33 nomeri

Lorem Ipsum Dolor #33 (222) 22-28 დეკემბერი რა ღირს სიყვარული, ანუ კანონი სიცარიელეში და სიცარიელეზე ცარიელი ქვეყნისათვის

სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი

11

სიცარიელე კაცობრიობის ყველაზე ძვირადღირებული სივრცეა. მთლიანი ბაზრის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი არის სწორედ ქმედება სიცარიელის დასაფარავად.

კიდევ ერთი ფინანსური ხაფანგი ქართველი მომხმარებლებისთვის საქართველოში სოციალური ფონი სულ უფრო მძიმდება და ადამიანებს სხვა გზა არ რჩებათ, გარდა იმისა, რომ სესხის ახალ წყაროებს მიაკითხონ და ფაქტოვრივად კაბალურ პირობებს მოაწერონ ხელი -

13

სხვაგვარად შეუძლებელია აიხსნას ონ-ლაინ კრედიტების ბუმი, რომელიც ბოლო პერიოდში დაიწყო.

რისკიანი „უზრუნველი“ სიბერე

რა არის „გაზის სამხრეთ დერეფანი“ და რატომ იქცევა თურქეთი სატრანზიტო მონოპოლისტად

მაკა ღანიაშვილი

16 რუსეთის პრეზიდენტის მიერ „სამხრეთის ნაკადის“ რეალიზაციაზე უარის თქმისა და პრიორიტეტად „თურქეთის ნაკადის“ დასახვის შემდეგ, ევროპას მართლაც აქვს შეშფოთების საფუძველი.

საქართველოში საპენსიო სისტემა რეფორმისთვის მზადების პროცესშია. არსებული მოდელი, რესურსების შეზღუდულობის გამო, ვერ უზრუნველყოფს ცხოვრების შეცვლილ პირობებთან პენსიის ადექვატურობის უზრუნველყოფას. 2015 წლის 1-ლი სექტემბრიდან პენსიონერის პენსია 10 ლარით გაიზრდება და 160 ლარი გახდება. ბოლო 14 წლის განმავლობაში საქართველოში პენსია 14 ლარიდან 150 ლარამდე გაიზარდა.

გაგრძელება გვ. 2

Issue #: [Date]

მართალია, ეს თანხა ჯერ საარსებო მინიმუმსაც ვერ უტოლდება, მაგრამ ბიუჯეტს მაინც მძიმე ტვირთად აწვება. ამასთან, ჩვენთან პენსიის თანაფარდობა საშუალო ხელფასთან არის 17-18%, ხოლო ევროპის განვითარებულ ქვეყნებში ეს მაჩვენებელი 40%-ს აღემატება. მიუხედავად ამ მაჩვენებლისა, საპენსიო უზრუნველყოფის მხოლოდ სახელმწიფო სექტორის გადასაწყვეტ პრობლემად დატოვება სახელმწიფო ვალდებულების მნიშვნელოვან მატებასა და ვალდებულებების შესაძლო შეუსრულებლობის საფრთხეს შეიცავს. 2014 წლის მდგომარეობით, საპენსიო უზრუნველყოფაზე საქართველოში მილიარდ სამას მილიონზე მეტი ლარი მიემართება. ეს ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის 14.6 პროცენტია. საქართველოს ერთ სულ მოსახლეზე დაანგარიშებით, ეს თანხა, დაახლოებით, 260 ლარს შეადგენს, ერთ დაქირავებით დასაქმებულზე კი – 1750 ლარადმე წელიწადში. ეს ნიშნავს, რომ ერთი დაქირავებით დასაქმებული ყოველთვიურად 1 პენსიონერზე მეტს ინახავს. საქართველოს საპენსიო სისტემა ორ არათანაბარ ნაწილად იყოფა. ძირითადია გადანაწილების პრინციპზე დაფუძნებული სახელმწიფო საპენსიო სისტემა. პენსიები სოციალური ხარჯების უმსხვილესი კატეგორიაა და მთლიანი სოციალური დაცვის ხარჯების ნახევარზე მეტს შეადგენს. არასახელმწიფო საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემას ბაზრის უმნიშვნელო ნაწილი უკავია და კვლავაც განვითარების ჩანასახოვან სტადიაზე რჩება. მსოფლიო ბანკის ექსპერტების შეფასებით, საპენსიო პროგრამა მძიმე ტვირთი იქნება ბიუჯეტისათვის მანამ,

Dolor Sit Amet სანამ ქვეყნის საპენსიო ასაკის მოსახლეობა დამოკიდებული იქნება საბაზისო სახელმწიფო პენსიაზე. საშუალოვადიან პერსპექტივაში ბიუჯეტი სოციალური დანახარჯების ზეწოლის წინაშე აღმოჩნდება და ამიტომ კერძო საპენსიო დანაზოგების გარეშე პენსიების არსებული დონეების შენარჩუნებაც კი, დროთა განმავლობაში, ქვეყანას მაღალ საბიუჯეტო ხარჯებთან მიიყვანს. საქართველოში დღეს მოქმედი კანონმდებლობით, ასაკით პენსია მამაკაცებს 65 წლის მიღწევიდან ენიშნებათ, ქალებს – 60 წლიდან. ევროპის უმრავლეს ქვეყნებში გამოკვეთილი ტენდენცია მიუთითებს, რომ საპენსიო ასაკის განსაზღვრისას, სქესთა შორის ასაკობრივი სხვაობის დაწესებაზე სულ უფრო მეტი ქვეყანა ამბობს უარს. საქართველოში საპენსიო ასაკის გაზრდა ან გათანაბრება საკმაოდ რთული პროცესი იქნება, ვინაიდან მნიშვნელოვან პოლიტიკურ და სოციალურ რისკებს უკავშირდება. უპირველესად, იმ გარემოების გამო, რომ ქვეყანაში არსებობს სხვა, სავსებით საპირისპირო მოლოდინი, რომ საპენსიო ასაკმა, პირიქით, დაიწიოს და მოქალაქეებმა უფრო ადრე მიიღონ პენსია. ეს რეალობა განპირობებულია ქვეყანაში არსებული მაღალი უმუშევრობითა და მწვავე სოციალური პრობლემებით, როცა მოსახლეობის სოლიდურ ნაწილს არ გააჩნია მუდმივი შემოსავალი და მეტ-ნაკლებად მდგრადი სოციალური გარანტიები. ასეთ ფონზე, 150-ლარიანი პენსია ნაწილობრივ ამსუბუქებს მძიმე სოციალურ ფონს, განსაკუთრებით, რეგიონებში. თუმცა რეფორმა სხვა მიმართულებით მიმდინარეობს. საპენსიო სისტემის რეფორმის საკითხებზე მომუშავე უწყებათშორისი კომისია 2013 წელს შეიქმნა და მასში საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს, ფინანსთა სამინისტროს, დიასპორის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის, ეროვნული ბანკის, საქართველოს პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის და საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის წარმომადგენლები შედიან. ცოტა ხნის წინ, ეკონომიკის სამინისტროში საპენსიო რეფორმის საკოორდინაციო ოფისი შეიქმნა, რომელიც მუშაობს ნებაყოფლობითი საპენსიო სისტემის შექმნაზე. საპენსიო უზრუნველყოფის დაგროვებით პრინციპზე დამყარებული მოდელი გულისხმობს, პენსიის დაგროვების ინდივიდუალურ ხასიათს, პენსიის სიდიდე კი დამოკიდებულია 2

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet ორაკლ ი ღარიბაშვილ ი: ჯანდაცვა ის სფეროა, რო მელ შიც უდიდესი შედეგი გვაქვს

საპენსიო შენატანის სიდიდესა და საპენსიო ფონდების მიერ განხორციელებული საინვესტიციო სტრატეგიის წარმატებასა და ფინანსურ მაჩვენებლებზე. დაგროვებით მოდელს ეკონომიკის ზრდის ციკლისა და განვითარებული ფინანსური ბაზრის პირობებში ახასიათებს მდგრადი ზრდა, როცა დაბანდებებიდან მიღებული სარგებელი აღემატება ინფლაციის და ხელფასების ზრდას. ამავდროულად, „დაგროვებების“ წილის ზრდა მშპ-ში ქმნის მყარ სტიმულებს ეკონომიკის ზრდისთვის. თვალსაჩინოა დაგროვებით პრინციპზე დამყარებული საპენსიო მოდელისთვის დამახასიათებელი რისკებიც. უპირველესად ის გარემოება, რომ ეკონომიკის ციკლური ბუნებიდან გამომდინარე, ზრდა არ არის ყოველთვის შეუქცევადი. ეკონომიკის ვარდნის და უკანასკნელ პერიოდში მომრავლებული კრიზისების პირობებში, დაგროვილი რესურსი შეიძლება გაუფასურდეს კაპიტალის ბაზრის ინსტრუმენტების ფასის კლების გამო. ამავდროულად, დაგროვებითი საპენსიო სისტემის მონაწილეები არიან უფრო მაღალი ხარისხით დაუცველნი საბაზრო რისკების და ინფლაციის მიმართ. მაგრამ არსებობს საპენსიო უზრუნველყოფის შერეულ პრინციპზე დამყარებული მოდელი. ეს მოდელი გულისხმობს გარკვეული ელემენტების შეჯერებას როგორც სოლიდარული, ასევე დაგროვებითი საპენსიო სქემების მოდელებიდან. ამგვარი მიდგომა ნაწილობრივ ამცირებს რისკებს და ზრდის მოქნილობას საპენსიო უზრუნველყოფაში სახელმწიფო და კერძო სექტორების მონაწილეობის მოცულობის განსაზღვრისას. შერეული მოდელის არსებობა კრიზისის დროს ასევე შესაძლებელს ხდის რისკის გადანაწილებას საპენსიო სქემებს შორის. რა მოდელს ირჩევს საქართველო? ამ საკითხთან დაკავშირებით, ეკონომიკის სამინისტროში არსებული

ჯანდაცვა ის სფეროა, რომელშიც უდიდესი ძალისხმევა ჩავდეთ და უდიდესი შედეგი გვაქვს. ამის შესახებ საქართველოს პრემიერმინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა წლის შემაჯამებელ პრესკონფერენციაზე განაცხადა. მისი თქმით, ჩვენს ქვეყანაში საყოველთაო ჯანდაცვის რეფორმა არასდროს განხორციელებულა. როგორც ღარიბაშვილმა აღნიშნა, ამ ორი წლის განმავლობაში აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში გადარჩა ათასობით ოჯახი. მან ცე ჰეპატიტის პროგრამაზეც ისაუბრა და განაცხადა, რომ ორი წლის განმავლობაში ც ჰეპტიტის მკურნალობა გადაუჭრელ პრობლემად ითვლებოდა, დღეს კი ჯანდაცვის სამინისტროს აქვს სამოქმედო პროგრამა, რომლითაც საქართველო გახდება ქვეყანა, სადაც ცე ჰეპატიტი როგორც დაავადება იქნება მთლიანად დაძლეული. ამ პროგრამით პაციენტებისთვის ხელმისაწვდომი გახდება მედიკამენტები, რომლებიც ც ჰეპატიტისგან განკურნების 90 %-იან შანსს იძლევა. პრემიერის შეფასებით, ესაა წარმოუდგენლად დიდი მიღწევა. ირაკლი ღარიბაშვილმა სოლდარობის ფონდის შესახებაც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ ამ იდეით შესაძლებელი გახდა უმძიმესი სენით დაავადებული 48 ბავშვის მკურნალობის სრულად დაფინანსება. რაც შეეხება განათლებას, ამ თემაზე საუბრისას პრემიერმინისტრმა განაცხადა, რომ მასწავლებლებს უნდა ჰქონდეთ შესაბამისი ანაზღაურება. ღარიბაშვილმა განაცხადა, რომ როდესაც ხელისუფლებაში მოვიდნენ, გაზარდეს ხელფასები, მაგრამ მთავრობა აცნობიერებს, რომ რომ ეს არაა საკმარისი და მათ სჭირდებათ სათანადო მოპყრობა და მომავალ, ასევე 2016 და 2017 წლებში დაგეგმილია მასწავლებელთა საბაზო ხელფასების 70%-ით ეტაპობრივად ზრდა. მან პროფესიული განათლების მნიშვნელობაზეც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ შემუშავებულია სტრატეგია 2020 წლამდე და ხელი შეეწყობა ინკლუზიურ განათლებას. „განათლების სისტემის განვითარება არაა 1 და 2 წლის საქმე. ახლავე ვამზადებთ მყარ საფუძველს, რათა რამდენიმე წელიწადში გვყავდეს თანამედროვე ახალგაზრდობა“ - განაცხადა პრემიერმა.

