Lorem Ipsum Dolor #244, 1-30 სექტემბერი, 2016
სამეცნიერო-ანალიტიკური ჟურნალი
მეცნიერი და მოქალაქე
პროფესორ რევაზ კაკულიას დაბადებიდან 80 წლისთავთან დაკავშირებით
4
კაპიტალის ბაზარი და მონეტარული შოკის ეფექტები საქართველოში
აღნიშნულ სტატიაში ჩვენი კვლევის მიზანია მიმოვიხილოთ საქართველოში კაპიტალის ბაზარზე მიმდინარე ტენდენციები და გამოვავლინოთ კავშირის
7
მნიშვნელოვნება განვლილ პერიოდში ქვეყანაში მომხდარ მონეტარულ შოკებსა და კაპიტალის ბაზარზე მიმოქცევადი ფასიანი
თსუ-ში Bloomberg-ის საერთაშორისო სასწავლოკვლევითი ლაბორატორია გაიხსნა
ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთებს შორის.
პოლიტეკონომიკური სატირა-3 თსუ-ს პროფესორის, ეკონომიკის აკადემიური დოქტორის, ემზარ ჯგერენაიას ავტორობით გამოიცა „პოლიტ-ეკონომიკური სატირა-3“. წინამდებარე ნაშრომი ბოლო ათი წლის განმავლობაში ეკონომიკური პრობლემების პუბლიცისტურ
კომპანია Bloomberg-მა შექმნა სპეციალური დამხმარე
28
პროგრამა პროფესიული უმაღლესი სასწავლებლებისათვის Bloomberg Education - რომელიც გულისხმობს უნივერსიტეტში პროფესიული „დილინგ რუმის“ შექმნას 12 ტერმინალის ბაზაზე. ეს უნივერსიტეტს საშუალებას მისცემს რეალურ რეჟიმში ასწავლოს სტუდენტებს საბირჟო ოპერაციების წარმოება და ხელი შეუწყოს მათ განხორციელებაში.
ანალიზს წარმოადგენს.
გაგრძელება გვ. 2
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 1
დამხმარე საგანმანათლებლო ერთეული Bloomberg-ის საერთაშორისო კვლევითი ლაბორატორია თსუ პროფესორმასწავლებლებს (ეკონომისტებს, იურისტებს, მათემატიკოსებს, ჟურნალისტებს) დაეხმარება ჩაერთონ საერთაშორისო ბაზრის კვლევებში, საერთაშორისო ბაზრების მენეჯმენტში, გამოიკვლიონ ბაზრის თანამედროვე ტენდენციები, თავისებურებები, მიიღონ სრულყოფილი ინფორმაცია, გაუზიარონ ის თავის კოლეგებს, მოაწყონ ამის ბაზაზე კონფერენციები, დაამუშაონ და მოიზიდონ გრანტები, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის გარეთ და პირდაპირი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს გააჩნია პოტენციალი იქცეს ცენტრად საერთაშორისო ფინანსური, სავალუტო და სასაქონლო ბაზრების სწავლებისთვის, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე სამხრეთ კავკასიაშიც.
პროფილით, რეალურ უნარ-ჩვევებზე დაყრდნობით მოამზადონ სპეციალისტები დილინგის, ინვესტირების, ბანკების, საფინანსო და სადაზღვევო
2
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
Bloomberg-ის ლაბორატორიის გახსნა თსუ-ში - ფოტომასალა
3
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
მეცნიერი და მოქალაქე პროფესორ რევაზ კაკულიას დაბადებიდან 80 წლისთავთან დაკავშირებით
დარწმუნებული ვარ, რომ პროფესორ რევაზ კაკულიას მეცნიერულ, პედაგოგიურ, სახელმწიფოებრივ საქმიანობას იმდენად კარგად იცნობს საქართველოს ფართო საზოგადოება, რომ ჩემი შთაგონებები მისი
გერმანიის რეკო ნსტრუქციის საკრედიტო ბანკის მხარდაჭერით ბათუმში სანიაღვრე სისტემის რეაბილ იტაცია გრძელ დება ქალაქ ბათუმში, საქართველოსა და გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკს (KfW) შორის გაფორმდა საგრანტო ხელშეკრულება „აჭარაში კლიმატის ცვლილების რეგულირების პროგრამა - სანაპირო ზოლის დაცვა - ბათუმის სანიაღვრე სისტემა ფაზა II“ დაფინანსებისათვის. ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს ფინანსთა მინისტრმა, ნოდარ ხადურმა და გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკის წარმომადგენელმა, ქრისტიან შაუბმა (Christian Schaub). ცერემონიას დაესწრნენ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის ახლადდანიშნული საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი საქართველოში ჰაიკე ფაიჩი და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარე ზურაბ პატარაძე. ხელმოწერილი ხელშეკრულების ფარგლებში, გამოყოფილი 7 მლნ ევროს ოდენობის გრანტი მიმართული იქნება ბათუმში სანიაღვრე სისტემის რეაბილიტაციის კომპონენტის დამატებითი ღონისძიებების დაფინანსებისათვის. აღსანიშნავია, რომ გერმანიის რეკონსტრუქციის საკრედიტო ბანკის ფინანსური მხარდაჭერით, ასევე, მიმდინარეობს „ბათუმში კომუნალური ინფრასტრუქტურის დაწესებულებათა რეაბილიტაციის პროექტი”, რომელიც ითვალისწინებს ქალაქის წყალმომარაგების, წყალარინებისა და სანიაღვრე სისტემების აღდგენა/რეაბილიტაციას. პროექტი ხორციელდება ოთხ ფაზად და დღემდე გამოყოფილია, 119 მილიონი ევრო სესხის, ხოლო 30 მილიონი ევრო გრანტის სახით, სადაც ევროკავშირის სამეზობლო საინვესტიციო ინსტრუმენტის (NIF) მეშვეობით გრანტის ნაწილი 8.5 მილიონ ევროს შეადგენს.
გაგრძელება გვ. 5 4
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 4
ბუმბერაზი პიროვნების დახასიათებისათვის ბევრს ვერაფერს ნიშნავს. ამასთან, მე მის მრავალი ათეული წლის კოლეგა-მეგობარს უფლება არა მაქვს არ გამოვეხმაურო მის იუბილეს. რევაზ კაკულიას სამეცნიერო და პრაქტიკული საქმიანობა ყოვე¬ლთვის გამოირჩეოდა შემოქმედებითი ხასიათით. ის ხშირად იყო (დღეს, სამწუხაროდ, არა) ქვეყანაში არსებული მდგომარეობიდან და ამოცანებიდან გამომდინარე მაღალი დონის სახელისუფლო საფინანსო-ეკო-ნომიკური გადაწყვეტილებების შემუშავების ერთ-ერთი, თანაც წამყვანი თანაავტორი. გავიხსენებ მხოლოდ ერთ, შედარებით ნაკლებად ცნობილი ფაქტს. ჩვენი საზოგადოების უფროს თაობას უეჭველად ახსოვს, რომ გასული საუკუნის 80იანი წლების დასაწყისში ქვეყანაში აქტიურად მიმდი-ნარეობდა ყოველგვარ საქმიანობაში წესრიგის დამყარების მცდელობა. ამასთან დაკავშირებით საქართველოში გადაწყდა, რომ საჭიროა იყოს დისციპლინის მდგომარეობის ამსახველი სტატისტიკური ინფორმაციის შექმნა. რამდენიმე სამთავრობო უწყების ერთიანი მუშაობის შედეგად შეიქმნა და მრავალი წელიწადი ფუნქციონირებდა ე.წ. „დისციპლინის სტატისტიკა“, რომლის თაობაზე გაზეთი „პრავდაც“ კი წერდა. ამ, პირდაპირი სპეციალისტებისათვისაც მეთოდოლოგიურად რთულად შესასრულებელი სამუშაოს ერთ-ერთი ძირითადი თანაავტორი სწორედ რევაზ კაკულია გახლდათ. რაც შეეხება ბატონი რეზოს მეცნიერული ნააზრევის პუბლიკაციებს, მისი შრომის ნაყოფიერება საერთოდ გაოცებას იწვევს.
