Festival De Energieke Samenleving by Maters & Hermsen Bedrijfsjournalistiek

Ontmoetingen met robots, Design Thinkers, dansers, levende boeken, bruin gebakken burgers en Bosschenaren

Manifest Nieuwe Democratie schrijft:

Investeer in burgerkracht

Opruimopa Wildrik Barkema (83) , een van de helden van Drenthe

1102 BEZOEKERS WANDELEN ROND OP FESTIVAL DE ENERGIEKE SAMENLEVING 66 MANDARIJNTJES DEELDEN DE TOILETJUFFEN UIT

500 HAMBURGERS WERDEN DOOR BESTUURDERS ZELF KLAARGEMAAKT Gespot: 2 katten en 1 hond GEMIDDELD 4 NIEUWE NETWERKCONTACTEN PER PERSOON 28 STANDS VOL BURGERINITIATIEVEN

1 kerstboom, 11 verhalen 156 VOLGEKRABBELDE POST ITS

100 JAAR IS DE LEEFTIJD VAN DE OUDSTE SPREKER: FRITS VAN POPPEL

15 Helden van Drenthe

1 VRIJHEIDSBEELD ROLDE ER UIT DE 3D PRINTER

18 verstekelingen wilden illegaal meeliften in de overvolle bus naar Hambaken

118 ZELFGEMAAKTE BLADERDEEGHAPJES WERDEN ER UITGEDEELD IN WIJKCENTRUM NOORDERPOORT

9 dansende vrouwen lieten hun energie zien

inhoudsopgave 06 Annemarie Jorritsma wil patronen in de ouderenzorg doorbreken 08

Ondertussen in het Vitality LAB

10 Op glad ijs – een lesje multidisciplinair samenwerken 12

Dansen met Parkinson

Vijf vragen aan Martin van Rijn

Eenzaamheid uit de taboesfeer

Bestuurders bakken burgers

20 Ronald Plasterk gaat voor lokale democratie 24

Tegeltjeswijsheid van Joy van der Stel

26 Op excursie naar burgerinitiatieven in Den Bosch 28

Doe mij even een geprint stoepje

30 Kerstverhaal door Mustafa Kus, ‘Omalief’ 32 Sprinkplank040 in de Mensen bibliotheek 34 Gesprek met 100-jarige Frits: ‘Wils kracht en discipline!’

Organisatoren van links naar rechts: Jeroen Maters (Maters & Hermsen), Bas Kerkhof (VNG), Ed Venmans (VNG), Luuk de Vries (VNG), Rudi Westendorp (Medical Delta), Ineke Vlek (Medical Delta), Daniël Kruithof (VNG), Suzanne Konijnendijk (VNG), Jornt van Zuijlen (Ministerie van BZK), Frans van der Ouderaa (Medical Delta)

36 Vitale rolmodellen: de schoonheid van een oud lichaam 38

COLOFON

Als burgers de stad zouden runnen

Houd de website in de gaten voor het laatste nieuws www.festival-des.nl

Op de cover

Redactie Maters & Hermsen Ellen Weber, Galiëne Gerritsen, Stan van Herpen, Caroline Togni Foto’s Serge Ligtenberg, Den Haag, Vormgeving Robert Jan van Noort, Pankra Den Haag

Opruimopa Wildrik Barkema (83) kwam met een bus vol Drentse Helden naar Den Bosch. De Assen se dominee voelde zich na de dood van zijn vrouw verloren en intens verdrietig. Hij vulde zijn dagen met wandelingen door park Pittelo. Daar begon hij Ministerie Volksgezondheid, afval opvan te rapen en zo werd het zwerfvuilruimen Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Welzijn en Sport zijn levensinvulling.

we add

Ministerie van Volksgezondhe Welzijn en Sport

Voorste woord Wij willen je, jullie van harte bedanken voor de energieke manier waarop jullie hebben deelgenomen en bijgedragen aan het Festival de Energieke Samenleving. Via #energiek2014 is de betrokkenheid met de Energieke Samenleving zichtbaar geworden, maar vooral ook via de vele interessante gesprekken en ontmoetingen in het Vitality Lab en de deelsessies. Bijzonder was het om te zien en te ervaren hoe we met elkaar omgaan in hoge onzekerheid en met grote complexiteit die we als zelforganiserende samenle ving ingaan. We hebben niet helder voor ogen waar de koers van deze zelforganiserende en energieke samenleving ons gaat brengen. We weten ons soms geen raad, kunnen onze houding niet vinden en zoeken het bekende dat per definitie ontbreekt. Ook voor gemeenten en instituties is dat lastig, want het overzicht ontbreekt. Hoe halen we dan maximaal rendement als we niet meer uit kun nen gaan van ‘dat wat goed is voor ons allen is goed voor u’. Dit Festival De Energieke Samenleving ging niet uit van effectiviteit en efficiëntie, maar van zinvolle ontmoetingen. Dit festival ging niet uit van democratie als meerderheidsbeginsel en ‘wij weten wat goed voor u is’, maar van democratie als stimulering van (persoonlijke) ontwikkeling. Dit festival probeerde daarbij te duiden wat dat betekent voor de ordening in de samenle ving en wat dat van de overheid vereist in plaats van andersom. We danken alle deelnemers, robots, Design Thinkers, modeshows, dansers, levende boeken, bruin gebakken burgers, Bossche excursies, buschauffeurs en organisatoren van onderdelen. In al deze onderdelen stond centraal wat ‘wij’ denken dat goed voor ons is en wat ieder voor zich nodig heeft om daar beter in te worden. Daarmee werd de ordening zichtbaar in deze ongebruikelijke bijeenkomst. Met dit festival hebben we ook bijgedragen aan de bestrijding van eenzaam heid. Niet door met z’n allen nieuw beleid te formuleren. Maar door te laten zien dat eten een sociaal moment is, vervoer gezamenlijk te regelen, contact begint bij ontmoeting, samenwonen bij mogelijkheden, gezondheid ook te maken heeft met gezond (beweeg)gedrag. Kortom, oplossingen die liggen in je zelf- en samenredzaamheid. Maar ook na Festival De Energieke Samenleving gaat het leven. Blijf ons volgen via www.festival-des.nl want volgend jaar komen we terug! En dan misschien wel in jouw gemeente of met jouw bijdrage. Want failure is no option. De medestanders worden al verzameld. Maar samen is leuker. Nietwaar? Wij zetten alvast een kruis in onze agenda’s voor het volgende festival. Daniël Kruithof & Rudi Westendorp

Uit het hele land kwamen bussen vol burgers, bestuurders en ambtenaren naar 1931 Congrescentrum in Den Bosch.

â&#x20AC;&#x2DC;Waarom zou je kinderen niet mogen aanspreken op de mogelijkheden? Wat mogen we van jou verwachten in de zorg rondom je moeder?â&#x20AC;&#x2122;

JORRITSMA WIL PATRONEN OUDERENZORG DOORBREKEN

‘Niet: wat kunt u niet, maar wat kunt u wél’ Voorsorterend op haar oude dag mat Annemarie Jorritsma zichzelf een driegeneraties-huis aan. Daar woont ze samen met haar man, twee getrouwde dochters en kleinkinderen. ‘Over 20 jaar schuiven zij mijn rolstoel onder de treurwilg in de tuin.’

Oma was een no-go voor de kinderen, vertelt Annemarie Jorritsma lachend over haar moeder, al was de opmerking serieus. Even geleden betrokken de VNG-voorzitter en haar kinderen een drie-onder-één-kap-woning in Almere. Ieder heeft zijn eigen onderkomen; ze delen een hal, een aantal praktische attributen als wasmachine en droger, en de sauna. Om mogelijke conflicten voor te zijn, hebben ze een aantal zaken juridisch vastgelegd bij de notaris.

heeft. Maar hij mocht niet weg, denk erom! Ze had er toch recht op?! ‘Dat gold ook voor de huishoudster. Die werd de deur gewezen toen mijn moeder in een aanleunwoning kwam, want de gemeente zou een hulp voor haar betalen. Lange tijd is aan mijn moeder de vraag gesteld: wat kunt u niet meer, dus waar heeft u recht op? Daarmee gaat zoveel energie verloren. Gelukkig draaien we het tegenwoordig om: wat kunt u nog wel? We moeten het patroon van vanzelfsprekendheid doorbreken.’

Geen lelijk mens Het voorbeeld klinkt aantrekkelijk. Maar de pak ’m beet 450 aanwezigen die naar het Vitality College zijn gekomen, zitten nu vooral met oma in hun maag. ‘Mijn moeder was geen lelijk mens bij wie je maar beter uit de buurt kon blijven’, haast Jorritsma zich te zeggen. Ze was eigenzinnig en eigenwijs, dat wel. Ze woonde respectievelijk in een aanleunwoning, een verzorgingshuis en een verpleeghuis voordat ze een paar jaar geleden zwaar dement overleed. Zo wil ik het niet, realiseerde Jorritsma zich. Haar moeder blijkt nu een bron van inspiratie om de zorg voor ouderen in gemeenten anders in te richten.

