2016 6
● Kotły
kondensacyjne ● Oczyszczalnie ścieków ● Kominy ● Pompy ciepła ● Głowice termostatyczne ● Rury miedziane ● Zawory ● Szkolenia
nr 42016
Spis treści Precyzyjna nastawa - 4 Herz - 6 Oventrop - 8 Vario Term - 10 Pułapka cieplna - 11 Pałeczki w rurociągu - 12
Spis treści
Pomoc Molliera - 14 Miedź w kolektorach - 17 Kominek z podłogówką - 18 Kondensacja w kotłowni - 20 Smoła w kominie - 22 Ogrzewanie hybrydowe - 24 Rura z opaską - 26 Wymiana palnika - 28 Odpowiedzialna biomasa - 30 Dolne źródło - 32
ISSN 1505 - 8336
Szkolenia - 35
nakład: 11 115 egzemplarzy
Praktyczny dodatek „Magazynu Instalatora“
Wydawnictwo „TECHNIKA BUDOWLANA“ Sp. z o.o., 80-156 Gdańsk, ul. marsz. F. Focha 7/4. Redaktor naczelny Sławomir Bibulski Z-ca redaktora naczelnego Sławomir Świeczkowski kom. +48 501 67 49 70, (redakcja-mi@instalator.pl) Sekretarz redakcji Adam Specht Marketing Ewa Zawada (marketing-mi@instalator.pl), tel./fax +48 58 306 29 27, 58 306 29 75, kom. +48 502 74 87 41. Ilustracje: Robert Bąk Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania i redagowania tekstów. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
www.instalator.pl
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
Precyzyjna nastawa
ABC armatury grzejnikowej
Joanna Pieńkowska Na rynku dostępna jest cała masa produktów niewiadomego pochodzenia, w tym z obszaru Chin i innych krajów azjatyckich. Elementem, który wybierany jest głównie ze względu na swoje właściwości dekoracyjne, a niekoniecznie funkcjonalne, jest głowica termostatyczna. Głównym elementem funkcjonalnym, którego właściwości fizyczno-mechaniczne decydują o jakości działania termostatu, jest czujnik. W najbardziej popularnych rozwiązaniach technicznych zasada działania czujnika opiera się na wykorzystaniu cieplnej rozszerzalności cieczy. Czujnik wykorzystujący zależność objętości cieczy od temperatury wyposażony jest w szczelny mieszek sprężysty oraz popychacz współpracujący z trzpieniem zaworu. Czujniki wypełnione cieczą rozszerzalną są najbardziej uniwersalne - tylko one nadają się do wykorzystania we wszystkich modelach termostatu, również w układach ze zdalnym nastawnikiem. Jedynie ciecz może być używana jako czynnik transmisyjny, bez obawy o nadmierny wzrost histerezy spowodowany oporami tarcia. Ze względu na korzystne właściwości regulacyjne większość europejskich producentów stosuje w swoich produktach czujniki cieczowe [1]. Do istotnych elementów głowic termostatycznych, poza czujnikiem, należy zaliczyć
4
również rozwiązanie konstrukcyjno-materiałowe popychacza. W celu stłumienia wahań temperatury czujnika odcinek popychacza stykający się z trzpieniem zaworu powinien być wykonany z materiału o dobrych właściwościach termoizolacyjnych. Następnym ważnym elementem funkcjonalnym termostatycznego zaworu grzejnikowego jest zadajnik, który służy do nastawiania żądanej temperatury powietrza. Zmiana jego położenia wiąże się z korektą odległości między czołem czujnika a gniazdem zaworu. W większości przypadków zadajnik zintegrowany jest z ręcznym pokrętłem. W wykonaniach rynkowych zadajnik ma postać bezwymiarowej podziałki cyfrowej naniesionej na obwód pokrętła. Dla zapewnienia odpowiedniej regulacji nastawnik musi być odpowiednio wyskalowany na etapie produkcji głowicy termostatycznej. Tak zbudowane, złożone z wysokojakościowych komponentów głowice termostatyczne zapewnią skuteczną regulację temperatury w pomieszczeniach. Wielu użytkowników zapomina, że głowice termostatyczne są to automatyczne regulatory ciepła, niewymagające ciągłego zakręcania i odkręcania. Ich zadziałanie - otwarcie przepływu - warunkowane jest zmianami temperatury w pomieszczeniu (z uwzględnieniem odpowiedniego czasu zadziałania). Głowica termostatyczna ustawiona na pozycję 3 ma za zadanie utrzymać w pomieszczeniu temperatury w granicach 20-22°C. W przypadku spadku temperatury (np. w godzinach nocnych; często niezauważalne dla użytkowników) głowica umożliwia przepływ czynnika do grzejnika. Jeśli w pomieszczeniu występują zyski ciepła od urządzeń w nim pracujących i
www.instalator.pl
nr 42016
www.instalator.pl
złożonemu z głowicy termostatycznej z odpowiednio dopasowanym zaworem termostatycznym. Zawór grzejnikowy z głowicą termostatyczną powinien być zasadniczo zespołem podwójnej regulacji. W przypadku głowicy termostatycznej zapewniamy automatyczną regulację temperatury pomieszczenia w trakcie pracy instalacji. Zawór termostatyczny powinien zapewnić wstępne dopasowanie przepływu do wielkości grzejnika czy zapotrzebowania na ciepło konkretnego pomieszczenia. Takie dopasowanie przepływu już na etapie wykonania instalacji zwane jest równoważeniem hydraulicznym. Zadaniem równoważenia hydraulicznego jest wyrównanie oporów obiegów grzejnikowych przy obliczeniowych przepływach czynnika. Bez wykonania wstępnych nastaw nie jest możliwe zagwarantowanie prawidłowych, zgodnych z obliczeniami projektowymi proporcji rozdziałów czynnika grzewczego. Wyłącznie poprzez hydrauliczne równoważenie - zrównanie oporów wszystkich grzejników - instalator może wykonać instalację działającą bez zastrzeżeń, zapewniającą komfort użytkowania i zadowolenie klienta. Możliwe jest to dzięki oferowanym na rynku doskonałym systemom armatury grzejnikowej. Wstępnie nastawialne zawory termostatyczne oraz zawory powrotne z nastawą wstępną umożliwiają dopasowanie przepływu przez grzejnik. Podziałka na zaworze grzejnikowym pomaga w szybkim ustawieniu obliczonej nastawy wstępnej. Gwarantuje to iż, wydajność grzejnika odpowiadać będzie zapotrzebowaniu na ciepło pomieszczenia. Joanna Pieńkowska Literatura: [1] W. Kołodziejczyk, „Termostatyczne zawory grzejnikowe w instalacjach centralnego ogrzewania”, Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 1992. [2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.
