POP Passend Onderwijs Parade programmaboekje by Maters & Hermsen Bedrijfsjournalistiek

De Passend Onderwijs Parade is georganiseerd door s4support producties in opdracht van Passend Primair Onderwijs regio Leiden s4support producties regelt ook graag en goed Ăşw feest, jubileum, open dag of ander evenement. Bel gerust voor een vrijblijvende afspraak met esther spierdijk op 06 46 60 39 69

www.s4support.nl

WELKOM OP DE

PASSEND ONDERWIJS PARADE

Rich van den Berg Directeur Passend Primair Onderwijs regio Leiden

Deze dag is speciaal voor jou georganiseerd: een verwendag voor 2000 leerkrachten uit de Leidse regio! Goede en enthousiaste leerkrachten zijn immers de succesfactor voor Passend Onderwijs, zo blijkt uit onderzoek. En kinderen zijn het daar helemaal mee eens. Op deze dag bepaal je zelf je programma. Maak een keuze uit een informatieve workshop, een relaxmomentje, een inspirerende TED-talk, of een mooi verhaal bij het haardvuur. Zolang er stoelen vrij zijn, kun je gewoon binnenlopen in de zalen en paviljoens. Wissel de workshops en ervaringsverhalen af met een heerlijke kop ‘latte art’ op de beursvloer, een verrassende lunch of een bezoekje aan de klas van de toekomst. Ik wens je een feestelijke en inspirerende dag!

PPO

WSNS maakt plaats voor Passend Primair Onderwijs: PPO. School besturen van het regulier primair en speciaal basisonderwijs van de gemeenten Voorschoten, Wassenaar, Oegstgeest, Kaag en Braassem, L eiderdorp, Zoeterwoude en Leiden verenigen zich in het nieuwe samenwerkings verband. Onze missie is: bieden van passend onderwijs aan elk kind aansluitend aan zijn of haar ontwikkeling en talenten.

Volg de Passend Onderwijs Parade op twitter, of tweet mee met #POParade.

DEUREN OPEN OM 9 UUR

Vanaf 9 uur is de Broodfabriek in Rijswijk open voor alle bezoekers. Neem eerst lekker een kopje koffie, zodat je op tijd bent voor de officiële opening op het hoofdpodium door Rinda den Besten en Rich van den Berg om 9.45 uur.

EET-, DRINK- EN ESPRESSOBONNEN

Achterin dit boekje vind je een pagina met bonnen. Bewaar die goed! De bonnen kun je tijdens de Parade inwisselen voor een drankje, een lunch of een speciale koffie van de Barista Brothers.

PROGRAMMA Inloop voor alle bezoekers vanaf 9 uur HOOFDPODIUM - DAGVOORZITTER JELLE KUIPER

Opening - Rinda den Besten en Rich van den Berg Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding - Micha de Winter Pedagogische Tact - Roland Schut Own your energy! - Edmond Öfner Debat: samenwerking onderwijs & jeugdhulp - Sander Dekker en Martin van Rijn Je talenten ontwikkelen kan je niet alleen - Peter Beschuyt X-factor - Christine Brons Brug tussen school en zorg - Michiel Noordzij Slaaf van je onderwijssysteem - Marco Bastmeijer Hoe tem ik een ADHD’er? - Cathelijne Wildervanck Hoogbegaafd zijn is geen luxeprobleem - Tijl Koenderink

ZAAL 1: SCHOOLVOORBEELD

Spel begeleiden - De Houtmarkt voor Jonge Risicokinderen Passend onderwijs voor slimme kids - Anne Frank Opbrengst- en handelingsgericht werken bij kleuters - De Zwaluw Hello SBO, let’s GO! - SBO De Vlieger Speciaal2 - SO Leo Kannerschool B.O.O.G. - Den Deyl Eureka - Het Kompas, Gevers Deynoot en Fortgensschool Voorschoten Passend op de Thermiek - SO de Thermiek Samen aan de slag met gedrag – Impulsklas Geef ze een voorsprong - Het Gebouw Kansrijk, veilig en speciaal - SO de Korte Vlietschool

ZAAL 2: VERHALEN BIJ HET HAARDVUUR

Help! Mijn kind is hyperactief! - Marja Rijnders Zoektocht - Marleen van der Krogt Nieuw organiseren - Sandra van Kolfschoten De juiste plek voor Niels - Francis Kraan Als leerplicht een leervoorrecht wordt - Lieke Lamb Leidinggeven aan je eigen verandering - Robert-Jan Kooiman Angst wegnemen en droom verwoorden - Bert Boshoven

ZAAL 3: JE ZAL HET MAAR HEBBEN

Dyslexie - Christian Boer Autisme - Martijn van Nijnanten Hoogbegaafd… en dan? - Lisette Pondman, Pauline Thoolen en Peter Hulsen ??? - Mysterie guest ADHD - Adelheid Roosen Louise heeft hemiparese - Peter Buis Doof? Empower je kind! - Ilse Jobse

ZAAL 4: DEBAT - DEBATLEIDER JEROEN SMITS

De kwaliteit van de leerkracht & passend onderwijs - Annemieke Mol Lous Participatiesamenleving & passend onderwijs - Micha de Winter