საკმარისია ბოლო 15-20 წლის პერიოდს შევეხოთ: აქ ეკონომისტებს შორის ის უეჭველი ლიდერია, განსაკუთრებით ფინანსური პრობლემებისადმი მიძღვნილი ნაშრომებით. ამასთან ხაზგასმით აღვნიშნავ, რომ მისი პუბლიკაციების მოცულობა, როგორც წესი, პირდაპირ კავშირშია მაღალ ხარისხთან. კოლეგების მიერ გაკეთებულ შეფასებებთან ერთად, ამას მოწმობს ის ფაქტი, რომ ბ-ნ რეზოს ავტორობით გამოცემული ზოგი სახელმძღვანელო ქვეყნის ეკონომიკური სასწავლებლების სტუდენტებისათვის სამაგიდო წიგნად არის ქცეული. რევაზ კაკულია მკაცრ, მომთხოვნ, მაგრამ ობიექტურ პედაგოგად არის ცნობილი და ამის გამო ზოგჯერ უსიამოვნებაც შეხვედრია. მაგრამ თქვენ უეჭველად იცნობთ სტუდენტებს, რომლებიც სიამაყით წარმოაჩენენ მათი ცოდნის ფრიადზე „ხუთიანზე“, დღეს კიდევ „ასიანზე“ შეფასებას. ბატონ რეზოსთან 55 წლის ნაცნობობამეგობრობა მაკავშირებს. ამიტომ მის ადამიანურ თვისებებსაც კარგად ვიცნობ. რევაზ კაკულია მაღალი იუმორით დაჯილდოებული პიროვნებაა. თანაც მის იუმორში (ხუმრობაში) ღიად და დაუფარავად იკვეთება მისი დამოკიდებულება პარტნიორ_მოპასუხესა და მისი ქცევის მიმართ. ეს დამოკიდებულება, როგორც წესი, არ არის შეურაცხმყოფელი. ამასთან გულზე ხელს დავი-დებ და ვიტყვი, რომ ზოგჯერ ასეთი ზღვარის გავლება რთულია და ეს თვითონ რეზოს წინააღმდეგ მოქმედებს. მოვიყვან მისი იუმორის ხასიათის, ჩემი აზრით, გამომხატველ ორ მაგალითს. გაგრძელება გვ. 6
5
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 4
მაგალითი 1. 1970-იან წლებში ჩვენ ერთად ვმუშაობდით ინსტრუქტორებად საქა-რთველოს კომპარტიის ცკ-ში. ვის რა ინფორმაცია აქვს დღეს და რას ქილიკობს ამ ორგანიზაციის თაობაზე და იქ მომუშავე ადამიანებზე, არ ვიცი და არც მაინტერესებს, მაგრამ მაშინ ეს უმაღლესი სახელისუფლო ინსტიტუტი ძირითადად ხელფასზე მომუშავე პროფესიონალებით იყო დაკომპლექტებული (მაშინ კადრებს არჩევდნენ!). ამასთან სამართლიანობა მოითხოვს ვაღიაროთ, რომ იყვნენ გამონაკლისი „ფულიანებიც“ („ბლატით“ მოწყობილები). მე და რეზო მაშინ დილით ადრე მტკვრის სანაპიროზე ველოსიპედით ვვარჯიშობდით. და აი ერთხელ ცკ-ის მდივანთან თათბირზე რაღაცა საკითხის განხილვისას ერთმა „ფულიანმა“ კოლეგამ წამოროშა: „რეზო კაკულიას რა უნდა მოსთხოვო, როდესაც ის და ბასარია ქალაქში ველოსიპედით სიარულს არ თაკილობენო“. რეზოს მყისიერი პასუხი ასეთი იყო: `შენ, 160მანეთიანი ხელფასის მქონე ცკ-ის ინსტრუქტორი, 50 ათასი მანეთის ღირებულების „ვოლგით“ სიარულს არ თაკილობ და ჩემთვის კი 200-მანეთიანი ველოსიპედით სია-რულია სასირცხვილო?“ მაგალითი 2. ერთხელ სამსახურის დამთავრების შემდეგ (გვიანი საღამო იყო) მე და რეზო ერთად მოვდიოდით ჩიტაძის ქუჩაზე. მანქანით დაგვეწია ერთ-ერთი თანამშრომელი და გვეკითხება, _ „ბიჭებო, საით მიდიხართ, ხომ არ დამემგზავრებით?“ რეზოს პასუხი ასეთი იყო: „შე კაცო, ტროლეიბუსის საჭესთან ხომ არ ზიხარ, გზას
რომ ვერ გადაუხვიო. გაგვიყვანე, თუ გინდა, ბენზინი ხომ არ გაძვირდა?“ და კიდევ ერთი რამ. ყველას გვახსოვს რა თქმა უნდა, როგორ უსინდისოდ დაითხოვეს თავის დროზე უნივერსიტეტიდან ბ-ნ რეზო და ბევრი სხვა სახელოვანი მეცნიერი პედაგოგი. რეზო კაკულიას სამუშაოდან დათხოვნა კომისიის წევრ გერმანელ პროფესორს დააბრალეს და ეს პირდაპირი სიცრუე იყო. მე კარგად ვიცნობ გერმანელთა მენტალიტეტს და წარმოუდგენლად მიმაჩნია, რომ გერმანელ პროფესორს ჩაეთვალოს, რომ რესპუბლიკის ფინანსთა მინისტრის მოადგილედ 15 წლის განმავლობაში ნამუშევარი, უნივერსიტეტის გამოცდილი პროფესორი ვერ შეასრულებდა (ვერ გააგრძე-ლებდა) ასოცირებული პროფესორის მოვალეობებს, კიდევ კარგი, რომ ქვეყანამ ასეთი განუკითხაობის პერიოდი დაძლია (დაძლია კი? ვნახოთ). დაბოლოს, მეგობრულად და ძმურად ვულოცავ რევაზ კაკულიას დაბადებიდან 80 წლის თავს და ვუსურვებ შემდგომ მრავალწლიან სახელოვან საქმიანობას.
პროფესორი რევაზ ბასარია 2016 წლის 8 სექტემბერი
6
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
კაპიტალის ბაზარი და მონეტარული შოკის ეფექტები საქართველოში ირაკლი დოღონაძე თსუ-ს დოქტორანტი
ანოტაცია: აღნიშნულ სტატიაში ჩვენი კვლევის მიზანია მიმოვიხილოთ საქართველოში კაპიტალის ბაზარზე მიმდინარე ტენდენციები და გამოვავლინოთ კავშირის მნიშვნელოვნება განვლილ პერიოდში ქვეყანაში მომხდარ მონეტარულ შოკებსა და კაპიტალის ბაზარზე მიმოქცევადი ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთებს შორის. ამ მხრივ განსაკუთრებით დიდი ყურადღება დავუთმეთ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთებს. კვლევისას განხორციელებულ იქნა ვექტორული ავტორეგრესიის მოდელის ფარგლებში იმპულსზე რეაქციის ფუნქციების გამოკვლევა. კვლევის შედეგად გამოიკვეთა რომ ფულის მასის შოკი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთებზე მნიშვნელოვან გავლენას არ ახდენს და მის მნიშვნელოვნებაზე მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში შეგვიძლია ვისაუბროთ, ხოლო საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში
ფულის მასის შოკის გავლენა შეზღუდულია. შესავალი: საქართველოში მიმოქცევადი ფასიანი ქაღალდებიდან აუცილებელია გამოვყოთ სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები (სახაზინო ვალდებულებები და სახაზინო ობლიგაციები), რომლებიც მეტად მნიშვნელოვანია ერთისმხრივ ბიუჯეტის შემოსულობების უზრუნველსაყოფად და მეორეს მხრივ ლარის ფულადი ბაზრის განვითარებისათვის. როგორც ვიცით, სახაზინო ვალდებულებები წარმოადგენს 1 წლამდე ვადიანობის დისკონტური ტიპის ფასიან ქაღალდს, ხოლო სახაზინო ობლიგაციები კი 1 წელზე მეტი ვადიანობის კუპონური ტიპის ობლიგაციებს, რომელიც საქართველოს შემთხვევაში 2, 5 და 10 წლიანი ვადიანობით არის წარმოდგენილი. საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემების თანახმად, 2015 წლის გაგრძელება გვ. 8
7
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
ბოლოსთვის მიმოქცევაში არსებული 409 მლნ ლარის ნომინალური ღირებულების სახაზინო ვალდებულებების მფლობელი იყო 9 კომერციული ბანკი და არასაბანკო ინვესტორები. რაც შეეხება სახაზინო ობლიგაციებს, სებ-ის იმავე ინფორმაციით 2015 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით მიმოქცევაში არსებული 1,24 მლრდ ლარის ნომინალური ღირებულების სახაზინო ობლიგაციების მფლობელი იყო 12 კომერციული ბანკი და არასაბანკო ინვესტორები.
სულ 2015 წლის ბოლოსათვის მიმოქცევაში არსებული სახაზინო ფასიანი ქაღალდების (სახაზინო ვალდებულებების და სახაზინო ობლიგაციების) ჯამურმა ნომინალურმა ღირებულებამ 1 649 მლნ ლარი (მშპ-ს 5.5%) შეადგინა. გარდა ამისა აღსანიშნავია მონეტარული აგრეგატების და სხვა სტატისტიკური მაჩვენებლების დინამიკაც. 1996-2015 წლებში მიმოქცევაში ჩვენი ქვეყნის ეროვნული ვალუტის მოცულობა დაახ. 13ჯერ გაიზარდა, ხოლო საშუალო წლიურმა ზრდის ტემპმა დაახ. 16% შეადგინა. ფულის მიწოდების ტემპი განსაკუთრებით მაღალი იყო 2004- 2007 წლებში. ამის ფონზე რეალური მშპ 2.7-ჯერ, ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემებით სამომხმარებლო ფასების ინდექსი 2.8-ჯერ გაიზარდა, საშუალო წლიურმა რეალური მშპ-ს ზრდის ტემპმა 5,8%, ხოლო საშუალო წლიურმა ინფლაციამ 6% შეადგინა. მონეტარული პოლიტიკის სირთულეები დაკავშირებული იყო აგრეთვე უცხოური ვალუტის დიდი რაოდენობით შემოდინებასთან, კერძოდ საქართველოს საგადამხდელო ბალანსის ფინანსური ანგარიშის მიხედვით უცხოური ინვესტიციების მოცულობამ მხოლოდ 20022008 წლების მანძილზე 8.5 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწია, ხოლო ეროვნული ბანკის უცხოური ვალუტის რეზერვები 1,372 მლნ აშშ დოლარით გაიზარდა. უცხოური ვალუტის დიდი რაოდენობით შემოდინება, დადებით ფაქტორთან ერთად, ორი მნიშვნელოვანი უარყოფითი ტენდენციით ხასიათდება: პირველი, უცხოური ვალუტის შემოდინებით ეროვნული ვალუტის კურსის გამყარება აუარესებს საქართველოს გაგრძელება გვ. 9 8
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
ყვარელ ში ღვინის ტურიზმის პირველ ი გლ ობალ ური კონფერენცია გაიმართა
პირველმა ვიცე–პრემიერმა, ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრმა დიმიტრი ქუმსიშვილმა მოხსენება გააკეთა ღვინის ტურიზმის პირველ გლობალურ კონფერენციის გასვლით სხდომაზე, რომელიც კახეთის რეგიონის ქალაქ ყვარელში გაიმართა. აღნიშნული კონფერენცია საქართველოში გაეროს ტურიზმის მსოფლიო ორგანიზაციის ეგიდითა და საქართველოს პრემიერ–მინისტრის პატრონაჟით ჩატარდა. სიტყვით გამოსვლისას, პირველმა ვიცე–პრემიერმა დიმიტრი ქუმსიშვილმა განაცხადა, რომ ღვინის ტურიზმის პირველი გლობალური კონფერენციის საქართველოში ჩატარება უმნიშვნელოვანესია. მისი თქმით, ამით ამაღლდება საქართველოს ცნობადობა იმ წრეებში, რომლებიც მსოფლიო მასშტაბით ზოგადად ღვინითა და ღვინის ტურიზმითაა დაკავებული. დიმიტრი ქუმსიშვილის განცხადებით, აღნიშნული კონფერენციის მასპინძლობით საქართველო შეძლებს, გაიმყაროს საერთაშორისო დონეზე პოზიციები, როგორც ღვინის ტურიზმის ქვეყნისა. კონფერენციის მთავარი მიზანია, მოხდეს ღვინის ტურიზმის ქვეყნებს შორის არსებული გამოცდილების გაზიარება, რათა მათ შეძლონ, მეტი ტურისტი მოიზიდონ. დიმიტრი ქუმსიშვილის განცხადებით, ტურიზმის საქართველოს ეკონომიკის განვითარებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია. მისი თქმით, 2015 წელს საერთაშორისო მოგზაურების მხრივ, საქართველომ რეკორდულ მაჩვენებელს მიაღწია და 6 მილიონამდე ადამიანი მიიღო. მისი თქმით, ეს რეკორდიც იქნება დაძლეული. მოხსენებაში, დიმიტრი ქუმსიშვილმა ასევე ისაუბრა, ტურიზმის განვითარების სტრატეგიაზე, რომელშიც განსაზღვრულია სექტორის მიზნობრივი მახასიათებლები 2025 წლამდე.