5
ABC armatury grzejnikowej
osób w nim przebywających, a temperatura utrzymana jest stale na poziomie minimum 20°C i właściwie brak jest przepływu czynnika, grzejnik może pozostawać zimny nawet przez dłuższy czas. Rozporządzenie [2] dodatkowo zawiera wymóg: regulatory przepływu wraz z głowicami termostatycznymi „powinny umożliwiać użytkownikom uzyskanie w pomieszczeniach temperatury niższej od obliczeniowej, przy czym nie niższej niż 16°C”. Wymóg ten ma ochronić przed niekontrolowanym „ściąganiem” ciepła przez przegrody budowlane. Zdarza się wielokrotnie, że słyszymy opinie, iż ktoś ma ciepłe mieszkanie, że ma pozakręcane grzejniki, a i tak ma 20°C wewnątrz wszystkich pomieszczeń. Taka sytuacja może mieć miejsce, jeśli w sąsiadujących mieszkaniach użytkowana jest instalacja w sposób prawidłowy, w przypadku głównie starszego budownictwa, gdzie przegrody budowlane charakteryzują się niską izolacyjnością. Jest to sytuacja nieprawidłowa, skutkująca tym, że lokatorzy mieszkań środkowych ogrzewają lokale kosztem innych mieszkańców. Przed taką sytuacją chronią nas przepisy prawa, wymagając, aby w pomieszczeniach wszystkich mieszkań zapewniona była temperatura min. 16°C. Głowica z ograniczeniem na 16°C nie posiada możliwości odcięcia grzejnika. Głowica termostatyczna ma zapewnić regulację temperatury w pomieszczeniu, przy czym unikać powinniśmy przegrzewania mieszkań, pamiętając, że przy obniżeniu temperatury w pomieszczeniu o 1°C jesteśmy w stanie oszczędzić około 6% energii w skali roku. Ważnym aspektem związanym z oszczędnością energii jest też kwestia odpowiedniego wietrzenia pomieszczeń wyposażonych w głowice termostatyczne. Pomieszczenia należy wietrzyć (jeśli oczywiście wymiana powietrza nie została zapewniona w inny sposób), otwierając szeroko wszystkie okna. Myśląc o oszczędnościach energii w instalacji, należałoby przyjrzeć się zestawowi
ABC Magazynu Instalatora
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
ABC armatury grzejnikowej
Herz Najlepszym teoretycznym rozwiązaniem regulacji instalacji grzejnikowej jest dobieranie zaworów termostatycznych indywidualnie do każdego grzejnika. Praktycznie wymagałoby to zegarmistrzowskiej dokładności instalatora na budowie, tak aby każdorazowo sprawdzał on z projektem, jaki zawór montuje. Istnieje jednak rozwiązanie kompromisowe, a mianowicie zawór termostatycznej regulacji Herz FV. Jest to zawór termostatyczny, w pewnym sensie o „zmiennym” KVs w zależności od wybranego ustawienia wkładki termostatycznej. Nie jest to typowy zawór termostatyczny z nastawą wstępną, ponieważ w regulacji termostatycznej dynamicznej wykorzystywana jest powierzchnia boczna wkładki z otworem i grzybkiem, która jest odpowiednio przysłaniana. Przez odpowiedni wybór pozycji pracy wkładki w regulacji termostatycznej
6
bierze udział inne gniazdo zaworu, czyli tak jakby inny zawór. Taka konstrukcja zaworu pozwala doskonale dobrać optymalną pozycję pracy zaworu, w pewnym zakresie tożsamą z indywidualnie dobieranym zaworem na miarę. Takie rozwiązanie umożliwia swobodny montaż zaworów termostatycznych (jeden typ) z precyzyjnym ich ustawianiem na etapie regulacji. Szczególnie pożyteczne są zawory o precyzyjnej regulacji FV przy małych grzejnikach płytowych, konwektorowych i łazienkowych, czyli generalnie przy grzejnikach o małej mocy grzewczej. Poza brakiem stabilizacji termostatycznej w ogrzewanych pomieszczeniach niewłaściwa praca małych grzejników może powodować hałas, szumy, stuki przenoszone przez instalację, a także może utrudniać pracę dużych grzejników przez burzenie równowagi w systemie hydraulicznym.
www.instalator.pl
nr 42016
Głowica elektroniczna, która zabudowana jest na zaworze lub wkładce termostatycznej, posiada własne zasilanie w postaci dwóch baterii 1,5 V typu LR6. Rozwiązanie to zapewnia swobodę zabudowy bez konieczności podłączania zewnętrznych przewodów elektrycznych. Trwałość wbudowanej baterii wynosi co najmniej dwa lata. Zakres regulacji temperatur to 5-30°C, z dokładnością 0,5°C. Głowica umożliwia precyzyjną regulację temperatury manualnie oraz pracę w trybie automatycznym, w którym programuje się żądane temperatury w cyklu tygodniowym, z siedmioma przedziałami czasowymi ogrzewania. Dla każdego przedziału czasowego może być zadawana dowolna temperatura z zakresu regulacji. Istnieje możliwość programowania każdego dnia tygodnia indywidualnie lub grupowo (poniedziałek-piątek, sobota-niedziela lub wszystkie dni razem). Występuje też funkcja szybkiego przejścia w tryb ogrzewania lub osłabienia nocnego. Przedstawione rozwiązanie w systemie regulacji elektronicznej jest bardzo komfortowe, uniwersalne i stanowi najnowsze rozwiązanie w zakresie systemów regulacyjnych oferowanych przez firmę Herz.
