

UTRECHT Bibliotheek

nl/heksenvangoeree

vandegeschiedenis.nl/cobra

Schrijfster Annejet van der Zijl, bekend van onder meer Sonny Boy en De Amerikaanse prinses, is druk bezig met het Boekenweekgeschenk van 2020. Welke rol zal Zij/ Hij in dit boek spelen? En wat is het belang van meer

nl/modeshow

Voor boekverslaafden, biebfanaten en andere liefhebbers. Ga de strijd aan en test je kennis over vrouwen in kunst, muziek, tv, film en literatuur.

maandvandegeschiedenis.

ber 13.00-16.00 uur maand-

LEZING.

maandvandegeschiedenis.

Van demonstraties tot petities: niets werd geschuwd tijdens de strijd voor vrouwenkiesrecht. Leer alles over vrouwenkiesrecht met programmamaker Eveline van Rijswijk en Devika Partiman, oprichter van Stem op een Vrouw. Zij vertelt hoe we ervoor kunnen zorgen dat de eerste vrouwelijke premier straks een feit is.

seum Goeree-Overflakkee, 16 oktober 20.00-22.00 uur

14 oktober 20.00-22.00 uur

16 oktober 20.00-22.00 uur

MIDDELHARNIS Streekmu-

voor Moderne Kunst, 15 okto-

VROUWELIJKE BIOGRAFEN

DWINGELOO Dorpshuis,

KRIMPEN AAN DEN IJSSEL

AMSTELVEEN Cobra Museum

AMSTERDAM Rode Hoed,

Van hoepel­ japonnen tot jakjes en van herenkostuums tot nostalgisch ondergoed: geniet tijdens de historische kledingshow van kleren die vroeger werden gedragen in Drenthe.

Leendert van Wezel schreef een historische roman over de Goereese heks Nynke en vertelt over zijn personage, de onderliggende historische feiten en zijn onderzoek.

LEZING.

BINNENHOF

HISTORISCHE MODESHOW WORKSHOP.

QUIZ.

Streekmuseum Krimpenerwaard, 17 oktober 19.30-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/verhalen

STRIJD VOOR KIESRECHT EVENEMENT.

AGENDA

MAARTEN HOUDT JE SCHERP GOUDEN VROUWEN

Iedereen kan wel namen noemen van mannen uit de Gouden Eeuw, maar kennen we ook vrouwen? Sybren Horlings geeft je een kijkje in de Nederlandse samenleving van de Gouden Eeuw.

LEZING.

HOOFDDORP De Meerse, 17 oktober 20.00-21.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/goudenvrouwen

RHEENSE VROUWEN LEZING. Wie zijn de opmerkelijke vrouwen van Rhenen en waarom zijn zij bijzonder? Leer tijdens deze lezing meer over Vrouwtje Cornelia van der Meer van Kuffeler en Justine Agatha Dorothea Schermer.

RHENEN Stadsmuseum Rhenen, 17 oktober 20.00-22.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/rheensevrouwen

Babs Boter vertelt over de avontuurlijke Pos. ZAANDAM Gemeentearchief Zaanstad, 18 oktober 14.3016.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/vrouwopreis

HISTORISCH WANDELEN

Ontdek tijdens deze historische wandeling ook markante inwoonsters van ‘s-Heerenberg, zoals Machteld ten Ham: een van de laatste heksen die op de brandstapel belandden.

TOUR.

’S-HEERENBERG Oudste Poortstraat, 19 oktober 11.0012.45 uur maandvandegeschiedenis.nl/sheerenberg

VARENDE VROUWEN

In de 19e eeuw kwam de Veenkoloniale Zeevaart tot ongekende bloei. Maak kennis met de vrouwen die in de Groninger zeevaart een belangrijke rol speelden.