PAVILJOEN 1: WORKSHOPS HOOFDSPREKERS

X-factor - Christine Brons Hoogbegaafd zijn is geen luxeprobleem - Tijl Koenderink Own your energy! - Edmond Öfner Hoe tem ik een ADHD’er? - Cathelijne Wildervanck Je talenten ontwikkelen kan je niet alleen - Peter Beschuyt Slaaf van je onderwijssysteem - Marco Bastmeijer

9.45 - 10.00 10.00 - 10.25 10.25 - 10.50 10.50 - 11.15 11.30 - 12.00 12.15 - 12.45 12.45 - 13.15 13.15 - 13.45 14.00 - 14.30 14.30 - 15.00 15.00 - 15.30 10.00 - 10.20 10.25 - 10.45 11.00 - 11.20 11.25 - 11.45 12.00 - 12.20 12.25 - 12.45 13.00 - 13.20 13.25 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.20 15.25 - 15.45 10.00 - 10.30 10.45 - 11.15 11.30 - 12.00 12.30 - 13.00 13.30 - 14.00 14.30 - 15.00 15.30 - 16.00 10.00 - 10.30 10.45 - 11.15 11.30 - 12.00 12.30 - 13.00 13.30 - 14.00 14.30 - 15.00 15.30 - 16.00 10.00 - 10.45 13.30 - 14.15 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 2: WORKSHOPS REFLECTIE

Omgaan met weerstand - Rob Steenbergh Uiterlijkheden en het onderbewuste - Zabeth van Veen

10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 • 12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 • 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 3: WORKSHOPS VERDIEPING

Liever assertiever - Marielle Rumph Energizers - Bernice Keerveld Taalproblemen bij meertalige kinderen? Niet vanzelfsprekend! - Marga van Mil Hoe oplossingsgericht werk ik? - Edwin Harms en Mieke Kluts Goed gedrag kun je leren - Guillermo Holman en Barbara Janssens Hoe maak ik van mijn klas een groep? - Barbara Janssens

10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 4: WORKSHOPS GEDRAG

Gedrag en zintuigen - Linda van Kesteren en Francien Vink 10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 • 12.00 - 12.45 Tricky Behaviour in Young Children - Helen Claus 13.00 - 13.45 • 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 5: WORKSHOPS TALENT

Talent en hoogbegaafdheid - Yvonne Buijsen 10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 • 12.00 - 12.45 Spelen met talenten - Nomi Sluijter, Chantal van den Helder 13.00 - 13.45 • 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 6: WORKSHOPS TALENT

Talentgesprekken - Eefje Teeuwisse Ontdek je talent - Grad van Wijk

10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 • 12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 • 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45

PAVILJOEN 7: WORKSHOPS HGW/OUDERS

Handelingsgericht werken: Karen van Kooten Genieten van lastige ouders - Katrien Schober Omgaan met ouders - Carolien Bonthuis

PAVILJOEN 8: WORKSHOPS EXPRESSIE

Swingt jouw team? - Joost van Bergen en Henegouwen ZangExpress - Vashti de Caluwé en Melissa ’t Hart Passend Bewegingsonderwijs - Erik van Vliet en Arnoud Kok

VOOR DUMMIES

Passend onderwijs voor dummies - Simone van Dijk Expertteam in de praktijk - Mirjam Moons en Marjolijn Heijboer Jeugdhulp en onderwijs samen in beweging - Quirien van der Zijden

DE SOFA - LIVE INTERVIEWS

10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 • 13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45 10.00 - 10.45 • 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 • 13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 • 15.00 - 15.45 10.00 - 10.30 • 11.00 - 11.30 12.00 - 12.30 • 13.00 - 13.30 14.00 - 14.30 • 15.00 - 15.30

Marleen van der Krogt en Tijl Rood Christine Brons en Christiaan Boer Roland Schut, Tijl Koenderink en Micha de Winter Peter Beschuyt, Francis Kraan en Rich van den Berg Adelheid Roosen en Michiel Noordzij Cathelijne Wildervanck en Martijn van Nijnanten

KLAS VAN DE TOEKOMST I

CoderDojo computerclub Maak zelf de school van de toekomst - Tijl Rood

KLAS VAN DE TOEKOMST II

Trendwatcher - Lieke Lamb Tablets: bezint eer je begint - Bert Boshoven

10.00 - 10.30 11.30 - 12.00 12.30 - 13.00 13.30 - 14.00 14.30 - 15.00 15.30 - 16.00

10.00 - 10.30 • 11.00 - 11.30 • 12.00 - 12.30 13.00 - 13.30 • 14.00 - 14.30 • 15.00 - 15.30 10.00 - 10.30 • 11.00 - 11.30 • 12.00 - 12.30 13.00 - 13.30 • 14.00 - 14.30 • 15.00 - 15.30

Excellent Onderwijs

lata Opleidingen

Werken met

Opstellingen In het onderwijs

WAT KAN ER WORDEN BEREIKT MET OPSTELLINGENWERK IN HET ONDERWIJS • Afstemmen op behoeften van leerlingen • Leren omgaan met weerstand en onvermogen • Kennis van de werking van het organisatiesysteem van de school • Inzicht in eigen plek binnen het schoolsysteem • Leerstuk van binnensluiten van wat buitengesloten is (actueel bij Passend Onderwijs) • Integratie van systemisch denken in de school

