Swietlista esencja

W

edług systemu ningmy buddyzmu tybetańskiego, tantra Guhjagarbha („tajemna esencja”, pełna chwały sieć ma-

gicznej iluzji, tajemna esencja ostatecznej natury, takiej, jaką jest) jest najważniejszą z osiemnastu głównych tantr mahajogi i należy do cyklu „magicznej sieci”.

Guhjagarbha stanowi streszczenie pozostałych siedemnastu głównych tantr mahajogi; jej najkrótsza wersja składa się z dwudziestu dwóch rozdziałów. Zgodnie z tradycją tantra ta pochodzi od pierwotnego buddhy Samantabhadry, który przekazał ją buddhom pięciu rodzin. W świecie ludzi tantrę tę przekazał Wadżrasattwa królowi Zahoru Dza poprzez wizję; przekaz dotarł nieprzerwanie do Guru Padmasambhawy, który w VIII w. sprowadził te nauki do Tybetu.

Guhjagarbha doczekała się wielu komentarzy autorstwa słynnych mistrzów wadżrajany. Najbardziej znane są dwa: „Usunięcie ciemności dziesięciu kierunków” Longczenpy i „Świetlista esencja” wielkiego mistrza i uczonego Dziu Miphama. Niniejsza książka zawiera polski przekład tego drugiego tekstu.

ŚWIETLISTA ESENCJA Przewodnik po tantrze Guhjagarbhie

JAMGÖN MIPHAM

ŚWIETLISTA ESENCJA Przewodnik po tantrze Guhjagarbhie Wydanie poprawione

Przedmowa Jego Świątobliwości Dalajlamy www.manibooks.pl

Swietlista esencja_okladka.indd 1

30 zł

13.11.2014 10:01

ŚWIETLISTA ESENCJA Wydanie drugie, poprawione

ŚWIETLISTA ESENCJA Wydanie drugie, poprawione

PRZEWODNIK PO TANTRZE GUHJAGARBHIE JAMGÖN MIPHAM Przedmowa JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚĆ DALAJLAMA Przekład na język angielski DHARMACHAKRA TRANSLATION COMITTEE Na język polski przełożył HOJUN Opieka merytoryczna nad tłumaczeniem KANZEN

Poznań 2014

Tytuł oryginału angielskiego: Luminous Essence. A Guide to the Guhyagarbha Tantra by Jamgön Mipham Snow Lion Publications P.O. Box 6483 Ithaca, NY 14851 USA (607) 273-8519 www.snowlionpub.com Copyright © 2009 Dharmachakra Translation Committee Copyright © for the Polish edition by Fundacja Mani Tłumaczenie: Hojun Opieka merytoryczna nad tłumaczeniem: Kanzen Redakcja i korekta polonistyczna: Anna Gocek Skład: Marlena Schreiber

Wydawnictwo ManiBooks Fundacja Mani ul. Strzelecka 41/5 61-846 Poznań www.manibooks.pl www.fundacjamani.pl Wydanie drugie, poprawione Poznań 2014 ISBN: 978-83-64640-02-5

Książka została wydana dzięki finansowemu wsparciu Khyentse Foundation. W związku z tym cena książki jest odpowiednio pomniejszona o koszty tłumaczenia, które pokryła Khyentse Foundation.

Niniejsza książka jest tekstem dharmy, dlatego powinna być traktowana z szacunkiem.

Informacje na temat właściwego obchodzenia się z tekstami dharmy można znaleźć na stronie: www.fundacjamani.pl

Spis treści

Przedmowa Jego Świątobliwości Dalajlamy

ix

Wstęp Chokyi Nyima Rinpocze

xi

Słowo wstępu od tłumaczy

xiii

ŚWIETLISTA ESENCJA 1. Wspaniałość tantry 2. Znaczenie tantry 1. Tytuł 2. Streszczenie istotnych punktów znaczenia treści tekstu 1. Cel oraz istota tantry 2. Przedstawienie znaczenia tantry 1. Okoliczności 2. Wstęp 3. Znaczenie tantry 1. Ogólne przedstawienie zasad trzech kontinuów 1. Kontinuum podstawy 1. Naturalna mandala podstawy 2. Jak powstają złudzenia 3. Złudzenie a naturalna podstawa 4. Odwrócenie złudzenia 2. Kontinuum ścieżki 1. Esencja ścieżki 2. Podział ścieżki 1. Ogólne wyjaśnienie 1. Dwa pojazdy 2. Pięć pojazdów 3. Dziewięć pojazdów

2 5 6 8 8 10 10 11 12 13 13 14 15 16 18 18 18 19 19 25

2. Ścieżka najwyższej mantry 1. Faza budowania – kyerim 2. Faza spełniająca – dzogrim 3. Metody i wyzwolenie 3. Przejście ścieżki 3. Kontinuum owocu 2. Szczegółowe wyjaśnienie kontinuum ścieżki 1. Różne schematy klasyfikacji 2. Obecny kontekst 1. Pogląd 2. Wchłonięcie medytacyjne 3. Działanie 4. Mandala 5. Inicjacja 6. Samaja 7. Osiągnięcie 8. Ofiary 9. Oświecone działanie 10. Mudra 11. Mantra

27 27 28 30 33 39 41 41 42 42 76 87 94 99 104 126 138 146 156 163

4. Zakończenie: pełne i całkowite powierzenie 1. Powierzenie głębokiego znaczenia tantry w niedualny sposób 2. Wyższość tych, którym ta tantra została powierzona

179 179

3. Obszerne wyjaśnienie znaczenia wyrażonego w słowach tantry

186

ZAŁĄCZNIK A: Ogólny zarys tematu Świetlistej esencji

191

ZAŁĄCZNIK B: Poszerzony zarys tematu „Przedstawionego kontekstu” z ogólnego zarysu Świetlistej esencji

193

ZAŁĄCZNIK C: Obrazowy zarys Świetlistej esencji

197

182

Przedmowa

N

IEZWYKLE CENIĘ obcowanie ze słowem pisanym i często podczas lektury tekstu uświadamiam sobie, iż to właśnie dzięki wielkiej dobroci uczonych i tłumaczy z przeszłości mamy dostęp do tak pokaźnej ilości buddyjskiej literatury w języku tybetańskim. Ich niezmożony wysiłek i praca w niewielkich grupach, uczyniły tę literaturę dostępną dla szerokiego grona Tybetańczyków. To właśnie owo zrozumienie w późniejszych czasach znalazło odzwierciedlenie na kartkach licznych książek napisanych przez tybetańskich autorów. Niezwykłą radością jest więc to, że i obecnie działają na świecie grupy doświadczonych tłumaczy, jak Dharmachakra Translation Committee, którzy podobnie jak ci z zamierzchłych czasów, niezłomnie tłumaczą buddyjską literaturę z języka tybetańskiego na języki zachodnie. Nie mam najmniejszych wątpliwości co do tego, iż ich praca przyczyni się do głębszego zrozumienia poszczególnych tradycji buddyjskich.

Jednym z najbardziej wykształconych i płodnych pisarzy tybetańskich ostatnich czasów był Jamgön Mipham Rinpocze. Dzięki otwartości umysłu przyczynił się do powstania pod koniec XIX oraz na początku XX wieku pozasekciarskiego ruchu [rime], szczególnie we wschodniej części Tybetu, a jego prace są uważane za autorytatywne.

Niezwykle ucieszyła mnie wiadomość, że znalazła się grupa tłumaczy, która z wielką troską przełożyła Świetlistą esencję, komentarz Jamgöna Miphama do Tantry Guhjagarbhy – rdzennej tantry, która ukazuje umysł i mądrość, będące naturalną manifestacją. Wielką inspiracją jest również to, że projekt otrzymał błogosławieństwo i opiekę tak znakomitych mistrzów, jak Kyabje Dilgo Khyentse Rinpocze czy Trulshik Rinpocze, którzy także i mnie okazali wielką dobroć.

x

Przedmowa

Nie wątpię, iż praktykujący, którzy są zainteresowani i otrzymali inicjację cyklu Tantry Guhjagarbhy, będą czerpali ogromne korzyści z czytania tego komentarza i polegania na nim. Chciałbym pogratulować wszystkim, którzy uczestniczyli w tym tłumaczeniu, i ofiarować im modlitwę, aby cała zasługa płynąca z dobra, które stworzyli, przyniosła niezmierzone pożytki oraz przyczyniła się do pokoju i przebudzenia na świecie.

JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚĆ DALAJLAMA

Wstęp

Z

OGROMNĄ RADOŚCIĄ mam zaszczyt przedstawić praktykującym tantrę niniejsze tłumaczenie Świetlistej esencji, autorstwa Jamgöna Miphama Rinpocze. Jest to elokwentny i niezwykle wyczerpujący komentarz do Tantry Guhjagarbhy, słynnej Tantry tajemnej esencji, dzięki której w umyśle praktykującego manifestuje się mądrość. Kiedy studiujemy głęboki tekst, taki jak ten, niezbędnym jest, aby kontynuować we właściwy sposób, z błogosławieństwem linii. W przypadku tekstów w tradycji tantry wiąże się to z otrzymaniem właściwych inicjacji, czytanego na głos przekazu tekstu i wyjaśnień do tekstu, udzielanych przez mistrza linii. Samo czytanie tekstu na własną rękę nie przyczyni się do autentycznego zrozumienia słów i ich znaczenia.

Z tego właśnie powodu niezwykle istotne jest, aby spotkać autentycznego nauczyciela linii, mającego zarówno doświadczenie, jak i urzeczywistnienie oparte na poglądzie nierozdzielności czystości i równości.

Od takiego mistrza należy otrzymać inicjacje powodujące dojrzewanie, czytany przekaz tekstu będący wsparciem oraz osobiste wyjaśnienia, mające moc wyzwolenia. Ostatecznie, po otrzymaniu pełnego przekazu tekstu, kolejnym etapem jest zastosowanie go z pilnością w praktyce, przez co osiągamy wyzwolenie w owocu wielkiej doskonałości.

Aby służyć społeczności praktykujących, Dharmachakra Translation Committee przygotowała angielskie tłumaczenie Świetlistej esencji Jamgöna Miphama Rinpocze, która stanowi podstawę teorii i praktyki tantry. Do propagowania tego tekstu szczególnie zachęcił mnie Kyabje Dilgo Khyentse Rinpocze. W projekcie pomogło kilku wielce urzeczywistnionych nauczycieli, na czele z Kyabje Trulshik Rinpocze, który udzielił zespołowi tłumaczy inicjacji Tantry tajemnej esencji.

xii

Ws t ę p

Oby cała zebrana zasługa z tłumaczenia tego tekstu stała się przyczyną szczęścia i przebudzenia wszystkich istot.

CHOKYI NYIMA RINPOCZE, dyrektor Dharmachakra Translation Committee

Słowo wstępu od tłumaczy

O

BECNY PRZEKŁAD Świetlistej esencji Jamgöna Miphama Rinpocze został dokonany jako grupowy projekt, w którym wzięło udział wielu tłumaczy, opierając się na ustnych przekazach wielu znakomitych nauczycieli. W szczególności nieocenioną pomocą okazały się wyjaśnienia Khenpo Sheraba Sangpo, który udzielił kompletnego komentarza do tekstu w klasztorze Ka-Nying Sherab Ling w Boudhanath latem 2005 roku. Ponadto niezwykle pomocne okazały się nauki Khenpo Sheraba Dorje, Khenpo Tsultrima Lodro, Khenpo Katyayany i tulku Nyima Gyeltsena. Jeśli chodzi o tłumaczenie rdzennych wersów Tantry tajemnej esencji, opiera się ono w głównej mierze na słynnym komentarzu Longchenpy Rozpraszając ciemności dziesięciu kierunków oraz na komentarzu, linijka po linijce, Khenpo Shenga. W tłumaczeniu brali udział Thomas Doctor, Heidi Koppl, Douglas Duckworth, Andreas Doctor oraz Cortland Dahl. Andreas Doctor porównał poszczególne przekłady z oryginalnym tekstem tybetańskim, po czym ostateczną wersję zredagowała Cortland Dahl.

Tradycyjnie nauki tantry utrzymywano w tajemnicy, ponieważ głębia natury ich zawartości łatwo powoduje błędne rozumienie. Jednak osobiste rady i publiczne wystąpienia kilku wielkich mistrzów przekonały nas do tego, że nad pożytkiem płynącym z utrzymania tych nauk w tajemnicy przeważa zagrożenie wynikające z nieudostępnienia tych autentycznych nauk w okresie, gdy tantryczne nauki wątpliwego pochodzenia są rozpowszechniane w internecie lub na półkach księgarń. Podobnego zdania jest również Jego Świątobliwość Dalajlama, który wspominał o tym niejeden raz. We wstępie do Tantry w Tybecie (1987, Snow Lion Publications) Jego Świątobliwość stwierdza: „Ogólnie rzecz biorąc,

xiv

Słowo wstępu od tłumaczy

nie powinno się tłumaczyć tekstów mantry w celach komercyjnych, ale obecnie o wiele większym błędem jest nieusunięcie błędnych wyobrażeń, niż rozpowszechnianie tłumaczeń. Obecnie w obiegu znajduje się wiele fałszywych informacji na temat tajemnej mantry, które zdobyły rozgłos, i dlatego uważam, że tłumaczenie oraz propagowanie autorytatywnych tekstów może pomóc w usunięciu kłamliwych interpretacji”.

Pamiętając o tej radzie, wydano obecne tłumaczenie w Snow Lion Publications. To, że przekład zostaje publicznie udostępniony, nie powinno jednak przyćmić wagi sugestii wszystkich autorytetów w dziedzinie nauk i praktyki tantry, które podkreślają, iż aby w pełni pojąć przekaz zawarty w głębokich pismach tantry, potrzebne są właściwe inicjacje, lung oraz ustne instrukcje, a dopiero potem zastosowanie tych nauk w praktyce. Aby zdać sobie sprawę z wagi obecności mistrza, który odpowiada na pytania i rozwiewa wszelkie wątpliwości co do przedmiotu dyskusji w tekstach takich jak ten, przedstawiamy tłumaczenie bez wstępnego dyskursu, tudzież bez żadnej formy adnotacji. Mamy nadzieję, że w ten sposób zachęcimy czytelników do samodzielnego poszukania autentycznego mistrza, który będzie w stanie udzielić pełni nauk, dzięki czemu głęboka mądrość tradycji tantry Indii i Tybetu zakorzeni się i rozciągnie swe gałęzie na nowe obszary świata.

Zespół tłumaczy pragnie wyrazić swą niezmierzoną wdzięczność Chokyi Nyima Rinpocze oraz wszystkim innym uczonym i urzeczywistnionym nauczycielom, którzy dzięki swej mądrości i współczuciu zechcieli prowadzić nasze poczynania, zmierzające do tego, by przekazać piękno i głębię umysłu lamy Miphama, jego świętych słów, w języku angielskim. Ponadto chcielibyśmy przekazać nasze skromne podziękowania Jego Świątobliwości Dalajlamie za błogosławieństwo udzielone przed rozpoczęciem pracy nad tekstem. Cały proces tłumaczenia spotkał się ze wsparciem finansowym ze strony Tsadra Foundation, za co jesteśmy ogromnie wdzięczni. Pragniemy również podziękować Snow Lion Publications za opublikowanie tekstu oraz wysiłek w szerzeniu buddyzmu na Zachodzie.

Wyrażamy szczery żal i przepraszamy za wszelkie błędy w tłumaczeniu.

Wyłącznie zespół tłumaczy ponosi za nie odpowiedzialność – wynikają

Słowo wstępu od tłumaczy

xv

one z naszego powierzchownego rozumienia głębokiej natury mantry.

Wszelką dobroć, jaka zrodzi się dzięki temu przekładowi, dedykujemy pożytkowi i szczęściu wszystkich istot.

W imieniu zespołu tłumaczy ANDREAS DOCTOR

ŚWIETLISTA ESENCJA Zarys komentarza do Tajemnej esencji, zatytułowany Rozpraszanie ciemności dziesięciu kierunków Namo Gurumańdziughoszaja! Światło spontanicznie obecnej świadomości, Nierozdzielne z wewnętrzną, podstawową przestrzenią pierwotnej czystości i prostoty, ciało mądrości, wolne od starości i śmierci – młodzieńczy Mańdziuśri, proszę, obdarz mnie pomyślnością!

W podstawowej przestrzeni podstawy, równości wszystkich zjawisk, urzeczywistniłeś moc w manifestujących się trzech ciałach – O nieskazitelnie czysty i odwieczny obrońco, Longchenpo, Drime Ozer, obdarz mnie mocą!

Lwie Mowy, ogień twojej logiki wypalił cały gąszcz błędnych nauk w tym świecie.