ekspert Grzegorz Ojczyk Herz Armatura i Systemy Grzewcze Sp. z o.o. www.herz.com.pl
www.instalator.pl
Grzegorz Ojczyk
☎ 602 766 992
12 289 02 33
@ g.ojczyk@herz.com.pl
7
ABC armatury grzejnikowej
Systemy regulacji elektrycznej lub elektronicznej są nowoczesnymi rozwiązaniami w zakresie regulacji termostatycznej. Zarówno systemy elektryczne, elektroniczne, jak i termostatyczne mają jednak jedno wspólne poważne ograniczenie, którym jest przewód elektryczny. Gdy zaplanujemy dostatecznie wcześnie system elektryczny i „położymy peszle” z przewodami, wszystko jest w porządku. Kłopot pojawia się, gdy przeróbki i modyfikacje są w istniejącym obiekcie. Wówczas z odsieczą przychodzą systemy radiowe. Tutaj na rynku można spotkać najróżniejsze rozwiązania od najprostszych systemów jednokanałowych do zintegrowanych systemów wielokanałowych mogących realizować proste funkcje BMS w zakresie ogrzewania i chłodzenia. Na uwagę zasługuje prosty i niezawodny system firmy Herz, oparty o głowicę elektroniczną.
ABC Magazynu Instalatora
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
ABC armatury grzejnikowej
Oventrop Termostat zamontowany na zaworze grzejnikowym jest w zasadzie jedynym elementem instalacji oddanym lokatorowi bezpośrednio do dyspozycji, co umożliwia mu wpływ na pracę grzejnika i dopasowanie jego wydajności pod kątem oszczędności pracy, ulubionej temperatury lub osobistego wkładu w ochronę środowiska. Jeżeli właściciel jest tego świadomy - a powinien być, bo taki jest wymóg współczesności - to termostat powinien być używany STALE. Jeżeli tak jest, to wraz z zaworem muszą stanowić zespół długotrwale niezawodny. To wymaganie powinno motywować instalatora do starannego wyboru produktu - w interesie inwestora, ogólnym i własnym. Termostat jest elementem widocznym, używanym i pożytecznym, i znacznie bardziej niż inne elementy instalacji będzie na co dzień zaświadczał o profesjonalizmie wykonawcy. Korzystając z okazji, w pełni świadomie proponujemy produkty Oventrop, spełniające nie tylko opisane wyżej wymagania, ale wyróżniające się ponadczasowym wzornictwem. Zawór termostatyczny musi być dopasowany do przepływu obliczeniowego (projektowego). Z oferty Oventrop można wybrać zawory podwójnej regulacji (z nastawą wstępną) o różnych zakresach pracy i funkcjonalności - np. zawory o obniżonym przepływie (typoszeregu F) przeznaczone dla małych odbiorników, typoszeregu AV9 (lub w skróconym korpusie RF9) lub automatycznie równo-
8
ważących AQ. Ważnymi kryteriami wyboru są: konstrukcja nastawy wstępnej (płynna, stopniowana, działkowanie); widoczność i sposób nastawiania; cechy eksploatacyjne (np. możliwość wymiany wkładki). W zaworze podwójnej regulacji typoszeregu AV9 mamy do dyspozycji dziewięć podstawowych stopni nastawy oraz stabelaryzowanych osiem nastaw pośrednich (połówkowych). Zawory umożliwiają statyczne (czyli oparte na stałych współczynnikach kv) równoważenie instalacji, zapewniając jej stabilną pracę. Ich zastosowanie w instalacji rozkryzowanej lub w miejsce zaworów bez nastaw skutkuje w większości przypadków obniżeniem zużycia energii, a zawsze podniesieniem komfortu użytkownika. Regulacja statyczna oparta na zaworach z nastawą wstępną ustawioną na zadany, stały współczynnik kv jest dla wielu instalacji w zupełności wystarczająca, a ze względu na niższy koszt armatury - najczęściej stosowana. Oferta Oventrop zawiera również zawory grzejnikowe typoszeregu AQ z funkcją automatycznego równoważenia (dynamiczny wsp. kv). Zawory te umożliwiają instalatorowi bezpośrednią nastawę przepływu na wartość wybieraną w jednostkach naturalnych bezpośrednio na elemencie nastawczym. Specjalna konstrukcja wkładki zaworowej ze zintegrowanym regulatorem spadku ciśnienia umożliwia utrzymanie stałego przepływu w warunkach typowych dla pracującej
www.instalator.pl
nr 42016
kołpaków) charakteryzują się podwyższoną odpornością na kradzież lub wandalizm. Ukryta nastawa temperatury chroni przed nieuprawnioną manipulacją. Uwzględnienie przytoczonych wyżej argumentów zagwarantuje właściwą pracę instalacji grzewczej i zapewni instalatorowi wdzięczność zadowolonego inwestora. Będzie się przekładać na wymierne korzyści w postaci mniejszych kosztów energii i niewymierne wyrażające się łatwością obsługi i podwyższeniem komfortu użytkownika. Jego ważnym elementem jest wiedza o takich parametrach klimatu pomieszczenia jak wilgotność względna czy stężenie dwutlenku węgla (CO2). Głowice termostatyczne samoczynnego działania (z czujnikiem cieczowym) zastępowane są termostatami elektronicznymi współpracującymi z napędami nastawczymi. Oprócz kontroli i regulacji temperatury termostaty takie mogą informować użytkownika o chwilowych parametrach klimatu pomieszczenia, ułatwiając mu kontrolowanie jego wietrzenia i tym samym świadome kształtowanie komfortu z uwzględnieniem aspektu ekonomicznego. Zainteresowanych tematem zachęcamy do kontaktu z firmą Oventrop lub wizyty na stronie www i przeszukania dostępnych tam materiałów. Znajdą tam Państwo stale rozbudowywaną ofertę automatyki do mniejszych budynków, a istotną jej częścią jest nowa rodzina produktów pod nazwą R-Tronic. Bezprzewodowe termostaty wielofunkcyjne i napędy nastawcze to krok w nowoczesność i dowód, że Oventrop poważnie traktuje firmowe motto: Innowacja i jakość.