IJS.NL

DERW LATAON WWW.P

GERICHTE OPLEIDINGEN VOOR HET ONDERWIJS • Opstellingen in de onderwijspraktijk | Werken met weerstand en onvermogen [4 woensdagen | 4, 11, 18 en 25 juni 2014] • TA voor Schoolleiders | Verbinden en veranderen in het onderwijs [8 vrij- en zaterdagen | startdatum 23 mei 2014] • NLP Coaching in het onderwijs | De kracht van NLP in het onderwijs [8 vrij- en zaterdagen | startdatum 19 september 2014] • Basistraining NLP|TA in de school | Werken met de onderliggende structuren

[3 dagen | 11, 12 en 13 juni 2014]

ZAAL 4

PLATTEGROND BROODFABRIEK

PAVILJOEN 6 PAVILJOEN 8

PAVILJOEN 7 PECHA KUCHA SOFA

ZAAL 1

ZAAL 2

KLAS VAN DE TOEKOMST

PAVILJOEN 5

DUMMIES

PAVILJOEN 4 ENTREE

ONTSPANNING

PAVILJOEN 3 PAVILJOEN 2

BEURSVLOER

ETEN EN DRINKEN

PAVILJOEN 1

HOOFDPODIUM

ZAAL 4

ZAAL 1

PAVILJOEN 8

ZAAL 3

ZAAL 2

ENTREE

BEURS

Op de Passend Onderwijs Beursvloer kun je bij tientallen kraampjes en stands kennis maken met aanbieders van materialen, trainingen en therapieën. Je stuit hier op leuke attracties, zoals de zingende wafelbakker, danseressen en een espressobar en in het ontspanningspaviljoen kun je terecht voor een heerlijke stoelmassage. Ook op de beurs: de Passend Onderwijs Vraagbaak, de Klas van de Toekomst en het Paviljoen voor Dummies: in een kwartiertje ben je helemaal bijgepraat over de belang rijkste veranderingen. Op het Pecha Kucha Podium houden beurs exposanten swingende presentaties van maximaal zeven minuten.

Ook Rotterdamse Toos presenteert zich, op haar geheel eigen wijze, op het Pecha Kucha Podium. 7

HOOFDPODIUM JELLE KUIPER

DAGVOORZITTER

Jelle Kuiper is dagvoorzitter van de Passend Onderwijs Parade. Jelle Kuiper maakte verschillende cabaretvoorstellingen waarmee hij succesvol door Nederland toerde. Zijn talent om op humoristische wijze interactie met het publiek te creëren, zijn gevoel voor timing en zijn oprechte nieuwsgierigheid naar alles wat los en vast zit, weet hij zo op allerlei manieren in te zetten.

9.45 - 10.00 RINDA DEN BESTEN

OPENING PASSEND ONDERWIJS PARADE

Feestelijke opening van de Passend Onderwijs Parade door de voorzitter van de PO-Raad, Rinda den Besten, samen met Rich van den Berg (directeur Primair Passend Onderwijs regio Leiden). Rinda den Besten (1973), sinds 1 april 2013 voorzitter van de PO-Raad, de sectororganisatie voor het primair onderwijs, stelt: ‘Onderwijs is eigenlijk de enige manier om maatschappelijk mee te doen en om verder te komen in het leven.’

10.00 - 10.25 MICHA DE WINTER

VERBETER DE WERELD, BEGIN BIJ DE OPVOEDING

Om allerlei redenen is het tegenwoordig niet meer ‘hip’ om opvoeding en de toestand in de wereld met elkaar te verbinden. Opvoeding is een individueel project, een soort gedragstherapie geworden. Maar in opvoeding en onderwijs gaat het om veel meer dan gedrag. Volwassenen moeten kinderen en jongeren leren wat het betekent om te leven in een democratische samenleving, waarin mensen het recht hebben op een eigen identiteit, maar waarin ze anderen datzelfde recht ook gunnen. Prof. dr. Micha de Winter (1951) is verbonden aan de opleiding Pedagogiek van de Universiteit Utrecht. Hij geeft onderwijs, verricht onderzoek op het gebied van maatschappelijke opvoedingsvraagstukken en adviseert ministeries en gemeenten over jeugd en educatie.

10.25 - 10.50 ROLAND SCHUT

PEDAGOGISCHE TACT

Uit gesprekken met kinderen blijkt dat ‘relatie’ een centrale plek inneemt: het contact en de interactie met de leraar gaat vóór alles. Onderzoek geeft aan dat er een directe correlatie bestaat tussen de kwaliteit van de relatie leraar-leerling en de resultaten van deze leerling. Bij Pedagogische Tact staan de persoon en het zelfbewustzijn van de leraar en de kwaliteit van de interactie tussen de leraar en zijn leerlingen centraal. Roland Schut werkte ruim 22 jaar in het Amsterdamse basisonderwijs. Sinds 2008 heeft hij zijn eigen Onderwijsadviesbureau Vandaag! Sinds 2009 is Roland Schut docent Pedagogische Tact en Pedagogisch Leiderschap bij het NIVOZ.

10.50 - 11.15 EDMOND ÖFNER

OWN YOUR ENERGY!