3

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

ეკონომიკის სამინისტროს ორგანიზებით ბიზნეს და არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლ ებთან შეხვედრა გაიმართა

26 დეკემბერს საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს ორგანიზებითა და USAID-ის საქართველოში ზრდის მართვის პროექტის მხარდაჭერით გაიმართა შეხვედრა ბიზნეს და არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლებთან. ღონისძიება საქართველოს სავაჭრო-სამრეწველო პალატის შენობაში ჩატარდა. შეხვედრის მონაწილეებს მისასალმებელი სიტყვით მიმართეს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის მოადგილემ მიხეილ ჯანელიძემ და სოფლის მეურნეობის მინისტრის პირველმა მოადგილემ ნოდარ კერესელიძემ. ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის მოადგილემ მიხეილ ჯანელიძემ ისაუბრა ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების (DCFTA) ფარგლებში სურსათის უვნებლობის კუთხით საქართველოს მიერ აღებული ვალდებულებებსა და დაგეგმილ რეფორმებზე. მისი განცხადებით, რეფორმები სურსათის უვნებლობის კუთხით გულისხმობს აღნიშნული სფეროს სახელმწიფო საზედამხედველო ორგანოების განვითარებას ევროპული პრაქტიკის შესაბამისად, ასევე ევროპული ტექნიკური რეგლამენტებისა და სტანდარტების დანერგვას საიმისოდ, რომ ჩვენი პროდუქცია გახდეს უფრო კონკურენტუნარიანი, მომხმარებელმა საქართველოში მიიღოს უფრო უვნებელი პროდუქტი და საქართველოში წარმოებულმა პროდუქციამ ტექნიკური ბარიერების გარეშე შეაღწიოს ევროკავშირის ბაზარზე. ოფიციალური პრეზენტაციების შემდეგ, შეხვედრაზე დისკუსია გაიმართა

საპენსიო რეფორმების სამსახურის ხელმძღვანელი ოთარ ძიძიკაშვილ ი გვესაუბრება: „დღეს ჩვენ რაც გვაქვს, ეს სოციალური პენსიაა, სოლიდარულ პრინციპზე დაფუძნებულიც კი არ არის. სოლიდარულში ზოგადად იგულისხმება ის, რომ ვინც იმუშავა და გადაიხადა გადასახადები, შემდეგი თაობა მას ინახავს. ჩვენ შემთხვევაში, ადამიანი მუშაობდა თუ არ მუშაობდა, საპენსიო ასაკის შემდეგ ავტომატურად ხდება პენსიონერი და არ აქვს მნიშვნელობა, თავის შრომისუნარიან პერიოდში რამდენი გადაიხადა ბიუჯეტში, მუშაობდა თუ არა ის და ამიტომაც ეს არის სოციალური საპენსიო სისტემა. სხვა ქვეყნებში მინიმუმ 15 წელი მაინც უნდა იყოს დასაქმებული ადამიანი იმისთვის, რომ სახელმწიფომ მას შემდეგ რაღაც ოდენობის პენსია გადაუხადოს. ეს არის სოლიდარული საპენსიო სისტემის ძირითადი პრინციპი. რაც უფრო მეტ გადასახადს იხდის ადამიანი მუშაობის პერიოდში, მეტ პენსიას აიღებს შემდეგ. ანუ პენსიის ოდენობა დამოკიდებულია გადახდილი გადასახადის მოცულობაზე, რაც, თავის მხრივ, შემოსავლების მოცულობას უკავშირდება. ჩვენთან არის სოციალური სისტემა, სადაც ყველა ერთი და იგივეს იღებს და მე ვფიქრობ, რომ დღეს საქართველოში არსებული ეკონომიკური ვითარებიდან გამომდინარე, გადანაწილების ეს უსამართლო პრინციპი არის სწორი. რეალურად, ჩვენ რომ დიფერენცირება გავაკეთოთ და ადამიანებს, ვისაც საერთოდ არ აქვს კონტრიბუცია სახელმწიფო ბიუჯეტში (დიასახლისები, სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულები და ა.შ.) და პენსიის სახით გადავუხადოთ მინიმალური, ვთქვათ 50 ლარის მოცულობის პენსია და ვინც დასაქმებული იყო და იხდიდა გადასახადებს მათ მივცეთ სიტყვაზე 250

4

Issue #: [Date] ლარი, რეალურად მივიღებდით სურათს, რომ საქართველოს პენსიონერების დიდი ნაწილი დღეს მიიღებდა მხოლოდ ამ მინიმალურ 50 ლარს. თუმცა, ეს სოციალურად ძალიან რთული იქნებოდა რეგიონებისთვის, სადაც რეალურად ბევრი ოჯახისთვის პენსია არის ერთადერთი მატერიალური, ფულადი შემოსავლის წყარო. მაგრამ სახელმწიფო პენსია ვერასდროს ვერ იქნება იმდენი, რომ ყველა პენსიონერი იყოს კმაყოფილი. ანუ იმისათვის, რომ პენსიაზე გასვლის შემდეგ ადამიანმა მიახლოებით მაინც შეინარჩუნოს ცხოვრების სტანდარტი. ვთქვათ, თუ ადამიანს სჭირდება თვეში დაახლოებით 1000 ლარი როცა მუშაობს, პენსიაზე გასვლის შემდეგ მას 400 ლარი მაინც უნდა იმისთვის, რომ ძალიან არ გაუარესდეს მისი ცხოვრების დონე. ანუ შემოსავლის 40% არის სტანდარტად მიჩნეული, რომელიც აუცილებელია ასე თუ ისე მიახლოებული ცხოვრების სტანდარტის შესანარჩუნებლად პენსიაზე გასვლის შემდეგ. ამიტომაც რეალურად პენსია ყოველთვის გაიზრდება, ოღონდ იმდენად ვერ გაიზრდება, რომ ხალხი ბოლომდე კმაყოფილი იყოს. საქართველოში დაგეგმილი საპენსიო რეფორმა გულისხმობს შემდეგს - არსებულ საპენსიო სისტემასთან ერთად, იარსებებს დაგროვებითი საპენსიო სისტემა. ანუ ის რაც არსებობს არ უქმდება, ამას ემატება სხვა მიმართულება, სახელმწიფო პენსიას ბიუჯეტიდან კვლავ ყველა მიიღებს, არ აქვს მნიშვნელობა მონაწილეობს თუ არა ის ნებაყოფლობით დაგროვებით საპენსიო სქემაში. კერძო დაგროვებითი სისტემა იქნება ნახევრად სავალდებულო და ნახევრად ნებაყოფლობითი, ანუ თუ დასაქმებული გადაწყვეტს, რომ მას სურს ნებაყოფლობით საპენსიო სქემაში მონაწილეობის მიღება, სახელმწიფოს და დამსაქმებელს არჩევანი არ აქვს. ის დასაქმებული, ვინც ნებაყოფლობით საპენსიო სქემაში გადაწყვეტს ჩართვას, ყოველთვიური ხელფასიდან საპენსიო ფონდში რიცხავს 2%-ს, ამას ემატება სახელმწიფოს მიერ გადახდილი 2% და ასევე კომპანიაც ვალდებულია 2% დანამატის სახით გადარიცხოს დასაქმებულის საპენსიო ფონდში. საბოლოო ჯამში, ყოველთვიური შენატანი იქნება ხელფასის 6%. ეს ჯერ ზუსტად დადგენილი არ არის, ამ დეტალებზე მიმდინარეობს მუშაობა, შეიძლება იყოს 7% ან სხვა ციფრი, მაგრამ პრინციპი არის ასეთი. ანუ ეს სისტემა არის მორგებული დასაქმებულის უფლებებზე, მას აქვს არჩევანი გაწევრიანდეს თუ არა ამ სისტემაში, მაგრამ თუ დასაქმებულმა გადაწყვიტა მონაწილეობის

Dolor Sit Amet ნავთობის მსოფლ იო ფასები შესაძლ ოა 20 დო ლ არამდე ჩამოვიდეს სპარსეთის ყურის ქვეყნები აცხადებენ, რომ არ აპირებენ ნავთობის მოპოვების შემცირებას, რადგან შეუძლიათ ფასების 20 დოლარამდე გაიაფებასაც კი გაუძლონ. ნავთობის ექსპორტიორი ქვეყნების ორგანიზაციამ „ოპეკმა“ უკვე განაცხადა, რომ მოპოვებას იმ შემთხვევაშიც კი არ შეამცირებს თუ ნავთობის ფასი ბარელზე 20 დოლარს ჩამოსცდება. Middle East Economic-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში საუდის არაბეთის ნავთობის მინისტრმა ალი ალ ნუიამიმ განაცხადა, რომ სადაც უნდა აღმოჩნდეს ფასები, მოპოვების შეკვეცა არ შედის „ოპეკის“ მომპოვებელთა ინტერესებში. მისი განცხადებით, მსოფლიომ, შესაძლოა, ვეღარასდროს იხილოს 100 დოლარის ღირებულების ნავთობი. „თუკი საუდის არაბეთი შეამცირებს წარმოებას, ფასები ზემოთ წავა და რუსებიც, ბრაზილიელებიც და ფიქალის შემქმნელი ამერიკელებიც ჩემ წილს წაიღებენ,“ - განაცხადა მინისტრმა. მისივე შეფასებით, სპარსეთის ყურის ქვეყნების ბიუჯეტებს შეუძლიათ გაუძლონ ფასების ხანგრძლივვადიან შემცირებას, რადგან რეგიონში მოპოვების თვითღირებულება ბარელზე 4-5 დოლარს შეადგენს. შეგახსენებთ, რომ დღეს ნავთობის მსოფლიო ფასები საკორექციო ზრდას აჩვენებს. Brent-ის ტიპის ნავთობზე ფასები 0,56%-ით გაიზარდა და 60,67 დოლარს მიაღწია, WTI-ის ტიპის ნავთობის ღირებულებამ კი მოიმატა 0,86%-ით და 56,12 დოლარს გაუტოლდა.

5

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

IFC: ქართულ კომპანიებში გამჭვირვალ ობის პრობლ ემაა

„საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის" შეფასებით, ქართულ კომპანიებში გამჭვირვალობის პრობლემაა. როგორც „IFC" -ის კორპორაციული მართვის პროგრამის მენეჯერი ევროპასა და ცენტრალურ აზიაში გაზეთ „ფაინანშალთან" აცხდებს, კარგი კორპორაციული მმართველობის დანერგვა ქართულ კომპანიებს ინვესტიციებისა და პარტნიორების მოზიდვაში დაეხმარება. ოლივერ ორტონის თქმით, როგორც ფინანსური ისე არაფინანსური ინფორმაციის გამჭვირვალობა მთავარი ფაქტორია, რაც უცხოელ პარტნიორებს ადგილობრივ პარტნიორებთან ურთიერთობისას უნდათ დაინახონ. ორტონი ამბობს, რომ საქართველოს კარგი მაჩვენებლები აქვს მსოფლიო ბანკის „Doing business" რეიტინგის ისეთ ინდიკატორებში, როგორიცაა ბიზნესის, ქონების რეგისტრაცია თუმცა, როდესაც საქმე კორპორაციულ მმართველობას და მასთან დაკავშირებულ მაჩვენებლებს ეხება საქართველოს უკეთესი პოზიციები უნდა ჰქონდეს. საერთშორისო საფინანსო კორპორაციის წარმომადგენელს მაგალითად ქართული კომპანიების ოფიციალური ვებ-გვერდები მოჰყავს, მისი თქმით კომპანიებს გამოტანილი აქვთ პროდუქტებისა და მომსახურების შესახებ ინფორმაცია, თუმცა მენეჯმენტის სტრუქტურის, ფინანსური მაჩვენებლებისა და მთავარი გამოწვევების შესახებ არანაირი ინფორმაცია არ არის. ასეთი ინფორმაციის არსებობა კი კომპანიის გამჭვირვალობაზე მიუთითებს და კომპანიას უპირატეს მდგომაროებაში აყენებს ინვესტორებთან ურთიერთობისას. ოლივერ ორტონის თქმით, კორპორაციული მმართველობა არის დისციპლინა, რომელიც ინტეგრირებულია ბიზნესში და ეს საკითხი ბიზნესისგან განცალკევებულად არ განიხილება.

მიღება, სახელმწიფოს და კომპანიას ეს არჩევანი აღარ რჩება. ანუ დასაქმებული სახელმწიფოს კვლავ უხდის საშემოსავლოს სახით 20%-ს, აქედან სახელმწიფო დაიტოვებს 18%-ს, 2%-ს კი რიცხავს საპენსიო ფონდში. ს.ე. ეს 2% სავალ დებულ ო იქნება თუ ადამიანს ექნება საშუალ ება სურვილ ის შემთხვევაში, ვთქვათ, 3% გადარიცხოს საკუთარ საპენსიო ფონდში? ო.ძ. დიახ, იქნება ამის საშუალება. თუ 2% არის სავალდებულო, იმის ზემოთ დაწესდება ზღვარი ვთქვათ 5%-მდე, რომელიც დამსაქმებელს ყოველთვიური ხელფასიდან შეუძლია დაზოგოს. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ეს თანხა უკვე აღარ დაიბეგრება იმ საშემოსავლო 20%-ით. ეს არის კიდევ ერთი წამახალისებელი ფაქტორი. ამ თანხის გამოტანის საშუალება თქვენ რა თქმა უნდა არ გექნებათ საპენსიო ასაკის მიღწევამდე, მაგრამ ეს არ იქნება რაღაც აბსტრაქტული თანხა, ეს არის კონკრეტული ანგარიში, აქტივები, რომელსაც თქვენ ხედავთ და აკონტროლებთ მის ზრდას ან შემცირებას. თანხის ნაწილის პენსიაზე გასვლამდე გამოტანა შესაძლებელი იქნება მხოლოდ გარკვეული დაშვებების შემთხვევაში, მაგალითად, თუ ადამიანს განსაკუთრებული მძიმე დაავადება აღმოაჩნდა და სჭირდება თანხა ან შვილების სწავლისთვის, მაგრამ ეს იქნება მთლიანი აქტივების ნაწილი მხოლოდ და არა სრულიად. საპენსიო ფონდის აქტივების ინვესტირება მოხდება სხვადასხვა ფასიან ქაღალდებში. ს.ე. საქართველ ოში არ არის კაპიტალ ის ბაზარი განვითარებულ ი, არ შეუშლ ის ეს ხელ ს საპენსიო რეფორმის განხორციელ ებას? ი.ძ. მართალია, არ არის განვითარებული და ეს არის ძალიან დიდი პრობლემა და გამოწვევა, ამიტომ პარალელურ რეჟიმში ჩვენ კაპიტალის ბაზრის 6

Issue #: [Date]

განვითარებაზეც ვმუშაობთ. პირველ ეტაპზე, პრიორიტეტულია კორპორატიული ობლიგაციების ბაზრის განვითარება, საქართველოში არის 50 კომპანია მაინც, რომელსაც შეუძლია 2-5 მილიონი დოლარის ობლიგაცია გამოუშვას, თუმცა ამ კომპანიების მიმართ იქნება მკაცრი მოთხოვნები, შეფასდება მათი რისკები, შემოსავლები და ა.შ. ეს იქნება კარგად გაკონტროლებადი სფერო, რომელსაც გააკონტროლებს სახელმწიფო. ის ვინც გამოუშვებს თავის ფასიან ქაღალდს, მას ბევრი კრიტერიუმის დაკმაყოფილება და ბევრი ეტაპის გავლა მოუწევს, იმისათვის, რომ მისი ფასიანი ქაღალდები დაშვებული იყოს საფონდო ბირჟაზე. ამიტომ კაპიტალის ბაზარიც გასავითარებელი იქნება. საპენსიო რეფორმის გაშვება დაახლოებით 2 წელში იგეგმება, ამ პერიოდში ჩანასახი უნდა გაჩნდეს და კომპანიებმა დაიწყონ ფასიანი ქაღალდების გამოშვება. უნდა დაიწყოს აქტივობები იმისთვის, რომ ორი წლის თავზე ჩვენ რაღაც დონეზე უკვე გვქონდეს ეს ბაზარი. ამ ორ წელიწადში კაპიტალური ბაზრის რეფორმაც დასრულებული იქნება. კომპანიებიც წინასწარ იქნებიან ინფორმირებული თუ რა მოთხოვნები უნდა დააკმაყოფილონ და მათ ექნებათ ამისათვის მოსამზადებელი პერიოდიც. ადგილობრივ ბაზარზე აქტივების დაბანდება სახელმწიფო ობლიგაციებშიც მოხდება და საბანკო დეპოზიტები, გრძელვადიან ლარის რესურს მიაწვდიან ეს ფონდები ბანკებს. ასევე, თანხის ნაწილი უნდა დაბანდდეს საზღვარგარეთ, საერთაშორისო საფინანსო ბაზრებზე. ეს აუცილებელია. იქნება შეზღუდვა იმასთან დაკავშირებით, მთლიანი აქტივების თუ რამდენი პროცენტი შეიძლება გავიდეს საზღვარგარეთ და რამდენი დაბანდდეს ქვეყნის შინგნით. სავარაუდოდ, ქვეყნის გარეთ ინვესტირებისათვის მაქსიმუმ 50%-იანი

