Telecommagazine 02/2019

34E JAARGANG // NAJAAR- 2019

TELECOMMAGAZINE onafhankelijk vakblad over telecommunicatie en netwerken

Innovatief Tangenborgh neemt het voortouw

Private LTE/4G in de zorg met Avics

Uitgebreid 5G Dossier Nabeschouwing IFA Berlijn www.telecommagazine.nl

ww Kijk w.j voo oin r m -go ee .nl r in of f be orm l 0 ati 88 e o -50 p 06 11 1.

ARE YOU READY TO GO!?

VOLLEDIGE CONTROLE

Met GO! powered by Dean One ben jij klanteigenaar en verkoop je onder je eigen merk. Bepaal je tarieven en marge in de GO!-portal en stuur direct facturen naar je klant.

UNIEK PORTFOLIO

Met cloud telefonie, mobiel en internetdiensten die speciaal ontwikkeld zijn voor bedrijven met 1 tot 50 werkplekken, kan je alles aanbieden wat jouw klant nodig heeft.

HARDWARE FINANCIAL SERVICE

Hardware verkopen zonder investering vooraf. Betaal een vast bedrag per maand en na twee jaar ben jij eigenaar van het toestel.

EIGEN KLANTOMGEVING

Als Broadsoft-gecertificeerde partner krijg je rechtstreeks toegang tot Broadworks om zelf je klantomgeving in te richten.

Wel klanteigenaar zijn zonder de complexiteit die daar vaak bij komt kijken? Dat kan met het Wholesale aanbod van GO! powered by Dean One. Eenvoud, gemak en controle voor de partner staan centraal. Geen commitment of aparte partnerafspraken. Jij bepaalt de tarieven en marge, en factureert zelf. Speciaal voor partners die over voldoende kennis beschikken om zelf de installatie, oplevering en nazorg te realiseren en nieuwe diensten willen aanbieden onder hun eigen merk.

Kijk voor meer informatie op www.join-go.nl of bel 088-5006111.

powered by dean one

dean one the business provider for mobile, internet and voice

VOORWOORD

Colofon Telecommagazine is een uitgave van www.magentacommunicatie.nl

De importantie van redundantie Kerkenbos 1015L, 6546 BB Nijmegen Telefoon +31 (0)24 34 54 150 http://www.telecommagazine.nl/ HOOFDREDACTEUR Joost Heessels REDACTIE & MEDEWERKERS Eldert van Dijken, Martijn Kregting, Daniëlle Vogels, Antal Giesbers, Lisette Biesenbeek, Marcel Ederveen, Gijs Ettes, Emiel te Walvaart, Evert Jan Westera SALES & MARKETING Simone Brands, (024) 3454150, simone@magentacommunicatie.nl VORMGEVING Wendy van Cuijk Wendy@magentacommunicatie.nl

Eerder dit jaar trof een grote storing het KPN-netwerk. Met name het 4G-deel was uit de lucht, maar de meeste aandacht ging, terecht, uit naar de onbereikbaarheid van het 112-noodnummer. Het belang van bellen mag dan afnemen in onze communicatie, op zulke momenten blijkt dan wel weer hoe cruciaal de telefoon en de beschikbaarheid van goede verbindingen nog altijd zijn.

We hebben in Nederland weleens de neiging om te denken dat we onze zaakjes wel erg goed voor elkaar hebben. Hoogmoed komt ten val, blijkt dan maar weer eens. Het onbereikbaar worden van een crisislijn op het moment dat een algemene telefoondienst uitvalt, lijkt me een zwakheid van de eerste orde. De dienstdoende minister is er vervolgens als de kippen bij om operator KPN ter verantwoording te roepen. Het is duidelijk dat de overheid deze cruciale functie te makkelijk aan een commercieel bedrijf heeft overgelaten, zonder zich er zelf in te verdiepen of te zorgen voor borging. Immers, zeven jaar geleden lag 112 ook al even plat. Er werd vervolgens gesproken over samen-

DRUK Vellendrukkerij BDU Barneveld.

werking tussen de operators, maar iedereen was dat incident alweer snel

ABONNEMENTEN & ADRESWIJZIGINGEN abonnement@magentacommunicatie.nl Een abonnement wordt automatisch verlengd, mits 2 maanden voor de vervaldatum via mail of post opgezegd.

onze industrie zich via social media op deze calamiteit storten en allemaal weten hoe

ADMINISTRATIE Silvia Wijers administratie@magentacommunicatie.nl

Zeker op plekken van bedrijfskritische communicatie, en die zijn er meer

ALGEMENE INFORMATIE info@magentacommunicatie.nl Onze algemene leverings- en betalingsvoorwaarden zijn gedeponeerd bij de KvK in Arnhem onder nummer 09109239.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar gemaakt door middel van druk, internet, fotokopie, microfilm of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever kan niet aansprakelijk worden gesteld voor persoonlijke of materiële schade veroorzaakt door onjuistheden in deze uitgave.

vergeten. Gaan we het nu goed regelen? Het is leuk om te zien hoe de specialisten uit het anders en vooral beter kan en moet. Ik kan daar enorm van genieten, want het geeft de passie aan van deze mensen. Commercieel zijn ze ook, want enkelen wierpen direct de vraag op of organisaties hun communicatie wel op orde hebben qua redundancy. dan je denkt. Inderdaad een vraag waar meer over nagedacht moet worden en die zeker commerciële kansen biedt. Zo maken we toch weer van de nood een deugd.

Joost Heessels

ISSN 0920-413X © Copyright 2019

TELECOMMAGAZINE

3

Connectivity

Mission Critical

Cyber Security

Aanbestedingen

Wat biedt BTG: • Events, bijeenkomsten, strategische tafels en netwerken • Leden & Partners • Samenwerking & belangenbehartiging • Kennisinstituut & Sourcing • Added value & producten en diensten, uitrol via TGG

Kennisinstituut

Indoordekking

Internet of Things

Innovatie

BTG verbindt organisaties in hun gezamenlijke belangen op het gebied van ICT en Telecommunicatie. Binnen BTG bundelen overheidsorganisaties, commerciële bedrijven, kennisorganisaties, leveranciers van telecomdiensten en providers hun wensen, kennis en expertise.

BTG is bruggenbouwer in het digitale domein. Hiervoor organiseren we een structurele lobby tussen overheid, leveranciers en leden. Ook bieden we onze leden een netwerk voor ontmoeting en kennisdeling. BTG signaleert trends en vertaalt deze in strategie, duiding en activiteiten.

Daarnaast realiseren we ledenvoordeel door de bundeling van vraag en de daarop gebaseerde dienstverlening binnen de BTG-serviceorganisatie TGG.

Heidestein 7 – 3971 ND Driebergen – officemanager@btg.org – Telefoon: 0348 495045 – www.btg.org

INHOUD

3

Voorwoord

15

En de mobiel

6

Nieuws

18

Mag ik mijn eigen netwerk

8

Coverstory Avics

22

Huawei Campus

10

Microsoft Event

24

IFA

12

5G en de mobiel

30

Colum Evert Jan Westera

Zelfrijdende auto

7

10

16

24

TELECOMMAGAZINE

5

NIEUWS

Paul Velders zwaait vanaf nu de scepter bij Axoft IT & Telecom Na tien jaar draagt Jan Pieter de Ruiter het stokje over aan Velders. Axoft werd in 1994 als IT-bedrijf opgericht door toenmalige eigenaar Xander Heijman. Vanaf de oprichting is Axoft IT stapsgewijs software, hardware, consulting en (cloud-)werkplekken gaan leveren. In 2010 zette het bedrijf een volgende belangrijke stap met de oprichting van Axoft Telecom, met Jan Pieter de Ruiter als algemeen directeur. Axoft Telecom levert vaste en mobiele (cloud-)telefonie, internet

Aantal smartphones in West-Europa daalt met 5,3 procent Het wereldwijde volume van smartphones zal in 2019 met 2,5 procent zakken in vergelijking met een jaar eerder, aldus onderzoek van Gartner. Uit een nieuw rapport blijkt dat het aantal verscheepte smartphones dit jaar uitkomt op 1,518 miljard, tegen 1,556 miljard in 2018. Japan (-6,5 procent), West-Europa (-5,3 procent) en Noord-Amerika (-4,4 procent) zorgen voor de grootste daling.

Gartner verwacht dat de wereldwijde smartphone-verkoop in 2020 wel weer zal groeien (naar 1,56 miljard), gedreven door een bredere beschikbaarheid van 5G-modellen en de promotie van 5G-servicepakketten door telecomoperators wereldwijd. De verwachting is dat de eerste 5G iPhone in 2020 wordt

gelanceerd, wat iPhone-gebruikers zou moeten aanmoedigen om te upgraden. Gartner voorziet dat de verkoop van 5G-smartphones in 2019 op 15 miljoen zal uitkomen, minder dan 1 procent van de totale smartphone-verkoop voor dit jaar. Het marktonderzoeksbureau stelt dat de wereldwijde vraag naar smartphones in de eerste helft van 2019 werd verzwakt door langere cycli van apparaatvervanging en een verbod op toegang tot Amerikaanse technologieleveranciers door Huawei. Gartner verwacht dat de vraag in de tweede helft verder zal dalen, aangezien de vervanging van modellen met een laag, gemiddeld en hoog niveau blijft vertragen.

Cisco koopt Cloudcherry voor contactcenter-portfolio Cloudcherry is een Amerikaanse softwarebedrijf uit Salt Lake City (Utah) en levert technologie om de klantprocessen bij contactcenters te verbeteren. Het gaat om analysesoftware, api’s en een tool om het sentiment onder klanten te peilen.

Cloudcherry past kunstmatige intelligentie en machine learning toe. De oplossingen zijn zowel in de cloud als lokaal te gebruiken. Volgens het bedrijf kunnen contactcenterbedrijven met de

6

TELECOMMAGAZINE

software de zogeheten klantcontactreis beter (lees persoonlijker) in kaart brengen. Het team van Cloudcherry wordt opgenomen in Cisco’s contact center solutions-divisie. De overname wordt naar verwachting in de komende maanden afgerond. Recent kondigde Cisco ook al de acquisities aan van Voicea (samenwerkingssoftware) en Acacia (dataverwerkingssoftware).

en volledige beveiligde bedrijfsnetwerken aan klanten met één of meerdere vestigingen. Later is hier security en KPN EEN bijgekomen.

Eind 2017 zijn de twee aparte vestigingen verhuisd naar één groot pand aan de Rivium Boulevard in Capelle aan den IJssel. Begin 2019 werd de bedrijfsnaam veranderd naar Axoft IT & Telecom B.V. Hiermee gaat het bedrijf een nieuwe fase in, geleid door de kersverse algemeen directeur.

NFON AG groeit naar 408.000 aansluitingen NFON AG, een pan-Europese aanbieder van telefoniesystemen uit de cloud, zet zijn groeikoers door. In de eerste zes maanden van dit jaar groeide het aantal aansluitingen met 42 procent naar meer dan 408.000. In dezelfde periode stegen de terugkerende inkomsten met 36 procent en de totale omzet met 28 procent.

Het bedrijf breidde ook internationaal verder uit en opende vestigingen in Italië en Frankrijk.

NFON ziet ook uitdagingen voor de tweede helft van het jaar. Het bedrijf voelt ook de macro-economische neergang, en verwacht vertraging in de grote klantprojecten. Toch verwacht NFON over heel 2019 een omzetstijging van 40 tot 45 procent, mits het macro-economische klimaat niet verder verslechtert. Hans Szymanski, CEO en CFO van NFON AG: “We zullen onze marktpositie blijven uitbreiden door onze productportfolio verder uit te bouwen, regionaal uit te breiden en gerichte bedrijven over te nemen.

Ons doel is duidelijk: we willen de nummer één voor cloud-telefonie in Europa worden.”

Hans Szymanski, CEO en CFO van NFON AG.