De huishoudster moest weg ‘Het verbaast me soms hoe mensen als mijn moeder redeneren’, verklaart Jorritsma. Haar moeder had een scootmobiel in de schuur staan, waar ze hooguit twee keer op gereden

Praat!, is het devies Dat geldt ook voor de kinderen, vult ze aan. De meesten willen graag iets voor hun ouders doen. ‘Maar niet iedereen komt op de mogelijkheid’, denkt Jorritsma. Práát!, is haar devies. ‘Waarom zou je kinderen niet mogen aanspreken op de mogelijkheden? Wat mogen we van jou verwachten in de zorg rondom je moeder?’ Had iemand haar die vraag maar gesteld toen haar moeder beginnend dement was, zegt ze. Er was van alles aan de hand met moeder, maar niemand wist precies wat. ‘Op een gegeven moment heb ik zelf de huisarts maar eens gebeld. Bleek de diagnose allang gesteld. Het was niet in het hoofd van het goede mens opgekomen mij daarover in te lichten.’ Dat moet dus anders, vindt Jorritsma. ‘Zo iemand is ook moeder, buurvrouw, noem maar op. In elk geval meer dan alleen een demente bejaarde.”

— WAT HAD JE NIET WILLEN MISSEN? —

Ondertussen in het VITALITY LAB

Op glad ijs Multidisciplinair samenwerken over de grenzen van organisaties is spannend. In drie verschillende workshops doen Maike Popma (KING) en Marenthe de Bruijne (CreaSense) een beroep op de lenigheid van de deelnemers.

gemeente, burgers, wijkorganisaties en zorgprofessionals. De deelnemers mogen op de plek gaan staan die comfortabel voelt. De ambtenaren gaan op hun plek staan, de burgers bij de burgers.

Vooroordelen ‘Samenwerken is spannend’, zegt Maike Popma. ‘Helemaal als je over de grenzen van organisaties heen moet kijken. Daarom heet deze workshop ‘Op glad ijs’. De deelnemers mogen duo’s vormen. ‘Woord voor woord mogen jullie de zin “Er was eens…” afmaken.’ Na dit experiment vraagt Marenthe de Bruijne hoe dit was. ‘Spannend’, zegt een man, ‘want allebei hadden we een eigen verhaal.’ De Bruijne knikt. ‘Dat is precies wat er in de praktijk gebeurt: je gaat ervan uit dat de ander wel meekomt in jouw verhaal, maar dat is natuurlijk niet zo.’ Met tape hebben de workshopleiders een kruis op de vloer gemaakt. Elk uiteinde vertegenwoordigt een partij:

‘Ga nu eens staan op de plek van de partij waar je de kriebels van krijgt. En schrijf eens op een briefje wat jouw vooroordelen zijn.’ De deelnemers beginnen druk te discussiëren en plakbriefjes vol te schrijven. De vooroordelen over ambtenaren zijn niet van de lucht. Ze zijn bureaucratisch, traag, verschuilen zich achter regels, nemen de burger niet serieus en zitten in hun ivoren toren. Burgers worden omschreven als afhankelijk en passief, niet representatief en als buurtburgemeesters. En buurtorganisaties? Het gaat meestal om ‘ikke, ikke’. Bovendien zijn ze wispelturig en dom. Zorgprofessionals zijn vergadertijgers, zeggen om de haverklap ‘dat past niet bij mijn taak’ en ‘wij weten wat goed voor u is’.

Kwaliteiten Nu de deelnemers hun hart hebben mogen luchten, krijgen ze de opdracht om deze vooroordelen te transformeren naar kwaliteiten. Weer ontstaat er discussie. Ambtenaren zijn zo traag, omdat ze zorgvuldig zijn. Verschuilen achter regels kun je beschouwen als integer handelen en een ivoren toren zorgt voor overzicht. Een buurtburgemeester kun je beschouwen als goede woordvoerder en ‘ikke, ikke’ als proactief. Zorgprofessionals die zeggen dat het niet tot hun taak hoort, kennen hun verantwoordelijkheid. Nu de vooroordelen zijn aangevuld met kwaliteiten, mag iedereen zijn duo weer opzoeken. Wat heeft deze oefening teweeg gebracht? Opbouwwerker Thera Hurkmans: ‘Ik heb inderdaad snel mijn mening klaar. Deze oefening heeft me laten nadenken over de positieve kanten. Leuk dat het zo interactief was.’

— ‘DE OVERLEGVORM, G1000, OM DE BURGERS UIT HUN COMFORTZONE TE HALEN. EN OM VAN ELKAAR TE HOREN EN ZO ANDERE

WAAR KRIJG

RUUD LEEIJEN

beleidsmedewerker burger participatie gemeente Tilb urg

ENERGIE VAN?

‘Van nieuwe inzichten en perspectieven. Gelukkig heeft onze gemeenteraad geld beschikbaar gesteld voor een innovatiefonds. Mijn experiment zit in: dit samen met burgers doen.’

‘Als burgers zich gehoord voelen; daar word ik gelukkig van. Dat er iets mee wordt gedaan.’

beleidsadviseur n burgerparticipatie Wyche

Özlem: ‘Van al die mensen die hier zijn met hetzelfde doel: loslaten en een nieuwe denkrichting opgaan.’

ÖZLEM YALIM SUSAN KEIJZERS CHRISTINE DIEPMANN gemeente Bergen

Susan: ‘Van innovatieve ideeën en nieuwe werkwijzen. Onze gemeente was heel behoudend, maar nu is er echt iets op gang gekomen.’ Christine: ‘Van het loslaten, de nieuwe denkwijze aannemen waarbij je uitgaat van de kracht van burgers.’

WILMA CORNELISSEN

adviseur welzijn gemeente Bergen (L)

‘Ideeën waarvan ik denk: daar kan ik nog een keer wat mee. Zoals de kickboksschool hier in Den Bosch. Jammer dat de gemeente zich er mee gaat bemoeien. We moeten ervoor waken dat we dit soort projecten gaan overnemen.’

NICOLINE BECK

DANIEL HENTSCHEL De Waan

‘Van mezelf nuttig voelen. Na tien jaar een vaste baan was ik werkloos. Dat remde heel erg mijn energie. Als de basis weg is, komt de futloosheid binnen. Minder zorgen hebben, dat geeft mij een enorme boost.’

EN WEER ENTHOUSIAST TE KRIJGEN.’ — Charlotte Brouwer, coördinator vrijwilligerspunt Stichting welzijnswerk Sliedrecht

MARC VLEMMIX, DANSEN MET PARKINSON

‘Dat ene uur dansen veranderde mijn leven’ De bijeenkomst met Marc Vlemmix was ongetwijfeld een van de meest indrukwekkende gebeurtenissen van de dag. De oud-directeur van Station Zuid, het voormalige dansproductiehuis van Zuid-Nederland, hoorde in 2010 dat hij Parkinson had. Vlemmix (toen 37), zelf geen danser, vroeg zijn balletmeester Andrew Greenwood om hulp. De invloed van dans op zijn lichaam bleek enorm. Sinds anderhalf jaar laten Vlemmix en Greenwoord onder de naam Dance for Health ook andere Parkinson-patiënten dansen.

En daar zit je dan, met een kleine honderd ambtenaren bij de kerstboom in Dexter 11, zo’n kleine unit in het congrescentrum. Marc Vlemmix en balletmeester Andrew Greenwood zitten tegenover ons op een stoel. Greenwood, enthousiast, in zijn moederstaal: ‘Iedereen is een danser, iedereen is een bewegingsexpert. Omdat we allemaal de eigenaar zijn van een heel bijzonder apparaat, ons lichaam.’ Eerst doet Greenwood het voor: hoe je een inktvis na kunt doen, virtueel je handen kunt branden, zeewier kunt imiteren; gewoon, zittend op je stoel. En hoe bijzonder dat is. Dat je alleen al bij de inktvis-beweging zo’n vierhonderd verschillende spieren en spiertjes

coördineert. En dan voel je ‘m aankomen: we mogen zelf aan de bak. Dat is even slikken voor een ambtenaar op een congres. Maar ze doen dapper mee. Greenwood: ‘Iedereen is een professioneel beweger. Omdat we een geheugen hebben.’

Gewoon, dansen Marc Vlemmix wist dat wel, maar had het zelf nooit zo aan den lijve ondervonden. De directeur van het toenmalige danshuis Station Zuid was een liefhebber, maar geen danser. In 2010 hoorde Vlemmix dat hij Parkinson had. In diezelfde tijd werd duidelijk dat de subsidiekraan voor Station Zuid dicht zou gaan. ‘Drie jaar geleden lag

ik op de bank bij de kerstboom, m’n leven aan barrels. Toen heb ik Andrew (Greenwoord, balletmeester bij Station Zuid) gebeld en gevraagd of hij me kon helpen. Ik zocht een alternatief voor fysiotherapie om mijn lichaam aan de gang te houden.’ Dat telefoontje veranderde alles. Greenwood nam Vlemmix mee naar de dansstudio. Vlemmix keek in de spiegel en schrok van zijn eigen lichaam. In dat licht, op deze plek, was dat er veel erger aan toe dan hij dacht. Toen deed Greenwood de gordijnen dicht, werd het licht gedimd en liet hij Vlemmix dansen, een uur lang. Vlemmix: ‘Dansen, zonder oordeel, zonder te vragen of het mooi of lelijk is wat je doet, gewoon dansen.