Als expeditieleider van verschillende expedities (Himalaya, Noordpool, Zuidpool, Gibson-woestijn, Amazone) weet Edmond Ӧfner als geen ander dat steeds de vraag zal blijven: je bent onderdeel van een team, maar waar liggen mijn en onze sleutels waarmee we de toekomst openen? Waarom gaat ons lukken wat ons voor ogen staat? Edmond laat met prachtig beeldmateriaal voorbeelden zien waar het soms kan knarsen tussen mensen en wanneer het een stuk makkelijker kan gaan. Edmond Öfner (1958), man, sportief, natuur, teamplayer en loner, dromer en realist, buitenspeler, verhalenverteller, inspirator, kijker en doener.

11.30 – 12.00 SANDER DEKKER EN MARTIN VAN RIJN

DEBAT: SAMENWERKING ONDERWIJS & JEUGDHULP

Staatssecretarissen Sander Dekker (Onderwijs) en Martin van Rijn (Jeugdbeleid) gaan in debat over de samenwerking van onderwijs en jeugdhulp. Onder leiding van debatleider Jeroen Smits.

Sander Dekker (1975) is staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Rutte-Asscher. Voor zijn benoeming in het kabinet was hij onder meer vier jaar wethouder Onderwijs, Jeugd en Sport in Den Haag. Martin van Rijn (1956) is staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het kabinet-Rutte-Asscher. Van 2003 tot 2008 werkte hij als directeur-generaal Gezondheidszorg bij VWS. Hier was hij onder meer verantwoordelijk voor de hervorming van het zorgstelsel. 9

HOOFDPODIUM 12.15 - 12.45 PETER BESCHUYT

JE TALENTEN ONTWIKKELEN KAN JE NIET ALLEEN

Als iemand je op de man af vraagt wat jouw drie belangrijkste talenten zijn, wat antwoord je dan? Geen gemakkelijke vraag? Dat klopt, je hebt namelijk andere mensen nodig om je bewust te maken van datgene waar je goed in bent. Sterker nog: je hebt anderen nodig om jouw talenten te helpen ontwikkelen, je kan het niet alleen! Peter Beschuyt is opgeleid als leraar wiskunde en onderwijspedagoog. Hij werkt als coach en adviseur bij Kessels & Smit, the learning company. Samen met collega’s richtte hij de Talentpraktijk op.

12.45 - 13.15 CHRISTINE BRONS

X-FACTOR

Of een leraar ‘het’ heeft is voor buitenstaanders snel zichtbaar. We noemen dit agency: het vermogen op kinderen te reageren, het (school)leven goed te organiseren en met beide benen in de maatschappij te staan. De leraar moet weer de verantwoordelijkheid voor zijn eigen ontwikkeling op zich nemen. De X-factor gaat over de mogelijkheid om actief positie te kiezen, eigen verantwoordelijkheid te nemen en eigen keuzes te maken. Hoe kunnen we op beeld zien of de leraar de X-factor heeft? Christine Brons is opgeleid als psycholoog en is gespecialiseerd in kinderen jeugdpsychologie. Ze is een van de grondleggers van Video Interactie Begeleiding op School dat in 2013 overging in Beeldcoaching.

13.15 - 13.45 MICHIEL NOORDZIJ

BRUG TUSSEN SCHOOL EN ZORG

Twee grote operaties moeten zorgen voor verbetering van de hulp aan kinderen: de transitie van de jeugdzorg en de uitrol van passend onderwijs. Enerzijds moet er bezuinigd worden, anderzijds moet de kwaliteit beter. Veel mensen kijken reikhalzend uit naar de grote veranderingen, anderen vrezen voor verplaatsing van de druk en kaalslag. Is het mogelijk ten bate van het kind een brug te slaan tussen school en zorg? Michiel Noordzij werkt als zelfstandig gevestigd kinderpsychiater veel samen met scholen. Hij adviseert scholen rond complexe zorgleerlingen en geeft workshops over de aanpak van gedragsproblemen op school. Noordzij ontwikkelde het Functioneringsprofiel dat snel een breed beeld geeft van de zorg die op school over een kind bestaat.

14.00 - 14.30 MARCO BASTMEIJER

SLAAF VAN JE ONDERWIJSSYSTEEM

Passend onderwijs is onderwijs dat past bij ieder kind. Maar is dit niet wat we altijd al wilden, heette het hiervoor niet ‘adaptief’ en ‘omgaan met verschillen’? Marco Bastmeijer geeft in zijn lezing tien concrete Richtingwijzers om nog passender te worden en om de discussie verder te verdiepen. Rode draad: geef ruimte aan creativiteit en zorg ervoor dat het kind niet zo slaafs wordt als het Nederlandse onderwijs. Marco Bastmeijer komt uit het onderwijs. Na een loopbaan als leerkracht, IB-er en directeur ging hij in 2006 met zijn onderwijsmodel ‘VierKeerWijzer’ de onderwijsmarkt op. In zijn dagelijks werk begeleidt hij scholen.

14.30 - 15.00 CATHELIJNE WILDERVANCK

HOE TEM IK EEN ADHD’ER?