COVERSTORY

V.l.n.r. Saskia Timmermans en Danny Kok van Tangenborgh en Marian Kors van Avics

Private LTE/4G in de zorg met Avics

Innovatief Tangenborgh neemt het voortouw Ouderenzorginstelling Tangenborgh uit Zuidoost-Drenthe loopt voorop als het gaat om de implementatie van nieuwe technologie. Zo krijgt de organisatie via CapX’s zorgpartner Avics dit najaar de beschikking over private LTE op basis van 4G.

TELECOMMAGAZINE

7

COVERSTORY

was in staat om daarmee te communiceren.

“Het feit dat we een flexibel systeem wilden, zat ons ook wel eens in de weg”, vertelt Kok. “Maar we hebben veel geleerd en uiteindelijk vier jaar geleden voor Avics gekozen. Dankzij het partnership met Avics, ook wel Connect&Care genoemd, beschikt Tangenborgh over een compleet dienstenpakket met als basis een online alarmserver, het Connect&Care-platform.

Aan deze server is de slimme optische sensor gekoppeld, het systeem dat bewegingen signaleert en registreert. Eén sensor aan het plafond detecteert de hele ruimte. En vervangt daarmee alle losse (bewegings)melders van de ‘traditionele’ sensorsystemen. Bovendien biedt de slimme optische sensor maatwerk: elke bewoner heeft een eigen profiel, gebaseerd op zijn behoeften en mogelijkheden.

Beperkingen private gsm

Saskia Timmermans en Danny Kok van Tangenborgh

Reden genoeg voor een bezoek. We treffen Saskia Timmermans en Danny Kok van Tangenborgh in het aan de zorginstelling gekoppelde Dementiehuis van de Toekomst, dat volhangt met technologische snufjes. Op de tafel liggen enkele smartwatches. Op het grasveldje buiten draait een slimme grasmaaier zijn rondjes.

afgelopen jaren. Hij is verantwoordelijk voor ICT, inkoop en technische dienst. Kok: “Innoveren is een zoektocht met elkaar, waarbij je af en toe een stapje terug moet doen. Hoe beter de techniek voor elkaar is, hoe leuker het voor de medewerker wordt. Zeker als ze zien dat het echt wat oplevert.”

Aansluiting essentieel

Enkele jaren geleden wilde Tangenborgh de ICT binnen de instelling verbeteren, ook omdat de zorg een vernieuwingsslag aan het maken was. “We wilden een integraal systeem voor ICT, techniek én gebouwbeheer. We schreven vervolgens een tender uit. De ambitie was hoog, omdat we een open systeem wilden. Maar negentig procent van de aanbieders werkte niet met een open standaard, dus bleven er maar een paar partijen over”, aldus Kok. Na het doen van enkele concessies kwam een geschikte aanbieder uit de bus. Alles rondom zorgsystemen, verpleeg(oproep)systemen en alarmeringssystemen ging draaien op een grote routeringsserver, elk standaard-device

“Innoveren is leuk, maar het moet wel aansluiten bij je organisatie”, vertelt Saskia Timmermans, beleidsmedewerker bij Tangenborgh. “In het begin van onze vernieuwingsslag merkten we dat er weinig aansluiting was bij de zorgmedewerkers. Vervolgens hebben we hun én bewoners gevraagd wat ze misten. Van daaruit hebben we persona’s gemaakt en die gebruikt om een opzet te maken voor de manier waarop we onze technologie wilden inrichten. Bij al onze innovaties gaat het erom dat onze klanten en/of zorgprofessionals het nodig hebben. Ook Danny Kok is als manager facilitaire zaken intensief betrokken geweest bij de innovaties van de

8

TELECOMMAGAZINE

Open systeem

De ambitie was indertijd om van (IP)DECT over te stappen naar de combinatie van private gsm op basis van 2G-techniek, gecombineerd met het publieke gsm-netwerk op basis van 3G/4G buiten. Zodat ook de alarmsystemen van mensen die nog thuis woonden konden worden gekoppeld. Kok: “We hebben voor de roaming er met verschillende MVNO’s naar gekeken.

Maar het bleef op 2G hangen en met alleen spraak stond dat de integratie in de weg. Door het te koppelen aan het uitgebreide wifi-netwerk kon dit aangevuld worden voor uitgebreidere data, zoals beelden of een elektronisch patiëntendossier (hierna: epd). Elke zorgmedewerker beschikte hierbij over zijn eigen smartphone.

Daarvoor hadden ze vaak drie of vier toestellen in hun bakje, omdat ze ook de dienst van een collega waar moesten nemen. Nu loggen ze in op onze teams-applicatie en krijgen alle informatie die ze nodig hebben. Voor het epd werken ze, ook in verband met privacy, nog wel met een apart device.” Makkelijk was de integratie niet altijd, ook omdat de smart-phones op Android draaien. Die zijn in principe niet hiervoor gemaakt. Ze hebben bijvoorbeeld de neiging om op de slaapstand te springen, terwijl het voor ons belangrijk is dat hij ook in de slaapstand geactiveerd moet kunnen worden.

Private LTE

Tangenborgh en Avics zagen de ontwikkelingen verder gaan naar 4G en 5G. Kok: “Met dergelijke bandbreedtes kan alles met elkaar kletsen en dat opent natuurlijk veel nieuwe mogelijk-

COVERSTORY

heden. De vraag is dan wel hoe je dat met je netwerk regelt.” En dat leidt tot de volgende grote stap. In oktober zet Avics bij Tangenborgh het private LTE (Long Term Evolution-)netwerk van distributeur CapX op basis van 4G aan.

Hiermee loopt de zorgorganisatie voorop met de nieuwste technologie en de meeste functionaliteit. En de organisatie kiest gelijktijdig voor zeer hoge bedrijfszekerheid door toepassing van proven gsm-technologie met eigen bandbreedte, redundantie en een hoge beveiligingsgraad. In met name de primaire proceskant van de zorg is hoge beschikbaarheid van levensbelang. Ook de technologie op de kamers van de bewoners en de zorgalarmering zijn aangesloten op dit meest betrouwbare netwerk. Daarnaast sluit het veel beter aan bij het gebruik van smartphones. De smartphone is voorzien van een zorg-app voor alle cruciale processen, zodat de zorgmedewerker alles met één device kan regelen. Een dure handset is overbodig. Private LTE biedt immers gegarandeerde dekking en connectiviteit. Het is daarnaast een robuust netwerk, het faciliteert een grote diversiteit aan zorgapplicaties, het ondersteunt standaardapparatuur waarbij de netwerkarchitectuur flexibel en makkelijk is uit te breiden. Facilitair manager Kok fleurt zichtbaar op als hij vertelt over de Resultaten monitoren wij regelmatig aan de hand van de gestelde doelen. We hoeven niet te investeren in een eigen cloud-oplossing, we behalen een veel beter rendement. En het risico op incidenten door ondeskundig gebruik en gebrek aan kennis wordt geminimaliseerd.”

Zorg op afstand

En het eind van alle innovaties is nog lang niet in zicht. En 4G/LTE kan daar zeker een versneller voor zijn, stelt Kok tot slot: “Zeker ook omdat we willen dat mensen langer thuis kunnen blijven. Dan moet je zorg op afstand kunnen verlenen en smart-technologie ter plaatste kunnen koppelen. Denk aan een val-alarm en slimme sloten. Maar dan moeten die verschillende apparaten wel eerst volgens een standaard met elkaar kunnen praten. We kijken ook naar de mogelijkheden van kunstmatige intelligentie om forecasting te kunnen doen.

Allemaal bedoeld om zorg te kunnen bieden waar en wanneer dat nodig is. De komst van het LTE-netwerk is daar ook weer een mooie stap in.”

verbeteringen en de nieuwe mogelijkheden die dat allemaal met zich mee brengt. Kok: “Naast spraak kunnen we dan ook live beeld en data over het netwerk laten lopen.”

Mensenwerk

Het implementeren van nieuwe technologie binnen de zorg is niet alleen een kwestie van techniek. Daarom beschikt Avics naast specialisten op het gebied van technologie ook over ervaren medewerkers die hun sporen hebben verdiend in de zorg. Zoals Marian Kors, teamcoach zorg bij Avics. Zij is één van de vier zorgcoaches bij Avics die zich bezighouden met training, scholing, implementatie en ondersteuning. Kors: “Het is voor techneuten vaak lastig communiceren met zorgmedewerkers. Ik heb zelf ruim twintig jaar ervaring in de zorg. Het gaat er uiteindelijk om dat een systeem goed werkt voor de bewoners en voor meer werkplezier zorgt bij de medewerkers.”

Timmermans: “Zonder hen zouden wij het niet kunnen. Hun zorgteam kijkt voortdurend mee op de achtergrond. Technologie is een middel, in de praktijk gaat het om het gedrag van onze medewerkers. Het zorgteam coacht, traint en stuurt ons bij waar nodig, zodat we de gestelde doelen kunnen realiseren. Alles is maatwerk.

Zorggroep Tangenborgh

Tangenborgh is gespecialiseerd in het aanbieden van diensten op het gebied van gezondheid, wonen en welzijn aan ouderen. Tangenborgh levert vanuit 16 locaties zorg en dienstverlening aan ongeveer 1.650 ouderen in de gemeenten Borger-Odoorn, Emmen en Coevorden.

Over Avics

Avics is system integrator, gespecialiseerd in de gezondheidszorg. Met name in de intensieve verpleegzorg, met full service cloud-concepten. Deze worden geleverd als dienst, op basis van maandelijkse kosten waarbij, afhankelijk van de zorgzwaarte van de bewoner, technologie op- en afgeschaald kan worden. In het prijsmodel zitten alle aspecten verwerkt, technologie en voortdurende training, coaching en begeleiding.

Het zorghorloge

Tangenborgh heeft het afgelopen jaar geëxperimenteerd met een zelfontwikkeld en geïmplementeerd zorghorloge. De standaard smartwatch is hierbij voorzien van een hybride applicatie (ccPendantXL, de standaard Avices ccPendant-applicatie uitgebreid met een BLE-module).

Communicatie met de server verloopt via 3G (buiten) of wifi (binnen). Voor locatiebepaling stuurt de smartwatch elke drie seconden zijn actuele GPS-positie naar de server (buiten) en vijf keer per seconde een BLE-advertisement naar de gateways (binnen). Een vermissing leidt tot veel onrust en werk voor het personeel. Door op een knop van hun smartwatch te drukken, kan de cliënt verbinding maken met de verzorgende. Andersom weten de verzorgenden, als dat nodig is, altijd waar hun cliënt zich bevindt. Ook medewerkers kunnen zo meldingen doen op het moment dat ze hulp nodig hebben. Probleem was dat de zelf ontwikkelde software zoveel stroom gebruikte, dat de batterij van de horloges om de 2 uur opgeladen moest worden.

Dan kan het hele wifi-netwerk hiervoor er uit, de picocellen voor de private gsm kunnen vervangen en dan is het een kwestie van aanzetten. De smartphones hoeven dan minder vaak op te laden, omdat ze niet voortdurend naar het wifi-netwerk moeten zoeken. De accu gaat dan tot tien keer langer mee. Verder kun je nu geofence gebruiken, om te detecteren als bewoners weglopen en onvindbaar zijn. Dat is ook al getest door het ministerie van VWS.

TELECOMMAGAZINE

9

REPORTAGE

Microsoft Inspire 2019

Goednieuws-show met empathische visie

Voor de jaarlijkse Microsoft-partnerconferentie Inspire zijn 450 partners vanuit Nederland de oceaan overgestoken om te horen wat de plannen voor de komende periode zijn. Voorafgaand aan het evenement kondigde Microsoft veranderingen aan voor de partnerovereenkomsten.

Dit zorgde al voor een flinke discussie voordat het evenement van start ging. Tijdens het event blijkt dat het begrip vertrouwen een belangrijke rol krijgt.

