Oświecona odwaga by Manibooks

oswiecona_okladka_02.ai

24.11.2015

13:14

Kyabje Dilgo Khyentse Rinpocze którego niezwykłe życie dobiegło końca we wrześniu 1991 roku, był jednym z najsłynniejszych poetów, uczonych, filozofów i mistrzów medytacji wielkiego pojazdu w obrębie tradycji mahamudry i dzogczen buddyzmu wadżrajany. Szanowały go tysiące Tybetańczyków oraz uczniów na całym świecie. C

Niniejszego komentarza Khyentse Rinpocze udzielił we Francji, w Dordogne, podczas swej ostatniej wizyty na Zachodzie. Nauczał zgodnie ze swoją życiową praktyką i doświadczeniem. Fakt, że opuścił ten świat, może przydać jego słowom szczególnego znaczenia i wielu uczniów może je uznać za prezent pożegnalny.

CMY

DILGO KHYENTSE RINPOCHE I OŚWIECONA ODWAGA

Nauki przedstawione w niniejszej książce należą do Siemiopunktowego treningu umysłu, wyłożonego przez indyjskiego mistrza Atisię, który sprowadził je do Tybetu. Stanowią sedno całej praktyki buddyzmu tybetańskiego; prezentują współczującą ścieżkę stanu buddhy, skondensowaną pod postacią wskazówek, które z łatwością mogą być wcielone w codzienne życie.

Zdjęcie na okładce: Matthieu Ricard

DILGO KHYENTSE RINPOCHE

OŚWIECONA

ODWAGA manibooks.pl

cena: 27 zł

Wyjaśnienia do Siedmiopunktowego treningu umysłu Atisi

Tłumaczenie z tybetańskiego: PADMAKARA TRANSLATION GROUP

Poznań 2016

Tytuł oryginału: Enlightened Courage. Dilgo Khyentse An Explanation of Atisha’s Seven Point Mind Training Translated from the Tibetan by the Padmakara Translation Group

© 1992, Editions Padmakara Copyright © for the Polish edition by Fundacja Mani Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody wydawcy.

Tłumaczenie: Julita Grodek Korekta merytoryczna: Kanzen Redaktor prowadząca: Karolina Rajewska-Rynkowska Okładka i projekt graficzny: Mariusz Harenda Korekta polonistyczna: Piotr Fliciński Skład i łamanie: Marlena Schreiber Wydawnictwo Manibooks Fundacja Mani ul. Strzelecka 41/5 61-846 Poznań www.manibooks.pl www.fundacjamani.pl Wydanie pierwsze Poznań 2016 ISBN: 978-83-64640-11-7 Książka została wydana dzięki finansowemu wsparciu Khyentse Foundation. W związku z tym cena książki jest odpowiednio pomniejszona o koszty tłumaczenia, które pokryła Khyentse Foundation.

Niniejsza książka jest tekstem dharmy, dlatego powinna być traktowana z szacunkiem. Informacje na temat właściwego obchodzenia się z tekstami dharmy można znaleźć na stronie: www.fundacjamani.pl