VEENDAM Veenkoloniaal Mu-

Ontmoet de markante vrouwen van Maastricht in een wandeling met verhalen, poëzie en liedjes die je meenemen door 600 jaar geschiedenis.

uur maandvandegeschiede-

MAASTRICHT Centre Céramique, 17 en 24 oktober 14.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/maastricht­ sevrouwen

seum, 19 oktober 13.15-15.00 nis.nl/voortvarendevrouwen

DAMESMODE TOEN EN NU

Hoe was het om je vroeger aan te kleden als vrouw? En waarom zijn vrouwen eigenlijk broeken gaan dragen? Laat je meenemen door de tijd van vrouwenemancipatie aan de hand van kleding.

Maarten van Rossem helpt u ook in 2020 blijmoedig het jaar door met de Maarten! Scheurkalender.

Dagelijks leest u een relativerende, opbeurende quote van Nederlands beroemdste historicus.

NU IN DE WINKEL € 15,99

WORKSHOP.

VROUW OP REIS

VOLLENHOVE Gemeen-

Maak kennis met Mary Pos, Nederlands eerste vrouwelijke reisjournalist. Haar biografe

tearchief Steenwijkerland,

LEZING.

OF BESTEL VIA MAARTENONLINE.NL/SHOP

EXPO.

MARKANTE MAASTRICHTSE VROUWEN STADSWANDELING.

NU IN DE WINKEL

19 oktober 15.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/damesmode

OF BESTEL VIA MAARTENONLINE.NL/SHOP Ontdek gisteren, begrijp vandaag

51

HET GROTE GESCHIEDENIS DOEBOEK HET LEUKSTE CADEAU VOOR IEDER NIEUWSGIERIG KIND OP AVONTUUR!

Met Het Grote Geschiedenis Doeboek – Op Avontuur! beleef je de spannendste historische avonturen! Bouw zelf een fabriek met echte tandwielen, kom erachter hoe je er uitgezien zou hebben in de pruikentijd, maak een masker met de Maya’s of bouw een totempaal met de indianen. Het Grote Geschiedenis Doeboek – Op Avontuur! staat bomvol weetjes, puzzels, quizzen en knutsels waarmee je alles over geschiedenis leert.

OP VAKANTIE OF LEKKER THUIS: MET DIT BOEK HEB JE URENLANG PLEZIER! VERKRIJGBAAR IN DE WINKEL OF VIA HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/DOEBOEK

AGENDA

MARKANTE VROUWEN

Zeister vrouwen hebben altijd weinig aandacht gekregen. Onterecht, daarom organiseert Vereniging Het Geheugen van Zeist een tentoonstelling over markante Zeister vrouwen.

EXPO.

ZEIST Gemeentehuis, 9-26 oktober maandvandegeschiedenis.nl/zeistervrouwen

SCHIEDAMS VERLEDEN

Ontdek de geschiedenis van Schiedam tijdens de Nacht van de Geschiedenis Schiedam, met lezingen, tours langs historische locaties en een slotfestijn. Het thema Zij/ Hij komt op artistieke wijze aan bod.

EVENEMENT.

SCHIEDAM Hoogstraat 111, 19 oktober 19.00-01.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/schiedamsegeschiedenis

PRINSESSEN VAN THORN

Hoe zag het leven van adellijke dames er in de achttiende eeuw uit?

Historicus Joost Welten vertelt over de prinsessen van Thorn en wordt daarbij begeleid door muziek, dans en meer.

SHOW.

WEERT Munttheater, 20 oktober vanaf 14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/prinsessenvanthorn

LILI MARLEEN

Het Vrijheidsmuseum brengt een ode aan de grootste hit uit de Tweede Wereldoorlog: ‘Lili EVENEMENT.

Marleen’, door middel van een lezing, livemuziek en filmbeelden.

GROESBEEK Vrijheidsmuseum, 20 oktober 12.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/lilimarleen

VROUW EN MACHT

Tijdens deze themawandeling geeft de VVV-gids antwoord op de vraag waarom jonge vrouwen eeuwenlang kozen voor een verblijf in het stift van Thorn.

STADSWANDELING.

THORN VVV Thorn, 20 oktober 14.00-17.00 uur maandvande-

VERZET IN DE SCHADUW

Dat er tijdens de oorlog in Nederland verzet werd gepleegd tegen de Duitsers weet iedereen.

