Solutions Magazine december 2022

Ketensamenwerking

Decapaciteitinprecisie verspaningmoetgroeien. Doorslimmersamente werkenindeketen,kaner veelefficiencywinstworden bereikt,zeggen Arnold Douma (ExaktFijnmechanica)en JeroenvanNunen vanB&STechnology.

Coverfoto: demeetkamer speelteenbelangrijkerolin hetontzorgenvanklantenbij B&STechnology

Vergrijzingzorgt voorrobots

INHOUD

0812 AMiseen oplossing

Hetaantal robots gaat volgensdeInternnationale FederatievoorRobotica verdubbelenindekomende jaren.Dedrijfveerachterdeze trend:devergrijzing. Afgelopenjaarwerdmeerdan dehelftvanallerobotsin Chinageïnstalleerd.

Additivemanufacturing, oftewel3Dprinten,moeten wenietalseentechnologie verkopenmaaralseen oplossing.Wantdatishet, zegt Oerlikon CEOMichael Suess.AMmaaktnieuwe productenennieuwe verdienmodellenmogelijk,die passenineenduurzame wereld.

Goudentijden,

maar…

Deverspaning beleeft goudentijden,zegtABNAmro sectorbankier DavidKemps. Maar:datbetekentookdatde sectornuhetdakmoet repareren.Wanttijdenzullen veranderen.Daaroversprak hijsamenmet Robvander Werff(Koninklijke Metaalunie) inMTLTalk.

34

ZEMzero emissionauto

Dedoorstudentenvande TUeontwikkelde zeroemissionautoZEM isin meerdereopzichtenbijzonder. Destudentenwildeneenauto dienietalleeninhetgebruik geenCO2uitstoot.Daarom kwamenzebij3Dprintenmet gerecycleerdematerialenuit. DestapvanCAD-software naareenfysiekmodelwas geengemakkelijke.

Hightechprint voorASML

Klantenvrageneen oplossing

Additivemanufacturingisgeentechnologie,maareen oplossing.WoordenvanOerlikonCEOMichaelSuess.Dat geldteigenlijkvoorelkemaaktechnologie.Jewiltiets produceren-hetprobleem-enhebtdaartoolsvoornodigdeoplossing.TijdensdePrecisiebeurskwamhetinandere bewoordingenaanbodindepresentatiedoorVDLETG: ASMLwilvan150naar400wafersperuurgaan.Daarvoor moetdewafertablelichterennognauwkeurigergekoeld worden.Additivemanufacturingiseendeelvande oplossinghiervoor;CNCprecisieverspanenblijfteveneens nodig.

WemoeteninderdaadAMveelmeeralseenoplossinggaan zien;nietstandalone,maaralsonderdeelvaneenproces. Hiervoorzijnsoftwarenodig,materialen,vakmensenen vaaknogandereproductietechnieken.Endaaromdenkik dattweemagazines,éénover3Dprintenenhetandere overCNC-technologieenAM,bestsamenkunnen. Uiteraardblijvendebeidewebsitesbestaan,voorde actueleberichtgevingendeachtergrondartikelenoverofwel 3DprintenofwelCNC-technologieensmartindustry.De oplossingen,dieleesjeinditgecombineerdmagazine: SolutionsMagazine. Laatmaarwetenwatjeervanvindt. Veelleesplezier, FrancCoenen franc.coenen@made-in-europe.nu

SolutionsMagazineiseenkwartaalmagazinevan Made-in-Europeen3DPrintmagazineoverCNCtechnologie,additivemanufacturing,3Dprintenen smartmanufacturing.Verspreidingdigitaalenprint.

Uitgave: FrancCoenenPubliciteit

VDLETG,KMWEPrecision en NTS presenteerdentijdens dePrecisiebeurshoeze additivemanufacturing inzettenvooronderandere ASML.IndetoekomstisAM deoplossingvoorméér productiviteitvande chipmachines.

Enleeshoehogescholende hightechindustriehelpenmet detransitienaarAM: Pag22 IAMMproject

Redactie: FrancCoenene.a.

Fotografie: FrancCoenen/Pixabay/Covestro/Oerlikon/ IFW/ReinvanderMast/GFMachiningSolutions/CW Development/B&STechnology/ExaktFijnmechanica/ Trumpf/STLProducts/Flam3D

Schuttersdreef72 6181DSElsloo Nederland T+31464333123 redactie@made-in-europe.nu www.made-in-europe.nu

Brainportheeft potentiesomSilicon Valleyvoordigital manufacturingte worden

DeBrainportregiokanuitgroeientoteenvandetop3Additive Manufacturinghubsindewereld.DaarisHugodaSilva,VicePresident CovestroAdditiveManufacturing,vanovertuigd.DeveleMKBondernemingenzijneensterketroefkaart,omdatzedeontwikkeling kunnenversnellen.Uitgroeientoteentop3Dhubvergtwel samenwerkingvanallepartijeninhetAM-ecosysteem,eenandere houdingvanuniversiteitenenmeerfundingvoorstartups.

Interview

ViaDSM,momenteelCovestroen binnenkortStratasys,isHugodaSilvaal jarennauwbetrokkenbijdeontwikkeling vandeadditivemanufacturingindustrie. TijdensdeKunststoffenbeurs2022 schetstehijindeAMMasterclasshoe additivemanufacturingbezigiseen mainstreamproductietechnologiete worden.Voorbepaaldetoepassingen staandematerialen,de procesbetrouwbaarheidende herhaalnauwkeurigheidvan3Dprinten

hiervoorinmiddelsoppunt.“Maarminder danwijwillenenminderdanhet potentieelvanadditivemanufacturing”, voegthijerdirectaantoe.De belangrijksteredenenhiervoorzijninzijn ogenonvoldoendegoedematerialen, hogekosten,gebrekaankennisbij engineersenkostprijsmodellendie gebaseerdzijnopoudetechniekenen werkwijzen.Daardoorblijftadditive manufacturingalsproductietechniek achterbijdeverwachtingen.Detransitie vanprototypesprintennaardeproductie vaneindonderdelenisechterbegonnen. “Hetontginnenvanhethelepotentieel van3Dprintenzalnogdecenniavergen, maarikverwachtdekomendedrietotvijf jarenechtgroteveranderingen.Steeds meereindproductenzullen3Dgeprint gaanworden.”

Meersamenwerking

DeBrainportregio-diejeinditgeval wellichtbredermoetzien,eigenlijk NederlandenVlaanderen-kanindeze transitieeenbelangrijkerolgaanspelen alsAM-hub.HugodaSilvagelooftinhet potentieelvanderegio.Devoorwaardeis weldatermeerwordtsamengewerktin hetheleAM-ecosysteem,zekertussen kennisinstellingenen onderzoeksinstitutenenookmetde industrie.“DeBeneluxenzeker Nederlandheeftalletoolsomvandeze regioietstemaken.Wehebbende Legostenenomereenmooikasteelmee tebouwen,maarsommigestenenliggen inBrussel,andereinTurnhout,weer andereinAmsterdam.Allesis versnipperd,datkannietinzo’nkleine regio.Wemoetenaldiebouwstenen samenbrengen.Daarwerkenweaanin

Misschienkosthetnogvijftottienjaar,maardanzullenweeen volwaardigecosysteemvoordigitalmanufacturinghebbendat internationaaltalentaantrekt

deBrainportregio”,zegtHugodaSilva.

MKBkanvoorversnellingzorgen Deversnipperingzoalshijdieschetstmet zijnbeeldvandeLegostenen,iséén belemmeringdieweggewerktmoet worden.Eentweedebelemmeringomals regiodoortegroeiennaareen betekenisvolAM-hubindewereld,isdat hetaantalAMapplicatieshierachterblijft, bijvoorbeeldvergelekenmetDuitsland. Daargebeurtmomenteelveelalshetom 3Dprintengaat.Vooralinde automobielindustrie.“Maakbedrijven moetengaanziendat3Dprinteneen betrouwbaarproductieprocesis”,zegtde VPvandeAMactiviteitenvanCovestro. DeaanwezigheidvanveelMKB-bedrijven

inderegioishierbijeentroef.“HetMKB isvolgensmijdesleuteltotopschalen met3Dprinten.Grotebedrijvenzijn risicomijdend,zewillentelkensnieuwe usecaseszien.MKB-bedrijvendurven snellerintestappen.”Doordatdezeregio zoveelMKB-ondernemingentelt,kunnen wehierversnellenmetadditive manufacturing.”Doordezebedrijveneen 3Dprintinfrastructuuraantereiken, inclusiefdigitalesimulatie-en costingtools,wordt3Dprintenbetaalbaar enzullenbedrijveninderegiode technologiegaangebruiken.“Ikziegeen redenwaaromzedetechnologieniet zoudengebruiken;zegebruikenalveel verschillendetechnieken.”

HetMKBisdesleuteltotopschalen met3Dprinten.Grotebedrijvenzijn risicomijdend

Startupklimaat

Eenderdevoorwaardeomeenbelangrijk AM-hubteworden,isdathet startupklimaatmoetveranderen.Vooral ophetvlakvanfinanciering.Eigenlijkis ditietsdatvoorheelEuropageldt.Voor elkemiljoeneurodiehierineenAMstartupwordtgeïnvesteerd,staaner15 tot20miljoeneuro’sdieventurecapital fundsindeVSenChinaineenjong bedrijfinvesteren.Endatkapitaalis nodigomsnellertegroeienennaarde markttegaan.HugodaSilvanoemtdit hetgrootstenadeelvandebredere BrainportregiotenopzichtevanChinese enAmerikaanseregio’s.“Omde Legostenensamentebrengen,hebje kennisnodig,moetjemensen samenbrengenénjehebtcashnodigom dittekunnendoen.”HugodaSilvamerkt daarnaastdatdeoprichtersvanstartups minderopenstaanvoorgeldvanventure capitalfunds.Enuniversiteitenwerpen barrièresop,bijvoorbeelddoorIPafte schermen.Zewillendaarvoorvaakeen meerderheidsbelangindestartup houden.“IndeVSmaaltniemand daarom”,zegtHugodaSilva.Ookhet aantalstartupsmoetgroterworden.

Overheidmoetmarktcreëren Totslotwijsthijnogopderolvan overheden.Hijpleitnietzozeervoor subsidiesomnaarbeurzentegaan,wel voorhetcreërenvanmarktenzoalsdat bijvoorbeeldindeVSgebeurt.“De overheidindeVScreëerteen defensiemarktvoorAdditive Manufacturing.Deoverheidmaakt marktenwaarinbedrijvenkunnen opbloeienenbusinessenjobscreëren. DeNederlandseofmisschienwelde

Europeseoverhedenkunneneenmarkt creërenvoordezestartupsenhun technologie.”

InternationaalAM-hub Alsderegiodezestappenzet,ziteen wereldwijdetop3positiealsAM-huber in,gelooftHugodaSilva.“Misschienkost hetnogvijftottienjaar,maardanzullen weeenvolwaardigecosysteemvoor digitalmanufacturinghebbendat internationaaltalentaantrekt.”Datzal PhDstudentenaantrekken,voormeer patentenzorgenwaarstartupsdieuitde universiteitenvoortkomen,meeaande slagkunnen.“Dankandezeregioeen SiliconValleyvoordigitalmanufacturing worden.”

TijdensFormnext2022presenteerde deBrainportregiozichcollectiefals eeninternationaalhubvoorbedrijven dieactiefzijnmetadditive manufacturing.Tijdensdebeursin FrankfurtgafHugodaSilvasamen metandereneenpresentatie.Tevens brachteendelegatievanRAI Automotiveeenbezoekaandebeurs omzichteverdiepeninde mogelijkhedenvanadditive manufacturing.Metditinitiatiefwillen deBrabantseOntwikkelingsmijenRAI Automotivedesectorbewustmaken vandemogelijkhedenvanAMvoorde automobieltoeleveranciers.

ZodichtliggenAM enCNC-technologie bijelkaar

Opspangereedschapgeprintin kunststof

StratasystoondeopFormnextditopspangereedschapvoormeerassige CNC-freesmachines.Hetgereedschapis3DgeprintmeteenF370vannylon versterktmetkoolstofvezelsvoordenodigesterkte.Het3Dprinten,dat onbemandgebeurt,heeftnetgeen18uurgekost.Inhetgereedschapzit zo'n450kubiekecentimeraanmateriaal.Eengoedvoorbeeldhoe industriëleFDMprintersvoorkunststoffenzinvolkunnenwordeningezetin deverspaning.

Camerabehuizing printenenniet

assembleren

Bond3DuitEnschedelietzien hoe3Dprinteninbepaalde toepassingenCNC-technologie vervangt.Defotogeefteen camerabehuizingweerdieeen actievekoelingbevatvooreenindustriëleinfraroodcamera.Deoorspronkelijke behuizingbestonduitmeerdereonderdelen,diegeassembleerdmoestenworden. Bond3Dheefthetontwerpgeredesignedvoor3Dprintenenondermeereen koelcircuitgeïntegreerd,watvoormeerkoelcapaciteitzorgt.Hetonderdeelwordt nu3DgeprintinPEEK.

Ceratizit3DprintPKDfrees

GereedschapfabrikantCeratizitheeftdezegereedschaphouder voorPCD-wisselplaten3Dgeprint.Ceratizitbeschiktovereen eigenmetaalpriner,deRenAM500QvanRenishaw.Hierop wordenverschillendegereedschappengeprintomuiteenlopende redenen.Zokunnendeinwendigekanalenvoor koelsmeermiddelgeoptimaliseerdworden.BijdePCDfreesgaat

heteromdatermeerPCD-snijkantentoegevoegdkonden wordendoordeadapterteprinten.Zosteeghetaantalgroeven ensnijkantenopeenadaptermetschroefdraadvan32mmvan zesnaartien.Hetgereedschapverhoogtookde voedingssnelheidmetdezelfdeverhouding.Datbetekentvoor deeindgebruikerméérproductiviteit,dankzijaddtive manufacturing.

Vergrijzingdrijfveer achterrobotisering

Wereldwijdblijfthetaantal installatiesvan industrierobotskomende jarentoenemen,voorspelt deInternationalFederation ofRobotics.Tegen2025 zullenerjaarlijkszo’n 690.000geïnstalleerd worden.Debelangrijkste drijfveerachterdezegroei ishetwereldwijdetekort aanvakmenseninde maakindustrie.Dattekort scheptzelfskansenvoorde robotbuitendetraditionele maakindustrie. Afgelopenjaariseenrecordjaargeweest voorderobotfabrikanten,zozegtdeIFR. Meerdan517.000industrierobotszijner wereldwijdinfabriekengeïnstalleerd.Op ditmomentzijnerzo’n3,5miljoen industrierobotsoperationeel."Hetgebruik vanroboticaenautomatiseringgroeit meteenadembenemendesnelheid",zegt MarinaBill,voorzittervande InternationalFederationofRobotics (IFR)."Binnenzesjaarzijndejaarlijkse robotinstallatiesmeerdanverdubbeld.” Kijkjenaardeverschillendegeografische markten,danisvooraldegroeiinChina

opvallend:51%.Dehelftvanalle industrierobotsdievorigjaaringebruik zijngenomen,staatinChina.Maarook Europaheefthetmet24%groeigoed gedaan;hierzijninmiddelsbijnaeen kwartmiljoenindustrierobotsingebruik. Enderobotfederatierekentvoorditjaar opnieuwopeentotalegroeivandeafzet met10%.Degroeizwaktdaarnaafnaar jaarlijksnog7%.