— ‘HOE ANNEMARIE JORRITSMA OVER HAAR OVERLEDEN MOEDER PRAATTE. HA

Dat uur heeft mijn leven veranderd. Dat was het eerste moment sinds jaren dat ik mezelf weer lekker voelde.’

Zelfwaarde Greenwood en Vlemmix gaven een tijdje terug in Italië een workshopweek aan twaalf Parkinson-patiënten. Eén van de deelnemers was Nicolai. Nicolai zei: ‘I know I look like a loser, but I will be a winner.’ Hij kwam binnen met een wandelstok, maar die liet hij na drie dagen thuis. Op dag vier liep hij alleen naar huis en kon hij zonder hulp in een stoel gaan zitten. Vlemmix: ‘Je ziekte is niet weg, maar je houding, je zelfwaarde, je zijn is veranderd. Dan reageren mensen ook anders op je.’

DANCE FOR HEALTH De stichting Dance for Health werd een kleine twee jaar geleden opgericht door Marc Vlemmix en Andrew Greenwood, met als doel met dans de kwaliteit van leven te verbeteren. In eerste instantie voor Parkinson-patiënten, maar nu ook voor mensen met reuma of MS. In veel Nederlandse steden worden al lessen gegeven, en Dance for Health is ook in Italië actief. Het VU Medisch Centrum in Amsterdam start in januari een onderzoek naar de effecten van Dance for Health op het lichaam van Parkinson-patiënten. — www.danceforhealth.nl

AR VERHAAL BOEIDE, ZE MAAKT HET ONDERWERP PERSOONLIJK’— Annemiek Smetsers gastvrouw bibliotheek Rivierenland

Het landelijke financiële complimentje schafte hij af. Maar om de 3,5 miljoen mantelzorgers in Nederland tegemoet te komen bekijkt staatssecretaris Martin van Rijn of hij de cao’s kan verruimen. Vijf vragen uit het Vitality College van ‘de grote aanjager’ van de decentralisaties.

VIJF VRAGEN AAN MARTIN VAN RIJN

— ‘DE AANGEPASTE VERSIE VAN HET KWADRANTSPEL, VAN MARENTHE DE BRUIJNE EN MAIKE POPMA. WAAR ZIT JE MET JE BEELDVORMING,

‘Ik doe zoals veel vijftigers doen: ik schuif de vraag voor me uit’ 1. Wist u dat mantelzorgers gemiddeld 1100 euro toeleggen op alle vrijwillige hulp die ze verlenen? Tot voor kort kregen ze daarvan 200 euro terug in de vorm van het mantelzorgcomplimentje. Waarom hebt u dat eigenlijk afgeschaft?

‘Een complimentje klinkt aardig, maar in de praktijk pakte dat wisselend uit. Het leverde steevast discussie op. Wie komt ervoor in aanmerking, en wanneer? Mantelzorgers zelf hadden er ook kritiek op: “Is dit een zoethoudertje? Tweehonderd euro is bij lange na niet genoeg! Voor mijn vader die thuis woont, ontvang ik het wel, voor mijn moeder in het verpleeghuis heb ik er zogenaamd te weinig doe. Ik ben enig kind, het geen recht op terwijl ik hetzelfde komt allemaal op mijn bordje terecht. doe.” Het had een willekeur, dat wilMaar ik doe wat ik kan.’ len we niet meer. Tegelijk valt met de positie van mantelzorgers nog een 3. Uw vader heeft de laatste tijd op wereld te winnen. Hoe blijf je op de z’n zachtst gezegd nogal wat te hoogte van de jongste ontwikkelinstellen gehad. Hoe is het nu met gen? Welke kennis heb jij nodig om hem en met uw moeder? iemand in je omgeving hulp te bie- ‘Tja, hoe zeg je dat? Naar omstandigden? Hoeveel tijd kun je investeren, heden redelijk. Het was inderdaad een en wat is daarvoor nodig? Ik ben met heftige tijd, maar het gaat nu wel weer vakbonden in gesprek om de cao’s te goed met ze.’ verruimen en wil kijken hoe we op beleidsniveau voor mantelzorgers 4. Vindt u het terecht dat van voldoende geregeld krijgen.’ kinderen inzet wordt verwacht

2. Juist nu uw ouders u meer nodig hebben, heeft u in uw werk zoveel op uw bordje liggen. Lukt het u een beetje, dat mantelzorgen?

‘Het is woekeren met de tijd, dat klopt. Ik heb vaak het gevoel dat ik

als het neerkomt op verzorging van ouders?

‘Ja, ik vind dat we daarin wel wat van hen mogen vragen. Maar niet alleen van hen. Tijdens mijn werkbezoeken ben ik veel coöperatieve initiatieven tegengekomen. Samenwerkingsverbanden van lotgenoten, mensen die in

de vriendenkring iets gezamenlijk oplossen. Zo kan het natuurlijk ook, je hoeft niet alles bij je familie te beleggen.

5. Annemarie Jorritsma vertelt dat ze in een driegeneratie-huis leeft met haar kinderen en kleinkinderen. Is dat ook iets voor u?

‘Ik zou het geweldig vinden, maar ik weet niet hoe mijn twee zoons daar tegenaan kijken. Eerlijk gezegd doe ik zoals veel Nederlandse vijftigers doen: ik schuif de vraag wat ik op oudere leeftijd zou willen voor me uit. Ik denk dat het model van Annemarie Jorritsma een mogelijkheid is, maar niet de enige echte. Het bevestigt dat we in Nederland toegroeien naar meer verscheidenheid. Veelkleurig wonen is een toekomstmodel.’

HOE KUN JE HET VERANDEREN? DAT KLONK NIEUW. WEL JAMMER DAT ER WEINIG RUIMTE IS VOOR DISCUSSIE TIJDENS WORKSHOPS.’ — Ben Roos,

Ze waren even op het verkeerde been, de deelnemers in het Crash Test Center. ‘Voor Eenzaamheid’, dat zal wel gaan over eenzaamheidsbestrijding. ‘Nee’, zeggen de initiatiefnemers van het platform, ‘we zijn niet tegen eenzaamheid, maar willen het een nieuwe betekenis geven.’

Een nieuwe betekenis aan eenzaamheid De ontwerpers en kunstenaars van Voor Eenzaamheid bedenken projecten en interventies die stof tot nadenken bieden. Want, stellen zij, eenzaamheid hoeft de wereld niet uit. Het is van ieder mens en van alle tijden. Dat wil niet zeggen dat het geen probleem is. Eenzaamheid doet zich voor in vele gedaanten en in de meest uiteenlopende situaties. Het is vaak omgeven met schaamte, verdriet en ontkenning. Een taai taboe. En dát moet wel de wereld uit.

Met sandwichborden de straat op De kunstenaars noemen hun projecten ‘social design’: op een verrassende manier zoeken zij eenzaamheid op. Zoals de sandwichman, Dennis Lohuis, die met sandwichborden de straat opgaat, met teksten als Ben ik misschien toch eenzaam en Zou je van eenzaamheid kunnen houden. Dennis merkt dat het werkt, praten over eenzaamheid met wildvreemden. ‘Ondanks het taboe dat op eenzaamheid rust gaan mensen, als zij “open” gaan, er graag over in gesprek.’

Taal voor eenzaamheid Een ander opvallend project van Voor Eenzaamheid is de taalworkshop van Madelinde Hageman. Ze zoekt naar nieuwe woorden die ervaringen met eenzaamheid uitdrukken. Hageman: ‘Taal voor eenzaamheid is het antwoord op het taboe om hierover te praten.’ Op zoek naar andere woorden voor het

kernfunctionaris gemeente Molenwaard

—‘ZORA DE ROBOT VAN

‘Eenzaamheid is een taai taboe, dát moet de wereld uit’

OPGEPIKT

— STRUINEND OVER HET FESTIVAL VALT ER VAN ALLES OP TE PIKKEN. TE HOREN, TE VOELEN EN TE ZIEN.

FILMPJE

begrip eenzaamheid begon Madelinde Hageman bij de Eskimotaal. ‘Alleen voor sneeuw heeft de Eskimo al 22 woorden. Vervang je sneeuw hier door eenzaamheid, dan krijg je veel meer woorden voor de verschillende verschijningsvormen ervan. Zo krijg je een rijkere taal die uitdrukt om wat voor eenzaamheid het gaat.’ Het platform Voor Eenzaamheid wil dat andere sectoren gaan meedoen, in kleine stapjes. Met gemeenten, zorgen welzijnsorganisaties samen manieren zoeken om eenzaamheid in een ander perspectief te zetten. ‘Want het gaat om veerkracht en levenskracht van mensen.’