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Prolog

Tekst rdzenny

Wstęp

Podstawa dla praktyki bodhicitty

Bodhicitta

III Zastosowanie trudnych sytuacji na ścieżce oświecenia

IV Wyjaśnienie praktyki jako sposobu życia

Standardy biegłości w treningu umysłu

VI Zobowiązania dotyczące treningu umysłu

VII Przewodnik. Istotne punkty treningu umysłu

Podsumowanie

Nektar umysłu. Modlitwa Siedmiopunktowego treningu umysłu

Przypisy

103

Glosariusz

109

BUDDHA SIAKJAMUNI

WPROWADZENIE

YABJE

DILGO KHYENTSE RINPOCZE, którego niezwykłe życie

dobiegło końca we wrześniu 1991, był jednym z najsłynniejszych poetów, uczonych, filozofów i mistrzów medytacji wielkiego pojazdu, w obrębie tradycji mahamudry i dzogczen buddyzmu wadżrajany. Był niezmiernie szanowany przez tysiące Tybetańczyków oraz uczniów na całym świecie. Latem 1990 roku, od 15 lipca do 15 sierpnia, mieliśmy zaszczyt i szczęście świętować piętnastą rocznicę przybycia Dilgo Khyentse Rinpocze na Zachód. Na życzenie uczniów Rinpocze poprowadził seminarium na temat „Serca buddyjskiej ścieżki”. Program spotkania zawierał praktyki, nauki, przekazy mocy i esencjonalne wskazówki wszystkich głównych szkół buddyzmu tybetańskiego. To miesięczne seminarium odbyło się w europejskiej siedzibie Rinpocze – Shechen Tennyi Dargyeling, w La Sonnerie, w Dordogne we Francji. Nauczał na różnych poziomach, biorąc pod uwagę różne możliwości każdego z uczestników wykładów, tak aby każdy mógł osiągnąć najwyższy spokój i wolność. Wśród rozmaitych nauk udzielonych z tej okazji przez Khyentse Rinpocze i innych lamów nauki o oświeconej odwadze są wyjątkowe i szczególnie ważne. Dlatego jestem niezmiernie wdzięczny grupie wydawniczo-translatorskiej Padmakara za zaproszenie mnie do projektu, celem napisania słowa wstępu. Przedstawione tutaj nauki należą do treningu umysłu wyłożonego przez indyjskiego mistrza Atisię (982–1054) i tybetańskiego mistrza

xii

❖

O ŚWIECONA

ODWAGA ❖

Thogme Zangpo (1295–1369). Rinpocze nauczał zgodnie ze swoją trwającą całe życie praktyką i doświadczeniem. Te nauki stanowią sedno całej praktyki buddyzmu tybetańskiego; były i są sercem nauk mistrzów ze wszystkich buddyjskich krajów na przestrzeni 2500 lat. To brama, droga i owoc wszystkich tradycji. Tradycja gelug jest stopniową ścieżką trzech poziomów zrozumienia i trzech głównych zagadnień na ścieżce. Tradycja sakja jest ścieżką i owocem oraz przygotowaniem do trzech wizji. W tradycji kagju, w której dwa strumienie: linia ćwiczeń umysłu mistrzów kadampy oraz pochodzący od Milarepy ustny przekaz mahamudry, łączą się w jeden, przyczyną jest natura buddhy, wsparciem – cenne ludzkie życie, czynnikiem wzbudzającym – duchowi mistrzowie, zręcznymi środkami – ich wskazówki, zaś owocem – osiągnięcie kaj i pierwotnych mądrości. Tradycja ningma łączy w sobie pragnienie wyzwolenia z kręgu cyklicznej egzystencji poprzez uzmysłowienie sobie jego daremności, pewność co do prawa przyczyny i skutku naszych działań, altruizm przebudzonego umysłu, który działa dla dobra innych, oraz doskonałą wizję wszystkich zjawisk jako pierwotnie czystych. Te nauki są owocem doświadczenia mistrzów przeszłości. Przystosowane zostały do współczesnych czasów i z łatwością mogą być wcielone w nasze codzienne życie. Płynący z nich pożytek odpowiada naszym najgłębszym potrzebom; rozwijamy dzięki nim dobroć serca, prostotę miłującej dobroci oraz wolność. Chciałbym podziękować wszystkim tym, którzy umożliwili odbycie się tamtych wykładów oraz grupie translatorskiej i działowi wydawniczemu Padmakara, którzy przygotowali niniejszą książkę. Szczególne podziękowania należą się Khyentse Tulku Jigme Nudanowi Dorje, który niezmordowanie zapisywał nauki po tybetańsku, a potem tłumaczył je na angielski, a także Wulstanowi Fletcherowi, Pemie Yeshe, Kristine Permild i wszystkim tym, którzy wzięli udział w przygotowaniu i edycji tekstu. Niech ta książka zainspiruje ludzi wszystkich języków do przyjęcia cennych nauk przechowanych przez stulecia w Tybecie w najdosko-

