Conceptversie Straatbomencatalogus

CONCEPT

1

CONCEPT

2

Straatbomencatalogus Handboek met praktische oplossingen en inspirerende ideeĂŤn voor het straatprofiel

CONCEPT Auteurs:

Melanie Goed Tom van Heeswijk Jaap Hennevanger Marijke de Jong Laura Knoops Jonathan de Kruijf Vincent Paulissen

3

CONCEPT Auteurs

Opleiding

Melanie Goed Tom van Heeswijk Jaap Hennevanger Marijke de Jong Laura Knoops Jonathan de Kruijf Vincent Paulissen

Dit boek is geschreven naar aanleiding van de minor Stedelijke Beplanting op de Hogeschool Van Hall Larenstein.

Gegevens: Van Hall Larenstein Tuin- en Landschapsinrichting Larensteinselaan 26a 6882 CT Velp

Eerste druk, Velp, januari 2013

4

CONCEPT

5

CONCEPT

6

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Voorwoord Inleiding

9 11

Kades en singels Amersfoort, Grote koppel Amersfoort, Kleine Spui/ Grote Spui Amsterdam, Cruquiuskade Amsterdam, Herengracht Amsterdam, Panamakade Arnhem, Jansbinnensingel Utrecht, Leidsekade Utrecht, Maliesingel Utrecht, Nieuwegracht Zwolle, Buitenkant/ Thorbeckegracht Zwolle, Burgemeester van Roijensingel Zwolle, Koggelaan Conclusies kades en singels

12 14 16 18 20 22 24 28 32 34 38 42 44 46

Stadslanen Arnhem, Cattepoelseweg Arnhem, Onderlangs Hilversum, Diependaalselaan Nijmegen, Graafseweg Nijmegen, Groesbeekseweg Nijmegen, Kronenburgersingel Nijmegen, Sint Annastraat Utrecht, Maliebaan Velp, Zutphensestraatweg Conclusies stadslanen

48 50 54 58 62 64 66 70 72 76 78

Stadswegen Arnhem, Ijssellaan Arnhem, Kluizeweg ‘s Hertogenbosch, Magistratenlaan ‘s Hertogenbosch, Parklaan ‘s Hertogenbosch, Pettelaarseweg ‘s Hertogenbosch, Stationsweg Hilversum, Johannes Geradstweg Hilversum, Kamerlingh Onnesweg Utrecht, Marnedreef Utrecht, Zamenhofdreef Velp, Daalhuizerweg Velp, Gasthuislaan Velp, Pr. Kennedylaan Conclusies stadswegen

80 82 86 90 92 94 98 102 106 110 112 116 118 122 126

Winkelstraten Amersfoort, Cruquius Amersfoort, Utrechtseweg Arnhem, Steenstraat Emmeloord, Lange Nering Hilversum, Groest Wageningen, Hoogstraat Zwolle, Diezerstraat Zwolle, Melkmarkt Conclusies winkelstraten

128 130 132 134 136 138 140 144 146 148

Woonerven Amersfoort, Narcisstraat Amersfoort, Van Oudijckerf Arnhem, Sint Marten Arnhem, Van Imhofstraat Utrecht, Lombokstraat Utrecht, Schaapstraat Utrecht, Zenithstraat Zwolle, Eendrachtstraat Zwolle, Hazenveld Zwolle, Jellissenkamp Zwolle, Lindestraat Conclusies woonerven

150 152 154 156 158 160 164 166 168 170 172 174 176

Woonstraten Almere, Kokermolenpad Almere, Strijkmolenstraat Amersfoort, De Vergulde Paarden Amersfoort, Het Halve Maantje Amersfoort, Paulus Buyslaan Arnhem, Nicolaas Beetstraat Arnhem, Roemer Visscherstraat Emmeloord, Christallerhage Emmeloord, Rijnstraat Wageningen, Bellefleur Wageningen, Leeuweriksweide Wageningen, Sportstraat Zwolle, Berkumstraat Zwolle, Pelmolenstraat Conclusies woonstraten

178 180 182 184 186 188 190 192 194 196 198 200 204 206 208 210

Register op boomsoorten Literatuur

212 215

CONCEPT

7

CONCEPT

8

Voorwoord De straatbomencatalogus die u in handen heeft, is gemaakt in het kader van de Minor Stedelijke Beplanting aan de Hogeschool van Hall Larenstein te Velp.

Het onderzoek naar en de catalogisering van straatbomen is gedaan naar aanleiding van het boek ‘Straten maken’ van Jeroen Bosch en Harm Veenenbos. Tijdens het lezen en bestuderen van dit boek zijn er vragen ontstaan over de toepassing van bomen in het straatprofiel van het stedelijk gebied.

In dit boek worden bomen in 6 verschillende soorten straatcatagoriën onderzocht en gewaardeerd. Hierdoor is een boek ontstaan met veel voorbeelden van straatbomen. Dit boek dient als inspiratiebron en naslagwerk voor architecten en ontwerpers van de buitenruimte.

Graag willen wij onze docent Jack Martin bedanken voor de begeleiding van het onderzoek.

CONCEPT

Wij wensen u als lezer veel plezier bij het gebruik van deze straatbomencatalogus!

Velp, 11 januari 2013 Melanie Goed Tom van Heeswijk Jaap Hennevanger Marijke de Jong Laura Knoops Jonathan de Kruijf Vincent Paulissen

9

CONCEPT

10

Inleiding Deze straatbomencatalogus is geschreven voor lezers binnen het vakgebied van delandschapsarchitecten, architecten en stedenbouwkundigen.

In Nederlandse steden zijn straatbomen de meest bepalende groenvorm binnen de stedelijke omgeving. Straatbomen worden op diverse wijzen toegepast en op wisselende schaal; zowel in woonstraten als langs grote ontsluitingswegen.

Het doel van deze straatbomencatalogus is om deze veel gebruikte groenvorm in beeld te brengen. Hiernaast worden vragen beantwoordt als; welke plantverbanden worden gebruikt? Welke plantafstanden worden toegepast? Wat zijn de groeiplaatsomstandigheden en welke gevolgen heeft dit voor de boom?

De aanleiding hiervoor is het ontbreken van deze informatie binnen de huidige literatuur terwijl het een belangrijke aanvulling is op reeds bestaande literatuur in het vakgebied met betrekking tot geschikte straatboomsoorten.

CONCEPT

De straatbomencatalogus komt voort uit een onderzoeksopgave binnen de context van de minor Stedelijke Beplanting welke gegeven wordt aan Hogeschool Van Hall Larenstein.

Het onderzoek spitst zich toe op verschillende categorieën wegen en straten waarin straatbomen worden toegepast. Hieronder vallen: stadswegen, stadslanen, kades & singels, woonerven, woonstraten en winkelstraten. Binnen dit kader zij de straatbomen onderzocht op ruimtelijke-, technische- en beheeraspecten aan de hand van een waardering op de volgende begrippen: sortiment, plantafstand, plantverband, ruimtelijke beleving, groeiplaatsomstandigheden, onderhoud, conditie en levensverwachting.

Fig. 1.1 Bezochte steden in Nederland

De indeling van het boek is geïnspireerd op het boek ‘Straten maken’ geschreven door Jeroen Bosch en Harm Veenenbos. De hierboven beschreven informatie wordt beeldend aangevuld met profielen van de boven- en ondergrondse situaties, een panorama foto en detailfoto’s.

Er wordt uitgegaan van verspreid liggende straten door Nederland. Er zijn in totaal 12 verschillende steden bezocht welke verschillen van grootte, bouwperiode en bodemsoort (zie figuur 1.1). Ook binnen de straten is gezocht naar diversiteit in leeftijd, plantverband en gebruik.

Iedere straatcategorie is onderzocht aan de hand van meerdere voorbeeldstraten voor een zo objectief mogelijke vergelijking.

Het rapport is opgebouwd uit 6 verschillende straatcategorieën. Elk voorafgaand door een eigen inleiding bestaande uit een definiëring van de straatcategorie met een verantwoording voor de gekozen straten. Vervolgens passeren er diverse straten alle voorzien van een individuele beoordeling. Tot slot wordt elke straatcategorie ook afgesloten door een eigen eindconclusie.

Het boek bevat naast een algemene inhoudsopgave ook een bomenregister en is daarmee op twee manieren leesbaar. Aan de hand van het bomenregister is het als lezer mogelijk om aan de hand van een sortimentskeuze voorbeelden van straatboomprofielen op te zoeken.

11

CONCEPT

Amersfoort Amersfoort -- Grote Grote koppel koppel 12

Kades en singels

Een kade is een beschoeide of gemetselde oeverstrook. De oeverstrook wordt dan een wal genoemd. Een kade dient vooral voor het laden en lossen van schepen. Tegenwoordig bestaan veel nieuwe kades uit betonnen elementen maar vroeger werden kades gemetseld.

De hoogte van de kade bepaalt welk soort schepen er kan laden en lossen. Ook dient een kade als waterkering. Kades zijn vaak voorzien van elementen die het aanleggen van schepen vergemakkelijkt zoals bolders en lage hekjes.

Een singel is vaak de omgording van een stad, en dan vooral het (huidige) hart van een stad. Een singel was vroeger de verdedigingsgordel van een stad. Ten allen tijde moest je deze singel passeren als je de stad in of uit wilde. Een singel kenmerkt zich vaak door een ‘zachte’ kant, dus geen gemetselde wand als bij de kades maar vaak aflopende grasbermen naar de waterkant. De oevers zijn groen, met veel bomen, restanten van verdedigingswerken en plantsoenen op voormalige bolwerken aan de binnenstadzijde.

In dit hoofdstuk worden een drietal singels in verschillende steden beschreven en negen kades verdeeld over Nederlandse steden. De singels zijn allemaal verschillend, en worden ook anders beleefd. Bij een singel is zelf geen water meer aanwezig. De kades variĂŤren in tijdsperiodes van 1200-2005.

CONCEPT

Utrecht Utrecht -- Maliebaan Maliebaan

Arnhem Arnhem--Rijnkade Rijnkade 13

Grote Koppel Plaats: Amersfoort Wijk: Gildekwartier Periode: 2004

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel

Fraxinus angustifolia ‘Raywood’ 8.00 meter, diameter van de stam 0.16 meter 8 jaar Enkele rij 13.50 meter N.v.t.

Rond met een diameter van 1.00 meter, waarschijnlijk kunstmatige groeiplaats ondergronds i.v.m. geconstateerde beluchtingsputjes op afstand van de boom Conditie van de boom Goed, niet allemaal even uniform in beeld, enkele lijken achter te blijven Beheer Goed, weinig snoeiwonden of dood hout boomspiegels zijn schoon Ondergronds Riolering in het midden van de rijbaan, beluchtingspuntjes bij bomen, Kabels+Leidingen tegen gevels van de woningen, bestrating zonder banden Bijzonderheden Pleinbeleving door het weglaten van banden, bomen zijn nog te klein om goede massa te geven ten opzichte van de hoge (14.00 meter) bebouwing Beoordeling Deze nieuwe kade is duidelijk ingericht als verblijfsruimte. Door alle bestrating op een niveau te leggen creëer je het gevoel van een plein. Ook het chique straatmeubilair draagt hier aan bij. De bomen staan hier pas sinds 2005 Ze bieden nog niet genoeg tegengewicht aan de hoge bebouwing. Door de mooie herfstkleur zijn echter wel een eyecatcher. De bomen staan ver uit elkaar (ruim 13.00 meter) maar hierdoor heb je vanuit de appartementen nog een goed zicht Beluchtingsputje naast de boomspiegel duidt op een op de kade en boten. De bomen verbeterende groeiplaats ondergronds hebben een zeer kleine boomspiegel maar ondergronds is een speciale groeiplaatsvoorziening gemaakt die ervoor zorgt dat bomen voldoende kunnen groeien. De groeiplaatsvoorziening is voorzien van beluchtingsputten die voor de ondergrondse beluchting van de wortels zorgen.

Fraxinus angustifolia ‘Raywood’ Middelgrote boom (15 – 20 meter) met een rechte doorgaande stam. Op jonge leeftijd eirond, later groeit deze uit tot een meer brede rondere kroon.

Matig droge, voedselrijke bodem van zandige of leemhoudende grond geeft de voorkeur. Op rijke bodems groeit deze variëteit vaak te hard, waardoor deze gevoelig voor takbreuk wordt.

Verdraagt verharding goed. Cultivar is goed droogteresistent.

CONCEPT

14

Smal geveerd blad

De opvallende herfstkleur die uiteenlopen tot rood en paarse tinten

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

15

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kleine Spui/Grote Spui Plaats: Amersfoort Wijk: Binnenstad Periode: 18e / 19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Tilia x europaea (leiboom) 3.00 meter, diameter van de stam 0.18 meter 27 jaar Enkele rij aan beide kanten van de gracht 4.00 meter N.v.t.

Zeer klein 0.40x1.00 meter Redelijk, bij sommige bomen missen armen, normaal 4 armen Nette boomspiegels zonder onkruid, bomen ook jaarlijks gesnoeid Kolken op 0.50 meter afstand van de bomen, riolering in het midden van de rijbaan

Tilia x europaea Grote brede piramidale boom, tot 40 meter. Vanuit de stam vormen zich enkele zware takken waaraan zich onregelmatig afstaande zijtakken bevinden. De doorgebogen takken zijn vaak bajonetvormig. Rond de stam ontstaat vaak wortelopslag.

Tilia europaea is een voortreffelijke drachtplant voor bijen. Tilia x europaea werd vroeger veel gebruikt als schaduwboom bij boerderijen.

Omdat Tilia snoei buitengewoon goed verdraagt, werden ze ook vaak tot leivorm gesnoeid.

Vooral in voortuinen en plaatsen waar weinig ruimte is gemaakt voor een boom wordt de Tilia x europaea vaak gebruikt als leiboom. In deze straat is de toepassing zeer verrassend. Door de strakke lijvorm begeleidt deze boom de kade op een eigenzinnige manier. Het is echter veel werk om vormbomen te onderhouden en wordt daarom ondergewaardeerd als straatboom. Het is echter een van de meest waardevolle straatbomen voor de biodiversiteit.

CONCEPT

Zeer klein plantvak; 40x100 centimeter

16

Beoordeling Dit is een kleine maar oude kade met Tilia x europaea in leivorm direct langs de kade geplant. De bomen hebben weinig wortelruimte, dit omdat ze aan de ene zijde de kademuur hebben en aan de andere kant het wegcunet. De bomen benadrukken door de leivorm het langgerekte karakter van de gracht.

Door de geringe hoogte ontnemen ze niet het zicht op de oude geveltjes.

Dit is waarschijnlijk ook de reden dat ze langs de waterkant zijn geplant en niet langs de huizen. Ook zorgen de bomen door deze groeivorm niet voor overlast voor het verkeer. Als je vanaf het water omhoog kijkt dan benadrukken de bomen juist extra de hoogte van de kademuren en wordt de gracht hierdoor optisch smaller.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

17

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Cruquiuskade Plaats: Amsterdam Wijk: Zeeburg, oostelijk havengebied Periode: 2000-2005

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Alnus x spaethii ‘Spaeth’ 8.00 meter, diameter van de stam 0.24 meter 6-7 jaar Tegenoverstaand verband 20.00 meter 11.00 meter Vak 200x200cm, met boomrooster en beluchting.

Tevens gevuld met split Goed, jonge bomen. De bomen zijn opgekroond tot 3.50 meter Goed, antiworteldoek met split in boomspiegel zorgt voor weinig tot geen onkruid Riolering in het midden van de weg, brandkraan in voetpad

Straat-, laan- en parkboom van vijftien tot twintig meter hoog met een krachtige groei. Rechte stam en kegelvormige kroon met regelmatige groei. In eerste instantie groeien de takken recht omhoog, later buigen ze horizontaal af.

Donkergroene, mat glanzende, leerachtige, tegenoverstaande bladeren. Elliptisch gevormde, scherp gezaagde bladeren die in het najaar het langst aan de boom blijven hangen. Bij het uitlopen geel, wordt dan licht- tot geelgroen en verkleurt in de herfst weer naar warmgeel.

Vroege opvallende bloei, gevolgd door geel-bruine mannelijke katjes, die vaak al in eind januari stuiven.

Vruchten zijn grote, eivormige kegels.

Groeit op nagenoeg alle bodems, van matig droge tot vochtige grond.

Heeft bij voorkeur een standplaats in de zon of halfschaduw. Verdraagt verharding, wind- en zeewind. Minder last van vraat door het elzenhaantje.

Een goede straatboom uit het Alnusassortiment.

CONCEPT

Boomrooster gevuld met split en een beluchtingssysteem zichtbaar

18

Alnus x spaethii ‘Spaeth’

Beoordeling De weg die over de Cruquiuskade loopt is een drukke verbindingsweg tussen stadsdeel Zeeburg en het centrum van Amsterdam. De totale weginrichting dateert uit 2006 en ook de bomen zijn dus nog geen 10 jaar oud. Toch geven deze elzen al een heel volwassen beeld aan de straat.

De bomen hebben een piramidale vorm met licht overhangende takken die zorgen voor een niet te statige uitstraling. De bomen zijn goed bestand tegen verharding en gedijen ook zeer goed in dit profiel.

Deze bomen zijn tevens voorzien van een speciale ondergrondse groeivoorziening, die zorgt voor optimale groeiomstandigheden in deze situatie. De bomen staan 20.00 meter uit elkaar en dat zorgt ervoor dat bewoners vanuit de appartementen een goed zicht hebben op het water.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

19

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Herengracht

thv. Nr. 440-460

Plaats: Amsterdam Wijk: Centrum Periode: 19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Ulmus x hollandica ‘Belgica’ Aantal jonge bomen van 6.00-8.00 meter en verder oudere bomen van 15.00 meter 4-5 jaar, 50-60 jaar Enkele rij aan beide zijden variërend van 11.00 - 18.00 meter N.v.t. vak 1.80x1.80 meter beluchting bij bomen, af en toe wat lelijke en grote snoeiwonden Gezonde bomen, opgekroond tot 5.00-6.00 meter, enkele bomen zijn in 2011 vervangen riolering in het midden van de weg Verlichting tussen de bomen, bomen groeien naar het zonlicht en hangen daarom veelal schuin boven de gracht

Een iep met een vrij sterk opgaande groeiwijze en een ovaalronde kroonvorm tot 25-30 meter hoogte. Vormt meerdere opgaande hoofdtakken. Aan de uiteindes zijn de takken afhangend waardoor een sierlijke vorm ontstaat. De schors is grijsbruin en de twijgen zijn glimmend olijfgroen en licht behaard.

Het donkergroene ruwe blad loopt vroeg uit. De onderzijde is bij de nerven behaard en de bladrand is dubbelgezaagd. ‘Belgica’ is in Nederland en België al zeer lang in gebruik als laan- en straatboom en langs wegen en grachten. Vanwege de gevoeligheid voor iepziekte wordt hij tegenwoordig weinig meer aangeplant. De boom heeft een goede winterhardheid

CONCEPT

Wegens gebrek aan fietsenstalling wordt de boom hiervoor gebruikt

20

Ulmus x hollandica ‘Belgica’

Beoordeling De Herengracht in Amsterdam is een zeer oude gracht met statige herenhuizen uit begin 16e eeuw. Aan de gracht zijn iepen geplant. De soort is zeer gevoelig voor de iepenziekte en daarom zijn er ook al een aantal gesneuveld in de loop der jaren. De gesneuvelde bomen zijn vervangen door meer resistente soorten. De oude bomen die er nu nog staan zijn Ulmus x hollandica ‘Belgica’. De bomen staan relatief dicht bij de gevels en worden daarom regelmatig gesnoeid aan de kant van de huizen.

Hierdoor ontstaat een beeld van ietwat overhangende bomen over de gracht. Door een menging van oude en jonge bomen is er geen uniform beeld, dit stoort echter niet want ook de huizen zijn niet uniform.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

21

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Panamakade Plaats: Amsterdam Wijk: Zeeburg Periode: 2000-2005

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Ulmus ‘Columella’ 6.00-8.00 meter diameter van de stam 0.25 meter 5-6 jaar Enkele rij 13.00 meter N.v.t.

Rond plantvak met een diameter van 0.60 meter Goed, jonge bomen. De bomen zijn niet uniform Af en toe beplanting in de boomspiegel (door bewoners) verder weinig onkruid Riolering in het midden van de weg, molgoot langs de bomen met straatkolken Bomen geven weinig massa aan de verder open ruimte, ook later waarschijnlijk niet omdat ze smal blijven

Opvallend slanke zuilvormige kroon die vrij open is. Het donkergroene blad loopt vrij laat uit en is relatief klein. ‘Columella’ is een goede groeier maar groeit trager dan ‘Belgica’ en ‘Dodoens’. Ook heeft deze cultivar een smallere kroon. Het blad is opvallend gekroesd en vaak gedraaid. Vanwege de smalle groeiwijze zeer geschikt als laan- en straatboom. Deze iep wordt specifiek gekweekt vanwege zijn volledige resistentie tegen iepziekte.

De naam ‘Columella’ verwijst naar een Romeinse keizer die in de eerste eeuw na Chr. een verhandeling schreef over de landbouw. Deze keizer had (toen al) veel interesse in het gebruik van iepen, ondermeer als veevoer en in de wijnbouw.

CONCEPT

Een van de boomspiegels in de straat die helaas slecht onderhouden is

22

Ulmus ‘Columella’

Beoordeling Deze nieuwe kade is aangelegd begin 2000. De bomen zijn een jaar later aangeplant. Daarom is hier nog geen volwassen beeld. De toegepaste bomen zijn Ulmus columella, een iepenresistente soort. De bomen zijn echter niet uniform van uitstraling.

Doordat een afstand van 13.00 meter tussen de bomen werd gehanteerd bij aanplant kunnen bewoners nog goed tussen de bomen door kijken naar het water. Ondergronds is een speciale groeiplaatsvoorziening gemaakt zodat de boom optimaal kan groeien. Deze bomen die hier staan kunnen nog vele jaren groeien, de boomspiegel waarin ze staan zal na een tiental jaren wel weggedrukt worden door de stam en wortels.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

23

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Jansbinnensingel Plaats: Arnhem Wijk: Binnenstad Periode: Eind 19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Tilia x europaea ‘Euchlora’ 13.00-15.00 meter 50-60 jaar Tegenoverstaand verband 15.00 meter 32.00 meter In het gazon van het park Goed Goed Riolering in het midden van de rijbaan Bomen groeien in parkachtige setting, daardoor niet een echte ‘straatboom’

Tilia x europaea ‘Euchlora’ Middelgrote boom met een tamelijk smalle kroon, de takken hangen breed uit naar onderen waardoor een klokmodel ontstaat. Sterke boom, goed bestand tegen warmte, droogte, aantasting en vorst. Past zich aan vrijwel iedere bodemsoort aan, maar prefereert een voedselrijke, droge, zwak zure tot alkalische grond.

Bladeren staan verspreid en zijn scheef hartvormig, en blijven zeer lang aan de boom, herfstkleur geel. Vanwege het grijze blad en de rijke bloei is “T. Euchlora” zeer geliefd als straatboom. Grijze, licht gegroefde schors. Begeleidingssnoei is noodzakelijk om de doorgang onder de boom vrij te houden. In vrije groeisituatie vormt een volwassen boom hangende takken die tot op de grond reiken.

Geschikte boom voor straten en parken. Weinig aantasting door luis.

CONCEPT

Grote exemplaren van Tilia x europaea ‘Euchlora’

24

Beoordeling Deze singel is bijzonder omdat er reeds lange tijd geen water meer aanwezig is. De singel wordt geflankeerd door de lindes die hoog opgekroond zijn. Dit is gedaan omdat er veel verkeer langs rijdt.

De bomen hebben een ruime groeiplaats, dit komt mede door het park dat in het midden ligt. Door de goede groeiomstandigheden hebben de bomen ook een hoge toekomstverwachting. De leeftijd van de bomen ligt tussen de 50 en 60 jaar. Aangezien lindes zeer oud kunnen worden en de omstandigheden goed zijn is een leeftijd van minstens 100 jaar goed mogelijk hier. Door het tegenoverstaand verband waarin de bomen zijn aangeplant kan er goed tussen de bomen door worden gekeken.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

25

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Jansbinnensingel

CONCEPT

26

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

27

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Leidsekade Plaats: Utrecht Wijk: Lombok Periode: 1890

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Platanus x hispanica 21.00 meter 70 jaar N.v.t.

9.00 meter N.v.t.

In 4.50 meter brede berm Goed, boom is hoog opgekroond (6.00-7.00meter) geen dood hout Bomen zorgen voor opdruk van de bestrating, soms wat Hedera helix in de boom Riolering in het midden van de weg op 4.00 meter van de stam van de boom

Platanus x hispanica Snelgroeiende boom van dertig tot veertig meter. Heeft een goed ontwikkelde penwortel met sterk vertakte hoofdwortel. Groot vermogen om aan te passen aan de bodem.

Prefereert een goed doorwortelbare, lemige, neutrale tot licht basische bodem. Deze boom wordt als straatboom veel toegepast doordat deze boom daar prima kan groeien, echter voor de bestrating is deze boom minder goed. De wortels van de platanen drukken vaak de bestrating omhoog. Platanen zijn een goede toepassing als de wortels genoeg ruimte hebben en dus niet de kans hebben de bestrating op te drukken.

Bladeren verspreidstaand, 3-5 lobben, glanzen groen, blijven lang aan de boom. Gele herfstkleur.

Onopvallende bloei tijdens het uitlopen van het blad. Ronde vruchten meestal twee bij elkaar. Uiterst goed tegen stadsklimaat. Filtert fijnstof, reinigende werking.

CONCEPT De wortels van de plataan beginnen de bestrating op te drukken

28

Beoordeling Deze imposante kade wordt gekenmerkt door hoge platanen.