Ty, któryś odkrył łagodne i pełne chwały ciało nektaru – Rongzomie Chokyi Sangpo, obyś zwyciężył!

Mistrzowie i dzierżyciele mądrości przekazów umysłu, symboli i ustnych, Bóstwa jidamy przyjmujące przejawienia spokoju, pożądania i gniewu, dakinie trzech miejsc i zastępy trzech klas hardych duchów –

2

Świetlista esencja

niezliczone bóstwa trzech korzeni, składam przed wami pokłon, oddając wam cześć!

Ryk lwa najwyższego pojazdu – przejawienie i istnienie pierwotnie wielkiej błogości czystości i równości – przeraża stada jeleni, które szerzą fałszywe nauki we wszystkich trzech światach.

Kluczowe punkty znaczenia głębokich i obszernych tantr pojazdu wadżry wczesnych tłumaczeń tajemnej mantry, posiadających sześcioczęściową wspaniałość, wyjaśnię teraz w krótkim zarysie esencji, wspaniałej nauki, rozpraszającej ciemności dziesięciu kierunków, bezkresnym światłem słońca i księżyca.

Wielka tantra wspaniałej magicznej sieci, tajemna esencja, ustalająca rzeczywistość, ukazuje umysł i mądrość, będące samoprzejawieniem.

Wyjaśnienie tej tantry zawiera dwie części: 1. Wspaniałość tantry i 2. Wyjaśnienie jej znaczenia.

1. WSPANIAŁOŚĆ TANTRY Ta powszechna tantra wspaniałej Magicznej sieci jest tajemnicą wśród tajemnic. Wyjaśnia kluczowe punkty intencji podobnych oceanowi tantr mantry pojazdu wadżry. W Tantrze zwierciadła serca Wadżrasattwy czytamy: Faza budowania mahajogi jest podstawą wszystkich nauk.

Faza spełniająca anujogi jest ścieżką wszystkich nauk.

Wielka doskonałość atijogi jest owocem wszystkich nauk.

Ws p a n i a ł o ś ć t a n t r y

3

Mahajoga naucza kompletnej natury podstawy, ścieżki i owocu całego pojazdu mantry. Dlatego konieczne jest rozwinięcie pewności co do wszystkich aspektów praktyki mantry opartej na mahajodze. Mahajoga należy do wewnętrznych tantr tajemnej mantry i ją samą można dzielić na nieskończenie wiele kategorii. To wszystko pojawia się poprzez grę mądrości magicznej sieci. Ponadto każda z tych kategorii ma nieskończoną ilość praktyk związanych z bóstwem, mantrą i wchłonięciem medytacyjnym, odpowiadających charakterowi, zdolnościom i życzeniom tych, którzy potrzebują treningu. Z tego powodu trudno jest sobie wyobrazić pełen zakres tych praktyk. Pod względem ich esencji można je jednak podzielić na dwie kategorie: 1. rozległe, zwyczajne tantry i 2. głębokie tantry nadzwyczajnej esencji.

W ramach pierwszej z wyżej wymienionych kategorii wszystkie nieskończone rodzaje tantry można zawrzeć w sześciu klasach: pięciu klasach urzeczywistnionych ciała, mowy, umysłu, właściwości i aktywności i ich niepodzielności oraz szóstej, którą jest klasa uniwersalnego mistrza heruki, dzierżyciela wadżry – wadżradhary. Pod względem tego, co wyrażają, te tantry także mogą być podzielone, na te, które głównie nauczają sposobów, te, które głównie nauczają aspektu pierwotnej mądrości, oraz te, które podkreślają mądrość niedualnych sposobów i pierwotną mądrość. Zgodnie z tym trzy powyższe podejścia są tantrami ojca, matki oraz niedualnymi tantrami. Zostały one zilustrowane w Zgromadzeniu tajemnic [Guhjasamadża], które naucza o iluzorycznym ciele, w Kole najwyższej błogości [Czakrasamwara], które naucza o świetlistości, i w Kole czasu [Kalaczakra], które dotyczy mądrości jedności. Ponieważ Koło czasu podkreśla to, co należy odkryć, ostateczną mądrość jedności określa jako „androgeniczną fazę Wadżrasattwy”. W ten sposób klasyfikuje się ją jako niedualną tantrę. Podobne rozumowanie stoi także za podpodziałami sutr mantry szkoły ningma, takimi jak klasyfikacja na trzy klasy mahajogi, różne podziały tekstów mantry w tradycji ningmy, np. podział mahajogi na trzy części, począwszy od maha mahy [lub: maha mahajogi].

Po wtóre, głębokie i nadzwyczajne tantry dzielimy na obszerną część tantr i głęboką część sadhan. Część tantr składa się ze sławnych Osiemnastu wielkich tantr, których podstawą, czy też esencją, jest Tantra tajemnej

4

Świetlista esencja

esencji. Dlaczego te tantry są nadzwyczajne i głębokie? Tak jest, ponieważ są ścieżką, na której można bezbłędnie osiągnąć urzeczywistnienie głównego celu wszystkich wewnętrznych tantr tajemnej mantry. W praktyce nieprześcignionej mantry najpierw osiągamy dojrzałość przez otrzymanie czterech inicjacji, po czym należy zastosować kluczowe punkty na ścieżce dwóch faz. Jednak większość innych tantr zwykle naucza praktyk samego bóstwa i mantry oraz metod zastosowania kluczowych instrukcji, dotyczących kanałów, energii i esencji w fazie spełniającej [dzogrim]. Ponadto, wszystkie te kluczowe punkty są zawarte w poglądzie wielkiej czystości i równości przejawienia i istnienia oraz we wprowadzeniu do ostatecznej mądrości, która ma być ujawniona. Podczas gdy w innych tantrach pozostają one ukryte w zdaniach wadżry, w tych tantrach jest to nauczane bezpośrednio. Koło czasu jasno wyjaśnia te nauki, ukryte przez Wadżradharę w wierszach wadżry. Dlatego tantrę tę określa się jako „otwartą drogocenną szkatułkę buddhów”.

Podczas gdy mądrość czwartej inicjacji stanowi sedno ścieżki pojazdu wadżry, inne tantry opisują ją: „czwarta jest również taka”. W ten sposób nie uczą o niej wprost, ale pozostawiają jako coś, co powinno być spowodowane trzecią inicjacją. Dlatego wielu Hindusów, którzy przekazywali kluczowe instrukcje tantr, utożsamiało mądrość czwartej inicjacji jedynie z błogim odczuciem zjednoczenia, umysłem wolnym od przywiązania, czy z intelektualnym zrozumieniem pustki itp. W niektórych traktatach te pojęcia były wyraźnie odrzucane, np. w komentarzu do Siedmioczęściowego zjednoczenia oraz w Urzeczywistnieniu mądrości Indrabhutiego.

Dzisiaj jest wiele złudzeń co do tego, także tutaj, w Chłodnej Siedzibie.

Niektórzy oczerniają kluczowe instrukcje dotyczące mądrości czwartej inicjacji, twierdząc między innymi, że bliska jest zbieżność uczucia błogości i pojęcia pustki, które pojawiają się w tym samym momencie.

Biorąc to wszystko pod uwagę, należy stosować nauki Koła czasu, kiedy podchodzimy do kluczowych punktów zebranych tantr. Koło czasu wraz z komentarzem, Urzeczywistnieniem mądrości, wyjaśnia owe punkty szczególnie jasno. Te teksty zajmują się takimi tematami, jak niedualne ciało mądrości wiecznej błogości i pustka obdarzona wszystkimi najwyższymi aspektami, ostateczne współpowstawanie do odkrycia oraz

Znaczenie tantry

5

wadżradhara, który jest niczym bezkres nieba, poza fizycznymi i mentalnymi zjawiskami, a jednak przenikający całą przestrzeń.

Mówi się, że tantry należy zrozumieć w oparciu o inne tantry, a ta wielka Tantra tajemnej esencji odkrywa wszystkie kluczowe punkty, dotyczące poglądu i medytacji najwyższej mantry, niczego nie ukrywając.

Ustanawia także zamierzone znaczenie całego pojazdu wadżry. Dlatego jest to jedyny klejnot jaśniejący w trzech światach, król wszystkich tantr, szczyt wszystkich pojazdów, źródło wszystkich nauk, uniwersalne wyjaśnienie wszystkich pism, wielka droga wszystkich buddhów oraz święte serce intencji wszystkich tathagatów. Jej wspaniałe właściwości przekraczają wszelkie wyobrażenia.