Reshoringenhighmixlowvolume Waarkomtdiegroeivandaan,ineentijd waarinenergieprijzendepanuitswingen ensupplychainsnogsteedsregelmatig onderbrokenworden?Vooreendeeldoor deonzekerhedeninwereldwijde toeleveringsketens.BijdeIFRzietmen duidelijktrendsvanre-ennearshoring vanproductie.OEM’szoekendaarmee zekerheidinhunsupplychains,netals meerflexibiliteitDetoenemendebehoefte aanduurzameaanvoerketensversterkt dere-shoringtrend.Eentweededrijfveer vandegroeiisdatdetrendvanhighmix lowvolumeindemaakindustrieblijft aanhouden.Devraagnaarsteedsverder gepersonaliseerdeproductengroeit. Digitaliseringvandetotaleproductie workflowondersteuntdezetrendentrekt ditjaarzelfsverderaan.Voor

maakbedrijvenwordthetgemakkelijker meetegaanindezerobotiseringstrend. IFRvatditsamenonderhetkopje Democratizingrobotics.Low-costrobotica opentnieuwemarktenendeinstallatie vanindustrierobotswordtalsmaar

Dehelftvanalleindustrierobotsdie vorigjaaringebruikzijngenomen,staat inChina

eenvoudiger.Nieuwetechnologie,zoals visionenslimmesoftware,zijneveneens aspectendiebijdragenaandegroeivan deafzetvanindustrierobots.

Tekortaanvakmensen

Degroteaanjagervandegroeiinhet gebruikvanindustrierobotsisechterhet tekortaanvakmensenindeindustrie.De internationaleroboticafederatienoemtde demografischeveranderingen-leesde vergrijzing-alsdegroeiaanjagerop

langeretermijn.Endezetrendspeeltin allegroteeconomieënindewereld. Hierdoorisdeverwachtingdater massaletekortenaanvakmensen ontstaan,zekerindemaakindustriemaar ookinsectorendaarbuiten,waardoorde servicerobotsgaandoorbreken.

Geautomatiseerdemetrologie Nietalleenderobotfabrikanten verwachteneenaanhoudendegroei; hetzelfdevoorspeltmarktonderzoeker Frost&Sullivandieineenrecentrapport metnamekijktnaarderolvan automatiseringinmetrologie.Hetmeten indeindustriezalintoenemendemate geautomatiseerdworden,voorspellende onderzoekersvanFrost&Sullivan.“Met

deintegratievaninspectiesinprocessen opdewerkvloeriserbehoefteaanhet uitvoerenvanmetingenzonder menselijketussenkomstomfoutente minimaliserenendetijddienodigisvoor inspectiesteverkorten.Ditbrengtde vraagnaarrobotgebaseerde meetinstrumenteninalleindustrieënop gang”,zoschrijvendeonderzoekers.Zij verwachtendatdemarktvoor geautomatiseerdmetenmetbijna16% opjaarbasiszalgroeien,meerdaneen dubbelzohooggroeicijferalsde robotmarktzelf.

Closedloop

Daarnaastzienzeeengroeiende behoefteaanclosedloopprocessenvoor deproductievanprecisiecomponenten. Ookditdwingtmaakbedrijven meetoplossingenteintegrereninhun productielijnen.Geautomatiseerde metrologieoplossingenvoorzo’nclosed loopproceszullenbinnenvijfjaarhun wegnaardemaakbedrijvenvinden.

RoboJobenKumatech: TowermetAGV

TijdenshetMazakOpenHouselieten Mazak,RoboJobenKumatechzieninwelke richtingautomatiseringmetrobotsgaat: AGV’s.

JobvanBerkel,directeurMazakBenelux,is overtuigddatdeAGV’sgaandoorbrekenom materiaalnaarderobotceltebrengenen bewerktecomponentenaftevoeren.“Operators zijnveelteduuromzedattelatendoen.”

Bovendienkampendeverspanendebedrijven metgebrekaanvakmensen,eenextrareden volgenshemomdezezoeffectiefmogelijkinte zetten.“WegaanqualogistiekBol.comachtige oplossingenzien.AGV’shorendaarbij.”

Digitaltwinvervangt prototype

Digitaltwinsgaanprototypesenfysieketesten overbodigmaken.Datzalalbinneneenjaarof zesgebeuren.Althansdatiseenvande uitkomstenvaneenonderzoekinopdrachtvan Altaironder2.000professionals.Zijzientevens eenrolweggelegdomduurzaamheidsdoelente halenmetdeinzetvandigitaltwins.

"Hetlijdtgeentwijfeldatdatadie verkregenzijndoorhetgebruikvan digitaltwinsorganisatieseenwereldaan nieuweinzichtengeeft,waardoorze snellerkunnenwerken,betereproducten kunnenmaken,minderafvalproduceren endevolgendegrotedoorbraakkunnen vinden",zegtJamesR.Scapa,oprichter enCEOvanAltair.Deontwikkelaarvan softwarevoorproductontwikkeling,high performancecomputingendataanalyse heeftzo’nwereldwijdonderzoekgedaan naarhetgebruikvandigitaltwins.

Duurzaamheidsdoelen Dat67%vanprofessionalsdiemeededen verwachtdatdedigitaletweelingen prototypesoverbodigmaken,iswel verrassend.Eenopdedrieverwachtdat erhierdoorminderfysiekeprototypes nodigzullenzijn;43%verwachtdat binnenvierjaaraldebehoefteaanfysiek testenafneemt,omdatditdigitaalkan gebeurenmetdedigitaltwins.Ditleidter toedatproductontwikkelingversnelt, denkteenopdedrie.Hetheeftnatuurlijk ookimpactopgebruikvanmaterialenen energie.Zo’n85%vandeorganisaties

diealmetdezetechnologiewerken, willenzeookinzettenvoorhetrealiseren vanduurzaamheidsdoelen.Datkandoor tebesparenopmateriaalgebruik(76%), voorkomenvanafval(60%)enenergieenanderekostenbesparingen(74%). VooralbijhetC-levelmanagementleeft hetideedatdedigitaltwinsgaanhelpen omdeduurzaamheidsdoelentehalen: 68%vandemanagersdenktditversus 43%vanalleondervraagden.

Additive manufacturing: geentechnologie maaroplossing

3DPRINTEN

Diepgangenbreedte:

OerlikonenTechnische UniversiteitMünchen(TUM) proberenbeidetebieden methunAMTC,de conferentieovermetaal additivemanufacturing.Met méérdan60sprekersvanuit dehelewereldineen ééndaagseconferentie,zit hetmetdebreedtevanhet programmawelgoed.Maar ooknavijfeditiesvanAMTC blijftdevraagwanneer breektadditive manufacturingdoorals industriële productietechnologie?

ProfessorThomasHofman,presidentvan TUM,traptdedagaf.HijdichtAMde potentietoeomdemanierwaaropwe productenmaken,fundamenteelte veranderen.“Minderenergieverbruik, mindermateriaaleneennieuwemanier vanrecyclingalsdeelvandecirculaire economie.Endecentralisatievande productie”,somthijdetroevenvan

OerlikonenTUMwillenmeer aandachtvoorapplicatiesvan additivemanufacturing

5eAMTCconferentie:Europa moetnietterugvallendoorniet snelgenoegvooruittegaan

additivemanufacturingop.Maarhetzijn inDuitslandmoeilijketijden,met dreigendeenergietekorten.“Inplaatsvan focusopideologiemoetenweopenstaan voorinnovaties”,geefthijeenduidelijke boodschapaf.Zoalsadditive manufacturing.Datvergtmeer samenwerkingtussenallepartijeninhet ecosysteem,eenconstateringwaar OerlikonCEOMichaelSuesszichvan hartebijaansluit.DeAM-industrieis sindsdeeersteAMTCweliswaarflink vooruitgegaan,“wezijnnogsteedsin eennicheactief.”Kostprijs,industrialisatie endeherhaalnauwkeurigheidzijnnog nietwaardeindustriezewilhebben. Suessbenadrukthetbelangvan samenwerkingomdatderestvande wereldopAM-vlakduidelijkinbeweging is.“Europamoetoppassendatweniet terugvallendoordatwenietsnelgenoeg vooruitgaan.Datkunnenwevoorkomen doorsamentewerken.”Lateropdedag zullenookanderesprekerswijzenopde snelleontwikkelingenbuitenEuropa. “Elketweedemachinewordtverkocht aanChinaofdeVS.Diezitteninde fastlane”,zegtprofessorChristianSeidel vanFraunhoferGCV.“Wehebbenmeer leidersnodigdieAMinhunonderneming

TijdensFormnextlietOerlikonditaluminiumcompressorwielvoorde energiesectorzien.Duidelijkzichtbaarzijndegeïntegreerdekoelkanalendie toteenhogerrendementvandecompressorleiden.

willenbrengen.”Hijverwachtoverigens groeivanadditivemanufacturinginalle sectorenvandeindustrie.“Overaliser veelpotentieel.”WatvolgensFrancesco BettivanhetWorldEconomicForum nodigis,zijnecosystemen,waarinde innovatiesdienuvaakvankleinere bedrijvenstarten,makkelijkkunnen wordenopgeschaald.

Oplossingen

Applicaties:daarmoetmeerdefocusop komenteliggen,beklemtoontdeOerlikon bestuursvoorzitter.“Dewereldzoekt oplossingen;antwoordenopvragen.De wereldwilzienhoeadditive manufacturingbijdraagtaaneenbetere planeetenaaneenduurzametoekomst.” SuesshaalteenopmerkingvanSiemens AM-topmanKarstenHeuseraan:deAMindustrieprobeerttechnologiete verkopen,terwijldewereldnietzitte wachtenoptechnologiemaarop oplossingen.Devraagwaarhetomgaat, aldusSuess,ishoeadditive manufacturingdemodernesamenleving kanwaarborgen.“Demanierwaaropwe leven,isnietduurzaam”,zozalPeter Koert,CTOvanSiemens,laterdiedagop deconferentiezeggen.“Additive manufacturingkanhetverschilmakenals hetomefficiëntgebruikvangrondstoffen gaat.”Alsvoorbeeldverwijsthijnaarde testdoormachinebouwerChiron: versletentandwielenvaneenwindturbine

wordenmetAMgerepareerd.Hiermee bespaartChiron60tot85%energie.De inzetvan3Dprintersinhet onderhoudsbedrijfvoortreinenvan Siemensiseenvoorbeeldhoe3Dprinten deinzetbaarheidvanhetmateriaal verhoogt.PeterKoert:“Alsdetreinen binnenkomen,hebbenwedeonderdelen geprintenkunnenwezedirect inbouwen.Minderlogistiekekostenen minderafhankelijkheidvankwetsbare toeleverketens.”MaarwaarbiedtAMtechnologieoplossingenvoor?Waarde panelledenhetovereenszijn,isvoor elkeverstoringvanaanvoerketens.De oorloginOekraïneheeftdatditjaar opnieuwaangetoond,klinkthetbijonder meerNicholasDelivanakisvanhetDG Research&InnovationvandeEuropese Commissie.Duurzaamheidiseenander

themawaarAMoplossingenbiedt.“In hetkomendeHorizonprogrammawordt circulariteiteengrootthema”,zegtde EU-topambtenaar.

WaarontwikkeltAMzichsneller? MichaelSuessweesinzijnpresentatieal opdeontwikkelingeninAMbuiten Europa.Daardenkendedeelnemersaan deconferentieblijkbaarandersover.38% zietinEuropademeesteprogressie, gevolgddoorAziëPacificenThe Americasmetelk29%.“Ikvraagmeaf: komtditdoordatweinMünchenzitten”, reageertFranciscoBetti,HeadAdvanced ManufacturingbijhetWorldEconomic Forum.Hijzietdelaatstevijfjaarjuistin Amerikaveelvooruitgang.“Europaisnog eenvandeleiders”,nuanceertLionelLim, VicePresidentvanSingaporeEconomic

DevelopmentBoard.SvenHicken,CTO vanOerlikonSurfaceSolutionsdivisie,is vooralverbaasdoverdesectorendie volgensdeAMTCdeelnemersAM oppakken.Daarinontbreektdemedische industrie.“Ruimtevaartisde groeiaanjager,olieengaskomenterug maarmedischwasenblijfteensterke sectorvooradditivemanufacturing.”Ook DamienBuchbindervanTrumpfzietde medischeindustrienogsteedsalseen vandekoplopersalshetomde toepassingvanAMgaat.DirkSimon,voor FarsoonpresidentinEuropa,denkdatde medischeindustriedeaanjagerwasen automotivedatwordt.“Automotivegaat nudoorduwenmetmetaalAM,numetde volgendesystemendekosten acceptabelerworden.”

Singapore:maritiemesector

OerlikonenTUMhebbendetoepassing vanadditivemanufacturingcentraal gesteldinde5eAMTCconferentie. Daarbijkomeninblokkentoepassingen uitzowelAziëPacific,EuropaenNoordAmerikaaanbod,waarbijvooral spannendistezienwaterbuitenEuropa gebeurt.JooHookvanSanccobMarinein SingaporetraptafvoorAziëPacific.

Singaporezetsterkinopadditive manufacturingvoortoepassingeninde scheepsbouwenoffshoreindustrie.In Singaporezijnzeeringeslaagdomeen ecosysteemoptebouwen,waarinalle partijeninclusiefdenormerendeen certificerendeinstantiesbetrokkenzijn, evenalsdeverzekeraarsuitdemaritieme sector.Verschillendeonderdelenvoorde vesselszijnalgeprintofwordendaarvoor momenteelontwikkeld.DNVGLheeftde eerstecomponentengecertificeerd.“3D printeniseenvandesleutelcomponenten indedigitaleproductie”,aldusJooHook. Degrotemeerwaardeziethijinon demandprinten:voorkomendatschepen onnodiglangstilliggendoordat onderdelennietbeschikbaarzijn.Digital warehousing,gevuldmetdigitale3D modellendieprintklaarzijn,endecentrale productienetwerkenzijndeoplossingen diedemaritiemesectorvolgensHook zoekt.Opmiddellangetermijnkomtdaar noghet3Dprintenvan structuurcomponentenbij.Een belemmeringdieHookziet,zijnde kosten:gemiddeldzijndeadditief geproduceerdeonderdelen20tot50% duurder.IPisdetweedebelemmering: nabewerkeniseenanderefactordiede toepassingafremt.Endan speeltnoghet probleemmetdebeperkteafmetingen vande3Dmetaalprinters.

Americas:EatonenBoeing DatvliegtuigbouwerBoeingallangetijd volopbezigismetadditivemanufacturing

isbekend.MelissaOrme,VicePresident BoeingAdditiveManufacturing,wijster nogeensopdatmotorenleverancierGE meerdan30onderdelenvoorde9X motoren3Dprint.“Ditzijnookkritische turbinebladen”,voegtzeernogaantoe. IndeBoeing787zitteninmiddelsbelaste structurelecomponentendiegeprintzijn. EnBoeingzetindesatellieteninmiddels ookadditivemanufacturinginvoor kritischeonderdelen,diealszefalen ertoeleidendatdehelemissiemislukt. “Ikdenkdatweerzijn”,zegtMelissa Orme,omaantegevendatadditive manufacturingproductierijpis.De vliegtuigbouwerisbezigomnaar onderdelentezoekenwaaradditive manufacturingervoorzorgtdathet

Hetreparerenvan

smeedgereedschappenzoalsChirondat doetmetdeAMCubeiseenvoorbeeld hoeadditivemanufacturingpastinhet verduurzamenvandeindustrie.

vliegtuiggestroomlijnderwordt.“We zoekendeapplicatiesdienietalleenhet onderdeeloptimaliseren,maarhettotale vliegtuig.”DatEaton,fabrikantvan powermanagementsystemen,additive manufacturinggeïntegreerdheeftinde productieprocessen,iswaarschijnlijkbij mindermensenbekend.HetAMcenterin Detroitondersteuntnietalleenwereldwijd defabriekenbijdeimplementatievan additivemanufacturing,maarookde teamsdiedeproductenontwikkelen.Tot nogtoelagdefocusopde powermanagementsystemenvoorde luchtvaart,stilaanvindtAMookdewegin deanderedivisies.JasonCarroll,Vice PresidentGlobalTechnology:“Wezien eenaanzienlijkeimpactinonzelucht-en ruimtevaartindustrieennuookinonze

Tijdensdeconferentiewerdde formeleaftrapgegevenvooreen AM-clusterinMünchenwaarvan OerlikonenTUMdevoortrekkers zijn.