Deze bomen zijn al zeker 80 jaar oud. De groeiplaats heeft hier alles mee te maken, de bomen staan op een talud en hebben ruimte om te groeien. Echter hebben deze platanen ook een nadeel. De bomen zorgen voor veel wortelopdruk, dit komt omdat ze te dicht tegen de weg aan zijn geplant. Ook moesten de bomen er hoog worden opgekroond om (vracht)verkeer niet te hinderen.

De kwaliteit van de bomen is echter goed. De opkroonhoogte van de bomen heeft niet alleen een nadeel maar voor de bewoners van de huizen ook een voordeel, deze kunnen vanuit huis het water beleven. Op het talud zijn door de bewoners van de woonboten struiken en hekjes geplaatst, dit is storend voor de beleving van het water vanaf de straat.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

29

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Leidsekade

CONCEPT

30

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

31

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Maliesingel Plaats: Utrecht Wijk: Centrum Periode: Eind 19e eeuw

Soortnaam

Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Sorbus aria Inheems in Midden- en Zuid-Europa waar deze boom veelal op drogere, kalkrijke grond voorkomt. Het is een opvallende lijsterbes vanwege het tamelijk grote en ovale blad dat aan de onderzijde blijvend witviltig is. De boom groeit langzaam en vertakt laag waardoor de gladde stam kort blijft.

Jonge twijgen zijn opvallend grijsviltig, later kleuren ze bruingroen. Ook de bladknoppen en het ontluikende blad zijn grijs en zacht behaard.

Later verkleurt de bovenkant van het blad donkergroen doordat de beharing afvalt. In de herfst blijven de bladeren lang aan de boom en verkleuren ze gedeeltelijk geel. Het is een rijk bloeiende boom met circa 10 cm brede tuilen die in mei na de bladontwikkeling verschijnen. In de herfst volgen de oranjerode, eetbare maar melige bessen. De wortelgroei is diepgaand met een duidelijke penwortel.

CONCEPT

Boom wordt gebruikt als fietsenstalling

32

Fraxinus excelsior ‘Diversifolia’, Quercus robur, Sorbus aria Tussen 8.00 meter en 20.00 meter 10-20 jaar N.v.t.

20.00 meter N.v.t.

Vak van 1.50x1.00 meter Goed Goed, nette boomspiegels zonder onkruid Riolering in het midden van de weg op 4.00 meter van de stam van de boom Allemaal verschillende bomen, met verschillende vormen

Beoordeling De Maliesingel is de straat die langs de stadsbuitengracht ligt, ook wel de singel genoemd. Deze werd hier in de 12e eeuw aangelegd ter verdediging van de stad. Er staan statige herenhuizen langs de singel en het omliggende gebied langs de singel is erg groen. De bomen die gebruikt zijn in de straat zijn erg verschillend. De reden hiervoor is onbekend. De gekozen soorten zijn echter wel allemaal goede straatbomen die in de verharding goed gedijen. Door de diverse soorten ontstaat een los beeld zonder structuur, maar het oogt wel erg natuurlijk. De boomspiegels zijn schoon en goed onderhouden.

Enkele bomen aan de waterkant zijn monumentaal en hebben geen hoge toekomstverwachting. Bij het beheer wordt hier ook rekening mee gehouden, er zijn al meerdere jonge bomen aangeplant.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

33

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Nieuwegracht Plaats: Utrecht Wijk: Centrum Periode: Huidige bebouwing is veelal van 18e / 19e eeuw.

Eerste bebouwing op de Nieuwegracht werd gebouwd vanaf 1300

Soortnaam

Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Links: Platanus x hispanica, Tilia cordata, Tilia americana, Qurcus robur Rechts: Acer pseudoplatanus, Malus, Tilia cordata, Juglans nigra , Aesculus hippocastanum, Fraxinus excelsior, Populus canadensis Tussen 6.00 meter en 25.00 meter 10-100 jaar Enkele rij aan weerszijde 10.00 meter 9.00 meter Niet aanwezig, de boom drukt tegen tegen de bestrating aan Goed Bestrating wordt vooral bij de platanen erg opgedrukt, kades worden beschadigen hierdoor ook Riolering in het midden van de weg Allemaal verschillende bomen, met verschillende vormen, sommige bomen passen qua formaat niet in het profiel, wel veel monumentale bomen

Vele eeuwen in cultuur en uitgroeiend tot forse boom van circa 30 m hoogte.

De vrijwel ronde kroon is opgebouwd uit zware takken. De oude stam is lichtgrijs met diepe, onregelmatige verticale groeven. Het oneven geveerde blad wordt 20-30 cm lang en heeft 2-4 (6) jukken. De deelblaadjes zijn eirond tot ovaal, circa 8-12 cm.

Nรก de bladontwikkeling verschijnen de groene, mannelijke katjes (circa 7 cm) en de kleinere vrouwelijke bloemen die in groepjes van 2 of 3 bijeen staan. De groene, bijna ronde, vrucht heeft een gladde bolster die in het begin nog kort, klierachtig behaard is. De lichtbruine noot is gegroefd.

Bijzonder smakelijk. Noten verschijnen pas bij circa 15 jarige exemplaren.

Wortelt zeer diep en heeft liefst goed doorwortelbare, open grond.

Belangrijke houtproducent.

CONCEPT

De wortels drukken de bestrating enorm op omdat ze verder nergens heen kunnen

34

Juglans nigra

Beoordeling De Nieuwegracht is een van de bekendste grachten in Utrecht, zoals de naam al doet vermoeden is de gracht nieuwer dan de Oudegracht.

De Nieuwegracht dateert uit het einde van de 14e eeuw. De gracht is typerend door de aanwezige werfkelders aan de lager gelegen kade. Op de kade zijn uiteenlopende soorten bomen gebruikt. Veel bomen zijn monumentaal maar zorgen voor ernstige overlast op de lage kade.

Dit komt door wortelopdruk. In 2010 is kap van een aantal bomen overwogen bij de restauratie van de kades. De bomen nemen, vooral in de zomer, veel licht weg op de panden.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

35

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Nieuwegracht

CONCEPT

36

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

37

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Buitenkant/ Thorbeckegracht Plaats: Zwolle Wijk: Binnenstad Periode: 18e /19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Aesculus hippocastanum Links 6.00-8.00 meter, rechts 8.00-9.00 meter 25 jaar Enkele rij aan weerszijden 8.00 meter rechts en 11.00 meter links N.v.t.

Vak 1.00x1.00 meter en soms 1.00x1.50 meter Matig, stukken schors missen aan verschillende bomen, dit kan duiden op bloedingsziekte Goed, sommige bomen zijn kort geleden vervangen Riolering in het midden van de weg, kolken in trottoirband, Kabels + Leidingen tegen de huizen

Aesculus hippocastanum Grote boom van twintig tot vijfentwintig meter, brede ronde kroon vormend met veel zware takken.

Snelgroeiende schaduwverdragende, en schaduwgevende parkboom. De dunne twijgen zijn afhangend, met opstaande twijgeinden. Zeventallig blad, dat bruin behaard uitloopt.

Krijgen de wortels van de bomen te weinig ruimte dan zullen deze de bestrating opdrukken. In deze straat is dat ook het geval. Tegenwoordig hebben deze bomen erg last van de kastanjemineermot en worden daarom steeds vaker gerooid. De bomen kunnen doodgaan en de vallende takken kunnen schade en gevaar opleveren. In Nederland zullen deze bomen schaars worden in de straatprofielen. In deze straat zijn er pas nieuwe bomen aangeplant, dit zal erop duiden dat in deze straat de kastanjes nog een tijdje het beeld mogen bepalen.

CONCEPT

Kleine boomspiegel, opdruk van de bestrating zichtbaar

38

Beoordeling De kades langs deze gracht zijn aangeplant met kastanjes. De bomen zijn in matige conditie, dit heeft te maken met de kastanjebloedingsziekte. Schors laat los en de bomen verliezen hun weerstand tegen bacteriĂŤn en andere ziektes. Enkele bomen zijn al vervangen en sommige bomen zullen binnen afzienbare tijd ook vervangen moeten worden. De bomen hebben ook een slechte groeiplaatsvoorziening, ze staan aan alle zijden in de bestrating. Dit belemmerd de groei en de algehele toekomstverwachting is daarom ook niet hoog. De bomen zullen op deze manier nooit tot volledige wasdom kunnen komen. Doordat de bomen een tussenafstand hebben van 8.0010.00 meter kunnen de bewoners van de aanliggende huizen nog goed tussen de bomen door kijken naar het water.

5-tallig blad en de opvallende witte bloeiwijze

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

39

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Buitenkant/ Thorbeckegracht

CONCEPT

40

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

41

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Burgemeester van Roijensingel Plaats: Zwolle Wijk: Binnenstad Periode: Eind 19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Quercus robur 10.00 meter - 13.00 meter 50-60 jaar Wandelend verband Gemiddeld 8.00 meter maar soms 3.00 meter of 13.00 meter N.v.t.

Grasstrook, 3.00 meter breed Goed, opgekroond tot 5.00 meter Geen dood hout Riolering in het midden van de weg, kolken in trottoirband Verlichting tussen de bomen, voetpad aan de kant van het water wordt vervangen

Knoestige sterk vertakkende boom met een brede ronde en min of meer onregelmatige kroon. In Nationaal Park de Hoge Veluwe (NL) staan exemplaren die uit de Romeinse tijd stammen. De schors is donkergrijs en bij oude exemplaren diep gegroefd.

Jonge twijgen zijn roodbruin. Het variabele blad is omgekeerd eirond tot lang ovaal, 5-14 centimeter lang en 4-8 centimeter breed en heeft 3 tot 5 paar stompe lobben. Vaak staat het dicht opeengehoopt aan de twijgeinden. In het voorjaar loopt het bruinrood uit. De eivormige tot ovale eikels staan met 2 tot 6 bijeen en zijn voor hooguit een derde omsloten door het napje dat met kleine driehoekige aanliggende schubben is bezet. Q. robur is een veel gebruikte boom voor bosbouw en houtwallen. Al eeuwen een belangrijke houtleverancier.

CONCEPT

De wortels hebben weinig ruimte en komen daardoor iets omhoog

42

Quercus robur

Beoordeling De singel van Zwolle is beplant met zomereiken. Deze bomen staan in een groenstrook aan een zijde van de weg. De bomen staan in een wandelend verband, soms springt een boom een tiental centimeters uit de lijn. Dit geeft een speels effect en is niet storend in de beleving. De bomen hebben goede groeiplaatsomstandigheden, de groenstrook waarin ze staan is 3.00 meter breed en het daarnaast gelegen voetpad vormt ook geen ernstige barrière voor het wortelgestel. De conditie van de bomen is goed en de opkroonhoogte is reeds bereikt. Het opkronen van deze bomen is noodzakelijk vanwege het verkeer.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

43

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Koggelaan Plaats: Zwolle Wijk: Hanzeland Periode: 1998

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Tilia cordata 8.00-10.00 meter 9 jaar Enkele rij 9.00 meter N.v.t.

Grasstrook 2.00 meter breed Goed Goed, maar wel een klein beetje opschot bij de stamvoet Riolering in het midden van de weg, kolken in trottoirband (op 1.00 meter afstand van de bomen) Relatief smalle groeiplaats i.v.m. weg en (kade) muur verlichting tussen de bomen

Vijfentwintig tot dertig meter hoge boom, met een regelmatige kegelvormige, dichte kroon. Op oudere leeftijd is de kroon rond. De stam is donkerbruin en gegroefd. Jonge twijgen zijn groen tot roodbruin. T. cordata loopt circa 14 dagen later uit dan T. platyphyllos en heeft relatief klein blad dat aan de onderzijde blauwgroen is.

In de vroege zomer verschijnen de sterk geurende bloemen, deze staan 5 - 10 bijeen in korte opstaande tuilen.

Het lichtgroene schutblad is iets korter dan de tuil, 6 - 7 cm. In de nazomer volgen vrij kleine ronde vruchten.

Deze zijn eerst grijs en viltig maar worden later kaal. T. cordata heeft vrij weinig last van luis. De boom wordt in de hedendaagse tuinarchitectuur nog altijd veel toegepast.

CONCEPT

Relatief smalle groeiplaats i.v.m. weg en (kade) muur verlichting tussen de bomen

44

Tilia cordata

Beoordeling De Koggelaan is een nieuwe laan in Zwolle, de bomen tussen de weg en de lager gelegen kade staan hier pas 10 jaar. De staat van de bomen is uitstekend, ondanks de smalle groeiplaats (2.00 meter brede grasstrook). De toegepaste lindes zijn hier goed toegepast om tegengewicht te geven aan de hoge bebouwing. De bomen zullen na 4050 jaar een hoogte hebben bereikt van 20.00 meter. Ook de keuze voor T. cordata is verstandig omdat deze soort weinig last heeft van luizen. De bomen hebben regelmatig onderhoud nodig in verband met het snoeien van opschot bij de stamvoet.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

45

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies kades en singels Wandelend verband

Enkele rij

Lichtdoorlatende, transparante kronen

Tegenoverstaand verband

Niet-lichtdoorlatende kronen

Begeleidende functie

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies.

Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

Conclusie plantverbanden - In relatief nieuwe profielen wordt gewerkt met vaste plantverbanden en plantafstanden, in vroegere situaties werd hier minder sterk aan vast gehouden. Een strak verband oogt formeler en geeft een straat een nettere uitstraling. Een afwijkend plantverband maakt de straat wat rommeliger maar ook romantischer en lommerrijk, vooral als het oudere bomen betreft.

- Bij veel kades heb je maar aan een kant van het water een weg lopen, hierbij is er geen speciaal plantverband gebruikt maar een enkele rij met vaste tussenafstand.

- Wanneer bomen in een enkele rij worden aangeplant, staat de rij eestal aan de kant van het water: daar is meestal meer ruimte dan aan de kant van de huizen.

- Singels zijn vaak erg oud en de huizen die aan de singels staan hebben dan soms grote (monumentale) bomen in de tuin die genoeg massa geven aan de ruimte. Een voorbeeld hiervan is de Burgermeester van Roijensingel in Zwolle. Hier staan bomen in de tuinen die vele malen groter zijn dan de eiken langs de weg.

- Wanneer aan beide zijden van het water een weg loopt wordt er meestal in vierkantverband aangeplant.

- Een vierkantverband zorgt voor beter doorzichten naar het omliggende gebied. Doormiddel van een vierkantverband wordt het water beter beleefd maar ook de gevels van de huizen aan de overzijde van het water.

CONCEPT Infiltratie regenwater 30%

Conclusie plantafstanden - Plantafstanden bepalen voor een groot deel het beeld van een rij bomen. Bij een korte afstand hebben bomen minder ruimte om tot volledige wasdom te komen, bij een grote afstand lukt dit wel.

46

CONCEPT

Conclusie groeiplaatsomstandigheden - Bij bomen langs kades wordt in bijna alle onderzochte gevallen gebruik gemaakt van plantvakken.

De plantvakken kunnen gevuld zijn met vaste planten.

- Boomrooster worden in enkele gevallen om de boom geplaatst om de boomspiegel schoon te houden.

- Bomen die langs kades staan hebben in bijna alle gevallen zeer weinig doorwortelbare ruimte. De kades zijn vaak erg ‘stenig’, het overgrote deel is bestraat en de restruimte die overblijft is dermate klein dat de boom vaak te weinig ruimte heeft om goed te groeien.

- Bij nieuwe kades krijgen bomen ondergronds vaak meer ruimte, om de levensduur te optimaliseren.

Er worden speciale groeiplaatsen gemaakt die ervoor zorgen dat bomen goed kunnen groeien.

Ook worden bij deze bomen beluchtingssystemen aangelegd en een speciaal bewateringssysteem.

Conclusie tijd(heden en verleden - Bij het planten van een boom is de tijd een van de belangrijkste factoren. Na een bepaald aantal jaren zal de boom tot maximale hoogte en vorm zijn gekomen. Dit is per soort verschillend en afhankelijk van de groeiomstandigheden.

- Bomen langs kades hebben vaak een beperkte groeiplaats en kunnen op deze manier nooit echt tot hun maximale hoogte uitgroeien. In het verleden zijn langs de kades van

Kades en singels Stadslanen Stadswegen Winkelstraten

Conclusie ruimtebeleving - Bij het beleven van de ruimte is de verhouding massa-ruimte erg belangrijk. Een te grote boom in een smal profiel zorgt niet alleen voor veel lichtafname maar ook voor een verhouding die uit balans is. De boom moet samen met de hoogte van de bebouwing zorgen voor balans. Een goed voorbeeld hier van is te zien op de Grote Koppel in Amersfoort: hier is gekozen voor een snelgroeiende, grote boom met voldoende tussenruimte als tegenhanger van de hoge appartementen. Tijd speelt in dit proces een belangrijke rol, naarmate de tijd verstrijkt en de hoogte van de bomen toeneemt zal ook de sfeer en beleving veranderen.

- De soortkeuze is ook van belang bij het beleven van de ruimte.

Vooral de vorm en de transparantie van de boom spelen hierbij een rol.

Op de Leidsekade in Utrecht zijn bijvoorbeeld grote bomen geplant (platanen), die voor veel massa in de straat zorgen, maar genoeg licht door laten voor een prettig leefklimaat.

- Bij smalle profielen kan de keuze voor een transparante boom verstandig zijn om te zorgen voor een groen beeld, waarbij ook voldoende licht in de straat wordt toegelaten.

de Nieuwegracht in Utrecht bomen geplant die nu ernstige overlast veroorzaken voor de historische (monumentale) kades. Hier ontstaat een conflict tussen monumentale bomen en monumentale kades. In dit geval gaat de waarde van de kades voor de waarde van de bomen en zullen deze dus in de toekomst gekapt moeten worden.

- De keuze voor een boomsoort die goed tegen snoei kan, is ook een mogelijke oplosssing voor een goede straatboom. Een voorbeeld hiervan is de keuze voor leilinden langs de Kleine Spui in Amersfoort. Op deze manier blijft het gewenste beeld behouden en kan ook de boom lang bewaard blijven.

Woonerven

- Bomen die langs singels staan hebben in de onderzochte gevallen een grotere groeiplaats tot hun beschikking. Dit zijn vaak grasstroken van meerdere meters breed en grenzen aan het water.

De doorwortelbare ruimte is dan voldoende om goed te kunnen groeien.

Woonstraten

- Bij een korte plantafstand in combinatie met een hoge rijsnelheid zie je veel stammen. Bij een grote plantafstand zie je meer van de omliggende omgeving.

- Bij nieuwe kades is veel gebruik gemaakt van een plantafstand van meer dan 8.00 meter, hierdoor is de beleving vanaf de kade naar het water hoog. Ook het zicht vanuit de aanliggende huizen op het water blijft intact.

- Bij oude kades en singels wordt het zicht op het water soms ontnomen door de grote bomen die op relatief korte afstand van elkaar zijn geplant.

- Wanneer bomen dicht op de weg worden aangeplant, kan er overlast ontstaan door opdrukkende wortels.

Dit is bijvoorbeeld zichtbaar op de Leidsekade in Utrecht.

- Bij de keuze voor plantafstanden spelen kosten ook een rol, bij grote plantafstanden worden kosten bij de aanplant lager doordat er minder bomen nodig zijn. Daarnaast behoeft een grote boom een grotere plantafstand dan een kleine boom, wat mee kan spelen in de beslissing van de te kiezen soort.

47

CONCEPT

Utrecht - Maliebaan 48

Hilv

Stadslanen

Stadslanen zijn de doorgaande verbindingswegen in de bebouwde kom waarbij de doorgaande rijweg verbonden is aan parkeervakken. De bomen hebben hierin vaak een begeleidende functie die dieptewerking geven voor de automobilist. Stadslanen bevinden zich vaak op oudere stadsroutes die van oorsprong een verbindende functie droegen.

Stadslanen hebben meestal een lange ontwikkeling meegemaakt. De straatbomen van de jaren ’50 en ‘60 van de vorige eeuw en soms zelfs begin 20e eeuw kunnen nog steeds in het hedendaags profiel staan.

Regelmatige werkzaamheden ten behoeve van straatvernieuwing hebben geleid tot een comfortabele weg in combinatie met volwassen bomen.

Bij stadslanen is meestal veel ruimte gegeven voor verkeer en groen. Kleurloze verhardingsmaterialen vragen weinig aandacht zodat men zich op de verkeerssituatie kan concentreren. De straattbomen brengen daarbij opvallende sierwaarde door het contrast in kleur. Tegenwoordig wordt steeds meer rekening gehouden met groeiplaatsomstandigheden. Opkroonhoogte was altijd al een belangrijk item om bomen niet te hinderen door verkeer. Ondanks de intentie om straatbomen in drukbezochte stadslanen vitaal te houden, kan er nog steeds tak- en stamschade voorkomen door verkeer.

Door een beter profielontwerp kunnen veel van dit soort problemen voorkomen worden.

CONCEPT

Hilversum - Diependaalselaan

De stadslanen in dit boek zijn gekozen op verschillen in profielindeling, verschillen in plantverbanden en verschillen in verharding versus groenstrook. Er zijn boomsoorten tevoorschijn gekomen die vaak worden toegepast in stadslanen. Dit zijn sterke soorten die opkronen en strooizout vrij goed kunnen verdragen. Interessant zijn de verschillende ruimtelijke belevingen die verschillende profielindelingen te bieden hebben.

Velp - Zutphensestraatweg 49

Cattepoelseweg Plaats: Arnhem Wijk: Alteveer/Craneveld Periode: Jaren ‘30

Soortnaam Hoogte Leeftijd

Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel

Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Quercus robur en Acer platanoides 13.50-20.00 meter hoog Quercus robur 10-60 jaar oud. Veel variatie in leeftijd i.v.m. jongere aanplant.

Acer platanoides 50-60 jaar oud Acer platanoides in laan als Quercus robur in middenberm in verschoven verband.

Afstand in de rij bij Quercus variabel 6.00-11.00 meter Afstand tussen de rijen bij Quercus 2.00 meter.

Quercus in gazonstrook van 6m breed Acer in boomspiegels variërend van 3.00x1.50 meter tot 5.00x1.50 meter Bomen zien er gezond uit. Geen beschadigingen Maaien. In de middenstrook staan bladkorven Hoger gelegen zandgrond Electriciteitskabels boven de rijweg ten behoeve van trolleybus

Een krachtige, groot uitgroeiende esdoorn. Vormt een dichte kroon met wijd uitstaande takken. De knoppen zijn roodviolet gekleurd, een belangrijk verschil met Acer pseudoplatanus die groene knoppen heeft. Het grote, tegenoverstaande blad heeft een grof getande bladrand. De bladsteel bevat melksap, een belangrijk verschil met Acer pseudoplatanus. In de herfst verkleurt het blad soms opvallend goudgeel. De groengele bloemen verschijnen vóór de bladontwikkeling.

De vleugels van de nootvruchten staan in een grote hoek ten opzichte van elkaar. Bij Acer pseudoplatanus is dit een rechte tot scherpe hoek.

Krachtig wortelgestel met veel fijne wortels. Concurrerend met elke onderbeplanting. Groeit niet goed op plaatsen met stagnerend grondwater of op veengrond. Gesloten verharding wordt niet goed verdragen. Zeer sterke boom, overal toepasbaar.

CONCEPT

De eiken zijn gesitueerd in een gazonstrook

50

Acer platanoides

Beoordeling Het onregelmatig rangschikken van bomen geeft een informeel karakter en dient vooral ter versiering van de straat. Aan weerszijden van de straat komen sporadisch esdoornbomen voor. Hier is geen duidelijke regelmaat in te vinden waardoor een begeleidende functie bij deze bomen wegvalt. Een groen karakter komt sterk naar voren doordat de meeste bomen midden in de straat staan.

Alle bomen staan in een groenstrook, zodat het bewortelbaar gebied optimaal is. De esdoorns aan weerszijden van de straat zijn kleiner doordat ze een kleiner bewortelbaar gebied hebben dan de eiken in de middenberm.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

51

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Cattepoelseweg

CONCEPT

52

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

53

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Onderlangs Plaats: Arnhem Wijk: Lombok Periode: Jaren ‘50

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Quercus robur en Tilia cordata Quercus robur 20.00meter, Tilia cordata 9.00meter Quercus 30/40 jaar, Tilia 30/40 jaar Quercus robur in verschoven verband, Tilia in een rij Afstand in de rij bij Quercus variabel 10.00 meter Afstand in de rij bij Tilia 10.00 meter Afstand tussen de rijen bij Quercus 5.00 meter Quercus in gazonstrook van 10.00 meter breed, Tilia in smalle gazonstrook van 2.00 meter breed Bomen ondervinden schade van het maaien Maaien van boomspiegels, opkronen van Tilia’s tot 4.00 meter. Quercus tot 6.00 meter opkronen.

Zandgrond, mogelijk opgehoogd.

Tilia cordata Vijfentwintig tot dertig meter hoge boom, met een regelmatige kegelvormige, dichte kroon. Op oudere leeftijd is de kroon rond. De stam is donkerbruin en gegroefd. Jonge twijgen zijn groen tot roodbruin. T. cordata loopt circa 14 dagen later uit dan T. platyphyllos en heeft relatief klein blad dat aan de onderzijde blauwgroen is.

In de vroege zomer verschijnen de sterk geurende bloemen, deze staan met 5-10 bijeen in korte opstaande tuilen. Het lichtgroene schutblad is iets korter dan de tuil, 6-7 cm. In de nazomer volgen vrij kleine ronde vruchten.