Jednakże bez esencjonalnych punktów nauczanych w tej tantrze, układane są niedbale traktaty, w oparciu o ograniczone zrozumienie kilku głębokich zdań wadżry w tantrach mantry. Zgodnie z mentalnymi zdolnościami ludzi, są traktowane jako konceptualne problemy dla logików.

Zdając sobie sprawę z tego, że takie teksty są pozbawione istotnych punktów, niczym martwy trup życia, szczęśliwcy mający najwyższe aspiracje pojazdu wadżry, dobrze zrobią, całkowicie oddając się studiom i nauce tantry, takiej jak ta, nie zważając przy tym na swe ciało czy życie.

2. ZNACZENIE TANTRY Istnieją dwie wielkie tradycje rydwanów, objaśniające znaczenie tantry: 1. – obszerna, zwyczajna tradycja wyjaśnień i 2. – głęboka, nadzwyczajna tradycja objaśnień. Pierwsza z nich jest cudowną metodą niezwykłego Zur, króla wszystkich dzierżycieli wiedzy mantry, która wyjaśnia tantrę zgodnie z własną, pisemną tradycją mahajogi. Druga jest nieprześcignioną intencją dwóch lwów mowy, Rongzoma i Longchenpy.

Tantra tajemnej esencji należy do ati maha, która jest tym samym, co maha ati pod względem trzyczęściowego podziału wielkiej doskonałości. Wielką doskonałość możemy wyjaśnić na trzy sposoby: 1. – odkrywając niepodzielne fazy budowania [kyerim] i spełniającą [dzogrim]

6

Świetlista esencja

jako samomanifestującą się mandalę umysłu i mądrości, 2. – pokazując, że umysł w istocie jest naturą pierwotnego oświecenia niezależnie od fazy budowania i spełniającej oraz 3. – pokazując, że mądrość jest naturą oświecenia – esencją samoprzejawienia się prawdziwej rzeczywistości. Tutaj wyjaśnienie dotyczy pierwszego z trzech wyżej wymienionych sposobów.

Wyżej wspomniane dwie tradycje nie różnią się od siebie, jeśli chodzi o urzeczywistnienie ostatecznych, kluczowych punktów. Wyjaśnienie tutaj przedstawione oprzemy jednak na drugiej tradycji, zawierającej istotne punkty najwyższych instrukcji. Wyjaśnienie jest zawarte w trzech częściach: 1. – objaśnienie znaczenia tytułu tekstu, co jest jedynym sposobem urzeczywistnienia jego treści, 2. – podsumowanie istotnych punktów znaczenia tej treści i 3. – obszerne wyjaśnienie znaczenia zawartego w słowach tantry.

1.

T YTUŁ

Tytuł wywołuje zrozumienie u tych, którzy posiadają najwyższe zdolności, podobnie jak słowo „waza” przywołuje w świadomości pękaty przedmiot. Zatem urzeczywistniając jego znaczenie, taka osoba również zrozumie znaczenie samej tantry, która naucza, w jaki sposób zjawiska są pierwotnie mandalą stanu buddhy. Dlatego zacznijmy od wyjaśnienia znaczenia tytułu.

Słowo tantra pochodzi z sanskrytu i oznacza „kontinuum”. W ten sposób tantra odnosi się do ciągłej obecności zdań i znaczeń, które ukazują związek pomiędzy bóstwami, mantrami i wchłonięciami medytacyjnymi, różnymi sposobami, służącymi urzeczywistnieniu najwyższych i zwyczajnych osiągnięć, których poszukujemy. W szczególności, Tajemna esencja – ustalona rzeczywistość – możemy wyjaśnić następująco: wszystkie zjawiska sansary i nirwany są pierwotnie nierozdzielne z oświeconym stanem; pierwotnie istnieją jako wieczne koło ozdoby oświeconego ciała, mowy i umysłu. To właśnie kryje się za znaczeniem słowa „tajemna”.

Określamy ją tak, ponieważ tkwiąc w ułudzie i nie będąc zdolnymi, aby otrzymać te nauki, nie urzeczywistnimy jej, mimo że urzeczywistnili ją zwycięzcy, dzięki głębokiemu umysłowi mądrości. Jest tajemna w tym

Znaczenie tantry

7

sensie, że trzy ciała zostają nierozpoznane z powodu zasłon tymczasowych zaciemnień, mimo iż cały czas są obecne wewnątrz. Ponadto głębokie poglądy, które ukazują tę obecność, nie są poznane dzięki własnej mocy ani nikt inny nam ich nie wskazuje, a nawet jeśli są wskazane, to trudno jest nam je urzeczywistnić. Dlatego mówimy, że są ukryte. Jeśli nie ukryjemy wyjątkowego poglądu, medytacji i postępowania przed tymi, którzy nie są zdolni, by je otrzymać, pieczęć tajemnicy zostanie złamana i ulegną wypaczeniu. Dlatego nie udziela się ich takim osobom. Są więc tajemne w tym sensie, że są niewidoczne i są ukryte.

Określenie „esencja” odnosi się do ostatecznego, prawdziwego stanu wszystkich zjawisk – pierwotnego przebudzenia, ucieleśnienia wiecznego koła ozdoby oświeconego ciała, mowy i umysłu. Jest to równość wielkiej doskonałości, wraz z dogłębnym i obszernym wyrażeniem tego. Stan ten określamy jako „esencję”, ponieważ stanowi podstawę, ekstrakt i kwintesencję wszystkich zjawisk.

Termin „rzeczywistość” odnosi się do samej natury trzech ciał, które są poza połączeniem i oddzieleniem. Ta natura przenika wszystko i jest jedyną tożsamością wszystkich rzeczy. Jest rzeczywistością naturalnego stanu. Jest bezbłędna, dlatego nie jest zwodnicza. Te słowa wskazują także, że ten naturalny stan zawsze pozostaje takim, jaki jest, bez żadnego zniekształcenia czy zmiany.

Termin „potwierdzona” implikuje, że te nauki nie mają znaczenia tymczasowego, z przeznaczeniem dla nowych uczniów. Jest to raczej ostateczne znaczenie, które zostaje ukazane szczęśliwym uczniom dokładnie takim, jakie jest, tak, jak pojawiło się w umysłach samych tathagatów.

Dlatego to słowo wskazuje na definitywne lub ostateczne znaczenie.

W ten sposób powinniśmy rozumieć, że wszystkie cztery części tytułu ilustrują znaczenie czystości i równości stanu pierwotnego oświecenia.

Są one wszelkimi różnymi perspektywami jego właściwości. Można także powiedzieć, że pierwotny stan buddhy wszystkich zjawisk jest podstawą, tajemną esencją. Doświadczalne zintegrowanie tego przez niepodzielne fazy budowania i spełnienia [kyerim i dzogrim] jest ścieżką, rzeczywistością. Uwieńczeniem owej ścieżki jest osiągnięcie spontanicznej obecności trzech ciał. To właśnie jest owocem, potwierdzonym w podstawie.

8

Świetlista esencja

Możemy też spojrzeć na cztery części tytułu bardziej ogólnie, w zależności od tego, do czego te słowa się odnoszą. W tym przypadku ich znaczenie dotyczy podstawy, ścieżki i owocu. Wyrażenia, użyte do przekazania tego znaczenia, składają się z mówionego języka oraz słyszanego języka, pierwszy spełnia rolę przyczyny drugiego. Dotyczy to również symbolicznych przedstawień dźwięków, zawartych w książkach. Słowa, które zawarte są w tytule, w takim samym stopniu można wyjaśnić, jak i zastosować. Wyjaśnienia i użycie słów jest stosowane w równej mierze do wszystkich terminów w tytule.

2. S TRESZCZENIE ISTOTNYCH PUNKTÓW ZNACZENIA TREŚCI TEKSTU W tej części omówimy 1. – wyjaśnienie celu i istoty tantry, które są wejściowymi punktami dla mędrców oraz 2. – przedstawienie znaczenia tantry, które wyznacza ten cel.