De twee belangrijkste veranderingen gaan over de interne partnerlicenties en over een partner of record-regeling. De interne licenties zijn van belang om in een vroeg stadium kennis te maken met nieuwe functies en toepassingen.

Op het nieuws dat deze licenties zouden komen te vervallen kwam online een storm van protest.

Het event opende dan ook met een knieval van Gavriella Schuster, de eindverantwoordelijke voor de partner community: zij verzekerde dat deze rechten dit jaar niet zullen worden aangepast. Hieruit blijkt dat een grote organisatie als Microsoft luistert naar haar partners en klanten. De tweede grote aanpassing is dat eindgebruikers meerdere partners of record kunnen hebben (de partner die gekoppeld is aan de eindgebruiker). Bijvoorbeeld één voor Microsoft 365-licenties en één voor Azurelicenties. Dit kan invloed hebben op de manier waarop partners samenwerken met hun klanten.

Het zal de partners dwingen scherper te zijn omdat het de eindgebruikers meer keuze en flexibiliteit geeft.

Donderwolk

Microsofts aangekondigde veranderingen en

10

TELECOMMAGAZINE

REPORTAGE

de knieval van Schuster gaan natuurlijk over het vertrouwen tussen de partners en de vendor.

Maar het begrip wordt tijdens het even verder uitgediept. Want vertrouwen gaat ook over de steeds centralere plek die technologie inneemt.

Vrijwel alle apparaten worden voorzien van software en een auto is een rijdende computer met tientallen sensoren en verbonden met de cloud. Als donderwolk hangt daar de bedreiging van cybercriminaliteit boven. Het vertrouwen in ICT en de leveranciers die ICT-oplossingen bouwen en behouden is belangrijk. Als je je gegevens achterlaat in een zorgregister, als je gebruik maakt van digitale telefonie of als je auto je rijgedrag bijhoudt, dan wil je er zeker van zijn dat deze data veilig wordt opgeslagen en niet voor onbevoegden inzichtelijk is. Op het moment dat AI (kunstmatige intelligentie) hieraan wordt toegevoegd en de software zelf keuzes gaat maken gebaseerd op algoritmes, is dat vertrouwen nĂłg belangrijker. Voor Microsoft (en voor alle andere ICT-bedrijven) is er dus veel aangelegen om het vertrouwen in ICT te herstellen. Brad Smith, de President van Microsoft stond dan ook lang stil bij dit onderwerp. Hij sprak onder meer over de initiatieven die Microsoft samen met andere ICT-bedrijven heeft genomen en de garanties die het op dit moment biedt.

Microsoft een aantal praktijkvoorbeelden die met AI te maken hebben. Zo was AI in combinatie met de nieuwe Hololens 2.0 te zien. In deze mixed reality-toepassing is het mogelijk een hologram niet alleen te laten praten, maar ook om de teksten realtime te vertalen. Het voorbeeld dat werd gegeven was een hologram van een presentator, die de presentatie van de echte persoon direct in het Japans gaf. Zelfs de stemkleur werd qua klank benaderd.

Data-opslag zonder limiet

Om de almaar groeiende hoeveelheid data een plaats te kunnen geven introduceert Microsoft de SQL Hyperscale. Een op Azure gebaseerde database in de cloud zonder fysieke limieten aan de hoeveelheid data die kan worden verwerkt.

Iets dichter bij huis is de introductie van de Windows Virtual Desktop: een uitgebreide cloud service voor het virtualiseren van bureaubladen en apps, dat eveneens is gebaseerd op Azure.

Daarnaast kondigde Microsoft ook een losse telefoniedienst aan, die volgens planning aan het eind van het jaar zal worden geĂŻntroduceerd in

Nederland.

Goed-nieuwsshow & empathie

Tijdens het driedaagse event is de tegenstelling in de boodschappen die Microsoft uitdraagt groot. Zo is de maandag de goed-nieuwsshow met mooie resultaten en de bekende multi digit groeikansen. Terwijl de laatste dag gaat bol staat van empathie en de aandacht voor de impact van ICT op onze samenleving. Hierbij durft Microsoft ook zelf kritisch in de spiegel te kijken. Een tip: kijk de keynote speeches van Satya Nadella en Brad Smith zeker nog eens terug. Na drie dagen Inspire kan gezegd worden dat Microsoft zich gestaag ontwikkelt op de ingeslagen weg en de functionaliteit van de belangrijkste applicaties en platformen continu uitbreid. Komend jaar zal er veel AI worden toegevoegd aan alle soorten toepassingen. Daarnaast wordt het steeds belangrijker om kritisch te blijven op de impact die ICT zal hebben op bedrijven en onze samenleving.

Tijdens het driedaagse event is de tegenstelling in de boodschappen die Microsoft uitdraagt groot

Hologram als realtime vertaler

AI wordt steeds belangrijker en vaak toegepast om effectief met ICT om te gaan. Denk aan veelvoorkomende vragen die automatisch door een helpdesk worden beantwoord, waarbij het systeem continu leert. Binnen Microsofts Azure worden de tools om AI te faciliteren steeds verder uitgebreid. Tijdens Inspire toonde

TELECOMMAGAZINE

11

5G & EIGENNETWERK

Mag ik een eigen 5G-netwerk alsjeblieft?

Amerika was het eerste land met 5G-netwerken, maar ook in Europa zijn nu de eerste netwerken met 5G gelanceerd. Zwitserland heeft er sinds dit voorjaar één en deze zomer zijn daar Engeland en Italië bijgekomen. Nederland heeft er nog geen, maar T-Mobile en KPN zijn er druk mee. Daarnaast is er internationaal veel vraag naar privé 5G-netwerken. Wat zijn de mogelijkheden in Nederland?

Vanwege de jaarlijkse groei van al ons smartphone-verkeer (meer dan vijftig procent) moeten operators elk jaar de capaciteit van hun mobiele netwerken uitbreiden. De komende jaren wordt ook de capaciteit van 4G nog volop uitgebouwd. Toch wordt het steeds lastiger om met 4G uit te blijven breiden. En bovendien: 5G heeft een verder ontwikkelde radio en IT-technologie, zoals virtualisatie en 100 Gbit/s-verbindingen.

En de capaciteit van 5G is misschien wel tien keer zoveel als 4G. Een bijkomend voordeel voor operators is dat de kostprijs per gigabyte ongeveer tien keer zo laag is (dat is tenminste

12

TELECOMMAGAZINE

de doelstelling). 5G maakt veel nieuwe toepassingen mogelijk, maar is voor operators op de middellange termijn (drie tot vijf jaar) gewoon noodzakelijk.

smartphone een dag niet te gebruiken is, of als mobiele netwerken een dag niet beschikbaar zijn? Bij veel bedrijven zullen de werkzaamheden stagneren.

Mobiele data voor bedrijven

Industrie 4.0

De digitalisering gaat steeds verder. Processen zijn vaak afhankelijk van de juiste informatie op het juiste moment. Deze informatie wordt vaker draadloos verzonden. In heel veel bedrijven en organisaties zijn draadloze verbindingen de afgelopen jaren belangrijker geworden. Ga maar na: hoe goed kun je je werk doen als de

In met name grote fabrieken wil men met behulp van mobiele verbindingen de flexibiliteit en de efficiëntie verhogen. Industrie 4.0 is zo’n verzamelnaam waarbij allerlei nieuwe technologieën moeten bijdragen aan beter, sneller en goedkoper produceren. De mobiele verbindingen zijn dan niet alleen voor de

5G & EIGENNETWERK Tekst: Eildert Stric]

medewerkers maar vaak ook voor industriële robots en machines die onderling draadloos communiceren. Volkswagen wil vanaf 2020 in 122 fabrieken private 5G-netwerken gebruiken om efficiency en flexibiliteit te verbeteren.

Ook andere grote industrieën zijn bezig met oplossingen voor hun draadloze behoeften. In Duitsland wordt dit door de overheid van harte ondersteund doordat 100 MHz van de 3.5 GHz band (die belangrijk is voor 5G) toegewezen is aan privaat gebruik. De Duitse operators hebben hier hard tegen gevochten, omdat zij vinden dat al het verkeer via hun netwerken en frequenties moet lopen.

In Nederland wordt er door de operators hard gelobbyd om dit zoveel mogelijk te beperken

Operators en de Model T Ford

Een prachtige anekdote uit het begin van de vorige eeuw is die van Henry Ford. De Ford Motor Company was door het toepassen van de lopende band in staat om steeds sneller en goedkoper auto’s te bouwen. Dit heeft een grote bijdrage geleverd aan de groei van het autobezit, met name onder de gewone bevolking. Het was het idee van Henry Ford dat een klant elke kleur kon bestellen, zolang het maar zwart was.

Door een grote mate van standaardisatie was het mogelijk om de kosten zo laag mogelijk te houden. Dit is ook de manier waarop operators het liefst diensten leveren aan hun klanten.

Operators in Nederland zijn ingericht om gestandaardiseerde diensten zo goed mogelijk aan miljoenen klanten te leveren.

hebben. Dit geeft de operators mogelijkheden om elke klant een eigen specifieke dienstverlening te geven. De dienstverlening kan gericht zijn op een beperkt gebied, een bepaalde gegarandeerde bandbreedte of gegarandeerde beschikbaarheid. Operators kunnen verschillende profielen definiëren. Potentieel zijn voor enkele duizenden zakelijke klanten diverse (combinaties van) profielen wenselijk, waardoor er een enorme variëteit aan dienstverlening kan ontstaan. Om dat allemaal goed te managen en de juiste diensten te leveren is wel een uitdaging, zeker in combinatie met gegarandeerde dienstverlening.

Gegarandeerde dienstverlening door operators

Gebruikers van mobiele netwerken zijn voor professionele toepassing vaker op zoek naar garanties in de dienstverlening. Omdat mobiele communicatie meestal een belangrijk onderdeel is van het bedrijfsproces, moet men ook kunnen vertrouwen op de dienstverlening. Mobiele operators zijn in de afgelopen jaren eigenlijk nooit bereid geweest om garanties af te geven en al helemaal niet om boetes te accepteren.

Voorrang in het netwerk

Het grote woord hier is `voorrang’. Als mijn organisatie gebruik maakt van een mobiel netwerk voor onze dienstverlening, dan moet

mijn verkeer altijd voorrang hebben. In het openbaar vervoer kennen we dit allang: de trein heeft op het spoor altijd voorrang. Op sommige plaatsen heeft de bus een eigen busbaan en ook daar heeft de bus altijd voorrang. In het mobiele dataverkeer is voorrang te regelen door een eigen weg of netwerk aan te leggen, zodat je zeker bent van je eigen capaciteit. Op snelwegen is zoiets ook ooit bedacht, een spitsstrook waar je zonder file door kon blijven rijden.

Ooit bestonden hiervoor randvoorwaarden, bijvoorbeeld dat er minstens één passagier meereed. Er kan wel snel protest ontstaan, vooral van de mensen die in de file moeten blijven staan.

Voorrang met spraak

Communicatie met voorrang bestaat al heel lang. In Nederland heeft de overheid daarvoor het C2000-spraaknetwerk, dat exclusief voor hulpverleners is gebouwd. Dit netwerk staat helemaal los van publieke mobiele netwerken.

Ook grote organisaties hebben bijvoorbeeld eigen portofoons, waarmee bijvoorbeeld de BHV bij problemen altijd kan communiceren. In mobiele netwerken bestaan er sinds de komst van 3G al mogelijkheden om prioriteitsdiensten in te regelen, maar toch is het lange tijd niet mogelijk geweest. Maar er zijn ontwikkelingen gaande. In publieke netwerken bestaan sinds kort ook een paar voorrangsdiensten:

5G: ook leverbaar in lagen

5G is ontwikkeld met de mogelijkheid van ‘slicing’: er kunnen meerdere lagen worden gecreëerd die elk een eigen gegarandeerde bandbreedte, vertraging en beschikbaarheid

TELECOMMAGAZINE

13

Magenta Communicatie

DĂŠ contentspecialist voor uw branche

Wist u dat Magenta naast vakbladen, websites en meetings ook steeds vaker actief is als contentprovider van leveranciers en vakhandels.