CONCEPT

Quercus robur

De Tilia’s hebben een erg smalle groenstrook, slechts 2 meter breed, om in te groeien

54

Beoordeling De brede gazonstrook met een dubbele rij eiken maakt deel uit van een parkachtige omgeving rond het museum van moderne kunsten te Arnhem. De bladmassa van de eiken is nodig om tegenwicht te geven aan de open ruimte ten gevolg van het brede wegprofiel. In de toekomst zal de balans nog beter worden, wanneer de lindes ook een hoogte van 15.00 meter bereiken.

De groeiomstandigheid voor de eiken is goed. Ze hebben veel ruimte door de brede gazonstrook waar het regenwater goed door kan infiltreren. Door de smalle berm waarin de lindes staan kan minder regenwater infiltreren. De keuze voor aangrenzende element verharding heeft een positieve invloed op de infiltratie. Zo laten klinkers 70% water door, dat gunstig is voor de bomen.

Knoestige sterk vertakkende boom met een brede ronde en min of meer onregelmatige kroon. In Nationaal Park de Hoge Veluwe (NL) staan exemplaren die uit de Romeinse tijd stammen. De schors is donkergrijs en bij oude exemplaren diep gegroefd.

Jonge twijgen zijn roodbruin. Het variabele blad is omgekeerd eirond tot lang ovaal, 5-14 cm lang en 4-8 cm breed en heeft 3 tot 5 paar stompe lobben. Vaak staat het dicht opeengehoopt aan de twijgeinden. In het voorjaar loopt het bruinrood uit.

De eivormige tot ovale eikels staan met 2 tot 6 bijeen en zijn voor hooguit een derde omsloten door het napje dat met kleine driehoekige aanliggende schubben is bezet.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

55

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Onderlangs

CONCEPT

56

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

57

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Diependaalselaan Plaats: Hilversum Wijk: Periode: 1910-1920

Soortnaam Hoogte

Leeftijd Plantverband Afstand in de rij

Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer Ondergronds

Platanus x hispanica, in middenberm Celtis occidentalis en Carpinus betulus ‘Fastigiata’ Platanus x hispanica 22.00 meter Celtis occidentalis 12.00 meter Carpinus betulus ‘Fastigiata’ 12.00 meter 40 jaar Platanus in een rij. Celtis in clusters van vier.

Carpinus in een rij Afstand tussen Platanus is 20.00 meter in rij. Bij Carpinus is dat 4.00 meter in de rij. Celtis is vierkanten van 8.00x8.00 meter N.v.t.

Platanus in plantvak van 1.50x2.00 meter. Celtis en Carpinus in middenberm Bomen zien er gezond uit. Platanus groeit uit de boomspiegel en begint verharding op te drukken. De kroon van Carpinus betulus ‘Fastigiata’ zakt uit. Gezien de eenzijdige snoei leverde dit problemen op voor het verkeer.

Celtissen groeien i.v.m hun breedte uit elkaar Snoeien om gewenste doorrijhoogte te behouden Kolken en molgoten tussen parkeren en rijweg

Onregelmatig groeiende boom met een kenmerkende schors, hoogte niet boven de twintig meter. De stam is vaak laag vergaffelt, vaak zo laag dat de boom meerstammig is. De takken van de boom hangen sterk af, door het grillige beeld en de lange uithangende twijgen (zwepen) heeft de boom de naam zwepenboom gekregen.

Het blad is langwerpig eirond, lang toegespitst en glanzend groen. De onderzijde is doffer. De bovenste helft van de bladrand is scherp gezaagd en beide zijden van het blad voelen ruw aan. In de herfst verkleurt het opvallend goudgeel. Na de onopvallende bloei verschijnen kleine steenvruchten die van oranje naar purperzwart kleuren.

Dit is de ideale straat- en parkboom, hij is winterhard, ziektevrij, droogteresitent, alleen neemt hij veel plaats in beslag.

CONCEPT

De plataan is erg uit zijn plantvak gegroeid

58

Celtis occideltalis

Beoordeling Deze laan bestaat uit platanen die een zeer klein plantvak hebben.

De stamdiameter is ca. 60 cm.

Het plantvak zal verbreed moeten worden, indien dit niet gedaan wordt zal de plataan de bestrating op gaan drukken. De bekabeling van de lantaarnpalen loopt onder de wortels van de platanen door. Het beeld dat deze vorm van aanplant geeft is een gevarieerd straatbeeld.

De buitenzijde van de laan is beplant met platanen die een rode draad vormen in het straatbeeld. De groenstrook aan de binnenzijde van de laan is beplant met boomgroepen van diverse soorten.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

59

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Diependaalselaan

CONCEPT Beoordeling

60

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

61

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Graafseweg Plaats: Nijmegen Wijk: Centrum Periode: Jaren ‘40

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Tilia cordata 7.00 meter 10-15 jaar Tegenoverstaand in de laan 8.00 meter 17.00 meter variabel: 0.50x1.00 meter, 0.50–0.80 meter, 0.60x0.60 meter De kronen zien er aardig uit. Wel open snoeiwonden op de stam.

Voetschot verwijderen. Bij breder worden van de kronen moet er opnieuw worden opgekroond Elektriciteit, riolering nabij de bomen Gebruik van Tilia nabij parkeren

Vijfentwintig tot dertig meter hoge boom, met een regelmatige kegelvormige, dichte kroon. Op oudere leeftijd is de kroon rond. De stam is donkerbruin en gegroefd. Jonge twijgen zijn groen tot roodbruin. T. cordata loopt circa 14 dagen later uit dan T. platyphyllos en heeft relatief klein blad dat aan de onderzijde blauwgroen is.

In de vroege zomer verschijnen de sterk geurende bloemen, deze staan 5 - 10 bijeen in korte opstaande tuilen.

Het lichtgroene schutblad is iets korter dan de tuil, 6 - 7 cm. In de nazomer volgen vrij kleine ronde vruchten.

Deze zijn eerst grijs en viltig maar worden later kaal. T. cordata heeft vrij weinig last van luis. Tilia cordata is een van de vele Tilia met een eeuwenoude historie.

De boom wordt in de hedendaagse tuinarchitectuur nog altijd veel toegepast.

CONCEPT

Erg kleine boomspiegel in de verharding

62

Tilia cordata

Beoordeling De lindes in de Graafseweg zijn te klein ten opzichte van de breedte van het wegprofiel en voegen zo niets toe aan het straatbeeld. De boomspiegels zijn variabel van vorm wat er slordig uit ziet. De groeiomstandigheden van de bomen zijn erg ongunstig.

De keuze voor Tilia cordata is daarom ook goed te begrijpen. Tilia’s kunnen zich goed handhaven onder erbarmelijke omstandigheden. De conditie van de bomen is redelijk goed. Verwachting is dat de bomen hier nog maximaal 30 jaar ongemoeid kunnen staan. Daarna ontstaat het risico op wortelopdruk in de verharding. Door het gebruik van klinkerverharding rondom de bomen wordt nog zo’n 70% van het regenwater doorgelaten.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

63

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Groesbeekseweg Plaats: Nijmegen Wijk: Galgenveld Periode: 19e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ 11.00 meter 40 jaar Tegenoverstaand in de laan 14.00 meter 14.00 meter Vak van 2.00x2.00 meter Goed, geen tekens van kastanjebloedingsziekte.

Door boomspiegels is de maximaal mogelijke grootte voor deze situatie bereikt en worden de bomen niet groter. Soms opdrukking van trottoirverharding.

Dode takken dienen verwijderd te worden Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen.

Er zijn bomen aangeplant van verschillende leeftijden, waarschijnlijk ter vervanging van ongezonde bomen.

Grote boom van twintig tot vijfentwintig meter, brede ronde kroon vormend met veel zware takken.

Snelgroeiende schaduwverdragende, en schaduwgevende parkboom. De dunne twijgen zijn afhangend, met opstaande twijgeinden. Zeventallig blad, dat bruin behaard uitloopt.

Vormt witte bloemen in opstaande kransen, met gehele naar rood verkleurende honingmerken.

Maakt diepgaande, verreikende wortels met sterke, vlakke zijwortels.

Cultivar van Aesculus hippocastanum.

Beter in straatprofielen te gebruiken, draagt minder vruchten en kan beter in verharding.

CONCEPT

De boom is uit zijn plantvak gegroeid, op de foto is te zien dat de boom de troittoirbanden opdrukt

64

Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’

Beoordeling Hier is sprake van een statige laan van kastanjes. Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ zorgt met de kandelaarvorm voor een statig straatbeeld. De bomen hebben een begeleidende functie en houden nog genoeg ruimte voor de monumentale gevels. Ze hebben hier hun maximale hoogte bereikt door de beperkte boomspiegels. Dit beeld zal dus niet meer veranderen.

De kastanjes zijn vitaal en kunnen prima voortbestaan. De rechtse bomenrij is groter dan de linkse, dit vanwege meer bezonning.

Het opkronen heeft zich vooral in de eerste 10 jaar na aanplant plaatsgevonden. Sindsdien was het beheer een kwestie van eventuele dode takken verwijderen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

65

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kronenburgersingel Plaats: Nijmegen Wijk: Stadscentrum Periode: Jaren ‘50

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer

Ondergronds Bijzonderheden

Robinia pseudoacacia en Quercus rubra 13.50 - 15.00 meter Robinia: 50 jaar, Quercus: 25-30 jaar Robinia: verschoven verband. Quercus: in rij Robinia: 13.00 meter, Quercus: 13.00 meter Robinia: 6.00 meter Robinia: gazonstrook. Quercus: vak van 2.50x1.20 meter Quercus en Robinia: algemeen goed. Quercus: verdikkingen op stam. Soms stamwonden door auto’s (parkeren) Indien aanwezig, dode takken verwijderen. Gazon maaien onder Robinia’s. Snoeien van heesters onder Robinia’s Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen.

Twee soorten bomen, voor stadslanen is één boomsoort gebruikelijker

Veelvuldig in de bosbouw toegepaste eik. De kroonvorm is onregelmatig met horizontaal afstaande hoofdtakken. In de kroon kan de stam sterk vergaffelend doorgroeien.

De grijze bast blijft lang glad, later verschijnen dunne donkergrijze schorsplaten. Jonge twijgen zijn kaal en glanzend roodbruin. Het blad is ovaal tot omgekeerd eirond. De bladrand heeft onregelmatige en scherp getande lobben, soms is het tot de helft ingesneden (veerspletig).

Het blad is 12-22 centimeter lang, aan jonge loten tot 25 centimeter, en 1015 centimeter breed. Afhankelijk van de hoeveelheid zon en de temperatuur is de herfstkleur oranjerood tot scharlakenrood. Afgevallen blad verteert zeer langzaam.

Cilindervormige, afgeplatte eikels worden voor maximaal een kwart omsloten door het napje dat bezet is met kleine driehoekig aanliggende schubben. Q. rubra is een belangrijke houtproducent.

CONCEPT

De bomen zijn niet beschermd tegen parkerende auto’s

66

Quercus rubra

Beoordeling De acacia’s rechts vormen boven het fietspad een begeleidend tunneleffect. Wat betreft de rijweg valt genoeg licht tussen de kronen doordat deze elkaar niet overlappen.

Een echt tunneleffect wordt niet neergezet maar de begeleidende functie wel. De grillige vertakking van de acacia’s maken een interessant winterbeeld. Er sprake is van hoogbouw, de straatbomen kunnen dit stenig effect hiervan verzachten.

De infiltratie van water en zuurstof tussen de straatstenen maken de omstandigheden nog dragelijk. Het ontbreken van boombescherming leidde echter tot stambeschadiging door parkerende auto’s.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

67

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kronenburgersingel

CONCEPT

68

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

69

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Sint Annastraat Plaats: Nijmegen Wijk: Stadscentrum Periode: Jaren ‘40

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Tilia cordata 9.00 meter 17 jaar Verschoven verband 12.00 meter 10.00 meter Klein, vak van 2.00x1.50 meter Bomen zien er gezond uit. Mooie kronen. Wel snoeiwonden op de stam.

Stamschot verwijderen. Bij breder worden van de kronen moet er opnieuw worden opgekroond Electriciteit, riolering Boombescherming i.v.m parkeren auto’s.

Gebruik van Tilia nabij parkeren

Deze boom is van nature inheems in grote delen van europa. De boom groeit in zijn jeugd vrij langzaam maar kan uiteindelijk toch 25-30 meter hoog worden. De stam in donkerbruin en gegroefd. Het blad is relatief klein met een hartvormige bladvoet die soms scheef staat. De bladtop is erg toegespitst.

CONCEPT

Beoordeling De functie van de bomen is esthetisch en richt zich op het vergroenen van de straat.

De groeiplaatsomstandigheden van de bomen zijn iets beter en alle bomen zijn voorzien van boombescherming. Door het gebruik van klinkerverharding rondom de bomen wordt nog zo’n 70% van het regenwater doorgelaten. De verwachting is dat de bomen hier nog 40 tot 50 jaar zouden kunnen blijven staan. Wel ontstaat dan het risico op opdruk van de verharding.

Gelukkig vaak maar één keer in de week, want afval Het beheer verhoudt zich tot niets. op straat maakt het beeld enorm rommelig Onder de bomen wordt geparkeerd, verder opkronen is vermoedelijk niet nodig.

70

Tilia cordata

Gegroefde stam

Hartvormige bladvoet

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

71

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Maliebaan Plaats: Utrecht Wijk: Centrum Periode: -

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Tilia x europaea 18.00 meter 60 jaar Zowel tegenoverstaan, als verschovenverband 12.00 meter 6.00 meter Gazonstrook/berm Goed Tot 5.00-6.00 meter opkronen.

Bomen ondervinden vrijwel geen belemmering in de groei. Standplaats voldoende, buitenste rijen bomen staan 1.00 meter van verharding, echter is dit geen probleem Laan met volop historie

Grote brede piramidale boom, tot 40 meter. Vanuit de stam vormen zich enkele zware takken waaraan zich onregelmatig afstaande zijtakken bevinden. De doorgebogen takken zijn vaak bajonetvormig. Rond de stam ontstaat vaak wortelopslag.

Tilia x europaea is een voortreffelijke drachtplant voor bijen. Deze bloeit aansluitend op T. platyphyllos, met geelachtige bloemen in hangende tuilen staan de bloemen met 3 tot 11 bijeen. Een van de meest waardevolle straatbomen voor de biodiversiteit.

Geschikt als vormboom. Tilia x europaea werd vroeger veel gebruikt als schaduwboom bij boerderijen.

Omdat Tilia snoei buitengewoon goed verdraagt, werden ze ook vaak tot leivorm gesnoeid.

Tegenwoordig als staatboom ondergewaardeerd doordat lange gebruikssnoei benodigd is om de gewenste vorm te krijgen.

CONCEPT

De bomen zijn gesitueerd in een brede berm langs de weg

72

Tilia x europaea

Beoordeling Het beeld van de aanplant van Lindes in de Maliebaan te Utrecht is een statige laan met zichtlijnen in meerdere richtingen. De keuze om deze lindes aan te planten t is vanuit cultuurhistorisch oogpunt een goede keuze. De lindes vormen een statige laan met de recht opgaande stammen en laten voldoende licht door om doorkijk te bieden.

De bovengrondse groeiplaats en het gebruik van de laan uit zich in het beheer door middel van snoei.

De lindes zijn vrij hoog opgesnoeid doordat deze boom hangende takken vormt. De ondergrondse groeiruimte is voldoende voor lindes, deze hebben voldoende bewortelbare ruimte in het gazon zodat de verharding niet opgedrukt wordt.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

73

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Maliebaan

CONCEPT

74

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

75

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Zutphensestraatweg Plaats: Velp Wijk: Velp-Oost Periode: Rond 1900

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Ondergronds Bijzonderheden

Quercus robur 20.00-25.00 meter 40 jaar Dubbele laan, tegenoverstaand verband 6.00 meter Variërend van 3.50 tot 15.00 meter Grasberm Goed Er hoeft hier nauwelijks beheer te worden toegepast. De bomen zijn inmiddels voldoende opgekroond Alleen stroomkabels i.v.m. verlichting Afwatering op bermen

Knoestige sterk vertakkende boom met een brede ronde en min of meer onregelmatige kroon. In Nationaal Park de Hoge Veluwe (NL) staan exemplaren die uit de Romeinse tijd stammen. De schors is donkergrijs en bij oude exemplaren diep gegroefd.

Jonge twijgen zijn roodbruin. Het variabele blad is omgekeerd eirond tot lang ovaal, 5-14 centimeter lang en 4-8 centimeter breed en heeft 3 tot 5 paar stompe lobben. Vaak staat het dicht opeengehoopt aan de twijgeinden. In het voorjaar loopt het bruinrood uit. De eivormige tot ovale eikels staan met 2 tot 6 bijeen en zijn voor hooguit een derde omsloten door het napje dat met kleine driehoekige aanliggende schubben is bezet. Q. robur is een veel gebruikte boom voor bosbouw en houtwallen. Al eeuwen een belangrijke houtleverancier.

CONCEPT

Een dubbele laan met tegenoverstaand verband

76

Quercus robur

Beoordeling Door middel van vier bomenrijen worden twee “lanen” gevormd waar de automobilist tussendoor rijdt.

De bomen hebben twee functies: begeleiden, maar ook begrenzen van het fietspad in verband met verkeersveiligheid. Daarom zijn de bomen wellicht ook op relatief korte afstand in de rij geplaatst. Opvallend is het ontbreken van riolering. Er is gekozen voor afwatering op de bermen. Een groot nadeel van deze afwatering is dat op deze wijze ook strooizout en eventuele lekkende vloeistoffen uit auto’s r in de bodem infiltreren.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

77

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies stadslanen Enkele rij

Tegenoverstaand verband

Tunneleffect

Wandelend verband in middenberm

Vierkant verband

Dakvorm

Verschoven verband

Begeleidende functie

Kathedraalvorm (Groen) aanzicht verschoven verband

CONCEPT Aanzicht tegenoverstaand verband Lichtdoorlatende, transparante kronen

Infiltratie regenwater 30%

78

Niet-lichtdoorlatende kronen

Infiltratie regenwater 70%

CONCEPT

Plantverbanden - Een tegenoverstaand verband geeft de bomen een statig en monumentaal uiterlijk. Zie Groesbeekseweg in Nijmegen - Vooral bij gebouwen met monumentale gevels wordt een tegenoverstaand verband gebruikt door het statige uiterlijk van de bomen dat hierbij past. Zie hiervoor de Groesbeekseweg in Nijmegen.

- De boomkronen kunnen elkaar minder ruimte gunnen bij een tegenoverstaand verband.

- Een verschoven verband oogt

Tijdsaspect - Voor de geïnventariseerde stadslanen werd het huidig beeld meestal binnen 40 à 50 jaar bereikt.

Groeisnelheid van de boom is voor iedere situatie anders.

- In een natuurlijke situatie zullen bomen als plataan en linde gemiddeld 0.50 meter per jaar groeien. In groenbermen bedraagt dit circa 0.40 meter. In boomspiegels van 1.50 x 1.50 meter is dit vaak 0.20 meter per jaar.

- Het beheer betreft de eerste jaren na aanplant vooral opkronen. Meestal worden straatbomen tot minstens 5.00 m opgekroond.

- Het huidig beheer van de stadslanen bestaat uit dode takken verwijderen en eventueel groenbermen maaien. Na ongeveer 20 jaar na aanplant zullen straatbomen in de meeste gevallen onderhoudsextensief zijn.

Kades en singels Stadslanen Stadswegen

Beleving - Als twee boomkronen elkaar raken, ontstaat een tunneleffect.

Een tunneleffect versterkt de begeleidende functie.

- Licht aan het einde van een tunneleffect creëert aantrekkingskracht naar voren. Bij het einde van een stadslaan kan gedacht worden aan een overgang van donkere schaduw naar licht. Dit is te zien bij de Kronenburgsingel in Nijmegen.

- Bij grotere plantafstanden ontstaat meer lichtval tussen de bomen: dit geeft een groene doch lichte sfeer.

Zie Diependaalselaan in Hilversum.

- Een groen straatbeeld komt het sterkst naar voren als er regelmatig bomen in een middenberm staan.

- Voor een interessant winterbeeld kunnen bomen met grillige vertakking worden toegepast. Zie Kronenburgsingel in Nijmegen.

Winkelstraten

Groeiplaatsomstandigheden - Bomen in groenbermen hebben goede groeiplaatsomstandigheden.

Het bewortelbare zone is hier aanzienlijk groter dan bij boomspiegels. Groenbermen zorgen ook voor meer groenbeleving. Zie hiervoor de Zutphensestraatweg in Velp.

- Bomen die wortelopdruk kunnen veroorzaken dienen in een groenberm geplant te worden. De verharding blijft hierdoor intact.

- De regel 1m3 bomenzand per jaar is niet altijd betrouwbaar.

Er zijn 50-jarige vitale bomen geïnventariseerd die minder dan 3m3 tot hun beschikking hebben. Zie de Groesbeekseweg in Nijmegen.

- Elementverharding rondom de boomspiegel kan vocht en zuurstof aan de boomwortels toelaten. Bij asfalt is dit niet het geval. Klinkers laten ca 70% water door wat de omstandigheden nog dragelijk maakt.

- Boombescherming bij parkeervakken is cruciaal.

Parkerende auto’s kunnen stamschade veroorzaken.

- Een boomspiegel geeft een boom een maximale grootte. Bomen kunnen op een gegeven moment ouder worden maar niet groter. Dit is afhankelijk van de boomsoort, groeiplaats en watertoevoer.

- Electriciteitskabels moeten in verband met werkzaamheden niet onder boomwortels gelegd worden.

Wanneer de kabels in een open berm of onder het voetpad liggen, kan de kluit zoveel mogelijk met rust gelaten worden. Zie de Cattepoelseweg in Arnhem

- Boomkratten of –bunkers zijn bij geïnventariseerde stadslanen niet geconstateerd. Deze systemen zorgen echter voor uitstekende groeiplaatsomstandigheden, houden wortelopdruk tegen en kunnen zware belasting aan. Nadeel is dat ze duurder zijn dan een boomspiegel, afhankelijk van de leverancier.

Woonerven

Plantafstanden - Hoe kleiner de plantafstand, des te sterker de begeleidende functie van de bomenrij. Dit is te zien bij de Kluizeweg in Arnhem.

- Hoe groter de plantafstand, hoe meer de bomen functioneren als versiering dan begeleiding. Zoals te zien bij de Graafseweg in Nijmegen.

- Bij de plantafstanden in stadslanen wordt normaal gesproken een vaste afstand gehanteerd in de rij.

- Gemiddelde plantafstand in de rij ligt tussen 12.00 en 15.00 meter.

- Plantafstanden kunnen variabel uitvallen i.v.m. parkeervakken en inritten: functie gaat boven uniforme plantafstand. De marge hierin is hooguit 2.00 meter. Het beeld verandert echter weinig. Dit is te zien in de Sint Annastraat in Nijmegen.

- Bij te veel verschillende plantafstanden kan het beeld chaotisch worden.

- Verschillende plantafstanden kunnen voor een informeel en speels effect zorgen. Dit is verantwoord zolang dit ingekaderd is in bijvoorbeeld een middenberm en niet het gehele profiel. Stadslanen zijn namelijk verbindingswegen die structuur behoeven. Zie Cattepoelseweg in Arnhem.

informeler dan een tegenoverstaand verband - Een verschoven verband geeft meer ruimte aan de boomkronen waardoor ze beter tot elkaar kunnen groeien.

- Een wild plantverband zorgt voor een informeel en speels effect. Dit is verantwoord zolang dit ingekaderd is in bijvoorbeeld een middenberm en niet het gehele profiel. Stadslanen zijn namelijk verbindingswegen die hoofdzakelijk regelmatige structuur behoeven. Zie de Cattepoelseweg in Nijmegen.

Woonstraten

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies. Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

79

CONCEPT

Hilversum - Johannes Gerardsweg 80

Hilvers

Stadswegen

Stadswegen zijn de doorgaande verbindingswegen in de bebouwde kom zonder aangesloten parkeervakken. Net als bij stadslanen hebben de bomen hoofdzakelijk een begeleidende functie. Stadswegen kunnen al tientallen jaren op locaties liggen waar de verbindingsroute van origine lag. Het zijn de doorstromingswegen van de stad waarbij het verkeer zich soepel moet kunnen verplaatsen. Fietser en wandelaar zijn dan ook meestal gescheiden van de rijweg voor verkeersveiligheid.

Bomen staan in de stad altijd op een onnatuurlijke plek.

Oorspronkelijk horen bomen thuis in het bos met voldoende bewortelbare grond, vocht en zuurstof. Bij stadswegen staan de meeste bomen in groenstroken. De profielbreedte biedt hier ruimte voor omdat verbindingswegen van opzet al ruim zijn. Groenstroken gunnen de beste groeiplaatsomstandigheden voor bomen. Er zijn boomsoorten die kunnen gedijen in elementverharding. Risico’s als verhardingsopdrukking en te groot worden van de stam voor zijn plantvak zijn echter altijd aanwezig. Bij stadswegen is dus bewust gekozen voor groenstroken, zeker omdat de bomen aanzienlijke omvang moeten krijgen die in verhouding staan met de profielbreedte.

De stadswegen in dit boek zijn gekozen op verschillen in profielindeling, verschillen in plantverbanden en verschillen in verharding versus groenstrook. Deze verschillende stadswegprofielen zijn vergeleken waarbij voor- en nadelen benoemd konden worden. Iedere stadsweg heeft zijn eigen reden voor sortiment en plantverbanden. De randvoorwaarden en vereiste beleving zijn voor iedere straat namelijk anders.