Vraag een willekeurig iemand over ADHD en men denkt aan drukke kinderen, stuiterballen. Vraag naar de oplossing en vaak is de reactie: structuur, prikkelarme omgeving, niet te druk doen. Met veel van de gebruikte methodes lijkt het alsof we een kind met ADHD willen temmen. Een getemd kind is een makkelijk kind. Maar niet per se een gelukkig kind. Hoe kun je gaan voor een én-én-model: iemand die én lekker in zijn vel zit, én op een voor zijn omgeving prettige manier functioneert? Cathelijne Wildervanck is naast schrijver ook directeur van ADHDcentrum Nederland. Ze gaf ruim tien jaar les aan Rijksuniversiteit Groningen en Nyenrode University. Cathelijne’s specialisatie ligt in de geestelijke gezondheidszorg.

15.00 - 15.30 TIJL KOENDERINK

HOOGBEGAAFD ZIJN IS GEEN LUXEPROBLEEM

Tijl Koenderink neemt je mee in de belevingswereld van een hoog begaafde, zodanig dat je je leerlingen voor je ziet. Het helpt jou als leerkracht om deze leerlingen in de praktijk beter te begeleiden. Je gaat naar huis met praktische tools die je de volgende dag kunt gebruiken. Tijl Koenderink (1981) versleet als ‘ervaringsdeskundige’ drie middelbare scholen voordat hij na acht jaar ploeteren zijn gymnasiumdiploma haalde met een 2,7 voor wiskunde. Een hoog IQ, maar toch constant vastlopend met de vraag: hoe moet je nu leren? Na een wereldreis kwam hij tot de conclusie: er is een antwoord op die vraag! 11

ZAAL 1: SCHOOLVOORBEELD 10.00 - 10.20 DE HOUTMARKT VOOR JONGE RISICOKINDEREN

10.25 - 10.45 ANNE FRANK

11.00 - 11.20 DE ZWALUW

SPEL BEGELEIDEN

Jonge kinderen leren door te spelen. De pedagogische gedachte van een ‘voorbereide omgeving’ is van blijvend belang voor iedere kleuterklas en het merendeel van kleuters reageert in deze omgeving door actief handelend bezig te zijn de wereld te exploreren: te leren. Maar wat als een kind niet tot spel komt? Leerkracht Rowena Durieux van De Houtmarkt, school voor SBO en speciaal onderwijs aan jonge kinderen, laat met filmfragmenten zien welke interventies we kunnen doen om spelen te begeleiden.

PASSEND ONDERWIJS VOOR SLIMME KIDS

In de praktijk doen leerkrachten hun best om het onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen in een passende vorm te gieten. Vaak speelt dit proces zich af binnen de kaders van de individuele leerlingbegeleiding. Anne Frank biedt een doorgaande leerlijn voor cognitief (meer) begaafde kinderen van 4 tot 12 jaar, op vijf zorgniveaus binnen één locatie. Met leerkrachten Nathalie van der Arend en Monique van Tilburg op tournee naar hun paradepaardje.

OPBRENGST- EN HANDELINGSGERICHT WERKEN BIJ KLEUTERS

Om tot leren en ontwikkelen te komen is het van groot belang dat een kind vrij is van emotionele belemmeringen, zich nieuwsgierig en ondernemend opstelt, voldoende zelfvertrouwen heeft en betrokken is. Dit zijn de uitgangspunten van kleuterleerlingvolgsysteem ‘Kijk’ op basisschool De Zwaluw. De school biedt vanaf de kleutergroepen kanjerlessen in veel coöperatieve werkvormen, die de betrokkenheid van de kinderen vergroot. Leerkracht Ellen Figee vertelt over de ‘Kanjer-aanpak’ van De Zwaluw. 11.25 - 11.45 SBO DE VLIEGER

HELLO SBO, LET’S GO!

SBO de Vlieger uit Leiden laat zien dat talentvolle leerkrachten voor iedere leerling passend onderwijs bieden, thuis en nabij, op de eigen locatie. Maak kennis met een frisse blik en groei mee in kracht. Een informatieve en muzikale uiteenzetting van het Leidse SBO-concept.

12.00 – 12.20 SO LEO KANNERSCHOOL

12.25 - 12.45 DEN DEYL

13.00 - 13.20 HET KOMPAS GEVERS DEYNOOT FORTGENSSCHOOL

13.25 - 13.45 SO DE THERMIEK

SPECIAAL2

Wat maakt de Leo Kannerschool (speciaal onderwijs) nou zo speciaal en wat is er zo speciaal aan de leerlingen op de Leidse Leo Kannerschool? Speciaal in het kwadraat! Locatiedirecteur Erik Siebel geeft een inkijk in autisme en de school.

B.O.O.G.

Christelijke basisschool Den Deyl in Wassenaar heeft zaken als respect voor elkaar, veiligheid en elkaar betrekken bij de dingen die je doet, hoog in het vaandel. De visie en uitgangspunten op onderwijs vat de school samen in B.O.O.G.: de ‘B’ van basis: accent op de basisvakken, basisveiligheid en aandacht voor elk kind; de ‘O’ van ouderbetrokkenheid: ouders en school staan schouder aan schouder; de ‘O’ van onderscheidend: atelieronderwijs en Engels vanaf groep 1; en de ‘G’ van groei: van het kind, van de leerkracht en van de school. Leer meer over de B.O.O.G.-aanpak van Den Deyl in dit schoolvoorbeeld.