Het verzet tegen de Japanse bezetter in NederlandsIndië is echter veel minder bekend. Hoe zag dit verzet eruit en welke rol speelden vrouwen hierin?

EVENEMENT.

DEN HAAG Museum Sophiahof, 20 oktober 14.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/verzetinindie

Week 43 21 t/m 27 oktober

geschiedenis.nl/vrouwen-

denkbeelden uit de tijd van de slavernij ons beeld van zwarte vrouwen én mannen in onze tijd nog altijd beïnvloeden.

ARNHEM Museum Bronbeek, 23 oktober 14.00-15.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/kolonialegeschiedenis2019

MINA’S WATERSNOODRAMP

Als kind maakte Mina de watersnoodramp mee. Nu, 66 jaar later, blikt zij terug op die verschrikkelijke rampnacht en vertelt ze haar verhaal in het Jeugdwatersnoodmuseum.

KINDEREN.

OUWERKERK Waters-

macht

BEELDVORMING

noodmuseum, 23 oktober 11.00-12.00 uur maandvan-

ZORG VOOR DE KINDEREN

Onafhankelijk onderzoeker dr. Aspha Bijnaar laat zien hoe koloniale LEZING.

Zeebaboes voeren mee op schepen tussen Nederland en Indië, waarbij ze een salaris verdienden als kinderverzorgster. Leer alles over deze zelfstandige vrouwen en hun onterecht onbekende geschiedenis.

LEZING.

ARNHEM Museum Bronbeek, 20 oktober 13.00-14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/zeebaboes

degeschiedenis.nl/watersnoodramp

024GESCHIEDENIS Beleef de geschiedenis van de oudste stad van Nederland tijdens 024geschiedenis. Met onder meer een avondvullende special van het Nijmeegse geschiedeniscafé in Museum Het Valkhof, lezingen, historische spelletjes, Zij/Hij-wandelingen bij de Mariënburg en een historisch memoryspel voor het hele gezin bij het Valkhofkwartier.

NIJMEGEN diverse locaties, 25 t/m 27 oktober 024geschiedenis.nl

KASTEELWANDELING

Leer in het Kasteel van Breda over markiezin Mencia de Mendoza (1508–1554) en haar invloed op de ingrijpende verbouwing van het kasteel tot Renaissancepaleis.

TOUR.

BREDA Kasteel van Breda, 20 oktober 14.00-15.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/mendoza Ontdek gisteren, begrijp vandaag

53

TIP

AGENDA

DAG VAN DE ARNHEMSE GESCHIEDENIS HET VERLEDEN VAN

OKTOBER 2019

TOVERKOL

Ilja Mostert houdt op basis van zijn archief­ onderzoek een voordracht onder de veelbelovende titel: ‘Van travestiet tot toverkol, Schouwse vrouwen over de schreef’.

LEZING.

ARNHEM KOMT TOT LEVEN! DAAL AF NAAR DE EEUWENOUDE KELDERS, BEZOEK HET NORMAAL GESPROKEN GESLOTEN PETERSGASTHUIS EN KOM ALLES TE WETEN OVER ARNHEMSE MEISJES. ARNHEM DIVERSE LOCATIES, 12-13 OKTOBER MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/ARNHEMSEGESCHIEDENIS

verteller Stef Derkx je meeneemt door de stad.

VENLO Ons Fort, 24 oktober 19.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/meisjesvanplezier

ZAKLAMP

ZIERIKZEE Gemeentearchief

KINDEREN. Neem je zaklamp

Schouwen-Duiveland,

mee om in het donker de Domkerk te ontdekken. Tijdens een speelse rondleiding maak je tegelijkertijd kennis met de verborgen vrouwen in het mannenbolwerk van de kerk.

23 oktober 19.30-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/travestiet

VROUW IN VERZET

In de geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog was voor verzetsvrouwen lang geen aandacht. Leer deze dappere dames kennen tijdens het gratis historisch café.

EVENEMENT.