CONCEPT

Hilversum - Kamelingh Onnesweg

Arnhem - Kluizeweg 81

Ijssellaan Plaats: Arnhem Wijk: Presifhaaf Periode: 1980

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Platanus x hispanica 2e grootte 40 jaar Tegenoverstaand in de laan 20.00 meter 12.00 meter Gazonstrook Goed, gezond. Geen tekens van beschadigingen Goed Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen. Hemelwater op de gazonstroken biedt de bomen wel enigzins vocht Een plantafstand van 20.00 meter in de rij doet in geval van de plataan geen afbreuk aan het begeleidend tunneleffect

Snelgroeiende boom van dertig tot veertig meter. Heeft een goed ontwikkelde penwortel met sterk vertakte hoofdwortel. Groot vermogen om aan te passen aan de bodem.

Prefereert een goed doorwortelbare, lemige, naturale tot licht basische bodem.

Bladeren verspreidstaand, 3-5 lobben, glanzen groen, blijven lang aan de boom. Gele herfstkleur. Onopvallende bloei tijdens het uitlopen van het blad.

Ronde vruchten meest twee bij elkaar.

Uiterst goed tegen stadsklimaat. Filtert fijnstof, reinigende werking.

CONCEPT

Een duidelijk tunneleffect, ondanks de plantafstand van 20.00 meter tussen de bomen

82

Platanus x hispanica

Beoordeling Het regelmatig clusteren van grote platanen zorgt voor een statige laan met een formeel karakter. Ondanks dat de bomen maar liefst 20.00 meter in de rij uit elkaar staan is wel degelijk een begeleidend tunneleffect bereikt. Het kost veel tijd om dit beeld te bereiken maar er kan wel bespaard worden op bomen. Er zijn over het algemeen geen tekens van aantastingen, maar incidenteel werd massaria opgemerkt. Regelmatige controle van platanen is daarom van belang om gevaarlijke takbreuk te voorkomen. Platanen kunnen in verharding maar zullen op den duur het plaveisel opdrukken. Een groenstrook is in dit geval dus een verstandige keuze.

Als de bomen in een laan zijn geplaatst, zoals in deze straat, dan kunnen de bomen een tunneleffect vormen. Dit kan zelfs nog bereikt worden met een plantafstand van 20 meter. De bomen kunnen op deze manier de weg op een bijzondere wijze begeleiden. In deze straat hebben de bomen genoeg ruimte om te groeien en drukken de wortels de bestrating niet op. Een van de redenen waarom de plataan eigenlijk geen goede straatboom is, is omdat deze de bestrating erg kan opdrukken als de wortels niet genoeg ruimte hebben gekregen. Dit kan gevaarlijke situaties opleveren.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

83

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Ijssellaan

CONCEPT

84

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

85

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kluizeweg Plaats: Arnhem Wijk: Alteveer/Craneveld Periode: 1930

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Quercus rubra en Fagus sylvatica 25.00 meter Quercus rubra 70-80 jaar oud. Fagus sylvatica vermoedelijk later aangeplant, 50 jaar oud Laan in verschoven verband Afstand in de rij 6.00 meter bij de Quercus, en 4.00 meter bij de Fagus sylvatica Afstand tussen de rijen bij beide 8.00 meter In gazonstrook Bomen zien er gezond uit. Geen beschadigingen Evtueel maaien onder Quercus rubra Weg gelegen op stuwwal, ondergrond zandgrond Elektriciteit ten behoeve van trolleybus Geen afwatering i.v.m hellingspercentage rijbaan

Bos-, park- en laanboom die vaak voor hagen gebruikt wordt. Volwassen exemplaren worden vrijstaand dertig tot vijfendertig meter hoog en even breed. Het glimmende, donkergroen blad heeft een gegolfde bladrand. De beuk vertakt zo dat zich een dicht bladerdek vormt dat weinig licht door laat.

In het geval van een beukenlaan vormen de beuken een dicht dak en komt vrijwel geen licht door tot het wegdek. De beuk verdraagt doorgaans verharding niet goed. Men dient bij de aanplant rekening te houden dat de beuk veel ruimte nodig heeft en veel schaduw geeft.

Mocht er in een laan een of meerdere bomen uitvallen, dan dient men rekening te houden met de verbranding van de stam van andere exemplaren in de laan. De stammen verbranden als de stammen teveel in direct zonlicht staan. Vaak is te zien, dat als er een beuk uit een laan is uitgevallen, dat andere bomen dan voorzien worden van jute om de stammen te beschermen tegen de zon. Is het bladerdek weer voldoende dichtgegroeid dan kan deze bescherming weer verwijderd worden.

CONCEPT

De elekticiteitkabels ten behoeve van de trolleybus lopen onder de boomkronen door

86

Fagus sylvatica

Beoordeling Grote bomen als Quercus en Fagus op 4.00 meter van elkaar planten geeft een gesloten sfeer. Een statige laan met een monumentaal karakter is het resultaat. Fagus sylvatica is een zeer geschikte keuze omdat de soort goed gedijt in de schaduw en beperkte dikte groei heeft. Een groenstrook waarbij hemelwater direct infiltreert door het ontbreken van straatkolken zorgt voor gunstige groeiomstandigheden. Nadeel is dat strooizout kan makkelijk in de groenstroken komen, wat een nadeel is voor de bomen. Een voordeel van de schuin opgaande vertakking van de Amerikaanse eik is dat de kabels van de trolleybus de ruimte hebben.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

87

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kluizeweg

CONCEPT

88

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

89

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Magistratenlaan Plaats: ‘s Hertogenbosch Wijk: ? Maar de straat bevind zich bij Paleis van Justitie Periode: 1990

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Platanus x hispanica 8.50 meter 10 jaar Enkele rij 12.00 meter N.v.t.

Gazonstrook/berm Soms bruine vlekken op blad, mogelijk inktvlekkenziekte Goed Elektriciteit en riolering nabij de bomen De bomen staan niet in het midden van de berm, maar 1.50 meter van de rijweg

Platanus x hispanica De plataan is een snelgroeiende boom met een lange rechte stam.

Kenmerkend is de afschilferende bast met een lichtgroene tot geelgroene ondergrond en grijsgroene, donkergroene tot bruine loslatende delen. Het brede handlobbige blad heeft 3 tot 5 spits getande lobben en is aan de onderzijde licht behaard. In het najaar kleurt het blad bruingeel.

Het afgevallen blad verteerd slecht.

De bolvormige bloeiwijzen hangen in paren aan lange stelen, waar ook de stekelachtige vruchten aan verschijnen. Deze blijven tot ver in de winter hangen en vormen een verrassend beeld.

CONCEPT

Takbreuk bij de Platanus x hispanica

90

Beoordeling Bij de aanleg van de Magiestraten laan is gekozen voor een ‘klassiek’ vormgegeven straatprofiel. De stadsweg beschikt nu nog over een heel open beeld. De platanen zijn nog klein in verhouding tot het achterliggende gebouw. In de toekomst zullen de platanen twee maal zo groot worden en dat zal de stenige uitstraling verzachten. Deze gedachte sluit aan bij de groene gordel die rondom het centrum van ’s-Hertogenbosch ligt. Functie van de beplanting is vooral esthetisch, afschermend en daarnaast begeleidend. De gehanteerde plantafstanden houden rekening met de maximale uitgroeihoogte van de platanen.

Bij jonge aanplant is het belangrijk een boompaal te plaatsen. Jonge takken zijn breukgevoelig. Op een latere leeftijd kunnen de wortels van de plataan, bij gebrek aan ruimte, de verharding opdrukken.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

91

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Parklaan Plaats: ‘s Hertogenbosch Wijk: Zuid Periode: 1950

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Tilia x europaea 13.00 meter 25 jaar Enkele rij 10.00 meter N.v.t.

Gazonstrook. Verderop in boomspiegel 1.50x1.50 meter Goed, gezond. Geen tekens van beschadigingen Goed Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen. Hemelwater op de gazonstroken biedt de bomen wel enigzins vocht Iets vollere kroon bij de lindes in de groenstrook dan de lindes in plantvakken

Grote brede piramidale boom, tot 40 meter. Vanuit de stam vormen zich enkele zware takken waaraan zich onregelmatig afstaande zijtakken bevinden. De doorgebogen takken zijn vaak bajonetvormig. Rond de stam ontstaat vaak wortelopslag.

Tilia x europaea is een voortreffelijke drachtplant voor bijen. Deze bloeit aansluitend op T. platyphyllos, met geelachtige bloemen in hangende tuilen staan de bloemen met 3 tot 11 bijeen. Een van de meest waardevolle straatbomen voor de biodiversiteit.

Geschikt als vormboom. Tilia x europaea werd vroeger veel gebruikt als schaduwboom bij boerderijen.

Een bekende cultivar is de Tilia x europaea ‘Euchlora’. Dit soort heeft meer glimmend blad en meer overhangende takken.

CONCEPT

Deze bomen staan in een brede grasstrook en groeien goed

92

Tilia x europaea

Beoordeling Voor de meeste appartementcomplexen aan de linkerkant zijn geen bomen geplaatst.

Dit in verband met realiseerbaar uitzicht op het landschap aan de rechterzijde op de foto. De enkele linderij creëert diepte langs de stadsrand. Lindes zijn in de historie van het zandige Noord-Brabant vaak aangeplant, waarbij deze stadslaan een verwijzing daarnaar toe kan zijn.

Doordat de lindes in een groenstrook staan, zijn er gunstige groeiplaatsomstandigheden. De bomen kunnen in de toekomst nog groter worden. Daarbij moet wel rekening worden gehouden met snoeiwerkzaamheden in verband met rijdend verkeer. Lindes hebben namelijk een afhangende takken.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

93

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Pettelaarseweg Plaats: ‘s Hertogenbosch Wijk: Zuid Periode: 1950

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Platanus x hispanica Snelgroeiende boom met een lange rechte stam. Kenmerkend is de afschilferende bast met een lichtgroene tot geelgroene ondergrond en grijsgroene, donkergroene tot bruine loslatende delen. Het brede handlobbige blad heeft 3-5 spits getande lobben en is aan de onderzijde licht behaard. In de herfst kleurt het bruingeel. Afgevallen blad verteert slecht en blijft zodoende lang rond de boom liggen. De bolvormige bloeiwijzen hangen in paren (1-3) aan lange stelen, waaraan ook de stekelige vruchten verschijnen. Deze blijven tot ver in de winter in de boom hangen.

De plataan verdraagt verharding uitermate goed maar oppervlakkige wortels kunnen verharding opdrukken.

Verdraagt snoei, zelfs tot in het oude hout, uitermate goed. Bij jonge aanplant is het belangrijk een boompaal te plaatsen. Jonge takken zijn breukgevoelig en zeewind wordt slecht verdragen. De zaden bij Platanus x hispanica zitten gerangschikt in bolvormige vruchten.

Deze blijven vaak in de boom hangen tot het moment dat de nieuwe bloeiwijze verschijnt.

CONCEPT

Grote exemplaren Platanus x hispanica

94

Platanus x hispanica 25.00 meter 60 jaar Verschoven verband 15.00 meter 10.00 meter Gazonstrook Goed, gezond. Geen tekens van beschadigingen Goed Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen. Hemelwater op de gazonstroken biedt de bomen wel enigzins vocht De vergaffelde stammen van de platanen zorgen voor unieke boomvormen

Beoordeling De platanen zijn in een verschoven verband aangeplant. Dat houdt in dat men in dit geval om de 7.50 meter een boom passeert. Daarmee wordt een groene beleving verkregen zowel binnen de bomenrijen als wanneer van buitenaf tegen de rijen aan wordt gekeken. De Pettelaarseweg toont dat met platanen aan de hand van deze plantafstanden en dit plantverband nog uitstekend een tunnel beleving kan worden gecreĂŤerd. De bomen zijn van verschillend formaat, dit is herleiden aan: variabele groeiruimte, hoeveelheid beschikbaar water en onderlinge concurrentie. Belangrijk is het controleren van volwassen platanen op Massariaziekte, deze ziekte heeft takbreuk als gevolg.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

95

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Pettelaarseweg

CONCEPT

96

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

97

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Stationsweg Plaats: ‘s Hertogenbosch Wijk: Zuid Periode: 1950

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Platanus x hispanica 19.00 meter 40 jaar Vierkantverband 7.00 meter 8.00 meter Gazonstrook Goed, gezond. Geen tekens van beschadigingen Goed Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen. Hemelwater op de gazonstroken biedt de bomen wel enigzins vocht Stammen groeien van elkaar af zodat de boomkronen meer ruimte kunnen krijgen

CONCEPT

De bomen groeien van elkaar af om meer licht te vangen

98

Platanus x hispanica

Beoordeling Het clusteren van de bomen in een brede middenberm versterkt de zichtlijn vanuit het centrum naar het station. De keuze om bomen in een middenberm te plaatsen valt wellicht ook te herleiden aan de monumentale gevels die prominent zichtbaar moeten blijven. Het vierkantverband geeft de straat een statige uitstraling welke aansluit bij de monumentale bebouwing. Door de krappe plantafstand tussen de bomenrijen zullen de bomen naar buitengericht groeien. Het volume van de bomen in de middenberm komt overeen met het volume van de aanliggende bebouwing. Dat brengt de verhouding tussen open en besloten ruimtes in balans.

Afschilferende bast in allerlei tinten

Vruchten

Handvormig blad

Bron: GoogleMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

99

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Stationsweg

CONCEPT

100

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

101

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Johannes Geradstweg Plaats: Hilversum Wijk: Periode: 1930-1940

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel

Conditie van de boom

Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ en Fagus sylvatica ‘Dawyck’ Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ 2e grootte, Fagus sylvatica ‘Dawyck’ 1e grootte 70 jaar Aesculus in rij. Fagus in een L-vormige rij Afstand tussen Aesculus is 12.00 meter in de rij Afstand tussen Fagus is 5.00 meter in de rij N.v.t.

Aesculus in boomspiegel van gazon. Afm: 5.00x5.00 meter Middenberm met daarin Fagus is 24.00 meter breed Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ bevat eerste kenmerken van kastanjebloedingsziekte (zwarte plekken op stam). Fagus sylvatica ‘Dawyck’ gezonde uitstraling nog altijd smal opgaande vorm Goed Putten onder fietspad. Geen kabels en/of leidingen in groenstroken Tussen de Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’ staan enkele gewone Aesculus hippocastanum

Een bekende, gevuldbloemige cultivar met een mooi gevormde, brede en gesloten kroon en een korte, stevige stam. Zeer dicht waardoor zware schaduw ontstaat. Groeit niet zo enorm uit als de soort. Hoogte tot 25 meter en breedte tot 15 meter.

Hoofdtakken groeien bijna horizontaal en zijn voorzien van afhangende twijgen met een opstaand twijgeinde.

De tegenoverstaande bladeren kunnen een doorsnede van 20 centimeter krijgen. In de herfst verkleuren ze naar geelbruin. De gevuldbloemige, steriele bloei is groot en uitbundig. De boom bloeit wit in kortere, compactere pluimen dan A. hippocastanum.

Bloeitijd is langer dan bij de soort.

‘Baumannii’ is een steriele vorm zonder vruchten. Hierdoor is de boom bijzonder geschikt voor aanplant in straten en lanen. De boom moet dan vanwege de horizontale vertakking wel hoog opgesnoeid worden.

Heeft een diepgaande hoofdwortel.

Strooizoutgevoelig.

CONCEPT

De bijzondere opgaande vorm van Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’

102

Aesculus hippocastanum ‘Baumannii’

Beoordeling Aan de weerszijden staan Aesculus hippocastanum Baumannii deze geven de laan een statig beeld.

De binnenzijde ofwel het perk lijkt aangepast te zijn in de loop van jaren. Naar alle waarschijnlijkheid is de laan smaller geweest en heeft aan de binnenzijde van de kastanjes nog een rij bomen gestaan. Deze is verdwenen en de rijwegen zijn gesplitst. In de binnenzijde zijn haagbeuken aangeplant om het doorzicht te beperken en dient als snelheidsminderende maatregel.

Zowel bovengronds als ondergrond hebben de bomen geen hinder van het medegebruik of leidingen.

Hierdoor is de toekomstverwachting van de laan hoog.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

103

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Johannes Geradstweg

CONCEPT Beoordeling

104

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

105

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kamerlingh Onnesweg Plaats: Hilversum Wijk: Periode: 1960

Soortnaam

Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij

Afstand tussen de rij

Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer Ondergronds

Gleditsia triacanthos als begeleidende straatboom.

In de middenberm diverse soorten met een recreatieve functie. Liriodendron tulipifera, Celtis occidentalis, Prunus serrulata ‘Kanzan’, Zelkova serrata, Fagus sylvatica ‘Atropunicea’ Gleditisa triacanthos 1e grootte, Middenberm variabel van 14.00 tot 18.00 meter Gleditsia triacanthos 50 jaar Gleditsia triacanthos aangeplant in een rij Afstand in de rij 13.00 meter. In de middenberm is de afstand in de rij variabel van 10.00 tot 17.00 meter In de middenberm is ook de afstand tussen de rijen variabel van 2.50 tot 7.50 meter. * Maximale afstand in de rij hangt samen met minimale afstand tussen de rij Gleditsia in gazonstrook van 4.00 meter breed.

Middenberm is 12.00 meter breed.

Bomen ondervinden schade van het maaien.

Nalatige nazorg van bomen, boombanden zijn ingegroeid Goed, al vinden enkele bomen schaden van het maaien Voldoende ruimte gehouden voor bomen in het straatbeeld

Snelgroeiende boom met een kaarsrechte stam. De kroonvorm is eerst smal, later kegelvormig. Bij oude bomen spreiden de takken zich zodat een breed ovale kroon ontstaat. De stam is lichtgrijs tot grijs en krijgt bij ouder worden ondiepe groeven. De jonge twijgen zijn groengrijs, later roodbruin. Het blad is vier-lobbig en de top recht tot breed v-vormig ingesneden.

De onderzijde is lichtgroen. In de herfst kleurt het blad geel. De tulpvormige bloemen verschijnen nadat het blad is uitgelopen. Ze zijn circa 4 centimeter lang en 6 centimeter breed, hebben een groene buitenkant en een geel met oranje binnenkant. De kegelvormige vrucht is opgebouwd uit veel spiraalsgewijs tegen elkaar gedrukte gevleugelde nootjes. Vanwege de diepgaande en vlezige penwortel wordt een diepe en losse bodem verlangd. Liriodendron tulipifera vormt een gesloten kroon met gezond blad dat in de herfst opvallend geel verkleurt. De boom heeft vanwege zijn grove vertakking een open wintersilhouet.

CONCEPT

De standplaats van Gleditsia in een berm van 4.00 meter breed

106

Liriodendron tulipifera

Beoordeling De Kamerling Onnesweg heeft een gevarieerd, maar hiernaast ook een rommelig beeld. Een zijde is beplant met acacia’s die een achterstallig onderhoud hebben. De andere zijde is beplant met een divers scala aan boomsoorten waardoor afwisseling in het straatbeeld gebracht wordt.

Het achterstallig beheer uit zich in veel takdoornen op gebruikshoogte van de acacia’s. Dit is een gevaar voor weggebruikers. Hiernaast staan nieuwe acacia’s aangeplant die nadien geen jeugdsnoei ondervonden hebben, en bij oude bomen is de boomband uit de jeugdfase volledig ingegroeid. Verder hebben alle bomen voldoende groeiruimte in het straatprofiel, hierdoor ondervindt de bestrating geen opdruk.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

107

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Kamerlingh Onnesweg

CONCEPT Beoordeling

108

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

109

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Marnedreef Plaats: Utrecht Wijk: Overvecht Zuid Periode: 1955

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Ondergronds Bijzonderheden

Tilia cordata. 1 keer een Tilia x europaea 15.00 meter 20- 30 jaar Verschovenverband 12.00 meter 10.00-11.00 meter Bomen in vakbeplanting van Cotoneaster horizontalis veel snoeiwonden, ook maaischade door maaien van Cotoneasters De bomen behoeven weinig beheerd. Eventueel snoei wanneer de bomen de minimale doorrijhoogte bereiken. Wel moet er beheer worden toegepast op de cotoneasters. Dit geeft echter de bomen als de vakbeplanting een gehavende uitstraling Riolering, verlichting aan ĂŠĂŠn zijde fietspad, verlichting aan twee zijdes van de straat Veel afval tussen de cotoneaster, bomen staan scheef

De kleinbladige linde (Tilia cordata), ook wel winterlinde genoemd, is een lindesoort die in Europa in het wild voorkomt. Tevens wordt hij als sier- of schaduwboom aangeplant in parken en tuinen.

De hoogte is circa 30 meter. De boom heeft een hoge, dichte, koepelvormige kroon. De schors is aanvankelijk glad en grijs. Later wordt deze donkergrijs en gegroefd. De twijgen zijn rood van boven en olijfgroen van onderen.

De knoppen zijn glad, glanzend donkerrood en eivormig.

De kleinbladige linde heeft hartvormige bladeren die 4-7 x 3-5 centimeter groot worden. De bladeren zijn voorzien van fijngezaagde randen, en een geelgroene of rozeachtige bladsteel van 3-5 centimeter lang. Het blad is aan de bovenzijde donker en glimmend groen. Aan de onderzijde is het blad bleker. In de oksels van de bladnerven zitten bosjes haartjes.

De bloemen zijn wit en vormen dichte groepjes van vier tot vijftien stuks.

Er is een bleekgroen schutblad van circa 6 cm lang. De boom draagt circa 6 mm grote, bolvormige, geribde doosvruchtjes.

CONCEPT

De bomen achteraan in de rij lijken bijna om te vallen

110

Tilia cordata

Beoordeling De marnedreef in Utrecht is beplant met lindes. Dit is een terechte keuze voor een straatprofiel, lindes gaan lang mee en kunnen tegen strooizout. Het beeld dat gevormd wordt is een mooie dichte laan met voldoende doorkijk en overzicht voor verkeer. De groeiruimte voor de bomen is krap met het divers gebruik. Bovengronds staan lantaarnpalen die in de boom rijken, hierdoor zullen in het beheer vaak taken weggehaald worden ten behoeve van de verlichting.

Ondergronds heeft de boom een krappe groeiplaats door het smalle plantvak dat nog vernauwd wordt door het cunet van de bestrating en het fietspad. Door de bewortelbare zone loopt de elektra van de straatverlichting.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

111

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Zamenhofdreef Plaats: Utrecht Wijk: Overvecht zuid Periode: 1955

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Ulmus 17.00-20.00 meter Variabel, 20-60 jaar Verschovenverband 10.00 meter 6.00 meter Gazonstrook 2.50 meter breed Transparante kronen, doodhout en waterlot zichtbaar Dode takken verwijderen, maaien Putten in fietspad, afwatering 2 zijdes van de weg

Ulmus De iep heeft een rijke historie als stads- en landschapsboom.

In Amsterdam is het een van de meest aangeplante bomen. Iepen kunne ruim 500 jaar oud worden en uitgroeien tot indrukwekkende exemplaren met hoogtes tot 40 meter.

Hier dienen ze echter wel goede groeiplaatsomstandigheden voor te hebben. Het belangrijkste kermerk is de assymetrische bladvorm: de bladvoet loopt aan een kant van het blad langs de bladsteel verder door. Iepen kwamen vroeger in grote bossen in europa voor. Omdat de vruchtbare grond waar de bomen het liefst op groeien, gebruikt werd voor landbouw is van deze bossen niets meer terug te vinden. Sinds het begin van de vorige eeuw worden iepen geteisterd door de iepenziekte.

Het is de iepenspintkever die voor de verspreiding zorgt van schimmels die de houtvaten verstoppen. Hierdoor sterft eerst een enkele tak en later de hele boom af

CONCEPT

Waterlot op de Ulmus

112

Beoordeling De opgaande iepen in de Zamenhofdreed die in tegenoverstaand verband staan geven een kleinschalige maar statige uitstraling aan het straatprofiel. Het profiel is zeer breed, maar doordat de bomen in hetzelfde plantverband staan blijft de ruimte optisch klein.

Het gewenste eindbeeld is een kathedraalvorm, aan de linker zijde met twee rijbanen is dit beeld reeds bereikt. De rechter zijde met vier rijbanen heeft nog een flinke kloof tussen de bomenrijen, dit zal naar alle waarschijnlijkheid nooit dichtgroeien. De plantafstand is ruim genoeg voor de bomen om voldoende licht te krijgen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

113

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Zamenhofdreef

CONCEPT

114

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

115

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Daalhuizerweg Plaats: Velp Wijk: Velp-Noord Periode: 1970

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Tilia x europaea 14.00 meter 40 jaar Verschoven verband 9.00 meter 11.50 meter Gazonstrook Goed Bomen zijn opgekroond. Hebben nu nog maar zeer weinig beheernodig. Evtueel voetschot verwijderen Elektriciteit en riolering vlak bij de bomen

Tilia x europaea Hoewel deze boom in cultuur is ontstaan kan deze boom ook spontaan in het wild voorkomen.

De Hollandse linde is een boom met een enigszins variabele, breed piramidale kroonvorm. Vanuit de zware stam ontstaan enkele zeer zware hoofdtakken waaraan zich onregelmatig afstaande zijtakken bevinden. Gedurende lange tijd blijft de bast dun, later ontstaan diepe groeven. Rond de stam ontstaat vaak wortelopslag. Het grote blad heeft een kort toegespitste top en een gezaagde bladrand. De bladvoet is meestal iets scheef. In hangende tuilen staan de bloemen met 3 tot 11 bijeen. Het schutblad is kort gesteeld en circa 9 - 10 centimeter lang.

Doordat er veel goede cultivars zijn wordt de soort weinig meer gebruikt.

Gevoelig voor luisaantasting met honingdauw en roetdauw als gevolg.

Geschikt als vormboom. Tilia x europaea werd vroeger veel gebruikt als schaduwboom bij boerderijen.

Omdat Tilia snoei buitengewoon goed verdraagt, werden ze ook vaak tot leivorm gesnoeid.