SOLUTIONS MAGAZINE4/2022-15- 3Dprinten|SmartIndustry

transportsector.Wekijkenechtnaar additieflangsalleverschillende modaliteiten.Wegaanalsbedrijftoe naarhetgebruikvanadditive manufacturingalsonderdeelvanhet ontwerpopsysteemniveau.”Ofdatnu eenomvormerofeenaxialefluxmotor vooreenautois,ofzeergrotekrachtige solid-statetransformatorsystemen: engineersvanEatonverkennenvandaag dedagopsysteemniveauhoezemet additivemanufacturinghetverschil kunnenmaken.Daarbijwordtook gekekennaardevolgendegeneratieAMsystemen,waarvooralstartupsmee bezigzijn.“Wezijnzeeractiefinaldeze bedrijven”,aldusJasonCarroll.Eaton heefteensystematiekontwikkeldomsnel machinestevalideren,zowelvoormetaal alskunststofAM.Datvergtslechtsenkele dagenofhooguitweken.“Datisde sleutelomsneladditivemanufacturing technologiealsookontwerpregelsnaarde businesstebrengenenbeginnen productentemakenengeldte verdienen.”Samenmetdeuniversiteit vanMichiganheeftEatonookeen ultrasoonfatiquetestmethodeontwikkeld omdelevensduurvanAMcomponenten tekunnenvoorspellen.

Extremeproductdifferentiatie

JasonCarrollwerktdirectvoordeCTO vanEatonenheeftrechtstreekscontact metdeCEOendeboardvanhet concern.Hetcommitmentvandetopis cruciaal.Additivemanufacturingisniet alleeneenprocesdatgiet-,smeed-en freeswerkvervangt.“Hetpastindit nieuwedigitaletijdperkvan systeemontwerpendusisadditiefvoor mijeenproductieprocesdatvoortbouwt opwatwijdigitaalontwerpnoemen.” Gecombineerdmetnieuwematerialen kunjeechtonderscheidendeproducten maken.UiteindelijkverwachtJason Carrolldatwetegen2030materialentot opvoxelniveauexactkunnen samenstellenafgestemdopde toepassing.“Wijbeginnendezeaanpak eninvesteringenechttestimuleren, zodatadditiefmeerwordtdanalleeneen vervangingvoorconventionele verwerking,maareenmiddelvoor extreemproductontwerpen-differentiatie.” Hijisovertuigddatde komendejarenookkritischesystemen geprintgaanworden.“Detechnologieis errijpvoor.”

OerlikontopmanprofessorMichaelSuess.

Alzmetall miktop semicon industrie

Limastoondetijdenshetopenhuis nietalleenveeloplossingenvoor onbemandCNC-frezenendraaien, maarlietookdeAlzmetall5-asser GS600zien.MetdeDuitsemachines wilHansBlomenvoetaandegrond krijgenindetoeleveringsindustrie voordesemiconenanderemarkten waarinlastigematerialeninhoge nauwkeurighedenbewerktmoeten worden.“Bijvoorbeeldaerospace”, zegtHansBlomen.

Alzmetallkiestvooreenspecifieke opbouwvandemachineomdestabiliteit teverhogen.Typischisde brugconstructie.Dezerustnietopde zijwandenmaarisingeslotentussende wangenvanhetportaal,mettwee geleidingenenaandrijvingaanbeide zijden(X-enY-as).De4-voudiggelagerde Z-asisvanhetbox-in-boxprincipe. Thermosymmetrischnoemtdefabrikant ditconcept.“Hierdoorisdegroeialtijdin allerichtingengelijk”,aldusBlomen.De 4een5eas,dedraaizwenktafel,ismet tweetorquemotorenaanbeidekanten (A-as)indemachineconstructie verankerd.OokdeC-asiseentorque motor.

Automatisering Deconstructievandemachinewordt

overigensdoordeeigengieterijvan Alzmetallgemaakt.Hetfamiliebedrijfis eenvandeweinigeDuitse machinebouwersdienogovereeneigen gieterijbeschikt.Dezegietvooralvoor derden,maarAlzmetallbeschouwthet gietenwelalskerncompetentie. Standaardbiedtdefabrikanteen elektronischecompensatie,maarmenkan ookeenextranauwkeurigeversievande machinekopen.Indatgevalwordtde machineopgebouwduitdemeest

Tijdensdeconferentiewerdde formeleaftrapgegevenvooreen AM-clusterinMünchenwaarvan OerlikonenTUMdevoortrekkers zijn.

nauwkeurigecomponenten.Tijdensde AMBtoondeAlzmetalleen geautomatiseerdeproductiecelsamen ontwikkeldmetIndumatik.Hierinstaatde robotopeentrackenwordtdemachine aandevoorkantbeladen.Eenandere optieiseengantrysysteemvoorbelading vanafdebovenkant.

Nudetijdomhet dakterepareren

Verspaningsmarkt

Hetzijngoudentijden voordeverspaning,zo schetstDavidKemps, sectorbankierIndustry bijABNAmro,de huidigemarktvoorde verspanendeindustrie. Debankisnietdeenige diedatziet.Investeerdershebbeneveneens ooggekregenvoorde sector.Hungeldzorgt vooreenverdere industrialisatieen professionaliseringvan debedrijvenwaarze instappen.Hierdoor groeitdekloofmetde generiekeverspaners, diehetvooralvanhun vakmanschapmoeten hebben.

DavidKemps(ABNAmro)enRob vanderWerff(Koninklijke Metaalunie)overdeverspanende industriediegoudentijdenbeleeft

DavidKempssprakonlangssamenmet RobvanderWerff,bedrijfseconomisch adviseurbijKoninklijkeMetaalunie,bij MTLTalkruimeenuurlangoverde verspaning.Delaatstegingmetnamein opderesultatenvandeBenchmark Verspanen,eenonderzoeksamenmet Made-in-EuropeenOOM.DavidKemps gafalvasteeninkijkjeineenonderzoek dathijmomenteeldoetvoorNevaten FPTVimag.

Nuhetdakrepareren Datdesectorgoeddraait,mededoorde enormevraagvanASML,staatvoor beidenbuitenkijf.Maaronderhuidszijn erveranderingendieverspanende bedrijvenzoudenmoetenoppakken.“Je moethetdakreparerenalsdezon schijnt”,zohaaldeKempsereenoerHollandsetegeltjeswijsheidbij.Hijziet namelijkdatdebedrijventegen beperkingenaanlopen.Degrootste beperking:zehebbenhettedruk.“Ze kunnendevraagnietaan.”De bezettingsgraadzitbovende85%endat iseenpercentagewaarmeejejegeen enkelemisserkuntpermitteren.Want danhebjemeteeneenprobleem.Het grootsterisicovindtDavidKempsdat bedrijvendaardoorbezigzijnmet brandjesblussen.“Zehebbengeenkijk opdetoekomst.Enmetalleswatnuin dewereldspeelt,moetjedatnietover driejaardoen.Danbenjetelaat.”De slechterwordendeeconomischefactoren

gaaninvloedkrijgenopdeindustrie.

VraagvanASMLverdringtandere sectoren

TotnogtoezorgtASMLervoordatde verspanendebedrijvendevraagamper kunnenbijbenen.OverhetVeldhovense bedrijfzelfmaaktRobvanderWerffzich nietdruk.“Ikhebdeindrukdatzeer goedvoorstaan.”Maardeinvloediswel dominant.BijdeMetaaluniezietmendat devraagvandechipmachinefabrikantde toeleveringaanandereactiviteiten verdringt.Datgeldtzowelquacapaciteit alsookquamedewerkers.Uitde BenchmarkVerspanenblijktdatde bedrijvenhuncapaciteitvooralhebben vergrootdoornieuwemachinesbinnente slepen.Maar,zolegtVanderWerffde vingeropdezereplek:hetgemiddeld aantalspindelurenisslechtsheelbeperkt toegenomen.“OndanksalleIndustrie 4.0.”Ishetkopenvanmachinesdemeest efficiëntemanieromcapaciteitte vergroten?Ofzoudenzemeermoeten kijkennaarautomatiseringen digitalisering?

Invloedvankapitaalopdesector

Preciesopditlaatstepuntgroeitdekloof tussendegroterebedrijven,waarinvaak externeaandeelhouderszitten,ende typischebedrijvendiehetvanhun vakmanschapmoetenhebben.Het rapportdatDavidKempsmomenteelvoor NevatenFPTVimagschrijft,reptonder meeroverdeenormevraagnaar

verspaandeonderdelenendeinfluxvankapitaal.“Equitywil instappen.Investeerderszoekenstabielerendementen.Er komensteedsmeerexternefinanciëleinvesteerders”,aldusde ABNAmrobankier.ZijziendatASMLdeproductiewil verdubbelenendatdeNederlandseverspanerswelmoeten gaanuitbreiden.DavidKemps:“Zedenkenalswederugwind vanASMLmeepakkenenhetgegevendatjeinternaanveel knoppenkuntdraaien,kunnenbedrijvenookautonoomgroeien, naastASML.”Hetversekapitaalzorgtervoordatdegrotere organisatiesdieontstaanmiddelenhebbenomteinvesterenin software,indigitalisering,inhetaantrekkelijkerwordenvoor jongemedewerkers.Wantdatlaatstemoetenbedrijvenzich goedrealiseren,merktRobvanderWerffop.Verwijzendnaar deBenchmarkVerspanenziethijdatjongerenanderstegenhet werkaankijken:zewillen32uurwerken,flexibelebegin-en eindtijden.

Typologie

DavidKempsschetstinzijnrapportverschillendetypebedrijven langsaandeeneashettechnischeisenpakketdathoogoflaag is;enlangsdetweedeasdetoegevoegdewaarde.Realiseerje dievooralindeproductieofgajemeertoegevoegdewaarde creërenmetdiensten,zoalscleaning,assemblerenenadviseren overmaakbaarheid?“Endurfjedaareenprijsvoortevragen.” Degrotegroepzijnvolgenshemgeneriekeverspaners (jobbers),diehunfocusrichtenophetaanbiedenvanflexibele capaciteit.Aandeanderekantzijnerdespecialisten,diezich richtenopeenspecifiekeeindmarktofeenbepaaldebewerking. Zijconcurrerenopspecialisme.Eenderdetypeverspanende bedrijvenzijndeontzorgers:zebiedenhunklanteneenonestop-shopaan.“Zedurveneenfactuurtesturenvoorde dienstendiezeernaastaanbieden.Datdoetdegenerieke verspanerniet,dieverdienthetterugindeproductie.”De nieuwegroepzijnwatDavidKempsnoemtdeindustriële verspaners.“Zebiedennogsteedskwaliteittegeneenlage prijs,maarnietomdatzedataljarendoenmeteen afgeschrevenmachinepark.Nee,omdatzetopoftheline machineshebbendiegeautomatiseerdzijnaanzoweldevooralsachterkant.Hetzijnbedrijvendieinvestereninspindeluren.”

Bereidjevooroplagerekostprijs

EndatisnujuisthetpijnpuntdatRobvanderWerffzietinde uitkomstvandeBenchmarkVerspanen.Hetgemiddeldaantal spindelurenblijftnogsteedsstekenbij46urenbijbedrijven metfocusopenkelstukstegenover96spindelurenbijbedrijven diegroteseriesmaken.Bedrijvenkomenerindehuidigemarkt meewegomdatergeenracenaardelaagstekostprijsis.“Maar alsdeeconomiestraksafkoelt,zalmenwelmoeten.Datwordt daneenheleuitdaging.Wiljemeekunnenenblijvenbestaan, zuljemetdeprijsnaarbenedenmoeten.Dusdigitaliseren, automatiseren,robotiseren.”Hijwijstopdepositievande platformen,bijKemps’onderzoekeengroepdiewelgenoemd wordtmaarvolgenshemnugeenkansmaakt.Robvander Werffgeefthetvoorbeeldvaneenplatformdatdagelijksvanuit ChinaonderdelennaarEuropahaaltenbinnenenkeleweken levert.“Erisweleenontwikkelinggaandemetdekostprijsen daarinzuljemeemoeten.”

Positionering

Deinstroomvanverskapitaalindeindustriëleverspanerszorgt ervoordatdezegrotestappenkunnenmaken,meentDavid Kemps.Erontstaatweleenanderecultuurindattype bedrijven.Enhijwilabsoluutgeenwaarde-oordeelvellenover heteneofhetanderetype.Belangrijkisweldatbedrijvenzich afvragenwelketypologiehetbestebijhenpast.“De positioneringwordtbelangrijker.Alsjefocusopvakmanschap ligt,gadannietmetmiddelgroteseriesaandeslag.Investeer jegelddanlieverinvakmanschap.”Depositioneringenwaarje naartoewilt,moetendebasiszijnonderjeinvesteringsplannen maarookvoorhetpersoneeldatjewiltaantrekken.“Alsjedaar eenduidelijkevisieophebt,gaanklantenenbankenwelmee.” Ditbetekent,voegtRobvanderWerfftoe,zekernietdater geentoekomstisvoorkleinere,generiekeverspaners.“We hebbenzoveelnichemarkteninNederland,dateraltijdweleen vraagis.Zehebbenweldeuitdagingaandeslagtegaanmet digitalisering.”

DattoonteenonderzoekdoorhetInstitutfür FertigungstechnikundWerkzeugmaschinenvande LeibnizUniversitätHannoveraan,mogelijkgemaakt doorOpenMind

Inhunzoektochtnaarmanierenomverspanenecologisch duurzamertemaken,richttehetonderzoeksteamonderleiding vanprofessorBerendDenkenadeaandachtop hogedrukkoeling.Hogedrukkoelsystemenkunnendelevensduur vangereedschappenmetmaximaal250procentverlengen, maarveroorzakenmomenteelooktot25procentvanhettotale energieverbruikvaneenbewerkingsmachine.

Onderzoekeffecthogedrukopslijtage

OpenMindheefthetonderzoekfinancieelondersteundeneen werkstukgeometrieen-programmaaangereikt,waarmeede onderzoekersaandeslagzijngegaan.Hetideevande onderzoekerswasdatvanafeenbepaaldpuntinde freesbewerkinghetverhogenvandedrukvanhet koelsmeersysteemgeenzinmeerheeftvanwegedeslijtagedie danalisopgetreden.Ditbetekentdatopveelpuntenonnodig veelkoelmiddelophetwerkstukwordtgespoten.De onderzoekersvoerdendeOpenMindtestbewerkinguitvanhet opruwenvanmeerderekamersineenTi-6Al-4Vblokmeteen volhardmetalenfreesenonderzochtenheteffectvan

verschillendebewerkingsstrategieënenkoelmiddeldrukkenopde slijtagevanhetgereedschap.

Machinelearning

Opbasisvandezebevindingenwerdeenmachinelearning(ML) simulatieontwikkelddieslijtagevanhetgereedschapvoorspelt opbasisvandeprocesgegevens.HetML-modelwerdgebruikt omdebewerkingmetwisselendekoelmiddeldruktesimuleren. Validatieophetechteonderdeelbevestigdedatdezelfde oppervlakteafwerkingenstandtijdkunnenwordenbereiktmet eenlagerekoelmiddeldruk,afhankelijkvande bewerkingssituatie.Dewerkelijkeenergiebesparingentot33% warennadesimulatiezelfsietshogerdanverwacht.