1. Cel oraz istota tantry Ci, którzy dokładnie wiedzą, co należy robić, a czego należy unikać, mogą zastanawiać się: „Co jest treścią tej tantry? Jak jest artykułowana? Co jest zrozumieniem owej treści?” Tych, którzy dostrzegają wagę znaczenia tej tantry, powinno się nauczać w ten sposób: Treścią tej tantry jest mandala podstawy, ostateczna natura wszystkich zjawisk, która pierwotnie jest oświecona, w stanie wielkiej czystości i równości. Ponadto ukazuje ona ścieżkę, różnorakie środki pozwalające na urzeczywistnienie tej podstawy pośrednio bądź bezpośrednio. Ostatecznie tantra ukazuje mandalę owocu – doskonałą, pełną czystość. Tantra ta naucza głębokiego urzeczywistnienia mantry, zawartej w podstawie, ścieżki i owocu.

Tekst składa się z różnych słów, zdań i sylab, które tworzą w sumie dwadzieścia dwa rozdziały rdzennej tantry i całkowicie odkrywają jej znaczenie. Ich tożsamość jest nie oddzielona od oświeconego ciała, mowy i umysłu wszystkich tathagatów. Są one samomanifestującym się przeja-

Znaczenie tantry

9

wem pana mądrości mandali, pojawiającym się w formie tajemnych zdań wadżry. W samomanifestującej się Niezrównanej Krainie wymawiane są one bez wysiłku dzięki uważności i przekazują znaczenie samomanifestującej się mądrości świcie, która jest tym samym, co nauczyciel.

Ta tantra jest również nauczana w samej percepcji innych, poprzez moc i błogosławieństwo buddhów i zasługi uczniów. Jako ostateczne, definitywne znaczenie, a nie jako zręczna metoda. Wtedy służy temu, by ustanowić innych w szlachetnej mądrości. Kiedy słowa tej tantry najwyższej tajemnicy pojawiają się w umyśle w postaci ogólnych stwierdzeń, mówimy, że jest to „tantra pojawiająca się jako język”. Kiedy pragniemy coś powiedzieć, oddech zostaje poruszony i w wyniku działania czynników warunkujących położenie narządów mowy otrzymujemy mowę. To jest „tantra słyszalnego języka”. Wsparciem, czyli symbolami dla jego wyrażenia, są zewnętrzne formy sylab w książkach. To jest „tantra symboli”.

Kontinuum odnosi się do treści, ułożenia, będących połączonymi w kategoriach przyczyny, warunków i skutków oraz do znaczenia, doskonale wyrażonego dzięki połączeniu ze strumieniem nazw, słów i liter tekstu.

Celem tantry jest urzeczywistnienie natury trzech kontinuów, które są przedstawione w formie sylab, używanych podczas komunikacji. Kiedy przez połączenie słów i znaczenia obiekt uniwersalny pojawia się jako obiekt w umyśle, postrzegany jest, jakby posiadał szczególne cechy. W ten sposób symbol zostaje połączony z tym, do czego się odnosi, i zostaje ustalona konwencja. Tak się dzieje w przypadku wszystkich słów.

Zasadniczym celem tantry jest urzeczywistnienie najwyższych oraz zwyczajnych duchowych mocy, na skutek urzeczywistnienia znaczenia jej treści. Ten zasadniczy cel zależy od celu, podczas gdy cel zależy od urzeczywistnienia treści, a urzeczywistnienie treści zależy od samych słów.

Dlatego też zarówno treść, jak i słowa są tym, co należy poznać, oraz są środkami do poznania. Słowa i cel są zarówno metodą, jak i rezultatem.

Pomiędzy celem i zasadniczym celem zachodzi związek przyczynowy.

Ostatecznie, zasadniczy cel i treść są w związku jedności.

Powinniśmy wiedzieć, że tantra służy łatwemu i bezbolesnemu urzeczywistnieniu zarówno tymczasowych, jak i ostatecznych celów. Nawet jeśli nie urzeczywistnimy jej znaczenia, samo słuchanie dźwięków tantry

10

Świetlista esencja

i ujrzenie tekstu tantry jest niezwykle pożyteczne. Pisma mówią, że taka możliwość jest wynikiem nagromadzenia zasługi w przeszłości.

2. Przedstawienie znaczenia tantry Ten punkt omawia: 1. – okoliczności, które są przyczyną pojawienia się tantry, 2. – preludium, które jest warunkiem, 3. – znaczenie tantry, które trzeba w pełni zrozumieć, a które jest owocem, oraz 4. – całkowite i pełne zaufanie, które jest spełnieniem. Wyróżniamy zatem cztery zagadnienia, które odpowiadają liczbie czterech wadżr.

1.

O KOLICZNOŚCI

Okoliczności dotyczą pięciu doskonałości. W przypadku wielkiej tantry Guhjagarbhy, owych pięć rodzajów wyjaśnionych jest w szczególny sposób: Nauczyciel jest pełnym chwały Samantabhadrą, panem ciała wadżry, mowy i umysłu wszystkich tathagatów w dziesięciu kierunkach i czterech czasach. Nauczyciel jest całkowicie oświecony, jest pierwotną naturą wszelkich zjawisk. Nie jest to więc nauczyciel w ograniczonej formie ciała, ale część kontinuum oświeconej mądrości, która pojawia się jako rezultat praktyki na ścieżce.

Miejsce jest Niezrównaną Krainą, w której nie ma ani środka, ani granic. Ta szeroka i niczym nie ograniczona samomanifestacja jest pałacem pierwotnej przestrzeni zjawisk i mandalą samej istoty oświecenia wszystkich zjawisk. Nie jest to żadne ograniczone miejsce położone między czystymi a nieczystymi krainami. Świta składa się z samoprzejawionych emanacji wielkiej mądrości. Ich strumień istnienia nie jest różny od nauczyciela, który podtrzymuje zasadę wielkiego przebudzenia, w którym wszystkie czyste i nieczyste zjawiska są jednością. Dlatego świta nie składa się z innych istot, zgromadzonych dzięki czystości czy wierze.

Czas jest niezmiennym stanem podstawowej przestrzeni, równością czterech czasów. To wieczne koło ozdoby oświeconego ciała, mowy i umysłu jest naturalnie i spontanicznie obecne w postaci bogatej ozdoby.

Znaczenie tantry

11

Nie jest żadnym ograniczonym okresem, podzielonym na przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość, ani nie składa się z poszczególnych chwil, momentów, czy też przeciwnie.

Tantra pokazuje, że wszystkie zjawiska sansary i nirwany są pierwotnie doskonałe, całkowicie przebudzone i nierozdzielne, jako natura wielkiej czystości i równości. Dlatego nauki nie zajmują się tym, jak szczególne przyczyny winny być akceptowane lub odrzucane. Nie wyjaśniają też tego, jak rozwijać przyczyny dla osiągnięcia stanu buddhy, które później przynoszą rezultat dzięki poleganiu na własnym potencjale, duchowym przyjacielu i na innych czynnikach.

Te punkty można również zrozumieć na podstawie krótkiego przedstawienia okoliczności, w którym mówi się „w czasie, kiedy to jest tak nauczane”. Wyrażenie „w ten sposób naucza” wskazuje na jedność urzeczywistnienia nauczyciela i jego świty. Celowo więc mówimy „w czasie, kiedy jest”, a nie „w czasie, kiedy było”.

W ten sposób znaczenie słów w ogólnym przedstawieniu okoliczności należy wyjaśnić poprzez korelację z trzema aspektami: zewnętrznym aspektem – okolicznościami pojawienia się tantry, wewnętrznym aspektem przebudzonego umysłu oraz tajemnym aspektem, zasadą świetlistej mądrości.

Szczegółowe wyjaśnienie pięciu doskonałości zaczyna się od opisu tego, jak mandala naturalnej i spontanicznie obecnej podstawy pojawia się ze stanu współczucia i jak mandale łagodnych i gniewnych form bóstw są z niej emanowane. O dokładnych szczegółach można dowiedzieć się z rozbudowanych komentarzy, opisujących słowa i znaczenie tej tantry wadżry.

2.

W STĘP

Na wstępie nauczyciel zazwyczaj zachęca, uśmiechając się, emitując światło i wystawiając język, podczas gdy świta ułatwia dyskusję, poprzez gesty i prośby. Jednak w tym nadzwyczajnym kontekście Guhjagarbhy wstęp zawiera tathagatę, spontanicznie zwracającego się do siebie w stanie zdumienia. Wyjaśnia on przed samym sobą znaczenie oświecenia jako pierwotną mandalę czystości i równości wszystkich zjawisk, urzeczywistnienie pojedynczej sfery oświecenia.