EUREKA, EXTRA UITDAGING VOOR TALENTVOLLE LEERLINGEN

Ook talentvolle leerlingen lopen wel eens vast. Om dat te voorkomen werken drie Voorschotense basisscholen samen in de Eureka-aanpak: leren hóe te leren staat hierin centraal. Directeur Ria de Graaf en leerkracht Peri Vos maken duidelijk hoe zij dit hebben vormgegeven op het Kompas, de Gevers Deynoot en de Fortgensschool in Voorschoten.

PASSEND OP DE THERMIEK

Elk kind heeft recht op onderwijs. Door ziekte of motorische beperkingen, soms in combinatie met een verstandelijke beperking, kan een reguliere school een kind niet altijd voldoende opvangen. De Thermiek streeft, in samenwerking met het Rijnlands Revalidatie Centrum, naar een passend onderwijszorgaanbod voor ieder kind. Directeur Ellen Verwer neemt je mee in ‘een dag op Mytylschool De Thermiek’.

MZH wenst u een leerzame, inspirerende en leuke POPARADE toe! De Stichting MZH verzorgt onderwijs in Zuid-Holland zuidwest, 贸贸k in Leiderdorp. Daar biedt basisschool Elckerlyc Montessori-onderwijs aan, ook is er een International stream.

ZAAL 1: SCHOOLVOORBEELD 14.00 - 14.45 IMPULSKLAS

15.00 - 15.20 HET GEBOUW

15.25 - 15.45 SO DE KORTE VLIETSCHOOL

SAMEN AAN DE SLAG MET GEDRAG

Door passend onderwijs krijgen scholen te maken met meer diversiteit in de klassenpopulatie en met een toename aan gedragsproblematiek. De Impulsklas kan scholen helpen hiermee om te gaan. De kracht ervan zit in de versterking van de driehoek: school-kind-ouders. Na het bij wonen van de presentatie van Gerard Elstgeest en Désirée Keijzer van SBO De Vlieger weet je wat de Impulsklas inhoudt.

GEEF ZE EEN VOORSPRONG

Brede school Het Gebouw heeft de Peuterspeelklas, bedoeld voor kinderen vanaf drie jaar en vier maanden oud. De peuters bij Het Gebouw krijgen in de Peuterspeelklas een goede voorbereiding op de basisschool, in een samenwerking van een leerkracht en een peuterspeelzaalleidster. Cora Stuurman en Yvonne Verdonk vertellen over deze speciale peuterklas.

KANSRIJK, VEILIG EN SPECIAAL

Wat maakt het onderwijs op de Korte Vlietschool (onderdeel van Stichting Speciaal Onderwijs Leiden) kansrijk, veilig en speciaal? Leerkracht Annemarie Meester laat dat zien aan de hand van videobeelden, aangevuld met een presentatie over onderwijs op maat en planmatig en doelgericht werken op de Korte Vlietschool.

ZAAL 2: VERHALEN BIJ HET HAARDVUUR 10.00 - 10.30 MARJA RIJNDERS

HELP! MIJN KIND IS HYPERACTIEF!

Een hyperactief kind. Wat betekent dat voor de thuissituatie? En voor de relatie met school? Marja Rijnders vertelt vanuit haar eigen ervaringen over het omgaan met haar hyperactieve zoon. Marja Rijnders (1947) is gehuwd, moeder van drie kinderen en grootmoeder van vijf kleinkinderen. Ze studeerde sociale pedagogiek aan Universiteit Utrecht en werkte een aantal jaren als andragoge in het Jeugdhuis van Bewaring De Sprang in Den Haag. Na beëindiging van haar baan in het onderwijs, rondde Marja de opleiding Family Mediation af. Inmiddels is ze met pensioen.

10.45 - 11.15 MARLEEN VAN DER KROGT

ZOEKTOCHT

‘Je hebt van die passies, die je gewoon in je leven hebt ontwikkeld zonder dat je vooraf bedacht dat je het kon. Misschien niet eens wilde ooit. En toch: passend onderwijs. De zoektocht naar een goede plek voor je kind. Voor onze eigen dochter Tess, daar waar deze passie natuurlijk begon. Wat zou het toch mooi zijn als wij iedereen op school een plek kunnen geven.’ Schooldirecteur Marleen van der Krogt vertelt haar verhaal over dochter Tess en over haar taak: inclusief onderwijs organiseren. ‘Of ligt dat ingewikkelder?’ Marleen van der Krogt is directeur van basisschool de Sterrewacht in Hellevoetsluis. Daarnaast is ze een van de oprichters van Meesters in Onderwijs.nu.

11.30 - 12.00 SANDRA VAN KOLFSCHOTEN

NIEUW ORGANISEREN

Het verhaal over de lokpaarden van Marrum. De militaire operatie mislukte, zes ruiters op lokpaarden waren succesvol. Waar zij zich van de anderen onderscheidden was het lef en vertrouwen waarmee zij hun eigen operatie inzetten. Waarachtige ontwikkeling vraagt om lef en door breken van bestaande kaders, om dat te kiezen wat in essentie beweging brengt. Nieuw organiseren. Het kan namelijk echt anders. Ook, of juist in het onderwijs, aldus Sandra van Kolfschoten. Ze vertelt hoe je de dingen ook kunt organiseren. Lichtvoetig zwaarwichtig. Sandra van Kolfschoten is spreker en schrijver bij Meestersadvies, onderwijskundige en organisatiekundige.