Een voice-over: ‘We moeten nieuwe verbindingen gaan maken, verdikkeme! Failure is not an option.’ Deelnemers schuiven aan bij de vrolijke dames en heren van Vitality JAM, onder andere bij Peggy Dieters-Cup, om op zoek te gaan naar die verbinding. ‘De urgentie van de veranderingen is voelbaar. Men weet het. En men wil ook. We verdeelden ze hier aan de tafels in twee groepen: gemeente en burgers. Je zag de kruisbestuiving ontstaan. Burgemeester Bert Bouwmeester van Coevorden verwoordde het zo: een mooie ervaring om door deze snelkookpan-aanpak de verbinding te voelen met elkaar.’

HELDEN VAN DRENTHE Wees trots op de mensen die voor Drenthe goud verdienen door iets te doen voor hun omgeving, vertelt de campagne Helden van Drenthe. Ze staan in een boekje en een aantal van hen vandaag op het festival. Het zit ‘m in kleine dingen, vertelt een van de helden, Wildrik Barkema (83). ‘De gemeente? Dat zijn jij en ik!’

TNO, DE HAMBURGERS EN HET INITIATIEF VAN 3DKANJERS. STUURT OCW AL 40 JAAR VISIELOOS HET ONDERWIJS AAN, DIT SOORT INITIATIEVEN

HOE ZOU

DE IDEALE BURGER OMSCHRIJVEN?

HANS FREIJE

wethouder Wmo en sport in Gorinchem

‘De ideale burger weet wat er mogelijk is voor hem, en weet waar hij de juiste informatie moet halen.’

RESTO VAN HARTE:

‘EEN SIMPELE MANIER OM EENZAAMHEID TE BESTRIJDEN’

‘De wereld is complexer geworden door alle technologische ontwikkelingen, de samenleving is individualistischer geworden. Ik wil mensen met elkaar verbinden, een plek creëren waar verschillende generaties en culturen elkaar kunnen ontmoeten. Met als doel de gezondheid van mensen te verbeteren, op fysiek, mentaal en sociaal gebied.’

— Fred Beekers, oprichter van Resto van Harte, kijkt toe hoe de bestuurders zijn keuken voor een dagje overnemen. Zo’n vijfhonderd hamburgers worden vandaag belegd en uitgeserveerd. Een interview met de oprichter van deze bijzondere buurtrestaurants.Prima hamburgers. Maar wat is nu precies het doel van Resto van Harte?

Wat doen jullie om mensen met elkaar te verbinden? ‘We organiseren zo’n twee keer per week wijkdiners, waarbij gasten kunnen plaatsnemen aan lange tafels. Eten doen we allemaal samen. We zorgen ook altijd voor een doe-programma: samen sporten, voorlichting over gezond eten. Daarnaast kun je ook meedoen als vrijwilliger. Het is een simpele manier om eenzaamheid te bestrijden: je kunt

aanschuiven aan tafel of je aanmelden als vrijwilliger.’ Hoe zit het precies: wordt het volledige buurtrestaurant gerund door vrijwilligers? ‘Nee, per restaurant zijn er twee betaalde krachten: een kok en een manager die het meedoe-programma opstelt. Daarnaast zijn er ongeveer dertig vrijwilligers per restaurant die in de bediening werken, meehelpen in de keuken en de tafels dekken.’ Kan iedereen aanschuiven? ‘Een drie gangendiner kost zeven euro. Om het laagdrempelig te houden, kunnen minder draagkrachtige mensen aal aanschuiven voor vier euro. Je begrijpt dat dit niet kostendekkend is, daarom betalen sponsoren en gemeenten mee.’

VERNIEUWEN DE SCHOLEN EN ZORGEN VOOR LEERONTWIKKELINGEN.’ — Hans Korringa, organisatieadviseur Groningen (en roots in het ond

HERMAN KRAKE

vrijwilliger bij Resto van

‘Ik bén de ideale burger! Door mijn vele werk in het buitenland had ik nooit tijd om te koken, ik had nog nooit een ei gebakken. Nu werk ik als vrijwilliger in de keuken. En leuk dat ik het vind bij Resto van Harte.’

derwijs)

MARLEEN DAMEN

Harte

wethouder werk en inkom en, wijken en financiën in Leid en

ROOS VAN GELDEREN

wethouder jeugd, zorg en welzijn in Leiden

‘Iemand die zelf zijn eigen leven kan inrichten en doelen najaagt. De ideale burger is niet op zichzelf gericht, maar voelt zich ook verantwoordelijk voor zijn omgeving.’

‘De ideale burger is betrokken bij zijn eigen straat, wijk en stad. Komt niet alleen iets halen, maar brengt ook iets, eigen ideeën bijvoorbeeld. De ideale burger krijgt de ruimte om zijn ideeën verder te helpen. Ik hou van kritische denkers, die het bestuur scherp houden.’

GEERT SNIJDERS

wethouder ruimtelijke ordening en zorg, gemeente Den Bosch

‘De ideale burger geeft bekendheid aan zijn initiatieven en zoekt de samenwerking met de instellingen in de wijk.’

Waar kan ik Resto van Harte vinden? ‘Inmiddels zijn er 35 buurtrestaurants in heel Nederland, op www.restovanharte.nl vind je alle buurtrestaurants.’ Klinkt goed, lijkt me ook iets voor mijn gemeente. Wat moet ik doen? ‘Elk jaar komen er drie nieuwe wijk restaurants bij, we willen graag uitbreiden. Neem gerust contact met me op via f.beekers@restovanharte.nl. En het initiatief hoeft natuurlijk niet vanuit de gemeente te komen.’

— ‘HET BETOOG VAN LUCIEN ENGELEN VAN HET RADBOUD UMC. DAAR

VITALITY COLLEGE DOOR MINISTER PLASTERK

Geen burgerparticipatie maar juist meer overheids participatie. Als het aan minister Ronald Plasterk ligt, draaien we de rollen om: wijkbewoners steken de koppen bij elkaar om te zien wat de buurt nodig heeft en hoe ze dat samen van de grond tillen, de gemeente legt slechts het oor te luisteren. Lokale democratie heet dat in overheidsjargon.

‘Leren van de conflicten die nog gaan komen’

WAAR WIJ NOG VEEL DENKEN IN NETWERKEN EN KETENPARTNERS VERLEGT HIJ DE GRENZEN EN GEEFT EEN ROL AAN PARTIJEN ALS APPLE, GOOGLE

Eigenlijk doet hij hetzelfde als dat wat de meeste Nederlanders doen, geeft minister Ronald Plasterk toe in een overvolle zaal tijdens het Vitality College: hij schuift de vraag Hoe wil je later wonen als je oud bent?’ voor zich uit. ‘Het staat hoog op mijn politieke agenda, terecht. We willen betrokkenheid tussen generaties bevorderen, niet de overheid bepaalt hoe het moet, maar jij zelf. Toch blijft het een dilemma: ik wil mijn kinderen niet met de vraag belasten, ze zijn net hun adolescentie voorbij en op eigen benen gaan staan.’

OPGEPIKT

— STRUINEND OVER HET FESTIVAL VALT ER VAN ALLES OP TE PIKKEN. TE HOREN, TE VOELEN EN TE ZIEN.

ROBOT Blijvend verantwoorden Minister Plasterk had net verteld dat hij in het afgelopen jaar met staatssecretaris Martin van Rijn naar Denemarken en Finland was geweest. Die twee landen hebben immers al langer ervaring met de decentralisatie waar Nederland nu voor staat. Zijn lessons learned: na zeven jaar zijn onze bovenburen nog steeds aan het decentraliseren. Zijn Finse collega’s hadden benadrukt: ‘Denk niet dat je na deze ingreep minder naar de Kamer wordt geroepen. Gaat er lokaal iets mis, dan heb je je blijvend te verantwoorden, ook al heb jij het antwoord al klaar dat wat plaatselijk gebeurt, ook daar moet worden opgelost. Plasterk houdt er rekening mee dat de komende jaren nog druk voor hem zullen worden. ‘We moeten leren van de conflicten die zich gaan voordoen op gemeentelijk niveau. Iemand krijgt niet de hulp die hij van overheidswege verwacht en vecht dat aan. Wat gaat dat betekenen? De juridische onderbouwing van de decentralisaties is op detailniveau nu nog onderbelicht, daarvan zullen nog veel kwesties komen.’

‘Heb je het leuk vandaag op het Festival De Energieke Samenleving?’ Zora de zorgrobot, vandaag prominent aanwezig in het Vitality Lab, weet precies waar we zijn. Je mag haar aanraken, ze gaat met je in gesprek. En het is zoals de ouderen zeggen die haar al een dagje op proef kregen: het is leuk gezelschap.

MENSENBIEB Wat liggen die mensen hier? Inderdaad, geen boeken maar mensen om even te lenen en persoonlijke vragen te stellen over hun burgerinitiatieven. Marije van Stadslab Leiden, Emile van Thuiszorg Emile, Henry de Gooijer en zijn Duurzaam Soesterkwartier, e.v.a. In deze film staan alle initiatieven nog eens op een rij.