Wilt u uw (online) zichtbaarheid vergroten? Een betere SEO? Wij leveren op regelmatige basis kwalitatieve content in de vorm van artikelen en berichten. En zorgen dat deze via uw en onze kanalen optimaal onder de aandacht van uw doelgroep komen.

www.magentacommunicatie.nl

5G & EIGENNETWERK

PrioCom kan een soort portofonie (push to talk) VoIP-dienst met prioriteit op het netwerk van T-Mobile bieden. Als het mobiele dataverkeer verstopt dreigt te raken, zal deze dienst blijven werken. Vooral op drukke momenten zoals tijdens evenementen een uitkomst. NS heeft met KPN een contract gesloten voor een prioriteitsdienst, zodat bijvoorbeeld conducteurs op drukke perrons ook altijd kunnen blijven communiceren via het publieke 4G-net (ook als dat plaatselijk verstopt zit).

Voorrang met data

Mobiele data is al langer veel belangrijker dan spraak. We communiceren sneller met een groep mensen door te appen dan door mensen op te bellen. Zo kunnen ook foto’s en video’s snel gedeeld worden. Voor hulpverleners is het belangrijk dat dit ook kan als de publieke netwerken maximaal gebruikt worden, bijvoorbeeld tijdens evenementen. Grote organisaties vragen hier al jaren om. In Nederland wordt door de BTG (de Branchevereniging ICT en Telecommunicatie Grootgebruikers) ook gewerkt aan vraagbundeling, om zo de markt verder te ontwikkelen. Mobiele operators vinden deze materie erg complex en zijn bang voor negatieve sentimenten. Want als een bepaalde organisatie voorrang krijg in het datanetwerk, dan zal op drukke momenten de rest van de gebruikers langer moeten wachten. En die drukke momenten gaan de komende jaren

door verkeersgroei steeds vaker voorkomen.

De Nederlandse samenleving is behoorlijk gevoelig voor ongelijkheid, men accepteert niet snel als het lijkt dat iets niet ‘eerlijk’ gebeurt. De enige manier om nu gegarandeerde capaciteit te krijgen is door een eigen mobiel netwerk te bouwen.

Private netwerken Nederland

In Nederland is het sinds 2009 mogelijk om eigen GSM- (2G-)netwerken te bouwen. In 2013 zijn de mogelijkheden verruimd, waarna het ook mogelijk werd om private LTE (4G-)netwerken te bouwen. Uit onderzoek van Agentschap Telecom van een paar jaar geleden blijkt dat er minimaal een paar honderd private netwerken in Nederland actief zijn. Voor deze netwerken in de 1800 MHz-band is geen vergunning meer nodig. In totaal is er 5 MHz beschikbaar, waarmee met een private LTE-oplossing ongeveer 25 Mbit/s downloadsnelheid per zender is te realiseren. Het bereik is maximaal enkele honderden meters. Alle bestaande smartphones ondersteunen deze frequentieband. Sinds 2015 is het ook mogelijk om lokaal vergunningen aan te vragen in de 3.5 GHz band, waar blokken van 20 MHz of meer beschikbaar zijn. Hiermee zijn hogere snelheden mogelijk, maar deze frequentie wordt nog maar beperkt ondersteund door toestellen. Het is de verwachting dat dit de komende jaren snel gaat verbeteren, onder andere omdat de 3.5

GHz band in Amerika nu ook is vrijgegeven voor privaat gebruik. In Nederland zal vanaf 2022 de 3.5 GHz gebruikt worden voor 5G, maar net als in Duitsland zal ongeveer 100 MHz beschikbaar blijven voor private netwerken. Mogelijk zal een frequentieverandering moeten plaatsvinden naar een ander deel van de band in 2022. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat wil Nederlandse organisaties de mogelijkheid blijven geven voor eigen netwerken gezien de grote behoefte, maar ook in Nederland wordt er door de operators hard gelobbyd om dit zoveel mogelijk te beperken.

Uitdaging voor operators

Er is meer behoefte van bedrijven en grote organisaties voor een gegarandeerde mobiele dienstverlening. Voor operators is dit een behoorlijke uitdaging, omdat ze gewend zijn aan het model van gestandaardiseerde dienstverlening (net zoals Henry Ford dat deed).

Met 5G komen er veel mogelijkheden om de doelstellingen van Industrie 4.0 te realiseren, maar grote Duitse bedrijven kiezen nu al voor private 5G-oplossingen. In Nederland zal dit waarschijnlijk worden toegepast, maar mobiele operators willen de markt het liefst zelf bedienen. Of ze dit ook kúnnen, blijft een interessant vraagstuk.

Waarom geen wifi?

Op grote bedrijfslocaties en in omgevingen met veel metaal of constructies blijkt het niet goed mogelijk om gegarandeerde dekking met WiFi te realiseren. Waar WiFi in een kantooromgeving een goede oplossing is, is op een groot bedrijfsterrein het aantal benodigde zenders enorm hoog. Daarnaast zijn er plaatsen waar niet zomaar apparatuur geplaatst kan worden, zoals bijvoorbeeld in de chemische industrie.

TELECOMMAGAZINE

15

DOSSIER 5G

Wat betekent 5G voor smartphones?

De huidige 4G-standaard is zo krachtig dat hij meer bandbreedte levert dan de gemiddelde smartphone-gebruiker nodig heeft. Waarom dan toch 5G?

De jaren dat vast internet is krachtiger dan mobiel liggen achter ons. Ook met het mobiele 4G-netwerk zijn nu al bandbreedtes te behalen (500-1000 Mbit/s) die vaste aansluitingen in het stof doen bijten. Een snelheid die alleen haalbaar is als het rustig is op het netwerk. Bij evenementen of andere locaties waarbij er een concentratie van gebruikers is, is het moeilijk om hoge bandbreedtes te ondersteunen.

Vandaar dat netwerken zich moeten voorbereiden op de toekomst. Het 5G-netwerk is dan ook vooral een investering in de toekomst en zal op korte termijn geen grote vernieuwingen mogelijk maken. In Nederland is de situatie nog wat complexer. De meest populaire band voor 5G is in de eerste fase 3.5 GHz (N78). En juist die frequentie is op korte termijn in Nederland niet beschikbaar, omdat daar militairen gebruik van maken. Daarom zijn de 5G-telefoons die

16

TELECOMMAGAZINE

fabrikanten nu mondjesmaat uitbrengen, niet beschikbaar in Nederland.

5G in meerdere smaken

Het kiezen voor 3.5 GHz betekent dat de radiocellen klein zijn, waardoor er heel veel opstelpunten nodig zijn om een landelijk dekkend netwerk te bouwen. Grofweg zijn dat er vijf keer zo veel als voor het snelle 4G-netwerk.

Bij Swisscom in Zwitserland heeft men bij de lancering gekozen voor de traditionele snelle 5G. Een spotty-netwerk op basis van 3.5 GHz. Grote steden hebben dan een snelle 5G-dekking, de buitengebieden hebben dan nog geen 5G. Toch wil men snel naar een landelijke dekking. Daarvoor zijn er slimme oplossingen, waardoor twee smaken 5G ontstaan: 5G voor snelheid (zij noemen het 5G Fast) en 5G voor dekking op basis van 1800 of 2100 MHz

(dat ze 5G Wide noemen). Door een slimme combinatie tussen beide technologieĂŤn, weet men 90 procent van het land van 5G-dekking te voorzien. De snelle 5G wordt gerealiseerd met opstelpunten waar 3.5 GHz New Radio (NR) wordt gebruikt. De 3.5 GHz nieuwe radio wordt in de praktijk gecombineerd met 4G LTE-banden, waarmee een netwerk ontstaat dat nu al snelheden tot 2 Gbit/s ondersteunt. Deze mooie specificaties hebben een keerzijde, het bouwen van een landelijk dekkend netwerk is heel erg duur, kost veel tijd en vreet energie.

Spectrum sharing

De creatieve netwerkengineers hebben een 5G-dekkingsoplossing bedacht om de gaten tussen de sites met het snelle 5G te vullen.

De oplossing maakt gebruik van een optie om radiospectrum dynamisch tussen 4G en 5G

DOSSIER 5G

te delen. De technologie Dynamic Spectrum Sharing (DSS) maakt een snelle en economische uitrol van 5G mogelijk, omdat bestaande infrastructuur hergebruikt kan worden. Hoewel 5G voor dekking geen supersnel 5G-netwerk oplevert, is het wel een echt 5G-netwerk met iets hogere snelheden, kortere reactietijden en meer bandbreedte dan met enkel 4G mogelijk is. Het sentiment in de markt suggereert soms dat dit false 5G is, een benaming die niet correct is, omdat 5G aan een set van specificaties gekoppeld is en niet aan een specifieke frequentieband (3.5 GHz). Zowel 4G als 5G kunnen op meerdere frequenties gebouwd worden, waardoor 5G NR ook op de LTE-banden van 1,8 GHz en 2,1 GHz te gebruiken is. In de toekomst zal steeds vaker teruggegrepen worden op de lagere frequenties omdat hiermee grotere dekkingsgebieden beschikbaar komen, met ook nog eens een verbeterde indoordekking. Ook de aankomende veiling van 700 MHz maakt spectrum in de lage band vrij voor 5G. Ook nu weer met beperkte snelheid.

Welke extra opties krijgt de gebruiker?

Als we naar het netwerk kijken, dan presteert een smartphone op het 4G-netwerk veel beter dan de meeste gebruikers nodig hebben. De zwaarste toepassingen zijn nog steeds videostreaming (Netflix, video on-demand en live TV) en die diensten hebben bandbreedtes van 5-10 Mbit/s nodig. Deze bandbreedte is in de praktijk eigenlijk altijd beschikbaar en daarmee is het 4G-netwerk gewoonlijk geen beperkende factor. Het aanzetten van 5G zal daarin weinig verandering brengen, bij de huidige toepassingen blijft de vraag naar bandbreedte onder het niveau dat een 4G-netwerk kan leveren. Op basis van carrier aggregatie is in Nederland nu al 800-1000 Mbit/s beschikbaar. Vaak zal de netwerkaanbieder die snelheid beperken tot realistische waarden van 250-400 Mbit/s.

Waar wél verbeteringen ontstaan is bij de latency Mobiele netwerken hebben een zekere traagheid (20-40 ms) waardoor het tientallen milliseconden kost voordat IP-berichten hun bestemming bereiken. Met het 5G-netwerk komen hierin verbeteringen. Dit wordt een geleidelijk proces waarbij steeds verder optimaliseringen gaan plaatsvinden, en er uiteindelijke vertragingen van minder dan 10 milliseconden

mogelijk zijn. De verlaagde latency geeft een betere gebruikerservaring, omdat de applicatie sneller reageert op opdrachten. Bij online gaming een belangrijke verbetering.

Voordelen zakelijk gebruik

Dankzij de lage latency komt op cloud-technologie gebaseerde VR (bijvoorbeeld Huawei’s Cloud VR) een stap dichterbij. Tot nu toe eiste deze technologie veel rekenkracht bij de eindgebruiker. De PC of telefoon moet dan het beeld berekenen. Met cloud based VR wordt het rekenwerk naar de cloud gebracht, de plaats waar rekencapaciteit geen issue is.

Het 5G-netwerk is de transportlijn tussen de gebruiker en het rekencentrum. Toepassingen voor AR/VR zijn er volop. Naast basic-toepassingen zoals gaming, belooft het een belangrijke schakel te worden in het onderwijs, de gezondheidszorg op afstand en design. Met de op cloud-technologie gebaseerde rekenunits en de snelle dataverbindingen wordt een van de belangrijkste belemmeringen voor succes getackeld. Industriële automatisering en robotisering kunnen dankzij 5G wereldomspannend zijn, waardoor een chirurg op afstand operaties kan uitvoeren en een procescomputer een productielijn waar ook ter wereld kan beheren.