❖

W PROWADZENIE

❖

xiii

nalszej czystości. Ten tekst jest zaledwie małą porcją niewyobrażalnej skarbnicy wiedzy. Oby w przyszłości było nam dane doznać całkowitej wolności w celu zachowania i podzielenia się z ludzkością pełnią naszego prawowitego dziedzictwa. W pomyślnych okolicznościach comiesięcznego obchodzenia dnia pamięci Jedrunga Rinpocze (1856–1922), który był głównym uczniem pierwszego Khyentse (1820–1892) i Kongtrula Wielkiego (1813–1899) i stał się następnie rdzennym mistrzem Kyabje Dudjoma Rinpocze (1904–1987) i Kangyura Rinpocze (1898–1974), modlę się o długie życie wszystkich nauczycieli i o spełnienie ich życzeń pomyślności dla wszystkich istot. Niechaj wygasną wojny, klęski głodu, wszelkie choroby i kataklizmy. Niechaj Kyabje Dilgo Khyentse Rinpocze szybko do nas powróci, aby nam dalej przewodzić i uderzać w bęben dharmy po to, by doprowadzić wszystkie istoty do stanu najwyższego przebudzenia. Tsetrul Pema Wangyal Saint Leon-sur-Vezere 30. dnia 7. miesiąca Wodnej Małpy 2119 (26 września 1992 r.)

WYJAŚNIENIE PRAKTYKI JAKO SPOSOBU ŻYCIA

Krótkie streszczenie kluczowych instrukcji: włóż w swoją praktykę pięć rodzajów siły.

EŚLI POSIADAMY TE SIŁY ,

wzrośnie w nas bodhicitta. Są to: siła postanowienia, siła przyzwyczajenia – zaznajomienia się, siła pozytywnego nasienia, siła odrazy oraz siła aspiracji.

Siła postanowienia. Jest to na przykład stanowcza decyzja, że w tym miesiącu, w tym roku, aż do śmierci, aż do osiągnięcia oświecenia, nie porzucimy bodhicitty, nie wpadniemy w gniew, choćby inni nas ranili, krzywdzili. To mocne postanowienie powinno być wciąż wzmacniane. Siła przyzwyczajenia. Na początku medytacja jest trudna, ale w miarę jak ją kontynuujemy, staje się łatwiejsza. Jest takie powiedzenie: „Nie ma takiej rzeczy, do której nie można by się było przyzwyczaić”. Pewnego razu żył pewien biedak, który nie miał nic do oddania. Poszedł zobaczyć się z Buddhą. – Nie mam jak być szczodry – powiedział. – Co robić? – Wyobrażaj sobie – odparł Buddha – że twoja prawa dłoń jest tobą, a lewa dłoń – nieszczęsnym biedakiem. Daj z prawej do lewej ręki nieco starego pożywienia, którego nie potrzebujesz lub które ci nie smakowało. Spróbuj się do tego przyzwyczaić. Rób tak, aż przestaniesz czuć się nędzarzem.

❖

O ŚWIECONA

ODWAGA ❖

Mężczyzna rozpoczął praktykę, ale był tak skąpy, że na początku był w stanie poświęcić jedynie marne resztki jedzenia, które mu nie smakowało. Stopniowo jednak przyzwyczaił się i nabrał nawyku oddawania, aż przyszedł dzień, w którym nie czuł się już nędzarzem. Udał się do Buddhy i zawiadomił go: – Nie czuję się już nędzarzem, kiedy oddaję jedzenie z prawej ręki do lewej. Buddha odparł: – Teraz tą prawą dłonią, która jest tobą, oddaj nieco złota, jedwabiu, daj jakieś szaty swojej lewej dłoni, którą widzisz jako żebraka. Przekonaj się, czy jesteś w stanie dać z otwartością, bez skąpstwa. Mężczyzna rozpoczął próby i gdy nabrał już odpowiedniego nawyku, udał się na spotkanie z Buddhą. – Możesz teraz zostać darczyńcą – rzekł Buddha. – Uwolniłeś się od przywiązania, możesz rozdawać pożywienie i odzież tym, którym ich brakuje. Uwolniwszy się od skąpstwa i poczucia, że jest nędzarzem, mężczyzna pomagał wielu żebrakom i biedakom. Praktykował stopniowo i w końcu jego szczodrość stała się stabilna, niezachwiana. Zrozumiał, że nie ma powodu zatrzymywać rzeczy dla siebie ani przywiązywać się do bogactwa. Podobnie jest ze spełnieniem dwóch rodzajów bodhicitty – dzięki wytrwałej praktyce można to osiągnąć. Siła pozytywnych nasion. Jest to, w rzeczy samej, nagromadzenie zasługi. Odwiedzając świątynie i klasztory, robiąc pokłony i okazując oddanie przed świętymi obiektami, powinniśmy modlić się: „Obym był w stanie kultywować dwa rodzaje bodhicitty. Obym był spokojny, wolny od gniewu wobec tych, którzy mnie krzywdzą. Obym był wolny od stronniczości przywiązania do przyjaciół i krewnych”. Uda nam się osiągnąć pożądane właściwości dzięki powtarzaniu tej modlitwy oraz dzięki mocy buddhów i bodhisattwów. Siła odrazy. Dzięki uważnemu rozmyślaniu widzimy, że cierpienie i splamione emocje doświadczane przez nas w życiu są rezultatem nie-