12

Świetlista esencja

Jako aspekt zręcznych środków, Samantabhadra inicjuje dyskusję, uważając cudowność oświecenia za pierwotną czystość wszystkich zjawisk, których natura jest jednością z ciałami i mądrościami. Mówiąc: „Cudowne! Skandhy wadżry…”, wskazuje na to, że świat i istoty są stanem bezkresnej czystości. Ta czystość jest spontanicznie obecna w stanie poza cechami. Samantabhadri, jako aspekt mądrości, inicjuje dyskusję, uważając cudowność oświecenia za wielką równość w podstawowej przestrzeni zjawisk. Mówiąc: „Dziesięć kierunków jest pustych, światy są pierwotnie pustką”, wskazuje w skrócie na wielką równość przejawienia i istnienia. Mistrz z partnerką jako jedność środków i mądrości, są poza połączeniem i rozdzieleniem, inicjują dyskusję, rozważając cudowność oświecenia na sposób wielkiej doskonałości, nierozdzielnych prawd czystości i równości. Mówiąc: „Cudowna, niesamowita dharma…”, odkrywają naturalną mądrość nierozdzielności dwóch prawd.

W przeszłości, teraźniejszości i przyszłości żadne zjawisko nigdy nie było i nigdy nie będzie poza naturalnym stanem. Niektórym jednak nie udaje się go urzeczywistnić, ponieważ oddzielają ich od niego cztery tajemnice. Współczujące emanacje manifestują się takim istotom, udzielając im nauk. W ten sposób istoty te są prowadzone przez nieskończone manifestacje magicznej sieci, na różne pomocne sposoby. Sześciu zdolnych manifestuje się w zależności od sześciu klas uczniów. Tych sześciu zawiera w sobie wszystkie inne emanacje. Ponieważ są oni zharmonizowani z charakterem, zdolnościami i inklinacjami, które mają istoty, różne typy nauk, które są udzielane, są nieskończone. Jednak wszystkie nauki można zawrzeć i wytłumaczyć w ramach zasad pięciu pojazdów, w połączeniu z gniewnym podejściem, zasad, które są użyte do wyzwolenia strumienia świadomości popełniających negatywne czyny jednostek, które inaczej są bardzo trudne do prowadzenia.

3.

Z NACZENIE TANTRY

Ta część zawiera: 1. ogólne przedstawienie zasady trzech kontinuów i 2. szczególne wyjaśnienie ścieżki kontinuum. Pierwsze zawiera wyjaśnienia: 1. kontinuum podstawy, 2. kontinuum ścieżki i 3. kontinuum owocu.

Znaczenie tantry

13

1. Kontinuum podstawy Kontinuum podstawy, czyli kontinuum przyczynowe, jest tym, co należy urzeczywistnić. Tu omówimy cztery zagadnienia: 1. wskazanie naturalnej mandali podstawy, 2. w jaki sposób pojawiają się złudzenia, kiedy mandala nie zostanie urzeczywistniona, 3. nieodchodzenie od tej natury nawet podczas złudzenia oraz 4. jak złudzenie zostaje odwrócone.

1. Naturalna mandala podstawy Na ten temat w naukach czytamy: Bez zniewolenia i wyzwolenia – oto są właściwości pierwotnego i spontanicznie doskonałego stanu buddhy.

Tak jak mówi ten cytat, wszystkie zjawiska są pierwotnie czystą mandalą przebudzonego ciała, mowy i umysłu. Wolne od wszelkich cech, są wielką równością, wykraczającą poza wszelkie podziały i ograniczenia. Ten przebudzony stan jest znany jako „naturalnie i spontanicznie obecna mandala podstawy”. Zostało to dokładnie wyjaśnione we wstępie. W tym esencjonalnym stanie nikt nigdy nie był zniewolony, dlatego nikt nigdy nie jest wyzwolony. Ponieważ jest wolny od wszystkich aspektów dualizmu, jest także poza ograniczeniami i stronniczością. Obecny jako natura nierozdzielności dwóch prawd, jest znany jako „podstawa naturalnego stanu”.

Urzeczywistnienie tej podstawy oznacza osiągnięcie nirwany. Kiedy nie zostaje urzeczywistniona, jest podstawą sansary. Określamy ją „podstawą”, ponieważ jest naturą wszystkich zjawisk, zarówno sansary, jak i nirwany. Jest nieustannie i niezmiennie obecna w każdym, i w istotach, i w buddhach, dlatego określamy ją jako „kontinuum”. Ciała i mądrości ostatecznego owocu manifestują się dzięki zasłudze urzeczywistnienia czystości tej podstawy. Z tego powodu nazywamy ją też „przyczynowym kontinuum”, biorąc pod uwagę sposób, w jaki się manifestuje.

W odniesieniu do pustego aspektu samej tej podstawy Matka zwycięzców i inne teksty mówią o „podstawowej przestrzeni zjawisk”, „doskonałej prawdzie” i „takości”. W uznaniu jej przejawienia jako ciał i mądrości, niektóre sutry, takie jak ta, wskazują jej esencję, nazywając ją „esencją

14

Świetlista esencja

tathagaty”. W pojeździe mantry ostatecznego znaczenia jest ona nazwana „identycznością wielkiej czystości i równości”, „nierozdzielnością prawd formy i pustki” oraz „mandalą pierwotnej podstawy”.

Tathagata, ten-który-odszedł, jest tak określany dzięki cnocie urzeczywistnienia podstawy taką, jaka ona jest, i dzięki temu, że tak odszedł, stając się jednym smakiem z naturalnym stanem takości. Podobnie „buddha” to ten, który przebudził w sobie prawdziwą mądrość znaczenia ostatecznego, naturalnego stanu. Każdy rodzaj urzeczywistnienia tej podstawy nazywamy „ścieżką”.

2. Jak powstają złudzenia Kiedy ta sama podstawa nie jest urzeczywistniona dokładnie taką, jaka jest, zostaje skażona przez tymczasowe złudzenia. W ten sposób podstawa jest doświadczana w błędny sposób. To nazywamy „stworzoną podstawą złudzenia” i „nieczystym przejawieniem złudzenia”. Mimo że podstawowa przestrzeń pierwotnej podstawy jest pierwotnie czysta w swojej esencji, w swojej naturze nie jest oddzielona od własnych, spontanicznie obecnych przejawień; stanowią one jedność. Z powodu tego kluczowego faktu buddhowie manifestują się, kiedy naturalny stan jest urzeczywistniony, podczas gdy istoty manifestują się z powodu niezdolności urzeczywistnienia go.

Ogólnie, to co nazywamy „umysłem”, jest tym, co jest świadome przedmiotów. W przeciwnym razie złudzenie byłoby niemożliwe, tak jak jakiekolwiek urzeczywistnienie wolne od złudzenia. Naturalną zdolnością umysłu jest właściwe pojmowanie zjawisk, dlatego natura przedmiotu jest postrzegana prawidłowo, np. postrzeganie sznura jako sznura. Jednak jeśli umysł jest zwodzony różnymi okolicznościami, może także postrzegać błędnie, np. sznur jako węża. Podobnie samoprzejawienie, pojawiające się spontanicznie na skutek nieograniczonego światła pierwotnej świadomości, może być pojmowane jako przedmioty. Z tego nasienia dualistycznego złudzenia wyrastają niezliczone formy istnienia.

Stan ów możemy porównać do całkowicie zamarzniętej wody. Dla osoby, której umysł doświadcza wszystkiego i chwyta wszystko, co pojawia się w zwykły, dualistyczny sposób, fakt wielkiej czystości i równości nie jest

Znaczenie tantry

15

oczywisty. W takim błędnie postrzegającym umyśle mądrość jest przesłonięta i umysł nie dostrzega natury rzeczywistości jako podstawy. Zamiast tego, to co się przejawia, jest tylko złudzeniem.

Złudzenie, przesłaniające naturalny stan, można wyjaśnić z pomocą niezliczonych szczegółów, można je także określić jako zaciemnienia czterech stanów: 1. Na jawie postrzeganie sześciu skandh przesuwa się w kierunku zjawisk, pojmując różne zwyczajne formy. To przesłania naturę ciała emanacji [nirmanakai], całkowitą czystość i istnienie magicznej sieci. 2. Podczas snu to, co się pojawia, jest jedynie energią umysłu. Lgnąc do tych pozbawionych substancjalnego istnienia doświadczeń, zasłaniamy naturę ciała radości samoprzejawiającej się mądrości [sambhogakai].