ZWOLLE Sassenstraat 11, 24 oktober 19.30-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/vrouweninverzet

SUSAN SONTAG

Wie de 20ste eeuw wil begrijpen, leest Susan Sontag. Biograaf Benjamin Moser duikt in het leven en het radicale gedachtegoed van een van de scherpste denkers van de vorige eeuw.

LEZING.

AMSTERDAM Zuiderkerk, 24 oktober 20.00-21.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/susansontag

MEISJES VAN PLEZIER LEZING. Leer over de meisjes van plezier die in Venlo de schippers en scheepslui van buiten de stad moesten vermaken, terwijl meester-

54

DE GESCHIEDENISLES DIE JE NOOIT HEBT GEHAD Heb jij wel eens gehoord van Khadija bint Choewailid? Of misschien van Suze Groeneweg? Vast niet.

Daarom stuurt Van Gisteren je voor de tweede keer terug naar de schoolbanken voor de geschiedenisles die je nooit hebt gehad. Met onder andere colleges van Eveline van Rijwsijk en Rajael El Mouhandiz, waarbij telkens een historische vrouw centraal staat.

Hoe mondig, machtig of moordzuchtig waren deze vrouwen daadwerkelijk?

AMSTERDAM De Rode Hoed, 29 oktober vanaf 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/nooitgehad

UTRECHT Domkerk, 24 oktober 19.30-21.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/domkerk

GENDER TOEN EN NU

Hoe zijn genderverschillen historisch gevormd? Schrijver Abdelkader Benali leidt een panelgesprek over deze vraag tussen auteurs Marja Vuijsje en Maxim Februari.

LEZING.

WAGENINGEN De BBLTHK, 24 oktober 20.00-22.00 uur

FAMILIE­GESCHIEDENIS

maandvandegeschiedenis.nl/

Leer alles over genealogisch onderzoek, waarbij je een familieverleden acherhaalt, dwaal door het CODA-archief of luister naar de verhalen over Zij/Hij in de familiegeschiedenis.

gender

BENNEKOMS VERLEDEN

Op welke manier is de Zij/Hij-verhouding in de geschiedenis en het cultureel erfgoed van het dorp Bennekom zichtbaar? Ontdek het tijdens de Nacht van de Geschiedenis in Bennekom.

EVENEMENT.

EVENEMENT.

26 oktober 13.00-14.00 uur maandvandegeschiedenis.

oktober 10.00-16.00 uur

nl/huik

maandvandegeschiedenis. nl/familiegeschiedenis

DORDTSE VROUWEN EVENEMENT. In Het Hof van

museum, 26 oktober 19.30-

HAIK EN HUIK

22.00 uur maandvandege-

De 16e- en 17eeeuwse Hollandse huik,

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

SCHIEDAM Stedelijk Museum,

APELDOORN CODA, 26

BENNEKOM Kijk en Luister-

schiedenis.nl/bennekom

een vrouwenmantel van top tot teen, heeft een ArabischAndalusische oorsprong: de haik. Hoe zit die biculturele relatie in elkaar?

Alexandra van Dongen vertelt er alles over.

LEZING.

Nederland worden bekende en minder bekende Dordtse vrouwen (en een aantal

AGENDA

mannen) in de schijnwerpers gezet tijdens de Avond van de (Dordtse) Geschiedenis.

DORDRECHT Het Hof van Nederland, 26 oktober 19.3022.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/dordtsevrouwen

HEKSENSTAD SCHIEDAM LEZING. Jan Willem Verkaik doet uit de doeken hoe Schiedam aan zijn reputatie van heksenstad kwam.

Klopt dit beeld wel?

WORD EEN HELDIN

Helden zijn mensen die de wereld een beetje veranderen. Zoals Nellie Bly, de eerste journaliste. Ontdek de heldin in jezelf! Waar maak jij je boos over? En wat zou je eraan kunnen doen? Vertel jouw verhaal en maak je eigen heldinnenpaspoort en protestoutfit. Voor kinderen van 8 tot 12 jaar.

WORKSHOP.