ekspert Grzegorz Onyszczuk Oventrop Sp. z o.o. www.oventrop.pl
www.instalator.pl
Kazimierz Mróz
☎ 22 722 96 42 @
grzegorz.onyszczuk@oventrop.pl
9
ABC armatury grzejnikowej
instalacji wahań ciśnienia dyspozycyjnego. Nowy zawór termostatyczny wyróżnia się na tle konkurencji szerokim zakresem przepływu (10-170 l/h) oraz wyposażeniem w specjalny filtr siatkowy (wymienny i przemywalny). Zabezpiecza on wkładkę przed utratą podstawowej funkcjonalności wskutek kolmatacji (zabicia) przez zanieczyszczenia naniesione przez wodę krążącą w instalacji. Dobór, wyznaczanie punktu pracy i wykonanie nastawy na armaturze grzejnikowej nigdy nie było takie łatwe i szybkie jak w przypadku zaworów AQ. Wymóg staranności na etapie wyboru armatury grzejnikowej dotyczy w równym stopniu zaworu grzejnikowego i termostatu (głowicy termostatycznej). Termostat ma za zadanie automatycznie ograniczyć temperaturę w pomieszczeniu na ustawioną przez lokatora wartość. Przystawalność głowicy termostatycznej i zaworu jest warunkiem absolutnie podstawowym. Jeżeli nie pochodzą od tego samego producenta, to konieczne jest sprawdzenie dopasowania złączy pod kątem gwintu (najczęściej 30 x 1,5, ale też 30 x 1,0 czy 28 x 1,5), tzw. wymiaru zamknięcia (skoku trzpienia zaworu) i sił zamykania. Wybierając termostat, warto porozmawiać z inwestorem na temat wyglądu produktu i punktu, w którym będzie zamontowany. Jeżeli przyszłe zagospodarowanie pomieszczenia spowoduje jego przysłonięcie, należy przejrzeć ofertę producenta w celu dobrania termostatu ze zdalnym czujnikiem bądź nastawnikiem wyniesionym. W budynkach użyteczności publicznej zaleca się stosowanie głowic wzmocnionych. Głowice Uni LHB (lub odpowiedni osprzęt w postaci pierścieni antykradzieżowych lub
ABC Magazynu Instalatora
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
ABC armatury grzejnikowej
Vario Term Zawory RTL firmy Vario Term. Nowa linia produktów do ogrzewania zintegrowanego. Zestaw zaworów grzejnikowych VISION RTL, przeznaczonych do montażu na grzejniku c.o. w systemie dwururowym, stosuje się do ograniczenia temperatury na powrocie grzejnika lub do regulacji temperatury dla małych powierzchni ogrzewania podłogowego (do 15 m2). Zawór VISION RTL montowany jest na grzejniku c.o. po stronie przewodu odcinającego, natomiast zawór odcinający montowany jest po stronie przewodu zasilającego. Zestaw zaworów grzejnikowych LUX 2 RTL, wyłącznie w wersji kątowej, przeznaczony jest do montażu na grzejniku c.o. w systemie dwururowym. Zastosowanie takie jak VISION RTL. W skład zestawu wchodzi zawór kątowy LUX 2 RTL, głowica PRESTIGE RTL oraz zawór odcinający kątowy LUX. Zestaw przyłączeniowy TWINS RTL został specjalnie zaprojektowany do grzejników dekoracyjnych i łazienkowych z połączeniem dolnym i króć-
cami o rozstawie 50 mm. Składa się ze specjalnego przyłącza TWINS RTL lewego bądź prawego, nypli redukcyjnych oraz ogranicznika temperatury powrotu PRESTIGE RTL, który umożliwia regulację wody w grzejniku w zakresie od 10 do 50°C niezależnie od temperatury w pomieszczeniu. Przyłącze TWINS RTL posiada również funkcję odcięcia wody. Zawory RTL serii SF (prosty oraz kątowy) DN 15 z wyjściem pod adaptery Pex/Cu przeznaczone są do montażu w zintegrowanych instalacjach ogrzewania grzejnikowego i/lub podłogowego. Zestaw może być montowany na powrocie grzejnika (z zachowaniem odpowiedniego kierunku przepływu) bądź bezpośrednio na danej sekcji rozdzielacza, która odpowiada za pętle ogrzewania podłogowego (do 15 m2). W zestawie z głowicą PERSTIGE RTL regulują ilość czynnika grzewczego wpływającego do grzejnika niezależnie od temperatury w pomieszczeniu.