EN FACEBOOK. DAN KAN HET ZÓ ANDERS. ECHT EEN EYE-OPENER.’ — ’ Lucienne van Laar, directeur Gezondheidszorg Hogeschool Leiden

DE TEGELTJESWIJSHEID VAN JOY VAN DER STEL

‘Ik kan alles wat ik belangrijk vind te kunnen’ De geboorte van Joy van der Stel (39) duurde 92 uur. Ze is tachtig procent spastisch verklaard en zou altijd dagelijks 24 uur zorg nodig hebben. Die redt het niet, sprak de arts tegen haar ouders. Inmiddels leidt ze haar eigen bedrijf, heeft ze een gezonde dochter en schreef ze haar eigen boek. ‘Ik voldoe niet aan de statistieken.’ Soms neemt Joy haar dochter mee naar de supermarkt. Dan ziet ze de mensen denken: je kunt zeker nergens bij, zij moet je helpen. Met evenzoveel meewarigheid pareert Joy die aanname. ‘Ik neem haar mee zodat ze leert hoe je boodschappen doet.’ Mensen trekken conclusies op basis van wat ze zien, niet op basis van wat jij kunt, wil ze maar zeggen.

Droom in duigen Joy van der Stel werd geboren met een ernstig zuurstoftekort. De eerste vier jaar bracht ze in het ziekenhuis door, met een slangetje in haar neus voor vloeibaar eten. Voor haar moeder viel de moeder-dochterdroom in duigen: nooit samen winkelen, geen vriendjes over de vloer, niet samen een studentenkamer behangen en nooit oma worden. Haar vader bekeek het meer optimistisch: ze is er al vier jaar, ze wil iets, dus laten we kijken wat kan.

Uw dochter wil niet In de instelling waar Joy terecht kwam, was de groepsleiding minder optimistisch: ‘Uw dochter is eigenwijs, ze wil niet eten.’ Maar Joy had geen slikreflex,

omdat ze dat vanwege het slangetje in haar neus niet ontwikkeld had. Een week lang zat ze tijdens de maaltijden bij haar vader op schoot. Hij streelde over haar keel als ze een hap in haar mond nam; na zeven dagen had ze het door en at zelfstandig. Er zijn meer wegen die naar Rome gaan werd een tegeltjes wijsheid in huize Van der Stel. Net als: op voorhand sluiten wij niets uit. ‘Ik kan alles wat ik belangrijk vind te kunnen. En ik kan het op mijn tempo’, houdt Joy haar gehoor voor terwijl ze haar verhaal doet onder de kerstboom. Ze dikt het aan: ‘Wilden jullie beweren dat jullie alles kunnen doordat jullie niet gehandicapt zijn en ik wel? Laat maar los, ook jij kunt niet alles. Wat past bij jou? Dát is de vraag.’ Op basis van wilskracht, doorzettingsvermogen en een berg humor bereikte Joy wat ze wilde bereiken. Toegegeven, niet voor iedere burger is dat weggelegd. ‘Dat hoeft ook niet’, werpt ze tegen. ‘Ik vind het belangrijk dat mensen een keuze hebben. Alle regelgeving is gebaseerd op statistieken. Daarmee sluit je kansen buiten, dat vind ik jammer.’

Regels regeren Wij mensen willen wel, maar de regels zitten ons dwars, vindt Joy. Ze merkte het in haar eigen carrière. ‘Ik ben arbeidsongeschikt verklaard, dus ik kan geen huis kopen , laat staan een arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten. Maar ik werk gewoon hoor, als zelfstandige, opperde ik bij de verzekeraar.’ Maar dat telt niet, dus staat ze niet als zelfstandige in de boeken. Nog zoiets: huursubsidie. ‘Dat kon ik niet ontvangen. Vanwege mijn handicap kon dat niet vanuit de AWBZ worden betaald.’ Een van de toehoorders wil weten: ‘Wat zou je morgen als eerste veranderd willen zien?’ Het uitgangspunt, is haar antwoord. ‘In de ogen van de meeste mensen bestaan er twee werelden: die van de gehandicapten en die van de gewone. Er bestaat geen geïntegreerd geheel. Wij accepteren dat, we gaan ervan uit dat het is zoals het is. Maar wat voor mij geldt, hoeft niet op jou van toepassing te zijn. Wat heeft iemand nodig?, dat zou het uitganspunt moeten zijn.’

— ‘IK MIS JUIST VAN ALLES. HAD VERWACHT DAT HET FESTIVAL GERICHT ZOU

25 25

ZIJN OP DE VRAAG: HOE ORGANISEER IK ALS GEMEENTE MET BURGERS VERANDERING VAN BELEID? VEEL VAN WAT IK HIER TEGENKOM RICHT ZICH

4 PRANGENDE VRAGEN AAN 3 BOSSCHE BURGERINITIATIEVEN

‘Ik raad ambtenaren aan om niet met eigen ideeën te komen’ Maatschappelijk initiatief nemen, wat vraagt dat van burgers en wat vraagt het van de overheid? Vijftig festivalgangers bezoeken wijkcentrum Noorderpoort in de wijk Hambaken, waar ze in gesprek gaan met drie kwartiermakers: Yousef Noudri van een kickboksschool, Loes Leatemia van een buurtonderneming en Mieke van der Sanden van een burgerwijkteam.

1. Hoe zit het met de financiering?

Leatemia: ‘De vraag “wat kost het?” zou ik willen omdraaien: wat levert het op? In wijkcentrum Noorderpoort wordt waarde gecreëerd. Het is een oefenplek waar bewoners aan de slag kunnen in de horeca, schoonmaak of het beheer. Het is belangrijk dat de gemeente beseft dat er ook in de zogenaamde probleemwijken talenten zijn. Bij aanbestedingen zou de gemeente zaken kunnen uitbesteden aan de buurt, zoals groenbeheer. Want uiteindelijk is het de bedoe-

ling dat onze buurtonderneming economisch duurzaam wordt.’ Van der Sanden: ‘Ik word vier uur per week betaald, de rest is vrijwillig.’ Noudri: ‘Ik word betaald om te werken als verbinder tussen wijkbewoners en professionals.’

2. Leuk zo’n burgerinitiatief, maar waar begin je?

Leatemia: ‘Begin bij actieve burgers, ga daarmee praten. Beetje bij beetje ontstaat er een groeiend netwerk.

OP ZORG EN WELZIJN.’ — Ingrid van Lankvelt, adviseur volkshuisvesting gemeente Uden

Verder moet je open kunnen luisteren naar wat mensen zélf willen. Benader mensen als individuen, kijk wat ze op individuele basis kunnen doen. Benader ze niet als groepen, want groepen hebben intern conflicterende belangen.’ Noudri: ‘Als je sterk bent en voor jezelf opkomt, dwing je respect af. Veel jongens zien me als hun grote broer, daardoor kan ik veel bereiken.’ Van der Sanden: ‘We zijn uitgegaan van de bestaande veertien verenigingen en stichtingen in de wijk.’

BOSSCHE BURGERINITIATIEVEN

NOORDERPOORT SAMEN DOEN

3. Hoe bereik je moeilijk bereikbare doelgroepen?

Noudri: ‘De contributie is laag, de kickboksschool vraagt een euro per les. Zo kan iedereen meedoen. Verder loop ik gewoon op straat en spreek ik mensen aan. Ik ben bekend met de cultuur. Daarmee bedoel ik niet de Marokkaanse cultuur, maar de straatcultuur. Ik behoorde zelf tot de “doelgroep” en weet daardoor precies wat de jongens missen: een voorbeeld. Bovendien spreek ik de taal van de jongeren op straat. Zie ik iemand tijdens schooltijd rondhangen? Dan stap ik er gewoon op af, om een dag later met de school te gaan praten.’ Leatemia: ‘Ook wij gaan de straat op, om in gesprek te komen met de buurt.’

4. Wat is de rol van de gemeente?

Leatemia: ‘Normaal gesproken verzinnen professionals dingen voor burgers. Ik raad ambtenaren aan om niet met eigen ideeën te komen. Geef burgers de ruimte, dan borrelen er vanzelf mooie dingen op. De gemeente denkt mee als partner en ondersteunt met faciliteiten. In dit geval met een leegstand pand.’

Hambaken is een wijk met veel culturen, of zoals kwartiermaker Loes Leatemia het verwoordt ‘Met een rijkdom aan talenten’. Het leegstaande gebouw bij het winkelcentrum is door de buurtbewoners omgetoverd tot een buurtonderneming. Het idee is dat bewoners hier zelf dingen organiseren, voor en door Hambaken. Leatemia: ‘Alles komt uit de mensen zelf. Hoe meer mensen meedoen, hoe meer ze te zeggen hebben.’ Er is een bibliotheek, een speel-o-theek, een bar, een huiskamer om te flexwerken en er worden activiteiten georganiseerd. meer weten? kijk op www.noorderpoort-samendoen.nl —

BURGERWIJKTEAM OOSTERPLAS DOET De bewoners rond de Oosterplas hebben ervoor gekozen om zelf een burgerwijkteam te starten. De meerwaarde van burgers is volgens kwartiermaker Mieke van der Sanden dat ze 24/7 in de wijk aanwezig zijn en de wijk goed kennen. ‘Veel mensen zijn geboren en getogen in de wijk, en weten precies hoe de lijnen lopen.’ Oosterplas Doet wil de gemeenschapszin, burenhulp en solidariteit terugkrijgen. Inmiddels hebben drie van de vijf jonge wijkbewoners, die werkervaring opdoen bij een vereniging in de wijk, een betaalde baan gevonden. meer weten? kijk op www.oosterplasdoet.blogspot.nl —

KICKBOKSSCHOOL HAMBAKEN GYM Elke avond is er een kickboks-training, die ervoor zorgt dat jongeren iets te doen hebben en niet op straat rondhangen. Yousef Noudri: ‘Het is een harde training, zodat de jongens daarna moe naar huis gaan.’ Noudri fungeert als verbinder tussen bewoners en professionals. Overdag probeert hij jongeren en ouders verder te helpen zodat ze kunnen meedraaien. Zo geeft hij weerbaarheidstraining aan gepeste jongens. Bij complexere vraagstukken zoals schulden zoekt hij de samenwerking met het sociaal wijkteam. meer weten? kijk op www.facebook.com/hambaken.gym

— ‘ONZE BUSREIS, MET 60 MAN UIT AMERSFOORT. KENNIS MAKEN, UITWISSELEN VAN IDEEËN, LACHEN; ERG WAARDEVOL.