Dolor Sit Amet ზღვარი დაწესდება. მაგრამ უცხოეთში გასვლა აუცილებელი იქნება, რადგან მთელ თანხას ადგილობრივი ბაზარი ვერ აითვისებს. ს.ე. ვინ განახორციელ ებს საპენსიო ფონდის მართვას? ი.ძ. საპენსიო ფონდის მართვას განახორციელებს გამოცდილი, კვალიფიციური უცხოური საფინანსო ინსტიტუტი. თავდაპირველად ორი, რომელსაც დიდი გამოცდილება ექნება ამ საქმეში. მაგალითად, ისეთი საფინანსო ინსტიტუტი, რომელიც ასობით მილიარდ დოლარს მართავს ყოველდღიურად. მნიშვნელოვანია ის, რომ ისინი ამ ფინანსური რესურსის მართვას განახორციელებენ ადგილობრივ ფინანსურ ინსტიტუტთან ერთად, ერთობლივად პარტნიორული თანამშრომლობით, რადგან ადგილობრივმა ფინანსურმა ინსტიტუტებმაც მიიღონ ეს გამოცდილება. საერთაშორისო ფინანსურ ბაზრების ოპერაციებში უცხოური გამოცდილება ძალიან მნიშვნელოვანია. კიდევ ბევრი დეტალია, როგორი მართვა იქნება უმჯობესი, აქტიური თუ პასიური ინვესტირება და ა.შ. ბევრი კითხვა არსებობს, რაც დახვეწას ექვემდებარება და ჯერ განხილვის ეტაპზეა. ს.ე. ეს კომპანიები როგორ შეირჩევა? ი.ძ. მოხდება მათთან მოპალარაკება, გასაუბრება, გავაცნობთ ადგილობრივ ბაზარს. შემდეგ მოხდება ტენდერის გამოცხადება. უცხოური კომპანიები განაცხადს შემოიტანენ და შემდეგ მათგან მოხდება არჩევა. მათ საქმიანობას რეგულირებას გაუწევს შესაბამისი მარეგულირებელი. ანუ სად განახორციელებენ ინვესტიციებს, როგორ, რა მოცულობით და ა.შ. ს.ე. რა ასაკის მოქალ აქეებს შეეხებათ საწყის ეტაპზე რეფორმა? ი.ძ. როდესაც ნებაყოფლობითი საპენსიო სისტემა ამოქმედდება, ალბათ, ქალბატონებისთვის 45, ხოლო კაცებისთის 50 წელი იქნება ზედა ზღვარი, ან შეიძლება 50 და 55. ეს ბევრ რამეზეა დამოიკდებული. ყოველთვიური ხელფასიდან, რეალურად 6% არ არის დიდი თანხა, ამიტომ ადამიანმა რომ შედეგი მიიღოს ამ დაგროვებითი სქემით და აქტივები ღირებულ ნიშნულამდე გაიზარდოს, დაახლოებით 30 წელია საჭირო. თქვენი პორტფოლიო ამ 30 წლის განმავლობაში ნელ-ნელა იზრდება. ან შეიძლება რაღაც მომენტში იყოს ჩავარდნა ბაზარზე განვითარებული მოვლენების გამო. ამას ვერ გავექცევით, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში აქტივების ზრდა გარდაუვალია, თუმცა ამას დრო სჭირდება.

7

Issue #: [Date] ს.ე. დაზოგვის ჩვევა საქართველ ოში ძალ იან დაბალ დონეზეა, როგორია თქვენი მოლ ოდინი საზოგადოების ჩართულ ობის მხრივ? ი.ძ. მართალია, ჩვენთან ძალიან დაბალია დაზოგვის კულტურა, ამიტომაც არსებობს წახალისების მექანიზმები. ძლიერია ფინანსური მოტიცავია. ანუ დღესვე რომ ვთქვათ, თქვენი შემოსავლის 2%, რომელსაც არ იღებთ, წამიერად ხდება 6%, ეს ელემენტარული მათემატიკაა. რომ არაფერი ვთქვათ, გრძელვადიან პერსპექტივაში აქტივების ზრდის შესაძლებლობაზე. გარდა ამისა, ნებაყოფლობითი სქემის შემოღების ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ნდობის გაჩენაცაა. უფრო სწორია, რომ ადამიანს არჩევანი დაუტოვო. საწყის ეტაპზე აუცილებელია ხალხსაც ჰქონდეს იმის განცდა, რომ ვიღაც არ ავალდებულებს მას ამის გაეთებას და ეს მისი არჩევანია. ნდობის ხარისხი ნელ-ნელა უნდა ამღლდეს. ს.ე. თუ იგეგმება, რომ დროთა განმავლ ობაში მთლ იანად ამ ნებაყოფლ ობით საპენსიო სქემაზე გადავიდეს ქვეყანა? ი.ძ. არა ბიუჯეტიდან მაინც უნდა მისცე ადამიანს პენსია, იმიტომ, რომ ის მუშაობდა, იხდიდა გადასახადს და მას რაღაც მაინც ეკუთვნის ბიუჯეტიდან პენსიაზე გასვლის შემდეგ. ამასთანავე 6%-იანი დანაზოგით რთულია იმდენი თანხის დაგროვება, რომ ადამიანს აღარ დასჭირდეს დამატებითი, დავუშვათ, 150-ლარიანი სახელმწიფო პენსია. იდეალური ვარიანტია, რომ დღეს არსებულმა საპენსიო სისტემამ და ახალმა, ნებაყოფლობითმა დაგროვებითმა საპენსიო სისტემამ ერთმანეთი შეავსოს. საპენსიო სისტემა - გლ ობალ ური დილ ემა საპენსიო რეფორმის აუცილებლობის წინაშე მხოლოდ საქართველო არ დგას. 2011 წლიდან მსოფლიო საპენსიო სისტემებში შევიდა პენსიონერების ახალი და საკმაოდ მოცულობითი ტალღა, რომელთა უზრუნველყოფაც მნიშვნელოვან ფინანსურ რესურსებს მოითხოვს. 3 წლის წინ დაიწყო პენსიაზე გასვლა baby boom-ერების თაობის პირველმა ტალღამ. 1940-1960-იანი წლებში შობადობა პიკზე იყო. ამდენად, ახალი პენსიონერების ტალღა ისტორიის მანძილზე ყველაზე მასობრივი და, ამავდროულად, ყველაზე გავლენიანი იქნება. შედეგად, პრაქტიკულად ყველა განვითარებული ქვეყნის ბიუჯეტები დიდი დეფიციტით გამოირჩევა.

Dolor Sit Amet

სახელ მწიფოს საკუთრებაში არსებულ ი საწარმოები პრივატიზაციის საჭიროებას ხედავენ

სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული საწარმოები დადებითად აფასებენ სახელმწიფოს გადაწყვეტილებას მათი საპრივატიზაციოდ გამოტანასთან დაკავშირებით. კომპანიების ხელმძღვანელები თანხმდებიან, რომ ისინი კერძო ინვესტორის მფლობელობაში ბევრად უფრო რენტაბელურები იქნებიან. სოფლის მეურნეობის პროექტების მართვის სააგენტომ ეკონომიკის სამინისტროს სახელმწიფოს ბალანსზე არსებული 7 საწარმო გადასცა. შპს "მარცვლეულის შესანახი ცენტრები" - აბაშის მარცვლეულის შესანახი ცენტრი და ლაგოდეხის მარცვლეულის შესანახი ცენტრი, შპს „საქართველოს სათბურების კომპანია" - ახალსოფლის საჩითილე მეურნეობა, რუხის საჩითილე მეურნეობა, წეროვნის სასათბურე მეურნეობა; შპს "გორის სასათბურე მეურნეობა" ; შპს „ქართული ბოსტნეული" ბოსტნეული/ხილის/მოცვის სადემონსტრაციო ნაკვეთები ადიგენში, გორში, ბოლნისში, ხაშურში, სამტრედიაში, თერჯოლაში, წეროვანში, შინდისში; შპს „მიწის რეაბილიტაციის სააგენტოს" მიწის ნაკვეთები: ქობულეთი, ოზურგეთი, ზუგდიდი, წალენჯიხა; ს.ს. „აკურა" -ღვინის ქარხანა თელავის რაიონის სოფელ აკურაში; შპს „გრუზვინპრომი" - ღვინის ქარხანა ქალაქ გურჯაანში.

8

Issue #: [Date]

ევროზონაში ვალის მოცულობამ მშპ-ს მიმართ დაახლოებით 93%-ს შეადგენს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის გაანგარიშებით, ფინანსური კრიზისისა და რეცესიის წილად უახლოეს ხანებში სახელმწიფოთა შიდა ვალების მოსალოდნელი ზრდის მხოლოდ 20% მოვა. დანარჩენ 80%-ს განაპირობებს სახელმწიფო ხარჯების ზრდა ჯანდაცვის, სოციალურ და, განსაკუთრებით, საპენსიო უზრუნველყოფაზე. ჯანმრთელობის დაცვის სისტემების გაუმჯობესებამ, უკურნებელი დაავადებების კლებამ, ახალ მედიკამენტებზე და მკურნალობის განვითარებულ ტექნოლოგიებზე ხელისაწვდომობის მატებამ მნიშვნელოვნად გაზარდა სიცოცხლის ხანგრძლივობა მთელ მსოფლიოში. გაეროს ეკონომიკურ და სოციალურ ურთიერთობათა დეპარტამენტის მონაცემების მიხედვით, თუ 2009 წელს 60 წლის და უფროსი ასაკის ადამიანების რაოდენობა დედამიწის მთლიან მოსახლეობაში 11%-ის დონეზე იყო, 2050 წლისთვის მისი 22%-მდე ზრდა არის მოსალოდნელი. 2050 წლისთვის 60 წლის და უფროსი ასაკის ადამიანების რაოდენობა მსოფლიოში 2 მილიარდს გადააჭარბებს.

Standard&Poor’s-ს გათვლებით, თუ მთავრობები არ შეცვლიან მიმდინარე საპენსიო და სხვა სოციალურ პროგრამებს, მოსახლეობის დაბერებასთან დაკავშირებული ხარჯები სახელმწიფო ვალებს 2010 წლის მშპ-ს 36,1%-დან 2050 წლისთვის მშპ-ს 300%-მდე გაზრდის. დიდი პრობლემების წინაშე დგას აშშ-ც. „ბეიბი-ბუმერების“ თაობის მიმართ საპენსიო ვალდებულება როგორც კერძო დაგროვებითი საპენსიო სისტემის ფარგლებში, ასევე სოციალური უზრუნველყოფის პროგრამის ფარგლებში დეფიციტი 4.3 ტრილიონ აშშ დოლარს შეადგენს, „მილენიუმის“ თაობის (1990-2000 წლებში დაბადებულები) პენსიაზე გასვლის დროისთვის კი პენსიის გაცემა საერთოდ უტოპია შეიძლება გახდეს. რა არის აშშ-ს საპენსიო

Dolor Sit Amet სისტემის და მთლიანად ეკონომიკის მთავარი გამოწვევა? როგორ ფუნქციონირებს მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნის საპენსიო სისტემა? აშშ-ში სახელმწიფო პენსიები გაიცემა OASDI პროგრამით (Old-Age, Survivors, and Disability Insurance Program), მისი 84% ფინანსდება დასაქმებულებისა და დამსაქმებლების საგადასახადო შენატანებით, 14% ფორმირდება ფონდის საინვესტიციო აქტივობების შედეგად (ძირითადად აშშ-ს სახელმწიფო ობლიგაციებში), 2% კი გადასახადებით, რომელსაც აშშ-ში იხდიან მაღალი შემოსავლის მქონე მოქალაქეები. ფონდში ცალკე არ ფორმირდება თითოეული მოქალაქის პენსია, არსებობს საერთო კალათა საიდანაც პენსიონერებს ეხდებათ პენსია. დღეს ფონდი დიდ დეფიციტს განიცდის, დემოგრაფიული სურათის გათვალისწინებით, მომავალში კიდევ უფრო გაუჭირდება მას პენსიების გაცემა. მოსახლეობის ზრდის ტემპები მცირდება, 2010-2015 წელს აშშ-ს მოსახლეობა წელიწადში საშუალოდ 0.9%-ით იზრდებოდა, 2050 წლისთვის კი ეს მაჩვენებელი 0.4%-მდე შემცირდება. ამას ემატება მოსახლეობაში პენსიონერების წილისა და სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობის ზრდა. ასევე, მცირდება დასაქმებულთა რაოდენობა, რომელთაც უდიდესი წვლილი შექავთ OASDI-ის ფონდის ფორმირებაში, პენსიონერთა რაოდენობა კი 2010 წლის 44 მილიონიდან 2030 წლისთვის 73 მილიონამდე გაიზრდება. დღეს აშშ-ს ხელისუფლება განიხილავს OASDI-ის მომავლის სამ სცენარს. ამ სცენარების მიხედვით, 2020 წლამდე OASDI-ის აქტივების ზრდა არის მოსალოდნელი, ამის შემდეგ ის კლებას დაიწყებს, 2033 წლიდან კი მოსალოდნელია დიდი დეფიციტი. ოპტიმისტური სცენარის მიხედვით, ეს ფონდი პენსიონერთა მაქსიმუმ 77%-ის მომსახურებას შეძლებს. თუმცა არსებობს უფრო ოპტიმისტური გათვლებიც, რომლის მიხედვითაც OASDI არანაირი დეფიციტი არ ემუქრება. ამისათვის კი უნდა შესრულდეს რამდენიმე პირობა: შობადობის ზრდა, შემოსავლების ზრდა უფრო მაღალი ტემპით, უფრო მაღალი რეალური საპროცენტო განაკვეთები, უფრო მაღალი სამომხმარებლო ინფლაცია და უმუშევრობის დონის შემცირება. თუმცა ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობა იმისათვის, რომ მომდევნო 75 წლის განმავლობაში OASDI დეფიციტი არ შეექმნას, არის ორი: გაიზარდოს ის განაკვეთი, რომლის მიხედვითაც ხდება შენატანები ამ ფონდში ან შემცირდეს ის გადახდები, რაც ხდება ფონდიდან.