ekspert Marcin Olech Vario Term Sp. z o.o. www.varioterm.pl
10
Marcin Olech
☎ 668 598 770 @
marcin.olech@varioterm.pl
www.instalator.pl
nr 42016
ABC Magazynu Instalatora
Pułapka cieplna Termostatyczne zawory mieszające VTA przewidziano do pracy w instalacjach ciepłej wody użytkowej. Instalację zaworu należy wykonać zgodnie z instrukcją montażu, czyli zawór powinien znaleźć się poniżej zasobnika c.w.u. lub instalacja wody ciepłej powinna być wykonana w taki sposób, by zapobiec
woda ochładza zawór do zadanej temperatury. Jeśli jednak ciepła woda nie jest pobierana, to również nie dopływa woda zimna, która chłodziłaby zawór. Oznacza to, że zawór jest wystawiony na działanie wysokich temperatur przez dłuższy czas. W wyniku tego mechanizm zaworu stale pracuje w niepo-
ABC ogrzewania - radzi ESBE
Rys. 1. Poprawny montaż zaworu VTA w instalacji ciepłej wody użytkowej z pojemnościowym podgrzewaczem c.w.u. swobodnej cyrkulacji gorącej wody (wykonanie pułapki cieplnej). Sposób montażu zaworu ma istotny wpływ na jego działanie. Jeśli urządzenie zostanie zamontowane zgodnie z rysunkiem 2, to jest ono poddawane działaniu wysokich temperatur. Nie stanowi to problemu, tak długo jak przepływająca przez instalację
Rys. 2. Niepoprawny montaż zaworu termostatycznego w instalacji c.w.u. trzebnie ciężkich warunkach, co powoduje skrócenie żywotności urządzenia oraz może wpłynąć na utratę regulacyjności zaworu. Więcej informacji na temat pułapek cieplnych na www.esbe.eu.
ekspert ESBE Hydronic Systems www.esbe.pl
www.instalator.pl
☎ 61 85 10 728 @ info.pl@esbe.eu
11
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
ABC instalacji c.w.u.
Pałeczki w rurociągu Jak radzić sobie z zagrożeniem jakim są bakterie Legionella w instalacji? Jako pierwsze należy rozważyć czynniki sprzyjające namnażaniu się tej bakterii, które wynikają z rodzaju materiałów stosowanych do budowy instalacji wodociągowych. Jak wynika z cytowanej literatury [4], bakterie te namnażają się intensywnie na materiałach, z których wykonuje się uszczelki, membrany i powłoki (lateksy, gumy chlorokauczukowe, masy bitumiczne, zmiękczony PVC, poliamidy, żywice poliestrowe), natomiast zagrożenia takiego nie stwarzają rury wykonane z tworzyw sztucznych (PVC, cPVC, PE,PP,PB), a przede wszystkim z miedzi, której ponadto przypisuje się własności biostatyczne [4]. We wszystkich przypadkach zwraca się uwagę, że istotny wpływ na rozwój bakterii ma tworzący się wewnątrz rur biofilm. Z tego względu najmniejsze zagrożenie stanowią instalacje stosunkowo nowe (do 5 lat). Wynika stąd też celowość czyszczenia instalacji starszych. Cytowane badania wykazały, że najwyższe zagrożenie stanowiły skorodowane instalacje ze stali ocynkowanej [4]. Z kolei należy omówić problematykę niszczenia drobnoustrojów zasiedlających zakażoną instalację wodociągową. Pałeczki Legionella są stosunkowo odporne na działanie powszechnie stosowanych środków dezynfekcyjnych, takich jak chlor, ozon, promieniowanie UV, a nawet dwutlenek chloru. Z tego względu uznaje się za wystarczające stężenie chloru w wodzie basenów kąpielowych na poziomie 0,3-0,5 mg/l, ale już w basenach z hy-
12
dromasażem, ze względu na podwyższona temperaturę (37°C) i wynikające stąd niebezpieczeństwo zakażeń inhalacyjnych, stężenie chloru powinno wynosić 0,71,0 mg/l, przy czym należy stosować oddzielnie: obieg, uzdatnianie i dezynfekcję [3]. Najbardziej efektywnym sposobem niszczenia pałeczek Legionella jest jednak podwyższenie temperatury wody do 7080°C przez okres nie krótszy niż 10 minut [1, 2]. Z powyższych informacji wynikają praktyczne wnioski odnośnie projektowania i eksploatacji instalacji, w których z uwagi na ich przeznaczenie istnieje wysokie prawdopodobieństwo rozwoju bakterii Legionella. I tak w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [6], w § 120 zapisano m.in.: ● „W budynkach, z wyjątkiem jednorodzinnych, zagrodowych i rekreacji indywidualnej, w instalacji ciepłej wody powinien być zapewniony stały obieg wody, także na odcinkach przewodów o objętości wewnątrz przewodu powyżej 3 dm3 prowadzących do punktów czerpalnych”. ● „Instalacja wodociągowa ciepłej wody powinna umożliwiać uzyskanie w punktach czerpalnych wody o temperaturze nie niższej niż 55°C i nie wyższej niż 60°C”. ● „Instalacja wodociągowa ciepłej wody powinna umożliwiać przeprowadzanie ciągłej lub okresowej dezynfekcji metodą chemiczną lub fizyczną (w tym okresowe stosowanie dezynfekcji cieplnej), bez
www.instalator.pl
nr 42016
www.instalator.pl
leżności od wyników badania bakteriologicznego. I tak, jeśli liczba kolonii w 100 ml wody jest niższa niż 100, ocenia się, że skażenia brak lub jest znikome, a system jest pod kontrolą i nie wymaga podjęcia specjalnych działań. Przy liczbie kolonii od 100 do 1000 skażenie ocenia się jako średnie i w związku z tym należy dokonać przeglądu technicznego sieci i podjąć działania zmierzające do redukcji liczby bakterii, ewentualnie przeprowadzić dezynfekcję. Liczba kolonii między 103 a 104 wskazuje na wysokie skażenie, w związku z czym woda nie nadaje się do pryszniców i należy przystąpić do działań interwencyjnych z czyszczeniem i dezynfekcją włącznie. Przy liczbie kolonii wyższej niż 104 skażenie ocenia się jako bardzo wysokie, w związku z czym należy dane urządzenie i instalacje wody ciepłej natychmiast wyłączyć z eksploatacji oraz przeprowadzić ich czyszczenie i dezynfekcję. Ponadto w załączniku podano, w jakich sytuacjach postępowanie dezynfekcyjne jest obligatoryjne: ● jeśli instalacja wodociągowa był wyłączona z eksploatacji dłużej niż 1 miesiąc, ● w przypadku wymiany instalacji lub jej części, ● jeśli z instalacji wodociągowej korzystały osoby, u których wystąpiło podejrzenie lub stwierdzono zachorowanie na legionelozę. Wdrożenie do praktyki tych wszystkich elementów składających się na przeciwdziałania rozwojowi bakterii Legionella powinno zapewnić bezpieczne korzystanie z instalacji dystrybuujących wodę o podwyższonej temperaturze. Cytowaną literaturę zamieszczono w internetowym wydaniu artykułu na www.instalator.pl. dr Sławomir Biłozor
13
ABC instalacji c.w.u.