OnderdeelhyperMillenVirtualMachiningCenter?

Hetteamvanwetenschappersheefteenartikeloverhetproject gepubliceerdinhettijdschriftVDI-Zonderdetitel‘Energieefficiënteprocesplanning’.OpenMindkanindetoekomst wellichtdedynamischekoeldrukregelingintegrerenindeNCcodediehyperMillgenereert.Ookonderzoektde softwareontwikkelaarofhetmogelijkishetmodeldatde gereedschapslijtagevoorspeltteintegrerenindeVirtual MachiningCentersoftware.CAM-programmeurszoudendan voorafdegereedschapslijtagevanverschillendefreesstrategieën metelkaarkunnenvergelijken.

IAMMspringplank naarindustrieel metaalprinten

Maakbedrijvenmoetenverderindeketenkijkenalsze zichafvragenofadditivemanufacturinghenwatte biedenheeft.“3Dprinteniseen vervaardigingstechniekdiejeopgrondvaneen marktvraagmoettoepassenaandehandvande bijzondereeigenschappenervan.”Metdieboodschap presenteerdeReinvanderMast,onderzoeksleider3DPrinteninMetalenbijFontysEngineeringin Eindhovenonlangsdesamenwerkingtussende hogescholenFontys,Saxion,Windesheim,IAMM geheten.

HetdoelvanIAMM(IndustrialAdditiveManufacturinginMetals) ismaakbedrijven,metnamebijhetMKB,bewusttemakenvan watmetmetaalprintenhaalbaaris,netzogoedalswaarhet tekortschiettenopzichtevanallebekende,conventionele oplossingen.“Metaalprintenheeftspecifiekevoordelen,maar nietalleendat.Jemoetdevoordelenoptellenendenadelen aftrekkenenonderaandestreepmoetjebeteruitkomenmet denieuweoplossing.Bovendiendienjedevolledigeketenin ogenschouwnemen”,aldusdeFontysonderzoeksleider.Hijis initiatiefnemervanIAMM.Dedriehogescholenworden ondersteunddoormeerdereuniversiteiten, brancheverenigingen,opleidingscentraenhightechbedrijven.

Desamenwerkingmoethetmetaalprinteneenimpulsgeven. Gezienhetpotentieel,heeftdetechnologieimmersnognietde omvangdiejezoumogenverwachten.

Afhankelijkheden

Omdatmetaalprintersduurzijn,ishetprintenvanéénstukniet goedkoop.“Dathoefthelemaalnietonoverkomelijktezijn;het hangtafvanwatertegenoverstaat.Maarhetvindenvande voordelenisnietheeleenvoudig,wantmetaalprinteniscomplex enonderdeelvaneenketenmettalvanonderlinge afhankelijkheden,meernogdanbijdemeesteconventionele vervaardigingstechnieken”,zegtVanderMast.Denkaan

Hogescholen gaanMKB ondersteunen bijtransitie naarAdditive Manufacturing

complexevormendieinééngeheelkunnen wordengeprint.Personalisatievan producten.Oflichtgewichtconstructies. Daarompleithijvoorsamenwerkinginde keten,eenbelangrijkevoorwaardevoor eensuccesvolletransitie.“Dieontbreekt. Deontwerperendewerkvoorbereider moetenelkaarmakkelijkwetentevinden, ofmisschienlievernog:ineenendezelfde persoonverenigdzijn.Beslissingendiede ontwerperneemt,hebbennamelijkgrote gevolgenverderopindeketen,zoalsbijde ‘supportstructures’.”Dehoeveelheiddiede werkvoorbereiderervanmoettoevoegen, hangtafvandematewaarindeontwerper erinisgeslaagdzijnontwerpaftestemmen opdekarakteristiekenvanhetprintproces. Elkesupportstructurekostmateriaal, printtijdenextrawerkinhetpost processenomdatallesupportsverwijderd moetenworden.

Complementairaanverspanen

verspanenhetinteressantstiseninandere gevallenprinten.Eninweerandere gevalleneencombinatievanbeide.”

IAMM

Almetalbestaanerlegiomogelijkheden omvanmetaalprintenprofijttetrekken, meentVanderMast.Hijdenktdatde hogescholendeindustriekunnenhelpen. “Zelfsmoetenhelpen.”Daaromheefthijhet initiatiefgenomenomdehogescholen Saxion(Enschede,ConceptLasterMLab)en Windesheim(Zwolle,EOSM400)enFontys (RenishawRenAM500S)samente brengen.“Zereageerdendirectenthousiast enwezijnvoorzichtigaaneen gemeenschappelijkavontuurbegonnen.” Inmiddelshebbenzeeensubsidie aangevraagdenpartnerserbijgezocht.De driehogescholentredenalséénentiteitop devoorgrondIAMM,IndustrialAdditive ManufacturinginMetals.

Meerinformatie: fontys.nl/iamm Foto’s: ReinvanderMastheeftIAMM gepresenteerdtijdenshetHollandHigh TechEvent.DenaamIAMMverraadt daterookruimteisvoorandere metaalprinttechnieken,zoalsdievan MeltioenMX3D. Daarnaast:indesleutellaatReinzien hoejemetAMopenengesloten structureninéénkeer3Dprint. Kleinefoto:depositioneringopde bouwplaatmetdebenodigdesupport structure.

Daardoorhapertdemarktpenetratievan hetmetaalprinten,aldusVanderMast.Hij vindtnetalsanderedeskundigendat onnodigveelkansenonbenutblijven.“Wat hetallemaalbemoeilijkt,isdathet metaalprintennietalleenvoordelenkent, maarooknadelen.Zozijndeprintsnieterg gladenzijnzelangnietzonauwkeurigals draai-enfreesdelen.Beidebenaderingen‘additief’en‘subtractief’-kunnenelkaar echteruitstekendaanvullen.Zezijndus complementair.Ditbetekentdatsoms

HetmanagementvanGFMachiningSolutionsschetstedeze visieonlangstijdenseeninvesteerdersdagwaaropdehele GeorgFischergroepzichpresenteerde.Demachinebouwtakziet dewereldwijdemarktvoorwerktuigmachinesweerterugkomen ophetgroeipad.Komendejarenzoudemarktnieuwerecords moetenneerzetten.Tegen2025verwachtCECIMOeen wereldwijdemarktvan84miljardeuro.Volgendjaarzoude markthetvorigerecordvan2018(73miljard)alachterzich moetenlaten.

GroeimarktenvoorGFMS

VoorGFMachiningSolutionsisdeluchtvaartindustrieeenvan degroeimarkten,waarbijmenvooralmetveelinteressenaar Chinakijkt.AlleenalinChinazoudezemarktmet10tot15% kunnengroeienindekomendevijftottienjaren.Zuinigere vliegtuigmotoreniseenvandetoepassingenwaaropwordt ingezet,zowelmetdeklassieketechniekenalsprecisiefrezenen

Precies, laagenergieverbruiken automatisch

Hogenauwkeurigheid,laag energieverbruikenautomatisering: datzijndedriekernbegrippenvande FactoryoftheFuturezoalsGF MachiningSolutionsdievoorogen heeft.Meteenaantalnieuwemachines endeontwikkelingvannieuwe verspaningstechnologiezijnde Zwitserseenstapdichterbijdit einddoelgekomen.

EDMalsookmetadditivemanufacturing,waarvoorwordt samengewerktmet3DSystems.E-mobilitygaatvoorgroeiinde automotiveindustriezorgen,dievolgensGFMSop3tot8 procentperjaargaatuitkomen.Endemedischesectorisde derdefocusmarkt,meteenverwachtegroeivan5tot10 procentopjaarbasis.Inalledriedemarktengeldtdat automatiseringessentieelisinalletoepassingen.DeZwitserse machinebouwerzietditoverigensveelbrederdanalleen robotiseringenfabrieksautomatisering.Ookhetmaximaliseren vandeproductieveurenvaneenmachinevalthieronder.

Integratietechnologieën

Ditbetekentbijvoorbeeldintegratievantechnologieëninéén machine,zoalsindenieuweMikronS/X(U)freesmachine waarinslijptechnologieisgeïntegreerd,zonderdathet machineformaatisaangepast.Deslijptechnologieiszowelopde 3-assigeals5-assigevariantvandemachinebeschikbaar.Door

dedressspindelondereenhoekteplaatsen,kanelktype slijpgereedschapindemachinewordengedressed.Dedress spindelgebruikteenakoestischesensor.Eentweede akoestischesensor,eenoptie,kangebruiktwordenomhet slijpprocesteoptimaliseren.Doordatdezesensorenhetgeluid opvangenalshetslijpprocesstart,weetdebesturingexact wanneerhetslijpenvanhetwerkstukstartenvoorkomtmen ‘lucht’slijpen.GFMachiningSolutionsheefthiervooreen specialecyclusontwikkeldvoordeHeidenhainbesturing.Het ideeachterdezehybridemachineishetverkortenvande doorlooptijddoordetweebewerkingeninéénopspanningte doen,eventueelgeautomatiseerdmetrobotbelading.Ookde MikronMillP800Uiscompleetvernieuwd.Eennieuwevariant isdeSuitvoering.Hierheeftdenadrukgelegenop automatisering.Demachineisbetertoegankelijkgemaaktvoor robotbeladingendeinterfacemaaktautomatiseringeenvoudig. Demachinebouwergaatdezenieuwe5-asser,meteenStep-Tec spindeltot20.000rpm,alleenleverenalseencompleet geautomatiseerdsysteem.GFMachiningSolutionsneemthierbij devolledigeverantwoordelijkheidvoormachineen automatiseringopzich.Decelisonderdeelvaneennieuw servicepakket,datonderanderevoorzietinspindelservice binnen24uur.

Toepassingadditivemanufacturing

GSMachiningSolutionsbouwtsindsenkelejarende3D metaalprintersvoor3DSystems.DeZwitserswerkendaarbij eveneensaandeindustrialiseringvandetechnologie.Inmiddels wordtdezeookindeproductievandeeigenCNC-machines toegepast,zoalsindeEDM-machines.Voorheteerstkande operatordedraadgeleidingmakkelijkwisselenvaneenopen naargeslotensysteemdoordatmeteencartridgesysteem wordtgewerkt.Debasishiervanwordt3Dgeprint.Dankzij additivemanufacturingheeftdemachinebouwerde spoelkanalenkunnenoptimaliserenenisdeafstandtussende geleidingenhettebewerkenonderdeelkleiner.Hierdoor

verbetertdenauwkeurigheidvandebewerkingende reinigingsconditiestijdenshetdraadvonken.

Foto’s: Links: dedressspindelkanlichtgekanteldwordenenstaat dichtbijhetwerkstukomdeset-uptijdteverkorten.

Boven: tijdensdeInvestorsDaydemonstreerdeGFMachining SolutionsdetoekomstigefabriekmetAGV’s.

Beneden: deZwitsershebbenvoorheteerstdedoorvoerkop voordedraadindeCUTXdraadvonkmachineadditief geproduceerd.Hierdoorverbeterendenauwkeurigheidende spoelcondities.

Quakostprijsvandeonderdelen concurreerthetShopSystemmet klassiekeproductietechnieken, zolanghetomkleinereaantallen gaat

Ontwerpvrijheiden geenlange levertijden

VijfjaargeledenkochtWilco Janssenz'neerste3Dprinter:een filamentprinter."Omdatiktwee maandenmoestwachtenopeen aangepaststeuntjevoorons inbouwwerk",zegtdeeigenaarvan CWDevelopment.Vandaag3Dprint hetHengeloseengineering-en printservicebedrijfophetDesktop MetalShopSystemwekelijkseen batchmetalenonderdelen,onder anderevoorexterneklanten.

CWDevelopmentiseenvandeeerstein Nederlanddiemetalenonderdelenprint methetShopSystemvanDesktopMetal.

Inderegelwordtmetde8liter bouwkamergeprint;dehelftvande maximaal16literdiehetsysteemvan DesktopMetalperbatchaankan.Deene keerzijnhetenkeletientallenonderdelen, deanderekeerhonderden.

Binneneenweekonderdelen HetShopSystemiseenbinderjetting AM-systeemmeteenhogeprintsnelheid. Debatchmetgeprinteonderdelengaan ineendroogovenomhetovertollig poederteverwijderen.Daarnawordende stukkengesinterdtoteendichtheidvan meerdan99%.Diestapduurtgemiddeld 50uur.Alslaatstestapwordende

Aanpassenvanproductengaat

onderdelengestraald.WilcoJanssen:“In hetmeestgunstigegevalhebbenwe binnenvierdagendemetalen onderdelen;inderegelhoudenwevijf dagenaan.”CWDevelopmentprintmet nameRVS.Dankzijde3Dmetaalprinter zijnergeenlangelevertijdenmeer,iets datvoorfrees-endraaidelenzekerhet laatstejaarwelhetgevalis.“Zesweken wachtenoponderdelenistelangvoor onsmontagebedrijf.”Deon-demand productieisvoorWilcoJanssenechter niethetbelangrijkstevoordeelvande eigenmetaalprinter.Deontwerpvrijheid vindthijbelangrijker.“Opconventionele machinesbenjebeperkthoeje construeert;bij3Dmetaalprintenzijnwe vrijerinhetontwerpenookinhet gewicht.”

Maatwerkonderdelenprinten Dezeontwerpvrijheidisvoorhet zusterbedrijfvanCWDevelopment,dat voorgrotewagenparkbeheerders bestelwagensinricht,hetgrootste voordeel.Deenekeerisereenbeugel nodigmeteenhoekvan45graden,de anderekeervan60graden.Datisnueen kwestievanhetontwerpaanpassenen derestgaatvanzelf.CWDevelopment3D printophetShopSystemookandere onderdelen,zelfstotenmetspeciale RVS-pennenomeenjuwelenkluisineen autoteverankeren."Vroegermoestenwe

dezeverbindingenvanstaalwerkmaken enaanelkaarlassen;nuprintenwehet geheelineenkeer.Endeverzekeraar heefthetconceptgoedgekeurd."Qua kostprijsvandeonderdelenconcurreert hetShopSystemmetklassieke productietechnieken,zolanghetom kleinereaantallengaat.CWDevelopment printdaarnaastvoorexterneklanten.Die leverensomseenprintklaarmodelaan, maarvaakdoetmenookdeengineering enbrengtCWDevelopmentdekennis van3Dprinteninhetproductonderwerp vandeklantin.

Ervaringnodig Wanthoeweldebedieningvande3D metaalprintervanDesktopMetal gemakkelijkis-"elkestapwordtduidelijk ophetschermuitgelegd"-vergthet3D metaalprintenmetbinderjettingde nodigeervaringenkennis,vindtWilco Janssen.Metnamehetsinterenheeft aandachtnodig,ookalkrijgthet engineering-enprintbedrijf ondersteuningvanLayertecenDesktop Metal."Desoftwareberekentzelfhet optimalesinterproces,maarhetisnog steedseenleerprocesomtoteenperfect producttekomen."Dekrimpdoorhet sinterenisgoedbeheersbaar.“Alsjeop dejuistemanier3Dprintendestukken goedpositioneert,printenwemeteen nauwkeurigheidvan0,1mm.Eenrond

Enkelevoorbeeldenvanonderdelendiein Hengeloregelmatigwordengeprintop hetDesktopMetalShopSystem.

gatisechtrond.EntotM5printenwede schroefdraaddirectmee;kleinerematen moetenweevennatappen."Het uitdagendeishetprintenvancomplexe onderdelen,bijvoorbeeldscharnierendie inclusiefbewegendedelenworden geprint.HetHengelosebedrijfheeftdeze ervaringopdekunststofSLSprinterFuse 1vanFormlabs,maarzitbijde metaalprinternoginhetleertraject.Wilco Janssenverwachtdezestapeerdaagste kunnenzetten;danwordendevoordelen vanhetShopSystemnoggroter.Hijis overtuigddat3Dmetaalprintenmet binderjettingsystemeneenvluchtgaan nemen."Detechnologiewordt goedkoper;erkomensteedsmeer metalenbeschikbaarenalsjehetproces goeddoorloopt,hebjebijnageen materiaalverlies.Datscheeltnietalleenin dekosten,hetisookduurzamer.”