9

Issue #: [Date] ორივე ეს გადაწყვეტილება არასასიამოვნო იქნება ეკონომიკისა და მოქალაქეებისათვის. თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ აშშ-ში სახელმწიფო პენსიას პენსიონერთა 25% იღებს, 60%-ს კი აქვს კერძო საპენსიო სქემებით დაგროვებული საკუთარი პენსია. მაგრამ ეს არათუ შვებად, არამედ პირიქით, კიდევ უფრო დიდ საფრთხედ შეიძლება იქცეს ამერიკის ეკონომისთვის, რადგან დღეს ამერიკის საპენსიო ფონდებს დიდი მოცულობით გრძელვადიანი ვალდებულებები დაუგროვდათ. აშშ-ს საპენსიო ფონდების აქტივების მთლიანი მოცულობა ქვეყნის მშპ-ს 74.5%-ს შეადგენს. სარეიტინგო სააგენტო Moody’s-ის მონაცემების მიხედვით, მხოლოდ 25 უმსხვილესი საპენსიო ფონდის ვალებულება აშშ-ში 2 ტრილიონ აშშ დოლარს აღწევს. ამის მიზეზი კი ის იყო, რომ საპენსიო ფონდების საინვესტიციო საქმიანობა დაფუძნებული იყო „კარგი წლების“ დროს გარანტირებულად მზარდ შემოსავლებზე, თუმცა კრიზისის დროს, მომავალი პენსიონერების მიმართ ვალდებულება ქაღალდზე სულ უფრო იზრდებოდა, რეალური აქტივები კი მცირდებოდა. აშშ-ს საპენსიო სისტემა ხაფანგშია - ერთი მხრივ, იმისათვის, რომ კერძო საპენსიო ფონდების დეფიციტის შესამცირებლად აუცილებელია იმ ფინანსური აქტივების ფასების ზრდა სადაც მათ ინვესტირება აქვთ გაკეთებული, კერძო ფონდების ინვესტიციების 48,9% აქციებზე მოდის, 20,9% კი ობლიგაციებსა და სხვა გრძელვადიან ვალდებულებებზე. ამიტომაც ბაზრის სტიმულირებისთვის სასურველი იქნება აშშ-ს ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ საპროცენტო განაკვეთები დაბალ ნიშნულზე შეინარჩუნოს. მეორე მხრივ კი, იმისათვის, რომ OASDI შეძლოს და მოემსახუროს საკუთარ ვალდებულებებს, უკეთესი სცენარი იქნება ფედის საპროცენტო განაკვეთების ზრდის ხარჯზე შემოსავლის გაზრდა აშშ-ს სახელმწიფო ობლიგაციებიდან, რომლებშიც OASDIის აქტივების დაბანდებაა ნებადართული. როგორ დააღწევს თავს ფედი ამ დილემას, მომავალი გვიჩვენებს, მაგრამ ეს რეალობა კარგი მაგალითი უნდა იყოს საქართველოსთვისაც. კერძო ფონდების ეფექტიანი მუშაობისათვის, რომელსაც საქართველოს მომავალი საპენსიო სისტემა ნაწილობრივ დაეფუძნება, რამდენიმე პირობის არსებობაა საჭირო, მათ შორის, ფონდების სიმრავლე და მაღალი კონკურენცია, მათი საქმიანობის გამჭვირვალობა.

Dolor Sit Amet ეკონომიკური ზო ნის ჩინურ მოდელ ს საქართველ ოს მოარგებენ საქართველოს მთავრობა ჩინეთის ეკონომიკური ზონის მოდელის მორგებას საქართველოზე გეგმავს. როგორც საპარლამენტო უმრავლესობის ერთ-ერთმა ლიდერმა დავით საგანელიძემ „კომერსანტს" განუცხადა, რამდენიმე დღის წინ ჩინეთში ვიზიტისას შანხაის თავისუფალი ეკონომიკური ზონის ხელმძღვანელებთან ვიზიტისას მხარეებმა ჩინეთის ეკონომიკური ზონის წარმატებაზე და მისი მოდელის საქართველოში დანერგვაზე ისაუბრეს. საგანელიძე აცხადებს, რომ შანხაიში 4 ეკონომიკური ზონა უკვე 20 წელია არსებობს, თუმცა ახლა შეიქმნა ერთი ზონა, რომელმაც ეს 4 გააერთიანა და თან საკმაოდ წარმატებულადაც. „ჩვენ გავეცანით ამ ზონის პრინციპებს, რა შინაარსი და ნოუ ჰაუა ჩადებული. თვითონ შანხაის ვიცე მერთან ერთად, რომელიც შანხაიში ჩვენი მასპინძელი იყო, გამოვთვქით მოსაზრებები, თუ როგორ შეიძლება ჩვენ განვავითაროდ ანალოგიური სისტემა, მოდელი თავისუფალი ზონის, უკვე შავი ზღვის პირას"-აცხადებს საგანელიძე. მისი თქმით, ჩინეთის საპილოტო თავისუფალი ზონის ხელმძღვანელმა ცენტრის გამოცდილების გაზიარების მზდყოფნა გამოთქვა და განაცხადა, რომ საქართველოს გეოგრაფიულად საინტერესო ადგილმდებარეობისა და „აბრეშუმის გზის" რეკონსტრუქციის პროექტის გათვალისწინებით, საქართველო ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკისთვის საინტერესო პარტნიორია. საქართველოში თავისუფალი ინდუსტრიული ზონების განვითარებას საქართველოს მთავრობამ საბოლოოდ მწვანე შუქი 2008 წელს აუნთო. დღეს საქართველოში 2 თავისუფალი ინდუსტრიული ზონა, ფოთში და ქუთაისში მოქმედებს.

10

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

რედაქტორის სვეტი

რა ღირს სიყვარული, ანუ კანონი სიცარიელეში და სიცარიელეზე ცარიელი ქვეყნისათვის მკვდრად შობას არშობა ჯობს

ემზარ ჯგერენაია თსუ პროფესორი, PHD

სიცარიელე კაცობრიობის ყველაზე ძვირადღირებული სივრცეა. მთლიანი ბაზრის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი არის სწორედ ქმედება სიცარიელის დასაფარავად. ადამიანები სიცარიელის შესავსებად ყველაზე მეტ ფულს ხარჯავენ და ხშირად გაუცნობიერებლადაც. ალბათ, ეს არავის დაუთვლია, მაგრამ ჩვეულებრივი ადამიანური ურთერთობები ფულად გამოსახულებაში საკმაოდ დიდ ციფრს აღწევს. ვგულისხმობ იმას, რომ იმ ადამიანებთან ურთიერთობა, რომლებიც ცხოვრებას გვილამაზებენ, ძვირი ღირს, მათთან ვისთანაც ემოციებს, ნააზრევს ვიზიარებთ; ვისაც ვამხიარულებთ, ვამხნევებთ ან ვჩუქნით ინტიმს, სითბოს, რომანტიზმს, სიყვარულს. მათთან - მეგობრები, საყვარელი ადამიანები, ოჯახის წევრები - დროს ვკლავთ, არ ვიწყენთ. მაგრამ ეს ყველაფერი ღირს: სხვადასხვა მნიშვნელოვანი თარიღების აღსანიშნავი საჩუქრები, წვეულებები, ყოველდღიური ყავა-ჩაის სმის რიტუალი კაფეში, სიარული რესტორანში და ა.შ.; მეგობრობა, სიყვარული, შვილებთან ურთიერთობა საკმაოდ ძვირი ჯდება. სიცარიელის, ამ 21-ე საუკუნის დაავადების შესავსებად, ადამიანები ტექნიკასაც ვიყენებთ: კომპიუტერები, მობილურები, სხვადასხვა გაჯეტები, ხშირად ისინი რეალურ ურთიერთობებს გვიცვლიან, მაგრამ

მსგავსება ის არის, რომ მათშიც ფულს ვიხდით. მათდამი დამოკიდებულება ლამის მანიად გვექცა, ჩვენ მათ დავემონეთ, ისე ვართ მათზე მიჯაჭვულნი, როგორც ამირანი კლდეზე. ჩვენგან განსხვავებით, ამირანი ცდილობდა განთავისუფლებას, ჩვენ კი სულ უფრო მეტად ვემონებით - ვცდილობთ ფეხი ავუწყოთ ტექნიკის სიახლეებს და ვცვლით მოდელებს, რათა იმ ახალმა უკეთ შეგვივსოს სიცარიელე. ამ ფიქრში აღმოვაჩინე, რომ ეს მშვენიერი იდეაა დამყწები ბიზნესმენებისთვის. რაში შეიძლება ადამიანმა ფული აკეთოს? რა თქმა უნდა, იმაში, რაც ყველაზე მოთხოვნადია, ადამიანის სიცარიელეს თუ მატერიალურად შევხედავთ და გადავიყვანთ იმ კატეგორიებზე, რასაც მისი ამოვსება შეუძლია, აღმოვაჩენთ, რომ ყველაზე კარგი ბიზნესი ის არის, რომელიც კაცობრიობის სიცარიელეების ამოვსებას ემსახურება - ყველაზე დიდ თანხას, თან დაუნანებლად, ადამიანები არა კვებაში, ჩაცმაში ან თავდაცვაში, არამედ სიცარილის ამოსავსებად ხარჯავენ. სიცარიელის ამომვსები ერთ-ერთი ასეთი, ასე ვთქვათ, „ინსტრუმენტი“, შინაური ცხოველების ყოლაა - ვთქვათ, ისეთი საყვარელი, თეთრი და ფუმფულა ლეკვის, როგორიც როია, თავისი ნემსებივით ჩხვლეტია კბილებითა და ჩხაპნია თათუკებით. თუმცა,

11

Issue #: [Date] არ იფიქროთ, რომ სიცარილის ამოვსება ამ კბენია საყვარელი არსების სიცელქით ტკბობით შემოიფარგლება. არა, სულ ტყუილად გიხარიათ, მას თან თავის ხარკი სდევს, რომელიც უნდა გადაიხადოთ, თან პირდაპირი მნიშვნელობით: როცა საქართველოს პარლამენტმა და გარემოს დაცვის სამინისტრომ 2014 წელს სულ ყველა პრობლემა მოაგვარეს, ჩვენს ფუმფულ ოთხფეხა მეგობრებს მიადგნენ და მიიღეს კანონი, რომლის თანახმადაც, 50 ლარით დაჯარიმდებით, თქვენი ფუმფულა სიცარიელის ამომვსები ქუჩაში გასეირნებისას თუ მოისაქმებს და მაშინვე არ გააქრობთ მის ფეკალიას. სად შეიძლება გახდეთ ისეთი სურათის მომსწრე მთელი ქვეყნის მასშტაბით, სადაც ადამიანები ძვირადღირებულ ძაღლებს ასეირნებდნენ და შემდეგ მის ფეკალიებზეც თავად აგებდნენ პასუხს? რა თქმა უნდა: ვაკე, ვერა, რუსთაველი, საბურთალო და ბათუმის ბულვარი. გილოცავთ, ჩვენ რეკორდი მოვხსენით მსოფლიო იურისპრუდენციაში და ცივილურ სამართალში - მივიღეთ კანონი, რომელიც ქვეყნის ხუთი რაიონისთვის დაიწერა. ძალიან ძნელად წარმომიდგენია ჩხოროწყუში ან ჩოხატაურში ძაღლს მისი პატრონი ასეირნებდეს, სამაგიეროდ, მინახავს ქუჩაში როგორ დასეირნობენ ძაღლები და ბუნებრივ მოთხოვნილებებსაც იკმაყოფილებენ. ძალიან მაინტერესებს, ქუჩაში დამოუკიდებლად მოსეირნე ძაღლს თუ წაასწრეს, რომ სადმე თავისი ესკრიმენტი დატოვა, ვინ დაჯარიმდება? შემთხვევით, ძაღლი ხომ არა? „სითი პარკივით“ ინსპექტორი ჯარიმას გამოუწერს და ძაღლს კისერზე ჩამოჰკიდებს თუ ძაღლებს დანომრავენ, ჟეტონებს ჩამოჰკიდებენ და „სამართალდარღვევის“ შემთხვევაში პატრონს ჯარიმას გაუგზავნიან, თქვენმა ძაღლმა ამა და ამ ტერიტორიაზე მოისაქმა და გთხოვთ, ჯარიმის სახით 50 ლარი გადაიხადეთო. მე მგონი, ხელისუფლება ჩემამდე მიხვდა, სიცარილეეების ამოვსებაში ფულის კეთება რომ შეიძლებოდა და ჯარიმა დააწესა. თუმცა, ახალბედა ბიზნესმენებმაც შეგიძლიათ ივარგოთ, აგერ თქვენ ბიზნეს-იდეა: მოისაქმა თქვენმა ოთხფეხა სიცარიელის ამომვსებმა? დარეკეთ კომპანიაში და ჩვენი ოპერატორები უმალ ადგილზე გაჩნდებიან და 5 ლარად გაწმინდავენ ქუჩას. დღეში სამი გამოძახების შემთხვევაში, მეოთხე უფასო იქნება. დამიჯერეთ, ეს ბიზნესი მაგრად იმუშავებს, დანარჩენი რაიონების ბედს ქვენორმატიული აქტი გადაწყვეტს, რომელსაც

Dolor Sit Amet სამინისტრო შეიმუშავებს მსოფლიოს გამოცდილებისა და ქართულ უცნაურობათა გათვალისწინებით. ხალხო, ამ ქვეყანას მეტი საქმე არ აქვს? სხვა სიცარიელეები ამოვავსეთ ქართველებმა, ამას რომ მივადექით? ეგდოს ეს ფუნა ქუჩაში, მგონი, უფრო მეტი სარგებლის მოტანა შეუძლია, ვიდრე ზოგიერთ ჩინოვნიკს სახელმწიფო სამსახურში, რომელიც ზის, იფხანს, ამყრალებს და თანაც ხალხის ხარჯზე, სიცარელეს მარტო ოთახში ავსებს. ფუნა კი ნიადაგს ანოყიერებს. დროა, ისეთი კანონები მივიღოთ, რომელსაც მთელი ქვეყნის მასშტაბით შევასრულებთ და სანამ კანონს მივიღებთ, დასკვნა უნდა დავდოთ, შესრულებადია თუ არა ის, გვინდა შესრულება თუ არა, რომელ სიცარიელეს ავსებს ან საერთოდ არ მივიღოთ, მკვდრად შობას არ შობა ჯობს. ბედნიერ ახალ წელს, ნაკლებ სიცარიელეს და... რა ვიცი, გისურვოთ კი ძაღლის ბედი? ხომ ხედავთ, ძაღლი უკვე ეკონომიკის, მშპ-ის მდგენელი გახდა, ამასაც მოვესწარით - საწყალი ძაღლები, მათ უნდა აგონ ადამიანის ორგულობაზე პასუხი, შეავსონ სიცარიელე, რომელსაც საყვარელი ადამიანები ტოვებენ და მერე ფული იხადოთ ფეკალიებში.