obniżania trwałości instalacji i zastosowanych w niej wyrobów. Do przeprowadzenia dezynfekcji cieplnej niezbędne jest zapewnienie uzyskania w punktach czerpalnych temperatury wody nie niższej niż 70°C i nie wyższej niż 80°C”. W oparciu o powyższe można sformułować zalecenia eksploatacyjne konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom instalacji ciepłej wody użytkowej, basenów kąpielowych, urządzeń balneoklimatycznych i innych [3]: ● w instalacjach wody zimnej należy utrzymywać temperaturę poniżej 20°C, ● w instalacjach ciepłej wody oraz w wodzie wypływającej z podgrzewacza temperatura wody powinna wynosić 55-60°C, ● do budowy instalacji nie powinno się stosować materiałów sprzyjających namnażaniu się drobnoustrojów, ● unikać tworzenia tzw. ślepych odcinków instalacji i nie dopuszczać do powstawania zastoin, ● w eksploatowanych instalacjach zapobiegać procesom korozji, unikać tworzenia złogów i osadów, a same instalacje jak najczęściej oczyszczać, ● przeprowadzać okresowo dezynfekcje zbiorników i instalacji (termiczną lub podwyższonymi dawkami dezynfektantów chemicznych), ● konstrukcja perlatorów i główek natrysków powinna nie dopuszczać do tworzenia kropelek mikroaerozoli o średnicy kropel 2,0-5,0 µm. W uzupełnieniu powyższych zaleceń należy zwrócić uwagę czytelnika na załącznik nr 7 do cytowanego rozporządzenia Ministra Zdrowia [5], który szczegółowo określa minimalną częstotliwość pobierania próbek wody ciepłej na badanie obecności bakterii Legionella. Pozwala on ocenić wielkość skażenia oraz opisuje procedury postępowania w za-
ABC Magazynu Instalatora
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
Pomoc Molliera
Dorota Węgrzyn
ABC wentylacji
● Ile
występuje w Polsce stref klimatycznych dla okresu grzewczego? ● Co to jest entalpia? ● Do czego służy wykres Molliera?
W okresie grzewczym na terenie Polski obowiązuje pięć stref klimatycznych, do których przypisano obliczeniowe temperatury powietrza zewnętrznego (temperatura zimowa), i tak: I = -16°C, II = -18°C, III = -20°C, IV = -22°C, V = -24°C. Obliczeniowe temperatury powietrza zewnętrznego dla wentylacji należy przyjmować dla ustalonych grup 1, 2 lub 3. Podstawą tego podziału jest długość okresów, podczas których temperatura powietrza wewnętrznego może być niedotrzymana wskutek przekroczenia obliczeniowych temperatur powietrza zewnętrznego, bez szkody dla technologii procesów produkcyjnych lub poziomu komfortu. Przy wyborze grupy temperatur
14
należy również brać pod uwagę nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacyjne. Istnieje możliwość dobierania temperatur dla lata i zimy z różnych grup temperatur w zależności od potrzeb i przeznaczenia urządzenia wentylacyjnego. Temperatury obliczeniowe powietrza zewnętrznego, jakie przyjmujemy dla wentylacji: - grupa 1: zapewnienie utrzymania temperatury powietrza wewnętrznego, względnie powietrza nawiewanego, w każdych warunkach; a) dla zimy - średnią roczną temperaturę dla danej miejscowości lub obszaru, b) dla lata - średnią roczną temperaturę maksymalną dla danej miejscowości lub obszaru, - grupa 2: brak zapewnienia utrzymania temperatury powietrza wewnętrznego względnie nawiewanego podczas krótkiego czasu: a) dla zimy - tz = togrz. + 10°C togrz - obliczeniowa temperatura powietrza zewnętrznego dla ogrzewania wg PN, b) dla lata - średnią temperaturę najcieplejszego miesiąca o godz. 13, - grupa 3: brak zapewnienia jak dla grupy 2, lecz podczas dłuższego czasu, np. kilku lub kilkunastu dni: a) dla zimy - wg dostępnych map pogodowych od -9 do -3°C, b) dla lata - średnią temperaturę najcieplejszego miesiąca o godz. 13. Parametry obliczeniowe powietrza zewnętrznego dla lata do projektowania
www.instalator.pl
nr 42016