სავაჭრო პირობებს და აფერხებს ექსპორტის ზრდის ტემპებს; მეორე, უცხოური სავალუტო რეზერვების დაგროვება და ეროვნული ვალუტის კურსის სტაბილურობის უზრუნველყოფა ახდენს ინფლაციურ ზეწოლას ეკონომიკაზე და ზრდის ეროვნული ვალუტის ჭარბ მიწოდებს ეკონომიკაში. სტატიაში განხილულია მონეტარული შოკის გავლენა კაპიტალის ბაზრებზე. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს საფონდო ბირჟის ინდექსები არასაკმარისად ახასიათებს ფინანსური ბაზრების მაკროეკონომიკურ დონეს (არასაბირჟო გარიგებების დიდი ოდენობა), მის ნაცვლად გამოვიყენეთ ორი ცვლადი, ერთ წლამდე სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთები და უძრავი ქონების ფასების ინდექსი. მიგვაჩნია, რომ უძრავი ქონების ფასების ინდექსი დაბალი ფინანსური განვითარების ქვეყნებისათვის კარგი ინდიკატორია ქონების სექტორის დასახასიათებლად, თანაც ფინანსური ბაზრის განუვითარებლობამ საქართველოში წარმოშვა ფულის დაბანდების ტენდენცია უპირატესად უძრავ ქონებაში ყოველ შემთხვევაში დღემდე ამ ტენდენციას ჰქონდა ადგილი. მონაცემები და ეკონომეტრიკული მოდელი: კვლევის პროცესში გამოყენებულია ორი ტიპის მოდელი. მოდელების გამიჯვნის მიზეზი საკვანძო ცვლადებში არასაკმარისი დაკვირვების რაოდენობაა. პირველი მოდელი მოიცავს 2007-2015 წლების კვარტალურ მაჩვენებლებს1, გაგრძელება გვ. 10
9
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
ხოლო მეორე მოდელი მოიცავს 2009-2015 წლების კვარტალურ მაჩვენებლებს. კვლევა ეყრდნობა ვექტორული ავტორეგრესიის მოდელის ფარგლებში იმპულსზე რეაქციის ფუნქციების გამოკვლევას: პირველი მოდელი:
Yt = A( Li )Yt −i + Z t + Et Yt = ( M t , RGDPt , RCt , CPI t , Rt , REERt , AP ) Z t = (TRt , TRENDt ) მეორე მოდელი:
Yt = A( Li )Yt −i + Z t + Et Yt = ( M t , GR, AP ) Z t = (TRENDt ) სადაც, Yt - ენდოგენური ცვლადების ვექტორი, Z t -ეგზოგენური ცვლადების ვექტორი, Et -ნარჩენობითი წევრის ვექტორი. ენდოგენური ცვლადებისათვის გამოყენებულ იქნა შემდეგი დროითი წკრივები2: რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი (GDP); სამომხმარებლო ფასების ინდექსი (CPI); ეროვნულ ვალუტაში სესხებზე საშუალო კვარტლის რეალური საპროცენტო განაკვეთები (R); რეალური ეფექტური გაცვლითი კურის (REER); საოჯახო მეურნეობების მოხმარება რეალური გამოსხულებაში3 (RC); უძრავი ქონების ფასების ინდექსი4(AP); სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთები (GR), ფულის მიწოდების მაჩვენებელის დასახასიათებლად გამოვიყენეთ სამი მაჩვენებელი: სარეზერვო ფული (CC); მონეტარული აგრეგატი (M3), მონეტარული აგრეგატი (M2). ეგზოგენური ცვლადის სახით გამოყენებულ იქნა საზღვარგარეთიდან ნატურალური სახით მიღებული (მიმდინარე და კაპიტალური) ტრანსფერტების (Y_tr) და
საზღვარგარეთიდან მიღებული ფაქტორული შემოსავლების (Y_f) ჯამი (TR), აღნიშნული მაჩვენებელი გამოყენებულ იქნა იმ მოსაზრებით, რომ ჩვენი მოსაზრებით ეს ცვლადი ყველაზე მეტად იყო ეროვნულ ეკონომიკის კონიუნქტურის განმსაზღვრელი შესაფასებელ პერიოდზე ამასთან ის ყველაზე მეტად ეგზოგენური ფაქტორია და მნიშვნელოვანი საგარეო შოკის მახასიათებელია. კვარტალური მონაცემების ანალიზის დროს მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს სეზონურობა. წინამდებარე ნაშრომში ყველა ცვლადი სეზონურად შესწორებულია. შესაბამისად ყველა მონაცემის ტესტირება მოხდა სეზონური კომპონენტის არსებობაზე X125 მეთოდის გამოყენებით. რაც შეეხება სტაციონალურობის საკითხს მისი ანალიზისთვის გამოყენებული იქნა რამდენიმე ტესტი: გაფართოვებული დიკი–ფულერის (ADF), ფილიპს–პერონის (PP), დიკი–ფულერის (DF-GLS), კვიატკოვსკი–ფილიპს–შმიდტი–შინის (KPSS) ტესტები. ამასთან დროითი მწკრივების სტაციონალურობის შემოწმება ჩატარდა სეზონურად მოუსწორებელ და გაუფილტრავ მწკრივზე6. გაგრძელება გვ. 11
10
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
სტაციონალურობის ანალიზის შედეგად მივიღეთ: •
•
•
•
ADF, PP, DF-GLS და KPSS ტესტების მიხედვით REER პირველირიგისინტეგრაციულიპროცეს ია, ხოლო AP – TS7-პროცესია. ADF, PP და DF-GLS ტესტების მიხედვით GR,CPI, CC და M2 პირველირიგისინტეგრაციულიპროცეს ია, თუმცა KPSS ტესტის მიხედვით TSპროცესია. მიღებული წინააღმდეგობრივი შედეგი არ გვაძლევს საშუალებას დროითი მწკრივები დანამდვილებით მივაკუთვნოთ TSანDS8-პროცესს. ამიტომ ჩვენს მიერ გამოყენებული იქნა კოხრეინის1პროცედურა, რომლის მიხედვითაც CPI და GR განისაზღვრა, როგორც TS-პროცესი. ხოლო CC და M2 დროითი მწკრივების DSპროცესისათვის მიკუთვნება საკმაოდ რთულია, თუმცა იგი უპირატესად DSპროცესისათვის დამახასიათებელი ვარიაციის დინამიკით ხასიათდება. PP, DF-GLS და KPSS ტესტების მიხედვით M3 პირველი რიგის ინტეგრაციული პროცესია, თუმცა ADF ტესტის მიხედვით იგი მეორე რიგის ინტეგრაციული პროცესია, რაც კოხრეინის პროცედურითაც დასტურდება. ADF და PP ტესტების მიხედვით R სტაციონალური პროცესია, რასაც ეწინააღმდეგება DF-GLS და KPSS ტესტების შედეგები. თუმცა კოხრეინის პროცედურით იგი უპირატესად სტაციონალური პროცესისათვის დამახასიათებელი ვარიაციის
•
•
დინამიკით ხასიათდება. ADF, DF-GLS და KPSS ტესტების მიხედვით RGDP და RC პირველი რიგის ინტეგრაციული პროცესია. ხოლო PP ტესტის და კოხრეინის პროცედურის მიხედვით TS-პროცესი. ADF, DF-GLSდაKPSS ტესტების მიხედვით TR პირველი რიგის ინტეგრაციული პროცესია. ხოლო PP ტესტის და კოხრეინის პროცედურის მიხედვით TS-პროცესი.
ზემოაღნიშნული შედეგების გათვალისწინებით და აგრეთვე იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველო 19962015 წლებში მნიშვნელოვან სტრუქტურულ ძვრებს განიცდიდა10, მიგვაჩნია, რომ: REER, CC, M2, M3, TR ინტერპრეტირებულ უნდა იქნას DS-პროცესებად, ხოლო CPI, R, RGDP, AP, GR და CRTS-პროცესებად11. მაშასადამე ცვლადების უმეტესობა მოცემულ დროით მონაკვეთზე განისაზღვრა, როგორც ტრენდის მიმართ სტაციონალური დროთი მწკრივები, ამიტომაც ეგზოგენურ ცვლადებში ჩვენს მიერ ჩართულ იქნა წრფივი ტრენდის ფაქტორი. მოდელში ცვლადები რომელიც იდენტიფიციდრდა, როგორც პირველი
გაგრძელება გვ. 12
11
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
რიგის ინტეგრირებული პროცესები ისინი განიხილება პირველი რიგის სხვაობებში. ტექნიკურად მხოლოდ სამი12 ცვლადი განისაზღვრა, როგორც არა ნულოვანი რიგის ინტეგრირებული პროცესი, ამიტომ კოინტეგრაციული კავშირები საანალიზო მწკრივებისათვის არ შეიძლება განისაზღვროს და ჩვენ განვიხილავთ ვექტორულ ავტორეგრესიას შეცდომის კორექციის გარეშე.ცვლადების სტანდარტიზებისათვის აღებულია მათი ლოგარითმული მნიშვნელობები. ჩვენ მიერ შეფასებულ იქნა სამი მოდელი, რომელიც შეიძლება ორ ჯგუფად დაჯგუფდეს: პირველი ტიპის მოდელში ფინანსურ ბაზრების დასახასათებლად აღებულ იქნა ორი ცვლადი ერთ წლამდე სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთები და უძრავი ქონების ფასების ინდექსი. ფულის მიწოდების მაჩვენებელის დასახასიათებლად გამოვიყენეთ სხვადასხვა მაჩვენებლები: სარეზერვო ფული (CC); მონეტარული აგრეგატი (M3), მონეტარული აგრეგატი (M2); მეორე ტიპის მოდელში ფინანსური ბაზრების დასახასათებლად აღებულ იქნა მხოლოდ უძრავი ქონების ფასების ინდექსი, რომლის საფუძველზე აგებულ იქნა სამი მოდელი, სადაც ფულის მიწოდების მაჩვენებელის დასახასიათებლად სხვადასხვა მაჩვენებლები: სარეზერვო ფული (CC); მონეტარული აგრეგატი (M3), მონეტარული აგრეგატი (M2); ლაგის რიგის განსაზღვრისათვის ჩვენ პირველი ჯგუფის მოდელებში გამოვიყენეთ მოდელები 2 ლაგით, ხოლო მეორე ტიპის
„სოსიეტე ჟენერალთან“ საბოლოო შეთანხმება მიღწეულია
„თიბისის“ მიერ გავრცელებული ინფორმაციის თანახმად, „ბანკი რესპუბლიკას“ მფლობელ ფრანგულ „სოსიეტე ჟენერალთან“ საბოლოო შეთანხმება მიღწეულია. როგორც ცნობილი გახდა, „თიბისი ბანკი“ „ბანკი რესპუბლიკას“ აქციების 93,64%-ს 315 მილიონ ლარად (103 მილიონ ფუნტად) შეიძენს. გარიგების თანახმად, თანხის 70%-ის დაფარვა მოხდება ნაღდი ფულით ბანკის საკუთარი ფონდიდან, 30% კი „თიბისი“ ბანკის ახლახან გამოცემული აქციებით. შედეგად „სოსიეტე ჟენერალი“ „თიბისი ბანკის“ აქციების 5,4%ის მფლობელი გახდება. „თიბისი ბანკის” ცნობით, ბანკმა ასევე დაიწყო წინასწარი მოლაპარაკებები ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის მფლობელობაში დარჩენილი აქციების 6,36%-ის შეძენის თაობაზე.