საქართველ ოში სასტუმროების ახალ ი ოპერატორი „აკორი" შემოდის

საქართველოში სასტუმროების ახალი ოპერატორი „აკორი" შემოდის. ამის შესახებ „კომერსანტს" ეკონომიკის მინისტრის მოადგილემ განუცხადა. ქეთევან ბოჭორიშვილის განცხადებით, კომპანიის წარმომადგენლები ქართველ ინვესტორებთან მოლაპარაკებებს უკვე აწარმოებენ და რამდენიმე კონკრეტულ პროექტზეც მუშაობენ. მსოფლიოში ცნობილი სასტუმროების ოპერატორი თავის მმართველობაში ისეთ ბრენდებს აერთიანებს, როგორებიცაა „სოფიტელი", „ნოვოტელი", „გრანდ მერკური", „იბისი" და ა.შ. „აკორი" მსოფლიოს მასშტაბით 92 ქვეყანაშია წარმოდგენილი და ჯამში 3 600 სასტუმროსა და 470 ათას ნომერს ფლობს.

12

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

კიდევ ერთი ფინანსური ხაფანგი ქართველი მომხმარებლებისთვის

საქართველოში სოციალური ფონი სულ უფრო მძიმდება და ადამიანებს სხვა გზა არ რჩებათ, გარდა იმისა, რომ სესხის ახალ წყაროებს მიაკითხონ და ფაქტოვრივად კაბალურ პირობებს მოაწერონ ხელი სხვაგვარად შეუძლებელია აიხსნას ონ-ლაინ კრედიტების ბუმი, რომელიც ბოლო პერიოდში დაიწყო. ქვეყანაში მომრავლდა ონლაინ კრედიტების გამცემი კომპანიები, რომლებიც მომხმარებელს სესხს რეკორდულად მაღალი საპროცენტო განაკვეთებით სთავაზობენ. მათ მიერ გაცემული სესხის საპროცენტო განაკვეთი კოლოსალურია, თუმცა წლიურმა ეფექტურმა საპროცენტო განაკვეთმა შეიძლება მაინც გაგაოცოთ - ისინი ხშირად 1000-1500%-ს აღწევს. ონლაინ საკრედიტო ორგანიზაციები მომხმარებელზე მოკლევადიან მცირე სესხებს ყოველგვარი უზრუნველყოფის გარეშე, მხოლოდ პირადობის მოწმობის საფუძველზე გასცემენ. სესხის დამტკიცებას 15 წუთიდან 1 საათამდე დრო სჭირდება. სესხის ასაღებად ერთადერთი მოთხოვნა კლიენტის ასაკია და როგორც ზოგიერთი კომპანიის წარმომადგენელი ამბობს, მათი საკრედიტო ისტორიაც. საკრედიტო ორგანიზაციები კლიენტის მინიმალურ ასაკად 20–21 წელს ასახელებენ. მაგრამ რაც შეეხება საკრედიტო ისტორიას, ბევრია შემთხვევა, როდესაც ამ გზით სესხებს ბევრი ისეთი კლიენტიც იღებს, რომელსაც ბანკებთან „გაფუჭებული“ ურთიერთობის გამო სხვა

გზა არ რჩება. ქვეყანაში რეალურად დგას ფინანსური რესურსების დეფიციტი და ვინაიდან ონლაინ საკრედიტო ორგანიზაციებს კრედიტებზე ხელმისაწვდომობა მაქსიმალურად გაიოლებული აქვთ, მათ პროდუქტებზე მოთხოვნა მაღალია. კრედიტის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი აჩვენებს სესხის რეალურ ღირებულებას, რომელშიც ასახულია ყველა ის ხარჯი, რაც კლიენტს კრედიტის დასაფარად უწევს. ხშირად ბანკები, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები თუ ონლაინ საკრედიტო ვებ გვერდები კლიენტებს უცხადებენ, რომ სესხი უპროცენტოა, ხოლო ამ კრედიტის მომსახურებისათვის საჭირო თანხებს საკომისიოდ მოიხსენიებენ. ამიტომ სესხის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი ყველაზე ნათლად წარმოაჩენს კრედიტის სიძვირეს და მის დასაფარად საჭირო თანხების ოდენობას. მაგალითისათვის, Emma’s Credit-ის ვებ გვერდზე კლიენტს 10-დან 300 ლარამდე სესხი აღება შეუძლია მაქსიმუმ 30 დღის ვადით. თუ კლიენტი 300 ლარს 30 დღის ვადით აიღებს, როგორც ვებ გვერდი იუწყება, 90 ლარის საკომისიოს გადახდა მოუწევს, თუ რაიმე ფასდაკლების აქცია არ მოქმედებს იმ დროისთვის. ეროვნული ბანკის სესხის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის კალკულატორის თანახმად, ამ კრედიტის წლიური ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი 1 859%-ია. კიდევ ერთ ონლაინ სესხების

13

Issue #: [Date] ვებ გვერდ onlinecredit.ge-ზე შესაძლებელია 50-დან 700 ლარამდე კრედიტის აღება. თუ 700-ლარიან სესხს 30 დღის პერიოდით აიღებთ, ამ შემთხვევაში, კრედიტის წლიური ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი 1001%-ს შეადგენს. აღსანიშნავია, რომ ზემოთ მოყვანილი დათვლები გათვლილია სესხების პირნათლად, 30 დღის ვადაში დაფარვის შემთხვევაში. ხოლო თუ კლიენტმა აღებული თანხის დაბრუნება 1 თვის ვადაში ვერ შეძლო, ყველა ონლაინ საკრედიტო ვებ გვერდს კრედიტის გადავადებისათვის დამატებითი საკომისიოები აქვთ. მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების ნაწილი ონლაინ სესხების კომპანიებისთვის შეზღუდვების დაწესებას ითხოვს. „რიკო კრედიტის“ სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე, რადიო „კომერსანტთან“ აცხადებს, რომ მთავრობა ონლაინ სესხების კომპანიების გააქტიურებას სერიოზულად არ უყურებს, შედეგად კი ასეთი კომპანიები კანონში არსებული გარკვეული „ხვრელებით“ სარგებლობენ. ნიკოლაიშვილი განმარტავს, რომ ონლაინ სესხების კომპანიებს უფლება აქვთ დააყადაღონ ნებისმიერი უძრავი და მოძრავი ქონება და შედეგად მოსახლეობა სავალალო მდგომარეობაში ხვდება. მისივე თქმით, დღეს „რიკოს“ მომხმარებლების 10% სწორედ ონლაინ სესხების კომპანიასთან გართულებული ურთიერთობის გამოსასწორებლად მიმართავს. ნიკოლაიშვილი ამბობს, რომ ასეთ კომპანიებს საპროცენტო განაკვეთების ლიმიტი არ აქვთ და ქონების მოთხოვნის უფლება გააჩნია, ამიტომ მთავრობა ამ საკითხისადმი ყურადღებით უნდა იყოს. ონლაინ სესხების კომპანიის წარმომადგენელთა განცხადებით კი, ონლაინ სესხების კომპანიები კანონის ფარგლებში მოქმედებენ. როდესაც კლიენტი იღებს სესხს, ხელშეკრულებას ეცნობა და იცის სესხის პირობები. ბოლო პერიოდში ქართულ ბაზარზე განსაკუთრებით გააქტიურებული, ონლაინ სესხების კომპანია vivus.ge-ს უკან რუსი მილიარდელი ოლეგ ბოიკო დგას. ის „ფორბსის“ ბოლო რეიტინგში 78-ე ადგილს იკავებს 1, 35 მილიარდი დოლარის ღირებულების ქონებით. vivus.ge, ანუ შპს „4 ფინანსი“, საქართველოში 2013 წლის 4 იანვარს არის რეგისტრირებული და მისი 100%-იანი წილის მფლობელი ლატვიაში რეგისტრირებული სს „4ფინანსია“. vivus.ge-ზე სესხის თანხა 50-დან 650 ლარამდე ფარგლებში მერყეობს. პირველი სესხი უპროცენტოა, თუმცა ყოველი მომდევნო უკვე ფასიანია. 650-ლარიანი სესხის 30 დღის პერიოდით აღების შემთხვევაში, კრედიტის დასაფარად 741

Dolor Sit Amet ირაკლ ი ღარიბაშვილ ი იანვრიდან ბიზნესმენებთან შეხვედრებს გამართავს

საქართველოს პრემიერ მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი ბიზნესმენებთან მჭიდრო თანამშრომლობას აპირებს. როგორც ღარიბაშვილმა შემაჯამებელ პრესკონფერენციაზე განაცხადა, ის იანვრიდან გეგმავს შეხვედრები გამართოს ბიზნესმენებთან და მათთან ერთად დაგეგმოს მთელი საქართველოს მასშტაბით განსახორციელებელი ღონისძიებები, რაც საქართველოს რეგიონებში საწარმოებისა და სამუშაო ადგილების შექმნას შეუწყობს ხელს. მისი თქმით, ხელისუფლება ბიზნესს ყველანაირად ხელს შეუწყობს და უზრუნველყოფს ინფრასტრუქტურის განვითარებას რეგიონებში. ღარიბაშვილის განმარტებით, ის, რომ ბიზნესომბუდსმენი დაინიშნა ეკონომიკური საბჭოს მდივნად, ეს არის კიდევ ერთი მესიჯი ბიზნესისთვის, რომ ხელისუფლებას სურს ბიზნესთან მჭიდრო ურთიერთობა. „სახელმწიფო გააკეთებს ყველაფერს, გზა, გაზი, შუქის მიყვანა ანუ ზოგადად ინფრასტრუქტურა. მეტი ჩართულობა და კომუნიკაციაა საჭირო ბიზნესთან და კერძო სექტორთან. საქართველოში არ არის ფინანსური რესურსების ნაკლებობა, ეს რესურსი არსებობს. თუ არ მეშლება დაახლოებით 5-დან 6მილიარდამდე იყო დაგროვილი წმინდა მოგების სახით კერძო სექტორში გასულ წელს. ფულის საშუალება საქართეველოში არის, ბანკებს აქვთ ფული და ამის განვითარების საშალება არსებობს. ჩვენ რაც დავიწყეთ შეღავათიანი აგროკრედიტები, ასევე „აწარმოე საქართველოში“. ჩვენ 10%-ს ვუხდით ბიზნესს, 2 წლის განმავლობაში მათ უწევთ მხოლოდ 1-2%-მდე გადახდა. ეს არის კარგი წინგადადგმული ნაბიჯი“,- აცხადებს ღარიბაშვილი.

14

Issue #: [Date] ლარის გადახდა მოგიწევთ. ბოიკომ 2012 წლის დასაწყისში „სწრაფი კრედიტების“ ლატვიური კომპანიის 4finance-ის 75% შეიძინა. სწორედ „4Finance“-ის ბრენდია Vivus.ge, მისი ანალოგი რუსეთშიც მოქმედებს vivus.ru-ს სახით. გარიგების თანხამ სხვადასხვა მონაცემებით, 70 მილიონიდან 190 მილიონ დოლარამდე შეადგინა. ბოიკოს ბიზნესის პრინციპია მცირე კრედიტების გაცემა ხელფასამდე ონლაინ განაცხადის საფუძველზე. თუმცა, რუსეთში კომპანიის წარმომადგენლები უფრო შორსაც წავიდნენ და სპეციალური აპარატები დადგეს - თუ დღეს საქართველოში ხურდა ფულითა და

სპეციალური აპარატების საშუალებით გამაგრილებელი სასმელის, ყავისა და ტკბილეულის ყიდვა შეიგიძლიათ, რუს მომხმარებელს ამ გზით კრედიტების აღებაც შეუძლიათ. ისინი განაცხადს მსგავსი აპარატის საშუალებით აკეთებენ და სესხის დამტკიცების შემთხვევაში, ფულსაც ამ აპარატის საშუალებით იღებენ. რუსული „ფორბსის“ ინფორმაციით, 4finance გეგმავს ონლაინდაკრედიტების მსოფლიო ბაზრის ლიდერობას და IPO-ს განხორციელებას. კერძოდ, 2015 წლისთვის ბოიკო აპირებს, გადაუსწროს ამ ბაზრის მსოფლიო ლიდერს, ინგლისურ Wonga-ს. 4finance-ს კაპიტალიზაციამ კი შესაძლოა მილიარდ დოლარს მიაღწიოს. ამჟამად 4finance მსოფლიოს 12 ქვეყანაში მუშაობს. კომპანიას, ონლაინ-დაკრედიტების გარდა სურს დაიწყოს სხვადასხვა პროდუქტების გაყიდვა, ელექტრონული საფულეების შექმნა, ფულადი გადარიცხვების და მობილური ექვაირინგის წარმოება. ცოტა ხნის წინათ, ბოიკოს კომპანიამ, ბრაზილიური