3D-PRINTEN VERANDERT DE WERKELIJKHEID

Doe mij even een geprint stoepje Een energieke samenleving is een doe-het-zelf-maatschappij waar burgers als kleine zelfstandigen bepalen wat ze nodig hebben. 3D-printing helpt daarbij. Maar wat kunnen overheidsinstanties ermee? Een initiator, een visionair en een wetenschapper over 3D en de maakindustrie.

IK HAD VAN HET FESTIVAL MEER DYNAMIEK VERWACHT. HET GAAT VOORAL OVER INITIATIEVEN, IK HEB BEHOEFTE AAN VERHALEN VAN MENSEN

Wie: initiator Jos Kok Wat: 3Dkanjers wil talentontwikkeling in het basisonderwijs stimuleren en de interesse voor wetenschap en techniek bevorderen ¬ ‘Kinderen zijn nieuwsgierig, ze verwonderen zich over een object als een 3D-printer en willen uitproberen wat ze er mee kunnen maken. Dat is precies wat 3Dkanjers wil bevorderen. En dan zie je wat er allemaal kan als je mensen de vrijheid geeft. Kinderen malen er niet om dat er een online handleiding in het Engels bij zit. Via google-vertalen komen ze er ook wel. De 3D-printer verbindt organisaties en industrieën. Ik maak net kennis met twee medewerkers van de Reiniging gemeente Almere. Bij het zien van de printer ontstond het idee om op scholen kinderen van afval nieuwe materialen te laten ontwerpen, eens zien waar ze mee komen. En ondertussen maak je hen bewust van hergebruik en duurzaamheid.’

Wie: visionair Mick Walvisch Wat: internationaal ondernemer en expert op het gebied van customer experience ¬ ‘Nieuwe techniek verbindt niet alleen het een met het ander, het verandert ook onze sociale omgang. Smart citys, crowd sourcing, robots, ze creëren een nieuwe wereld. Die is dichterbij dan je denkt. De 3D-printer mag nu voor de particulier een leuke gadget zijn, in de industrie wordt hij al veelvuldig gebruikt. Gehoorapparaten en bijvoorbeeld protheses worden in laboratoria tegenwoordig goedkoop en snel geprint. Brandwondencentrum Beverwijk print ‘huid’ om wonden te doen herstellen. Een Duitse autofabrikant zette onlangs bij al zijn dealers een printer neer die onderdelen in 3D kan maken waarmee in de garage de schade snel verholpen wordt. Dat betekent nogal wat. Straks hebben we geen opslagruimte meer nodig, geen bezorgkosten, geen wachttijden. 3D-printen doet grenzen vervagen. Interessant voor ondernemers, burgers en overheid.’

ZELF.’ — Bertien Houwing, wethouder gemeente Amersfoort

Wie: Jorgen Schram Wat: Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, onderzoeker, leermanager ¬ ‘Stel, een van jouw inwoners print een paaltje om de parkeerplaats voor zijn huis te markeren zodat hij voortaan zijn auto op een vastgestelde plek kan neerzetten. Wat doe je daar dan als gemeente mee? 3D-printen werpt nu al vraagstukken op die van belang zijn voor je beleid. Want wat is de betekenis van een nieuw aan te leggen bedrijventerrein als ondernemers straks geen loodsen of grote garages meer nodig hebben dankzij de 3D-printer? Hoe hou je toezicht op een 3D-geprint pistool dat uiteraard nergens staat geregistreerd, zoals dat wel verplicht is met wapens die in Nederland in omloop zijn? Moet de overheid hier wel op toezien? En hoe actief? Is het beter de effecten af te wachten om vervolgens te reageren op de uitwassen die er komen? Wat betekent dat voor je rol, voor regelgeving, voor mogelijkheden voor jouw diensten? Dat zijn vragen die nu op ons afkomen.’

MUSTAFA KUS

Kerstverhaal vanuit het hart Het is stil rond de kerstboom als Mustafa Kus praat. De energieke samenleving gonst op de achtergrond. De Leidse initiatiefnemer van het project Omalief vertelt zijn verhaal – hij noemt het zijn kerstverhaal - over de Turks-Nederlandse jongeren die wekelijks een bezoek brengen aan een Leidse oma of opa.

‘Dit verhaal is liefde. Vergeef me mijn tranen, straks als het moeilijk wordt. Want ik vertel u dit verhaal over onze jongeren die zich openen, vanuit hun hart. Zij doen iets voor de Nederlandse ouderen, mensen die niemand hebben en alleen op hun kamer in het verzorgingshuis zitten. De gemiddelde leeftijd is 90 jaar. Het was geen vraag toen we begonnen met Omalief, het was vanzelfsprekend. Onze jongeren doen niets bijzonders, ze gaan een uurtje langs op vrijdagmiddag. Soms nemen ze iets mee. Een haring als oma daarvan houdt. Bananen of bloemen. Ze gaan niet per se iets doen; naar buiten of wandelen hoeft niet. Deze mensen vinden het fijn dat ze gewoon komen, er voor ze zijn. Even een praatje maken. Die lach van herkenning als Berat of Rabia binnenkomt. Het is een kleine stap, maar de ouderen worden er heel blij van.’

Leidse Jeugdlintje ‘De schok was groot toen een van de oma’s ziek werd en korte tijd later overleed. Ik zie het nog voor me: de huilende jongeren rond haar bed, ze kusten haar hand. Zij toonden haar hun respect, lieten haar merken dat ze veel voor hen betekende,

onze oma Roos. Hoe moeilijk was het die dag van het overlijdensbericht. Juist die dag kreeg project Omalief een prijs: het Leidse Jeugdlintje, voor het goede werk voor de ouderen in de stad. “We gaan niet naar de prijsuitreiking”, zeiden de jongeren, “we gaan nu niet feestvieren.” Maar we zijn toch gegaan. Uit respect voor de oma’s en opa’s. En het geld van de prijs – bedoeld voor een uitje voor de jongeren – schonken zij aan het verzorgingshuis van onze oma’s en opa’s.’

Leven vanuit je hart ‘Dit verhaal gaat over leven vanuit je hart. Hoe kunnen wij mensen vergeten die zoveel voor ons hebben gedaan, die altijd voor hebben klaargestaan? Die boodschap wil ik u vandaag meegeven: het is belangrijk dat we ons afvragen wat we voor elkaar over hebben. Niet alleen via de mond, maar via het hart. Als mens, als ambtenaar, als politicus.’

MENSENBIBLIOTHEEK â&#x20AC;&#x201D; In het hart van het congrescentrum is de Mensenbibliotheek, een bieb waar je geen boeken leent, maar mensen. In dit geval een maatschappelijk initiatiefnemer die je twintig minuten kon lenen om met hem of haar een persoonlijk gesprek te voeren. Daarnaast werden alle elf initiatieven gepresenteerd in een film die ter plekke te bekijken was. Ook nog steeds online te zien: http://vimeo.com/113021345

MENSENBIBLIOTHEEK: SPRINGPLANK040

Eerst werk, dan pas bed en brood Niks eerst bed en brood voor daklozen, zet ze aan het werk! Dat is het credo van het Eindhovense initiatief Springplank040, een van de meest opvallende projecten van de Mensenbibliotheek.

Bij dak- en thuislozen denk je al snel aan de Swiebertjes, zoals initiatiefnemer Thijs Eradus ze noemt. Zwervers met een verslaving, een psychisch probleem of allebei. Maar dat - en dat beseffen maar weinig mensen - is qua aantal niet de belangrijkste groep. Het grootste deel zijn economische daklozen. Mensen die na een scheiding, ontslag of om andere redenen in de financiële problemen komen en hun huis kwijtraken.