CONCEPT

Vrij smalle groenstrook voor een boom om in te groeien

116

Beoordeling De Daalhuizerweg is een stadslaan met een groen aanzien. Dat wordt bepaald door het formaat van de bomen en het feit dat de boomkronen elkaar bijna beginnen te raken. Het bewust ruimte maken voor bomen met brede plantvakken geeft de straat meer allure. Door de brede grasbermen zijn de groeiomstandigheden voor een straatboom erg gunstig en hebben zij ook de mogelijkheid om tot grote bomen uit te groeien. Tot slot passeer je voor je gevoel meer bomen door het verschoven verband wat hier is toegepast. Het beheer is summier en beperkt zich tot het maaien van de grasbermen en voetschot.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

117

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Gasthuislaan Plaats: Velp Wijk: Velp-Oost Periode: Rond 1900

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer Ondergronds

Bijzonderheden

Quercus robur en Quercus robur ‘Fastigiate Koster’ 9.50 meter en 20 meter Quercus: 100 jaar. Quercus cv: 25 jaar Laan Quercus: 8.00-10.00 meter. Quercus cv: 7.00 meter 12.00 meter Quercus: gazonstrook. Quercus cv: plantvak 1.50x1.00 meter Goed. Geen tekens van beschadigingen.

Bij Quercus robur soms meeldauw, echter niet schadelijk Goed Hemelwater wordt afgevoerd via molgoten en bereikt grotendeels niet de bomen. Hemelwater op de gazonstroken biedt de bomen wel enigzins vocht Er is een boomsoort met een breed ronde kroonvorm in combinatie met een soort die een zuilvormige kroon heeft. Dit zorgt voor afwisseling en dat de kronen elkaar niet concurreren. 2 boomsoorten zijn echter ongebruikelijk in een stadsweg

Een vegetatief vermeerderde kloon van Q. robur ‘Fastigiata’ met grove opgaande takken die niet uitzakken.

Hierdoor ontstaat een gesloten zuilvorm die later smal piramidaal wordt maar steeds goed gesloten blijft.

Hoogte circa 10-15 meter, breedte 3-5 meter. De stam is meestal laag vertakt en de schors is donkergrijs en bij oude exemplaren gegroefd. Jonge twijgen zijn roodbruin. Het variabele blad is omgekeerd eirond tot lang ovaal en groter dan bij de soort. Het heeft 3 tot 6 paar stompe lobben en loopt in het voorjaar bruinrood uit. De eivormige eikels staan met 2 tot 6 bijeen en zijn voor hooguit een derde omsloten door het napje. ‘Fastigiate Koster’ is een van de beste zuilvormige eiken. Hij verdraagt verharding goed waardoor het een perfecte boom is voor smalle lanen en straten.

CONCEPT

Jonge en oude bomen in plantvak met dezelfde afmeting

118

Quercus robur ‘Fastigiate Koster’

Beoordeling In deze straat zijn 2 soorten bomen gebruikt, wat ongebruikelijk is voor stadswegen. Er is een overgang van tunneleffect naar lichtrijke begeleiding in de verte.

De zuilvormige eiken functioneren als groene markeerpunten langs de weg. Een overgang van donker naar licht creëert aantrekkingskracht naar voren. Zuilvormige eiken zijn geschikt voor verkeerswegen door hun opgaande groeiwijze. De zomereiken rechts staan in een berm wat meer voedselrijke grond, water en zuurstof biedt. Opkronen van de zomereiken heeft zich tot 15 jaar na aanplant plaatsgevonden.

Qua snoeiwerkzaamheden zal de zuilvormige eik in verhouding extensiever zijn.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

119

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Gasthuislaan

CONCEPT

120

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

121

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Pr. Kennedylaan Plaats: Velp Wijk: Velp-Zuid Periode: Rond 1900

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Ondergronds

Carpinus betulus ‘Fastigiata’ 18.00 meter 40 jaar Verschoven verband 8.00 meter 10.00 meter Plantvak van 1.00x2.00 meter Goed Controleren op dood hout en dit verwijderen.

Kronen van Carpinus betulus ‘Fastigiata’ zakken na verloop van tijd uit. In de toekomst zullen er takken terug gezet moeten worden, om compacte kroonvorm te herstellen.

Elekticiteit en riolering nabij bomen

De Carpinus betulus Fastigiata is een veredelde vorm van de Carpinus met een smalle, kegelvormige, regelmatige groei. Deze boom wordt tot vijftien meter hoog met opgaande takken en een goede doorgaande spil. De kroon is aanvankelijk smal maar zakt op oudere leeftijd uit, en wordt even breed dan hoog.

Door de dicht bebladerde kroon neemt deze boom veel licht weg uit het straatbeeld. Bruikbaar voor architectonische doeleinden door de natuurlijke kegelvormige groei en goede snoeibaarheid. Waardevolle boom voor brede groenstroken, maar ook bruikbaar in de verharding.

Prefereert vochtige, voedselrijke, zure tot licht basische, goed doorwaterbare bodem. Warmteminnend, hittebestending en goed resistent tegen droge zomers. Desondanks niet geschikt voor stantplaatsen op hete zuidelijk gerichte hellingen.

CONCEPT

De duidelijk opgaande structuur van de Carpinus betulus ‘Fastigiata’

122

Carpinus belutus ‘Fastigiata’

Beoordeling De opgaande groeiwijze van C. Betulus ‘Fastigiata’ in combinatie met het verschoven plantverband en de plantafstanden zorgen voor een kathedraalvormige groene tunnel.

Door middel van de bomen wordt op deze plek getracht een uniform beeld te krijgen. De bomen staan volledig in verharding, de groeiruimte is beperkt. Door de tegelverharding is 30 % infiltratie van regenwater mogelijk. De bomen zien er des ondanks goed uit en hebben hun uiteindelijke uitgroeihoogte van 15.00 meter kunnen bereiken.

Op het moment dat C. betulus ‘Fastigiata’ ouder wordt, is het vaak nodig verjongingssnoei toe te passen in verband met het uitzakken van de kroon.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

123

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Pr. Kennedylaan

CONCEPT

124

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

125

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies stadswegen Enkele rij

Tegenoverstaand verband

Tunneleffect

Vierkant verband

Dakvorm

Verschoven verband

Begeleidende functie

Kathedraalvorm (Groen) aanzicht verschoven verband

CONCEPT Aanzicht tegenoverstaand verband Lichtdoorlatende, transparante kronen

Niet-lichtdoorlatende kronen

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies.

Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

Infiltratie regenwater 30%

126

Infiltratie regenwater 70%

Plantafstanden - Korte plantafstanden in de rij resulteren in een begeleidende functie. De kortste plantafstand in de rij betreft 4.00 meter. Zie de Kluizeweg in Arnhem.

- Erg korte plantafstanden vragen om specifiek sortiment in verband met schaduwrijke standplaats.

Lichtbehoevende bomen kunnen

CONCEPT

Plantverbanden - Kijkend naar de gehanteerde plantverbanden onderscheiden we drie verschillende typen: Verschoven verband, tegenoverstaand verband, vierkantverband.

- Het is verschoven verband biedt de meeste groenbeleving zowel wanneer je er doorheen kijkt, als wanneer je tegen het zijaanzicht aan blikt. Hierdoor heeft het verband ook veel esthetische waarde en is het uitstekend bruikbaar in ontsluitingswegen die door de steden voeren om zo de steden een groener aanzien te geven. Zie Pettelaarseweg in ’s-Hertogenbosch, de Kluizeweg in Arnhem en de President Kennedylaan in Velp.

- Het verschoven verband geeft bomen meer groeiruimte in het bovengrondse profiel dan het tegenoverstaand verband.

- Het tegenoverstaand verband heeft over het algemeen een klassieke en veelal statige uitstraling maar is beïnvloedbaar door de grootte van de bomen en de plantafstanden.

In de Ijssellaan in Velp worden nog ruimere plantafstanden gehanteerd, namelijk 20.00 meter.

Tijdsaspect - De eerste 3 jaar naar aanplant is het belangrijk de bomen goed water te geven.

- Vervolgens is het belangrijk de bomen op te kronen om schade door verkeer te verkomen.

- Opkronen in meerdere snoeibeurten voorkomt grote snoeiwonden door verwijderen van grote takken.

Meestal worden straatbomen tot 5 m opgekroond.

- Belangrijk is tijdig de boompalen en boomband te verwijderen. Zie schade door boomband in Kamerlingh Onnesweg in Hilversum.

- Het beheeer beperkt zich vervolgens tot VTA controle, het verwijderen van doodhout en eventueel groenbermen maaien.

- Na ongeveer 10 jaar na aanplant zullen straatbomen in de meeste gevallen onderhoudsextensief zijn.

Bij uitval van een boom in een laan of rij is het erg afhankelijk van de ligging van de straat of deze vervangen wordt door direct een grote of kleine maat boom. In de meeste gevallen zal het een jonger exemplaar betreffen.

Kades en singels Stadslanen Stadswegen

Beleving - Een tunnelbeleving ontstaat wanneer de boomkronen elkaar raken. Afhankelijk van de boomsoort kan de tunnel een Kathedraalvorm of een Dakvorm hebben. Zie de President Kennedylaan in Velp voor Kathedraalvorm en de Stationsweg in ’s-Hertogenbosch voor Dakvorm.

- Een tunneleffect versterkt de begeleidende functie en versterkt de groenbeleving - Een statige uitstraling kan verkregen worden met het tegenoverstaand- of vierkantverband.

- De meest groene beleving wordt verkregen door het verschoven verband.

Winkelstraten

Groeiplaatsomstandigheden - Kijkend naar stadswegen worden bomen geplant in gazonstroken/ grasbermen, plantsoen of in boomspiegels in de verharding.

- Voordeel voor bomen geplant in gazonstroken/grasbermen of plantsoen, is dat vocht en zuurstof beter voor de boom beschikbaar zijn.

- Afwatering van de rijweg op bermen heeft als voordeel dat er voldoende vocht ter beschikking is voor de bomen. Nadeel is dat naast er naast vocht ook strooizout en lekkende giftige stoffen uit auto’s in de berm kunnen vloeien.

- Door het maaien van gazon of kunnen bomen maaischade op kunnen lopen. Zie maaischade in de Kamerlingh Onnesweg in Hilversum.

- Bij het plaatsen van bomen in verharding is sortimentskeuze belangrijk. Kan de boom in de verharding, en kan de verharding ook tegen de boom? Sommige bomen hebben enorme groeikracht en zijn in staat de verharding op te drukken.

- Kies daarom boomsoorten voor die diep wortelen in plaats van oppervlakkig. Ter vergelijking: Zie de President Kennedylaan in Velp , de Gasthuislaan in Velp tonen bomen in verharding en de Diependaalselaan in Hilversum.

- Het type verharding bepaald de mate waarin regenwater tot beschikking is van de bomen. Zo laat klinker verharding maar liefst 70% water door en wordt dit bij tegelverharding reduceert tot 30% infiltratie.

- Te kleine boomspiegels kunnen de groei van de boom belemmeren.

Bomen met veel groeikracht kunnen de boomspiegel opbreken wat een slordig beeld geeft en gevaarlijke situaties kan opleveren. Zie de

Diependaalselaan in Hilversum.

- Boombescherming bij parkeervakken is cruciaal.

Parkerende auto’s kunnen stamschade veroorzaken. Zie Sint Annastraat in Nijmegen.

- Door elektriciteitskabels niet onder de boomwortels te leggen, kan het wortelgestel onaangetast blijven bij werkzaamheden met betrekking tot internetkabels leggen en dergelijke.

Woonerven

De beleving van een groene tunnel is hier nog sterk aanwezig, maar erg statig is de beleving niet. In de Sint Annastraat in Nijmegen sluit de klassieke uitstraling van het tegenoverstaande verband goed aan bij de monumentale bebouwing.

- Het vierkant verband is nauw verwant aan het tegenoverstaande verband. Het vierkantverband komt nog statiger tot uitdrukking door de strakke ordening waarin de bomen geplant zijn. Zie de Stationsweg in ’s-Hertogenbosch.

Woonstraten

zich in dergelijke situaties niet handhaven. Zie de Kluizeweg in Arnhem.

- Door met ruime plantafstanden te beginnen, kunnen kosten bespaard worden in de aanplant. Hierbij hoeven geen bomen verwijderd te worden op latere leeftijd.

- Door middel van ruime plantafstanden kunnen bomen een vollere kroon ontwikkelen.

- Ruime plantafstanden functioneren meer begeleidend wanneer de boomkronen elkaar raken. Zie de Pettelaarseweg in ’s-Hertogenbosch - In dat geval hangt de maximale plantafstand samen met de maximale grootte die een boomkroon kan krijgen.

- Wanneer de boomkronen elkaar niet raken verzwakt de begeleidende functie maar verhogen de bomen de esthetische waarde.

- De laanvorm is afhankelijk van de habitus van de boom. Een kathedraalvorm heeft opgaande bomen als linde nodig, terwijl voor een dakvorm beuk het beste gebruikt kan worden.

127

CONCEPT

Hilversum - Groest 128

Winkelstraten worden bepaald door de aanwezigheid van winkels aan ĂŠĂŠn of meer zijden van de weg. Hierin kan onderscheid gemaakt worden tussen autovrije zones en winkelgebieden langs doorgaande rijwegen.

Winkelstraten

Een winkelstraat bestaat voornamelijk uit een bestraat oppervlak, met winkels en terrassen. De beperkte ruimte en het gebrek aan onbestraatte grondvlakken, maken het tot een interessant gebied als het aankomt op straatbomen. De verharde, stedelijke omgeving brengt tenslotte vaak veel uitdagingen met zich mee op het gebied van groeiplaats en watertoevoer.

In dit hoofdstuk worden 8 verschillende winkelstraten beschreven, zowel in binnensteden, als in secundaire winkelgebieden. De gekozen winkelstraten komen uit verschillende bouwperiodes en worden elk op een andere manier ervaren door het gebruik van uiteenlopende boomsoorten. De winkelstraten variĂŤren in bouwperiodes van 1500 tot 2000.

CONCEPT

Arnhem - Steenstraat

Zwolle - Diezerstraat 129

Cruquius Plaats: Amersfoort Wijk: Vathorst Periode: Na 2000 (2008-2009)

Soortnaam

Prunus cerasifera ‘Nigra’, Magnolia kobus, Fraxinus angustifolia ‘Raywood’, Gleditsia triacanthos 8.00-12.00 meter, variërend per soort 10 jaar Willekeurig Variabel Variabel Plantvak 1.00x1.00 meter Voldoende tot goed, enkele dode takken Enkele dode takken aan de bomen Riool in het midden van de rijweg

Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Magnolia kobus Middelgrote boom met een kroonvorm die aanvankelijk piramidaal opgaand en gesloten is. Doordat takken op latere leeftijd gaan doorhangen wordt de kroon uiteindelijk breed eirond.

Breedte circa 8 meter. Aan de gladde en kale takken zitten wollig behaarde knoppen. Het hieruit verschijnende, kort toegespitste en omgekeerd eironde blad verkleurt in de herfst geel. Vóór de bladontwikkeling verschijnen de geheel openstaande, witte bloemen. Deze hebben een doorsnede van circa 10 centimeter.

Een late nachtvorst kan de bloemen beschadigen. Op jonge leeftijd bloeit M. kobus niet rijk, maar eenmaal op leeftijd is het een rijkbloeiende boom.

Bij zaailingen kan de bloei langer uitblijven. Na de bloei verschijnen donkerrode zaaddozen. Bij rijping komt het rozerode zaad naar buiten.

De vlezige wortels groeien zowel oppervlakkig als diepgaand.

CONCEPT

Plantvak met een diameter 1.00 meter

130

Beoordeling Er zijn vier verschillende soorten bomen gebruikt binnen dit profiel, desondanks ontstaat eenheid in het beeld. Doordat alle bomen op willekeurige wijze geplaatst zijn, valt geen enkele boom uit de toon.

Ook de plaatsing van bomen in bestrating en grasvlakken past op deze wijze bij elkaar. Hierdoor ontstaat een interessant, open beeld door de verschillende boomvormen, bladkleuren en bloeitijden. Ook de variatie in bladtexturen draagt hier aan bij. Naar verwachting gaan deze bomen nog ruim 20 jaar mee zullen gaan, gezien de leeftijd van het nieuwe winkelcentrum (na 2009).

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

131

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Utrechtseweg Plaats: Amersfoort Wijk: Bergkwartier Periode: 1900

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Ondergronds

Fagus sylvatica ‘Dawyck’ 8.00 meter 20 jaar Verschoven 12.00 meter 9.00 meter 2.00x2.00 meter plantvak Goed opgaand, geen uitzakkende takken Boompalen en gietrand nog niet verwijderd, terwijl de palen scheef staan en geen steun meer bieden.

Riool in het midden van de rijweg

Fagus sylvatica ‘Dawyck’ Fagus sylvatica Dawyck is een variëteit van de gewone beuk. De habitus van deze boom is anders. Deze vijftien tot twintig meter hoge boom heeft een opgaande zuilvorm tot een smal kegelvormige boom met een breedte van drie tot vier meter. De 2e varisoort is zeer vormvast.

De bladeren zijn glanzend groen met een verspreide bladstand, brede eivorm tot ellipsvormig. Een mooie heldergele tot roodbruine herfstverkleuring.

Verdraagt evenals Fagus sylvatica zowel diepe schaduw als volle zon, gevoelig voor late vorst. Gedijt op een vochtige standplaats met frisse kalkhoudende bodem, doet het ook goed op zure, voedselarme bodems.

Ideale laanboom, in brede perken.

CONCEPT

De boompalen en watergeefranden hebben hier geen functie meer

132

Beoordeling De bomen vormen een begeleiding van de rijweg. Door het gebruik van een verschoven verband ontstaat een groen beeld, maar blijft er veel licht in de straat. De zuilvorm zorgt er voor dat er weinig oppervlakte voor de boom nodig is. De boompalen en watergeefring zijn echter niet meer nodig en dragen ook niet meer bij aan de gezondheid van de boom; dienen verwijderd te worden. Op dit moment verstoren zij de beleving van het beeld.

Naar verwachting zullen deze beuken nog 15-20 jaar gehandhaaft blijven.

Na deze periode zal een vernieuwing van de straat weer aan de orde zijn, wat een mogelijk risico oplevert voor de bomen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

133

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Steenstraat Plaats: Arnhem Wijk: Velperpoort Periode: Jaren ‘50

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Liquidambar styraciflua 8.00-12.00 meter 20-30 jaar (geplant in 2012) Willekeurig Variërend 15.00-100.00 meter N.v.t.

Boomrooster met boombescherming (hekwerk) Goed Goed, boomspiegel is onkruidvrij Riolering in midden van de rijweg

Liquidambar styraciflua

CONCEPT

Het typische handvormige blad

Beoordeling De bomen lijken te zijn geplaatst op plaatsen waar ruimte ‘over’ was; daar waar geen parkeerplaatsen, uitritten of winkelentrees zijn.

De bomen geven hierdoor geen heldere structuur, maar vormen een incidenteel groen element in de straat. Door het gebruik van grote bomen bij aanplant ontstaat echter wel gelijk een volgroeid beeld. Te verwachten is dat de bomen 15 jaar mee gaan, waarna een herinrichting van de winkelstraat aannemelijk is.

Herfstkleuren in allerlei tinten

Boomrooster met boombescherming

Opvallende bomen in de herfst door de bijzondere herfstkleuren

134

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

135

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Lange Nering Plaats: Emmeloord Wijk: Centrum Periode: Jaren ‘70

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Gleditsia triacanthos 6.00-8.00 meter 15-20 jaar Verschoven Variërend van 7.00-25.00 meter 1.00 meter Ronde boomspiegel met een diameter van 1.00 meter Goed, geen dode takken Goed, schone boomspiegels en geen dode takken Waarschijnlijk heel weinig ruimte ondergronds, de bomen groeien niet heel hard

Gleditsia triacanthos Twintig tot vijfentwintig meter hoge sierlijke boom met een diepgaand wortelstelsel. De vorm van de losse, open kroon is bolvormig met frisgroen geveerd blad. Afzonderlijke blaadjes 2-3 cm, loopt zeer laat uit en heeft een goudgele herfstkleur. Grijze stam met diepgegroefde schors. Lange dorens aan de takken en stam.

Dorens kunnen tot twintig centimeter lang worden. In juni 5-7 cm lange onopvallende, geurende, groenwitte bloei. Zeer grote, donkerbruine gedraaide peulen die lang aan de boom blijven hangen. Kan goed tegen droogte en past zich aan vrijwel ieder bodemtype aan. Kan goed tegen strooizout, door het diepgaand wortelstelsel kan deze goed in de verharding zonder deze op te drukken.

Goed bruikbaar als park-, laan- en straatboom.

CONCEPT

De grillige groeiwijze valt erg op naast de strakke gevels van de winkels

136

Beoordeling De bomen zijn verschoven aangeplant, met een variërende afstand tussen de 7.00 en 25.00 meter. De beleving van een groene bomenrij wordt hierdoor niet minder dan wanneer een vaststaand verband wordt aangehouden. Het gebruik van transparante bomen zorgt er voor dat de straat niet te donker wordt.

Verwachting is dat de bomen niet erg hard groeien door het kleine plantvak en de grote hoeveelheid bestrating. Verwachting is dat de bomen ongeveer 15 jaar mee gaan, zij zullen hierdoor niet de maximale groeihoogte bereiken.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

137

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Groest Plaats: Hilversum Wijk: Centrum Periode: Jaren ‘80

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Aesculus hippocastanum 15.00 meter 50 jaar, nog een levensverwachting van 10 jaar Tegenoverstaand in laan 8.00 meter 9.00 meter 2.00x2.00 meter plantvak Voldoende, last van aantasting door kastanjemineermot Goed, boomspiegels zonder onkruid Riolering midden onder de rijweg

Aesculus hippocastanum Grote boom van twintig tot vijfentwintig meter, brede ronde kroon vormend met veel zware takken.

Snelgroeiende schaduwverdragende, en schaduwgevende parkboom. De dunne twijgen zijn afhangend, met opstaande twijgeinden. Zeventallig blad, dat bruin behaard uitloopt.

CONCEPT

Boombescherming voorkomt dat de boom dient als fietsenstalling

138

Beoordeling De dichte boomkronen van de kastanjes verhullen de niet bij elkaar passende gevels. Hierdoor ontstaat er eenheid in het straatbeeld. De dichte kronen zorgen er echter wel voor dat de straat vrij donker is.

In de winter is goed te zien dat de bomen erg hoog zijn opgekroond, wat niet erg aantrekkelijk is. De toekomstverwachting van de bomen is 10 jaar, dan zal de winkelstraat toe zijn aan vernieuwing en zullen de kastanjes plaats moeten maken voor eventuele nieuwe bomen.

Dit heeft mede te maken met de aantasting van de kastanjes door de kastanjemineermot die zorgt voor aantasting van het blad.

5-tallig blad en de opvallende witte bloeiwijze

Kastanjes kunnen voor overlast zorgen in de straat

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

139

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Hoogstraat Plaats: Wageningen Wijk: Centrum Periode: Jaren ‘50

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Pyrus communis ‘Beech Hill’ 8.00 meter 20 jaar Enkele rij 30.00 meter N.v.t.

1.00x1.00 meter , soms met boomrooster Matig, zeer wisseld opgekroond, soms gebroken kroon Matig, er moet onkruid verwijderd worden en opgekroond worden Riolering op ongeveer 2.00 meter afstand van de groeiplaats van de boom

Pyrus communis ‘Beech Hill’ De Pyrus communis ‘Beech Hill’ heeft een smal piramidale kroon en kan maximaal een hoogte van 12 meter bereiken. De stamkleur varieert bij oude bomen van donkergrijs tot bijna zwart en is diepgegroefd en in kleine delen loslatend. Het blad is ovaalrond en glanzend heldergroen. De bladrand is fijn gezaagd met een spitse top.

In de herfst verkleuren de bladeren oranjerood tot geelrood. Eind april, begin mei bloeit de Pyrus uitbundig met witte bloemen. Deze staan in bundels van 5-9 bij elkaar en zijn circa 4 centimeter in doorsnede. In september/oktober volgen de eetbare , maar smakeloze geelbruine peren van 2 tot 5 cm groot. Door de smalle groeiwijze kan deze soort goed worden toegepast in smalle straten, maar ook in parken en tuinen. De boom gedijt goed in de verharding, verdraagt zeewind en is weinig ziektegevoelig.

De boom verlangt neutrale tot kalkhoudende grond.

CONCEPT

Boomrooster van 1.00x1.00 meter

140

Beoordeling Het gebruik van deze kleine fruitbomen is passend bij de smalle winkelstraat. De hoge opkroning van de bomen zorgt ervoor dat de bomen vrijwel onzichtbaar worden in de beleving. De helft van de boom bestaat uit kale stam, waardoor maar een kleine smalle kroon overblijft.

Daarnaast zijn de bomen op een regelmatige afstand van elkaar geplaatst, waardoor de bomen soms recht voor de entree van de winkels staan. De verwachting is dat deze bomen niet langer dan 10 jaar mee zullen gaan, enkele bomen zijn zeer slecht. Zowel de beschadiging van boomkronen, als de beschadiging van de stammen komt regelmatig voor.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

141

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Hoogstraat

CONCEPT

142

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

143

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Diezerstraat Plaats: Zwolle Wijk: Binnenstad Periode: Rond 1500

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Gleditsia triacanthos Twintig tot vijfentwintig meter hoge sierlijke boom met een diepgaand wortelstelsel. De vorm van de losse, open kroon is bolvormig met frisgroen geveerd blad. Afzonderlijke blaadjes 2-3 cm, loopt zeer laat uit en heeft een goudgele herfstkleur.