გაგრძელება გვ. 13
12
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
მოდელებში 3 ლაგით. ოპტიმალური ლაგის სრულყოფილი გამოკვლევა ვერ მოხერხდა შესასწავლი დროითი დიაპაზონის სიმცირის გამო. ამიტომ ზემოთ განხილული ლაგების სიღრმე ოპტიმალურია აღნიშნული შეზღუდვის გათვალისწინებით. მოდელების ავტორეგრესიული პოლინომის მახასიათებელი შებრუნებული ფესვები მოდულით ერთზე ნაკლებია, რაც VAR მოდელის სტაციონალურობაზე მიუთითებს. ცვლადების ენდოგენურობის/ეგზოგერობის ანალიზისთვის გრეინჯერის წყვილური მიზეზშედეგობრივობის ტესტის მიხედვით (ცხრილი N4) ჩვენი მოდელისთვის ჩანს, რომ ვლინდება: ü პირველი ტიპის მოდელისათვის 1) სამივე მოდელისათვის GR ცვლადი ეგზოგენურია; 2) პირველი მოდელისათვის გრეინჯერის მიხედვით კავშირი AP→CC; AP ცვლადის ეგზოგენურობა; 3) მეორე მოდელისათვის M2და APცვლადების ეგზოგენურობა; 4) მესამე მოდელისათვის გრეინჯერის მიხედვით კავშირი M3→AP და GR→M3 მიმართულებით; ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შემდეგი მიზეზშედეგობრივი სქემის აგება შეიძლება : GR⎯→ CC/M2/ M3 ⎯→AP ü მეორე ტიპის მოდელისათვის შემდეგი მიზეზშედეგობრივი სქემის აგება შეიძლება: REER ⎯→AP⎯→CC/M2/ M3⎯→RC ⎯→ R ⎯→ CPI ⎯→ GDP
შემთხვევითი სიდიდის ერთჯერად შოკზე ენდოგენური ცვლადების სისტემის რეაქციის ანალიზისათვის უნდა შევისწავლოთ იმპულსზე რეაქციის ფუნქციები. პრობლემას ამ ტიპის მოდელში სისტემის განტოლებების შოკების კორელირებულობა წარმოადგენს. ამ პრობლემის გადაწყვეტა შეგვიძლია ქოლესკის დეკომპოზიციის გამოყენებით იმპულსების ორთოგონალიზაციის საშუალებით. თუ დავუშვებთ მიმდევრობის ცვლილებას მაშინ ფუნქცია შეიცვლის სახეს. თუ ფუნქცია მნიშვნელოვნად იცვლება მაშინ უნდა ვივარაუდოთ რომ ადგილი აქვს ინოვაციების ჯვარედინ მნიშვნელოვან კორელაციას. ჩვენს მეორე მოდელში ცვლადები შემდეგი რეგითობით არის დალაგებული: CC/M2/ M3⎯→ RC⎯→ REER ⎯→ CPI ⎯→R ⎯→ GDP⎯→ GDP ასევე მოხდა ორივე ტიპის მოდელში ალტერნატიული სქემების ანალიზიც. ალტერნალიული სქემების ანალიზის შედეგად ფუნქციებს არსებითი ცვლილებები არ განუცდიათ, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ აქვს ნარჩენობითი წევრების ჯვარედინ კორელაციას ადგილი.
გაგრძელება გვ. 14
13
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
შედეგები: ჩვენს მიერ იდენტიფიცირებულ მოდელებში სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთების ფულის მიწოდების შოკზე იმპულსზე რეაქციის ფუნქციები სტატისტიკურად არამნიშვნელოვანია. არამნიშვნელოვანია სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთების ვარიაციაში ფულადი აგრეგატების ვარიაციაც. ამასთან სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთების მაჩვენებელი რყევებით უბრუნდება წონასწორულ მნიშვნელობას, რაც წონასწორობის აღდგების ადაფტაციურ მექანიზმზე მოუთითებს. აღსანიშნავია, რომ მასზე მაქსიმალური გავლენა M2 და M3 ფულად აგრეგატებს გააჩნიათ, სადაც მხოლოდ კომერციული ბანკების დეპოზიტებია თავმოყრილი. ასეთი გავლენის მიზეზი პირველ რიგში სახელმწიფოსთვის სესხის გაცემის ბაზა უნდა მივიჩიოთ, კერძოდ ეროვნულ ვალუტაში დეპოზიტების მოულოდნელად ზრდამ უნდა გამოიწვიოს საპროცენტო განაკვეთების შემცირების შოკი.
გრაფიკი #2. მეორე მოდელ ისათვის უძრავი ქონების ფასების ინდექსის იმპულ სზე რეაქციის ფუნქციები ფულ ის მიწოდების შოკებზე
გრაფიკი #1. პირველ ი მოდელ ისათვის სახელ მწიფო ფასიანი ქაღალ დების საპროცენტო განაკვეთების და უძრავი ქონების ფასების ინდექსის იმპულ სზე რეაქციის ფუნქციები ფულ ის მიწოდების შოკებზე
გაგრძელება გვ. 15
14
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
ფულადი აგრეგატების ზრდა საწყის ეტაპზე მნიშვნელოვნად ზრდის უძრავი ქონების ფასების ინდექსს, თუმცა შოკი საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში13უძრავი ქონების ბაზარზე დინამიკური არასტაბილურობის მიზეზია. ცხრილ ი #5.1. სახელ მწიფო ფასიანი ქაღალ დების საპროცენტო განაკვეთების და უძრავი ქონების ფასების ინდექსის ვარიაციის დეკომპოზიცია
უძრავი ქონების ფასების ინდექსის ფულადი აგრეგატების (CC, M2 და M3) ცვლილების იმპულსზე რეაქციის ფუნქციები სტატისტიკურად მნიშვნელოვანია. უძრავი ქონების ფასების ინდექსის ვარიაციის დეკომპოზიცია გვიჩვენებს, რომ უძრავი ქონების ფასების ინდექსის ვარიაციაში ფულის მასის აგრეგატების ცვლილების ვარიაცია მაღალი მნიშვნელოვნების დონით ხასიათდება. ამასთან დინამიკური წონასწორობის აღდგენის პროცესი ატარებს რყევით ხასიათს და მისი გავლენა სხვადასხვა მოდელებში განსხვავებული დროითი ლაგის შემდეგ აღწევს მაქსიმუმს, ინდექსის მაჩვენებელი ძირითადად რყევებით უბრუნდება წონასწორულ მნიშვნელობას. აღსანიშნავია, რომ განსხვავდება პირველი და მეორე მოდელის შედეგები, თუმცა მიზეზი მოდელების არასრულფასოვნებაში უნდა ვეძებოთ. ვფიქრობთ, რომ მეორე მოდელი უძრავი ქონების ფასების ინდექსზე ფულის ბაზრის გავლენის თვალსაზრისით უფრო სრულ ინფორმაციას იძლევა. შესაბამისად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ფულადი 15
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
ცხრილ ი #5.2. უძრავი ქონების ფასების ინდექსის ვარიაციის დეკო მპო ზიცია
ფულის მასის და უძრავი ქონების ფასების ინდექსის, როგორც საქართველოში ფინანსური ბაზრის მახასიათებელი მაჩვენებლის ამგვარი დამოკიდებულება დასტურდება სხვა კვლევებითაც (Bernanke and Kuttner 2004, Campbell and Cochrane 1999, Brandt and Wang 2003). ჩვენი აზრით მოდელის ეკონომიკური ინტერპრეტაცია შესაძლებელია შემდეგი სახით: ფულის მიწოდების მოულოდნელ ზრდას შეუძლია გამოიწვიოს საპროცენტო განაკვეთების შემცირება, შეამცირებს საინვესტიციო პროქტების რისკიანობას. იმის გათვალისწინებით, რომ ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განუვითარებლობის გამო საქართველოში ფულის დაბანდების მხოლოდ სამი ალტერნატივაა (უძრავი ქონება, დეპოზიტები და ბიზნეს პროექტები), ბიზნეს პროექტი კი მაღალ ფინანსურ დაბანდებებს გულისხმობს, რისთვისაც საკუთარი სახსრები არასაკმარსია და საფინანსო სექტორიდან სესხის აღების გარეშე განხორციელება საკმაოდ რთულია. საფინანსო სექტორში საპროცენტო განაკვეთები შემცირების მიუხედავად მაღალ დონეზეა, რაც ქვეყნის რისკის პრემიის მაღალი მაჩვენებლით და საფინანსო სექტორში დაბალი კონკურენციით არის განპირობებული. ამასთნ უძრავი ქონების ბაზარზე დაბანდებები ნაკლებ რისკიანია, ბიზნესპროექტებთან შედარებით. ამიტომ ერთი მხრივ ბიზნეს სექტორის წახალისებით, ხოლო მეორე მხრივ მოხმარების წახალისებით გაიზრდება მოთხოვნაც და მოგვიანებით მიწოდებაც უძრავი ქონების ბაზარზე. გაგრძელება გვ. 17
16
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
დასკვნები: ამრიგად, მოცემულ სტატიაში ჩვენს მიერ განხორციელებული კვლევის შედეგად გამოიკვეთა შემდეგი დასკვნები: Ø ფულის მასის შოკი სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების საპროცენტო განაკვეთებზე მნიშვნელოვან გავლენას არ ახდენს და მის მნიშვნელოვნებაზე მხოლოდ მოკლევადიან პერიოდში შეგვიძლია ვისაუბროთ, ხოლო საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში ფულის მასის შოკის გავლენა შეზღუდულია. Ø კვლევის შედეგად აგრეთვე ჩანს, რომ მნიშვნელოვანია ფულის მასის შოკის უძრავი ქონების ფასების ინდექსზე ზეგავლენა. ზემოაღნიშნული სრულად ეხმიანება, ეკონომიკურ თეორიაში არსებულ მოსაზრებას ფულის მასით მოკლევადიან პერიოდში ეკონომიკის წახალისების შესახებ, სადაც უძრავი ქონების ბაზარიც არ არის გამონაკლისი. Ø კვლევამ აჩვენა რომ უძრავი ქონების ფასების ინდექსზე მონეტარული შოკები უფრო ძლიერია, ვიდრე მთლიან გამოშვებაზე მონეტარული შოკების გავლენა, რაც შეიძლება ინტერპრეტირდეს საქართველოში როგორც უძრავი ქონების ბაზრისადმი