MéérinformatieoverdeDesktopMetal 3Dmetaalprinters: Layertec

Groeiendevraag naarcapaciteit vereistslimmer werken

Overwerkmakenhightech toeleverancierszichnietdruk.Datis erkomendejarenvolop,ookbuiten dehalfgeleiderindustrie.De uitdagingenzittenveelmeerinde vraaghoeoptimaliseerjesamen metdeklanthetproces?Wantjuist indeketenliggennogkansenomde efficiencyteverbeteren.

Dehightechtoeleveringsindustrieis brederdandehalfgeleiderindustrie. Medicalenhealthcareenluchtvaartzijn eveneenssectorenwaarinde Nederlandsetoeleverancierssuccesvol zijn.Aldiesectorenvragenommeer capaciteit,nietalleendoorautonome groei,ookdankzijreshoring.Arnold Douma,directeurvanhetFrieseExakt Fijnmechanica,gespecialiseerdinhet verspanenvankleinetotzeerkleine onderdelen,zietEuropeseOEM’erswerk terughalenuithetVerreOostenen toeleveranciersdichterbijhuiszoeken.Ze willenoprijafstandzitten.

Precisieindustrie

ExaktFijnmechanicazietEuropese

OEM’erswerkterughalenuithet VerreOostenentoeleveranciers

dichterbijhuiszoeken

Dienstverlenend

Endatsluitnaadloosaanopdefilosofie vandeFrieseprecisieverspaner,die zichzelfmeeralseendienstverlenerziet danalseenproducerendbedrijf. “Techniekisbelangrijk,maarstaatten dienstevanhetproces.”Exakt Fijnmechanikamaaktvooralkleine fijnmechanischecomponentenin aantallendievaakverbovende100.000 stuksopjaarbasisliggen.Datiseen marktwaarindeFriezenmetopenvizier metdeklantsamenwerkenaan procesoptimalisatie.Douma:“Wezeggen altijd:betrekonszovroegmogelijkbijje R&Dclub.”Wantdaarwordenkeuzes gemaaktdievanbelangzijnvoorhet uiteindelijkeproductieproces.Daarwordt dekiemgelegdvooroptimalisatievanhet productieproces.“Domwegiets100.000 keermakenisbijonsnietperdefinitie goedkoperdanéénkeer.”

Meedenkenverbetertefficiencyvan deketen

Samenwerkenmaaktketensefficiënter. DatzegtookJeroenvanNunen, ManagingDirectorvanB&STechnology. B&STechnologyorganiseertsomszelfs trainingenvoordeengineersvande

DemeetkamervanB&STechnology.

Maakkennisvantoeleveranciers helptketensefficiënterte maken

klanten.Maakbaarheidisniet vanzelfsprekend.Voordezekerheid stellenengineerstolerantiesweleens scherperdannodigis.“Datbrengtwel kostenmetzichmee.Wijmoetendaarop inspelendoormetdeklanteningesprek teblijven.”Doorvroegbetrokkenteraken enmeetedenkenmetdeklant,kande ketenefficiënterwerken.Daarvaltnog veelwinsttehalen,aldusVanNunen. B&STechnologywilmetdeproductievan precisieonderdelen, productsamenstellingen,stempelsen matrijzenklantenzoveelmogelijk ontzorgen;eencompleetproductleveren. Hiervoorhaaltdetoeleveranciersteeds meerprocessenineigenhuis, bijvoorbeeldeeneigencleanroom.Jeroen vanNunen:“Zohoudenwe doorlooptijdenindehand.” Automatiseringhelpthierookbij,maar bijB&STechnologydenktmendan eerderaanautomatiseringoverdetotale lijn,denkhierbijaande werkvoorbereidingenhetmetennaastde bekenderobotbeladingvanmachines. Robotiseringvoorhetkleinseriewerk geeftdanvooralmeerrustenflexibiliteit indeproductieomdaarnaastook prototypesvoordeklantentekunnen produceren.JeroenvanNunenzietveel potentieelindeautomatiseringvande werkvoorbereiding,zoalsautomatisch tekeningeninlezen;meettabellenen rapportensamenstellen.“Zokunje processenstrakkerhouden.”

BijExaktFijnmechanicahouden voorelkezes

productiemedewerkersvierfte’s zichbezigmetkwaliteitscontrole. ArnoldDoumabestempelthet fijnmechanischbedrijfdanook alseendienstverlenendbedrijf.

RolvoorCADCAMontwikkelaars

HierligtweleenrolvoorCADCAM-ontwikkelaarsenvoorde heleprecisie-industrieomtotstandaardisatietekomen.Het automatischinlezenvantekeningeniswatASMLwilmetModel BasedDefinition(MBD).Desoftwarepakkettensluitenechter nognietgoedopelkaaromnaadloosdataintelezen.“Maarik ziedatdaarnoggeengrotestappengezetworden.”Daarnaast merktJeroenvanNunendathetveeltijdkostomalledigitale modellendoorteploeterenomdejuistetolerantieste ontdekken.“Datmoetsimpeler,zodathetmindertijdkost.We moetendatslimmerdoen,bijvoorbeeldmetkleurenzodatwe zakenmakkelijkerkunnensplitsen.”Standaardisatieindeketen dus.

Compleetbewerkenennieuwetechnologie

OndanksdegroteserieskomjebijExaktFijnmechanicageen robotstegen.“Productenvan2mmlengtepakjenietzo gemakkelijkmetderobot”,legtArnoldDoumauit.Erwordtwel gekekennaareenrolvoorcobots.BelangrijkervindtDoumadat hetproductcompleetafgewerktvandemachinekomt.“Het VerreOostenisaltijdgoedkoperquaarbeidsloon.Daarommoet hetproductgereedvandemachinekomen.”Daarnaastvindthij datjealstoeleveranciermoetopenstaanvooralternatieve productietechnieken.ArnoldDoumagelooftnogsteedsinCNCfrezenen-draaien,netalsinzinkvonken,maarnietvooralle producten.Ditjaarheefthetfijnmechanischbedrijfdeeerste PECM-machineingebruikgenomenvoorprecisie elektrochemischverspanen.“Indemedischeenhightechhoek ziejedatPemmenvoordelenbiedt.Detechnologieheeft kenmerkendiemetanderetechniekenmoeilijkerterealiseren zijn.”Denkaanbraambrijbewerken,complexegeometrieënen geenwarmte-inbreng.Maarookhiervoorgeldt:jemoetvroeg inhetontwerpproceskeuzesmaken.Samenwerkenindeketen dus.

Partnerzijn

Klantenleggendelatsteedshogervoordetoeleveranciersvan precisiebedrijven:denkaanzakenalscertificeringen,reinheid, aanleverenvanmeetrapporten.Schaalgroottewordtvolgens JeroenvanNunendaaromeenpunt.“Depapierwinkelzalvoor kleinereclubslastigerworden.”InDrachtenzietmendezelfde ontwikkeling:deeisenaaneenproductwordenalsmaarhoger. BijExaktFijnmechanikawerkenopelkezes productiemedewerkersvierfte’svoordekwaliteitscontrole.“De hogekwaliteiteningesprekblijvenmetdeklantlatenziendat wehiernietoverproductie,maarovereendienstpraten”,zegt ArnoldDouma.“Eendienstdieweintegrereninhetprocesvan deklant,zodatdiebijvoorbeeldgeenkwaliteitscontrolehoeftte doen.”Daarhangteenprijskaartjeaan.Hierovermoetjeopen hetgesprekaangaanenookopendurvenzijnovercyclustijden. “Alsjedaarniettoeinstaatbentbijjeklant,benjeuitvoerder engeenpartner”,zegtArnoldBouma.Endetoeleveranciersin deprecisie-industriewillenjuistdiepartnervoordeOEM’szijn.

Rödersfreestglaszonder ultrasoontechnologie

HetCNC-frezenvanglasgebeurt dikwijlsmetultrasoontechnologie. RödersTeclietopdePrecisiebeursop destandvanDymatoziendathetook zonderkan.

Nietalleenindemedischeindustrie,ookde optische-enhalfgeleiderindustriegebruiken veelvuldigglasalsmateriaal.Inde halfgeleiderindustriegroeitdeinteresse voorglasgestaag.Despecialeglassoorten latenzichechternieteenvoudigbewerken, omdathetrisicodatsplintersafbreken grootis.Vaakwordtdangekozenvoor ultrasoontechnologie.Rödersbiedtdeze ookaan,maarhetkanookgoedzonder, aldusOliverGossel,salesmanagerbij RödersTEC.

Stabielemachineenbesturing

Waarhetvolgenshemopaankomtisinde basiseenzeerstabielemachineaangevuld metprocesbeheersing.“Jehebtdaarvoor hetjuisteNCprogrammaeneensnelle besturingnodig.”RödersTecheeftvoorde 3-en5-assigeprecisiemachinesde besturingzelfontwikkeldomdezebeteraf testemmenopdeeisenvanHighSpeed Cutting(HSC-frezen).Denieuwste

besturingisdeRMS6.Delaatste ontwikkelinghierinisRacecut.Hiermee wordenalleassenmeteen32kHz frequentiegeregeld,zodatdebesturing extreemsnelafwijkingenkanherkennenen oplossen.Voorhetbewerkenvan industrieelglaslevertdemachinebouwer eenspeciaalglaspakketvoordemachines, datondermeervoorzietinextra afdichtingenomtevoorkomendathetgruis indegeleidingenenaandrijvingenterecht komt.

Fotoboven: ditproductvanQuartzglas isbewerktopeenRXP500machinevan RödersTec.Metgereedschappenvanaf D=0,4mmzijninhetglaskanalen gefreesd.Debewerkingstijdbedraagt8 uuren11minuten.

Trumpfprintseriematig onderdeelvoorTruLaser 5030lasersnijmachine

Trumpfisklaarommetadditive manufacturingdestapnaar serieproductietemaken.Sterker nog:deDuitsemachinebouwer3D printeenonderdeelvoorde motorkoelingvandeTruLaser5030 inserieindefabriekinDitzingen.

“Onsdoelisadditivemanufacturinginde industrienaarserieproductietebrengen. Daarbijishetonzemissieomaante tonendathetzinvolisde productietechnologietegebruiken.Dat hetmogelijkishiergeldmeeteverdienen eneenpositievebusinesscasetevinden”, zozeiRenéKreissl,hoofdvande businessunitAMbijTrumpf,hettijdensde

persconferentievoorafgaandaan Formnext.Zowelineenzeercomplexe laseralsindeTruLaser5030 lasersnijmachinezittenseriematig3D geprinteonderdelen.DeTruPrint3000in Ditzingendraait260urenperjaarvoor dezeproducten.Dezetoepassingen bewijzen,aldusKreissl,datadditive manufacturingzichlosmaaktvan prototypingendewegbeginttevinden naarindustriëleserieproductie.Dat Trumpfmetdemachinesdezestapkan zetten,isvolgensKreissltedankenaan demachinetotmachine repeteerbaarheid.“Erzijngeenverschillen indeproductentevindenalszeop machineAofBwordengeproduceerd.”

40%lagereproductiekosten; 5%meerkoelvermogen

Van10naar1onderdeel Navragenoverdezetoepassingen,geeft TrumpfvoorhetonderdeelvandeTruLaser 5030devoordelenprijs.Hetgewichtis doorhetteoptimaliserenvooradditive manufacturing,verminderdvan76,5gram naar40gram.Hetvolumeis74%kleiner, nogmaar5cm3versus19inhet conventioneleconcept.Dewinstzitonder andereinhetverminderenvanhetaantal onderdelen.Hetoudeonderdeelwerd samengestelduit10lossecomponenten; nu3DprintTrumpfhetonderdeelinéén geheel,tegen60%vandekosten.Wat leverthetdegebruikervande lasersnijmachineop?Meerkoelcapaciteit. Doorhetonderdeelvandemotorkoeler additiefteproduceren,verbetertde koelcapaciteitmet5%.BijTrumpfzietmen ookanderesectoren,buitendedentale industrie,additivemanufacturing toepassen.RenéKreisslnoemtconcreet Sennheiser,fabrikantvankoptelefoons. MaardetechnologieisvolgensTrumpfnog nietzovervoordeproductievanmiljoenen onderdelen,bijvoorbeeldvoorde automotiveindustrie.

Nieuwematerialen

OpFormnextheeftTrumpfonderandere Titanium6242geïntroduceerdvoorde TruPrint5000.Dezelegeringheeftbij kamertemperatuurvergelijkbare

eigenschappenalsTitanium64,maarbij temperaturenboven300gradenCishet sterker.Trumpfkandezelegeringprinten mededankzijhetvoorverwarmentot500 gradenCvandebouwkamervande TruPrint5000.Eenandermateriaaldat Trumpfgevalideerdheeft,isCustAlloy aluminiumvanECKAGranules.Omdathet nietzosnelbreektofcracksvertoont,kan hetgebruiktwordenvoorcrashrelevante componentenindeauto-industrie.Totslot heeftTrumpfPrintdurHSAvoordeTruPrint 2000gevalideerd.Ditroestvrijstaalis gemaaktvangerecycleerdscrap.Hetiserg sterknaeenwarmtebehandeling.Een afgeleidelegering,metdezelfde eigenschappen,isMedidurdatzuiverderis, ontwikkeldvoormedischetoepassingen. Beidelegeringenzijnnikkel-enkobaltvrij.

Fotolinks:detitaniumlegeringvoorde TruPrint5000leentzichondermeervoor luchtvaartonderdelen,zoalsdezeinjector nozzlering. Fotoboven:linkshetconventioneledeel vandemotorkoeling,rechtshetAM.

Hybridmanufacturing

MetdeTruPrint5000isvoortaan hybridmanufacturingmogelijk. Trumpfbedoelthiermeedatmetde AM-machinespecifiekefeatures, bijvoorbeeldkoelkanalen,opeen bestaandonderdeelwordengeprint. “Ditiseenanderehefboomalswehet hebbenoverkostenperonderdeelen alswehethebbenoverproductiviteit,” zegtRenéKreissl.“Enikdenkdatdat eenanderezeerbelangrijkefunctieis voordetoekomst.Wantuiteindelijk willenwedefunctieintegreren.”

Trumpfgebruikthiervooreenpreform systeemgecombineerdmeteen geavanceerdecameradiedeexacte positievanhetonderdeelinde bouwkamerdetecteert.Hetgeheel werktautomatischenisdaardoorook geschiktvoorserieproductie,zoals dezefreesvanPaulHorn(links).

Eindhovense ZEM3Dgeprint metgerecycled materiaal

Engineering&3Dprinten

Ietswaareengemiddelde autofabrikantvierjaaroverdoet, hebbendestudentenvanTUe Automotiveinampereenjaar geflikt:eennieuweauto ontwikkelenenbouwen.Design-en simulatiesoftwareisdeeerstetool diedestudentengeholpenheeft;3D printendetweede.Hetchassis,de bodypanelen,dedakstructuuren eendeelvanhetinterieurzijnin Nederlandgeprint.Metuitsluitend gerecycledekunststof.