3. Podczas głębokiego snu poruszenia umysłu i stany mentalne uspokajają się, kiedy wchodzimy w ciemny stan nieświadomości. To zasłania naturę niekonceptualnego ciała dharmy [dharmakai]. 4. W czasie pochłonięcia [skupienia] wszystkie powierzchowne odczucia zostają usunięte doświadczeniem błogości. Chwytanie i przywiązanie w tym stanie zasłania naturę zjednoczonego ciała esencji [swabhawakai].

Wędrując w nieskończonym złudzeniu, nie dostrzegamy rzeczywistości czterech ciał, które są przez cały czas obecne. Te złudzenia nie pojawiają się jednak bez przyczyny. Można się więc zastanawiać, co leży u ich podstawy. Według nauk zwyczajnych pojazdów, są zakorzenione w niewiedzy. Jednak tantry mantry nauczają, że są zakorzenione w subtelnej karmicznej energii, w wyniku której w umyśle rodzi się dualistyczne postrzeganie. Złudzenie określa się także jako funkcję subtelnego nasienia, komórki jajowej i energii – predyspozycji do przemiany wewnątrz trzech doświadczeń. Ponadto, ta niezwykle subtelna energia umysłu pojawia się z pierwotnej i nieustająco manifestującej się mądrości. Wszystkie wyjaśnienia podstawy, na poziomach różnych pojazdów, sprowadzają się do podstawy wielkiej doskonałości.

3. Złudzenie a naturalna podstawa Nawet jeśli rozwiną się te przejawienia, nigdy nie odchodzą od rzeczywistości naturalnej podstawy, podobnie jak koncha może wydawać się nam żółta, ale w rzeczywistości jest biała. W ten sam sposób wszystkie

16

Świetlista esencja

zjawiska, które obejmują przejawienie i istnienie, nigdy nie są poza naturą wielkiej czystości i równości, bez względu na to, czy zostanie ona urzeczywistniona, czy nie. Jest to także wyrażone w głębokich sutrach, które mówią: „Czy tathagata się pojawi, czy nie, rzeczywistość wszystkich zjawisk była zawsze taka, od początku”.

4. Odwrócenie złudzenia Podobnie jak światło rozprasza ciemność, te formy złudzenia zostają odwrócone dzięki rzeczywistej, prawdziwej mądrości lub szczególnej wiedzy, która ją przypomina. Zastanówmy się nad doświadczeniem początkującego. Dzięki studiom i kontemplacji można rozwinąć szczególny poglądy mantry, usuwający błędne pojęcia dotyczące naturalnego stanu podstawy. Jednak, mimo że chwytanie może zmniejszyć się, zwyczajne doświadczenia wciąż pozostaną. Podobnie jak ten, kto przekona się, że koncha jest biała, i nie będzie już dłużej uważał, że jest żółta, mimo że przez cały czas postrzega ją jako żółtą.

Kiedy medytujemy w zgodzie ze znaczeniem poglądu i stopniowo nabieramy biegłości na ścieżce, złudne chwytanie zjawisk zanika, niczym lód roztapiający się w wodzie, i stopniowo rozwinie się czysta percepcja.

Stan ten jednak pozostanie nadal splamiony. Dopiero kiedy wyeliminujemy najbardziej subtelne nasiona złudzenia, mądrość przeniknie wszystko, niczym lód całkowicie roztopiony w wodzie. W jednej z tantr czytamy: „Niesamowite! Z esencji tego-który-odszedł-w-błogość [sugaty]…” oraz „Wszystkie złudne zjawiska, które istnieją w tym świecie…”

Można tego dowieść dzięki zwykłemu rozumowaniu. Komentarz do Prawomocnego poznania wyjaśnia: Świadomość jest zjawiskiem lub naturą, która jest świadoma i postrzega przedmioty. Z perspektywy podmiotu jest to tym, co pojmuje przedmiot dokładnie takim, jakim on jest. Ponadto biorąc pod uwagę przedmiot, to subiektywne poznanie jest wytworem tożsamości dokładnie tego, co jest obecne w esencji przedmiotu, ponieważ ów jest tym samym, co poznanie pojmuje.

Jest to natura lub naturalny stan podmiotu i przedmiotu. Kiedy

Znaczenie tantry

ten umysł wpadnie w błąd, jest to spowodowane innymi warunkami, m.in. błędnym rozumieniem trwałej jaźni ja.

Jednakże takie błędy nie naprawiają się same. Ich naprawienie zależy od znajomości ścieżki, opartej na prawomocnym poznaniu, które je podważa. Naprawdę jest możliwe naprawienie tego dzięki odpowiednim okolicznościom, ponieważ takie błędy są tymczasowe, a więc z natury niestabilne. Można je podważyć dzięki prawomocnemu poznaniu, podobnie jak można podważyć wiarę w to, że sznur jest wężem.

Ponieważ tak jest, to naturą umysłu jest świetlistość, w tym sensie, że nie może być oddzielony od leczniczego czynnika właściwej percepcji. Zasłony, błędne koncepty, takie jak pogląd o trwałej jaźni ja i przywiązanie, możemy oddzielić od naturalnego stanu dlatego, że są tymczasowe. Nawet wcześniej, podczas studiowania nauk i kontemplowania ich, te błędne pojęcia nie były w stanie zniszczyć wizji autentycznego znaczenia. Tym bardziej później, kiedy kultywacja ścieżki osiąga pełnię, nie będą w stanie spowodować żadnej szkody samej tożsamości lub naturze tego leczniczego umysłu.

Mają niewielką zdolność uszkodzić umysł, w którym nawykowe tendencje nie zostały jeszcze wyczerpane. Jednakże te błędne pojęcia nie są w stanie pozostać przez długi czas w tym umyśle, który ćwiczymy i który ma wrodzoną zdolność do wzbudzenia w swoim kontinuum tego prawomocnego poznania, które eliminuje błędne zrozumienie. Kiedy umysł zostanie przeniknięty autentycznym poglądem, nawykowe tendencje będą dokładnie niczym ogień, który płonie na mokrym gruncie i po chwili gaśnie.

Umysł, który jest wolny od udręki w formie cierpienia i znający autentyczne znaczenie, nie może być odwrócony od tego, nawet przez uporczywy błąd. Tak jest, ponieważ umysł przyjął perspektywę tej rzeczywistości. Dlatego żadne prawomocne poznanie nie może tego odwrócić.

17

18

Świetlista esencja

Podobne wyjaśnienia można napotkać w innych tekstach, takich jak Niedualna zwycięska tantra i Wiecznie doskonałe środki urzeczywistnienia.

2. Kontinuum ścieżki Wyjaśnienie metody, która prowadzi do urzeczywistnienia lub kontinuum ścieżki, omawia: 1. esencję ścieżki, 2. podział ścieżki i 3. sposób przejścia ścieżki.

1. Esencja ścieżki Esencją ścieżki jest zrozumienie znaczenia kontinuum podstawy i właściwe dojście do jej znaczenia. Dzięki mocy takiej praktyki eliminujemy wszystkie tymczasowe zasłony złudzenia i urzeczywistniamy naturalny stan. Esencja jest mądrością pięciu ścieżek, włączając w to świtę. W Tantrze tajemnej esencji czytamy: Retencja, którą stosujemy do charakterystyki zrozumienia i zastosowania – przyczyny i warunki, dzięki którym dojrzewa rezultat – te sposobne i potężne czynniki są znane jako pole zwycięskich dzierżycieli mądrości.

Dzięki oparciu się na nim lub podążaniu za tym podejściem urzeczywistniamy owoc. Dlatego właśnie nazywamy je ścieżką. Ponadto to podejście jest metodą, która osiąga cel, i tym, co powoduje zrozumienie podstawy.

Pozwala także osiągnąć owoc dzięki ścieżce, która rozwija się w stopniowym i kontynuowanym procesie. Dlatego określa się to także jako kontinuum.

2. Podział ścieżki Ta część składa się z 1. ogólnego i 2. szczegółowego wyjaśnienia. Ogólne wyjaśnienie obejmuje: 1. podział na dwa pojazdy, 2. podział na pięć pojazdów i 3. podział na dziewięć pojazdów.

Znaczenie tantry

19

1. Dwa pojazdy W tym kontekście cztery zwyczajne pojazdy wyrzeczenia wraz z trzema zewnętrznymi tantrami nazywamy „długą ścieżką”, podczas gdy nadzwyczajny pojazd wadżry nazywany jest „krótką ścieżką do osiągnięcia owocu”. Taki jest podział na dwa [pojazdy].