❖

W YJAŚNIENIE

PRAKTYKI JAKO SPOSOBU ŻYCIA ❖

ustannego naporu ego. Lgnące ego jest doprawdy przyczyną wszelkich zaburzeń. Gdy „podnosi głowę”, nawet na chwilę, powinniśmy zastosować antidotum, niczym lekarz, który daje nam w chorobie lekarstwo. Jak mówi porzekadło: „Świnię skarć, uderzając po ryju, lampę czyść, gdy jeszcze ciepła”. Kiedy szarżująca na nas oszalała świnia zostanie uderzona kijem po ryju, nie będzie w stanie wytrzymać bólu i zawróci. Lampę jeszcze ciepłą czyści się bardzo łatwo. Podobnie z antidotum na działania ego: jeśli zastosujemy je, zanim nawyk lgnięcia nabierze siły, nie dostaniemy się pod jego wpływ. Siła aspiracji. Skończywszy pozytywne działanie, powinniśmy się modlić: „Od teraz aż do oświecenia obym nigdy nie porzucił dwóch rodzajów bodhicitty. Jakiekolwiek konflikty staną na mojej drodze, obym potrafił użyć ich jako kolejnych stopni na ścieżce”. Modląc się w ten sposób, składajmy ofiary dla nauczyciela, trzech klejnotów i opiekunów dharmy, prosząc ich o pomoc. Mówi się, że pięć rodzajów siły, to całość nauk sprowadzona do pojedynczej sylaby HUNG. Znaczy to, że wszystkie głębokie i wyszukane wskazówki dotyczące treningu umysłu zawarte są w tych pięciu siłach. Dlatego powinniśmy je praktykować z zapałem, jak Buddha, który w jednym ze swych przeszłych żywotów był pustelnikiem z królewskiego rodu: Kszantiwadinem, czyli Cierpliwym. Opowieść mówi, że wycofał się do lasu, by poświęcić się ascezie, podczas gdy jego młodszy brat z powodzeniem zasiadał na tronie. Pewnego dnia król, młodszy brat, udał się na wycieczkę, podczas której zapragnął odpocząć, więc położył się do snu. W tym czasie jego żony, ministrowie i służący poszli na spotkanie z pustelnikiem Kszantiwadinem, którego znali już wcześniej. Poprosili go o nauki. Po przebudzeniu król zobaczył, że jest sam, i pomyślał, że królowe, ministrowie i służba porzucili go. Bardzo się rozzłościł. Zerwał się z miejsca, szukał ich, aż znalazł swój dwór skupiony wokół pustelnika. Nie uświadamiając sobie, że święty mąż naucza dharmy, król uznał, że sprowadza jego żony, ministrów i służących na manowce i próbuje ich nastawić przeciwko królewskiej władzy.