Dolor Sit Amet Freedom Technologies-გან მობილური ბანკის პლატფორმა იყიდა. ბოიკოს გეგმებში შედის კიდევ რამდენიმე გარიგება, მათ შორის მაღალტექნოლოგიური და საკრედიტო ორგანიზაციების შეძენა, ასევე 4finance-ში წილის 100%-მდე გაზრდა. თუმცა სწრაფი ზრდის მიუხედავად, ეს ინდუსტრია რამდენიმე გამოწვევის წინაშე დგას. სარეიტინგო სააგენტო Moody’s-ის შეფასებით, 2014 წლის დასაწყისისთვის კომპანია 4finance-ს გაცემული აქვს 69 მილიონი ევროს გადაუხდელი კრედიტი, რაც გაცემული კრედიტების 31%-ს შეადგენს. კომპანიისთვის კიდევ ერთ რისკს წარმოადგენს მარეგულირებლების შეზღუდვები მომხმარებლების სასარგებლოდ - 2014 წლის ივლისში ბრიტანეთის ხელისუფლებამ „ხელფასამდე კრედიტების“ განაკვეთის მაქსიმალურ ზღვრად 0,8% დააწესა (დღიურად), წლიური საპროცენტო განაკვეთის ზედა ზღვარი კი 282%-ით განისაზღვრა. ანალოგიური გადაწყვეტილება შესაძლოა მიიღონ სხვა ქვეყნებმაც. ბოიკო აცახდებს, რომ ამის საპასუხოდ, ისინი ბიზნესის დივერსიფიცირებას აწარმოებენ. კომპანია უკვე გასცემს 2 წლამდე კრედიტებს, ყოველთვიური გადახდებით და ასეთი სესხები მთლიანი პორტფელის მეოთხედია და ნახევარი უნდა გახდეს. ევროპაში ასეთ სესხებზე განაკვეთები 63%-დან 150%-მდეა, ხოლო „მოკლე კრედიტების“ წლიური საპროცენტო განაკვეთი 820%. ჯერ კიდევ რამდენიმე თვის წინ, რუსეთში ასეთ კრედიტებზე განაკვეთი 13 800%-საც კი აღწევდა, მაგრამ 1 სექტემბრიდან კანონმდებლობა შეიცვალა და მაქსიმუმ 800%-იანი ზღვარი დაწესდა. რუსეთის ცენტრალური ბანკის მონაცემების მიხედვით, 2014 წლის პირველი ოქტომბრის მდგომარეობით, რუსეთში მცირე სესხების მოცულობა 47.2 მილიარდ რუბლს აღწევდა, 2014 წლის იანვრიდან ოქტომბრამდე ზრდამ 21% შეადგინა. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ვითარება საქართველოშიც საგანგაშოა. მომხმარებელი, რომელსაც სხვა გზა არ რჩება, 1000 და ხშირად უფრო მაღალ პროცენტიანი განაკვეთებით იღებს ონ-ლაინ სესხებს, მიუხედავად ამისა, ჯერჯერობით სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, საქართველოში ამ პროცესებზე მარეგულირებელი ნორმების დაწესების შესახებ საუბარი არ დაწყებულა.

15

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

რა არის „გაზის სამხრეთ დერეფანი“ და რატომ იქცევა თურქეთი სატრანზიტო მონოპოლისტად

რუსეთის პრეზიდენტის მიერ „სამხრეთის ნაკადის“ რეალიზაციაზე უარის თქმისა და პრიორიტეტად „თურქეთის ნაკადის“ დასახვის შემდეგ, ევროპას მართლაც აქვს შეშფოთების საფუძველი. მართალია, ამ ხმაურიანი განცხადებებიდან ძალიან მალე ევროკომისარმა მაროშ შეფჩოვიჩმა ევროპის ენერგეტიკული გეგმები წარმოადგინა, რომელიც „გაზის სამხრეთული დერეფნის“ პროექტის გააქტიურებას და სხვა მთელ რიგ ამოცანებს მოიცავს, მაგრამ ამ მიმართულებას ძალიან ბევრი კრიტიკოსი ჰყავს და თვითონ ევროპის ქვეყნების ენერგეტიკის მინისტრებისთვისაც არადამაჯერებლად ჟღერს ის აზრი, რომ ამ პირობებში ევროპა 2019 წლისთვის სამხრეთის მიმართულებიდან პირველ გაზს მიიღებს. გარდა იმისა, რომ ევროპას ნამდვილად სჭირდება საწვავის დამატებითი მოცულობები და ეს მისი სერიოზული საფიქრალია, არის მეორე მომენტი რუსეთთან ე.წ. განხეთქილებამ და თურქეთის მიმართულებით სხვა გაზსადენის მშენებლობამ შესაძლოა ამ ქვეყანას მინავლებული იმპერიული ვნებები გაუღვივოს, რადგან ფაქტობრივად მისგან სატრანზიტო მონოპოლისტი იქმნება. ამასთან დაკავშირებით, ევროკავშირი შეეცდება რუსეთს ჩამოართვას შესაძლებლობა, გაზის ფასების საშუალებით გავლენა მოახდინოს ევროკავშირის ქვეყნებზე და აპირებს ევროპის ენერგეტიკული კავშირი შექმნას, რომლის მთავარი იდეა ის არის, რომ ევროპულმა კომპანიებმა საწვავი ერთი მყიდველის სახით შეიძინონ. დეკემბრის დასაწყისში, როცა ცნობილი გახდა, რომ

რუსეთი „სამხრეთის ნაკადის ნაცვლად“, თურქეთის გავლით სხვა მილსადნეს ააშენებდა, ბრიუსელმა თურქეთთან თანამშრომლობა გაააქტიურა. ევროკავშირის დელეგაცია ანკარას ეწვია, პირობა დადო, რომ ევროინტეგრაციის პროცესს დააჩქარებდნენ და გამოუყოფდნენ 70 მილიონ ევროს, სირიიდან 1,9 მილიონი ლტოლვილის შესანახად, საუბარი „სამხრეთის ნაკადის“ შეჩერებასაც შეეხო და თურქეთის გავლით გაზსადენის აშენებას, რომლის გეოპოლიტიკური წონა, პერსპექტივაში, როგორც გაზის საკვანძო ტრანსპორტიორისა, შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაიზარდოს. შეხვედრაზე არაერთხელ გაიჟღერა ევროპის დელეგაციის მხირდან თურქეთის ევროკავშირში მიღების დაჩქარების აუცილებლობის შესახებ. თურქეთი სულ უფრო მეტად განიხილება, როგორც გეოპოლიტიკური კონკურენციის არენა და რუსეთთან ურთიერთობის სტატუს-კვო მომავალშიც უბიძგებს ევროპას და დასავლეთს იმისთვის, რომ შეინარჩუნონ ანკარაზე ზემოქმედების ბერკეტები. თურქეთს დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი დევიდ კემერონიც სტუმრობდა თავის დელეგაციით. ამოცანა მაქსიმუმი, რომელსაც ეს „დესანტი“ მიზნად ისახავდა იყო ანკარასთან მიეღწიათ შეთახნმებისთვის, რომ ის მიერთებოდა ანტირუსულ სანქციებს, მინიმუმი კი - დაერწმუნებინათ თურქეთის ხელისუფლება, ევროპის ადგილი არ დაეკავებინათ რუსეთის სამომხმარებლო ბაზარზე. საპასუხოდ ანკარამ განაცხადა, რომ თურქეთი ნებისმიერ შემთხვევაში თავის ინტერესებით იხელმძღვანელებს:

16

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet დაუბეგრავ მინიმუმს მოსახლ ეობა 2016 წელ საც მიიღებს - პარლ ამენტმა მთავრობას დაუბეგრავი მინიუმი დაბრუნება არ გააუქმებინა

„თურქეთი არ გააკეთებს არჩევანს ევროკავშირსა და რუსეთს შორის, ჩვენ პროექტებს საკუთარი და ორმხრივი ინტერესების გათვალისწინებით ვავითარებთ“, - განაცხადა ენერგეტიკისა და ბუნებრივი რესურსების მინისტრმა და დასძინა, რომ რუსეთთან ერთობლივი გაზის ტრანსპორტირების სისტემა და მერსინის პროვინციაში ატომური სადგურის აშენება რჩება ანკარის გეგმებში იმის მიუხედავად, თუ რას იფიქრებს ამაზე დასავლეთი. თავის მხრივ, ევროპა მზად არის გასწიოს დამატებითი დანახარჯები იმისთვის, რომ ალტერნატიული გზის ინფრასტრუქტურული უზრუნველყოფა მოახდინოს, რომელთა შორის გათხევადებული გაზის ტერმინალები და შესაბამისი მილსადენის სისტემა შედის, „გაზის სამხრეთულ დერეფანთან“ მიერთება ან შელფური საბადოების შემუშავება შავ და ხმელთაშუა ზღვებში. მოცემულ მომენტში, ევროკავშირისთვის პრიორიტეტული „გაზის სამხრეთული დერეფნის“ რეალიზაციაა. კასპიური გაზის მიღება და ამით მარშრუტებისა და წყაროების დივერსიფიცირება ევროკავშირისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ამასთან, სატრანზიტო ქვეყნებისგან, რომლებიც პროექტის გაზის განშტოებები იქნებიან, პრინციპული თანხმობა უკვე მიღებულია. ევროკომისარი მაროშ შეფჩოვიჩი აცხადებს, რომ მან აზერბაიჯანისა და თურქეთისგან გარანტია მიღებულია, რომ ისინი მიუერთდებიან „გაზის სამხრეთული კორიდორის“ პროექტის რეალიზაცის, მათ შორის ტრანსკასპიური გაზსადენის. სამხრეთის კორიდორის იდეა ახალი არ არის, მაგრამ ევროკავშირმა მასზე მსჯელობას იმდენი დრო მოანდომა, რომ თუ მისი რეალიზაციის განხორციელება დაიწყება, მშენებლობის ხარჯების ტვირთი მთლიანად ევროპის ქვეყნებს დააწვებათ. სამხრეთ დერეფნის პროექტი სამხრეთკავკასიური

პარლამენტმა დაუბეგრავი მინიმუმის გაუქმებაზე მთავრობას უარი უთხრა. დეპუტატებმა "საგადასახადო კოდექსში" შესატან ცვლილებებს, რომელიც დაუბეგრავი მინიმუმის გაუქმებას უკავშირდებოდა, მხარი არ დაუჭირეს. უმცირესობის დეპუტატის გიორგი ვაშაძის განცხადებით, "ქართულ ოცნებას" კიდევ ერთხელ არ მიეცა იმის შესაძლებლობა, რომ საკუთარი მოქალაქეები მოეტყუებინა. მანამდე გავრცელებული ინფორმაციით, 2015 წლისთვის მიღებულ შემოსავლებზე დაუბეგრავი მინიმუმის პრინციპი აღარ იმოქმედებდა. მთავრობა დაუბეგრავი მინიმუმის გაუქმების შედეგად დაახლოებით 140-მილიონი ლარის ოდენობის რესურსის გამოთავისუფლებას ელოდა, 2014 წელს დაუბეგრავი მინიმუმით 470 ათასზე მეტმა მოქალაქემ ისარგებლა, ბიუჯეტიდან მათთვის ჯამში 131 მილიონ ლარზე მეტი გამოიყო.

ბანკების მთლ იანი აქტივები ნოემბერში 600 მლ ნ ლ არით გაიზარდა ბანკების მთლიანი აქტივები ნოემბერში 600 მლნ ლარით გაიზარდა და 1 დეკემბრისთვის 19,6 მლრდ ლარი შეადგინა. ეს მნიშვნელოვანი ზრდაა, თუ გავითვალისიწნებთ, რომ ოქტომბერში აქტივები სექტემბერთან შედარებით 172 მლნ ლარით შემცირდა. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემებით, 2013 წლის 1 დეკემბრისთვის ბანკების მთლიანი აქტივების მოცულობამ 16,5 მლრდ ლარი შეადგინა, შესაბამისად აქტივების წლიური ზრდა 18,4%-ია. ბანკების სააქციო კაპიტალი ერთი თვის განმავლობაში 3,42 მლრდ ლარიდან 3,45 მლრდ ლარამდე გაიზარდა. უცხოური კაპიტალის მონაწილეობამ ბანკების მთლიან განაღდებულ საწესდებო კაპიტალში 76.1% შეადგინა, ნოემბრის წმინდა მოგება 22 მლნ ლარით განისაზღვრა. სექტორი წარმოდგენილია 21 ბანკით, მათ შორის 17 - ის საწესდებო კაპიტალში უცხოური კაპიტალის მონაწილეობით და 2 - უცხოური ბანკის ფილიალით.

17

Issue #: [Date] "დაზღვევის შესახებ" კანონპროექტი, სავარაუდოდ, საერთაშორისო ორგანიზაციების დასკვნების გამო შეჩერდა "დაზღვევის შესახებ" კანონპროექტი, რომელიც დაზღვევის ზედამხედველობის სამსახურის დაფინანსების საკითხში ცვლილებასაც ითვალისწინებდა, საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ გაცემული დასკვნების გამო შეჩერდა. როგორც „კომერსანტისთვის" გახდა ცნობილი, პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის თავმჯდომარე დავით ონოფრიშვილმა ამ კანონპორექტზე საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან დასკვნები გამოითხოვა, რამაც აღნიშნული კანონპროეტის შეჩერება და შესაბამისად განხილვებიდან მოხსნა გამოიწვია. საერთაშორისო გამოცდილების მიხედვით, დაზღვევის ზედამხდველობის სამსახური თანადაფინანსებას სახელმწიფო და კერძო სადაზღვევო სექტორი უნდა ინაწილებდეს და უწყება სრულად არც მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან, და არც მხოლოდ კერძო სექტორის მხრიდან არ უნდა ფინანსდებოდეს, რასაც პარლამენტში წარდგენილი კანონპროექტი ითვალისწინებდა. როგორც პარლამენტის საფინანსო - საბიუჯეტო კომიტეტის თავმჯდომარე დავით ონოფრიშვილი კანონპროექტის შეჩერების საფუძველს არ ხსნის და ჭორს უწოდებს. იგი აცხადებს, რომ როდის მიეცემა კანონპროექტს მსვლელობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ სადაზღვევო კომპანიებს რა შემოსავლები ექნება. „დაზღვევის შესახებ" კანონში შესატანი ცვლილებების მიხედვით, დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახურის დაფინანსების წყარო უნდა შეცვლილიყო და საბიუჯეტო თვითდაფინანსებაზე უნდა გადასულიყო. ამ მიმართულებით დგინდება მინიმალური და მაქსიმალური ზღვარი - წლიური სავალდებულო საზედამხედველო საფასური თითოეულისათვის არ უნდა იყოს 300 ათას ლარზე მეტი და 50 ათას ლარზე ნაკლები. პროექტის მიხედვით, საზედამხედველო საფასურის კვარტალურად გადახდის წესს თავად დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახური დაადგენს. გარდა ამისა, სადაზღვევო ორგანიზაციებს, რომელთა ორგანიზაციულსამართლებრივი ფორმა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაა, სტატუსის შეცვლა და სააქციო საზოგადოებად ჩამოყალიბება მოუწევთ. აღნიშნული 2015 წლის 1 ივლისამდე უნდა განხორციელდეს.