CONCEPT

Plantvak van 1.50x1.50 meter

144

Gleditsia triacanthos Ongeveer 15.00 meter 50 jaar Verschoven 3.00 meter 2.00 meter 1.50x1.50 meter Goed Goed, doornen op de stam tot 2.00 meter verwijderd Riool midden onder rijweg, groot plantvak voor de bomen ondergronds De bomen staan heel dicht op elkaar geplant waar door ze naar buiten groeien en scheef lijken te staan

Beoordeling Het gebruik van bomen met een vrij transparante kroon is een goede keuze voor een smalle straat. In dit geval zijn de bomen te dicht op elkaar geplaatst, waardoor lange smalle stammen ontstaan bij de zoektocht naar licht. Bij deze soort moet gelet worden op de vorming van sterke doorns op de stammen die, wanneer niet verwijderd, een gevaar op kunnen leveren voor winkelende mensen. Naar verwachting zullen deze bomen bij de renovatie van de binnenstad verdwijnen. Het is moeilijk om het gebied te vernieuwen en tegelijkertijd de bomen te behouden.

Frisgroen geveerd blad, peulvrucht

Opvallende goudgele herfstkleur

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

145

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Melkmarkt Plaats: Zwolle Wijk: Binnenstad Periode: Rond 1500

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Alnus x spaethii ‘Spaeth’ 12.00 meter 20 jaar Verschoven 9.00 meter 2.00 meter Boomrooster met een diameter van 1.00 meter Goed, ondergronds bewatering- en beluchtingssysteem Goed, schone boomspiegels zonder onkruid Riool dichtbij de groeiplaats van de bomen Boomspiegel van de boom ongeveer 1.00 meter onder maaiveld

Alnus x spaethii ‘Spaeth’ Straat-, laan- en parkboom van vijftien tot twintig meter hoog met een krachtige groei. Recht stam en kegelvormige kroon met regelmatige groei. In eerste instantie groeien de takken recht omhoog, later buigen ze horizontaal af.

Donkergroene, mat glanzende, leerachtige, tegenoverstaande bladeren. Elliptisch gevormde, scherp gezaagde bladeren die in het najaar het langste aan de boom blijven hangen. Bij het uitlopen geel, wordt dan licht- tot geelgroen en verkleurt in de herfst weer naar warmgeel.

Vroege opvallende bloei, gevolgd door geel-bruine mannelijke katjes, die vaak al in eind januari stuiven.

Vruchten zijn grote, eivormige kegels.

Groeit op nagenoeg alle bodems, van matig droge tot vochtige grond.

Heeft bij voorkeur een standplaats in de zon of half-schaduw. Verdraagt verharding, wind- en zeewind. Minder last van vraat door het elzenhaantje.

Een goede straatboom uit het Alnusassortiment.

CONCEPT

Boomrooster met een diameter van 1.00 meter, de boomspiegel van de boom ligt 1.00 meter onder het maaiveld

146

Beoordeling De bomen in deze winkelstraat vormen een duidelijke groene structuur binnen het winkelgebied.

Dit ontstaat door de plaatsing van de bomen als verschoven in een dubbele rij. Hierdoor ontstaat een gelijkmatige massaverdeling door het gebruik van bomen met een dichte kroon als tegenhanger van de bebouwing aan weerszijden van het plein. De gebruikte boom, Alnus x spaethii ‘Spaeth’, is zeer geschikt voor het gebruik in de straat. Het is een sterke boom, die bovendien lang groen blijft. Naar verwachting zullen de bomen nog in ieder geval 20 jaar mee gaan, ze zijn in goede conditie en zijn belangrijk voor de beleving van de binnenstad.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

147

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies winkelstraten Enkele rij

Tegenoverstaand verband

Lichtdoorlatende, transparante kronen

Verschoven verband

Niet-lichtdoorlatende kronen

CONCEPT

148

Begeleidende functie

CONCEPT

Plantverbanden - Wegens gebrek aan ruimte wordt vaak gebruik gemaakt van een enkele bomenrij, zowel in een vast stramien, als in een losse opzet.

- Dubbele bomenrijen of lanen worden gebruikt wanneer de breedte van de straat dit toelaat. Het gebruik van dichte kronen kan voor zorgen dat er een eenduidig beeld ontstaat, waar anders een combinatie aan (onaantrekkelijke) gevels zichtbaar zouden zijn. Een voorbeeld hiervan is te zien bij de winkelstraat in Hilversum, Groest.

- In steden waar weinig ruimte is voor het plaatsen van een bomenrij, wordt gebruik gemaakt van kleine groepen bomen als groen accent.

Zoals te zien bij de Diezerstraat in Zwolle en de Lange Nering in Emmeloord.

- Grotere boomgroepen kunnen worden gebruikt als invulling van grote open ruimten in brede straten.

Zoals te zien op de Melkmarkt in

Soortkeuze - Er wordt in de meeste gevallen gebruik gemaakt van een enkele boomsoort per straat.

- Sierfruitbomen kunnen in winkelstraten worden toegepast, maar hebben dan wel een goede ondergrond nodig. Een centraal grasvlak kan hiervoor gebruikt worden, zie Cruquius in Amersfoort.

Wanneer geen grondverbetering wordt toegepast zullen de bomen niet goed kunnen groeien en daardoor niet bijdragen aan een aantrekkelijk straatbeeld. Zie Hoogstraat in Wageningen.

- Bomen worden voornamelijk gekozen om hun sierwaarde of vorm, niet omdat ze bekend staan

Kades en singels Stadslanen Stadswegen

Beleving - Bomen dienen vaak ter decoratie en aankleding van de straat. De structurerende functie van de bomen is minimaal. Zie Cruquius in Amersfoort.

- Grote straatprofielen krijgen een toegankelijker beeld door de plaatsing van bomen. De opdeling van het grote straatvlak maakt de winkelstraat aantrekkelijker.

- Transparante bomen worden gebruikt om een groen beeld te geven zonder de straat van licht te ontnemen, bomen met een dichte kroon geven meer structuur.

Tijdsaspect - Bomen in winkelstraten hebben een verwachte levensduur na aanplant van gemiddeld 15 jaar. Dit hangt samen met periodieke vernieuwing van de winkelgebieden, meestal om de 15 jaar.

Winkelstraten

Groeiplaatsomstandigheden - Beschikbare plantvakken variëren van 1.00x1.00meter tot 2.00x2.00meter.

- Groeiplaatsverbetering wordt in enkele gevallen toegepast in de vorm van ondergrondse bewater- en beluchtingssystemen. Hiervan is een voorbeeld te zien bij de Melkmarkt in Zwolle.

- Boomroosters worden in veel gevallen toegepast, maar lijken dan voornamelijk te dienen als decoratie.

- Boombescherming in de vorm van hekwerken wordt toegepast in straten die toegankelijk zijn voor autoverkeer, zie bijvoorbeeld de Steenstraat in Arnhem.

als goede straatboom. Dit is terug te zien in de keuze voor Aesculus hippocastanum in Groest in Hilversum; er wordt gekozen voor bomen met een dichte kroon om de gevels te verhullen. De bomen hebben echter last van ziekte en de vruchten geven overlast op straat.

Uitzondering is de keuze voor Alnus x spaethii ‘Spaeth’ op de Melkmarkt in Zwolle. Deze boom is uitermate geschikt als straatboom en is bovendien lang groen.

Woonerven

Plantafstanden - Variërende afstanden binnen een straat - De afstand tussen de bomen ligt gemiddeld rond de 8.00 of 25.00 meter. Daarbij komen enkele afwijkende afstanden voor tot 100.00 meter, wanneer door gebrek aan ruimte geen aansluitende bomenrij gevormd kan worden.

- In winkelstraten wordt vaak niet gewerkt met vaste afstanden binnen de bomenrij. De aanplant van bomen is o.a. afhankelijk van ingangen tot winkels en zijstraten, waardoor de afstand tussen de bomen erg kan variëren. Zoals weergegeven bij de Steenstraat in Arnhem.

- Worden de bomen wel in een vast stramien geplaatst, dan ontstaan vaak onhandige situaties door de samenkomst van boom en winkelentree.

Zwolle is de vroegere open ruimte van de gedempte gracht opgevuld met een dichte bomenmassa.

Woonstraten

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies. Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

149

CONCEPT

Utrecht - Schaapsdrift 150

Woonerven

Een woonerf is een fenomeen dat ontstaan is in eind jaren zestig.

Volgens het Nederlandse Reglement verkeersregels en verkeerstekens een deel van de verkeersinfrastructuur dat is een woonerf aangeduid met het verkeersbord ‘erf’. In de jaren zeventig en tachtig is het door heel Nederland veelvuldig toegepast. Ze werden vooral in nieuwe stadsuitbreidingen toegepast. Het kenmerk van een woonerf is dat doorgaand verkeer niet mogelijk is en dat straten zo ingericht zijn dat kinderen veilig op straat kunnen spelen. Woonerven zijn vaak doodlopend. Tegenwoordig worden woonerven veelal gebruikt om te parkeren.

Voor woonerven gelden een aantal verkeersregels; Voetgangers mogen de gehele breedte van de straat benutten om te lopen en te spelen Er mag enkel stapvoets worden gereden dit houdt in een maximumsnelheid van 15 kilometer per uur. In België is de maximaal toegestane snelheid in een woonerf 20 kilometer per uur.

Er mag alleen geparkeerd worden op de daarvoor aangegeven plaatsen.

Op deze criteria is ook gelet bij het inventariseren en analyseren van de woonerven. In dit hoofdstuk worden verschillende woonerven beschreven. De erven dateren veelal uit de jaren zeventig en tachtig maar er zijn ook een aantal ‘nieuwe’ woonerven. Dit zijn straten die die niet aangelegd zijn als woonerf maar later heringericht zijn als woonerf. De woonerven die in dit hoofdstuk behandeld worden liggen in Amersfoort, Arnhem, Utrecht en Zwolle.

CONCEPT

Arnhem - Sint Marten

Amersfoort - Narcisstraat 151

Narcisstraat Plaats: Amersfoort Wijk: Bloemenbuurt-Oost Periode: 1921

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ 6.00 meter 15-16 jaar Variabel Variabel Variabel 0.70x0.70 meter Matig, in verschillende bomen was doodhout aanwezig Gemiddeld, in sommige bomen was doodhout aanwezig Hoofdriolering onder het midden van de rijweg Er is waarschijnlijk een boom doodgegaan, maar is tot op een hoogte van een meter afgezaagd

De meest succesvolle cultivar van Pyrus calleryana. Middelhoog met een smal kegelvormige tot eironde kroon.

Blijft beduidend smaller dan ‘Bradford’, maar wordt weer breder dan ‘Capital’.

Hoogte circa 12 meter. Oude schors is ruw, grijsbruin en in kleine plaatjes afschilferend. Het gezonde, glanzend groene blad blijft tot laat in de herfst aan de boom en heeft een fraaie herfstverkleuring in gele en rode tinten. De bloei is uitbundig en de witte bloemen staan met 6 tot 12 in tuilen bijeen. De bloemdoorsnede is circa 2 centimeter. Na de bloei volgen zelden vruchten. ‘Chanticleer’ is diepwortelend en verankert stevig.

Geschikt als solitair en voor aanplant in smalle lanen en straten. Liefst neutrale tot licht kalkrijke grond.

Groeit nog op arme grond. Goed bestand tegen luchtvervuiling.

CONCEPT

Veel onkruid in en rondom de plantvakken.

Opvallend is de stam die nog in de straat is blijven staan

152

Pyrus calleryana ‘Chanticleer’

Beoordeling De combinatie van het groen in de voortuinen en de grootte van de bomen zorgt voor een groene beleving in de straat. De soortkeuze is mede bepaald door de populariteit van de Pyrus in de jaren ‘60 en ‘70, dit heeft de boom te danken aan zijn goede eigenschappen (zie de boominformatie in de grijze kollom). Verspreid aan weerszijden van de weg staan Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ op plekken waar er voldoende ruimte is. De boomspiegels waar de bomen in staan zijn klein, waardoor ze wortelen in de voortuinen van de huizen. De bomen zullen niet veel groter meer worden, mits de bomen niet ziek worden staan ze hier zeker nog een aantal jaren.

In de periode wanneer veel woonerven aangelegd werden, dit is in de jaren ‘60 en ‘70 geweest, werden veel Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ aangeplant.

Deze bomen waren in deze periode heel populair doordat ze een klein formaat hadden, een uitbundige witte bloeiwijze in het voorjaar en in de herfst paars-rode kleuren. De vruchen van de Pyrus zijn klein genoeg om geen overlast te veroorzaken.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

153

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Van Oudijckerf Plaats: Amersfoort Wijk: Schothorst Periode: 1985

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Robinia pseudoacacia ‘Pyramidalis’ 13.00 meter 30-35 jaar Enkele rij 5.50 meter Variabel 0.70x0.70 meter Goed Goed Riolering in het midden onder de rijweg Bomen die in een vak met onderbeplanting staan, groeien minder goed

Robinia pseudoacacia ‘Pyramidalis’ Robinia pseudoacacia ‘Pyramidalis’ (syn. R. pseudoacacia fastigiata) heeft een smalle, zuilvormige en semitransparante kroon. Op latere leeftijd kunnen de takken iets uitzakken.

Hoogte circa 13-15 meter, breedte tot circa 3-5 meter. De lichtbruine twijgen zijn minder gedoornd dan bij de soort, soms zelfs doornloos. Het blad verschijnt laat in het voorjaar en blijft lang aan. ‘Pyramidalis’ bloeit zelden en is minder windgevoelig dan andere cultivars. Goed bruikbaar in kleine tuinen en smalle straten. De boom is goed winterhard.

CONCEPT

Een Robinia pseudoacacia ‘Frisia’ tussen de opgaande cultivars

154

Beoordeling Het Van Oudijckerf heeft een zeer statige en strakke uitstraling, deze wordt verkregen door de smalle zuilvormige kronen van de toegepaste soort en de onderlinge afstand van elkaar. Hierdoor wordt er vanaf een bepaalde afstand een groene wand gecreëerd en de huizen gecamoufleerd. In de afgelopen jaren is er één boom vervangen, hiervoor is alleen de ‘verkeerde’ cultivar voor in de plaats gekomen (Robinia pseudoacacia ‘Frisia). Door de andere kleur en vorm van de boom, wordt het beeld enigszins verstoord. Opvallend detail is, dat de bomen in de groenvakken het minder goed doen dan de bomen die in een kleine boomspiegel en geheel in de verharding staan.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

155

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Sint Marten Plaats: Arnhem Wijk: Sint Marten Periode: Eind 19e eeuw/ begin 20e eeuw

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ Robinia pseudoacacia ‘Frisia’ Pyrus 6.00-7.00 meter, Robinia 18.00 meter Pyrus 30-35 jaar en Robinia 40-45 jaar Verschoven verband 6.00 meter N.v.t.

Plantvak van 1.00x1.00 meter Robinia’s goed, Pyrus is scheefgewaaid, maar conditioneel zien ze er nog goed uit Onderhouden door o.a. bewoners Hoofdriolering, kabels naast de boom Bomen staan op ongeveer 1.00 tot 1.50 meter van de huizen

Sterk groeiende boom met weinig eisen ten opzien van de grondsoort, mits goed ontwaterd. De volwassen vorm heeft een hoogte van 14 – 16 meter, de takken groeien afstaand waardoor zich een ovale tot ronde kroon vormt.

Robinia pseudoacacia ‘Frisia’ wordt vaak als park- of laanboom toegepast om zijn jaarronde kleurenpalet.

De bladkleur is oranjegeel bij het uitlopen, lichtgroen in de zomerperiode en diep goudgeel in de herfst. Het blad blijft zeer lang aan de boom hangen waardoor de herfstkleur goed zichtbaar blijft. De bast is ruw gegroefd met een grijsbruine tint, twijgen lopen uit met rode doorns die later ook grijsbruin worden.

De bloei is geen opvallend kenmerk waarvoor de boom in straatprofiel gebruikt zal worden. De bloeivorm zijn cremewitte bloemtrossen tot 15 cm lang, echter bloeit de vorm ‘Frisia’ zelden. Voor een uitbundig bloeiende Robinia moet voor de cultivar R. pseudoacacia ‘Appalachia’.

Door een oppervlakkig wortelstelsel en een harde groei staat robinia bekend als een soort met veel wortelopdruk.

Hiervoor heeft de boom voldoende ruimte nodig in het straatprofiel, indien dit niet wordt gehandhaafd zullen de wortels de bestrating opdrukken.

CONCEPT

De bomen hebben slecht een afstand van 1.00 tot 1.50 meter van de huizen

156

Robinia pseudoacacia `Frisia´

Beoordeling De lichtgroene kleur van de bladeren staat in sterk contrast met de (donkere) kleur van de bestrating en geeft een prettige sfeer in de straat.

De bomen hebben een losse ovale tot ronde kroon die transparant is en daardoor genoeg licht doorlaat.

Doordat de bomen op één meter vanuit de gevels zijn aangeplant hebben de bomen een a-symetrische kroon gevormd. Oorspronkelijk stonden er vier Robinia pseudoacacia ‘Frisia’ in de straat, één van de vier is echter vervangen voor de ‘verkeerde’ soort, namelijk Robinia pseudoacacia.

Door de grootte van de bomen (18.00 meter) passen ze goed in het profiel en lijkt de aangrenzende bebouwing kleiner dan dat ze in werkelijkheid is.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

157

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Van Imhofstraat Plaats: Arnhem Wijk: Het Broek Periode: 1970-1980

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ Acer pseudoplantanus Pyrus 6.00-7.00 meter, Acer 6.00 meter 15 en 15-20 jaar Verschoven verband Variabel N.v.t.

0.60x1.60 meter Pyrus goed, Acer slecht Achterstallig Hoofdriolering in het midden van de straat Meerdere soorten bomen in het woonerf gebruikt

Acer pseudoplatanus Imposante boom met dichte, golvende kroon. Kroonvormen kunnen bij zaailingen verschillen. Volwassen exemplaren halen 40 m in hoogte en 500 jaar in ouderdom. Heeft groene bladknoppen wat opvallend verschilt met A. platanoides die rode bladknoppen heeft. De decoratieve grijze stam schilfert in kleine plaatjes af. De bladsteel bevat geen melksap, een belangrijk verschil met A. platanoides. Het blad is aan de bovenkant groen, de onderkant is grijs behaard. Herfstkleur goudgeel, minder fraai dan bij A. platanoides. De vleugels van de nootvruchten staan in een rechte tot scherpe hoek ten opzichte van elkaar. Bij A. platanoides is dit een grote hoek. Diepwortelend.

Verdraagt natte en koude gronden en kan niet langdurig onder water staan. Geschikt voor industrie en kustgebieden. Enigszins gevoelig voor strooizout.

CONCEPT

Verzakking en opdrukking in de bestrating door de bomen

158

Beoordeling Het ontbreken van voortuinen zorgt ervoor dat de bomen de groendragers in de straat zijn.

De groene uitstraling ontstaat door het verschoven verband en hierdoor de kroonmassa’s elkaar overlappen. Alleen de Pyrus calleryana ‘Chanticleer’ gedijt goed in de verharding heeft een mooie smal kegelvormig tot eironde kroon.

De bomen staan in een zeer kleine boomspiegel. Een van de gevolgen hiervan is, dat de conditie en uitstraling van de bomen slecht is. De bomen groeien scheef, hebben een lelijke vorm of kroon, scheuren in de bast en drukken de bestrating op.

De toekomstverwachting van deze bomen is hierdoor niet erg hoog.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

159

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Lombokstraat Plaats: Utrecht Wijk: Lombok Periode: 1906-1930

Soortnaam

Hoogte

Leeftijd

Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Crataegus x media ‘Paul’s Scarlet’ Robinia pseudoacacia ‘Umbraculifera’ Magnolia kobus Crataegus 5.00 - 7.00 meter Robinia enthoogte 2.3 meter totale hoogte 3.00 meter Magnolia 5.00 - 6.00 meter Crataegus 25-30 jaar Robinia 15-20 jaar Magnolia 15 jaar Verschoven verband N.v.t.

N.v.t.

Plantvak van 0.80x1.00 meter Crataegus was slecht, geen mooie kroon. Robinia’s en Magnolia’s zagen er goed uit Goed, boomspiegels goed onderhouden Hoofdriolering in het midden van de straat

Deze meidoorn was eerder bij de soort Crataegus laevigata ondergebracht en wordt nog zeer veel onder die naam aangeboden, maar het is precies dezelfde plant. Het is een 6-12 meter hoge boom met dunne, 2,5 centimeter lange doorns aan de takken, met een eerst kegelvormige, later ronde kroon, met breed eirond, gezaagd en gelobd blad en een grijze, gegroefde schors.

CONCEPT

Boomspiegel met verschillende soorten planten

160

Crataegus x media ‘Paul’s Scarlet’

Beoordeling In de Lombokstraat is weinig hoog opgaand groen aanwezig en staan veel auto’s en fietsen geparkeerd.

Naast de bomen zijn er verschillende potten met heesters, coniferen en andere vaste planten op straat gezet. Ook zijn door de bewoners de boomspiegels ingeplant met vaste planten. Dit alles zorgt voor een chaotische en onverzorgde uitstraling van de straat. De bomen staan in een kleine boomspiegel en gedijen bijna allemaal goed in de verharding, behalve de Crataegus x media ‘Paul’s Scarlet’. Deze ziet er slecht uit en heeft geen mooie kroon.

Deze zal dan ook in de toekomst vervangen moeten worden. De andere bomen hebben een hogere leeftijdsverwachting.

Het blad krijgt een mooie gele herfstkleur. Na de bloei volgen geen vruchten (de bloemen zijn steriel). Ze zijn lichtroze en geuren zoet. De bloeitijd is april-juni. Een leuke, middelgrote boom voor goed doorlatende, normale tuingrond en een plek in zon tot halfschaduw. Ook goed voor tuinen aan de zeekust en verdraagt industrielucht uitstekend.

Prima winterhard.

Bron: BingMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

161

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Lombokstraat

CONCEPT

162

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

163

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Schaapstraat Plaats: Utrecht Wijk: Bokkenbuurt in Hooggraven Periode: 1979

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Fraxinus excelsior 10.00 meter 25-30 jaar Enkele rij 5.00 meter N.v.t.

1.60x1.80 meter of in groenvak Goed Gemiddeld, zat wel wat dood hout in enkele bomen Riolering in het midden van de straat Er mist ĂŠĂŠn boom in de rij, waarschijnlijk moest deze plaatsmaken voor een parkeerplaats.

Fraxinus excelsior De gewone es of Fraxinus excelsior wordt gebruikt als beplanting in brede groenstroken. Deze boom van vijfentwintig tot dertig meter hoogte is een statige boom, heeft een breed ovale tot vrijwel ronde kroon. De stam reikt tot ver in de kroon, de twijgen zijn grijs tot groenig en bladverliezend.

Tegenoverstaand, lang groen blad is onevengeveerd en scherp getand.

Het blad loopt pas laat in het voorjaar groen of paarsbruin uit. De purpere trossen ontspruiten al enige weken eerder dan het blad uit de pikzwarte zijknoppen. De herfstkleur is geel.

In de eerste tien jaar wortelt de es met een penwortel, na tien jaar vormt de boom horizontale wortels die naar onder groeiende zinkerwortels maken.

Groeit het best op kalkhoudende, humeuse, vochtige bodems en op zonnige tot halfbeschaduwde plaatsen.

Niet geschikt voor in een smal straatprofiel.

CONCEPT

De bomen torenen ernorm buiten de woningen uit

164

Beoordeling Het groene beeld in de straat wordt niet alleen bepaald door de essen maar ook door de groene massa die zich aan het einde van de straat bevindt. De Fraxinus excelsior in de straat laten voldoende licht door in de straat en voorkomt dat de straat te donker wordt en zorgt ervoor dat er geen onveilig gevoel ontstaat. De bomen staan in een grote boomspiegel of groenstrook en zijn op een regelmatige afstand van elkaar in een enkele rij aangeplant.

Door de voldoende groeiruimte die er is, zijn de bomen gegroeid tot 10.00 meter met een transparante kroon.

Door de ruimte die beschikbaar is voor de bomen en de goede conditie is de levensverwachting van deze bomen hoog.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

165

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Zenithstraat Plaats: Utrecht Wijk: Sterrewijk Periode: 1980

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Acer campestre (‘Elsrijk’ niet uitgesloten) 8.00 - 10.00 meter 40-50 jaar Enkele rij 4.50 meter N.v.t.

Plantvak van 1.60x1.60 meter Goed, opgekroond tot 3.50 meter en de bomen hebben een mooie kroon Goed, boomspiegels goed onderhouden Riolering in het midden van de straat Bomen staan deels in de groenvakken, welke slecht waren onderhouden (plaatselijke dumpplaats)

Acer campestre ‘Elsrijk’ De cultivar ‘Elsrijk’ lijkt in morfologisch opzicht sterk op de soort. De boom blijft in de regel iets lager en het blad is wat kleiner. Opvallendste kenmerk is de zeer dichte en gesloten kroon die de boom vormt. Hierdoor is ‘Elsrijk’ uitermate geschikt om in smalle straten te worden toegepast.

Het feit dat de boom goed verharding verdraagt, draagt hier positief aan bij. De plant vormt een sterk vertakkende hoofdwortel met zeer veel haarwortels. ‘Elsrijk’ is weinig gevoelig voor meeldauw, eveneens een eigenschap die bijgedragen heeft aan het feit dat deze boom binnen relatief korte tijd tot het standaardsortiment laanbomen is gaan behoren. In 1953 werd ‘Elsrijk’ uit een populatie van 12 jaar oude bomen geselecteerd. Ook toen viel de plant op door de smalle kroonvorm.