❖

O ŚWIECONA

ODWAGA ❖

– Kim jesteś? – krzyknął król. Był bardzo młody, gdy brat wyrzekł się świata, i nie poznał go. – Jestem pustelnikiem, Kszantiwadinem – odpowiedział mu starszy brat. – Cóż – rzekł na to król – zobaczmy, czy zasługujesz na to imię. Niech zobaczę, ile zdołasz wytrzymać – z tymi słowami odrąbał mędrcowi prawą dłoń. – Zniesiesz to? – zapytał. – Tak, dam radę – padła odpowiedź. Odrąbawszy mu lewą dłoń, król rzekł: – Ciągle jesteś Kszantiwadinem? Ciągle potrafisz to znieść? – Tak – powiedział tamten. Wtedy król odrąbał pustelnikowi głowę, pytając: – Ciągle jesteś w stanie to wytrzymać? – Tak – odparł tamten. Doszło więc do tego, że król odrąbał pustelnikowi dłonie oraz głowę. Lecz z ran zamiast krwi sączyła się biała, mleczna substancja. Król ochłonął nieco i zorientowawszy się, że nie ze zwykłą istotą ma do czynienia, zapytał swych dworzan o tożsamość tego człowieka. – To twój brat, Kszantiwadin – odpowiedzieli mu – który w przeszłości wyrzekł się królestwa i udał się do lasu. Na to król poczuł żal i skruchę i zaczął szlochać. Kszantiwadin był jednak bodhisattwą, więc choć jego głowa została odrąbana, wciąż potrafił mówić. Rzekł mu: – Kiedy zadawałeś pytania, odrąbywałeś mi dłonie i głowę. Niechaj będzie tak, że gdy zostanę buddhą, to ja będę odcinał twoje splamienia. Kszantiwadin został później Buddhą Siakjamunim. Gdy już doznał oświecenia, pięciu pierwszych uczniów (a znajdował się wśród nich ten, który w poprzednim życiu był bratem Kszantiwadina) zadało mu pytanie: – Czym jest sansara? Buddha powiedział: – Sansara w swej naturze jest cierpieniem. – Jak powstaje cierpienie? – zapytali. Buddha rzekł:

❖

W YJAŚNIENIE

PRAKTYKI JAKO SPOSOBU ŻYCIA ❖

– Cierpienie powstaje ze splamionych emocji. – Jak możemy wykorzenić przyczynę cierpienia? – zapytali. Buddha rzekł: – Musicie podążać ścieżką. – Co jest dobrego w podążaniu ścieżką? – zapytali. Buddha rzekł: – Wtedy wygasają cała karma i wszystkie emocje. Dzięki tym naukom pięciu uczniów osiągnęło stan arhata. Pomimo to, że głowa Kszantiwadina została odrąbana w ataku gniewu, moc jego aspiracji sprawiła, że złe karmiczne więzy przekształciły się w pozytywną przyczynę i król został później jego uczniem. Na tym przykładzie widać wyraźnie, dlaczego dharma naucza o konieczności czynienia modlitw aspiracji. Porozmawiamy teraz o obowiązujących w dharmicznej tradycji wskazówkach na okoliczność umierania. Rdzenne wersy mówią o praktyce przeniesienia świadomości według nauk treningu umysłu: Mahajana naucza o tych pięciu siłach w kontekście umierania. Ważne jest to, jak działasz. To tych samych pięć sił, które wymienialiśmy poprzednio: pozytywne nasiona, aspiracja, odraza, postanowienie, przyzwyczajenie. Siła pozytywnych nasion. Kiedy my, praktykujący, uświadamiamy sobie, że zaraz umrzemy, że jesteśmy w uścisku fatalnej choroby, że nie da się przedłużyć tego życia, powinniśmy złożyć ofiary trzem klejnotom ze wszystkiego, co posiadamy, i rozdać majątek najbardziej potrzebującym, na cele przynoszące największą zasługę. Powinniśmy zakończyć niezamknięte sprawy i wyzbyć się przywiązania lub niechęci wobec kogokolwiek lub czegokolwiek. Siła aspiracji. Składając siedmioczęściowe ofiary dla nauczyciela i trzech klejnotów, powinniśmy się modlić następująco: „Obym uwol-