Werk eerst Een groep waarmee Thijs Eradus veel ervaring heeft in de vijftien jaar dat hij nu met dak- en thuislozen werkt. Een paar jaar geleden besloot hij zich juist op economische daklozen te richten, met wat hij noemt een ‘leer- en werkarrangement’. ‘We garanderen onze deelnemers dat ze binnen zes maanden een baan hebben. Als ze werken, krijgen ze ook een dak boven hun hoofd en financiële begeleiding.’ ‘Als ze werken’, dat is een cruciaal zinsdeel. Werken is een zinvolle dagbesteding, is goed voor je zelfrespect en je leert weer mensen kennen. Ze zijn niet van het pappen en nathouden bij Springplank040. Eradus: ‘We gaan niet eerst zorgen, maar zetten primair in op werk. Omdat ze veertig uur per week werken, hebben ze minder zorgbehoeftes. Normaal heeft een dakloze een man of zes, zeven om zich heen die hem begeleiden. Omdat ze bij ons een belangrijk deel van de dag werken, kunnen wij het af met één begeleider.’

Verleen geen hulp! Eradus heeft in Eindhoven en omgeving zo’n zestig bedrijven die participeren. Springplank040 is geen stichting, maar een bv, die weliswaar subsidie krijgt, maar zijn geld ook verdient met het plaatsen van de deelnemers. Een principekwestie voor Eradus. ‘Mijn droom is om in de toekomst geheel zonder subsidie te kunnen draaien.’ In principe is de methode van Springplank040 overal inzetbaar. Eradus is op dit moment met verschillende (grote) gemeenten in gesprek. De belangrijkste tip voor wie wil kopiëren: ga niet zorgen, faciliteer. ‘De neiging om hulp te verlenen is erg hardnekkig. De neiging om hulp te ontvangen trouwens ook. We bieden woningen aan, maar zonder bed. De eerste vraag die we altijd krijgen: “Waar is m’n bed?” Als iemand ziek is, gaan hulpverleners hulp verlenen. Niet doen, gewoon aan het werk zetten. Vergeet niet, dit zijn mensen die ook vaak een motivatieprobleem hebben. Die mag je best een schop onder hun kont geven. De bedrijven die participeren, willen natuurlijk alleen gemotiveerd personeel.’

Hoog slagingspercentage Van alle deelnemers die Springplank040 de afgelopen anderhalf jaar hielp, heeft 120 nog steeds een baan. Het slagingspercentage is opvallend hoog, tachtig procent. ‘Daar ben ik als directeur van Springplank040 nog niet tevreden over. Maar de gemeente Eindhoven is er erg blij mee.’

GESPREK MET EEN VITALE 100-JARIGE

‘Wilskracht en discipline. En niet te veel veranderen’ Hoe blijft u vitaal? vraagt NRC-redacteur Gijsbert van Es aan de honderdjarige Frits van Poppel. — Schetst u eens een dag? ‘Ik sta op om half 9. Dan lees ik mijn krantje. En na de middag ben ik weg! Twee keer per week naar de putting club, midgetgolfen. En jeu-de-boules spelen.’ Grote lach. ‘En ik mag heel graag biljarten.’

Dan hoorde ik dat u nog veel fietst. Iedere zaterdag naar de Tilburgse markt bijvoorbeeld. Hoe gaat dat, fietsen als je honderd bent? ‘Ik vind dat het prima gaat. Ben niks bang hoor van het drukke verkeer, als u dat bedoelt. Ik voel me helemaal veilig. Het maakt me niets uit. Gewoon doorgaan zeg ik. Ja, mijn kinderen zijn er niet zo blij mee. Ach. Zelf ben ik niet zo blij met mijn nieuwe fiets, da’s zo’n lage, dat fietst zo zwaar. Ge kunt er niet meer dan een boodschap op doen.’

U doet nog veel; beweegt iedere dag. En u mankeert helemaal niets! Heeft u een verklaring voor uw vitaliteit?

FRITS VAN POPPEL (1914) is geboren en getogen in Tilburg. Hij had een goedlopend bedrijf als kolenboer, waaraan in de jaren ‘60 een einde kwam door de komst van het aardgas. Nadien verhuurde hij garage boxen; het was de tijd waarin steeds meer mensen een auto kregen. Na zijn pensionering bekleedde Frits diverse bestuursfuncties.

‘Eén vaste leefregel heb ik altijd gehad: niet te veel veranderen, alle dagen vaste regels. Ik blijf altijd bezig, was tot mijn 97ste voorzitter van de biljartvereniging en secretaris van de putting club. Nu mogen de jongeren dat doen, dacht ik. Heel veel bewegen, dat is goed. Doen Frits, zeg ik dan tegen mezelf. Met wilskracht en discipline word je oud denk ik.’

En gelukkig zijn? ‘Ja, ik ben heel gelukkig, sta elke dag vrolijk op. Ik doe alles nog zelf, niemand die mij hoeft aan te kleden.’

Die mindset, het vermogen om positief in het leven te staan, doet heel veel. ‘Ik denk het. Maar wij zijn bijna allemaal oud geworden, mijn broers en zusters. Eén overleed jong door een ongeval, de anderen werden 86 jaar of ouder. Ik heb nu nog één zus, zij is 90.’

En uw eigen gezin? ‘We waren een vrolijk gezin. Met mijn zoon en twee dochters. Inmiddels heb ik zelfs zes achterkleinkinderen. De twee laatsten zijn jongens, zij dragen mijn naam. Daar ben ik héél trots op.’

OPGEPIKT

— STRUINEND OVER HET FESTIVAL VALT ER VAN ALLES OP TE PIKKEN. TE HOREN, TE VOELEN EN TE ZIEN.

Alle veranderingen van de huidige tijd, hoe beleeft u die? ‘Je groeit er gewoon in. De computer, nee, daar ben ik maar niet aan begonnen. Maar ik volg het nieuws om het vervolgens weer aan me voorbij te laten gaan.’

Bent u vergeetachtig? ‘Heel weinig. Ik heb steeds mijn agenda op tafel liggen. Als er iets komt, schrijf ik het direct op. Dat helpt.’

U hebt een speldje op uw revers. Wat symboliseert het? ‘Dat zijn mijn hamerkes. Ik heb veel en vaak de mijnen bezocht en nog ieder jaar gaan we met twee bussen naar bovengrondse mijnen.’

De kolen als het fundament van uw leven… ‘Ja, altijd de kolen. Niet dat ik er verder nog iets mee doe… Maar thuis heb ik nog een asbak van antraciet. Daar betaalde ik destijds tien gulden voor, een hoop geld. Maar het was voor het goede doel, voor de invalide mijnwerkers.’

Wat is uw oudste herinnering? ‘Het ingrijpende verlies van mijn vader, dat was op mijn zestiende. Zomaar ging ‘ie. Mijn moeder en ik zetten samen het kolenbedrijf voort.’

De toekomst. Denkt u wel eens aan het einde? ‘Nee, ik maak me er helemaal niet druk om. Wekelijks zijn hier verhuizingen in het huis – als mensen slechter worden en weer een verdieping hoger verhuizen. Of overlijden. Ik ben daar helemaal niet mee bezig.’

Heeft u nog een wens voor de komende jaren? ‘Nee. Het vaste patroon houd ik vast. Dit is mijn leven.’

KAT Ook katten horen bij de Energieke Samenleving. Vandaag is kater Ilja van de partij. Soms bereikt Ilja wel, wat de beste hulpverleners niet lukt bij mensen die zorg nodig hebben. Een glimlach, een gevoel van genegenheid, rust in overspannen lichamen.

ADELHEID EN MAM Ze gaat erbij staan, theatermaker Adelheid Roosen, als ze over haar dementerende moeder vertelt, hoofdpersoon in haar documentaire Mam. ‘Ze overleed deze zomer, 28 kilo licht. Ze was heel zacht in deze laatste fase van Alzheimer.’ Adelheid pleit voor persoonlijke verzorging van een ziek familielid. ‘Er is een liefdevolle en efficiënte manier om met alzheimer om te gaan. Ik zoek een vorm, een training voor iedereen over dit onderwerp. Als je de eigen omgeving inbrengt in de woonsituatie, krijg je een heel liefdevolle verzorging. En een hele goedkope. Je bent als Alice in Wonderland: je loopt over de aarde, valt in een diepe kuil, in een pratend theeservies. Je moeder of vader neemt je mee in een avontuur. Zij leidt. Ik heb mijn moeder me laten leiden.’

Vitale rolmodellen

Wat kan cultuur bijdragen aan de energieke samenleving? Mooie antwoorden kwamen uit de mond van twee (oudere) danseressen van de voorstelling For All We Know. En van de directeur van de Nederlandse Dansdagen, Peggy Olislaegers. â&#x20AC;&#x2DC;Juist nu hebben we behoefte aan rolmodellen die laten zien hoe je vitaal oud kunt worden.â&#x20AC;&#x2122;

Vraag van journaliste Harmke Pijpers tijdens een van de bijeenkomsten: welke energie kan cultuur bijdragen aan de samenleving? Antwoord van Peggy Olislaegers, directeur van de Nederlandse Dansdagen: ‘In de dansvoorstellingen die ik tegenwoordig zie, mis ik de oudere performers. Zeg de groep tussen de veertig en tachtig. Dat zegt iets over wat wij als publiek mooi vinden, wat van ons als maatschappij getoond mag worden in de openbaarheid. Maar juist nu, in een tijd waarin we steeds ouder worden, hebben we behoefte aan rolmodellen die laten zien hoe je vitaal oud kunt worden. Oudere dansers en danseressen op het podium zijn fantastisch. Het is de excellentie van de incompetentie. Door zijn of haar expressie hoeft een oudere danser eigenlijk alleen maar stil op het podium te gaan staan om indruk te maken.’