EenautodienietalleenCO2neutraalis, maarzelfstijdenshetrijdenCO2uitde luchthaalt,opslaatenschonerelucht weerterugindeomgevingbrengt:datis ZEM,deEindhovenseZeroEMissionauto. Tienvandezeauto’sdieelk20.000mijl perjaarafleggen,halennetzoveelCO2 uitdeluchtalstienbomen.Hetteamdat ZEMontwikkelde,heefteenandere invalshoekgekozendandevorige studententeamsvanTUeAutomotive. “Demeesteteamshaddendefocusopde gebruiksfase.Wijwildendemeest duurzameautomakenmetfocusopde totalelevensduur”,schetstPhilipvan Veelen,ChiefDesign,deaanpak. Fabrikantenleggenvolgensdestudenten vaakdenadrukopdezeroemissie tijdenshetrijden,maaralsjehethele productieprocesmeerekent,ziethet plaatjeerheelandersuit.“Mensen moetenookdecijferszienalshetomeen EVgaat,nietalleendemarketingpraat.” Daarnaastmoestdeautodelookandfeel krijgenvaneenautozoalsdieinde perceptievanvelenuitziet;nietté futuristischvoordeconsumentenmarkt, maarvooruitstrevendgenoegomopte vallen.

Designenontwikkelfase

Deeersteschetsenvanhetexterieur, dashboardenstuurzijnoppapier gemaakt.Daarnaheefthetteamdesign

zeinBlenderdigitaaluitgewerktomdeze ontwerpenuiteindelijkomtelatenzetten inSolidWorks3DCAD-modellen.Het mechanicalengineeringteamheeftde technischecomponentenontwikkeld, gebruikmakendvanSolidWorks.Het gebruikvandeCAD-softwareinhet3D Experienceplatformbooddestudenten dekansomvolopsimulatiestedoen. Philip:“Hetmodelhebbenweweer opengesnedenomdelosseonderdelen, zoalsdebodypanelen,verderte onderzoekenopdeellijnenen assemblage.Ookzijnersimulaties gedaanmetFEMvoordebelasting.” Hoeweldestudententoenalwistendat ergeenformelehomologatievandeZEM gedaanzouworden,hebbenzewel ingezetopeenzoveiligmogelijkeautote bouwen.

Duurzaam

Hetgingdestudentenvooralom maximaleduurzaamheidindetotale levensfasevandeauto,dusinclusiefde productieervan.Mededaaromhebbenze gekozenomdeautopraktischvolledigte 3Dprintenmetgerecycledekunststoffen. Philipvindt3Dprintenbijdragenaande duurzameproductievaneenon-offzoals deZEM.“Voordeproductievande bodypanelenhebjeandersgrotemallen nodig.Diezijnnietalleenduur,maarje gebruikthetmateriaalslechtseenmalig.”

Eendigitaalmodeluitdecomputerhalenenereenfysiek modelvanmaken,isnietgemakkelijk

Dedeurvandeautozoalsdezevan de3Dprinterkomt.

jaarafleggen,halennetzoveelCO2uitde luchtalstienbomen

3Dprintenwerktzondertooling-een materiaalbesparing-enzehebbeneen secundaireafvalstroomkunnengebruikendoor metgerecycledmateriaalteprinten.Hijvindt 3Dprintenmetnamevoorstart-ups interessant,omdatzedeinvesteringinmallen uitsparen.“Voorgroteseriesis3Dprintennog nietsnelgenoegenkostvooraldeafwerking veeltijd;voorprototypesisdetechnologie rijperentoegankelijker.”

Grootformaat3Dprinten Hetchassisvandeauto,demonoque,isdoor CEADgeprintmetPPversterktmet carbonvezels.Geengemakkelijkeklus,erkent deChiefDesign.Uiteindelijkbleekversie34 goedtezijn.Dezebestaatuitvierdelenomdat zelfsdeCEADprintertekleinbleekdehele basisvandeZEMinéénkeerteprinten.De vierdelenzijnmetlaserlassenaanelkaar gelast.Eenbewustekeuzeomdathetmateriaal hierdooralsdeautoaanheteindvande levensfasekomt,weergerecycledkanworden. Hetlassen-datenkelmetwarmtegebeurtvoegtgeenextramateriaaltoe.De bodypanelen,zoalsdespatborden,zijngeprint doorRoyal3D,waarbijeenrobotprinteris ingezet,diemetPPversterktmetglasvezel heeftgeprint.Ookditmateriaalwasgerecycled. FontysheeftmetdeCEADrobotprinterhet interieur,waaronderhetdashboard,geprint.

Vanmodelnaarprintnietgemakkelijk Eenvandelessendiehetteamheeftgeleerd, isdat3Dprintengeenkwestieisvande startknopindrukken.Eendigitaalmodeluitde

computerhalenenereenfysiekmodelvan maken,isnietgemakkelijk.Philipgeeftals voorbeelddevoor-enachterspatborden.“De robotprinterkanalleeneengeslotencirkel printen.Supportkanevenmin.Wezijnlang beziggeweestdemodellenzotedraaiendater zominmogelijkoverhangwas.Enwehebben devoor-enachterspatbordenalseengeheel geprintomdatwedaneengeslotencirkel haddenvoorderobot.”Datismetmeer onderdelengedaan.Zezijnnaderhand mechanischgescheidenvanelkaar.De afwerkingvandegeprinteonderdeleniseen anderpuntdathetteamveelwerkheeft gekost:metnamedebodypanelenzijn geschuurdendaarnagelaktmeteenCO2 negatievelak(carbonblackvangerecyclede autobanden)omdatdewagenergeliktuit moestzien.Dedakconstructieismeteen printergemaaktdieondereenhoekvan45 gradenprint.Inhetinterieurzijndeprintlijnen nogzichtbaar,eenbewustekeusvanhetteam. “Jeziethetduurzamehierdoormethetblote oog.Enhetgeefteenuniekeuitstraling”,zegt PhilipvanVeelen.

Meersamenwerken endatahergebruiken indesupplychain

Dewereldverandertsnellerdanooit.Maarwatmisschienwelhetgrootste stempelophetontwerpenenhetmakendrukt,ishetbewustzijndat duurzaamheidencirculariteitonmisbaaronderdeelmoetenzijnvanelk businessmodel.“Veranderprocessenindetechnologiezijneraltijd geweest.Nieuwisleadershiprondbusinesssustainability”,zegtJohn Kitchingman,ManagingDirectorEuroNorthbijDassaultSystèmes.

SmartIndustry

DeNoord-Europesetopmanvanhet moederbedrijfvanSolidWorksbracht onlangseenbliksembezoekaanNederland. ’sOchtendseenmeetingopdeHightech campusmetgroteklanten,’smiddagseen sessiemetdeindustriemediainNederland. Indielaatstesessiewarenhetjuist Nederlandsestartupsdiehunverhaal vertelden,zoalshetteamachterdeZEMauto(ZeroEMissionwagen)vanTUe AutomotiveenBrekr,deAchterhoekse startupdieaandewegtimmertmetde

elektrischebrommer.DassaultSystèmes heeftafgelopenjaar1.120nieuwestartups inNoord-Europaondersteundmethet entrepreneurprogramma,éénvandedrie pijlersonderdestrategiedieKitchingman metzijnteamuitrolt.Eenanderepijleris hetsamenbrengenvanklantenmet universiteitenenonderzoeksinstellingen. “Doordittedoen,werkenweaande volgendegeneratieengineersvooronze industrie”,zegtKitchingman.Dassault Systèmeszelfheeftkomendejarenin Noord-Europa1.000nieuwemedewerkers nodig.Kitchingmanwilnogveelmeer samenwerkenmetuniversiteiten.Nietom dejongeengineersdaarwegtekapenvoor deneusvanzijnklanten.“Inplaatsvan vechtenvoortalentmoetenweoutput tonen;deresultatentonen.”Datmoetop termijndeinstroomintechnische opleidingenvergroten.

Stroomlijnenvansoftwaretools Debelangrijkstepijleronderdestrategie

IvovanBerkel,SalesDirectorBeneluxvan DassaultSystèmes:bijnaiedereenheeft cloudopdeagendastaan.

SOLUTIONS MAGAZINE4/2022-37-

Wehebbennog steeds tekeningen nodig,ookal praatiedereen overModel Based Definition

vanhetFransesoftwareconcernishet simplificerenvandesoftwaretoolsdiehetvoor klantenontwikkeltenervoorzorgendatdatauit hetdesignproceseldersindeketen,inclusief hetmaakproces,betergebruiktkunnenworden. HijnoemtDamenShipyardsalsvoorbeeldwaar hardwordtingezetophergebruikvandata.Niet alleenengineeringdatagebruikeninhet maakproces;omgekeerdookdatavanuithet maakprocesterugleidennaarhetdesign.“We moetenmeersamenwerkenindesupplychain; meerdenkenvanuithetbusinessmodel.”Het3DExperience platformspeeltdaareenbelangrijkerolin.Desimulatietoolsdie vanuitdeverschillendeonderdelenvanDassaultSystèmes beschikbaarkomenvoorSolidWorksgebruikerskomenweliswaar ookindedesktopversiebeschikbaar;decloudomgevingleent zicherechterbijuitstekvoor.

Snelleritereren

IvovanBerkel,SalesDirectorBeneluxvanDassaultSystèmes, zietbedrijvenophet3DExperienceplatformsimulatiesdoen waardoorzesnelleriterereninhunontwerpprocessen.Dehuiver omindecloudtewerkenverdwijnthierbijinraptempo. “Nieuwestartupsgaanbijnaaltijdnaardecloud.Debestaande klantenvaakpasalserbehoefteis.Maarbijnaiedereenheeft weldecloudopz’nagendastaan.”BijSolidWorksisinmiddels dehelftvandebusinessopeenSaaS-modelgebaseerd, Software-as-a-Service.Overtweejaarwilhetconcerneenderde vandeomzetuitdecloud-activiteitenhalen.JohnKitchingman zietdatmkb-bedrijvenhetnieuweplatformsnelleren gemakkelijkeromarmendandegroteconcerns.Nietuitangst, maarompraktischeredenen.“GroteOEM’shebbenvaak duizendofmeerapplicatiesdraaien.Danishetuitdagenderom naardecloudtegaan.”OokhieropdoeltKitchingmanalshij oversimplificerenpraat.Aldieapplicatiesmoetenbeter

JohnKitchingman(midden),directeurEuroNorthbijDassault Systèmes,wasgecharmeerdvandeBrekr,eenelektrische bromfietsdieontwikkeldismetSolidWorksalsCAD-pakket.Op defotosamenmetJasperHagedoorn(links,co-founder)en DaniëlterBraak,hoofdengineering.

gestroomlijndwordenensimpeleringebruikworden.Maar, voegtIvovanBerkeltoe,dedigitaletransformatiezalnietvan vandaagopmorgenzijnbeslagkrijgen.“Wehebbennogsteeds tekeningennodig,ookalpraatiedereenoverModelBased Definition.Maarookhetwerkenmettekeningenkunnenwenog betermaken.”

Duurzaamheid

DassaultSystèmeswilin2040eenNetZerobedrijfzijn.Ivovan BerkelmerktdatookkleinerebedrijvennaarNetZerowillen gaan,gedrevendooreenmixvankostenengevoelvoor duurzaamheid.Omengineersteondersteunen,isDassault SystèmesgestartLifeCycleAnalysestoolsteintegrereninhet 3DExperienceplatform.Indeontwerpfasekunnenengineersal analyserenwatdeimpactvanhetproductophetmilieuis,wat decarbonfootprintzalzijn.“Engineerskunnendusdirectzien watzequamilieuimpactdoen”,aldusKitchingman.

ASMLdemomodel metPMI

DMGMoriPfrontenfreestenmeetprecisieframe

HetknowledgeSharing Centreheefteen3DPMI(MBD)demostuk ontwikkeld,waarin featuresuitdehuidige verspaningsstukkenvan ASMLzijnverwerkt.De 3Dmodellenkunnen dooriedereenworden gedownload,om ervaringoptedoenmet ModelBasedDefinition.

NietalleenASML,ookandereOEM’ers zoalsThermoFisherScientificen RademakerwillennaarModelBased Definitiongaan.De2Dtekeningenworden daarbijvervangendoor3Dmodellen verrijktmetPMIdata.Hetdoel:minder tijdverliezenendefoutkansreduceren doordatdataindeketengedeeldworden. Deengineerplaatstdegegevensdiede makernodigheeftinhetmodel,zodat2D tekeningeninprincipenietnodigzijn.Het ASMLpakketvantegenwoordigbestaat uiteennative3Dfile,eenSTEPfileen eenJT-fileenpdf-document.

ZelfaandeslagmetMBD Ombedrijvenietsinhandentegeven waarmeezeaandeslagkunnenmet MBD,heefthetKnowledgeSharingCentre samenmetDMGMorieenframevan ASMLgenomenenhierinfeatures

verwerktdieookindehuidigehightech onderdelenvanASMLterugtevindenzijn. Deengineershebbenditinhetmodel verwerkt,DMGMoriheefthetframein Pfrontengefreesdendedataverder getest.Daarnaishetgemetenopeen CMMvanMitutoyo.Vooralle programmeerstappenisgebruikgemaakt vandePMIdatainhetmodel.Deelsis hetNC-programmaautomatisch gegenereerd,deelsisdatdoorCAMprogrammeursinPfrontengedaan.

Gratisdownloaden

Maakbedrijvenkunnendebestanden gratisdownloadenenerinheteigen bedrijfmeeaandeslaggaanomte testenhoeverzestaanmetModelBased Definition.Decasezalookaanbod komentijdensdeManufacturing TechnologyConferencedieMikrocentrum samenmetASMLenThermoFisher Scientificop14februariorganiseert.Dit eventisbedoeldomdekennistussen engineersenmakersuittewisselenom toteenefficiëntereketentekomen.

HetframedatDMGMoriinPfrontenheeft gefreesdopbasisvanPMIdatainhet modelbovenaan.

Flexibiliteit belangrijkerdan spindeluren

SpindelurenzijnvoorSTTProducts minderbelangrijkdandeflexibiliteit dieeeneigenCNC-machinepark biedt.Indetoelevering,diede Groningermetaalondernemingook doet,draaithetwelomefficiency omdehoogwaardigeCNC-machines draaiendtehouden.Automatisering neemthierbijeenvlucht.Kennisvan deCNC-operatorsnetzo.

DemachinebouweruitTolberthelpt klantendekwaliteitenproductiviteitvan hunproductielijnenteverhogenende kostenteverlagen."Voorproductielijnen metveelmanuelehandelingen,zorgen

wijvooreentechnischeoplossing",zegt ArjanFinke,ManagerOperations. Bijvoorbeeldindustriëleautomatisering; ofklantspecifieketest-enmeetsystemen. STTProductsdoetnietalleende engineering,maarookassemblageende productievanmaakdelenvoorde speciaalmachines.Ditlaatstegebeurtin deeigenverspaningsafdeling."Dieheeft vooronseengrotetoegevoegdewaarde. Inhettrajecttussenbedenkenen bouwenzorgtdeverspaningsafdeling voordeflexibiliteit.Alsietsnietgoed bedachtis,kunnenwesnelschakelen metonseigenmachinepark."De hoogwaardige5-assigebewerkingscentra

Ontwikkelkansenbindentechnische medewerkersaanSTTProducts

zijnbijnaallemaalgeautomatiseerdmetrobots,cobot, palletspansystemenetcetera.Deautomatiseringkomtvoortuit detoeleveringdiehetmaakbedrijfdoetnaastdespeciaal machinebouw.Intijdendaterminderprojectenlopen,freest STTProductsonderdelenvoortoelevering.