❖

O ŚWIECONA

ODWAGA ❖

nił się od lęku w bardo i przez wszystkie przyszłe żywoty był błogosławiony praktyką dwojakiej bodhicitty. Oby pobłogosławili mnie Zwycięzcy, zwłaszcza mistrz, który przekazał mi praktykę bodhicitty, instrukcje dotyczące treningu umysłu”. Módlmy się nieustannie w ten sposób, przekonani o tym, że nauczyciel się o nas troszczy. Siła odrazy. Powinniśmy pamiętać, że w przeszłości ego sprowadziło na nas nieszczęścia. Nawet teraz może pojawić się wiele cierpienia, gdy owładnie nami nadzieja na dalsze życie, przywiązanie do ciała, które wyda się czymś cennym, obawa o to, jak zostanie wykorzystany pozostawiony przez nas majątek. Nigdy nie zaznamy spokoju, skoro nawet teraz nie jesteśmy w stanie dźwignąć się ponad to lgnięcie. Powinniśmy potraktować ciało jak kamień bądź ziemię i myśleć, że nie jest warte, by się go trzymać. Cierpimy tylko dlatego, że jesteśmy do niego przywiązani. Spójrzmy! Na zewnątrz widać skórę, w środku – mięso, krew, kości oraz wiele innych obrzydliwych substancji. To nic innego jak kupa brudu, nie ma potrzeby się z tym identyfikować. Niech spłonie, niech rozdziobią je ptaki, rozszarpią psy! Rozmyślając w ten sposób, pozbywamy się samouwielbienia. Siła postanowienia. Przypomnijmy sobie, że gdy będziemy musieli przejść przez bardo, medytacja na bodhicittę stanie się w istocie esencją serca buddhów i bodhisattwów. Dzięki temu nie upadniemy do niższych światów. Rozwijając nieustannie, z silnym postanowieniem praktykę bodhicitty, ochronimy się przed grozą i strachem bardo. Siła przyzwyczajenia. Powinniśmy ciągle zaznajamiać się z opisanymi technikami: jak praktykować dwojaką bodhicittę, jak zamieniać szczęście na cierpienie, jak rozwijać współczucie dla wrogów. Żyjmy w taki sposób, aby dzięki ciągłemu rozpamiętywaniu treningu umysłu, móc go zastosować, gdy nadejdzie czas śmierci i gdy ogarnie nas wielki ból. Tak właśnie trzeba zrobić, gdy przyjdzie czas umierania: położyć się na prawym boku, jak zrobił to w chwili śmierci Buddha, wesprzeć gło-

❖

W YJAŚNIENIE

PRAKTYKI JAKO SPOSOBU ŻYCIA ❖

wę na prawej dłoni. Zrobić wdech przez lewe nozdrze, blokując prawe małym palcem prawej dłoni. Medytować na miłość, życzyć szczęścia wszystkim istotom, bezmiernym w swej liczbie, jak bezmierna jest przestrzeń nieba, gromadzić współczucie, pragnienie wyzwolenia ich od cierpień. Korzystając ze wsparcia przychodzących i odchodzących oddechów, wyobrażajmy sobie, że wydychamy swoje szczęście, wygodę, bogactwo, że wysyłamy je do wszystkich cierpiących. Wdychamy choroby, zło, negatywne emocje i przeszkody innych istot, bierzemy je na siebie. Rozmyślajmy o tym, że sansara i nirwana są iluzją niczym sen, magiczne przejawienie czarownika. Wszystko jest pozbawione „samo-istnienia”. Wszystko jest percepcją umysłu, niczym więcej i nic nie istnieje, nie ma zatem przyczyny lęku ani tutaj, ani w bardo. Próbujmy pozostać w tym przekonaniu wolni od mentalnego chwytania. Pewnego razu starszą panią i jej córkę zniósł prąd rzeki. Kobieta myślała: „Gdyby tylko moja córka się uratowała! Nie dbam o to, czy sama utonę!” Córka myślała: „To nieważne, czy umrę. Niech tylko moja matka będzie bezpieczna!” Obydwie zmarły, ale ponieważ ich intencje w tych ostatnich chwilach były przepojone potężną miłością, odrodziły się w boskich sferach. Takie miłujące myśli powinniśmy mieć cały czas i gdy przyjdzie nam umierać, medytujmy naprzemiennie na dwie bodhicitty. Istnieje wiele znanych i słynnych wskazówek na temat przenoszenia świadomości w chwili śmierci, lecz żadna z nich nie dorównuje powyższej swoją wzniosłością i cudownością.

oswiecona_okladka_02.ai

24.11.2015

13:14

CMY

DILGO KHYENTSE RINPOCHE I OŚWIECONA ODWAGA

Zdjęcie na okładce: Matthieu Ricard

DILGO KHYENTSE RINPOCHE

OŚWIECONA

ODWAGA manibooks.pl

cena: 27 zł

Wyjaśnienia do Siedmiopunktowego treningu umysłu Atisi