დაბანდებების მაღალ მიდრეკილებად, ვიდრე ეკონომიკის სხვა დარგებში, რაც ფინანსური ბაზრების ინსტიტუციონალური შეზღუდვით და განუვითარებლობით არის განპირობებული. Ø აღსანიშნავია, რომ განსხვავდება პირველი და მეორე მოდელის შედეგები, თუმცა მიზეზი მოდელების არასრულფასოვნებაში უნდა ვეძებოთ. ვფიქრობთ, რომ მეორე მოდელი უძრავი ქონების ფასების ინდექსზე ფულის ბაზრის გავლენის თვალსაზრისით უფრო სრულ ინფორმაციას იძლევა. შესაბამისად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ფულადი აგრეგატების ზრდა საწყის ეტაპზე მნიშვნელოვნად ზრდის უძრავი ქონების ფასების ინდექსს, თუმცა შოკი საკმაოდ ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში14 უძრავი ქონების ბაზარზე დინამიკური არასტაბილურობის მიზეზია. გაგრძელება გვ. 18 17
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 7
გამოყენებულ ი ლ იტერატურა:
1
წინამდებარე ნაშრომში გამოყენებული სტატისტიკა ეყრდნობა საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს (www.mof.gov.ge); საქართველოს ეროვნული ბანკის (www.nbg.ge) და საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის (www.geostat.ge) მონაცემებს. 2 იმისათვის, რომ ზემოაღნიშნული მაჩვენებლები დროში ერთმანეთთან შესადარისი იყოს, მნიშვნელოვანია ფასების დონის, როგორც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორის გათვალისწინება. ფასების დონის ცვლილების გაუთვალისწინებლობამ შესაძლოა მაჩვენებლებს შორის ე.წ. მცდარი კორელაციაც გამოიწვიოს, აღნიშნულიდან გამომდინარე მიზანშეწონილია აღნიშნული მაჩვენებლების კორექტირება საბაზისო პერიოდისათვის (1996 წლის I კვარტალი) მთლიანი შიგა პროდუქტის დეფლატორის გამოყენებით. 3 შინამეურნეობების და შინამეურნეობების მომსახურე კერძო არაკომერციული ორგანიზაციების ხარჯები საბალოო მოხმარება ზერეალურ გამოსახულებაში. 4
წყარო: ბერაია, ნაცვალაძე, "უძრავი ქონების ბაზრის ციკლურობის ანალიზი (თბილისის მაგალითზე)", ჟურნალი ეკონომიკა და ბიზნესი, N4, 2015 5 X12 მეთოდი წარმოადგენს აშშ მოსახლეობის აღწერის ბიუროს მიერ შექმნილ სეზონურობისა და სხვა გადახრების კორექტირების სისტემას. 6 ზოგიერთი ავტორის (Ghysels & Perron 1990, გვ. 23) დაკვირვებით, სეზონურად კორექტირებულ ცვლადის მიმართ სხვადასხვა ტესტების გამოყენებით სტაციონალურობის ანალიზის დროს მატულობს მწკრივის DS პროცესად კვალიფიცირების შანსები, ამიტომ უმჯობესია მოუსწორებელ და გაუფილტრავ მწკრივზე ერთეულოვანი ფესვის ტესტების გამოყენება. 7 Trend-Stationary 8 Difference-Stationary 9 ეს პროცედურა შემოთავაზებულია კოხრეინის ნაშრომში (Cochrane, 1988) TS და DS პროცესების იდენტიფიცირებისა და განსხვავებისათვის. 10
რასაც ADF, PP, DF-GLS, KPSS ტესტები პრაქტიკულად არ ითვალისიწინებენ 11 ოსტაპენკო და ტაბაღუას (2014) კვლევის მიხედვით, სადაც საოჯახო მეურნეობების მოხმარების და რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის სტაციონალურობის საკითხის შესწავლისას გამოყენებულ იქნა ერთეულოვანი ფესვის ტესტირების მეთოდები, რომლებიც სტრუქტურულ ძვრებს ითვალისწინებენ, საოჯახო მეურნეობების მოხმარები და რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი განისაზღვრა, როგორც TS პროცესი. 12 CC, M2 და M3 წარმოადგენენ ფულის მასას 13 8-10 კვარტლის 14 8-10 კვარტლის
1.
Angeloni, I., A. Kashyap, B. Mojon and D. Terlizzese (2003), “Monetary transmission in the euro area: does the interest rate channel explain all?”, NBER Working Papers No. 9984<http://www.nber.org/papers/w9984> 2. Barro R., Sala-i-Martin X. - Economic Growth. New York. 1995. 3. Bacchella, Gerlach (1997) “Consumption and Credit Constraints: International Evidence”, Journal of Monetary Economics, 40, pp. 207-38. 4. Bakradze, Giorgi, and Andreas Billmeier. “InflationTargeting in Georgia: Are We There Yet?.” NBGWP. no. 04 (2008). <http://nbg.gov.ge/uploads/workingpaper/inflati on_targeting_in_georgia_09.pdf> 5. Bernanke B. S., A. S. Blinder (1992): “The Federal Funds Rate andthe Channels of Monetary Transmission”, American EconomicReview, Vol. 82, № 4, pp. 901–921. 6. Bierens H. J. (1997) “Testing the unit root with drift hypothesis against nonlinear trend stationarity, with an application to the US price level and interest rate”, Journal of Econometrics, Vol. 81, pp. 29-64. 7. Brissimis S. N., N. S. Magginas (2006): “Forwardlooking information inVAR models and the price puzzle”, Journal of Monetary Economics,Vol. 53, Issue 6, pp. 1225–1234. 8. Canova F., M. Ciccarelli (2006): “Estimating Multi-Country VARModels”, European Central Bank, Working Paper № 603/ April 006. 9. Cochrane J.H. (1988) “How Big is the Random Walk in GNP?” Journal of Political Economy, Vol. 96, pp. 893-920. 10. Christiano, L.J. (1988), “Searching for a Break in GNP”, NBER,Working Papers No. 2695.<http://www.nber.org/papers/w2695.pdf> 11. Dabla-Norris, Era, Daehaeng Kim, Mayra Zermeno,AndreasBillmeier, and VitaliKramarenko(2007).“Modalities of Moving to Inflation Targeting in ArmeniaandGeorgia.”IMF WP.no. 133. 12. Modigliani, F. (1971) Monetary Policy and Consumption: Linkages via Interest Rate and Wealth
18
Issue #: [Date] 13. Effects in the FMP Model. Federal Reserve Bank of Boston Conference Series 5, pp. 9-84. 14. Ghysels E. &Perron P. (1990) “The Effect of Seasonal Adjustment Filters on Tests for a Unit Root” Econometrics Research Program, Princeton University, Research Memorandum no. 355, http://www.princeton.edu/~erp/ERParchives/arc hivepdfs/M355.pdf 15. Golodniuk I. (2006): “Evidence on the banklending channel inUkraine”, Research in International Business and Finance, Vol. 20,Issue 2, pp. 180–199. 16. Hamilton J.D. (1994), Time Series Analysis, Princeton University Press, Princeton. 17. HicksJ. R. (1937), „Mr. Keynes and the "Classics"; A Suggested Interpretation“,Econometrica, Vol. 5, no. 2, pp. 147-159 18. Friedman, M. (1968). The Role of Monetary Policy. American Economic Review, Vol. 58, no. 1, pp. 1-17. 19. Leeper E. M., Ch. A. Sims, T. Zha (1996): “What Does MonetaryPolicy Do?”, Brookings Papers on Economic Activity, 1996(2),pp. 1–63. 20. Lucas R. (1980) “Methods and Problems in Business Cycle Theory”, Journal of Money, Credit andBanking, Vol 12, no.4, pp. 696-715. 21. Lucas R. (1972) Expectations and the Neutrality of Money, Journal of Economic Theory, , Vol4, no.2, pp. 103-124. 22. McCallum, B. (1999) «Analysis of the monetary transmissionmechanism: Methodological issues», NBER Working paper, 7395. 23. Maddala G.S., Kim I.M. (1998) “Unit roots, cointegratio and structural change”, Cambridge University Press, Cambridge. 24. Nunes L.S.,Newbold P., Kuan C.M. (1997) “Testing for Unit Roots With Breaks. Evidence on the Great Crash and the Unit Root Hypothesis Reconsidered”, Journal of American Statistical Association, Vol. 90, pp. 268-281 25. Phelps, E. S. (1967). Phillips Curves, Expectations of Inflation and OptimalUnemployment over Time. EconomicaVol. 34 no. 135 pp. 254-281. 26. Phelps, E. S. (1968). Money-Wage Dynamics and Labor-Market Equilibrium. Journalof Political Economy,Vol. 76, no. 4, pp. 678-711.