CONCEPT

De weggevallen onderbegroeiing is nog niet opnieuw ingeplant dit heeft als gevolg dat het er rommelig uitziet

166

Beoordeling De bomen in de straat hebben een ovale kroon die weinig licht doorlaat en zijn in een enkele rij aangeplant. Om meer groen in de straat te krijgen, heeft de gemeente Utrecht verschillende potten met coniferen en vaste planten in de straat geplaatst. De bomen staan in een grote boomspiegel en verkeren in een goede conditie. Het onderhoud van de groenstrook is slecht. De helft van het plantvak is niet begroeid en in de beplanting die er wel staat is veel afval te vinden. De bomen zullen in de toekomst niet veel toenemen in omvang. De verwachting is dat deze bomen nog zeker tientallen jaren hier kunnen blijven staan.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

167

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Eendrachtstraat Plaats: Zwolle Wijk: Oud Assendorp Periode: 1900-1930

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Betula utilis ‘Doorenbos’ 7.00 meter 10-12 jaar Verschoven verband Variabel 4.50 meter Plantvak van 1.00x1.00 meter, opgevuld met beplanting of stenen Goed, geen doodhout en goed opgekroond 3.00 meter Goed Riolering in het midden van de straat

Betula utilis ‘Doorenbos’ Diep wortelende boom met doordringend wortelsysteem, dat zelden het grondoppervlak met haar wortels doorwortelt. Groeit op alle neutrale tot zure bodems, en prefereert een zonnige standplaats.

Langzame groei tot circa vijftien twintig meter hoog. In de jeugdfase een brede kegelvormige kroon, in latere fasen vormt zich dit tot een meer ronde kroon met een diameter van vijf tot zeven meter doorsnede.

Opgaande boom, vaak meerstammig met hangende twijgen. Zomergroene, verspreid staande 5 -7 centimeter lange hartvorige bladeren met een goudgele herfstkleur. In mei vormen zich opstaande geelgroene vruchtkatjes.

De sierwaarde van de boom bestaat uit een zeer witte stam en takken die iets afbladdert. Als jonge boom is de witte stam reeds aanwezig. Betula utilis Doorenbos wordt gebruikt als parkboom, lanen en brede straten.

Doordat de boom op oude leeftijd hangende takken vormt is deze niet goed bruikbaar in smalle straten.

CONCEPT

Een plantvak vol met keien

168

Beoordeling De eendrachtstraat is een straat met een smal profiel, waarin de huizen in verschillende bouwstijlen zijn gebouwd. Door het smalle profiel is er niet voldoende ruimte om twee bomen naast elkaar te planten.

Er is gekozen om bomen in een verschoven verband aan te planten.

Daardoor ontstaat een groenere beleving met minder bomen. Om de straat op ooghoogte groener te laten lijken hebben bewoners zelf plantenbakken met violen en andere vaste planten en eenjarig goed geplaatst tegen de gevels.

Tussen de bomen zijn een soort oversteekplaatsen gemaakt, door de rijbaan en molgoten te onderbreken en 30x30 cm tegels te gebruiken.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

169

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Hazenveld Plaats: Zwolle Wijk: Zwolle-Zuid Periode: 1990

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Catalpa bignoniodes ‘Nana’ 3.50 meter 20 jaar Enkele rij 10.00 meter N.v.t.

De meeste bomen wortelen in de voortuinen Goed Goed, enkele waren door de bewoners teruggesnoeid Riolering in het midden van de straat

Catalpa bignonioides ‘Nana’ Een dichtvertakte, bolvormige struik die, op stam (C. bignonioides) veredeld, uitgroeit tot een kleine, afgeplat bolvormige boom. Afhankelijk van de entplaats is de hoogte 2 tot 2,5 m. De kroon wordt circa 6 -7 m breed. Het is een langzaam groeiende boom. De grijsbruine, ondiep gegroefde schors schilfert in plaatjes af en het harde hout van de twijgen is breekbaar. Het toegespitste en gaafrandige, hartvormige blad verschijnt laat in het voorjaar en valt relatief vroeg af. Het is aanzienlijk kleiner en smaller dan de soort. Bij kneuzing komt een karakteristieke geur vrij. In de herfst kleurt het blad geel. Oppervlakkig wortelend met vlezige wortels. De boom kan om de paar jaar sterk gesnoeid worden om de kroonvorm te verjongen. Wordt zeer veel toegepast in kleine tuinen, op pleinen en rotondes

CONCEPT

Bolvormen in de voortuinen vormen de structuur in de straat

170

Beoordeling Op het woonerf staat slechts één boom in het openbaar groen, dit is op de helft van de straat waar een fietspad de weg kruist. Om toch een structuur te krijgen is er op elke hoek van de voortuin een Catalpa bignonioides ‘Nana’ aangeplant. Dit zorgt voor een uniform beeld in de straat. Doordat er geen openbaar groen in de straat is aangeplant is er voldoende ruimte voor parkeerplaatsen en brede opritten naar de woningen toe. De bomen zijn vlak nadat de huizen gebouwd zijn aangeplant en al ruim 20 jaar oud. De bewoners doen zelf het onderhoud aan de bomen, waardoor niet alle bomen een uniform beeld vertonen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

171

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Jelissenkamp Plaats: Zwolle Wijk: Zwolle-Zuid Periode: 1980

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom

Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Alnus cordata 8.00-10.00 meter 25-30 jaar Variabel 7.00-9.00 meter N.v.t.

Plantvak van 0.80x0.80 meter Wisselend, de bomen in de verharding zijn veel kleiner dan de rest en is ook beschadigd (waarschijnlijk door aanrijding met auto) Goed Riolering in het midden van de straat Bomen zijn zeer verschillend van hoogte en dikte

Alnus cordata is inheems in Italië en delen van Griekenland. Het is een krachtige groeier die uiteindelijk een hoogte van 15 m kan bereiken.

Kenmerkend zijn de nagenoeg horizontaal staande zijtakken. Uit de verspreid staande knoppen, die op korte steeltjes staan, verschijnen tot 12 cm grote hartvormige bladeren waarvan de bovenzijde groen en glanzend is. Het blad blijft in het najaar lang aan de boom zitten. Al aan het einde van de winter verschijnen de vrouwelijke en hangende mannelijke katjes. Ze worden gevolgd door de bekende elzenproppen die, in trossen gerangschikt, vanaf september verschijnen en de gehele winter aan de boom blijven zitten. De boom wortelt oppervlakkig en ondiep, met veel fijne wortels. Weinig gevoelig voor zeewind, verdraagt bestrating.

CONCEPT

Plantvak lijkt bepaald door het straatverband

172

Alnus cordata

Beoordeling Dit woonerf vormt door de structuur van de straten een soort spinnenweb.

In het midden daarvan is een pleintje ontstaan waar een groenstrook en verschillende parkeerplaatsen aanwezig zijn. In de voortuinen van de huizen staan veel opgaande heesters en bomen in combinatie met het openbare groen zorgt dit voor een groene beleving op het woonerf.

In de verharding zijn meerdere Alnus cordata’s aangeplant die een brede kegelvormige kroon hebben. Enkele bomen hebben beschadigingen op de stam zitten die veroorzaakt zijn door aanrijdingen van auto’s. Ook is de boom die geheel in de verharding staat een stuk kleiner (8.00 meter) in vergelijking met de rest (minstens 10.00 meter).

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

173

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Lindestraat Plaats: Zwolle Wijk: Oud Assendorp Periode: 1900-1930

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Tilia cordata 6.00 meter 7 jaar Enkele rij Variabel N.v.t.

Plantvak van 1.20x1.20 meter Zeer goed, jonge bomen, opgekroond en begeleidingsnoei is toegepast Goed Riolering in het midden van de straat Het groen is aan de rechterzijde van de straat gesitueerd en de verlichting aan de linkerzijde van de straat

Tilia cordata Van nature inheems in grote delen van Europa. Groeit in zijn jeugd vrij langzaam maar kan uiteindelijk toch 25 - 30 m hoog worden. In cultuur kleiner blijvend. De stam is donkerbruin en gegroefd. Jonge twijgen zijn groen tot roodbruin. T. cordata loopt circa 14 dagen later uit dan T. platyphyllos en heeft relatief klein blad dat aan de onderzijde blauwgroen is. De bladvoet is hartvormig en soms scheef, de bladtop is scherp toegespitst. In de vroege zomer verschijnen de sterk geurende bloemen, deze staan 5 - 10 bijeen in korte opstaande tuilen. Het lichtgroene schutblad is iets korter dan de tuil, 6 7 cm. In de nazomer volgen vrij kleine ronde vruchten. Deze zijn eerst grijs en viltig maar worden later kaal. T. cordata heeft vrij weinig last van luis.

De boom wordt in de hedendaagse tuinarchitectuur nog altijd veel toegepast.

CONCEPT

Bomen aan de rechterzijde van de straat, verlichting aan de linkerzijde

174

Beoordeling Op dit woonerf zijn de bomen aan één zijde van de weg geplaatst en de verlichting staat aan de andere kant van de weg. De bomen zijn nog geen 7 jaar oud en geven nog niet voldoende massa in de straat.

Daarnaast is er geen privé groen aanwezig in de straat en zijn er veel stenige materialen gebruikt. Als de bomen in de toekomst hun eindbeeld hebben bereikt en een brede, eironde tot ronde kroon hebben gevormd, zal dit een heel ander beeld geven en een groene wand vormen. De afstand tussen de bomen bedraagt eerst 9.00 meter en vervolgens 26.50 meter.

De ruimte tussen de bomen worden opgevuld met speelvoorzieningen en parkeerplaatsen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

175

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies woonerven Enkele rij

Tegenoverstaand verband

Lichtdoorlatende, transparante kronen

Verschoven verband

Niet-lichtdoorlatende kronen

CONCEPT

176

Begeleidende functie

Tijdsaspect - Het tijdsaspect hangt af van de toegepaste soorten in de straat. Per soort is het verschillend wanneer deze zijn eindbeeld heeft bereikt en hoe oud deze kan worden.

- Bij nieuwe woonerven waar bomen in worden aangeplant dient men meer rekening te houden met de soortkeuze. In verschillende straten staan bomen die niet goed tegen de verharding kunnen en daardoor vroegtijdig doodgaan, een minder mooie kroon vormen of de bestrating opdrukken.

- Bij uitval is het belangrijk dat er gekeken wordt dat er wel de goede soort hiervoor wordt terug geplant. In meerdere straten is het voorgekomen dat de verkeerde cultivar of soort is aangeplant. Zie Van Oudijckerf.

- In de woonerven spelen ook de bewoners nog een grote rol in de toekomstverwachting van de bomen.

Zij kunnen ervoor zorgen dat bomen die voor veel overlast veroorzaken worden gekapt. De bewoners hadden last van de vruchtval en van de ‘drup’ die de auto’s besmeurde met het plakkerige goedje.

CONCEPT

Plantverbanden - In de woonerven is het meest gebruikte verband een verschoven verband of zijn de bomen in een enkele rij aangeplant. Daarnaast is er in sommige straten een tegenoverstaand verband toegepast.

- In te smalle straten wordt er gekozen voor een verschoven verband of een enkele rij.

- Het verschoven verband wordt het meest toegepast in de woonerven. De voornaamste reden is om de snelheid van de auto’s te verminderen. De bomen zijn zo gesitueerd dat de automobilist niet rechtdoor kan, maar moeten uitwijken voor de bomen. Een andere reden is dat er vaak te weinig ruimte in de profielen is om twee bomen naast elkaar te kunnen planten. Dit verband zorgt ervoor dat er optisch meer groen in de straat blijkt te zijn dan dat er

Beleving - Een groene beleving van een woonerf wordt bepaald door de hoeveelheid openbaar groenen opgaand privé groen. Zie de Narcisstraat.

- Lage beplanting in de voortuinen draagt niet bij aan een groene beleving van de straat. Hoog opgaand groen doet dit wel, omdat

Kades en singels Stadslanen Stadswegen Winkelstraten

Groeiplaatsomstandigheden - De meeste woonerven zijn gebouwd in 1960-1980. In deze tijd werd er geen groeiplaatsverbetering toegepast voor de bomen.

- De bomen staan vrijwel allemaal in zeer kleine boomspiegels en slechts enkele in groenvakken.

- De boomspiegels zijn in de meeste straten erg klein en hebben ondergronds weinig doorwortelbare ruimte.

- De bomen kunnen heel oud worden, maar door de beperkte groeiruimte, zowel onder- als bovengronds, worden de bomen niet hoger.

- De boomspiegels worden vaak door de bewoners zelf aangeplant met uiteenlopende soorten beplanting.

Zie de Eendrachtstraat.

- Het hangt van de soort bomen af hoe goed zij groeien in verharding.

De ene soort groeit beter als zij in de verharding staan dan in groenvakken. Aan de andere kant groeien bomen beter als zij in de buurt groeien van voortuinen of groenvakken. De bomen zitten dan vaak hier met hun wortels. Zie Van Oudijckerf.

- In de straten waar geen (reflector) palen zijn geplaatst ter bescherming van de bomen, is vaak schade op de stam van de bomen aanwezig.

- Als de verharding niet te verdicht is (minder dan 2.50 MegaPascal) kunnen bomen tussen de verharding gaan wortelen en hierdoor de bestrating opdrukken. Zie hiervoor de Van Imhofstraat.

het zicht/ doorkijken hierdoor wordt belemmerd. Zie Jellissenkamp.

- De soortkeus speelt ook een belangrijke rol bij de beleving van de straat. De grootte, vorm en de hoeveelheid licht wat de bomen doorlaten zijn hierin bepalend.

- Om in de straat meer groen te krijgen, plaatsen gemeentes potten met beplanting erin. Naast het gemeentelijke groen zorgen de bewoners ook zelf voor een “groenere” straat door plantenbakken met eenjarige of andere (kleurrijke) beplanting aan te planten en door de boomspiegels in te planten. Zie Zenithstraat.

- Bomen die te weinig massa bieden in verhouding met de bebouwing voegen niks toe in het profiel.

- Te grote bomen in een (smal) profiel passen alleen in het profiel als zij een transparante kroon hebben.

Zie Sint Marten.

Woonerven

Plantafstanden - De afstand tussen de bomen in een straat zijn verschillend en variëren van 4.00 meter tot 30.00 meter.

Wel worden er afstanden tussen de bomen herhaald. Als voorbeeld dient hier de Lindestraat in Zwolle, hier staan eerst 2 bomen op 9.00 meter van elkaar vervolgens een ruimte van 26.50 meter tot de volgende boom. Dit patroon wordt nog drie keer herhaald in de straat.

- De straten waar de bomen op een regelmatige plantafstanden zijn aangeplant hebben een statige uitstraling. Hierdoor ontstaat er als je de straat in kijkt een groene wand van bomen. Zie hiervoor de Van Oudijckerf.

- Bomen zijn in enkele straten zeer dicht langs de bebouwing geplant (1.00 meter). Daardoor vormen de bomen een a-symmetrische kroon, een voorbeeld daarvan is de zien in Sint Marten.

werkelijk is.

- Tegenoverstaand verband wordt gebruikt in de profielen waar meer ruimte aanwezig is en brengt vaak ook een statige en strakke uitstraling met zich mee.

Woonstraten

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies. Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

177

CONCEPT

Arnhem - Roemer Visscherstraat 178

Woonstraten worden, zoals de naam al zegt, bepaald door de aanwezigheid van woningen aan één of meerdere zijden van de weg.

Uitgezondering op dit hoofdstuk zijn de woonerven. De opzet van deze speciale woonstraten wordt in het voorgaande hoofdstuk behandeld.

Woonstraten

Een woonstraat bestaat over het algemeen uit een aantal vaste elementen, zoals tuinen, een doorgaande rijweg, parkeerplaatsen en voetpaden met in een van deze elementen straatbomen. Door de jaren heen is de opzet en het profiel van woonstraten gewijzigd, waardoor ook de plaats die bomen hierin krijgen is veranderd. Bovendien zijn bestratings- en funderingsmiddelen in nieuwe situaties anders dan in oudere straten, wat van invloed is op de gebruikte bomen.

In dit hoofdstuk is gezocht naar de toepassing van verschillende soorten bomen en de invloed die dit heeft op de beleving van de desbetreffende straat. In dit hoofdstuk worden 14 verschillende woonstraten beschreven, verdeeld over verschillende Nederlandse steden. De gekozen woonstraten komen uit verschillende bouwperiodes en worden elk op een andere manier beleefd. De woonstraten variëren in tijdsperiodes van 1900 tot 2012.

CONCEPT

Almere - Kokermolenpad

Emmeloord - Rijnstraat 179

Kokermolenpad Plaats: Almere Wijk: Molenbuurt Periode: Jaren ‘80

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Acer campestre 8.00 meter 15-20 jaar Enkele rij 10.00 meter 4.00 meter Ronde boomspiegel met een diameter van 1.00 meter Goed, geen dode takken aan de bomen Goed

Acer campestre Middelgrote boom die vaak in landschappelijke beplanting in houtsingels, onderbeplanting, geschoren hagen en vakbeplantingen.

Hiernaast wordt deze in boomvorm gebruikt als laanboom met een kleine kroon.

De veldesdoorn is een langzaam groeiende, middelgrote boom van acht tot twaalf meter hoogte. De onregelmatig vertakte kroon heeft een bolle vorm. De stam is gegroefd, en op de twijgen zitten kurklijsten. De bladeren zijn drie- tot vijflobbig, het jonge blad is vaak roodachtig getint.

Tijdens de bladontwikkeling vormt hij geelgroene bloemen in openstaande tuilen. De vruchten zijn gevleugeld, met de vleugels op één lijn. De herfstkleur is geel.

Deze soort stelt geen bijzondere eisen aan de grond en standplaats, houdt echter niet van een standplaats met hoge grondwaterstanden. Het wortelstelsel dat deze boom vormt is vlak en dicht vertakt.

CONCEPT Beoordeling Er ontstaat een groene ‘tunnel’ door het gebruik van een dubbele rij bomen. Het verspringen van de rijen zorgt er voor dat licht wordt toegelaten in de woonstraat. Deze plaatsing is een verstandige keuze door de dichte kroon van de Acer campestre. De verwachting is dat de bomen nog zeker 20 jaar mee gaan, tenzij eerder een grootschalige renovatie plaatsvindt aan de straat.

Naar verwachting gaan de bomen nog zeker 20 jaar mee.

De ronde boomspiegel met 1.00 meter diameter

180

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

181

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Strijkmolenstraat Plaats: Almere Wijk: Molenbuurt Periode: Jaren ‘80

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Betula utilis ‘Doorenbos’ Diep wortelende boom met doordringend wortelsysteem, dat zelden het grondoppervlak met haar wortels doorwortelt. Groeit op alle neutrale tot zure bodems, en prefereert een zonnige standplaats.

Langzame groei tot circa vijftien twintig meter hoog. In de jeugdfase een brede kegelvormige kroon, in latere fasen vormt zich dit tot een meer ronde kroon met een diameter van vijf tot zeven meter doorsnede.

Opgaande boom, vaak meerstammig met hangende twijgen. Zomergroene, verspreid staande 5 -7 cm lange hartvorige bladeren met een goudgele herfstkleur. In mei vormen zich opstaande geelgroene vruchtkatjes.

De sierwaarde van de boom bestaat uit een zeer witte stam en takken die iets afbladdert. Als jonge boom is de witte stam reeds aanwezig. Betula utilis Doorenbos wordt gebruikt als parkboom, lanen en brede straten.

Doordat de boom op oude leeftijd hangende takken vormt is deze niet goed bruikbaar in smalle straten.

CONCEPT

Het plantvak met Prunus laurocerasus

182

Betula utilis ‘Doorenbos’ 8.00 meter 20 jaar Verschoven verband Variërend van 2.00 tot 18.00 meter 1.00 meter Plantvak van 1.50x25.00 meter voor 6 bomen met onderbeplanting van Prunus laurocerasus Goed, geen dode takken Goed, alleen de boompalen zijn overbodig ge worden en kunnen verwijderd worden Waarschijnlijk geen diep plantvak waardoor de bomen niet veel ondergrondse groeiruimte hebben Brede profielen in Almere

Beoordeling De gebruikte bomen komen niet goed tot hun recht in deze straat.

De huizenblokken zijn erg ‘zwaar’ in verhouding tot de luchtige kronen van de berken. Mogelijk verbeterd dit wanneer de bomen ouder worden en meer massa ontwikkelen, de kronen zullen echter transparant blijven. De sierwaarde van deze bomen zit in de mooie witte, afbladderende stam en de gele bladkleur in de herfst.

Naar verwachting zullen de bomen nog ruim 20 jaar blijven staan.

De plantvakken en de voortuinen voorzien de boom in voedingsstoffen en er is voldoende licht.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

183

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

De Vergulde Paarden Plaats: Amersfoort Wijk: Nieuwland Periode: 1995

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Robinia pseudoacacia 8.00 meter 20 jaar Enkele rij 11.00 meter N.v.t.

Vak 1.00x1.00 meter met boombescherming Matig, enkele dode takken in de boom In een aantal vakken staat onkruid dat niet verwijderd is en de dode takken zijn niet verwijderd uit de bomen Riool in het midden van de rijweg

Ondergronds

Robinia pseudoacacia Snelgroeiende boom met een onregelmatige ovale tot ronde, transparante kroon. Hoogte 20 - 25 meter, breedte circa 12 - 18 meter.

De grijsbruine schors is ruw en diep gegroefd. Jonge twijgen zijn olijfgroen tot bruin. Op de takken zitten scherpe doorns van circa 3 cm lang. Het oneven geveerde blad telt 9 tot 19 elliptische, donker blauwgroene deelblaadjes die 1,5 4,5 cm groot zijn. Robinia loopt laat uit en blijft in de herfst lang blad houden. De herfstkleur is geel. In juni verschijnen compacte hangende trossen met crèmewitte, soms met iets roze, geurende bloemen. Deze worden gevolgd door platte roodbruine en leerachtige peulvruchten met een gevleugelde rand die vaak de gehele winter aanblijven. Het is een oppervlakkig wortelende boom die goed groeit op lichte, kalkrijke gronden en veel ondergrondse worteluitlopers vormt.

CONCEPT

Plantvak met boombescherming

184

Beoordeling Doordat de bomen aan één zijde van de straat zijn geplaatst, heeft de straat een heel open karakter.

De licht transparantekroon van de Robinia werkt hier aan mee.

De grillige vormen van de Robinia steken mooi af tegen de strakke architectuur van de gebouwen.

Indien het achterstallige beheer niet verbeterd wordt, is de kans groot dat deze bomen niet langer dan 10 jaar meegaan. Dode takken dienen verwijderd te worden om gevaarlijke situaties te vermijden. Mocht het beheer beter worden kunnen deze bomen nog zeker 20 jaar mee.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

185

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Het Halve Maantje Plaats: Amersfoort Wijk: Nieuwland Periode: Na 1995

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Alnus glutinosa ‘Laciniata’ 10.00 meter 20 jaar Enkele rij 11.00 meter N.v.t.

Vak van 1.00x1.00 meter Goed Goed, alleen enkele vakken hebben onkruid Riolering in het midden onder de rijweg

Alnus glutinosa ‘Laciniata’ Vijftien tot twintig meter hoge, vaak meerstammige boom met een ronde tot breed piramidale kroon. Zeer mooie groeiwijze met iets afhangende twijgen, ongeschikt voor smalle ruimtes. Beter tot zijn recht komt deze boom als solitair aan een waterkant of in een park. De knoppen en het jonge blad voelt kleverig aan. De bladeren zijn diep iets getand, diep ingesneden lancetvormig, minder diep dan de “imperalis” variëteit. In de herfst blijven de bladeren lang aan de boom.

Vrouwelijke bloemen zijn onopvallend, mannelijke bloemen in de vorm van ± 7 cm lange bruingele katjes.

De elzenproppen verschijnen vanaf september en blijven lang aan de boom.

Gedijt het best op voedselrijke, frisse tot vochtige, zwakzure gronden. Stevige worteling met een vertakkende hoofdwortel. Boom heeft weinig warmte nodig.

Uitstekend geschikt als laanboom, maar wegens geringe bekendheid weinig gebruikt.

CONCEPT

Vak van 1.00x1.00 meter in de bestrating

186

Beoordeling Ondanks dat Alnus glutinosa ´Laciniata´in het algemeen wordt afgeraden als straatboom, levert het een mooi beeld op in deze straat. De transparante kroon en pyramidale vorm passen goed bij de lage, eenduidige bebouwing. Op latere leeftijd kunnen de hangende takken een probleem vormen voor het verkeer. Naar verwachting zullen de bomen meegaan tot een grootschalige renovatie aan de wijk plaatsvindt. Door het kleine plantvak zullen de bomen niet hun maximale hoogte bereiken, wat voor deze straat geen probleem is door de verhouding tot de huizen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

187

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Paulus Buyslaan Plaats: Amersfoort Wijk: Bergkwartier Periode: Rond 1900

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Gleditsia triacanthos ‘Sunburst’ 6.00 meter 5 jaar (de bomen zijn in 2012 geplant) Verschoven verband 22.00 meter 8.00 meter Klein vakje in het trottoir, 0.7x0.7 meter Goed Goed, de boom is voorzien van ‘watergeefrand’ Riolering in midden onder de rijweg De straat is net nieuw ingericht, de plaatsen van de oude bomen zijn nog terug te zien doordat het asfalt donkerder is van kleur.

Gleditsia triacanthos ‘Sunburst’ Deze middelgrote boom is afwijkend van de soort vanwege de goudgele scheuten in het voorjaar. Jong uitlopend blad is felgeel gekleurd, naarmate de zomer vordert verkleurt het naar groengeel. Het 2e schot (St. Janslot) is ook weer opvallend geel van kleur. Ook de herfstkleur is egaal geel. De groei is minder krachtig dan de soort. De kroonvorm is breed spreidend in de jeugdige vorm, maar later meer opgaand.