KATWIJK Bibliotheek, 30 oktober 15.00-16.30 uur

SCHIEDAM Jeneverie ‘t Spul,

maandvandegeschiedenis.

27 oktober 15.00-18.00 uur

nl/heldinnenworkshop

maandvandegeschiedenis. nl/heksenstad

MANSE VROUWEN

Leer over de Manse vrouwen van het Kennemerland, zoals schrijvers en dichters van toen en nu, en ga met elkaar in gesprek.

relaties: elke periode kent onderwerpen die onbespreekbaar zijn. Historische-romanchrijver Tineke Aarts vertelt erover.

OUDENBOSCH Pelgrim 2 aan het Doelpad, 30 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/taboes

MOEDERS MOEDER

Schrijvers Pieta van Beek en Annemarie van Niekerk vertellen over hun boek, waarin zij meer dan zeventig Zuid-Afrikaanse vrouwen een stem geven.

LEZING.

21.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/zuidafrika

ZWARTE MIGRANTEN

Wat is de Zwarte Migranten- en Vluchtelingen-Vrouwenbeweging?

Wat heeft deze beweging in de afgelopen decennia voor elkaar gebokst en waarom is zij zo onbekend?

Maak kennis met een ander verhaal en geluid van de protestgeneratie in de jaren 60, 70 en 80.

LEZING.

AMSTERDAM Pakhuis de Zwijger, 31 oktober 20.00-21.45

AMSTERDAM Zuid-Afrikahuis

uur maandvandegeschiede-

Nederland, 31 oktober 19.30-

nis.nl/zwartemigranten

LEZING.

BINNENMEISJES LEZING. Maak kennis met de

binnenmeisjes, oftewel de dienstbodes, die fantaseerden over een ontsnapping aan hun lot en de armoede.

BEVERWIJK Bibliotheek IJmond Noord, 30 oktober

AMSTERDAM Jordaanmuse-

20.00-21.30 uur maandvan-

um, 27 oktober 15.00-17.00 uur

degeschiedenis.nl/manse-

maandvandegeschiedenis.

vrouwen

nl/binnenmeisjes

HAAGSE POWERVROUWEN Week 44 28 t/m 31 oktober 50 JAAR EMANCIPATIE LEZING. Het is tegenwoordig

ondenkbaar: vrouwen die worden ontslagen als ze gaan trouwen of moeders die slechts achter het wasbord staan. Waarom ging de vrouwemancipatie de afgelopen 50 jaar zo snel?

Het Haags Historisch Museum is er voor de geschiedenis van alle Hagenaren en Hagenezen. Daarom is het museum op zoek naar jouw Haagse verhaal over sterke vrouwen.

EVENEMENT.

35 JAAR SAVANNAH BAY Het is een begrip voor veel Utrechters: Savannah Bay. Deze boekhandel kwam voort uit de allereerste vrouwenboekwinkel van Nederland, de Heksenkelder, en werd 35 jaar geleden opgericht. Daarom verschijnt dit najaar een boek over deze bijzondere, ideologische boekhandel. In de Maand van de Geschiedenis organiseert Savannah Bay een discussieavond over women in print en de ontwikkeling van feminisme sinds de jaren 70. Feministes gaan in gesprek over de betekenis van feministische boeken, boekwinkels en uitgeverijen vroeger en nu.

UTRECHT Savannah Bay, 23 oktober vanaf 19.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/savannahbay

DEN HAAG Haags Historisch Museum, 30 oktober 13.0016.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/powervrouwen

TIEL Regionaal Archief Rivierenland, 29 oktober 19.00-21.00

TABOES

uur maandvandegeschiede-

Ongewenste zwangerschappen, geheime

nis.nl/emancipatie

LEZING.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

55

EEN FASCINEREND BRIEVENBOEK,

WAARIN HET HEDEN SCHERP WORDT GESTELD DOOR DE LENS VAN HET VERLEDEN. ESSAY ALMA & MARITA MATHIJSEN IN OKTOBER TE KOOP VOOR

€ 3,75

maandvandegeschiedenis.nl/nietschrikkenmama