Crucialeschakel

Dezetoeleveringsactiviteitenmakenhetmogelijkomhet hoogwaardigemachineparkinstandtehouden.De verspaningsafdelingisnamelijkeencrucialeschakelinhet bedrijf.Voordeproductievanmaakdelenvoordeeigen systemen,zijnspindelurenvoorArjanFinkemindervanbelang. Hijwiljuistflexibiliteit."Hetkanheelgoedzijndatweeen freesbankeenweeknietinplannenalswemeteenprojectbezig zijnomdatwedemachinebeschikbaarwillenhoudenalser onderdelennodigzijn."Alsindeassemblageblijktdateen onderdeelandersuitpaktdangedacht,wilSTTProductssnel kunnenschakelenendirectdeonderdelenopdefreesmachine maken.Dankzijdeautomatiseringvanhet5-assig bewerkingscentrum,isernietalleenméércapaciteitomdatde machine'savondsdoorloopt.Ookdekwaliteitismeerconstant.

Investereninmensen

Elkeoperatorprogrammeertopz’neigenCAM-stationbijde machine,freestheteersteproductencontroleerthet programmavoordatdeproductiestart.ElkjaarstuurtArjan FinkezijnoperatorsnaareencursusCAM-programmeren.Ook wieeenandereopleidinginzijnvakgebiedwilvolgen,vindtbij hemeengewilligoor."Wegevenzedekansomzichverderte ontwikkelen.Wesponsorendieopleidingen;opdeschooldag mogenzeeerdernaarhuisomdatwehetbelangrijkvindendat zedoorgroeien."OpdiemanierwilSTTProductsde medewerkersmotiveren.Welmoetenzenahunopleidingeen

voorafafgesprokentijdbijhetbedrijf blijvenwerken.Ookdeflexibelewerktijden (beginnentussen7en9),geenuren hoevenklokkeneneenkeereenijsje uitdelenalshetwarmweeris,zethet Groningerbedrijfinommedewerkersaan zichtebinden.Aanderatracevanhogere salarissendoethetbedrijfnietmee."Als iemandalleenvoordepegelskomt,zijnwij niethetjuistebedrijf",zegtArjanFinke. "Geldisopditmomentzekerbelangrijk, maarplezierinjewerkduurthetlangst. Datlevertmeeropdan100euroinde maanderbij."

Anderedoelgroepenaanboren

Netalsveelanderemaakbedrijven,vindt ookSTTProductsmoeilijknieuwe vakmensen.Desectormoet,vindtArjan Finke,veelmeerbenadrukkendatheteen hightechbrancheis.Debedrijvenmoeten zelfookeenbeterbeeldneerzetten.Enwaaromgeenandere doelgroepenaanboren."Waaromstaanergeendamesaande freesbank?Latenwejongensenmeisjeshierheenhalenen rondleiden."ArjanFinkedenktdatereenverschuivinggaandeis hoejealsbedrijfmetmensenomgaat.Datziethijookinde manierwaarophijsollicitantenuitnodigt."Ikbegintegenwoordig meteenrondleidingeneenkennismaking.Alszedanverder willengaan,makenweeenvervolggesprek.Dekandidaatheeft indesollicitatiehetstuurinhanden."

BenchmarkVerspanen2022

Ditinterviewiseensamenvattingvanhetartikelinde BenchmarkVerspanen2022.Hierinvindjenietalleencijfers eninformatieoverhetaantalspindelurenpertypebedrijfen deargumentenomteinvesteren,maarookoverde arbeidsmarkt.70%vandebedrijvenheeftvacaturesinde werkvoorbereidingofdeverspaning.Tegelijkertijdismeer dandehelftnietbezigzichvoortebereidenophetvertrek vanmedewerkersdieaandevooravondvanhunpensioen staan.Enhoewelzezeggendathetvakvanverspanergaat veranderen,blijvenzevoorleerlingenennieuwe medewerkersindetraditionelevijversvissen.

Scandecodeomdebenchmark tedownloaden

ASMLwilnaar400wafersper uur,additivemanufacturing helptdaarbij,toontVDLETG aan

AMvoorhightech applicaties

ASMLwilindetoekomstnaareenproductiegaanvan400wafersperuur, vergelekenmet150nu.Ditbetekentdatdecyclustijdomlaagmoet.VDLETG heefthiervooreennieuwewafertableontwikkelddiehetproduceertmet additivemanufacturing.DatisniethetenigeASML-onderdeeldatopde Precisiebeursgepresenteerdwerd.

AMinprecisie-industrie ZitjeMaterialRemovalRate

JezouhetbijnaeenAM-masterclass kunnennoemen.Detweededagvande PrecisiebeurspresenteerdenKMWE Precision,VDLETGenNTShun ervaringenenAM-projectendiezetotnog toegerealiseerdhebben,afgeslotenmet detoepassingvandetechnologiebij PhilipsMedical.BartdeVries,lead engineerbijNTS,nammeteeneenaantal puntenvanzorgweg.AM-onderdelenzijn sterkgenoeg,zezijnlekdicht (aangetoondmeteenheliumtest)zelfsals jedunwandigprintende herhaalnauwkeurigheidindeAMproductieisgoed;denauwkeurigheidzelf dieNTShaaltis0,05mm.

Waferstagekoelcircuit

Indirectbeaamdendatookdetwee anderehightechbedrijvenmethun toepassingen.RobvanLoon,AMengineer

Grotefoto:hetonderdeelvoorhet koelcircuitdatKMWEPrecisiongaat 3Dprinten.Bovendeintegratieinhet helecircuit.

Hetkalibervoordemeet‐machinewaarinditonderdeel wordtgeplaatst,isgeprintmet Polycarbonaat.

bijKMWEPrecision,gingondermeerin opeenonderdeeldatmomenteelalvoor ASML3Dwordtgeprint.Hetgaatomhet entry-enexitstukvoorhetkoelcircuitvan eenwaferstagemodule.Hetonderdeel heefteencomplexevorm,onvermijdelijk vanwegedezeergeringeinbouwruimte. Additivemanufacturingleekdemeest aangewezenproductietechniek.Het projectheeft,aldusRobvanLoon,welde nodigeuitdagingenopgeleverd. Bijvoorbeeldhoereinigjehetinwendige kanaal.“Datmoetultracleanzijn.”Tijdens deproductievanhetonderdeelkomener alverschillendevloeistoffenin,denkmaar aandekoelsmeermiddelentijdenshet CNC-frezenvanbepaaldevlakken.Resten hiervanmoetjevolledigverwijderen zonderdewandentebeschadigen.Het opspannenvanhetstukvoorde nabewerkingwaseenanderprobleem,

DemoduledieKMWEPrecisionvoorAirbusDefense&SpaceNetherlandsheeftontwikkeldengeproduceerdopdeMetalFab1. KMWEheeftnueenfunctioneelprototypevervaardigdvaneensatellietinstrumentdatvoldoetaandestrengeeisenvande ruimtevaartindustrie.

omdatergeenenkelvlakaanhetproductzit.MeteenCTscan ishetonderdeeluiteindelijkgecontroleerd.Ookbijandere onderdelendieKMWEPrecision3Dprint,volstaatdeCMMniet meer.Omdiepinhetonderdeeltekunnenmeten,is Computertomografienodig.KMWEheefthetonderdeelzover ontwikkeldvooradditivemanufacturing,dathetproduceerbaar iséndeprestatiesverbeterdzijndoorspecifiekde mogelijkhedenvandetechnologietebenutten.Inhetvoorjaar neemtdetoeleveranciereenSLM280AM-systeemvanSLM Solutionsingebruikvoordeserieproductievanditonderdeel.

Meerwaferproductie

VDLETGpresenteerdetijdensdePrecisiebeurseenvoorAM geoptimaliseerdconceptvoordewafertable.Detemperatuur hiervanmoetbinnenenkelemilligradenKelvinconstantblijven. Eenandereeisiseenvlakheidvan10µm(overeendiameter van300mm)eneenzolaagmogelijkgewicht.Hethuidige model,datuitsamengesteldeonderdelenbestaat,heefteen levensduurvan7tot10jaar.“Maargaatsomseerderlekken doorcorrosie”,aldusKevinRaedts,designengineer.Additive manufacturingzouditkunnenvoorkomen,washet

uitgangspunt,omdatdekoelkanalengeïntegreerdwordeninhet productdatalsééngeheelwordtgeprint.Datblijktookinde praktijkzotezijn,wijzendetestenmeteenprototypeuit.Met diamantfrezeniseenvlakheidvanhet3Dgeprinteonderdeel gehaaldvan4µmmeteenRawaardevan0,1µm.Het belangrijksteisechterdatinhetproductzo’n10meter koelkanaalisgeïntegreerd,ietswatalleenmetadditive manufacturingmogelijkis.Inhetbestaandemodelkomtmen nietverderdan4meter.OmdateenCTscanonvoldoende zekerheidbood,heeftVDLETGhetonderdeelaaneenheatcycle testonderworpen,gevolgddooreendruktest.“Omdatwezeker wildenzijndatergeenporositeitwasontstaanwaardoorhet onderdeelzoukunnengaanzweten”,aldusKevinRaedts. Daarnaisnogeenheliumlektestgedaan.Hetproductis volledigdicht.

Cleanlinesskanbelemmeringzijn

Cleanlinessspeeldebijditonderdeelmindereenrolomdathet eengeslotensysteemis.“Indepraktijkiscleanlinessbij additivemanufacturingweleenpunt”,zegtKevinRaedts.“Vaak isdathetstruikelblokvooreenapplicatieindesemiconductor industrie.”Hoewelhetdenodigevoetenindeaardeheeft gehad,kanVDLETGAM-onderdeleninmiddelsvolgensGrade2 gereinigdaanleveren.MethetvoorAMgeoptimaliseerd onderdeelkanASMLdecyclustijdverkortentot1,5seconden. Voldoendeomnaar400wafersperuurtegaan.“Ditisechteen goedeapplicatievoordetoekomst”,aldusdeVDLETGengineer.

KostprijsvanAM-onderdelen

Additivemanufacturingbiedtdusveelpotentieelvoorde halfgeleiderindustrie,maarookvoorlucht-enruimtevaartzoals RobvanLoonenKevinRaedtsaandehandvanandere voorbeeldenlietenzien.VDLETGheeftbijvoorbeeldeenmodule voorhetuitlijnenvanlasersvollediggeredesigneddie compacterisenalsééngeheelwordtgeprint,inclusief bladverendiemeegeprintworden.KMWEheefteenonderdeel voorderuimtevaartherontworpenvoorAMinopdrachtvan

Metdiamantfrezeniseen vlakheidvanhet3D geprinteonderdeelgehaald van4µmmeteenRa waardevan0,1µm

AirbusDefenseandSpace.Van100lossecomponentenismen naar1gegaan,watnogextrabespaartomdatdeassemblage vroegerineencleanroomgebeurde.KMWEheefthetonderdeel nabewerktmetzinkvonken.RobvanLoonvindtdatjeabsoluut dekennismoethebbenvandenabewerkingsprocessenomtot eengoedontwerptekomen.Omdesterktevandemodulete controleren,ishetaankrachtentot76Gonderworpen.Zelfsde 0,2mmdunnewandenwarenvolledigintact.

WanneerloontAM enwanneerniet?

BartdeVriesvanNTSpresenteerdeeenkostenmodel, waarmeefijnmechanischebedrijvenkunnennagaan ofhetzinheefteenonderdeeladditieftemakenof betersubtractief.Indepraktijkzijnerveelmeer factorenopdekostprijsvaninvloedenkunnenerook andereredenenzijnomtegaan3Dprinten.Jehebt alsengineeroverigenszelfinvloedopdekosten:60 tot90procentvandekostenkomenvanhetvolume vanhetonderdeel.Hoekleiner,hoegoedkoperte3D printen.

MRRfactor

MaarhoeselecteerjedejuisteonderdelenvoorAM?Een vuistregelishoeméérmateriaaljemoetverspanen,deste interessanteradditivemanufacturingkanzijn.Verspaanje meerdan75%,danloonthetzekerdemoeiteverderte kijken.Uiteraardteltmeeofjealuminiumoftitanium verspaant.ZitjeMaterialRemovalRateonderde50%,dan zullendevoordelenvanAMeldersvandaanmoetenkomen. Endatkanheelgoed,meentDeVries.Hoecomplexerhet onderdeel,hoemeervoordeelAMbiedt.Integratievan functieskaneenaanleidingzijn;ofkorteredoorlooptijden. Hijvindtcomplexiteiteengoedeparameteromdatjedeze analytischkuntbenaderen.NTSheeftdepotentiesvande onderdelendiehetmaakt,berekendomhighpotentialsen lowpotentialsvanelkaartescheiden.Tweelaatstetipsvan deNTSengineer:“Weesnietbangomteprinten,de materiaaleigenschappenzijngoed.Enweetdatsimpele onderdelennietinteressantzijn.”

TotalCostof Ownership:ontrafel deverborgenkosten vanproductie

Supplychainkosten

Gastauteur: HenrikeWonneberger,COO enmedeoprichtervanReplique, onderdeelvandeventurebuildervan BASF.Repliquebiedteenindustrieel3DprintplatformaanwaarmeeOEM'saltijd enoveralondemandonderdelenaanhun klantenkunnenleverenviaeen wereldwijd,gedecentraliseerden beveiligd3D-printnetwerk.

Verschillendeproductietechnieken metelkaarvergelijkenisniet eenvoudig.Datkanalleenopeen eerlijkemanierdoornaarTotalCost ofOwnershiptekijken.Nogbeter, neemookmogelijkegevolgkosten mee,bijvoorbeelddoordatde toeleverketenonderbrokenwordten eenproductielijnstilvalt.Danzien dekostenvanadditive manufacturingerplotsheelanders uit,schrijftHenrikeWonneberger, COOenmede-oprichtervanhet onlineplatformvoor3Dprinten Replique.

Ingenieurseninkopersdienadenken overdekostenvaneenonderdeel hebbendeneigingommaarééndingin gedachtentehebben:de productiekosten.Zowordennieuwe

technologieënzoals3Dprinten/additieve productievaakalsduurgezien.De productiekostenzijnechterslechtshet topjevandeijsberg.Anderebelangrijke factorenzijnverborgenenmoeilijkerte evalueren.Daartoebehorenmaatstaven alskwaliteit,betrouwbaarheiden flexibiliteit.Omdewerkelijkekostenvan eenonderdeeltebegrijpen,ishetnodig hetonzichtbareblootteleggenente kijkennaardetotaleeigendomskosten (TCO).TCObeschrijftalledirecteen indirectekostengedurendedegehele levensduurvaneenonderdeel:van ontwerp,inkoop,verzending,productie, logistiek&voorraad,retourzending...de lijstgaatmaardoor.Ditmaakthet ingewikkelderomtedefiniëren,maarhet isweldemeestnauwkeurigemethode omproductietechnologieëntevergelijken, zoalsspuitgietenen3Dprinten.

Deontwerpramp

De'regelvan10'steltdatvoorelkefase vandeassemblagewaarineen ontwerpfoutnietwordtontdekt,hettien keermeerkostomhemtevindenenop telossen.Daaromishetabsoluut

noodzakelijkhetontwerpindeeerste stapgoedtekrijgen.Alsbijhet spuitgieteneenontwerpfoutwordt gemaakt,moetdegemaaktematrijs wordenveranderd,moetenreeds geproduceerdeenopgeslagen onderdelenwordenweggegooidenmoet deproductievanvoorafaanbeginnen. Ditiszekerniethetmeestefficiënteen duurzameproces.3Dprintenwordt gezienalseenrevolutieinontwerpen prototyping.Ontwerpwijzigingenkunnen snelenzonderdekostenvannieuw gereedschapwordendoorgevoerd. Bovendienkanmenon-demand producerenenalleenhetaantal onderdelenmakendatnodigis,waardoor dekostenimpactvaneenontwerpfoutin deverschillendestadiaenormwordt beperkt.