12.30 - 13.00 FRANCIS KRAAN

DE JUISTE PLEK VOOR NIELS

We moeten het samen doen. Alleen dan kunnen we verbeteren en goede en noodzakelijke stappen maken met en voor onze kinderen. Niet alleen het kind met de extra ondersteuningsbehoefte, maar alle kinderen hebben recht hebben op optimale condities! Stelt Francis. Ze neemt je mee op haar zoektocht naar de juiste plek voor zoon Niels. Francis Kraan, moeder van twee zoons, werkt als programmamanager bij een bank. Oudste zoon Tom is Havist en Niels zit op SBO De Vlieger. Francis is voorzitter van het Ouderplatform van Primair Passend Onderwijs regio Leiden.

13.30 - 14.00 LIEKE LAMB

ALS LEERPLICHT EEN LEERVOORRECHT WORDT

Naast de drie briljantjes in het gezin is zij de parel. De briljantjes leren snel en makkelijk en krijgen daartoe alle kansen. De parel leert langzaam en moet dus zo gauw mogelijk van school. De praktijk in. Zeulend met haar rugzak, gevuld met zware dossiers en mappen vol beoordelingen. Terwijl moeder vecht voor haar recht op gedegen onderwijs. Met alle ontwikkelingen in de maatschappij kan het onderwijs niet achterblijven. Trendwatcher Lieke Lamb schetst het technologische landschap en de invloed daarvan op het onderwijs. De uitdagingen en keuzes voor zowel bestuurders als docenten. Want de toekomst is allang begonnen. Lieke Lamb (1973), medeoprichter van Bureau Trendwatcher.com, houdt zich als trendwatcher, spreker en columniste bezig met de veranderingen in de maatschappij en de invloed daarvan op de verschillende sectoren en branches. Ze is de vrouw achter BalanceBabes.com, Mama.nl en heeft een wekelijks trenditem bij BNR Nieuwsradio; een column in Libelle en De Telegraaf. Lieke is ambassadeur voor OnderwijsOnstage en de Stichting Jong Ondernemen.

ZAAL 2: VERHALEN BIJ HET HAARDVUUR 14.30 - 15.00 ROBERT-JAN KOOIMAN

LEIDINGGEVEN AAN JE EIGEN VERANDERING

Leidinggeven aan je eigen verandering, hoe doe je dat? Robert-Jan Kooiman vertelt een verhaal over leidinggeven aan jouw eigen verandering aan de hand van mooie beelden en films. Over vakmanschap in het onderwijs, McDonalds en Michelin. Over mee-stribbelen en fuck-de- regels. Een haardvuursessie die je zomaar kan doen ontwaken. Ga je voor vinken of vonken? Robert-Jan Kooiman is mede-eigenaar van Meestersadvies, bedrijfs kundige en organisatiekundige. In oktober 2013 startte Meestersadvies met Meesters in Onderwijs.nu, een coöperatie van zelfstandige onderwijsprofessionals.

15.30 - 16.00 BERT BOSHOVEN

ANGST WEGNEMEN EN DROOM VERWOORDEN

Het huidige onderwijs vraagt steeds meer om in te spelen op de individuele behoeften van de leerling. Maar een leerkracht kan onmogelijk alle dertig leerlingen een eigen, specifiek programma bieden. Het helpt, meent Bert Boshoven, als je je angst overwint door op een natuurlijke wijze aan de slag te gaan met digitalisering in het onderwijs. Met als doel: de leerling datgene te bieden dat hij op dat moment nodig heeft. Laat je in deze haardvuursessie meenemen in een droom om die angst weg te nemen. Onderwijskundige Bert Boshoven begon zijn carrière als leerkracht in het voortgezet onderwijs. De laatste veertien jaar was hij projectmanager ICT-onderwijs voor zo’n zestig scholen in Zoetermeer. Bij OnderwijsAdvies werkt hij als coördinator Expertise en Trainingscentra ICT-onderwijs.

Volg de Passend Onderwijs Parade op twitter, of tweet mee met #POParade. 18

ZAAL 3: JE ZAL HET MAAR HEBBEN 10.00 - 10.30 CHRISTIAN BOER

DYSLEXIE

Wat zijn de voordelen van dyslectisch zijn? Ontwerper Christian Boer, zelf dyslectisch, benadert dyslexie het liefst positief. Hij vertelt over de tools & tricks die mensen met dyslexie ontwikkelen. Christian Boer ontwikkelde als afstudeerproject op de kunstacademie een lettertype waardoor hij zelf makkelijker kon lezen. Dit ontwerp won vele nationale en internationale prijzen.

10.45 - 11.15 MARTIJN VAN NIJNANTEN

AUTISME

Met de steun van de juiste mensen kon Martijn van Nijnanten, ondanks zijn Asperger, altijd op het hoogste niveau functioneren. ‘Dat gun ik iedereen.’ Martijn van Nijnanten (1991) is research masterstudent Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Leiden. Volgend jaar hoopt hij te beginnen met zijn promotieonderzoek.

11.30 - 12.00 LISETTE PONDMAN, PAULINE THOOLEN

HOOGBEGAAFD… EN DAN?