Dolor Sit Amet

გაზსადენის (ბაქო-თბილისი-ერზერუმი) გაფართოებაა, ასევე თურქეთში გაზსადენ TANAP-ის და მისი ევროპაში გაგრძელების TAP-ის მშენებლობა. სავარაუდო სიგრძე - 3500 კილომეტრი. ძირითადი მიზანი - ევროპაში გაზის მიწოდების უსაფრთხოების ამაღლება და რუსეთის, როგორც მონოპოლისტის გამოთიშვა მიმწოდებლის როლიდან, ხოლო უკრაინისა, როგორც გაზის სატრანზიტო ქვეყნის. პროექტის გაცხადებული ღირებულება დაახლოებით 45 მილიარდი დოლარია. „გაზის სამხრეთული დერეფანი“ უზრუნველყოფს ევროკავშირის გაზის ბაზარსა და მსოფლიოში ერთერთი უმდიდრესი საბადოს შორის პირდაპირ კავშირს. ნედლეულის ძირითადი მიმწოდებლები უნდა გახდნენ აზერბაიჯანი და თურქმენეთი, შესაძლოა ერაყიც. მომავალში არ გამოირიცხება პროექტში ირანისა და ეგვიპტის ჩართვა, მაგრამ მოცემულ მომენტში ამ ქვეყნებში არსებული პოლიტიკური ვითარება პროექტში მათი ჩართვის შესაძლებლობას არ იძლევა. გაზის საკვანძო სატრანზიტო ქვეყანა თურქეთი გახდება, სხვა სატრანზიტო მარშრუტები გაივლის შავი ზღვისა და ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ ნაწილს.

2013 წლის 17 დეკემბერს მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება აზერბაიჯანული „შაჰ-დენიზის“

18

Issue #: [Date]

საბადოს დამუშავების ახალი სტადიის დაწყების შესახებ, აქედან მოპოვებული გაზის ექსპორტირება უნდა მოხდეს სწორედ ახალი გაზსადენის საშუალებით. იგეგმება, რომ აზერბაიჯანული გაზი ამ გაზსადენის საშუალებით მიწოდებული იქნება საქართველოში უკვე არსებული გაზსადენის „ბაქოთბილისი-ერზერუმის“ პარალელურად, ხოლო საქართველოში, კონკრეტულად გარდაბანში მილი მიუერთდება საკომპრესორე სადგურს და გაზის ნაკადი მიმართული იქნება თურქეთში უკვე არსებული ინფრასტრუქტურისკენ. თურქეთი ნედლეულის პირველი მიწოდება 2018 წლისთვის იგეგმება, ხოლო შემდეგ 2019 წელს, როგორც დაგეგმილი იყო - ევროპაში. ამასთან, პირველ ეტაპზე ახალი გაზსადენის სიმძლავრე დაახლოებით 10 მილიადი კუბური მეტრი იქნება წელიწადში, ეს მოცულობა მომავალში სავარაუდოდ 20 მილიარდამდე გაიზრდება. 2020 წლისთვის „გაზის სამხრეთული დერეფნის“ საშუალებით დაიფარება ევროკავშირის მოთხოვნის 10-20%, რაც წარმოადგენს წელიწადში 45-90 მილიარდ კუბურ მეტრ გაზს. ექსპერტები ეჭვობენ, რომ ის რუსული გაზის მიწოდების მოცულობის ჩანაცვლებას სამხრეთის ეს მიმართულება შეძლებს. უახლოესი ათი წლის განმავლობაში ამ გზით გარანტირებულია 10 მილიარდი აზერბაიჯანული გაზის მიღება, ევროპის გაზის ბაზარი კი 500 მილიარდ კუბურ მეტრად ფასდება. თურქმენეთი დიდი ხანია გადაერთო ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკისთვის გაზის მიწოდებაზე. ერაყი უმეტესად თავის შიდა ბაზარს უზრუნველყოფს, ეგვიპტე ვეღარ აუდის გაფორმებული კონტრაქტების მომსახურებას. რჩება

Dolor Sit Amet აზერბაიჯანი. ექსპერტების აზრით, ევროკომისიის მიერ წარმოდგენილი გაზის მიღების გეგმა არადამაჯერებლად გამოიყურება. ერთი მხრივ, შავი და ხმელთაშუა ზღვის შელფებზე არის გაზის მსხვილი მარაგები, მაგალითად, ჯერ კიდევ 2011 წელს ლევიფანის საბადო, ძალიან პერსპექტიულად მიიჩნეოდა და ერთ-ერთ უმსხვილეს საბადოდ ითვლება, მაგრამ სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ის ლიბანისა და ისრაელის ხმელთაშუა ზღვის სექტორების საზღვარზე მდებარეობს და რამდენადაც ზღვაში საზღვრების დემარკაცია ჯერ არ გაკეთებულა, უცნობია ვის ეკუთვნის გაზი. იგივე სიტუაციაა კვიპროსის მარაგებთან დაკავშირებითაც. „გაზის სამხრეთული დერეფანი“ გაივლის: ყაზახეთს, თურქმენეთს, აზერბაიჯანს, საქართველოსა და თურქეთს. დატალური განხილვისას ეს გზა ბევრ კითხვას ბადებს. აღნიშნული მიმართულება კასპიისპირა რეგიონის ორმა სახელმწიფომ უნდა მოამარაგოს: თურქმენეთმა და აზერბაიჯანმა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ და ამაზე თვით აზერბაიჯანელი სპეციალისტებიც საუბრობენ, მათ ქვეყანას შეუძლია საშუალოვადიან პერსპექტივაში ევროპის დაახლოებით 10 მილიარდი კუბური მეტრი გაზით მომარაგება, ისიც 2019 წლისთვის. სხვა რესურსული ბაზა, რომელიც მილსადენს მიუერთდება, დღეისთვის არ არსებობს, თუმცა ევროკომისიის ჩინოვნიკები დარწმუნებულნი არიან, რომ უახლოეს წლებში ეს სამარშრუტო მიმართულებები გაჩნდება და პროექტში კასპიისპირა სახელმწიფოები მაქსიმალურად ჩაერთვებიან. პირველ რიგში, მათ მხედველობაში ტრანსკასპიური გაზსადენი აქვთ, რომელიც თურქმენეთსა და აზერბაიჯანს დააკავშირებს და არსებულ მილებს მიუერთებს კიდევ ერთ მსხვილ რესურსულ ბაზას. თურქმენეთი აზერბაიჯანზე უკეთ არის გაზით უზრუნველყოფილი. ის ჩინეთს წელიწადში დაახლოებით 65 მილიარდ კუბურ მეტრს მიაწვდის, გარდა ამისა, ამუშავებს გალკინიშის გიგანტურ საბადოს, რომელსაც თეორიულად შეუძლია თავის მარაგებით მსოფლიოში მეორე ადგილი დაიკავოს. თუმცა, არის მეორე მხარეც, თურქმენეთის მარაგების შესაფასებლად, აუცილებელია, საბადოებისა და გეოლოგიური კვლევების აუდიტი და შეთანხმებების იურიდიული ანალიზი - თუ ვის რამდენ ნედლეულს დაჰპირდა აშხაბადი, ანუ ვის აქვს მომავალში გაზის მოცულობის შესყიდვის უპირატესი უფლება. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ჯერ კიდევ 2013 19

Issue #: [Date] წლის სექტემბერში აშხაბადს პირველი ვიზიტით ესტუმრა ჩინეთის პრეზიდენტი, რომელმაც ხელი მოაწერა მთელ რიგ კონტრაქტებს რესპუბლიკის ხელმძღვანელობასთან, რომლის თანახმადაც, გაზის ლომის წილი ექსპორტირებული იქნება ჩინეთში, ამასთან, მას გაზზე პრიორიტეტული უფლება აქვს თურქმენეთის ყველაზე მსხვილი საბადოებიდან, რადგან მათ დამუშავებას ეწევა. მთელი პროექტის ხაზი ტრანსკასპიური გაზსადენია, რომელმაც უნდა გაიაროს ყაზახეთის, თურქმენეთის ტერიტორიები აზერბაიჯანის მხარეს კასპიის ზღვის ფსკერზე. გვერდზე რომ გადავდოთ ის პრობლემა, რომ აკვატორიის სტატუსი სამართლებრივად ჯერ გარკვეული არ არის, მშენებლობა შესაძლოა რუსეთმა ან ირანმა ძალიან მარტივად დაბლოკოს, მიზეზი კი შეიძლება უამრავი რამ გახდეს, ვთქვათ, კოლოსალური ეკოლოგიური ზარალი კასპიის ზღვისთვის. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ზოგიერთი ექსპერტი დიდი სკეპსისით უყურებს ტრანსკასპიურ გაზსადენს, იმდენად რამდენადაც, იმისთვის, რომ პროექტმა მიიღოს რეალური მოხაზულობა, აუცილებელია მის ძირითად ინვესტორთან სიტუაცია გადაწყდეს. რამდენად მზად არის თურქმენეთი საბიუჯეტო სახსრები დახარჯოს გაზსადენის მშენებლობისთვის (აშხაბადი უპირატესობას ანიჭებს ნედლეულის საზღვარზე გაყიდვის პოლიტიკას, რაც მას ათავისუფლებს იმ ხარჯებისგან, რაც საზღვრისპირა მილსადენების მშენებლობას სჭირდება), გარდა ამისა, პროექტის რეალიზება დამოკიდებული იქნება იმაზე, თუ რამდენად არიან ევროპის ქვეყნები მზად დაფარონ აუცილებელი ხარჯები კასპიიდან ზღვის გაზის მაგისტრალის ასაშენებლად. მილსადენების ამ განლაგებებში ყველაზე საინტერესო თურქეთის როლია. გამოდის, რომ „სამხრეთის ნაკადის“ შეწყვეტის შემდეგ ბრიუსელმა ანკარის სახით, მოლაპარაკებებში უკიდურესად რთული პარტნიორი მიიღო. თურქეთი დათანხმდება ყველა ევროპულ მარშრუტს, ის არაფერს კარგავს, ყველა შემთხვევაში ის სატრანზიტო ქვეყანა გამოდის თავისი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო, საქმე იმაშია, მას სურს თუ არა მის ტერიტორიაზე გამავალი დამატებითი სიმძლავრეები. გარდა ამისა, ყველაზე მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ევროკავშირმა მიწოდების დივერსიფიცირების ნაცვლად სატრანზიტო მონოპოლისტი შექმნა. რუსეთთან პირობების კარნახისთვის ევროპის

Dolor Sit Amet ენერგეტიკული კავშირის შექმნა, საინტერესო იდეაა, გეგმა შესაძლოა უკვე იანვარში წარადგინონ, დღეს მხოლოდ შავი ფორმატის სახით არსებობს. კავშირი ევროპელი მომხმარებლების შესაძლებლობას გაზრდის, რომ ბაზარს თავიანთი პირობები დაუწესონ. თუმცა, ძირითადი ქვეყნები უკიდურესი სიფრთხილით ეკიდებიან გაერთიანების იდეას. წინააღმდეგია, მაგალითად, გერმანიის კანცლერი ანგელა მერკელი. ექსპერტები ამ სიფრთხილეს იმით ხსნიან, რომ ქვეყნებს არ უნდათ დაკარგონ თავიანთი ხმები შესყიდვების დროს მოლაპარაკებისას. გარდა ამისა, ამ იდეის მთავარი მოწინააღმდეგეები ევროპის ენერგოკომპანიები არიან, რადგან ისინი დღეს პირდაპირ ყიდულობენ რუსულ გაზს მთავრობათაშორისო შეთანხმებებით და ყველას თავისი შეთანხმება აქვს ფასდაკლებებთან დაკავშირებით. ამ გადაწყვეტილების ეკონომიკური რეზონი ის არის, რომ ბითუმად გაზის ყიდვა ბევრად იაფია და გარდა ამისა, ეს ევროკომისიას მისცემს შესაძლებლობას იცოდეს, ვინ რამდენად ყიდულობს სინამდვილეში გაზს რუსეთისგან. დღეს ეს ინფორმაცია კონტრაქებში დახურულია. თუკი ენერგოკავშირი შეიქმნება, განსაკუთრებულ პირობებზე კულუარებში მოლაპრაკება აღარ გამოვა. გეგმის მეორე იდეა - მესამე ქვეყნებიდან ევროპის ენერგეტიკულ სექტორში ინვესტიციები შეზღუდვაა, მათ შორის თუ პირველ რიგში არა - რუსეთის. მსგავსი კავშირის შექმნის კრიტიკოსები ამბობენ, რომ გაერთიანების იდეა კონკურენციის შესახებ კანონმდებლობას ეწინააღმდეგება და ფიქრობენ, რომ ეს ზომები მხოლოდ პოლიტიკურია - რუსეთთან ურთიერთობების გაფუჭების ფონზე შეხედულებათა ერთიანობის დემონსტრირება. ზოგიერთი ექსპერტი ფიქრობს, რომ ევროკომისია თავის პოლიტიკურ მიზნებს მსხვერპლად სწირავს გაზის უმსხვილესი მომხმარებლების ინტერესებს, რომლებიც ახლა ფასდაკლებით სარგებლობენ. ამ კავშირის შექმნით ევროკომისია ევროკავშირის წევრებზე თავის ძალაუფლებას გაამყარებს და რუსეთზე ზეწოლის ახალ ბერკეტს მიიღებს მესამე ენერგოპაკეტის მაგივრად.

20

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

სამეცნიერო

Business and Quality Management Institutionalization of TQM in Georgia

Nino Maghradze* - Author, Freelance Researcher 20, Tsagarelist; 0194, Tbilisi, Georgia nimaghradze@gmail.com *MSc in Management, University of Sheffield Abstract According to the academic and practical literature ISO implementation is a complex process and it needs all organizational forces to be involved in the adoption process.

The adopters should take into consideration company and country profile as well. The purpose of this study was to address the survey objectives while institutionalization of international managerial aspects, obstacles and benefits of TQM approaches (ISO 9000) execution process in Georgia.