Door deze wat grillige groeiwijze is het een uitstekende parkboom met een breedte tot circa 7 m. Jonge twijgen zijn goudkleurig, maar kleuren naar bruingroen. ‘Sunburst’ is een doornloze variëteit waarvan het samengestelde blad kleiner blijft dan bij de soort. De boom heeft een diepgaand wortelgestel met veel vertakkingen en verdraagt verharding goed. Wind heeft sterke invloed op de kroonvorming.

CONCEPT

Watergeefranden voor nauwkeurig water geven

188

Beoordeling De bomen in deze straat zijn in 2012 aangeplant ter vervanging van de oude bomen die veel last gaven door wortelopdruk. Er is een groot formaat bomen aangeplant zodat er direct een groen beeld ontstaat. In de huidige situatie vallen de bomen echter niet erg op door de verhouding tot de grote, oude bomen in de voortuinen van de woningen. Bij de Gleditsia triacanthos moet wel rekening worden gehouden met doornvorming op de stam en takken. Deze zullen verwijderd moeten worden om de veiligheid van voorbijgangers te garanderen. Naar verwachting zullen de bomen zeker 30 jaar meegaan.

Hoewel het plantvak klein lijkt, is de grond niet erg verdicht en zijn de voedingsstoffen uit omliggende tuinen ook beschikbaar voor de

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

189

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Nicolaas Beetsstraat Plaats: Arnhem Wijk: Paasberg Periode: Jaren ‘30

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Cercidiphyllum japonicum 5.00 meter 10 jaar (geplant in het voorjaar van 2012) Verschoven verband in laan 20.00 meter 8.00 meter Plantvak van 2.00x2.00 meter met onderbeplanting van Geraniums Matig; de bomen zijn kaal en slecht gesnoeid. Ook krijgen ze, volgens een bewoner, te weinig water.

Matig, de bomen hebben dode takken die niet verwijderd zijn.

Riolering in het midden van de rijweg De bomen zijn net aangeplant.

De katzuraboom is veelal bekend als solitaire heester in park en tuin. De struikvorm heeft een grote groeikracht en groeit uit tot een meerstammige boom. Voor verder gebruikt wordt de katzuraboom gekweekt op stam om als middelgrote boom voor parkeerplaatsen en groenstroken te gebruiken.

De boom vormt penwortels met een fijn oppervlakkig wortelstelsel.

De habitus van de boom is een opgaande boom met veel uitwaaierende takken en een ruwe schors. De hartvormige bladeren zijn bij het uitlopen purperbruin, hierna worden deze frisgroen. In de herfst kleurt het blad goudgeel met rode nerven, op zure grond wordt een zeer intense herfstkleur verkregen.

De katzuraboom kan in straatprofielen gebruikt worden en resulteert in een beeld van een kleinschalige straat, waarin de seizoenen duidelijk herkenbaar zijn. Het afgevallen loof van de katzuraboom verspreid een aangenaam kruidige geur van caramel en kaneel.

CONCEPT

Beplantingsvak met onderbegroeiing van Geranium

190

Cercidiphyllum japonicum

Beoordeling Het gebruik van deze boomsoort kan een bijzondere variatie vormen op verder gebruikte soorten. In dit geval is dit echter geen succes door het gebrek aan verzorging van de bomen. Het ontbreken van watervoorziening zorgt ervoor dat de bomen in slechte conditie zijn en dat er veel dood hout aan de bomen zit. Door de slechte conditie van de bomen dragen zij niet bij aan de groene beleving van de straat.

De beplanting in de voortuinen is overheersend en de bomen zelf zijn slecht zichtbaar. Wanneer de bomen, ondanks de slechte verzorging, toch goed aanslaan dan bestaat de kans dat de bomen nog 15 jaar meegaan.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

191

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Roemer Visscherstraat Plaats: Arnhem Wijk: Paasberg Periode: Jaren ‘30

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer

Ondergronds Bijzonderheden

Stamschot aan de Tilia’s

192

Tilia europaea ‘Euchlora’ ‘Oude’ bomen 15.00-20.00 meter, ‘nieuwe’ bomen 6.00-8.00 meter ‘Oude’ bomen 80 jaar, ‘nieuwe’ bomen 15-20 jaar Verschoven verband 20.00 meter 8.00 meter Plantvak van 2.00x2.00 meter Redelijk, de bomen zijn wel aan vervanging toe over 10-20 jaar Goed, de bomen zijn hoog opgekroond (10.00 meter), af en toe hebben de bomen last van stamschot Riolering in het midden onder de rijweg De straat is recentelijk herstraat

Tilia europaea ‘Euchlora’ Middelgrote boom met een tamelijk smalle kroon, de takken hangen breed uit naar onderen waardoor een klokmodel ontstaat. Sterke boom, goed bestand tegen warmte, droogte, ongedierte en vorst. Past zich aan vrijwel iedere bodemsoort aan, maar prefereert een voedselrijke, droge, zwak zure tot alkalische grond.

Bladeren staan verspreid en zijn scheef hartvorig, en blijven zeer lang aan de boom, herfstkleur geel.

Vanwege het grijze blad en de rijke bloei is “Tilia europaea ‘Euchlora’ ” zeer geliefd als straatboom.

Grijze, licht gegroefde schors.

Begeleidingssnoei is noodzakelijk om de doorgang onder de boom vrij te houden. In vrije groeisituatie vormt een volwassen boom hangende takken die tot op de grond reiken.

Geschikte boom voor straten en parken. Weinig aantasting door luis.

CONCEPT Beoordeling Het gebruik van Tilia europaea ‘Euchlora’ geeft in de zomer een indrukwekkend groen beeld van statige bomen. In de winter is goed te zien dat de bomen erg hoog zijn opgekroond (tot 8.00 meter). De lange kale stammen steken dan schril af bij de statige huizen. De hoge opkroning is nodig vanwege de hangende takken van de linde.

De oude bomen in deze woonstraat zijn aan vervanging toe, enkele bomen zijn al vervangen. Door de gefaseerde vervanging van bomen en de aanplant van een groot formaat nieuwe bomen ontstaat een geleidelijke overgang in het beeld.

De bomen zullen volledig vervangen worden binnen 10 jaar.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

193

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Christallerhage Plaats: Emmeloord Wijk: Emmelhage Periode: rond 2000

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Liquidambar styraciflua 4.00 meter 5 jaar Enkele rij 9.00 meter N.v.t.

Plantvak van 3.50x25.00 meter per 3 bomen Goed, de bomen zijn net aangeplant Goed Afwatering alleen in het midden van de straat, ook geen kolken aan de rand van de weg De bomen hebben een erg rode herfstkleur, dit zou kunnen duiden op een slechte standplaats.

Waarschijnlijk komt dit doordat de bomen recentelijk zijn aangeplant

Liquidambar styraciflua Twintig tot vijfentwintig meter hoge boom met een rechte doorgaande stam. Aanvankelijk een vrij smalle kroon, deze wordt op oudere leeftijd breed ovaal. Weinig eisende boom, echter wel een voorkeur voor goede vochthoudende bodems, houdt niet van kalkrijke bodems. Vlezig hartvormig wortelstelsel, dat zeer verspreid groeit. Door vlezige wortels slecht verplantbaar, geen last van ziekten en plagen.

Het blad is vijflobbig, 10-15 cm lang, donker groen dat op latere leeftijd een scherm vormt. Het blad kleurt vroeg in de herfst en houdt lang aan, geel, groen, wijnrood en paars. Eenhuizige plant met onopvallende bloei. Na de bloei vormt de plant opvallend stekelige doorvruchten aan een steel, lijkend op de vrucht van platanen.

Het gebruik van de amberboom is voornamelijk als solitair in parken om het decoratieve blad en de lange herfstkleuring. Minder vaak wordt de boom toegepast als laanboom, terwijl deze vanwege het feit dat de stam bijna kaarsrecht tot in de top van de boom doorgroeit bijzonder geschikt is.

CONCEPT

Grote plantvakken maken een goede groei mogelijk

194

Beoordeling Het gebruik van Liquidambar styraciflua is indrukwekkend in de straat door de mooie gevarieerde herfstkleur van de boom. De bomen kunnen een hoogte bereiken van 20 meter, maar dit zal lang duren.

De bomen groeien langzaam, maar geven in de huidige vorm en hoogte al een aantrekkelijk beeld. Naar verwachting zullen de bomen nog 40 jaar meegaan, tenzij eerder grote ingrepen aan de wijk worden gedaan.

De plantvakken geven de bomen voldoende ruimte om te groeien.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

195

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Rijnstraat Plaats: Emmeloord Wijk: Rijstraat Periode: Jaren ‘60

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Malus ‘Evereste’ en Acer platanoides ‘Royal Red’ 8.00 meter 50 jaar Enkele rij Variërend van 7.00 tot 20.00 meter N.v.t.

Plantvak van 1.80x10.00 meter met een onderbegroeiing van Spirea Zeer goed Goed, echter wel onkruid in de plantvakken De wortels hebben door het ruime plantvak veel ruimte gekregen om te groeien

Acer platanoides ‘Royal Red’ Cultivar van de Noorse esdoorn met gedurende het gehele jaar een roodbruine herfstkleur. Forste boom uitgroeiend dot een hoogte van 1520 meter, met zeer mooie breed kegelvormige eindvorm. De bladeren lopen helder rood uit en blijven daarna tot de herfst vrijwel onveranderd purper tot zwartrood. Bloei start in april in de vorm van geel met rode kelkbladeren in rechtopstaande tuilentrossen.

Het wortelsysteem loopt vlak vanuit het midden met verticale naar beneden groeiende wortels, de meeste wortels lopen horizontaal in de toplaag dicht onder het maaiveld. Prefereert een zonnige standplaats, met frisse humusrijke, zandige bodem. Goed windbestendig.

Gebruik ter variatie in kleur en textuur in het straatbeeld. Bij gebruik in verharding in ruim plantvak plaatsen om wortelopdruk tegen te gaan.

CONCEPT

Malus ‘Evereste’

196

Beoordeling De karakteristieke vorm is sfeerbepalend voor de woonstraat.

Hoewel sierappels vaak last hebben van ziekten zoals schurft, zijn de bomen in deze straat gezond. Door het brede straatprofiel ontstaat er echter geen opvallend groen beeld, mede door het gebruik van een enkele bomenrij. Er is echter gekozen voor een enkele rij met voldoende groeiruimte, in plaats van een dubbele rij met kleine plantvakken.

Hierdoor zullen de geplante bomen zich beter ontwikkelen dan wanneer was gekozen voor een dubbele rij met slechtere groeiplaatsomstandigheden. Naar verwachting zullen deze bomen nog 10 tot 20 jaar meegaan, waarna ze door ziekte of renovatie zullen verdwijnen.

Het typische blad van Acer platanoides ‘Royal Red’

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

197

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Bellefleur Plaats: Wageningen Wijk: Wageningen Centrum Periode: Na 2004

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Fagus sylvatica 8.00 meter 15 jaar Tegenoverstaand in de laan 9.00 meter 9.00 meter Gazonstrook van 2.00-4.00 meter breed Goed De bomen zullen in de toekomst opgekroond moeten worden De wortels hebben veel ruimte en bevinden zich in de gazonstrook en in de tuinen

Fagus sylvatica Bos-, park- en laanboom die vaak voor hagen gebruikt wordt. Volwassen exemplaren worden vrijstaand dertig tot vijfendertig meter hoog en even breed. Het glimmende, donkergroen blad heeft een gegolfde bladrand. De beuk vertakt zo dat zich een dicht bladerdek vormt dat weinig licht door laat.

In het geval van een beukenlaan vormen de beuken een dicht dak en komt vrijwel geen licht door tot het wegdek. De beuk verdraagt doorgaans verharding niet goed. Men dient bij de aanplant rekening te houden dat de beuk veel ruimte nodig heeft en veel schaduw geeft.

Niet te gebruiken in kleine straatprofielen, of plekken met een lichte doorkijk.

CONCEPT

De boompaaltjes die voorheen ter ondersteuning dienden, functioneren nu als maaibescherming

198

Beoordeling In de opzet van dit straatprofiel ligt de nadruk op de bomen. Wanneer de bomen ouder zijn, zullen zij een statige laan vormen. Er is gebruik gemaakt van ruime grasbermen, waardoor de bomen goed zullen groeien. De komende 10 jaar zal er echter nog geen duidelijke kroon gevormd worden, waardoor de huidige ‘veervorm’ blijft bestaan.

In verband met verbranding van de stam zullen de zijtakken niet gesnoeid kunnen worden tot een volledige kroon gevormd is die de stam beschermd tegen direct zonlicht. Naar verwachting zullen de bomen zeker 50 jaar meegaan, tenzij herinrichting van de wijk dit onmogelijk maakt.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

199

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Leeuweriksweide Plaats: Wageningen Wijk: Wageningen Centrum Periode: Jaren ‘80 - ‘90

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Aesculus hippocastanum 10.00 meter 40 jaar Verschoven verband in de laan Variërend van 3.50 tot 22.00 meter 9.00 meter Plantvak van 2.00x5.00 meter, met Cotoneaster Redelijk Het onkruid is niet verwijderd in de plantvakken en de bomen dienen opgekroond te worden Riolering in het midden van de rijweg

Aesculus hippocastanum Grote boom van twintig tot vijfentwintig meter, brede ronde kroon vormend met veel zware takken.

Snelgroeiende schaduwverdragende, en schaduwgevende parkboom. De dunne twijgen zijn afhangend, met opstaande twijgeinden. Zeventallig blad, dat bruin behaard uitloopt.

Vormt witte bloemen in opstaande kransen, met gehele naar rood verkleurende honingmerken.

Maakt diepgaande, verreikende wortels met sterke, vlakke zijwortels, hierdoor niet geschikt om in verharding te zetten i.v.m. wortelopdruk. Hiernaast heeft deze soort een overvloedige vruchtdracht dat een nadeel in verband met verkeer. Hiervoor wordt aangeraden beter voor straatbeplanting de cultivar “Aesculus hippocastanum Baumannii” te gebruiken. Deze vormt brede hoge zijtakken die het verkeer niet hinderen en heeft nauwelijks vruchten.

CONCEPT

Plantvak met Cotoneaster als bodembedekker

200

Beoordeling Deze woonstraat heeft de uitstraling van een woonerf. Dit komt door de verschoven plaatsing van de kastanjebomen in de laan en de variërende wegbreedte. Deze vorm van aanplant levert een bijzonder groen beeld op doordat er veel bomen zichtbaar zijn. De plantvakken variëren van formaat, waardoor ook de conditie van de bomen enigszins kan variëren. De meeste bomen hebben echter een redelijke conditie, hoewel er wel aantasting zichtbaar is van de kastanjemineermot. Naar verwachting zullen de kastanjes binnen 10 jaar geveld worden door aantasting door deze mot.

Bron: GoogleMaps Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

201

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Leeuweriksweide

CONCEPT

202

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

203

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Sportstraat Plaats: Wageningen Wijk: Centrum Periode: Jaren ‘70

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Tilia europaea 15.00 meter 40 jaar Enkele rij 14.50 meter N.v.t.

Plantvak van 4.50x1.80 meter, met onderbeplanting van Cotoneaster Goed Goed, bomen zijn opgekroond tot 8.00 meter Riolering in het midden van de rijweg

Tilia europaea Grote brede piramidale boom, tot 40 meter. Vanuit de stam vormen zich enkele zware takken waaraan zich onregelmatig afstaande zijtakken bevinden. De doorgebogen takken zijn vaak bajonetvormig. Rond de stam ontstaat vaak wortelopslag.

Tilia x europaea is een voortreffelijke drachtplant voor bijen. Deze bloeit aansluitend op T. platyphyllos, met geelachtige bloemen in hangende tuilen staan de bloemen met 3 tot 11 bijeen. Een van de meest waardevolle straatbomen voor de biodiversiteit.

Geschikt als vormboom. Tilia x europaea werd vroeger veel gebruikt als schaduwboom bij boerderijen omdat de Tilia snoei buitengewoon goed verdraagt, werden ze ook vaak tot leivorm gesnoeid.

Tegenwoordig als staatboom ondergewaardeerd doordat lange gebruikssnoei benodigd is om de gewenste vorm te krijgen.

CONCEPT Beoordeling Opvallend voor deze woonstraat is de hoge opkroning van de bomen tot 10.00 meter. Hierdoor ontstaan lange kale stammen met relatief kleine dichte kronen. Wel ontstaat een groen beeld in de straat, door de combinatie van een smal wegprofiel en de breedte van de boomkroon.

De bomen zullen naar verwachting nog ruim 20 jaar meegaan, gezien de goede conditie van de bomen.

Plantvak met bodembedekkende Cotoneaster

204

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

205

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Berkumstraat Plaats: Zwolle Wijk: Dieserpoort Periode: Jaren ‘60

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds Bijzonderheden

Fraxinus angustofolia ‘Raywood’ 8.00 meter 15 jaar Enkele rij 28.00 meter N.v.t.

Plantvak van 1.20 x 1.20 meter Goed Goed, geen dode takken Klein plantvak De bomen staat erg dicht op de gevel, de bomen hebben een mooie herfstkleur

Fraxinus angustofolia ‘Raywood’ Middelgrote boom (15 – 20 m) met een rechte doorgaande stam. Op jonge leeftijd eirond, later groeit deze uit tot een meer brede rondere kroon.

Matig droge, voedselrijke bodem van zandige of leemhoudende grond geeft de voorkeur. Op rijke bodems groeit deze variëteit vaak te hard, waardoor deze gevoelig voor takbreuk wordt.

Verdraagt verharding goed. Cultivar is goed droogteresistent.

Hoofdtakken zijn scherphoekig opstaan. Geveerd blad, 9 tot 13 lancetvormige blaadjes, die ver uit elkaar staan. Roodgetinte bladsteel.

Purperrode tot roze herfstkleur, die niet altijd optreed. De bloei is onopvallend.

Gebruiksmogelijkheden van de Fraxinus angustifolia Raywood zijn als straatboom, parkboom en als solitair in de tuin. Bij aanplant de jonge bomen niet te dicht op elkaar planten i.v.m. de brede volwassen habitus.

CONCEPT

Plantvak van 1.00 x 1.00 meter in de bestrating

206

Beoordeling Opvallend zijn de paarse en gele herfsttinten van deze essen die aansluiten bij de kleur van de woningen. De bomen staan echter in een klein plantvak, met weinig mogelijkheid om te groeien. Hierdoor zullen de bomen niet hoger worden dan 15.00 meter. De lichtdoorlatende kronen vallen minder op door het contrast met de dichte groene kronen aan het einde van de straat. Naar verwachting zullen de bomen nog 20 jaar meegaan, waarna de gezondheid zal afnemen als gevolg van een gebrek aan voedingsstoffen.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

207

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Pelmolenstraat Plaats: Zwolle Wijk: Dieserpoort Periode: Jaren ‘60

Soortnaam Hoogte Leeftijd Plantverband Afstand in de rij Afstand tussen de rij Boomspiegel Conditie van de boom Beheer Ondergronds

Carpinus betulus ‘Fastigiata’ 8.00 meter 50-60 jaar Enkele rij 14.00 meter N.v.t.

Plantvak van 1.00x2.00 meter Goed Goed, onkruidvrije boomspiegel De wortels van de bomen groeien voornamelijk in het groenstrookje naast de weg

Carpinus betulus ‘Fastigiata’ De Carpinus betulus Fastigiata is een veredelde vorm van de Carpinus met een smalle, kegelvormige, regelmatige groei. Deze boom wordt tot vijftien meter hoog met opgaande takken en een goede doorgaande spil. De kroon is aanvankelijk smal maar zakt op oudere leeftijd uit, en wordt even breed dan hoog.

Door de dicht bebladerde kroon neemt deze boom veel licht weg uit het straatbeeld. Bruikbaar voor architectonische doeleinden door de natuurlijke kegelvormige groei en goede snoeibaarheid. Waardevolle boom voor brede groenstroken, maar ook bruikbaar in de verharding.

Prefereert vochtige, doeselrijke, zure tot licht basische, goed doorwaterbare bodem. Warmteminnend, hittebestending en goed resistent tegen droge zomers. Desondanks niet geschikt voor stantplaatsen op hete zuidelijk gerichte hellingen.

CONCEPT

Plantvak gemaakt met opsluitbanden

208

Beoordeling Opvallend is het extreem groene beeld dat in deze straat ontstaat.

Naast de straatbomen wordt dit veroorzaakt door de dichte bosschage aan de linkerzijde van de weg. De van oorsprong opgaande takken van Carpinus betulus ‘Fastigiata’ zijn door de hoge leeftijd van de bomen uitgezakt, waardoor een ovaal tot hoogronde kroon is ontstaan. De dichte boomkronen zorgen ervoor dat er weinig licht in de straat valt. Naar verwachting zullen de bomen nog 15 tot 20 jaar meegaan.

Woonstraten

Woonerven

Winkelstraten

CONCEPT

209

Stadswegen

Stadslanen

Kades en singels

Conclusies woonstraten Enkele rij

Tegenoverstaand verband

Lichtdoorlatende, transparante kronen

Verschoven verband

Niet-lichtdoorlatende kronen

CONCEPT

210

Begeleidende functie

CONCEPT

Groeiplaatsomstandigheden - In het meerendeel van de woonstraten worden bomen aangeplant in plantvakken van 1.00x1.00 meter. Uitzondering hierop zijn langgerekte groenstroken, waar de bomen in het gras of lage onderbegroeiing worden geplaatst. Voorbeelden hiervan zijn de Christallerhage in Emmeloord en de Bellefleur in Wageningen.

- Door de aanleg van kleine

Soortkeuze - In woonstraten wordt vaak gekozen voor bijzondere boomsoorten.

Voorbeelden hiervan zijn Fraxinus angustifolia ‘Raywood’ in de Berkumstraat in Zwolle en Alnus glutinosa ‘Laciniata’ in het Halve Maantje in Amersfoort. De bomen geven elke straat een eigen uitstraling, waardoor variatie binnen woonwijken ontstaat.

- In woonstraten wordt vaak gekozen voor bomen van 2e of 3e grootte vanwege de geringe breedte die in de meeste woonstraten beschikbaar is.

Tijdsaspect - De levensverwachting van de bomen in woonstraten is vaak afhankelijk van de eventuele herinrichtingsplannen van de woonwijken. Wanneer woonstraten herstraat moeten worden, of wanneer grootschalig onderhoud aan riolering plaatsvindt, kunnen de bomen zodanig beschadigd worden

Kades en singels Stadslanen Stadswegen Winkelstraten

Plantverbanden - Dubbele bomenrijen of lanen worden zelden toegepast.

In een enkel geval worden tegenoverstaande bomen aangeplant, zoals te zien bij de Bellefleur in Wageningen.

- In woonstraten wordt vaak gebruik gemaakt van enkele rijen of een dubbele rij met verschoven verband.

- Enkele bomenrijen worden vaak toegepast in straten waar aan één zijde van de weg parkeerplaatsen zijn aangelegd. De bomen worden dan geplaatst tussen de parkeervakken. Een voorbeeld hiervan is het Halve Maantje in Amersfoort.

- Dubbele bomenrijen met een verschoven verband worden in veel gevallen toegepast in straten met aan twee zijden parkeren, waarbij de bomen in plantvakken tussen de parkeervakken worden toegepast. Te zien in de Roemer Visscherstraat in Arnhem.

Beleving - Het gebruik van een dubbele bomenrij met verschoven verband geeft, gezien vanaf het begin van de straat, een vergelijkbaar groen beeld als met een tegenoverstaand verband. Voordeel is echter dat er maar de helft van de bomen nodig is en er meer lichtinval plaatsvindt.

Wanneer men in het midden van de straat staat wordt echter geen dak gevormd, zoals met een tegenoverstaand verband vaak wel het geval is.

- Het formaat van de bomen is bepalend voor de beleving van de groenstructuur binnen de straat.

Zo is het bij het gebruik van Cercidiphyllum japonicum van belang dat er gewerkt wordt met een fors beginformaat en goede verzorging in de eerste jaren. Wanneer dit niet het geval is zijn de bomen moeilijk beleefbaar en dragen zij niet bij aan een groen beeld. Zie voor een voorbeeld de Nicolaas Beetsstraat in Arnhem.

dat ze niet behouden kunnen blijven.

- Algemene verwachting bij aanplant van nieuwe bomen is dat ze, door de koppeling aan de woningen, zeker 50 jaar mee gaan, tenzij eerder geveld door ziekte. Dit in tegenstelling tot winkelstraten, waar herinrichtingsplannen op kortere termijn plaatsvinden.

Woonerven

Plantafstanden - Zowel variërende afstanden binnen een straat, als vaste afstanden komen voor.

- Plantafstanden variëren tussen de 10.00 en de 20.00 meter, met een enkele uitschieter naar 28.00 meter.

- Afstanden tussen de bomen zijn meestal gekoppeld aan tussenliggende parkeerhavens.

plantvakken, halen de bomen hun voedingsstoffen vaak uit de voortuinen van omliggende woningen.

Woonstraten

Aan de hand van de straatbomentoelichtingen in het voorgaande hoofdstuk is een overzicht gemaakt van de conclusies. Deze conclusies geven weer wat kenmerkend of opvallend is aan de bomen in de onderzochte straten.

211

Register op boomsoorten

CONCEPT

212

CONCEPT

213

CONCEPT

214

Literatuur Harm Veenenbos en Jeroen Bosch, november 2011, Straten maken Houtman, juli 2004, Van den Berk over bomen IPC Groene Ruimte, 2006, Stadsbomen Vademecum 4 Lappen, 2009, De boomkwekerij Catalogus Peter Blaauw (gemeente Amersfoort), juni 2009, Bomenwandeling

websites: www.bing.com/maps

CONCEPT

215