Het internet of things (IoT) wordt dan realiteit.

Eerste toestellen in Nederland

Wanneer gaat de gebruiker in Nederland de eerste 5G-telefoons zien? Naar verwachting gebeurt dat medio 2020 als de 700 MHz-veiling

is afgerond en de eerste 5G NR-netwerken na de zomervakantie geactiveerd worden. Het spectrum dat daarbij beschikbaar is, is redelijk beperkt. Het aanbieden van 3.5 GHz 5G Fast laat daarom nog even op zich wachten, eerst moet de overheid dit spectrum vrij gaan geven en een veiling starten. Het gebruik van mmWave-banden zoals 26 GHz is iets voor de verre toekomst en zal gekozen worden voor speciale toepassingen waar hoge dichtheden van gebruikers zijn. Het bereik van sites die op deze frequentie werken is namelijk zeer beperkt.

5G icoon al snel zichtbaar

Van 5G-netwerken bestaan twee smaken: 5G standalone (SA) en non-standalone (NSA). In het begin zullen alle netwerken non-standalone zijn. Ze zijn gebaseerd op een combinatie van 4G LTE en 5G NR die met elkaar samenwerken. Zodra een telefoonverbinding maakt met een 5G-netwerk (SA of NSA) verschijnt op het scherm de 5G-icoon. Het aanzetten van het 5G-icoon is niet gekoppeld aan het gebruik van de 5G NR-technologie. Het apparaat is gekoppeld met een netwerk dat 5G-services kan bieden en daarom verschijnt het icoon.

TELECOMMAGAZINE

17

Wat is er eerst:

5G of de zelfrijdende auto?

Er is ontegenzeggelijk een bepaalde hype rondom 5G. Velen doen er aan mee, inclusief de overheid, die niet nalaat te benadrukken dat Nederland beslist niet achterop moet raken in de ‘wedstrijd’ rondom 5G. Als we niet snel 5G hebben, missen we bijvoorbeeld de boot met de zelfrijdende auto. En dat is precies waar dit artikel over gaat.

18

TELECOMMAGAZINE

5G & ZELFRIJDENDE AUTO

automakers bij elkaar. Waymo heeft inmiddels naar schatting tweeduizend auto’s rondrijden in Phoenix Arizona. Met de dienst Waymo One kan men (mits toegelaten tot het testpanel) via de smartphone een auto oproepen, die in een beperkt geografisch gebied de passagier overal naartoe kan brengen. Waymo heeft enige maanden geleden een fabriek geopend in waar de sensoren in auto’s worden geinstalleerd. Zes jaar geleden besloot Waymo alle sensoren zelf te gaan ontwikkelen en niet meer in te kopen bij de traditionele toeleveranciers van auto-onderdelen. Het bedrijf besloot zelf juist geen auto’s te maken, maar deze in te kopen. Zo schafte men ruim zestigduizend auto’s aan bij FCA (Fiat Chrysler de Cruse miniVan benzineauto) en twintigduizend stuks bij Jaguar (Jaguar I-Pace, elektrische auto met groot bereik). Het gaat hierbij niet om een kilo suiker, want de waarde van de aankopen wordt geschat op vijf miljard dollar. Overigens kondigde Wayomo recent ook een strategische samenwerking aan met Renault Nissan Mitsubishi .

Voorsprong Als je de vele uitspraken over de zelfrijdende auto naast de actuele stand over dit onderwerp houdt, kun je niet anders concluderen dan dat er sprake is van papegaaigedrag. Als we de case van de zelfrijdende auto en 5G nader ontleden is de actuele situatie van juli 2019 als volgt samen te vatten: het bedrijf Waymo, een onderdeel van Alphabet (de moeder van Google) is het verst gevorderd met de self driving driver.

Zij zijn hier ruim tien jaar mee bezig en ze lopen naar schatting van deskundigen, jaren vóór op de competitie. En die is enorm. Want meer dan veertig bedrijven zijn bezig met enige vorm van zelfrijdende auto’s. Iedereen ziet de enorme potentie.

175 miljard dollar

De Amerikaanse bank Morgan Stanley schatte recent de waarde van Waymo op 175 miljard dollar (!). Dat is meer dan veel bestaande

Gezien de enorme voorsprong van Waymo kiest een toenemend aantal autofabrikanten voor een samenwerkingsverband met het bedrijf. Hoewel nooit bevestigd door Google, is de gedachte dat ze wederom een dominant eco hard, softwareen sensorsysteem willen maken rondom de zelfrijdende auto. Vergelijkbaar met de Google search en Android OS. Door het Wayomosysteem relatief goedkoop aan te bieden kiezen hier steeds meer autofabrikanten voor. Naar verluid zouden ook Volvo en Honda op het punt staan de Waymo-oplossing te gaan gebruiken.

Onafhankelijk van radionetwerk

De zelfrijdende auto’s van Waymo hebben wel een netwerkverbinding, om de rit te kunnen analyseren en info door te geven, maar zijn voor hun veilige operatie op geen enkele manier afhankelijk van een radionetwerk. De auto’s nemen zelfstandig beslissingen, net zoals een gewone chauffeur, met behulp van zeer krachtige Lidar: radar- en videosensoren

in de onboard-computer en via AI-systemen.

Iedereen die ook maar iets van radionetwerken en -propagatie weet, zal bevestigen dat een draadloos netwerk inherent onbetrouwbaar is. Er kunnen zich altijd storingen, reflecties, stroomuitval, onweer of andere situaties voordoen waardoor de verbinding gestoord wordt. Al de auto’s van Waymo rijden zonder 5G en hebben inmiddels meer dan tien miljoen mijl afgelegd. In simulaties in de Google-datacentra hebben ze al meer dan tien miljard mijl gereden.

Negentig procent van alle software changes komt momenteel uit deze simulaties.

5G & de zelfrijdende auto

Waar gaat het dan eigenlijk over als er wordt gesproken over 5G in combinatie met de zelfrijdende auto? In de 3GPP (de standaardisatiecommissie van de mobiele netwerken) is het zo genaamde V2X-protocol gestandaardiseerd. Het gaat om vier protocollen: de vehicle to pedestrian, het vehicle to vehicle, het vehicle to infrastructure en het vehicle to network-protocol. Als deze protocollen zijn geïmplementeerd maken realtime communicatie mogelijk tussen auto’s en voetgangers, auto’s onderling, auto’s naar stoplichten en auto’s naar centrale netwerkservers. Dit kan via de mast van het mobiele netwerk zonder dat het signaal naar een centrale locatie wordt geleid. Hierdoor kan de auto ‘om een hoekje kijken’.

Waymo, onderdeel van Alphabet (Google) is het verst gevorderd met de self driving driver en loopt naar schatting van deskundigen, jaren vóór op de competitie

TELECOMMAGAZINE

19

5G & ZELFRIJDENDE AUTO

Dit, in tegenstelling tot een gewone bestuurder en de meeste sensoren in de zelfrijdende auto.

De radar kan door de mist/sneeuw heen kijken en de Lidar in het donker, wat veel ongelukken voorkomt. Maar… Voordat de V2X-implementatie daadwerkelijk enige omvang heeft, moeten: alle smartphones worden uitgerust met de juiste chipset, alle nieuwe auto’s worden uitgerust met computers en simkaarten die dit ondersteunen, alle stoplichten en andere weg infra worden voorzien van zend- en ontvangapparatuur, alle netwerkmasten van nieuwe apparatuur worden voorzien die de protocollen gaan ondersteunen én moeten er centrale servers komen om de traffic flow te gaan managen.

Lang duren

Het gaat héél lang duren voordat dit enige omvang zal hebben. Op zich is het idee niet slecht en niet verkeerd. Maar om nu te stellen dat we de boot gaan missen op het gebied van de zelfrijdende auto omdat we nog geen 5G-netwerken hebben, gaat wel heel ver.

De zelfrijdende auto is er veel eerder dan alle netwerkvoorzieningen die volgens de 5G-hypers snel aanwezig moeten zijn. Uiteraard zijn er veel partijen die dit graag willen om commerciële redenen, van de netwerkleveranciers tot aan bedrijven in de infrastructuur. De grote vraag is of de consument hierop zit te wachten én bereid is een flinke rekening te betalen voor al die nieuwe features, die niet per se nodig zijn om de zelfrijdende auto te introduceren. Een recente survey van het wereldwijde adviesbureau McKinsey, onder de CTO’s (Chief Technology Officers) van ruim vijftig grote netwerkoperators in de wereld bracht aan het licht dat zeventig procent nog geen businesscase zag voor de implementatie van 5G.

Eerste ervaringen met 5G

De eerste rapportages over de ervaringen met 5G uit de USA en Korea zijn niet bepaald lovend. In de USA heeft men soms wel hele hoge snelheden gehaald in de gigabit range, maar door het gebruik van zeer hoge

20

TELECOMMAGAZINE

frequenties (26 Ghz) is de dienstverlening zeer ‘spotty’: soms zijn er er hoge snelheden en vervolgens valt men terug naar de in USA gebruikelijke 4G-snelheden van ongeveer 20 Mb per seconde. Om een consistent hoge snelheid te halen moeten nog zeer veel base stations (picocellen) geïnstalleerd worden. De ervaringen in Korea zijn wat positiever. Daar heeft men inmiddels op 32.000 van de 160.000

Zeventig procent van de CTO’s van ruim vijftig grote netwerkoperators in de wereld ziet nog geen businesscase voor de implementatie van 5G.

base stations 3500 Mhz-frequenties geïmplementeerd, met ruim twee miljoen 5G-gebruikers.

Maar ook daar klaagt men over ‘spotty’-dienstverlening, volgens berichten in de Financial Times, die recent Koreaanse 5G-gebruikers interviewden. De gemiddelde downloadsnelheid was ongeveer twee keer zo groot als met 4G en bedroeg ruim 100 Mb. Maar als je in Nederland dicht bij de mast gaat staan van een willekeurige operator en je hebt een nieuwe 4G-telefoon met CA (Carrier Aggregation) haal je gemakkelijk ook dergelijke en hogere snelheden. Wat wel opmerkelijk was: in Korea was het aantal gigabytes per maand van 5G-bonnees een factor twee hoger dan bij de 4G-gebruikers.

Nederlanders en gratis wifi

In Nederland zijn de 4G-snelheden en de

dekking al fenomenaal. (>50 Mb en hoge dekkingsgraad) We zitten qua performance in alle lijstjes in de top vijf van de wereld. Waarin we achterblijven is de hoeveelheid gigabites per maand per gebruiker. Waarschijnlijk omdat we een zeer uitgebreide wifi-dekking hebben.

Nederlanders zijn nu eenmaal prijsbewust, dus als je gratis wifi kan gebruiken, waarom zou je dan een betaald duurder 4G-abonnement nemen? Voor de prijs van een 2 à 3 Gb-abonnement in Nederland heb je in diverse andere landen meer gigabites. Anderzijds behoort het Tele2 25 euro unlimited 4G-abonnement via het T-Mobile-netwerk tot de top in Europa, maar dat loopt nog niet zo hard vanwege onze uitstekende wifi-dekking.