Dolor Sit Amet 27. Perron P. (1989) “The great crash, the oil price shock, and the unit root hypothesis”, Econometrica, Vol. 57, no. 6, pp. 1361-1401. 28. Perron, P. (1994) Trend, unit root, and structural change in macroeconomic time series. In: Cointegration for the Applied Economist, Rao, B.B. (ed.), Basingstoke: Macmillan Press, 113-146. 29. Perron (2006) Dealing with structural breaks. Palgrave Handbook of Econometrics Vol.1 Econometric Theory, K. Patterson and T.C. Mills (eds.), Palgrave Macmillan, 2006, 278-352 (working paper version) <http://sws1.bu.edu/perron/papers/dealing.pdf> 30. Perron, P., Vogelsang T. (1991) Nonstationarity and level shifts with an application to purchasing power parity. Econometrics Research Program, Princeton University, Research Memorandum no. 359, <https://www.princeton.edu/~erp/ERParchives/ar chivepdfs/M359.pdf> 31. Perron, P. (1997) Further evidence from breaking trend functions inmacroeconomic variables. Journal of Econometrics, 80, 55-385. 32. Perron, P., Yabu, T. (2005) Testing for shifts in trend with an integrated or stationary noise component. Department of Economics, Boston University. <http://sws.bu.edu/perron/papers/ breakpaper.pdf> 33. Kydland F.E., Prescott E.C. (1977) “Rules Rather than Discretion: The Inconsistency of OptimalPlans.”The Journal of Political Economy, Vol. 85, No. 3. pp. 473-491. 34. Rousseas, S. 1998. Post Keynesian Monetary Economics, Macmillan Press,N.Y. 35. Samkharadze, Besik. “Monetary TransmissionMechanism in Georgia: Analyzing Pass-Throughto Different Channels.” NBG WP.no. 02 (2008).<http://nbg.gov.ge/uploads/workingpaper/n bgwp02.08.pdf> 36. Sarno L., Taylor P.M. (1998) “Real Interest Rates, Liquidity Constraints and Financial Deregulation: Private Consumption Behaviour in the UK”, Journal of Macroeconomics, Vol. 20, no.3,pp. 22142.
19
Issue #: [Date] 37. Sidrauski, M., (1967). Rational choices and patterns of growth in a monetary economy. AmericanEconomic Review Vol. 57, Issue 2,pp. 534-544. 38. Sims, C. (1972) “Money, income and causality”, American EconomicReview, 652, pp. 540–542. 39. Sims, C. (1980) “Comparison of interwar and postwar businesscycles”, American Economic Review, 70, pp. 250–257. 40. Sims Ch. A., T. A. Zha (1998): “Does Monetary Policy GenerateRecessions?”, Federal Reserve Bank of Atlanta, Working Paper 98-12/ July 1998. 41. Taylor P.M.(1999) Real interest rates and macroeconomic activity // Oxford review economic policy. Vol. 15. no. 2, pp. 95-113. 42. Zivot, E., Andrews, D. (1992) “Further evidence on the Great crash, the oil price shock and the Unit root hypothesis”, Journal of Business and Economic Statistics, Vol. 10, no. 3, pp. 251–287. 43. ბლუაშვილი ა. (2013) ) „მონეტარული პოლიტიკის გადაცემის მექანიზმები საქართველოში: ბოლოდროინდელი დინამიკა“, ჟურნალი ეკონომიკა და საბანკო საქმე - ტომი I, N 3, გვ. 57-74. 44. НоскоВ.П. (2011), Эконометрика(Книга первая), Издательский дом "Дело", Москва. 45. НоскоВ.П. (2011), Эконометрика (Книга втарая), Издательский дом "Дело", Москва. 46. Кейнс Дж.м. Обшая теория занятости, просента и денег. М.,1978.
Dolor Sit Amet დიმიტრი ქუმსიშვილი: „ინოვაციური მიდგომები ქმნის დამატებით ღირებულებას ჩვენს ქვეყანაში“ “არასტანდარტული და ინოვაციური მიმართულებები მარკეტინგსა და შეფუთვაში” ამ სახელწოდების ფორუმი გაიხსნა სასტუმრო „ბილტმორში,“ რომელსაც საქართველოს პირველი ვიცე-პრემიერი დაესწრო. დიმიტრი ქუმსიშვილმა ფორუმის მონაწილეებს სიტყვით მიმართა და მარკეტინგის სფეროში ინოვაციების მნიშვნელობაზე ისაუბრა.„პალიტრა მედიის,“ „კოლორპაკის“, hp-ისა და „მარკეტერის“ ორგანიზებით თბილისში ტარდება მარკეტინგის ფორუმი, რომელიც ეძღვნება ინოვაციურ და არასტანდარტულ მიდგომებს. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვენ ყველამ კარგად ვიცით, რომ მხოლოდ ინოვაციური მიდგომები ქმნის დამატებით ღირებულებას ჩვენს ქვეყანაში. მარკეტინგი არის სწორედაც ის მიმართულება, რომელიც ამოძრავებს ბაზარს და ადამიანებს ანდომებს, ფული დახარჯონ სწორედ იმ პროდუქტში, რომელიც სჭირდებათ. მე მინდა წარმატება ვუსურვო დღევანდელ ფორუმს, ძალიან საინტერესო სპიკერები ყავთ ჩამოყვანილი ისრაელიდან, ასევე საფრანგეთიდან, ძალიან საინტერესო გამოცდილების გაზიარება მოხდება და დარწმუნებული ვარ, რომ ამ ღონისძიების ბოლოს ჩვენი მარკეტერები, ის ადამიანები, ვინც მარკეტინგის სფეროში საქმიანობენ, გაცილებით მეტ ცოდნას შეიძენენ“ - განაცხადა დიმიტრი ქუმსიშვილმა.ფორუმის ერთ-ერთი ორგანიზატორი, სტამბა „კოლორპაკი“ „აწარმოე საქართველოში“ სახელმწიფო პროგრამის ბენეფიციარია. ეკონომიკის სამინისტროს მეწარმეობის განვითარების სააგენტოს ხელშეწყობით კომპანიამ შესაფუთი და სარეკლამო მასალების წარმოება დაიწყო და ამ სფეროში მნიშვნელოვან შედეგებს მიაღწია. პროგრამის ფარგლებში სტამბის შესაქმნელად აღებული სესხის პროცენტი „კოლორპაკს“ მეწარმეობის განვითარების სააგენტომ დაუფინანსა.
20
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
მთლიანი შიდა პროდუქტი და ანგარებითი დანაშაული
დავით ნაჭყებია
შესავალი. ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტის(მშპ) ზრდა, როგორც ცნობილია, გავლენას ახდენს საზოგადოებრივი ცხოვრების მრავალ სფეროზე, ესენია: განათლება, სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა, სპორტი და სხვა. რა შეიძლება ითქვას დანაშაულთან მიმართებაში, ანუ რა გავლენას ახდენს ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს ზრდა დანაშაულზე, კერძოდ, ანგარებით დანაშაულზე? 1.დანაშაულობათა კლასიფიკაცია. წინამდებარე ნაშრომის მიზნებიდან გამომდინარე დანაშაულობებს დავყოფ ორ დიდ ჯგუფად-ანგარებით და არაანგარებით დანაშაულობებად. ანგარებითი დანაშაულობების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანი მას სჩადის უშუალოდ ფულის ან სხვა მატერიალურ ფასეულობათა მოპოვების მიზნით. ასეთია: ა)დანაშაული სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი საკუთრების წინააღმდეგ; ბ) დანაშაული მოქალაქეთა პირადი საკუთრების წინააღმდეგ; გ) სამეურნეო და დ) თანამდებობრივი დანაშაულობანი.
არაანგარებითი დანაშაულობების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანი ასეთი სახის დანაშაულობებს სჩადის არა მხოლოდ ფულის, არამედ სხვა მიზეზებითაც. მაგალითად, პატივმოყვარეობის, იდეოლოგიური მრწამსის, სიძულვილის, ხულიგნური ქვენაგრძნობის და სხვა მიზეზებით. ესენია: დანაშაული სახელმწიფოს წინააღმდეგ, პიროვნების სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, თავისუფლებისა და ღირსების წინააღმდეგ,მოქალაქეთა შრომითი და პოლიტიკური უფლებების წინააღმდეგ, მმართველობის წესის, მართლმსაჯულების, საზოგადოებრივი უშიშროებისა და წესრიგის წინააღმდეგ, აგრეთვე სამხედრო დანაშაული. ჩემი მიზანია იმის დადგენა თუ რა გავლენას ახდენს ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს ზრდა სწორედ ანგარებით დანაშაულობებზე. 2.ანგარებით დანაშაულობათა ფაქტორები. როგორც ცნობილია,მასლოუ გაგრძელება გვ. 22 21
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
ხუთი სახის ადამიანურ საჭიროებებს განასხვავებდა. ესენია: ფიზიოლოგიური, უსაფრთხოების, სოციალური, პატივისცემის მოპოვების და თვითრეალიზაციის. საჭიროა დაისვას კითხვა: აღნიშნულთაგან რომელი მოტივებით სჩადის ადამიანი ანგარებით დანაშაულობებს, ანუ რომელი მოტივი(საჭიროება) ამოძრავებს ადამიანს, როდესაც ის არამართლზომიერი გზით მოიპოვებს ფულს ან სხვა მატერიალურ ფასეულობებს? ესენია ფ ი ზ ი ო ლ ო გ ი უ რ ი (კვების, წყლის მიღების, თავშესაფრის, შესამოსის, გადაადგილების, დასვენების, სითბოს) და პ ა ტ ი ვ მ ო ყ ვ ა რ ე ო ბ ი ს (უპირატესობისა და პირველობის მოპოვება, საზოგადოებრივი სტატუსი, პოპულარობისა და აღიარების მოპოვება და სხვა) მოტივები. ფული ადამიანმა შეიძლება მოიპაროს საკვების მოპოვების, საცხოვრებლის ან სხვა მსგავსი საჭიროებების დაკმაყოფილებისათვის.ასევე,ძვირადღირებ ული საქონლის (მაგ; ავტომობილის), ან მომსახურების შესაძენად, იმისათვის, რომ მოიპოვოს საზოგადოებრივი სტატუსი, პრიორიტეტული საზოგადოებრივი მდგომარეობა,