gazu, o określonym stanie fizycznym do innego stanu w warunkach stałego ciśnienia. Ilość ciepła qp, która musi być doprowadzona lub odprowadzona z jednego kilograma gazu (lub cieczy), by zmienić jego stan w warunkach stałego ciśnienia, jest równa różnicy entalpii i2 (stan końcowy) i i1 (stan początkowy), czyli: qp = i2 - i1 = di. Entalpia i dowolnego gazu o temperaturze t [°C] jest równa ilości ciepła qp, którą należy doprowadzić (przy stałym ciśnieniu) do 1 kG gazu o temperaturze 0 [°C], aby jego temperatura podniosła się do t [°C], czyli: i = qp = cp * t Dla powietrza, w granicach temperatur stosowanych w technice wentylacyjnej, przyjmuje się ciepło właściwe cp, przy stałym ciśnieniu: cp = 0,24 kcal/(kG * °C) [const]. Entalpia dla powietrza o temperaturze t wyraża się wzorem: ● dla powietrza suchego: ip = 0,24 * t [kcal/kG];
ekspert Krzysztof Nowak Uniwersal www.uniwersal.com.pl
www.instalator.pl
☎
32 203 87 20 wew. 102
@ krzysztof.nowak@ uniwersal.com.pl
15
ABC wentylacji
urządzeń klimatyzacyjnych dzieli się na trzy grupy: I, II, III. Podział podyktowany jest udziałem procentowym w ogólnej ilości godzin dla miesięcy: maj, czerwiec, lipiec, sierpień i wrzesień w okresie 10 lat, względnie 7, jeśli chodzi o niedotrzymanie parametrów powietrza wewnętrznego na skutek przekroczenia obliczeniowych parametrów powietrza zewnętrznego. Dla poszczególnych grup wygląda to następująco: - dla grupy I - 0,25% z ogólnej ilości godzin, - dla grupy II - 0,5% z ogólnej ilości godzin, - dla grupy III - 1,0% z ogólnej ilości godzin. Jeśli warunki, jakim powinny odpowiadać urządzenia klimatyzacyjne, są bardziej rygorystyczne, to można przyjąć inne liczby godzin lub procenty, podczas których mogą być niedotrzymane parametry powietrza wewnętrznego. Z kolei strefy klimatyczne dla okresu letniego pokazane są na dostępnych mapach klimatycznych. Dla warunków zimowych (dla wszystkich grup) należy przyjmować temperaturę obliczeniową powietrza zewnętrznego jak dla ogrzewania wg normy PN oraz φ = 100% z uwagi na to, że wilgotność względna w zimie jest zawsze duża, a w zakresie niskich temperatur zmianom wilgotności względnej odpowiadają minimalne zmiany zawartości wilgoci x oraz entalpii powietrza i. Entalpia służy do obliczenia ilości ciepła qp potrzebnego do przeprowadzenia
ABC Magazynu Instalatora
ABC wentylacji
ABC Magazynu Instalatora
●
nr 42016
dla powietrza wilgotnego: i = 0,24 * t + 0,46 * t * x + 597 * x [kcal/kG powietrza suchego], przy czym: - 0,24 * t - entalpia powietrza suchego o temperaturze t [°C], - 0,46 * t * x - ilość ciepła potrzebna do podgrzania x [kG] pary wodnej od temperatury 0 [°C] do temperatury t [°C], jest to ciepło jawne x [kG] pary wodnej, - 597 * x - ciepło potrzebne do odparowania x [kG] wody przy 0 [°C] i ciśnieniu b = 760 mmHg jest to ciepło utajone x [kG] pary wodnej. Wykres i-x dla powietrza wilgotnego przy ciśnieniu 760 mm Hg. x = 0,622 * φ * pon/(b - φ * pon) i = 0,24 * t +0,46 * t * x + 597 * x Powyższe równania stanowią podstawę wszystkich obliczeń związanych z powietrzem wilgotnym i jego przemianami. W równaniach tych występuje sześć wielkości: b, pon, t, φ, x, i. Jeśli w każdym odrębnym przypadku ciśnienie barometryczne b przyjmuje się jako wielkość
16
stałą, a ciśnienie cząstkowe pary wodnej pon w powietrzu nasyconym jest jednoznacznie określone przez temperaturę t, to pozostają cztery wielkości zmienne: t, φ, x, i, które są zasadniczymi parametrami powietrza wilgotnego. W celu uproszczenia obliczeń analitycznych dotyczących przemian powietrza wilgotnego, Mollier opracował wykres i-x. Pozwala on odczytać - dla danego stanu powietrza określonego dwoma dowolnymi parametrami - pozostałe parametry bez potrzeby przeliczeń. Dzięki wykresowi i-x można w sposób obrazowy przedstawić każdą przemianę powietrza związaną ze zmianą jego stanu. W artykule wykorzystano też inne jednostki niż obowiązujące w SI. A to dlatego, że wykres i-x jest nadal (nikt tego nie „przerobił”) w jednostkach, które zastosowałam. Uważam, że dociekliwi projektanci zawsze znajdą źródło tych wielkości. Dorota Węgrzyn Fot. z arch. firmy Uniwersal.