4G, 5G en de zelfrijdende auto

De frequenties die begin volgend jaar geveild worden, gaan geen grote snelheidsverhoging opleveren. De 700 Mhz band-wordt vooral een IoT-band. De 1400 Mhz zal enige downloadsnelheidsverhoging geven en de 2100 Mhz band is nu reeds in gebruik. De band die een aanmerkelijk hogere downloadsnelheid gaat bieden, de 3500 Mhz-band en die wordt pas over enkele jaren geveild, omdat eerst het satellietgrondstation van de inlichtingendiensten verplaatst moet worden. Hetzelfde geldt voor de 26 Ghz-band, die zoals blijkt in de USA, een zeer ‘spotty’-dienstverlening oplevert. Kortom, 5G biedt zeker nieuwe mogelijkheden, maar de consument zal nog vele jaren genoegen moeten nemen met de 4G-dienstverlening. Die op dit moment kwalitatief uitstekend en wordt nog steeds verbeterd. Hierdoor gaan de 4G-downloadsnelheden nog flink omhoog. We zullen dus nog heel lang van 4G gebruik maken. En die zelfrijdende auto? Die is er lang voordat in 5G de V2X-protocollen overal geïmplementeerd zijn.

Minder op kantoor werken maakt gelukkig Nederlandse kantoormedewerkers doen hun werk steeds vaker buiten kantoor. De medewerkers die dat doen zijn daardoor in de afgelopen twee jaar naar eigen zeggen gelukkiger en productiever geworden.

Een derde van de Nederlandse kantoormedewerkers zit elke dag achter hetzelfde bureau, maar van de resterende 66,5% is ruim de helft (53,6%) in de afgelopen twee jaar steeds meer buiten kantoor gaan werken. 36% Doet het nog net zoveel als voorheen, en slechts 10,3% is weer vaker op kantoor te vinden. Dat blijkt uit onderzoek dat, in opdracht van Citrix, is uitgevoerd onder 450 Nederlandse kantoormedewerkers.

Scheiding werk

Werk en privé gescheiden houden is belangrijk, vindt 66,8% van de respondenten. Toch geeft 73% aan dat geregeld elders kunnen werken een positief effect heeft op hun werk-privé balans. Werknemers uit alle gezinssituaties, leeftijdsgroepen en functieniveaus geven aan dat ze er gelukkiger van worden (66,4%) en dat het hun productiviteit ten goede komt (63%).

Ruim de helft van de respondenten (51,9%) zegt dat ze, door vaker buiten kantoor te werken, een minder vast ritme in hun leven hebben, maar slechts een minderheid (minder dan 15%) geeft aan daar negatieve effecten van te voelen. Buiten vaste werktijden werken (thuis of op kantoor) vindt bijna twee derde van de werknemers (60,6%) wél een probleem.

Het mag van de baas

Ruim de helft van de medewerkers (55,7%) voelt zich door de werkgever gestimuleerd om buiten kantoor te werken. Aan de techniek zal het niet liggen; 84,6% zegt voldoende technische ondersteuning te krijgen om elders te werken, en 62,1% mag er desgewenst ook eigen apparatuur voor gebruiken; slechts een kwart (25,2%) moet daar vooraf van de werkgever toestemming voor vragen. 55,8% Gebruikt

juist liever geen eigen apparaten voor het werk.

Dat is misschien maar goed ook, want 41,6% noemt de eigen apparaten een beveiligingsrisico voor de werkgever. Toch kiest een kwart van de werknemers wél voor eigen apparaten, deels omdat die ‘prettiger werken’ (24,5%), maar ook omdat die sneller zouden zijn (25,6%).

Software

Op het gebruik van software zijn zowel werkgevers als werknemers kritischer: ruim een derde van de respondenten (36,6%) geeft aan dat alternatieve software eerst door de werkgever moet worden goedgekeurd voor het gebruikt mag worden. Ruim de helft (54,4%) zegt dat het gebruik van alternatieve software zelfs helemaal niet is toegestaan. Opvallend is wel dat ruim een kwart (26,2%) niet weet of alternatieve software voor gebruik eerst aan de werkgever moet worden voorgelegd.

48,3% heeft geen specifieke voorkeur voor bepaalde software. Slechts een klein percentage (14,6%) gebruikt liever andere software dan de werkgever ter beschikking stelt. Wel heeft 23,6% het idee dat alternatieve software sneller werkt – maar tegelijkertijd noemt 43,8% alternatieve software een risico voor de werkgever.

Toch maakt slechts een kwart (25,8%) zich wel eens zorgen over veiligheid of cybersecurity als ze niet op kantoor werken.

van die respondenten moet het dan wel echt dringend zijn. Werkmail lezen op vakantie is tot daar aan toe (54,3% doet dat wel eens – 17,3% zelfs regelmatig), maar mail beantwoorden doen alleen de echte tijgers (9,2% doet het regelmatig tot altijd).

Een kwart van de respondenten (25,8%) is tijdens de vakantie echt helemaal niet met werk bezig, maar 59,2% maakt er op vakantie wel degelijk tijd voor vrij. 12,5% Van de mensen in dit onderzoek werkt tijdens de vakantie zelfs 5 uur of meer per week. Vooral managers hebben er weinig moeite mee om op vakantie werk mee te nemen als dit zo uitkomt: 40% van de topmanagers vindt dat normaal, tegen 25,8% van het middenkader en 23,9% van de team- of projectleiders. Onder ‘gewone’ medewerkers ziet maar 10,4% daar heil in.

30% van de topmanagers geeft ook aan tijdens de vakantie gewoon door te werken, maar dan op een wat lager pitje; onder het lager management is dat nog geen 10%, en bij medewerkers zelfs maar 1,6%. Het zijn dan ook vooral de topmanagers (40%) die bij het boeken van hun vakantie vooraf controleren of op de bestemming voldoende voorzieningen (zoals WiFi en elektriciteit) aanwezig zijn om te kunnen werken als dat nodig is; van de gewone medewerkers doet slechts 4% dat.

Werken op vakantie

Tijdens een normale werkweek zijn Nederlanders graag flexibel, maar in de vakantie ligt dat duidelijk anders. 76,9% Van de kantoorwerkers in dit onderzoek is op vakantie niet bereikbaar voor klanten. Voor collega’s maakt 57,7% een uitzondering, maar voor driekwart

Het onderzoek naar werken buiten kantoor is uitgevoerd door PanelWizard in opdracht van Citrix onder 450 Nederlandse werknemers met een kantoorbaan.

TELECOMMAGAZINE

21

HUAWEI CAMPUS

Huawei: een heel bijzondere campus In dertig jaar tijd is het Chinese bedrijf Huawei gegroeid van start-up tot één van de marktleiders in telecommunicatie. Het is de grootste leverancier van telecomproducten wereldwijd. Ook op het gebied van smartphones heeft het zich in de kopgroep genesteld en concurreert met Apple en Samsung.

Het bedrijf heeft ongeveer 180.000 medewerkers waarvan er 30.000 wonen en werken op de campus in Shenzen. Omdat Shenzen een dure locatie is geworden, de stad groeit uit zijn voegen en heeft inmiddels 23 miljoen inwoners, is er een acht vierkante kilometer omvattende campus ontwikkeld ten noorden van de stad, op een uurtje van de ‘oude’ campus. De campus is ontworpen door Nikken Sekkei in samenwerking met het Chinese bedrijf Adayo. De inmiddels bejaarde Huawei-oprichter Ren Zhengfei heeft zich laten inspireren door stedelijke campussen zoals die gebruikt worden door Apple, Cisco, Facebook en Google. Het zijn (kleine) enclaves gevuld met informele kantoren waar de R&D-werknemers hun creatieve werk doen.

Oog voor detail

De nieuwe Huawei campus in Dongguan (waarvan de bouw in 2014 begonnen is) is

22

TELECOMMAGAZINE

gebouwd met een blik op twaalf Europese populaire steden uit onder andere Engeland, Zwitserland, Frankrijk, Duitsland, Spanje, Italië en België. Net zoals bij echte steden, zijn de miniatuursteden op de campus door middel van een treinverbinding met elkaar verbonden.

Hiervoor hebben de Zwitserse treinen model gestaan. Heuse stations zorgen voor de opstapplaatsen. Zoals van een hightechonderneming verwacht mag worden, zijn alle kantoren van de modernste technologieën voorzien. Wat anders is, is de uitstraling. De architectuur van markante gebouwen in de geselecteerde landen is gebruikt om de ‘steden’ te ontwerpen. Ze staan vol met natuurgetrouwe replica’s van de originele ontwerpen in Europa. Door de campus te bouwen in Europese stijl, gaan de gebouwen meer op in de omgeving. Hierdoor ontstaat er een goede en ontspannen werkomgeving.

Geheime researchprojecten

Inmiddels werken hier 30.000 engineers aan

geheime researchprojecten, zoals 5G. Het project dat in 2014 is begonnen is, moet dit jaar worden afgerond. De campus in Shenzen blijft bestaan, maar R&D zal daar verdwijnen. Op het nieuwe terrein komt ook de Huawei-universiteit.

Het zuidelijke gedeelte van het complex heeft een oppervlakte van 628.000 vierkante meter.

Hier zijn voornamelijk de productieruimtes te vinden en appartementen voor Huawei-werknemers.

Zwarte zwanen

Een interessant feit is dat Huawei ook op deze campus zwarte zwanen heeft. Ze zijn indertijd uit Australië geïmporteerd en momenteel op de meeste campussen te vinden. Oprichter Zhengfei had hier een bedoeling mee. In de economie vertegenwoordigt de zwarte zwaan een gebeurtenis die niemand zag aankomen en een zeer grote impact heeft. Voor de medewerkers is het een teken dat men nooit op de lauweren mag rusten en altijd alert moet zijn.

Een interessant feit: Huawei heeft ook op deze campus zwarte zwanen. Oprichter Zhengfei had hier een bedoeling mee

HUAWEI CAMPUS

TELECOMMAGAZINE

23

IFA

Dit waren IFA’s hoogtepunten Veel 5G, Artificial Intelligence, smart domestics, nieuwe mobieltjes en wapengekletter van de chipfabrikanten. Maar toch wilde IFA dit jaar niet echt gaan shinen. De handelsoorlog en de angst voor een wereldwijde recessie zetten duidelijk een rem op de doorgaans zinderende markt voor consumentenelektronica, die Berlijn jaarlijks huisvest. Toch was er meer dan genoeg te genieten voor de liefhebbers en de gadgetfreaks.

De hoogtepunten.

Voor liefhebbers van innovatie blijft de IFA natuurlijk een feest. Binnen enkele dagen ben je hier weer volledig bijgepraat over de stand van zaken in consumentenelektronica. Dat huishoudelijke apparaten steeds slimmer worden wisten we al. Maar nu gaan ze ons ook al op onze fouten wijzen, zoals een koelkast die aangeeft als je hem niet optimaal gebruikt. Bijzonder dit jaar was de titanenstrijd tussen Huawei en Qualcomm, die om de eer streden wie de eerste 5G-chip introduceerde. Per saldo zijn ze allebei eind van dit jaar klaar voor de toestroom van nieuwe 5G-ready apparaten die volgend jaar de markt zullen overspoelen. In de aanloop daarnaartoe zie je ineens ook nieuwe spelers op het smartphone-toneel. En niet de minsten. Zo breidt Sharp zijn afzetgebied uit naar Europa, en nog verrassender: komt TLC onder de eigen merknaam met een complete lijn smartphones.

Smart home valt tegen

Enigszins tegenvallend is de ontwikkeling rond smart home. Het zweeft al jaren als de nieuwe

24

TELECOMMAGAZINE

killer-app voor retail boven de markt, maar komt als productgroep nauwelijks van de grond. Wel als onderdeel in vele slimme devices, zoals met de Alexa van Amazon, die onder eigen merknaam een snel groeiende groep entertainment-hardware op de markt brengt. Het lijkt er steeds meer op dat smart home opgaat in de verschillende productgroepen rond bijvoorbeeld beveiliging en toegang, huishoudelijke apparatuur en entertainment apparatuur.

Opvallendste GfK-cijfers

IFA-partner GfK geeft altijd de nieuwste inzichten in de wereldwijde verkoop van elektronica. De wereldmarkt voor consumentenelektronica stagneert in 2019. Wereldwijd groeit de smart home markt met negen procent. En in Europa is een kwart van de omzet van CE-producten onder de noemer smart home samen te vatten.