გარშემომყოფთა მხრიდან აღიარება. რომელია უფრო ძლიერი, უფრო მაიძულებელი საჭიროება? ცხადია, უფრო მაიძულებელია ფიზიოლოგიური ფაქტორი, ვიდრე პატივმოყვარეობა. პირველის შეკავება უფრო ძნელია ვიდრე მეორის. 3.რატომ სჩადიან ღარიბი და საშუალო შემოსავლების მქონე ადამიანები ანგარებით დანაშაულობებს? რატომ სჩადის ღარიბი ადამიანი ანგარებით დანაშაულს? სიღარიბის ზღვარს განმარტავენ, როგორც ადექვატური (სრულფასოვანი) კვებისთვის საჭირო ხარჯებზე დახლოებით სამჯერ მეტს (მენქიუ.ეკონომიკის პრინციპები.გამ. „დიოგენე“.თბ.2008.გვ.414). სრულფასოვანი კვებისთვის თვეში საჭიროა დაახლოებით 250 ლარი. შესაბამისად, სიღარიბის რეალური ზღვარი შეადგენს 750 ლარს. ღარიბი ადამიანი, ანუ რომელსაც თვის შემოსავალი აქვს დაახლოებით 400 ლარი, თუ ანგარებით დანაშაულს სჩადის, იოლი სავარაუდოა რომ ეს განპირობებულია ფიზიოლოგიური საჭიროებებით-საკვების, თავშესაფრის, ტანსაცმლის, გადაადგილების, ჯანმრთელობის და სხვა საჭიროებათა დასაკმაყოფილებლად. ხოლო რატომ სჩადის საშუალო შემოსავლების მქონე ადამიანი ანგარებით დანაშაულს? ჩვენ ვიცით, რომ მისი შემოსავალი თვეში 750 ლარზე მეტია, მას არა აქვს საკვების, შესამოსის, ტრანსპორტირების და სხვა საჭიროებათა პრობლემები. შესაბამისად, როდესაც ის სჩადის ანგარებით დანაშაულს-კორუფციას, ქურდობას თუ სხვა გაგრძელება გვ. 23
22
Issue #: [Date] პირველად ისტორიაში ქართული უნივერსიტეტი Times-ის მსოფლიო უნივერსიტეტების ჩამონათვალში მოხვდა
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი პირველი უნივერსიტეტია საქართველოდან, რომელიც თაიმსის მსოფლიოს უნივერსიტეტების რანჟირების ჩამონათვალში (Times Higher Education World University Rankings) მოხვდა. თაიმსის რანჟირება მსოფლიოს საუკეთესო უნივერსიტეტების ერთ-ერთი ყველაზე პრესტიჟულ რანჟირებათაგანია, რომელსაც საქმიანობის 12წლიანი გამოცდილება გააჩნია. 2016-2017 წელს თაიმსმა მსოფლიოს 980 საუკეთესო უნივერსიტეტის ჩამონათვალი გამოაქვეყნა. ამ ჩამონათვალში თსუ 801+ ადგილს იკავებს და ერთადერთი უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებაა არა მხოლოდ საქართველოდან, არამედ მთელი კავკასიის რეგიონიდან. ევროპის მასშტაბით თსუ 354-3 ადგილს იკავებს და უსწრებს ისეთ უნივერსიტეტებს, როგორიცაა კაუნასის ტექნოლოგიის უნივერსიტეტი (ლიტვა), ლონდონის სამხრეთ სანაპიროს უნივერსიტეტი და სხვა. თსუ-მ ყველაზე მაღალი შეფასება აიღო საერთაშორისო ცნობადობისა და ინდუსტრიული შემოსავლის კომპონენტში: საერთაშორისო ცნობადობა გულისხმობს საერთაშორისო და ადგილობრივი სტუდენტებისა და საერთაშორისო და ადგილობრივი პერსონალის რაოდენობის შეფარდებას, ასევე საერთაშორისო თანამშრომლობას. - ინდუსტრიული შემოსავლის კომპონენტი კი - გამოგონებებისა და ინოვაციების წარმოებაში დანერგვას ქვეყნის მასშტაბით. აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე გლობალურ აკადემიურ სივრცეში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება უნივერსიტეტის მიერ კომერციული ბაზრის დაინტერესებას კვლევების მეშვეობით სხვადასხვა სფეროში, რაც ინსტიტუციური ხარისხის სასარგებლო მაჩვენებელია. რანჟირების თორმეტწლიანი ისტორიის მანძილზე პირველად ლიდერი უნივერსიტეტი გახდა ოქსფორდის უნივერსიტეტი (დიდი ბრიტანეთი).
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
ამ ჯგუფის დანაშაულს, მისი მამოძრავებელი მოტივი არ არის ფიზიოლოგიური საჭიროება. სინამდვილე იმაში მდგომარეობს, რომ ასეთი ადამიანი ანგარებით დანაშაულს სჩადის სხვისი უპირატესობის განცდის გამო. როდესაც სხვა ადამიანები, კერძოდ, მდიდრები ფლობენ ძვირადღირებულ სახლს, ავტომობილებს, ავეჯს თუ სხვა მატერიალურ ფასეულობებს, მაგალითად, 2 მილიონ დოლარად ღირებულ სახლს, 200 ათას დოლარად ღირებულ „ფერარის“ და სხვა, მათ უჩნდებათ სხვისი უპირატესობის განცდა, რაც თავის მხრივ ნიშნავს „მე სუსტი ვარ, მე არ ვარ ძლიერი“ აზრის გაბატონებას ქვეცნობიერში, რაც არასრულფასოვნების განცდას იწვევს. ადამიანი კი თავისი ბუნებით პირიქითისწრაფვის საკუთარი სრულფასოვნების განცდისკენ, რაც ვლინდება იმაში, რომ ამჯერად თვითონაც ცდილობს ზემოთაღნიშნული მატერიალური ფასეულობების მოპოვებას. ხოლო როდესაც თავისი საშუალო შემოსავლები ამის შესაძლებლობას არ იძლევა, მან შეიძლება ჩაიდინოს სწორედ ანგარებითი დანაშაული. როგორც ვხედავთ,თუ ღარიბი ადამიანი ანგარებით დანაშაულს სჩადის ფიზიოლოგიური საჭიროებების (მასლოუს პირამიდის პირველი საფეხური) გამო, საშუალო შემოსავლის მქონე ადამიანი ამას აკეთებს პატივმოყვარეობის (მასლოუს პირამიდის მეოთხე საფეხური) გამო. 4. ღარიბი და კეთილდღეობის საზოგადოებები. ამჯერად ერთმანეთს შევადაროთ ორი საზოგადოება-სადაც გარკვეული დოზით არის სიღარიბე, გაგრძელება გვ. 24
23
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
ანუ ერთ სულ მოსახლეზე მშპ ნაკლებია ქვეყნის სიღარიბის ზღვარზე-$ 10.060-ზე და მეორე მხრივ, საზოგადოება, რომელმაც გადალახა სიღარიბის აღნიშნული ზღვარი. (ასეთ ქვეყანაში სიღარიბე მინიმალურია და დაახლოებით 10%-ს შეადგენს, მაგრამ მათ სახელმწიფო უზრუნველყოფს მინიმალური სამომხმარებლო ბიუჯეტით). ეს ორი ქვეყანა ერთმანეთს შევადაროთ ერთი ასპექტით-რა ფაქტორებით, საჭიროებებით ხდება ამ ქვეყნებში ანგარებითი დანაშაულობანი? ღარიბ ქვეყანაში, სადაც მშპ ერთ სულ მოსახლეზე შეადგენს $10.060-ზე ნაკლებს, წარმოდგენილია ყველა ფენა-ღარიბი, საშუალო და მდიდარი. ვინც ღარიბთაგან სჩადის ანგარებით დანაშაულს, ეს გამოწვეულია ფიზიოლოგიური საჭიროებებით. ამასთან, რისკი ანგარებითი დანაშაულის ჩადენისა, მაღალია. ხოლო ვინც საშუალო ფენიდან ჩადის ანგარებით დანაშაულს, ეს განპირობებულია პატივმოყვარეობის საჭიროებით. რისკი მათი მხრიდან ანგარებითი დანაშაულის ჩადენისა, პირველ შემთხვევასთან შედარებით, ანუ სიღარიბის შემთხვევასთან შედარებით, ნაკლებია. ე.ი. ღარიბ ქვეყანაში ორივე მოტივით ხდება ანგარებითი დანაშაული, როგორც ფიზიოლოგიურის, ისე ამპარტავნების გამო.მდიდრები კი თითქმის არ სჩადიან ასეთ დანაშაულს. ამის რისკი მინიმალურია. რაც შეეხება კეთილდღეობის ქვეყანას, რომელმაც გადალახა სიღარიბის ზღვარი, ასეთ საზოგადოებაში არ არის სიღარიბე და ის ძირითადად წარმოდგენილია საშუალო ფენით და მდიდრებით. ანგარებით დანაშაულობათა რეგრესის თვალსაზრისით ეს ნიშნავს იმას, რომ ამ ქვეყანაში ანგარებით
დანაშაულს სჩადის საშუალო ფენა, რაც განპირობებულია პატივმოყვარეობის მოტივით და რაც ნაკლები რისკია ანგარებითი დანაშაულის ჩადენის. როგორც ვხედავთ, სიღარიბის საზოგადოებიდან კეთილდღეობის საზოგადოებაში გადასვლა ნიშნავს, რომ ანგარებით დანაშაულობათა ერთი ფაქტორი-ფიზიოლოგიური მოტივი აღმოიფხვრება: თუ სიღარიბის საზოგადოებაში ანგარებით დანაშაულობათა ჩადენა ხდება როგორც ფიზიოლოგიური, ისე პატივმოყვარეობის საჭიროებებით, კეთილდღეობის საზოგადოებაში ანგარებითი დანაშაული ხდება მხოლოდ პატივმოყვარეობის გამო. ამასთან, პატივმოყვარეობა ანგარებითი დანაშაულის ჩადენის ნაკლებად მაიძულებელი ფაქტორია. ეს ყოველივე ნიშნავს, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის ზრდის კვალობაზე მცირდება ანგარებით დანაშაულობათა პროცენტული რაოდენობა. 5.სოციალური თანასწორობის ეტაპი. სიღარიბისა და კეთილდღეობის შემდეგ საზოგადოების განვითარების მომდევნო ეტაპი იქნება სოციალური გაგრძელება გვ. 25
24
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
თანასწორობის ეტაპი,მისი მაღალი ხარისხი. ასეთი ვარაუდის საფუძველს გვაძლევს შემდეგი სამი არგუმენტი: • რაც უფრო მაღალია ამა თუ იმ ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი ერთ სულ მოსახლეზე, მით უფრო მაღალია ამ ქვეყნის სოციალური თანასწორობის ხარისხი (ანუ, დაბალია ჯინის ინდექსი). ამის საილუსტრაციოდ შევქმნათ ცხრილი, რომელიც გვიჩვენებს, რომ მაღალი სოციალური თანასწორობის ქვეყნებში მაღალია მშპ ერთ სულზე. დანარჩენი ორი