2. Pięć pojazdów Jeśli chodzi o pięć pojazdów, mówi się: Ostateczne pojawienie się czterech pojazdów jest owocem pojedynczego pojazdu.

Owych pięć pojazdów to: pojazd bogów i ludzi, pojazd śrawaków, pojazd pratjekabuddhów, pojazd bodhisattwów i najwyższy pojazd tajemnej mantry.

1. Pojazd bogów i ludzi W naukach pojazdu bogów i ludzi należy polegać na autentycznym, zwykłym poglądzie zaufania do nieuchronności skutków własnych czynów.

Dzięki praktykowaniu dziesięciu szlachetnych czynów oraz medytacji myśli i formy, odrodzimy się jako człowiek lub bóg w sferze formy albo w sferze bezforemnej.

2. Pojazd śrawaków Nauki pojazdu śrawaków podkreślają dyscyplinę i praktykę medytacji. Ta ostatnia ponadto powinna być oparta na poglądzie, który właściwie rozpoznaje znaczenie czterech szlachetnych prawd. Dzięki temu oswajamy się z nieobecnością jaźni ja i osiągamy siedem tymczasowych owoców, takich jak osiągnięcie stopnia wchodzącego w strumień. Jako ostateczny owoc tej ścieżki osiągamy poziom arhata, który wyczerpał wszystkie więzy trzech światów. W ramach tego pojazdu wyróżniamy dwa filozoficzne systemy – zwolenników odróżnień [cech] i podążających za sutrami.

20

Świetlista esencja

3. Pojazd pratjekabuddhów Pojazd pratjekabuddhów jest przeznaczony dla tych, którzy osiągnęli swe ostatnie odrodzenie na skutek mocy treningu w przeszłości. Bez duchowego przewodnika moc rzeczywistości pozwala im urzeczywistnić cztery prawdy dzięki zrozumieniu głębokich zasad wewnętrznego i zewnętrznego współzależnego powstawania. Widząc dogłębniej nieobecność jaźni, manifestują się jako pratjekabuddhowie na poziomie arhata. W zależności od wspomagających zdolności i nagromadzenia na ścieżce, wyróżniamy dwa owoce: „ci, którzy żyją w grupach” i „ci, którzy są jak nosorożce”.

4. Pojazd bodhisattwów W pojeździe bodhisattwów osiągamy dwa rodzaje przebudzonego umysłu dzięki nieukierunkowanemu ostatecznemu podejściu i iluzorycznemu względnemu. Następnie praktykujemy dziesięć doskonałości i osiągamy biegłość w znaczeniu dwóch rodzajów bezjaźniowości w ciągu trzech niepoliczalnych kalp. Uważa się, że to pozwala osiągnąć pełne i całkowite przebudzenie. Ten pojazd zawiera zarówno nauki madhjamaki, jak i cittamatry. Podczas gdy pierwsza z wymienionych naucza o całkowitej nieobecności jaźni ja, druga zakłada istnienie rzeczywistości niedualnej samoświadomości i przez to nie udaje jej się w pełni rozpoznać subtelnej nieobecności jaźni zjawisk.

5. Pojazd tajemnej mantry W pojeździe tajemnej mantry mandala ostatecznego owocu sama jest traktowana jako ścieżka za pomocą różnych szczególnych poglądów i sposobów postępowania. Dzięki tej metodzie szybko osiągamy pełny stan buddhy. Tajemna mantra dzieli się na wewnętrzną oraz zewnętrzną mantrę. Pierwszą z nich praktykujemy postrzegając siebie samego i bóstwo jako równych sobie pod względem jakości i tożsamości. Drugą praktykujemy postrzegając siebie i bóstwo jako różne od siebie na poziomie względnym, zarówno jeśli chodzi o jakość, jak i tożsamość, otrzymując błogosławieństwo od bóstwa we własnym strumieniu istnienia.

Zewnętrzna mantra zawiera w sobie trzy pojazdy: 1. tantrę działania, 2. dualną tantrę i 3. tantrę praktyki. W tantrze działania praktykujący

Znaczenie tantry

21

i bóstwo są nie do rozróżnienia na ostatecznym poziomie. Na poziomie względnym jednak postrzegamy bóstwo jako doskonałość wszystkich pozytywnych właściwości oraz to, co udziela błogosławieństwa, podobne jest to do relacji pana i sługi. Zwykłe postrzeganie rzeczy w kategoriach wyższości i niższości nie jest tym samym, co oznacza ta wyższość poglądu. Wyższość tego poglądu polega na wyjątkowej pewności co do tego, że dzięki bóstwu i mantrze jesteśmy w stanie urzeczywistnić dwa rodzaje osiągnięć we własnym strumieniu świadomości, tak jak pan może obdarzyć wielkimi korzyściami swoje sługi. Ponadto nie jest to tylko kwestia wiedzy, że bóstwo może udzielić osiągnięć. Raczej ta pewność jest wyjątkowa, ponieważ stajemy się przekonani, że my sami i bóstwo ostatecznie jesteśmy nierozdzielni.

Dlatego kluczowym punktem jest rozwinięcie pewności co do tego, że my sami, jak i bóstwo jesteśmy ostatecznie równi i że bezbłędną zasadą na względnym poziomie jest współzależne powstawanie. Powinniśmy w autentyczny sposób praktykować atrybuty bóstwa, takie jak forma i mantra, w taki sposób, jak opisują je teksty. Dzięki temu szybko osiągniemy oświecenie jako esencję bóstwa, podobnie jak żelazo przemienia się w złoto na skutek alchemii.

W ten sposób kładziemy fundament przez urzeczywistnienie czystego poglądu. Wówczas w harmonii z poglądem wysilamy się w praktyce bóstwa, mantry i medytacyjnego wchłonięcia. Owoc osiągamy na skutek zebrania tych przyczyn i warunków. Dzięki właściwemu przestrzeganiu zewnętrznych rytuałów, takich jak czyszczenie i oczyszczanie, nacisk jest położony na dyscyplinę ciała i mowy, i wkładamy wielki wysiłek w to, by zadowolić bóstwo. W ten sposób zdobędziemy chwilowe osiągnięcia dzierżycieli wiedzy świata pragnień i formy, dzięki mocy bóstwa. Ostatecznie osiągniemy w ciągu szesnastu żywotów stan tych-którzy-odeszli -w-błogość [sugatów] trzech rodzin.

W dualnej tantrze pogląd oraz urzeczywistnienie zostają jeszcze bardziej pogłębione. Dzięki temu my (jako istota samaja) i bóstwo (jako istota mądrości) jesteśmy postrzegani jako równi, tak jak rodzeństwo lub przyjaciele. W harmonii z tym poglądem przestrzegamy dyscypliny podobnej do krija tantry oraz praktykujemy medytację podobną do praktyki tantry.

W

edług systemu ningmy buddyzmu tybetańskiego, tantra Guhjagarbha („tajemna esencja”, pełna chwały sieć ma-

gicznej iluzji, tajemna esencja ostatecznej natury, takiej, jaką jest) jest najważniejszą z osiemnastu głównych tantr mahajogi i należy do cyklu „magicznej sieci”.

Guhjagarbha stanowi streszczenie pozostałych siedemnastu głównych tantr mahajogi; jej najkrótsza wersja składa się z dwudziestu dwóch rozdziałów. Zgodnie z tradycją tantra ta pochodzi od pierwotnego buddhy Samantabhadry, który przekazał ją buddhom pięciu rodzin. W świecie ludzi tantrę tę przekazał Wadżrasattwa królowi Zahoru Dza poprzez wizję; przekaz dotarł nieprzerwanie do Guru Padmasambhawy, który w VIII w. sprowadził te nauki do Tybetu.

Guhjagarbha doczekała się wielu komentarzy autorstwa słynnych mistrzów wadżrajany. Najbardziej znane są dwa: „Usunięcie ciemności dziesięciu kierunków” Longczenpy i „Świetlista esencja” wielkiego mistrza i uczonego Dziu Miphama. Niniejsza książka zawiera polski przekład tego drugiego tekstu.

ŚWIETLISTA ESENCJA Przewodnik po tantrze Guhjagarbhie

JAMGÖN MIPHAM

ŚWIETLISTA ESENCJA Przewodnik po tantrze Guhjagarbhie Wydanie poprawione

Przedmowa Jego Świątobliwości Dalajlamy www.manibooks.pl

Swietlista esencja_okladka.indd 1

30 zł

13.11.2014 10:01