Dansgroep: For All We Know Die rolmodellen waren er ook op festival De Energieke Samenleving, in de vorm van een gelegenheidsgroep (nog zonder naam) van oudere danseressen. In het leven geroepen voor de meest recente editie van de Nederlandse Dansdagen. Met hun voorstelling For All We Know onthullen en verhullen de vrouwen hun lichaam en hun verhaal. Krachtig en kwetsbaar tegelijkertijd. Charlotte Rutten (63), in het dagelijks leven meubelrestaurateur in Maastricht: ‘We willen laten zien dat de oudere mens ook nog een specifieke kwaliteit van expressie heeft. Ik vind dat je lichaam minder expressief wordt met de jaren, maar dat je gezicht juist aan uitdrukkingskracht wint.’ Anna Paans (72), journaliste in Rotterdam: ‘Het mooie is: je bent niet meer onzeker op deze leeftijd. Ik kan eigenlijk niet dansen, maar daar maal ik niet om.’

Als burgers de stad zouden runnen Soms is de tijd ergens rijp voor. Dan buitelen de ontwikkelingen over elkaar heen. Dan bloeien er duizend bloemen, in straat en wijk, in stad en land. Dit lijkt nu het geval te zijn op het gebied van nieuwe democratie.

In tal van gemeenten worden nieuwe vormen beproefd. Soms omdat een bestuurder maatschappelijke problemen anders wil aanpakken, vaker op initiatief van betrokken bewoners of bevlogen ambtenaren. Tijdens de workshops ‘Als burgers de stad zouden runnen’ werden vele voorbeelden besproken. De belangstelling was groot; tot vier maal toe was de sessie overtekend. De oogst wordt verwerkt in een manifest: ‘Lokale democratie in optima forma’. We zetten de belangrijke lijnen op een rij. De nieuwe democratie is meervoudig. Iedere gemeente is anders, ieder domein is anders, soms is een grote rol van de overheid wenselijk, terwijl in andere situaties alle ruimte moet worden geboden aan het maatschappelijk initiatief. Hoogleraar transities Derk Loorbach (Erasmus Universiteit

Rotterdam) voorziet een ‘polycratie’; anderen spreken over hybride vormen van democratie of ‘domeinspecifieke governance’; weer anderen noemen het ‘democratie op maat’. Op het gebied van duurzaamheid of onderwijs kan het primaat bij de samenleving liggen, op het gebied van riolering zal de gemeente eerder de regie pakken. Hoe dan ook: de tijd van one size fits all is voorgoed voorbij. Eerst de burger, dan het bestuur. Rond 1700 werd het bestuur vaak op het niveau van een straat geregeld. Daar maakte men afspraken over veiligheid en solidariteit. De afgelopen eeuw zijn democratie en bestuur verstatelijkt. Maar dat lijkt niet langer houdbaar. De komende tijd behoort het primaat weer te komen te liggen bij bewoners. Dat betekent dat bij alles wat de gemeente

doet de subsidiariteitsregel toegepast zou moeten worden. Jan Schrijver (Universiteit van Amsterdam) zegt het zo: ‘Politicus, bestuurder of professional, bedenk bij alles wat je doet eerst wat de samenleving zelf kan bijdragen en hoe jij dat kunt ondersteunen!’ Democratie in de hele beleidscyclus. Een gemeente kan écht een voorbeeldstad worden op dit gebied als het in alle fasen van de beleidscyclus (initiatief, planvorming, besluitvorming, uitvoering, controleren en leren) werk maakt van democratisering. Dat betekent dat je in de initiatieffase ruimte, steun en budget biedt aan initiatieven uit de stad. Zo reserveert Rotterdam bijvoorbeeld 1 procent van de totale gemeentebegroting voor initiatieven uit de stad. Bij planvorming en ontwerp gaat het om het benutten van de creativi-

— ‘HET VERHAAL OVER E-KRACHT. DAAR WIST IK NIETS VAN.’ — Mevrouw Timmermans,

NIEUWE DEMOCRATIE: VOORBEELDEN UIT DE PRAKTIJK

teit van burgers: coproductie wordt de regel, planvorming gebeurt in dialoog met stakeholders. In de volgende fase, de besluitvorming, zetten we zoveel mogelijk in op gezamenlijke besluiten. Bijvoorbeeld een lokaal energieakkoord, referenda en buurtbudgetten. De uitvoering van publieke taken als groenvoorziening, werktoeleiding en eenvoudige zorg ga je zoveel mogelijk maatschappelijk aanbesteden. In de laatste fase van controleren en leren, schakel je burgers in bij het opmaken van de balans en bouw je voort op mechanismen als in iens.nl, burgernet en budgetmonitoring. Investeer in Burgerkracht. De collegeakkoorden staan er bol van. Overal wordt hoog opgegeven van burgerparticipatie, samenwerking, maatschappelijke initiatieven, doe-democratie. Maar wat blijkt in de praktijk? Af en toe meedenken, dat kan er nog net van af. Maar boter bij de vis, financiën, subsidie, noodzakelijk startgeld, dat gaat vaak weer te ver. Burgers mogen allerlei initiatieven nemen, maar het moet geen geld kosten. Er wordt nauwelijks startkapitaal verstrekt en maatschappelijk aanbesteden wordt slechts hier en daar beproefd. Terwijl daar wel het belangrijkste knelpunt zit om initiatieven effectief te ondersteunen. Hier geldt: Put your money where your mouth is. Een gemeente die niet bereid is de daad bij het woord te voegen, staat over vier jaar met lege handen. De komende tijd wordt het manifest verder uitgewerkt. Daarnaast zoeken we nog gemeenten die een koplopersgroep willen vormen op het gebied van nieuwe democratie. Voor aanmelding, meer informatie, ideeën en suggesties: Guido Enthoven, g.enthoven@imi.nu, of Ron van den Ende, ron.ende2@minbzk.nl.

ZEGGENSCHAP BUURTBUDGET In Hoogeveen smeden bewoners samen plannen om de leefbaarheid in hun eigen buurt te verbeteren. Van idee tot en met de uitvoering, met een eigen budget. Soms verdelen bewoners dan miljoenen euro’s met de aanbesteding van hun gemeenschapshuis. — ZEGGENSCHAP OVER WELZIJN In Eindhoven bepalen bewoners welke welzijnsorganisatie de komende jaren in hun buurt activiteiten organiseert en diensten levert. Zij zijn aan zet bij de aanbesteding. — PARTICIPATIEF BEGROTEN Porto Alegre in Brazilië is een miljoenenstad. De begroting komt er bottom –up tot stand in een proces waarbij duizenden bewoners hun inbreng leveren en prioriteiten aangeven. In Nederland werkt de Open State Foundation aan het toegankelijk maken en vergelijken van financiële gegevens van overheden (open spending). — MAATSCHAPPELIJKE INITIATIEVEN. In Leiden is door een groep betrokken inwoners in samenwerking met de gemeente een ambitieus plan gemaakt om het langste en spannendste singelpark van Europa te maken. Inmiddels heeft de gemeente Leiden de eerste 14 mln. euro toegezegd voor realisatie. — RUILNETWERKEN BUUV in Haarlem is een laagdrempelig dienstennetwerk, waar bewoners vraag en aanbod uitwisselen. Dat kan variëren van samen wandelen tot klussen doen in het huis. Inmiddels worden er iedere week ruim 40 matches gemaakt.

, plaatsingscoördinator bureau jeugdzorg en talentscout vrijwilligerswerk

G1000 Inmiddels zijn er verschillende steden die ervaring hebben opgedaan met de uit België overgewaaide G1000. Deelnemers worden deels via loting geselecteerd en spreken met elkaar en met ambtenaren en politici over de agenda voor de toekomst. — ALTERNATIEVEN In Voorschoten heeft een groep betrokken bewoners een alternatief voor de Rijnland-route ontwikkeld, dat zowel goedkoper was, als minder hinder opleverde voor de omgeving. Het voorstel is inmiddels overgenomen. — INVESTERINGSGELDEN In Delft werd het budget dat vrijkwam door de verkoop van de energiecentrale aan bewoners voorgelegd. Er kwamen honderden plannen binnen en aan het keuzeproces dat volgde deden meer Delftenaren mee dan er gestemd hadden bij de laatste raadsverkiezingen. — ZORGCOÖPERATIES ‘Austerlitz Zorgt’ is een coöperatie die bewoners steunt om zo lang mogelijk in het dorp te wonen. Er zijn inmiddels tientallen voorbeelden van. Zie ook Naoberzorg nieuwe stijl. — RIGHT TO CHALLENGE Rotterdam wil bewoners het recht geven om publieke diensten over te nemen. Ook wil de stad 1 % van alle budgetten aanwenden voor maatschappelijke initiatieven.