www.instalator.pl
nr 42016
ABC Magazynu Instalatora
Miedź w kolektorach
www.instalator.pl
lektor, urządzenia sterująco-kontrolne, biwalentny zasobnik solarny), stosuje się miedź i stal nierdzewną, gdyż tylko instalacje z tych materiałów zapewniają pracę systemów w bardzo wysokich temperaturach. W celu efektywniejszego wykorzystania ciepła z kolektorów słonecznych i pomp ciepła źródła tej energii powinny współpracować z niskotemperaturowymi systemami grzewczymi, którymi są ogrzewania płaszczyznowe. W ostatnich latach powstała cienkościenna rura miedziana z trwale zespoloną osłoną z tworzywa sztucznego PE-RT. Rura ta zachowuje własności tradycyjnej rury miedzianej stosowanej w tego typu ogrzewaniu - ma doskonałą przewodność i wydajność cieplną, ale ze względu na mniejszą grubość ścianki jest o ok. 40% tańsza od tradycyjnej rury miedzianej stosowanej dotychczas w tego typu ogrzewaniach. Wydajność rury cienkościennej jest o ok. 30% wyższa od alternatywnych rur z tworzywa sztucznego, np. Alupex. Ogrzewanie podłogowe z wykorzystaniem cienkościennych rur miedzianych wykonuje się szybciej, łatwiej i taniej, gdyż rozstawy rur są większe niż przy zastosowaniu rur Alupex. Dodatkowe korzyści to: łatwe gięcie łuków, małe promienie gięcia oraz brak naprężeń (po wykonaniu łuku rura nie próbuje wrócić do poprzedniego kształtu). Niezaprzeczalnymi zaletami cienkościennych rur miedzianych są: brak oznak starzenia, gazoprzepuszczalność równa zero, bardzo dobra plastyczność, bark naprężeń po wykonaniu gięcia, uniwersalne zastosowania, odporność na niskie i wysokie temperatury. Kazimierz Zakrzewski
17
ABC instalacji rurowych
Najbardziej popularnymi urządzeniami OZE w gospodarstwach domowych w Polsce są systemy solarne i pompy ciepła. Podstawowym materiałem stosowanym do produkcji systemów solarnych jest miedź. Jest to wyjątkowy metal ze względu na doskonałe przewodnictwo cieplne i odporność na wysokie temperatury. Cecha ta powoduje, że miedź jest idealnym materiałem dla nowoczesnych i tradycyjnych metod łączenia rur i taśm miedzianych stosowanych w produkcji kolektorów słonecznych. Miedź doskonale nadaje się do skomplikowanych technicznie procesów ultrasonograficznego i laserowego spawania oraz termicznego procesu łączenia, jakimi są lutowanie i spawanie. Różne specjalne powłoki nanoszone na taśmy miedziane kolektorów słonecznych zapewniają radiatorom słonecznym wysoką sprawność absorpcji, trwałość oraz łatwość w zamianie promieni słonecznych w ciepło. Miedź ma dodatkową zaletę - podlega w 100% recyklingowi. Zapewnienie długowieczności i trwałości ogrzewania słonecznego, które jest korzystne dla człowieka i środowiska, jest możliwe przy zastosowaniu komponentów wykonanych z miedzi. Miedź jest podstawowym składnikiem solarnych systemów grzewczych, jest używana do produkcji kolektorów płaskich i rurowych, taśm absorbera słonecznego z powłoką termiczną, wiązek rur dla instalacji słonecznych. Elementy kolektorów płaskich i rurowych oraz taśmy absorbera słonecznego z powłoką termiczną z miedzi są ogólnie dostępnymi komponentami, które stosuje większość producentów systemów solarnych na świecie. Do wykonywania przewodów rurowych, które łączą poszczególne elementy instalacji (ko-
ABC Magazynu Instalatora
nr 42016
Kominek z podłogówką
Andrzej Durda
ABC ogrzewania
● Czy
kominek może współpracować z ogrzewaniem podłogowym? ● Na co szczególnie zwrócić uwagę przy takiej instalacji? Co jakiś czas spotykam się z zapytaniem, jak podłączyć kominek z płaszczem wodnym do układu grzewczego składającego się z ogrzewania grzejnikowego i podłogowego. Ilustracja pokazuje najczęściej realizowane rozwiązanie tego problemu, lecz niestety wadliwe. Osobiście nie jestem zwolennikiem podłączania kominka jako źródła ciepła do instalacji centralnego ogrzewania. Kominek znakomicie spełnia swoją rolę jako podgrzewacz powietrza w pomieszczeniu, zaś jego sprzęgnięcie z systemem ogrzewania, gdzie nośnikiem ciepła jest woda, jest dosyć skomplikowane i drogie. Problemem jest też fakt, że instalacje c.o. to z zasady układy zamknięte, zaś kominki z płaszczem wodnym mogą pracować tylko w układach otwartych. Problemem tego rozwiązania jest zagospodarowanie nadwyżek ciepła wytwa-
18
rzanego przez kominek wtedy, gdy zapotrzebowanie na ciepło jest bardzo małe. Dochodzi wtedy do zagotowania wody w układzie płaszcza wodnego kominka i wyrzucenie jej nadmiaru do kanalizacji. Jeśli chcemy mieć dwa równoległe źródła ciepła, to należy podłączyć je do tzw. bufora cieplnego, a instalację grzewczą zasilać z tego bufora. Wielkość tego bufora przy 20 kW źródła ciepła musi wynosić około 8001000 l. Do tego należy dodać dosyć drogą inteligentną automatykę i dodatkowe układy pompowe. Oczywiście potrzebne jest do tego pomieszczenie o odpowiednio dużej powierzchni. Układy takie, z uwagi na wysoki koszt i znaczny stopień skomplikowania, są wykonywane bardzo rzadko. Z zasady firmy instalacyjne proponują inwestorowi rozwiązania znacznie uproszczone, podobne do tego na ilustracji. Można spotkać na rynku różne rozwiązania automatyki, która potrafi, podobno, doskonale kontrolować proces spalania, ale powiem szczerze, że w to nie wierzę. Procesu spalania drewna w kominku nie można kontrolować w taki sam sposób jak spalania gazu czy oleju. Jeśli występuje nadwyżka ciepła, czyli woda grzewcza osiąga zbyt wysoką temperaturę, to jedynym rozwiązaniem jest przyhamowanie procesu spalania poprzez zmniejszenie dopływu powietrza, a to może spowodować poważne komplikacje. Pozwolę sobie zacytować tutaj fragment artykułu Pana Piotra Leśko z czasopisma „Świat kominków”, nr 1/2006: „Kominki wyposażone w płaszcz wodny pracują dobrze tylko wtedy, gdy są używane bez przerwy i pracują w granicach mocy nomi-
www.instalator.pl
Gwarantowana, comiesięczna dostawa „Magazynu Instalatora”: tylko 11 PLN/miesiąc Kliknij po szczegółowe informacje...