Opvallend ook is dat de groei van e-commerce langzaam maar zeker begint af te vlakken.

Wereldwijd werd in de eerste helft van 2019 ruim 210 miljard uitgegeven aan de aanschaf

van smartphones. Smartphones met een combinatie van een 6- en 7-inch scherm, een 20 megapixelcamera en 128 GB opslag waren goed voor 16 procent van de smartphone-inkomsten of 33 miljard euro in de eerste zes maanden van 2019. Dat, ten opzichte van 3 procent in dezelfde periode van 2018. Dualcamera-toestellen en ook toestellen met drie camera’s groeien. De laatste groep van 1 naar 20 procent ten opzichte van vorig jaar. In landen waar 5G aangezet is, gaat ook de verkoop van 5G-telefoons hard. In Zuid-Korea was 41 procent van de in juni verkochte toestellen klaar voor 5G. Opvallend: smartwatches groeide dit jaar met 47 procent ten opzichte van vorig jaar.

IFA Tekst: Joost Heessels

Showstoppers

Altijd de moeite is een bezoekje aan de sideshow Showstoppers tijdens IFA. Hier staat echt groen en grijs door elkaar. Gevestigde merken als Dell, Motorola, Jabra, Plantronics en Adidas staan zij aan zij met start-ups, geleid door CEO’s die net school komen.

Op de Showsstoppers troffen we de oprichters van Empath, een Japanse start-up die zogenaamde emotional AI levert voor contactcenters. Een bedrijf om in de gaten te houden, zeker omdat in Gartners nieuwste hypecycle over emerging technologies Emotional AI als één van de trends wordt genoemd. Voor telecompartijen is het een mooie applicatie. Het kan ingezet worden om operators te analyseren en de data te gebruiken voor trainingsdoeleinden.

Of om een supervisor te attenderen als er een echt boze klant belt. Of wanneer je met bots werkt, kun je die zo qua emotie aan laten sluiten bij de emotie van de klant. Volgens de ontwikkelaars blijkt de ROI enorm, 20 procent minder werkdruk voor de supervisor, hogere aandacht bij de operators (meer dan 88 procent) en een verbetering van de sales conversie-rate van maar liefst 380 procent.

Affilias kwam met DeviceAssure, bedoeld om bijvoorbeeld bij BYOD binnen bedrijven neptelefoons te detecteren en zo te voorkomen dat netwerken door malware geïnfecteerd raken.

Jaarlijks worden zo’n 184 miljoen fake-telefoons geproduceerd, die vaak vol zitten met malware, spyware en wat al niet. Het is een in te sluiten native app en webbibliotheek die unieke apparaat-ID’s en kenmerken onderzoekt. Die worden vervolgens vergeleken met bekende goede configuraties die zijn opgeslagen in hun database.

Matrix Industries onthult de PowerWatch Series 2, de enige smartwatch met volledige functionaliteit die nooit hoeft te worden opgeladen.

Aangedreven door lichaamswarmte via thermo-elektriciteit, wordt de PowerWatch Series 2 geleverd met GPS, calorieteller, hartslagmeting, kleurenscherm, slaapregistratie, pushmeldingen, 200 meter waterbestendigheid en meer.

Met ‘s werelds meest geavanceerde valdetectiesysteem, maakt de Walabot HOME het huis naar eigen zeggen veiliger en slimmer, met behoud van je privacy. Dit apparaat bewaakt automatisch de kamers in je huis, zonder camera’s of wearables.

De Move ECG van Withings is een analoog horloge. Maar ook niet helemaal, want je kunt er een elektrocardiogram mee maken, die via de gekoppelde Health Mate-app op de smartphone kan worden afgelezen. Hiervoor zijn drie elektroden in het horloge verwerkt. Hij houdt daarnaast het bewegingsgedrag van de gebruiker bij. Binnen 30 seconden nadat je op de telefoon getapt hebt, start de monitoring.

Hiermee kunnen volgens de enthousiaste initiatiefnemers veel hartziekten worden voorkomen.

De Move ECG is vanaf nu in Europa goedgekeurd en verkrijgbaar.

Een offline-spraakassistent die niet van een grote speler komt, kan dat? Snips voor huishoudelijke apparaten is een nieuwe spraakoplossing die is ontworpen voor het slimme huis. Het zou een naadloze integratie bieden voor huishoudelijke apparaten. Het is offline, lichtgewicht en garandeert Privacy by Design voor de (on) verbonden woning.

Je moet een beetje lef hebben om een telefoon met uitschuifbaar qwerty-toetsenbord op de markt te brengen. Het Britse F(x)tech heeft zich als doel gesteld smartphones te maken voor nichemarkten en dat lijkt met de Pro1 wel te lukken. Een fraaie Android-telefoon met Qualcomm’s Snapdragon 835 processor, dualcamera, dual SIM, speciale e-mail en kalenderapps die vol gebruik maken van het qwerty-toetsenbord.

Bijna futuristisch doet het ispace project aan, dat onderdeel is van het ruimtevaartprogramma Hakuto-R, dat als doel heeft via maanrobots op de maan het oppervlak te analyseren.

Om vervolgens te kijken of dat commercieel geëxploiteerd kan worden. Er staan al twee maanlandingen gepland, in 2021 en 2023.

TELECOMMAGAZINE

25

IFA

Nieuwe smartphones Sony heeft een kleinere versie van zijn Xperia 1-smartphone gepresenteerd. De telefoon is 15,8x6,8cm groot, waarmee hij fors groter is dan de meest recente Xperia Compact-telefoons die Sony heeft uitgebracht. De Xperia 5 heeft een oled-scherm van 14,2x6,1cm, goed voor een oppervlak van 87 vierkante centimeter.

Het scherm heeft een diagonaal van 6,1-inch en een resolutie van 2520x1080 pixels. Dat is dezelfde 21:9-beeldverhouding als de Xperia 1 en Xperia 10-telefoons. De telefoon meet 15,8x6,8cm, tegenover 13,5x6,5cm van de recentste Compact-telefoon, de XZ2 Compact.

Het toestel heeft een Qualcomm Snapdragon 855-soc met 6GB aan geheugen en 128GB ufs-opslag. De camera’s komen overeen met die van de Xperia 1, al zitten die in de linkerbovenhoek in plaats van gecentreerd op de achterkant.

Galaxy Fold komt, maar niet in Nederland

Het was lang onduidelijk. Welles, nietes.

Maar Samsung gaat de Galaxy Fold toch niet uitbrengen in Nederland. De Fold komt wel uit in onder meer Frankrijk en Duitsland.

“Helaas hebben we vanwege de beperkte beschikbaarheid van Galaxy Fold ons wereldwijde lanceringsplan moeten herzien”, aldus Cela Sin van Samsung Nederland. Samsung had de Fold op 3 mei willen uitbrengen in Nederland en demonstreerde hem dit voorjaar al in de Samsung Store in Utrecht. Het gebeurt zelden dat de Zuid-Koreaanse fabrikant beslist om een telefoon wel in andere Europese landen, maar niet in Nederland uit te brengen.

De telefoon verschijnt vrijdag in Zuid-Korea en een release in andere landen zal volgen.

De versie die nu uitkomt heeft een verfijnde constructie. Eén van de zichtbare wijzigingen is dat de toplaag van het scherm nu doorloopt onder de rand van de behuizing door, zodat het er niet langer uitziet als een verwijderbare screenprotector. Ook zijn er beschermkappen toegevoegd aan de boven- en onderkant van de scharnier om stof en vuil buiten te houden.

Verder is de afstand tussen het scharnier en de behuizing kleiner gemaakt en heeft Samsung meerdere metalen lagen toegevoegd onder het flexibele scherm om dit steviger te maken. De

26

TELECOMMAGAZINE

Fold 5G komt in Duitsland en Frankrijk uit op 18 september voor 2100 euro.

Motorola met vier lenzen

Lenovo liet op de IFA de Motorola One Zoom zien. Het toestel heeft maar liefst vier cameralenzen op de achterkant. Dit maakt het mogelijk van zoom tot veraf, topkwaliteit foto’s te maken.

De standaardlens heeft een 48-megapixelsensor. Volgens Motorola kan de telefotolens drie keer optisch inzoomen, zonder kwaliteitsverlies. Daarnaast kan hij tot tien keer hybride zoomen, waarbij een combinatie van hardware en software wordt gebruikt om een scherp resultaat te krijgen. De groothoeklens maakt foto’s met een beeldbereik van 117 graden.

Op die manier past er volgens Lenovo vier keer meer in beeld dan bij de standaardlens.

De camera is voorzien van een portretmodus waarmee de achtergrond van een onderwerp wordt vervaagd. Ook beschikt de camera over nachtvisie, om donkere foto’s toch helder in beeld te brengen. Kunstmatige intelligentie moet foto’s automatisch kunnen verbeteren.

Het toestel heeft daarnaast een 25-megapixelcamera aan de voorzijde. De winkelprijs komt rond de 429 euro. De smartphone komt beschikbaar in grijs, brons en paars.

TCL stapt in smartphones

Het Chinese techbedrijf TCL is altijd dominant aanwezig op de IFA in Berlijn. Maar dan vooral met televisies. Dat was dit jaar anders. Want vanaf nu is TCL ook actief met smartphones.

De TCL Plex heeft de primeur en werd op IFA gepresenteerd aan de pers. Gek genoeg ontging dat de meeste telecomjournalisten, die TCL voorheen terecht niet zagen staan. TCL produceerde in het verleden wel telefoons, maar dan onder de Alcatel brand. De introductie van het eigen merk is nieuw. De TCL Plex heeft drie camera’s op de achterzijde, waaronder één van 48-megapixels, 6,5 inch-scherm. Het toestel zal voor rond de 330 euro op de markt komen.

Binnenkort komen er van hetzelfde merk ook vouwbare telefoons en 5G-toestellenop de markt. Als concept zagen we een bril waarop dragers films en series kunnen kijken, volledig aangedreven door een smartphone. TCL heeft nog geen naam voor de headset. Het apparaat staat bekend als Project Archery of als wearable display. Het is een grote skibril waarop beelden

IFA

van een gekoppelde smartphone geprojecteerd kunnen worden. Het is nadrukkelijk geen augmented reality-bril, maar een headset waarop je filmpjes kan kijken. De wearable was gekoppeld aan een telefoon via USB-C. We konden drie vooraf ingestelde video’s bekijken als onderdeel van de demo, maar uiteindelijk moet het ook werken met videodiensten zoals YouTube en Netflix. Daarnaast kan het scherm gebruikt worden om games op te tonen, terwijl je ze bedient op de smartphone. Het apparaat is vooralsnog bedoeld voor video’s en games.

LG niet folded, maar duo screen

Als alternatief voor de vouwbare telefoon komt LG met de LG G8X ThinQ met het LG dual screen. Door de telefoon in de case met extra scherm te klikken, krijgen gebruikers meer schermruimte om te multi-tasken. De Koreaanse telefoonmaker kiest niet voor een opvouwbare telefoon om meer schermruimte te bieden. Op MWC presenteerde LG al een dual screen voor de LG V50. Dit keer is het scherm even groot

als het standaarddisplay van de LG G8X ThinQ. In beide gevallen gaat het om een 6,4 inch-oledscherm. In het extra scherm zit een inkeping, maar het heeft geen camera. Dit is volgens LG om het ontwerp van de twee schermen naast elkaar gelijk te houden. De hoes bedekt de camera’s (een standaard- en groothoeklens) op de achterkant van de G8X ThinQ niet. Dichtgeklapt is op de voorkant van de hoes bijvoorbeeld de tijd af te lezen. Ook doet de hoes dienst als spiegel. Op de IFA zagen we verder twee nieuwe modellen uit LG’s K-serie, de K50S en de K40S. Deze budgetmodellen zijn uitgerust met onder andere verbeterde camera’s, kwalitatief betere schermen en accu’s die een langere batterijduur moeten garanderen. Ze komen op de markt in oktober naar Nederland en de adviesprijs voor de K50S bedraagt 199 euro, terwijl de K40S uitkomt op 159 euro.