არგუმენტი იმისა, რომ სიღარიბისა და კეთილდღეობის შემდეგი ეტაპი საზოგადოების განვითარებაში იქნება სოციალური თანასწორობის მაღალი ხარისხი, შემდეგში მდგომარეობს: • საზოგადოების ეკონომიკური ზრდის კვალობაზე სულ უფრო შეიქმნება ყველა ადამიანისათვის განვითარებისა და
თვითრეალიზაციის თანაბარი პირობები, რაც კიდევ უფრო მისცემს ადამიანებს სოციალური დაახლოების შესაძლებლობებს. • ადამიანი თავისი ბუნებით ისწრაფვის სხვისი უპირატესობის აღმოფხვრისა და თანასწორობის მიღწევისკენ, მათ შორის სოციალური ასპექტითაც. ხოლო საზოგადოების განვითარების ობიექტური კანონი იმაში მდგომარეობს,რომ საზოგადოება ადამიანის ბუნების შესაბამისად მოეწყოს. რა მნიშვნელობა ექნება სოციალური თანასწორობის მაღალი ხარისხის მიღწევას ანგარებით დანაშაულობათა შემცირების თვალსაზრისით? 6.სოციალური თანასწორობა და ანგარებითი დანაშაული. ჩვენ ბოლოს შევჩერდით კეთილდღეობის საზოგადოებაზე,რომელიც წარმოდგენილია ძირითადად საშუალო ფენითა და მდიდრებით, სადაც საშუალო ფენა ანგარებით დანაშაულს სჩადის მდიდრების სოციალური, მატერიალური უპირატესობის გამო. მაგრამ სოციალური თანასწორობის სტადია სწორედ იმას გულისხმობს, რომ ეს უპირატესობა უკვე არ არსებობს, ყველას თანაბარი სოციალური მდგომარეობა უკავია. შესაბამისად, ერთი ადამიანი არ განიცდის მეორის მატერიალურ უპირატესობას, რაც ანგარებითი დანაშაულის ჩადენის მიზეზი ხდება. ეს ნიშნავს, რომ ამჯერად პატივმოყვარეობაც, როგორც ანგარებითი დანაშაულის ფაქტორი, გაუვნებელყოფილი იქნება. ამრიგად, თუ კეთილდღეობის ეტაპზე ანგარებითი დანაშაულის ერთი ფაქტორი-პატივმოყვარეობა იყო დარჩენილი,სოციალური გაგრძელება გვ. 26 25
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
თანასწორობის ეტაპზე ეს ფაქტორიც აღმოიფხვრება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ანგარებითი დანაშაული საერთოდ არ მოხდება. საინტერესოა, რომ აქ შევამჩნევთ ფილოსოფიური, კერძოდ ონტოლოგიური კანონის მოქმედებას, რომლის მიხედვითაც, რაოდენობრივი ცვლელება გადადის თვისებრივ ცვლილებაში. ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს ზრდის კვალობაზე ანგარებითი დანაშაულობების ჩადენა მცირდება, ხოლო სოციალური თანასწორობის მიღწევის დროისათვის ის საბოლოოდ აღმოიფხვრება. ზემოთაღნიშნული, კერძოდ, სოციალური თანასწორობის გამო ანგარებით დანაშაულობათა აღმოფხვრის შესაძლებლობა შეიძლება ვივარაუდოთ ემპირიულ მონაცემებზე დაყრდნობითაც: სოციალური თანასწორობის მაღალი ხარისხის ქვეყნებში ყველაზე დაბალია ანგარებითი დანაშაულის ისეთი ნაირსახეობა, როგორიცაა კორუფცია. ქვეყნები-დანია, შვედეთი, ნორვეგია და ფინეთი, რომლებიც სოციალური თანასწორობის ასპექტით ლიდერი ქვეყნებია, სწორედ რომ ლიდერობენ კორუფციის აღქმის ინდექსის ყველაზე დაბალი მაჩვენებლებით. 7.რა შეიძლება ითქვას საქართველოს შესახებ? 2015 წლის საქსტატის მონაცემებით საქართველოს მშპ ერთ სულ მოსახლეზე დაახლოებით არის $3700. ეს ნიშნავს, რომ საქართველო ჯერაც ღარიბი ქვეყანაა და ანგარებითი დანაშაული ორივე მიზეზით ხდება. რა დროში გადალახავს საქართველო სიღარიბის ზღვარს-$ 10060-ს და
შესაბამისად, როდის აღმოიფხვრება პირველი ფაქტორი? თუ ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის საშუალო მაჩვენებელი იქნება 6-7% (რაც საკმაოდ მაღალია და დამახასიათებელი იყო სამხრეთ კორეისათვის სამი ათწლეულის განმავლობაში), სიღარიბის ზღვარის გადალახვისათვის ჩვენ გვჭირდება დაახლოებით 18 წელი. გამოვიყენოთ რ თული პროცენტის ფორმულა:
ამ დროისათვის გაუვნებელყოფილი იქნება პირველი და ამავე დროს საკმაოდ ქმედითი ფაქტორი-ფიზიოლოგიური მოტივი. ანგარებითი დანაშაული 18 წლის შემდეგ მოხდება პატივმოყვარეობის გამო, რაც როგორც ვიცით, მნიშვნელოვნად შეამსუბუქებს ვითარებას. სოციალური თანასწორობის მაღალი ხარისხი გაცილებით შორეული პერსპექტივაა:
ეს ნიშნავს, რომ ამ დონეს საქართველო მიაღწევს დაახლოებით 50 წელიწადში, როცა ანგარებითი დანაშაული უნდა აღმოიფხვრას. ძირითადი რეკომენდაციები 1. ტექნოლოგიების განვითარება და დანერგვა, რაც უზრუნველყოფს დანაშაულობათა გამოვლენას ადამიანებს უბიძგებს თავი შეიკავონ დანაშაულის ჩადენისგან, რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს ასეთი სახის დანაშაულს. გაგრძელება გვ. 27
26
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet დასაწყისი გვ. 21
2. მშპ ერთ სულ მოსახლეზე მართალია უმთავრესი დეტერმინანტია ანგარებითი დანაშაულობების აღმოფხვრის, მაგრამ არა ერთადერთი. სხვა ინსტიტუციონალური ფაქტორები და პოლიტიკური გადაწყვეტილებები როცა წარმატებით იქნება განხორციელებული, მომავალში პროგრესი (დანაშაულობათა შემცირება) უფრო თვალშისაცემი გახდება. 3. საჭიროა საგანმანათლებლო სფეროში აღსაზრდელთა ეთიკური, მორალური აღზრდა. დღეს ჩვენ ვასწავლით მეცნიერებებს, მაგრამ არ ვასწავლით არა ნაკლებ მნიშვნელოვანსკეთილშობილებას. ამისათვის საჭიროა ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში ეთიკის სწავლების სავალდებულო საგნად შემოღება სულაც დაწყებითი საფეხურიდანვე. 4. უნდა დაჩქარდეს ეკონომიკური ზრდა, სიღარიბის აღმოფხვრა და მათ შორის, მე მომხრე ვარ ზომიერად პროგრესული გადასახადის შემოღებისა, რომელიც მართალია რამდენადმე ამცირებს ეკონომიკურ სტიმულებს, მაგრამ მეორე მხრივ, უზრუნველყოფს სიღარიბისა და უთანასწორობის მნიშვნელოვნად შემცირებას.
დასკვნა წინამდებარე სტატიის მთელი შინაარსი შემდეგში მდგომარეობს: ანგარებითი დანაშაულის ორი ფუნდამენტური ფაქტორი არსებობს: ფიზიოლოგიური და პატივმოყვარების. მაშინ, როდესაც, საზოგადოება აღწევს სიღარიბის ზღვარის გადალახვას, ანუ ქვეყნის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე გადააჭარბებს $ 10.060-ს, გაუვნებელყოფილი იქნება პირველიფიზიოლოგიური ფაქტორი ანგარებითი დანაშაულის ჩადენისა, რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს საზოგადოებაში ასეთი სახის დანაშაულის ჩადენას. ხოლო მეორე ეტაპზე, როდესაც ესა თუ ის ქვეყანა მიაღწევს სოციალური თანასწორობის მაღალ ხარისხს, როდესაც მშპ ერთ სულზე საკმაოდ მაღალია(≈ $100.000), მოხდება მეორე ფაქტორისპატივმოყვარეობის გაუვნებელყოფაც, რაც ამჯერად ნიშნავს არა მხოლოდ რაოდენობრივ, არამედ თვისებრივ პროგრესს ანგარებით დანაშაულობათა აღმოფხვრის გზაზე. ამ ეტაპზე უკვე აღარ მოხდება ანგარებითი დანაშაული.
27
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
თსუ-ს პროფესორის, ეკონომიკის აკადემიური დო ქტო რის, ემზარ ჯგერენაიას ავტორობით გამოიცა „პოლ იტ-ეკონომიკური სატირა-3“. წინამდებარე ნაშრომი ბოლო ათი წლის განმავლობაში ეკონომიკური პრობლემების პუბლიცისტურ ანალიზს წარმოადგენს. ნიშანდობლივია, რომ ნაშრომში გადმოცემულია ამ დროის განმავლობაში ჩვენი საზოგადოების წინაშე არსებული ეკონომიკური პრობლემების (რომელიც მუდამ წითელ ხაზად გასდევს ტრანსფორმაციის გზაზე მყოფ საზოგადოებას) არა მარტო მეცნიერული ხედვა, ანალიზი, არამედ მსუბუქი იუმორნარევი შარჟიც. აქ თქვენ შეგიძლიათ იპოვოთ გარკვეული ეკონომიკური ისტორიის კონტურები, სხვადასხვა პრობლემატური ეკონომიკური საკითხების დიალექტიკა და იუმორი. ნაშრომის ორიგინალობის ფაქიზი შტრიხ-სვეტი არის ეკონომიკის და იუმორის შეჯვარების რთული ცდა და ის გადმოცემულია ცალკეული ბლოგების სახით.
28
Issue #: [Date]
Dolor Sit Amet
e-ISSN 1512-2980 უნივერსალური ათობითი კლასიფიკაცია უაკ 479,22 ს-323 საკატალოგო ინდექსი 17022 რეფერირებულია: AMERICAN ECONOMIC ASSOCIATION (JOURNAL OF ECONOMIC LITERATURE) ტექნიკური უნივერსიტეტის აკადემიური საბჭოს მიერ ჟურნალი „საქართველოს ეკონომიკა“ შეტანილია სადისერტაციო საბჭოს დებულებით განსაზღვრულ სამეცნიერო ჟურნალების ჩამონათვალში გამომცემელი: თავისუფალი ეკონომიკისა და ბიზნესის ინსტიტუტი ჩვენი პარტნიორები მსოფლიოში: Internet Securities, Inc www.internetsec.com
მთავარი რედაქტორი თსუ პროფესორი, PHD ემზარ ჯგერენაია
კომპიუტერული დიზაინი მაკა ღანიაშვილი
საკონტაქტო მონაცემები:
ჟურნალისტი
კეკელიძის ქ. #25
მაკა ღანიაშვილი ელენე ჯგერენაია
ტელეფონი: 2 251600; 2 251798 contact@geoeconomics.ge