For the survey reasons the research was held in Georgian SMEs, those had already implemented ISO quality standards.

Key words: ISO Standards, Implementation, Georgia, SMEs, Mimetic Process.

R esearch Aim The need of the following study developed from the requirement of understanding the current quality systems in the Republic of Georgia. Adoption process obstacles, positive or negative results and primarily the implementation motivators of TQM approaches (in this case ISO standards) and the difference between late and early adopters.

Overview of the Research Methodology

The study on the same subject never was held in Georgia, so this paper refers as the Exploratory Research. For the exploratory reasons qualitative research strategy was chosen, as being the only appropriate way to collect information in this specific research topic, which cannot be quantified. In this concern, a typical qualitative method was chosen, namely as semi-structured, face to face interviews.

The data was collected in Georgian six SMEs, operating in manufacturing and commerce. There were interviewed at least one top, one middle and one first line manager/worker.

Companies and managers were approached in advance through snowballing sampling technique.

After the data collection process, the results were analyzed and summarized.All gathered information. In the end, conclusion and discussion was depended on the information approached through the direct research, practical and academic literature.

21

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

Literature Review and Discussion over the Findings According to the literature review, international management aspects are sets of practices implemented within an organization in order to control a business entity, its operations and outcomes [10]. As the modern business environment experiences high level of competition and continuous process of changing, the company leaderships are under the pressure to implement quality systems in order to reduce production process errors and gain maximum levels of profit and customer satisfaction. Especially, in SMEs it has a great impact on the production lines. But as the literature accepted the main reason, why organizations adopt ISO standards is a mimetic process. Business entities do not feel safe while competing with rivals or industry leaders when they do not improve or confirm competitive advantages.

Institutionalization process of TQM approaches is not easy and it needs a lot of afford from the leadership, management and lower organizational levels. But, on the other hand, business formation is different in western and CEE countries. According to the academic literature, AngloSaxon organizations involve working forces in decision making process or in organizational changes, while companies operating in CEE countries try to avoid it [11] cited in [4].

Limitations which occurred in the literature review section reflect to the lack of academic and practical papers about the implementation process of ISO standards in Central and Eastern European countries, furthermore in the Republic of Georgia.

According to the research findings it concluded that the ISO implementation process is a mimetic approach and companies operating in Georgia apply for ISO standards for the various reasons: to gain competitive advantages, to improve product/service quality and to approach potential partnerships and markets. ISO adoption procedure can specify internal and external motivational factors. The process is followed by the final benefits, which are also internal and external [9]. According to the interviews, in Georgian SMEs respondents could not state clear remunerations, especially the early adopters. This is also one of the main determinants that the ISO adoption process in Georgian SMEs is a mimetic approach and organizations have no clear perception about the quality philosophy.

Logically, if business entities do not consider the attitude properly, they cannot be the result oriented. Furthermore, the simplifications regarding the main research topic occurred while the survey process, the leadership forces of business entities accepted that the process is mimetic. According to the interviews, all organizations operating in Georgian market implemented ISO systems through trainings, and they had no application process obstacles, which is in contradiction to the literature, as usually organizations find it difficult to involve employee forces in changing process. But according to the interviews, leadership forces accepted that they had no implementation problems, as the staff members in Georgia are afraid to lose their jobs and get dismissed

because of resistance to change. Meanwhile, international managerial aspects encourage staff rotation and changing positions. So, it is natural, that some of the employees would be against of ISO standards, but they did not express themselves. On the other hand, resistance to change can be depended on organizational culture and structure and country profile. As it was stated in the literature, CEE countries still experience difficulties in business formation, and the country profiles are bureaucratic, which on the other hand, influences a company outline and implementation process of ISO standards in bureaucratic environment is usually suspicious. [8]; [3].

According to the second research topic important similarities and dissimilarities were found out. But, on the other hand, the research objectives were achieved.

As stated [1] leadership and employee forces should be involved in ISO implementation process equally, at the same time for the successful quality systems adoption process it is necessary that the organization was customer and quality oriented. But on the other hand, Georgian SMEs approved, that entirely, leadership forces were not involved in the quality systems implementation process. Middle managers were responsible for the ongoing processes and the other organizational levels provided technical support.

This is in contradiction with the literature, according to the [5] cited in [6] the vital tool for successful ISO implementation is top leadership, as they should provide at least basic knowledge about ISO philosophies and motivate employees. Leadership forces should be totally involved in the ISO implementation process, they provide examples and commitments that changes are important and that quality system provide vital tools for organizational development.

According to the survey, leadership forces in Georgia, are in charge of the changes, but they do not show commitment in the process. Usually, implementation progression is held by the middle management forces and the leadership is only involved in reports. There were found some dissimilarity in communication process while implementation procedures, as the communication progression should be held between workers, management and leadership as well. It should be face to face or through intranet, but endless and permitted

22

Issue #: [Date]

between all organizational levels. On the other hand, in Georgian SMEs, first line workers usually contact with middle management forces and they are not able to have free communication facilities with the leadership. So, middle management provides a communicator’s role in the process as well.

According to [2] ISO implementation process requires trainings and employee forces’ educational development, as trainings simultaneously support to develop communication skills and commitment to the changes. Companies taking participation in the survey accepted that educational development is a vital tool for the successful ISO adoption process, as well as for the continuous quality improvement.

But on the other hand, some of the business entities are not fond on trainings, as they provide additional costs for an organization. Or, usually they apply for the internal trainings.

As it was supposed in the beginning of the research, early adopters had more marketing and sales interest while quality systems implementation process, this is in contrast with the literature, majority of business entities implement ISO tools for marketing tools, do not considering the depth of continuous quality development and TQM philosophy ([7] cited [9]). Alternatively, late adopters were interested in quality systems philosophy and they showed commitment to the process. For late adopters it helps to approach new partnerships, for early adopters, they are not aware of it. As the survey found out in early ISO standard adopter companies, they even were not aware about quality systems philosophy and importance, management and leadership forces had no clear knowledge and usage of ISO standards.

Early adopters do not see ISO standards as the protector, late adopters accepted that they had changed the quality paradigm within an organization, but they did not identify any changes on sales and market share, which could be impacted positively by ISO standards.

It should be mentioned that, the study was pioneer in the Republic of Georgia. As the same phenomena was not investigated before. Consequently several gaps within the practical and academic literature did not provide possibilities

Dolor Sit Amet to compare the findings with the studies done before and to extend and develop the survey results.

It can be stated, that: • TQM implementation process in Georgia is a mimetic process • in most cases leadership forces have not realized their role and commitment in ISO adoption process • Trainings have the importance before ISO adoption process, but they are not applied after institutionalization procedures • Early adopters do not consider ISO systems seriously • Late adopters consider ISO systems as the real quality tools All the information and results provided in this paper approved that ISO implementation process in the Republic of Georgia is a mimetic process, so the main research objective was achieved.

Summary As the interviews confirmed, ISO certification in most of the companies is implemented for mimetic reasons.

Organizations feel secure, while they have documented ISO standards, but on the other hand, as the interviews asserted majority of Georgian companies adopt quality systems, but do not follow the ISO trends. They reject annual internal and external audits.

According to the interviews held in all six above mentioned SMEs overall, the following issues were clarified: as the motivational factor of implementing international management aspects was identified quality, marketing tools, potential partnerships (locally and globally), international and government regulations (export goods in EU countries). Meanwhile, some of the company representatives could not state clear answers regarding the quality systems adoption factors. In most cases, it was clear, that the implementation process was the responsibility of the middle management; usually, leadership forces were not able to state the key processes regarding the obstacles, the final results or the implementation process itself. Also, first line workers had general information about the ISO quality systems, but they had not got deep knowledge about the TQM philosophy itself.

Survey participant business entities declined, that they experienced any kind of adoption obstacles. Leadership forces, middle managers and even first line workers stated that adoption process was held in due date period, without any additional excesses. At the same time, none of the above mentioned companies faced resistance to change.

Employees were involved in the ISO implementation process, first line workers provided technical support, and middle managers were executives of the implementation process, while the leadership forces were involved in the process superficially. As the interviews confirmed, communication process was free between first line workers 23

Issue #: [Date] and middle managers. Leadership forces, in every survey participant company designated, that communication is held without borders between all level staff members, and the process is constant.

According to the interviews post ISO implementation process encouraged to improve overall product quality and to reduce errors while production process. But company representatives were neutral about the increased sales or market share. Business entities, which implemented quality systems, apply for audit procedures. Most of them are internal, but some companies confirmed, that they do not appeal for audits, neither internal not external. The initial issues after ISO implementation process are regarding to the increased number of internal documentation and equipment.

References 1.

Burli, Sh., Kotturshettar, B., Dalmia, R. (2012) Multiple Performance Measures: Six TQM Practices. SCMS Journal of Indian Management, 12(5), p.69-79 2. Gotzamani, K.D., George, D. Tsiotras (2001) An Empirical Study Of The ISO 9000 Standards´Contribution Towards Total Quality Management. International Journal of Quality &Reliability Management, 21(10), p. 326-1342.

3. Khan, Z. (2008) Cleaner Production: an Economical Option for ISO Certification in Developing Countries.

Journal of Cleaner Production, 16(1), p.22-27 4. Krygier, A. (1993) TQM – A World View Journal of Management Development, 12 (7), p.36 – 39 5. Oakland, J.S. (2004) Quality Management, Text With Cases (3rd Ed.) Oxford: Elsevier ButterworthHeinemann 6. Oakland, J. (2011) Leadership And Policy Deployment: The Backbone Of TQM. Total Quality Management, 22(5), p.517-534 7. Poksinska, B., Eklund ,J.A.E. Dahlgaard ,J.J (2006) ISO 9001:2000 In Small Organizations: Lost Opportunities, Benefits And Influencing Factors. International Journal Of Quality And Reliability Management, 23(4), p.490512 8. Rapacki, R., Prochniak, M.(2010) Economic Growth Paths in CEE Countries and in Selected Economies 1993-2007. Research in Economics and Business: Central and Eastern Europe, 2(1), p.5-33 9. Sampaio, P., Saraiva, P., Rodrigues, A. (2010) A Classification Model For Prediction Of Certification Motivations From The Contents Of ISO 9001 Audit Reports. Total Quality Management, 21(12), p. 12791298 10. Soltani, E., Van Der Meer, R., Gennard, J., Williams, T. (2003) A TQM Approach to HR Performance Evaluation Criteria. European Management Journal, 21(3), p.323-338

Dolor Sit Amet 11. Tata, J., Prasad, S. (1998) Cultural and Structural Constraints on Total Quality Management Implementation Constraints on TQM Implementation ,9(8), p.703-709

აბსტრაქტი აკადემიურ და პრაქტიკულ მასალებზე დაყრდნობით, ISO სტანდარტების დანერგვა კომპლექსური პროცესია და საჭიროებს ორგანიზაციული ერთეულების სრულ ჩართულობას და ადაპტირებას. საერთაშორისო მენეჯერული (ხარისხის) სისტემების დანერგვისას საყურადღებოა კომპანიისა და ქვეყნის პროფილის გათვალისწინება. ამ კვლევის მიზანს წარმოადგენდახარისხის სისტემების დანერგვისას [TQM (ISO 9000)] გამოეკვლია ორგანიზაციაში წამოჭრილი დაბრკოლებები და საბოლოო სარგებელი. კვლევის მიზნების გათვალისწინებით, კვლევა ჩატარდა საქართველოში რეგისტრირებულ მცირე და საშუალო ზომის კომპანიებში, სადაც უკვე დანერგილი იყო ISO ხარისხისმართვის სისტემები.

OPIC-ი წინანდალ ში „რედისო ნის“ მშენებლ ობას დააფინანსებს ამერიკის საერთაშორისო საინვესტიციო სააგენტო (OPIC) წინანდალში სასტუმრო რედისონის მშენებლობას დააფინანსებს. 104-ნომრიანი სასტუმრო "რედისონ ბლუ" მშენებლობისთვის OPICი 10 მლნ დოლარის სესხს გამოყოფს. წინანდლის სასტუმრო იქნება რედისონის ბრენდის მესამე სასტუმრო, რომელსაც "სილქ როუდ ჯგუფი" საქართველოში ააშენებს. წინანდლის რედისონის გახსნა 2016 წლის ბოლოსიგეგმება, სასტუმროს ოპერატორი კი საერთაშორისო სასტუმრო ოპერატორი კარლსონ რეზიდორ ჰოტელ გრუპი იქნება. "სილქ როუდ ჯგუფი" იმედოვნებს, რომ წინანდალში სასტუმროს აშენება დადებით გავლენას მოახდენს კახეთის რეგიონის ეკონომიკაზე. სადღეისოდ ეს არის საქართველოს ყველაზე ნაკლებად ურბანიზებული რეგიონი, სადაც 1 კვ კილომეტრზე მხოლოდ 35 მოსახლე მოდის. პროექტი ხელს შეუწყობს კახეთში საერთაშორისო და ადგილობრივი ტურიზმის ზრდას, ინფრასტრუქტურის განვითარებას და ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას.

24

Issue #: [Date]

Dolor Sit Amet

სამეცნიერო ანალიტიკური ჟურნალი

ISSN 1512-4606 e-ISSN 1512-2980 უნივერსალური ათობითი კლასიფიკაცია უაკ 479,22 ს-323 საკატალოგო ინდექსი 17022 რეფერირებულია: AMERICAN ECONOMIC ASSOCIATION (JOURNAL OF ECONOMIC LITERATURE) ტექნიკური უნივერსიტეტის აკადემიური საბჭოს მიერ ჟურნალი „საქართველოს ეკონომიკა“ შეტანილია სადისერტაციო საბჭოს დებულებით განსაზღვრულ სამეცნიერო ჟურნალების ჩამონათვალში გამომცემელი: თავისუფალი ეკონომიკისა და ბიზნესის ინსტიტუტი ჩვენი პარტნიორები მსოფლიოში: Internet Securities, Inc www.internetsec.com

მთავარი რედაქტორი თსუ პროფესორი, PHD ემზარ ჯგერენაია

რედაქტორი სოფიკო სიჭინავა

კომპიუტერული დიზაინი მაკა ღანიაშვილი

საკონტაქტო მონაცემები: კეკელიძის ქ. #25 ტელეფონი: 2 251600; 2 251798

ჟურნალისტი მაკა ღანიაშვილი ელენე ჯგერენაია

contact@geoeconomics.ge