TELECOMMAGAZINE

27

IFA

Sharp nu ook in Nederland

Sharp gaat eindelijk smartphones leveren in Nederland. In thuisland Japan is het merk al langer koploper. Sharp kondigt tijdens IFA de introductie van haar nieuwste smartphone op de Europese markt aan, de Sharp AQUOS R3.

In juni 2019 presenteerde Sharp het flagship-model al in Japan. Het toestel is nu ook verkrijgbaar in de Benelux. Met de AQUOS R3 maakt Sharp gebruik van high-end display technologie, een Qualcomm Snapdragon 855-processor en Edgest Fit Design. De smartphone heeft een 6.2-inch Pro IGZO reality display met een Quad HD+ resolutie van 3120x1440 pixels. Het interne geheugen is 128GB met een uitbreidmogelijkheid naar 512GB met een micro SD-kaart. De Sharp AQUOS R3 heeft een adviesverkoopprijs van 729 euro.

Asus met 1 TB geheugen

Speciaal voor harcore-gamers komt ASUS met een high-end versie van zijn Republic of Gamers, kortweg ROG Phone II. Het gaat hier om de Ultimate Edition met maar liefst 1 TB UFS 3.0 aan opslagruimte. Dit vergroot niet alleen de capaciteit, maar ook de snelheid. De klant moet

28

TELECOMMAGAZINE

hier straks wel 1199 euro voor neertellen. Maar dan heb je ook wel wat. Het Amoled-scherm heeft een verversingssnelheid van 120 Hz en een responsetijd van 1 ms. Met een aanraak-latency van maar 49 ms moet het scherm sneller aanvoelen dan ooit. De gaming-smartphone heeft een 6000 mAh-accu.

Nokia terug in de tijd met Flip

HMD Global laat van haar merk Nokia in Berlijn traditiegetrouw een groot aantal nieuwe toestellen zien. Vanuit nostalgisch oogpunt openen we hier met de Nokia 2720 Flip. Een ouderwets ogende klaptelefoon die voor maar 99 euro op de markt komt, maar wel degelijk voorzien is van 4G, Whatsapp en Facebook. En met een display op de voor- en de achterzijde.

Nóg basaler is de Nokia 110, met spelletjes als Snake, maar geen mogelijkheid voor internet.

Je kunt er dankzij de ingebouwde mp3 speler muziek mee luisteren en je kunt 14 uur onafgebroken bellen op één batterij. Dat dan weer wel.

Verder introduceerde Nokia de 6.2 en 7.2 smartphones en een meer ruggedized-telefoon die aan militaire standaarden voldoet, de Nokia 800 Tough.

IFA

Huawei’s nieuwe processor: Kirin 990 5G

Huawei was nadrukkelijk aanwezig in Berlijn, met een grote stand, maar ook met een keynote van Richard Yu: de CEO van de consumentendivisie. Tijdens de presentatie stond Huawei uitgebreid stil bij zijn nieuwe mobiele processor, de Kirin 990. De chip zal in de nieuwe Mate 30-telefoons te vinden zijn, die een week na de Fifa worden gepresenteerd. Het is volgens Huawei de eerste chip die is klaar is voor 5G. Het bedrijf belooft in potentie downloadsnelheden tot 2,3 gigabits per seconde. Daarmee troeft Huawei Samsung af, die al langer de Exynos 980 5G chip aankondigt, maar nog niet heeft gepresenteerd. De Kirin 990 moet taken met kunstmatige intelligentie beter kunnen verwerken. Tijdens een demo liet Yu bijvoorbeeld zien hoe achtergronden van video’s zonder vertraging aangepast kunnen worden.

De CEO sprak met geen woord over de Amerikaanse ban. Er is verder ook onduidelijkheid over de omschakeling van de fabrikant van Android naar een eigen besturingssysteem.

Qualcom vol in 5G

Ook Qualcom komt binnenkort met de Snapdragon 7-serie chipset, die ook klaar is voor 5G. Zo kondigde Cristiano Amon aan tijdens zijn keynote. Voor de consumentenmarkt ziet de chipmaker vooral 5G-muziek in videostreaming en gaming. Een omvangrijke game downloaden binnen enkele seconden en games streamen naar speciale 5G-smartphones voor de console-markt. Samen met Microsoft en Sony werkt de fabrikant aan de verdere ontwikkeling van cloud-based gaming.

Er is ook de aankondiging van het 5G-actieve modem-RF-systeem dat een modem, RT-transciever en RF-frontend combineert in één pakket, in wat Qualcomm een modem-naar-antenne 5G-oplossing noemt. Het zijn alle benodigde hardware-onderdelen voor 5G-ondersteuning, gebundeld in één systeem: het snelste beschikbare modem in de mobiele industrie.

Daarnaast wil Qualcom 5G beschikbaar maken voor meer gebruikers, vooral voor diegenen die in landelijke gebieden wonen met een slechte breedbandverbinding. De eerste stap hierin is de introductie van de millimetergolf (mmWave) antennemodule, die 5G naar elk huis brengt.

Met 5G-draadloze toegang is er een alternatief voor glasvezel dat beter geschikt zou zijn voor meer afgelegen gebieden.

Amazon met eigen oled-tv

Amazon heeft IFA 2019 met een knaller afgetrapt en de eerste oled Fire TV Edition, een nieuwe 65-inch Toshiba Fire TV Edition met Dolby Vision HDR, en Fire TV Edition Soundbar aangekondigd. Het waren maar enkele van de in totaal twintig (!) nieuwe Fire TV devices. de oled Fire TV-editie is gebouwd in samenwerking met de Duitse fabrikant Grundig en is verkrijgbaar in twee maten: 65- of 55-inch, beide verkrijgbaar met spraakbesturing op afstand (natuurlijk via Alexa) of zonder.

Puma presenteert smartwatch met Google Wear OS

Natuurlijk pakten merken als Garmin en Fitbit ook op deze IFA uit met nieuwe toestellen.

Sportmerk Puma heeft zijn eerste smartwatch gepresenteerd. Het naamloze klokje draait op Wear OS van Google en heeft een Qualcomm Snapdragon Wear 3100-soc aan boord.

Fossil maakt het horloge voor Puma. De smartwatch heeft een 1,19-inch oled-scherm met een resolutie van 320x320 pixels. Er zit een werkgeheugen in met een capaciteit van 512MB en een opslag van 4GB. Het Puma-horloge heeft aan de achterkant een hartslagmeter om de hartslag van de gebruiker in de gaten te houden. Puma verkoopt al jaren horloges, maar dit is de eerste smartwatch van het sportmerk. Het horloge komt uit de koker van de Fossil Group, die afgelopen jaren veel modellen smartwatches voor modemerken heeft gemaakt. Het klokje van Puma komt in november uit in de Benelux voor een prijs van 329 euro.

TELECOMMAGAZINE

29

COLUMN

I Aan het glas We gaan allemaal aan het glas, vertelde mijn gids heel enthousiast, terwijl we met onze voeten ruim 10 centimeter in de modder gezakt waren.

Evert Jan Westera is eigenaar van Contera Advies IT-Telecom Consultancy & Projectmanagement. Hij was hiervoor onder meer IT-manager bij de Tweede Kamer en was in die hoedanigheid Telecom Manager van het Jaar geworden.

Onze mobiele apparaten maken continu verbinding We stonden zo’n 200 meter van de kustlijn ergens in Noord- Groningen in de Waddenzee. Hoewel zee… er stond nog maar een paar centimeter water en daaronder een dikke laag slib.

Het was mij al opgevallen, op weg naar het hoge noorden, hoeveel er gegraven werd langs de kant van de weg.

Zelf woon ik in de Randstad en daar sta je er eigenlijk nooit bij stil dat er geen Internetaanbieder is die je kan voorzien van een snelle internetverbinding. Bij mij staan ze aan de deur te dringen om hun diensten aan te bieden. Maar in de buitengebieden in Nederland is een goede internetverbinding nog lang niet vanzelfsprekend.

Tot mijn verbazing is zelfs in de Randstad niet altijd een goede internetverbinding vanzelfsprekend. Zo verhuisde mijn accountantskantoor onlangs uit zijn prachtig mooie pand naar een dichter bebouwde omgeving, puur en alleen omdat de internetverbinding in zijn pand al jarenlang na niet toereikend was.

Binnen enkele jaren is internet gewoon onmisbaar geworden. En voor wie een keuze heeft uit een breed scala van providers, is het gewoonweg niet meer voor te stellen dat je ergens zou kunnen wonen of werken zonder internet. Alles staat immers in de Cloud? Dat geld ook voor mij, als ik iets wil weten grijp ik automatisch naar mijn smartphone of laptop en dan is het even schrikken als je geen verbinding hebt.

De provincie Groningen investeert sinds 2017 vele miljoenen in een internetproject zodat ook de meest afgelegen boerderij verzekerd kan worden van snel internet. Zo komen zelfs de meest afgelegen Groningers eindelijk online en liggen er langs hele smalle landweggetjes nu supersnelle glasvezelnetwerken.

30

TELECOMMAGAZINE

Nederland is een van de landen met het meest fijnmazige netwerk. Ook het mobiele netwerk is, op een klein aantal locaties na, bijna volledig dekkend.

De toegang tot een bijna oneindige hoeveelheid informatie is vanzelfsprekend. We worden, gevraagd en ongevraagd continue op de hoogte gehouden van alles wat er om ons heen gebeurt.

Zelf maak ik daar natuurlijk ook dankbaar gebruik van.

Maar toch vraag ik mij af of we er wel goed aan doen om vooral digitaal met elkaar te communiceren. In mijn dagelijks werk pak ik toch vaker even de telefoon, of loop ik even naar een collega toe. Na enkele emailwisselingen of appberichten merk ik vaak dat, ondanks de grote hoeveelheid aan informatie die we met elkaar delen, we toch langs elkaar heen praten of niet goed begrijpen. Persoonlijk contact lijkt toch efficiënter dan mailen en appen.

Hoewel ik vrij veel overleg via Skype of Google Hangout’s is het persoonlijk contact belangrijker dan we vaak denken. Een persoonlijke ontmoeting draagt in belangrijke mate bij aan succesvolle communicatie.

Een oprechte glimlach is immers veel waardevoller dan een smiley, een klopje op de schouder raakt je dieper dan een like.

Dat persoonlijke contact mag in onze digitale eeuw uw niet verloren gaan.

Begrijpelijk dat mijn Wadloopgids enthousiast is over de verregaande verglazing van Noord Groningen, maar tegelijk hoop ik dat glasvezel niet de vervanging wordt van het landweggetje. Want zelf het smalste weggetje leidt naar persoonlijk contact.

Door de modder van het Wad ploeteren is toch een heel andere beleving dan het bekijken van Google-maps of foto’s van anderen.

Laten we zorgen dat digitale communicatie niet de vervanger wordt van het persoonlijk contact maar vooral een zeer zinvolle aanvulling.

TGG

Klaar voor de toekomst ontzorgen • samenwerking • versterking • service

Diensten zoals Telecom Expense Management (TEM) en inkoopvoordeel rondom hardware, software, beheerfuncties en RFP-adviezen. Dát is wat Telegrootgebruik B.V. (TGG) biedt. Dat doet zij als serviceorganisatie voor de leden van BTG.

www.telegrootgebruik.nl

Maar we gaan verder. We groeien sterk in onze regiefunctie binnen het ICT-Telecom-ecosysteem. We bieden en ontwikkelen nieuwe producten en diensten, op maat en afgestemd op de vraag van de markt.

Vraag gerust wat we voor ú kunnen betekenen!

TGG