Deproductiemigraine

Omdeproductiekostentedefiniëren,is eenblikopvasteenvariabelekosten noodzakelijk.Vastekostenbeschrijven investeringskostenzoalsvoor gereedschapenmatrijzen.Variabele kostendaarentegenverschijnenper

Zelfsvoorgroteaantallenonderdelen,waarbijtraditionele productiedoorgaansdemeestkosteneffectieveoplossingis,kan hetopzettenvan3Dprintenalsaanvullendeproductiemethode economischaantrekkelijkzijn

onderdeel,bijvoorbeeldenergiekostenen salaris.Overhetgeheelgenomen veranderendeproductiekostendrastisch afhankelijkvanhetproductievolume.

Degrafiekhiernaasttoonteen schematischevergelijkingvandekosten pereenheidtussenspuitgietenen3D printen,afhankelijkvanhet productievolume.Hetillustreerteen bekendfeit:hoelagerhetvolume,hoe concurrerender3Dprintenis.

Spuitgietenvereistrelatiefhogeinitiële investeringeningereedschapen bedrijfsuitrusting.Zodradeinitiële

investeringskostenzijnafgeschreven, wordtdetraditionelefabricageoverhet algemeenconcurrerender,aangeziende kostenpereenheidblijvendalenmet toenemendeaantallen.Voor3Dprinten

Metvoorraadkostendie gewoonlijkvariërenvan12% tot34%vandetotalekosten, ligthetpotentieelvoor besparingenvoordehand

daarentegenisalleeneen3D-bestandnodig.Ditresulteertin lagerekostenpereenheidvoorkleineproductievolumes.

Valkuilenindetoeleveringsketen

Ketengerelateerdekostenmakendeeluitvandemeer verborgenkostenstructuur.Bijgecentraliseerdeproductie moetenOEM'srekeninghoudenmethetvervoernaardeplaats waarhetonderdeelnodigis,waarbijdureexpreszendingen nodigkunnenzijn,enmetmogelijkeverstoringenvande aanvoerroutes(eenreëlemogelijkheid,zoalsrecente wereldwijdegebeurtenissenhebbenaangetoond).Bovendien moetdeladingsomsdoordedouane,wateenvrijtijdrovende aangelegenheidkanzijn.AlsalternatiefkunnenOEM'seen gedecentraliseerdeproductiestrategietoepassenmet verschillendekleinereproductiefaciliteitenwereldwijd.Ditvereist echterverdereinvesteringeninmachinesenarbeidskrachten.Er moetaanminimalebestelhoeveelhedenwordenvoldaanomde productielevensvatbaartemaken,dusiseropslagnodig. Onderdelenkunnenverouderdrakenenmoetenworden afgedankt.Metvoorraadkostendiegewoonlijkvariërenvan12% tot34%vandetotalekosten,ligthetpotentieelvoor besparingenvoordehand.

Problementoeleverketensoplossen

Additivemanufacturingincombinatiemeteendigitalevoorraad endecentraleproductiekanverschillendeproblemeninde toeleveringsketenoplossen.Eendigitalevoorraadelimineertde kostenenrisico'svanopslag.Onderdelenzijnbeschikbaar wanneerzenodigzijnenkunnenondemandworden geproduceerd.Meteendecentraalproductienetwerkkunnen onderdelenopdegewenstelocatiewordengeprint.Hierdoor kan3Dprintennietalleenaanzienlijkebesparingenopleveren, maarookderisico'svandetoeleveringsketenbeperken.

Gevolgkosten

Erisnogeenaspectdat,hoewelhetnietnetjespastinhet kadervanvasteversusvariabelekosten,tocheenenorme impactheeftopdewinstgevendheidvanhetproces: gevolgkosten.Dezewordengedefinieerdalskostendienietin hetbudgetwarenvoorzieneneennegatieveinvloedkunnen hebbenopdebreak-evenberekeningen.Meerbepaalddoen

gevolgkostenzichvaakvooralsgevolgvaneenstoringof anderefouten,enzijnzijsterkafhankelijkvandedoorlooptijd. Eénminuutstilstandindeautomobielindustriekanbijvoorbeeld tot22.000-50.000dollarkosten.Indergelijketijdkritische situatiesspeelt3Dprinteneenbelangrijkerolbijhetbeperken vanhetrisicovanvertragingenbijdelevering(alsgevolgvan eenonderbrokentoeleveringsketen),omdathetonderdeel gemakkelijkkanwordengeproduceerdbijeenlokaal printservicebedrijf,indebuurtvandeconsument.Zelfsvoor groteaantallenonderdelen,waarbijtraditioneleproductie doorgaansdemeestkosteneffectieveoplossingis,kanhet opzettenvan3Dprintenalsaanvullendeproductiemethode economischaantrekkelijkzijn,waardoordeOEMde mogelijkheidheeftomsneltereagereningevalvannood.Om hiervanteprofiteren,heeftdeOEMnatuurlijkdejuistepartner nodigmeteennetwerkvanbetrouwbareleveranciersdie werkenmetindustriëlekwaliteit.

TCOverlagenmetbehulpvan3Dprintplatforms GelukkigzijnernubedrijvendiehetheleprocesvoorOEM's kunnenuitvoeren.Enerzijnend-to-endoplossingenvoor OEM's,omallestesturenentemonitoren,vanontwerp, kwalificatie,digitaleopslagtotdecentraleproductieop aanvraag.VoorOEM'sishetdemoeitewaardomonderzoekte doennaarbeschikbareoptiesomdekostenaanzienlijkte verlagenmetbehulpvan3Dprinten.Wieiserimmersniet voorstandervanomdecomplexiteitvanhetproducerenen verwerkenvanonderdelenuithandentegevenentegelijkertijd devariabiliteitendeTCOteverlagen?

Benelux:hetsterkstenetwerk, ookopFormnext2022

FormnextiszondertwijfelhetbelangrijksteAdditive

Manufacturing-eventterwereld.Sinds2016staat Flam3Dermeteensteedsgroeiendegroepsstand,endie groeiverliepeigenlijkheelorganisch:elkjaarsloten meerledenzichaanomvanuitdegroepsstanddebeurs telerenkennenenverkennen.VoorFlam3Dzijnde echtesuccesverhalendeledendieéénofenkelejaren meegaanenvervolgenseeneigenstandnemen.

Flam3D iseennon-profitorganisatiediein eersteinstantiedebelangenvandeleden wilbehartigenopeenoverkoepelend niveau.Meerdan125organisatiesdiein NederlandenBelgiëactiefzijnophet gebiedvan3Dprintingzijnaangeslotenbij Flam3D.Wezijneromonzeledente ondersteunen,maarookomorganisatieste helpenaandeslagtegaanmet3Dprinten. Flam3D

TechLaneGhentSciencePark

MaterialsResearchCluster

Technologiepark48 9052Zwijnaarde België info@flam3d.org www.flam3d.be www.flam3d.nl

Degroeivandegroepsstand isopzichnietverwonderlijk: deBeneluxisvanoudsher sterkvertegenwoordigdop debeurs-naastFlam3D vindjeerdegroepsstand vanBrainportEindhovenen meerdan50bedrijvenuit onzeregio.Endathangt natuurlijksamenmetde sterktevanderegioals3D printkennis-en innovatiehub:deBenelux hoortbijdewereldwijde koplopersophetvlakvande (implementatievande) technologie.

AMbigram

DitjaarmatdeFlam3D-groepsstandmaarliefst144m²en gingener13Flam3D-ledenmee.Hetconsortiumstondinhal 12.1opgesteld.NaastFlam3Dzelf,tekendenAdditiveLabs, AMNOVIS,AMPCsolutions,AMR,Chemstream,DotxControl Solutions,Guaranteed,Hybridsoftware,KULeuven,Metal Technics3D,Sculpman,SeidoSolutionsenWindesheimpresent. Flam3Dzelfheeftertweehoofddoelen:zelfnetwerkenenhet netwerkenfaciliteren.Niettoevalligdusdateropdestand voldoenderuimtevoorzienisvooreengezellignetwerkcafé, onderdeAMbigram.Bedanktaaniedereendiedestandbezocht!

DeBeneluxtoontzichsterkin3Dprinting mettheAMbigram

Flam3Donthuldeernamelijkeengiga-demonstratormet denaamTheAMbigram.Meerdan30Vlaamseen Nederlandsebedrijvenenonderzoeksinstellingen bouwdensamenaanéénimpressionante koepelstructuurvan24m².TheAMbigramisdaarmee eensprekendbewijsvanhetpotentieelvan3Dprinting énvandesterktevanhetlokaleecosysteem.

Dehamvraag:waarom? MethetdemonstratieconceptwilFlam3D3Dprintingverder bekendmakenbijpotentiëlegebruikers.ViatheAMbigramkan denetwerkorganisatiemeerdan130ge-3D-printestukken

demonstreren,zowelinkunststofalsinmetaal,enin15 verschillende3D-printtechnieken.Bovendienillustreertde futuristischekoepelstructuurenkelevandevoordelendie AdditiveManufacturing(AM)biedtomeenconcurrentieel voordeeltebehalen:vormvrijheid,zonderinteboetenaan stevigheid;extraflexibiliteitinhetdesignenook herbruikbaarheid.Flam3Ddoetverschillendebeurzenenevents perjaarennormaalgesprokeniseenindividuelebeursstand bijnanooitrecycleerbaar,maartheAMbigramisdatwel.Niets ervanbelandtindevuilbak.Aanleidinggenoegdusomookte sprekenoverhetpotentieelvan3Dprintinginrelatietot duurzaamheid.

Mooiesamenwerking

TheAMbigramiseenindrukwekkendeverwezenlijkingvanmeer dan30vooraanstaandebedrijvenenonderzoeksinstellingen actiefinAdditiveManufacturing,zowelinVlaanderenals Nederland:3D&I,3iD,3DMaastricht,AMPCSolutions,AMR Europe,Bekking3D,BUDA::lab,Buhlmann,BulckeTechnical Printing,Centexbel,Deceuninck,Design8,ESMA,FabLab Leuven,Formando,Guaranteed,Howest,Inzert3D,KULeuven, Materialise,MX3D,Odisee,OMD3D,PartsonDemand,Poly

DetoekomstvantheAMbigram

NadepremièreopFormnextzalhetdemonstratieproject meerderejarenrondreizennaarbeurzeneneventsinbinnen-en buitenland.BegeleiddooreenbijhorendeinteractieveVRvisualisatieenpersoonlijkeduidingzaldeAdditive Manufacturing-technologieenhetmogelijkgebruikervanverder wordentoegelicht.TheAMbigramzaltevenstussende verschillendebeurzendoorvoorhetgrotepubliekte bewonderenzijnopinformatievelocatiesomopdiemanierook hetgrotepubliekteblijven‘informereneninspireren’om3D printingzinvolintezetten.Eerstvolgendeafspraak?AMfor Productionhttps://amforproduction.nl/,op29en30maart2023 in’s-Hertogenbosch.

AlledeelnemersaanhetFlam3DcollectiefopFormnext2022.

Products,QDP,SeidoSystems,ThomasMoreHogeschool, Valcun,UniversiteitGent,VDABenHogeschoolWindesheim.

Van‘potentieel’naar‘reëel’

3Dprinting…een‘enormpotentieel’.Toch? Datklopt,maar3Dprintingisnietzomaareennieuw typeschroevendraaierindealaambak.Erbestaan inmiddelseendertigtalverschillende3Dprint technologieënendiehebbenelkhuneigenvoor-en nadelen,parametersenvereisten.Behoorlijkcomplex dus.Bovendienkanjeindemeestegevallenpas voordeelhalenuitdetechnologiealsjehetdesign fundamenteelandersbenadert,envaakookde waardeketenbetrektinhetproces.

BijFlam3Dzienweveelbedrijven‘eenFDM-printertje neerzetten’vaakmetveelsuccesentoegevoegdewaarde. Maaromverderestappentezettenin(lees:ommeervoordeel tehalenuit)3Dprintingisvaakeenbijkomendeinvestering nodig;endieinvesteringheeftquasialtijdtemakenmet mensen.Ofeenbedrijfnuin-housewilprintenofniet:hetlukt pasalsermensenzijndiedeontwerpregelsvattenenkunnen toepassen,diedeketenkunnenbetrekkenenwetenwelke technologiegeschiktisvoorwelkstuk.

Kennis Netdiekennisontbreektnuvaaknog,wetenweookuiteen

Nieuweleden

BIOINX® richtzichopdecommercialiseringvanmaterialenen bio-inksvoor3D-bioprintingofbiofabricatiedoorgebruikte makenvandecenniaacademischeervaringophetgebiedvan polymerenenbiomaterialen.Dooreenuniekmateriaalportfolio aantebiedenmeteenbredewaaieraan materiaaleigenschappen,zijndetoepassingenbijnaonbeperkt: debio-inktenkunnenwordentoegepastvoordiverse weefseltypesmettoepassingeninderegeneratieve geneeskundeenhetscreenenvangeneesmiddelenen cosmetica.Dooreenportfoliovanbio-inktenaantebiedendie geschiktzijnvoormeerdereprinttechnologieën,kunnen bovendienresolutieswordenbereiktvanhonderdenmicrometers tothonderdennanometers.

https://bioinx.com/

Kiamco specialiseertzichinadviesenondersteuningin industrieelAdditiveManufacturingbusinessdevelopmenten implementatie.Kiamcohelptbij:organisatieontwikkeling, opleidingenprojectbegeleiding.

https://www.linkedin.com/in/harrykleijnen/

3DPRINT-ITBV iseenbedrijfdatzichrichtopeen‘allinone solution’voordeklant.Zijbegeleidendeklantbijdeselectievan dejuisteinstallatie,onderhoud,installatieinhetbedrijf, herstellingenopleidingvanmedewerkers.Doorhungrondige

enquêtevanvorigjaar.Endatterwijldetoeleveranciersvan kennisbestwelbestaan.Jevindtdiekennisnietalleenin opleidingsinstellingenofhogescholen,maarookvaakbij leveranciers,individueleconsultantsofanderen. OokdaarkanFlam3Dbedrijvenondersteunen:alsnon-profit associatiebegeleidenwebedrijvenbijhunvragenenverwijzen wedoornaardejuistepartners-ookkennispartners. Uiteindelijk:hetgaatnietomhet3Dprinten.Hetgaatomhet concurrentievermogenvanjouwbedrijf.

Meerweten? info@flam3d.org

kennisvanmaterialenkunnenzijjouadvisereninwelkmateriaal hetbesteisvoorjouwopdrachten.Tevenshebbenzijeeneigen makerlabwaarerontwikkelingenwordengedaanomtrent AdditiveManufacturing.Totslotvoorzienzijookopleidingenop scholen,inbedrijvenenprivé. https://3dprint-it.be/

GAGAT iseen3Dprintservicemetalsdoelbedrijventelaten zienhoezeproductenkunnenontwerpen,evaluerenen producerendoorgebruiktemakenvanAdditiveManufacturing naastdetraditioneleproductiemethodes.Hiervoorbeschikt GAGAToverin-housemanufacturing,AM-gerichteCAD prototypingendiepgaandematerialenkennis. https://gagatstudio.com/

Veda3DPrinting iseenexpertophetgebiedvansnel3D printen.HuntechnologieënenexpertisehelpenomdeReturn onInvestmentteverhogeninalletoepassingenvanFFF3D Printing.Ofhetnugaatomrapidprototypingofom massaproductieopmaat,eenVedaExtrusionSystem(VXS)met eenextrusiesnelheidvanmeerdan1kg/uurmaaktvaneen3D printereenbeestvaneenmachine.Vedabiedtnieuwegeneratie 3Dprintoplossingenindrieeenvoudigestappen:1)Ontdek snellerprinten,2)Vergrootdeproductieen3)Slimproduceren. https://v3da.nl/

SOLUTIONS MAGAZINE4/2022-51- 3Dprinten|SmartIndustry