Wat betekent het om een hoogbegaafd kind te hebben? Wat is de impact op het kind en wat op de ouders? Hoe speelt het Leidse onderwijs hierop in en hoe organiseren de ouders zich? Ervaringsdeskundigen geven antwoorden. Lisette Pondman en Pauline Thoolen zijn oprichters van Stichting Jonge Uil die zich sterk maakt voor uitdagend en innovatief onderwijs voor hoogbegaafde kinderen in de regio Leiden. Lisette en Pauline zijn zelf ouder van hoogbegaafde kinderen, Peter Hulsen heeft een hoogbegaafde dochter en stond aan de wieg van het Leonardo basisonderwijs in Leiden. In het dagelijks leven is Lisette directeur van de Nederlandse Vereniging voor Relatie- en Gezinstherapie. Pauline is afdelingshoofd bij de directie Kennis (OCW). Peter is directeur van de Landelijke Ouderraad. Hiermee is hij het gezicht voor alle ouders met schoolgaande kinderen.

12.30 - 13.00

13.30 - 14.00 ADELHEID ROOSEN

???

Laat je verrassen door het verhaal van onze mystery guest.

ADHD

Adelheid Roosen ergert zich aan de vooroordelen over ADHD’ers. ‘Er wordt gedaan alsof wij allemaal aan de ritalin zitten of chaotisch zijn.’ Adelheid Roosen (1958) werkt als theatermaker en doceert aan de Amsterdamse Toneelschool en Kleinkunstacademie.

14.30 - 15.00 PETER BUIS

15.30 - 16.00 ILSE JOBSE

LOUISE HEEFT HEMIPARESE

Peter vertelt het verhaal van zijn dochter Louise, een vrolijke achtstegroeper op basisschool De Vink in Voorschoten. Louise heeft hemi parese, een deelverlamming van arm en been, maar ook een handicap die van invloed is op de werking van haar hersenen. Vader Peter vertelt over de schooltijd van Louise. Het was geen vanzelfsprekende keuze Louise het reguliere onderwijs te laten volgen. Maar wel een bewuste keuze: eruit halen wat erin zit. Een persoonlijk verhaal over beperkingen en kansen, over leerachterstand én vooruitgang.

DOOF? EMPOWER JE KIND!

Hoe is het om op te groeien met een auditieve beperking? Wat heeft het voor invloed op de ontwikkeling van het kind? Hoe kijkt de buitenwereld naar een doof kind en wat is het zelfbeeld van het kind? Ilse Jobse vertelt over de sociaalemotionele ontwikkeling van kinderen met een auditieve beperking. En hoe het is om doof te zijn. Ilse Jobse (1971) is getrouwd en moeder van twee zonen. Ze is opvoedcoach, gebarentaaldocent, voetreflexzonetherapeut en songwriter. 21

Passend onderwijs De AVS kan de school daarbij ondersteunen Wat kan de Algemene Vereniging Schoolleiders voor u betekenen bij Passend onderwijs? O.a. • Kloof samenwerkingsverband en werkvloer overbruggen • Advisering Ondersteuningsplanraden (kosteloos voor scholen) • Verbinding gemeenten en scholen Meer informatie: AVS-adviseur Eelco Dam, e.dam@avs.nl De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) is dé beroeps- en vakorganisatie voor alle leidinggevenden in basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. De AVS is er ook voor mensen in het onderwijs die de ambitie hebben om leidinggevende te worden, zoals bouwcoördinatoren en intern begeleiders. Zij kunnen tegen een gereduceerd tarief aspirant-lid worden en toch gebruikmaken van vrijwel alle diensten en producten van de AVS, zoals met ledenkorting een cursus volgen of vragen stellen aan de helpdesk. Alle informatie over de AVS is te vinden op www.avs.nl.

goed onderwijs door visionair leiderschap postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht

telefoon 030 2361010

fax 030 2361036

e-mail info@avs.nl

internet www.avs.nl

ZAAL 4: DEBAT VANAF 10.00 UUR JEROEN SMITS

DEBATLEIDER

Jeroen Smits leidt de debatten op het hoofdpodium (staatssecretarissen Dekker en Van Rijn) en in zaal 4 (zie hieronder). Je bent van harte uitgenodigd om te kijken, te luisteren of deel te nemen aan de discussies. Jeroen Smits (1975) is stand-up comedian, presentator, discussieleider en producent. Hij verwierf landelijke bekendheid met de winst in televisieprogramma Moppentoppers en werkt inmiddels negentien jaar in de media- en televisiebranche.

10.00 - 10.45 ANNEMIEKE MOL LOUS

DEBAT: KWALITEIT VAN DE LEERKRACHT & PASSEND ONDERWIJS

Uitgangspunt voor goed passend onderwijs is het actief inzetten van talenten van leerlingen. Dit kan alleen als we het talent van de leerkracht actief ontwikkelen en gebruiken, stelt Annemieke Mol Lous. Annemieke Mol Lous (1958) is lector passend onderwijs bij Hogeschool Leiden. Ze was leerkracht in het vernieuwings- en speciaal onderwijs. Ze studeerde af als orthopedagoog aan VU Amsterdam en had naast haar werk aan Radboud Universiteit Nijmegen een eigen praktijk voor kinderpsychologisch onderzoek en orthopedagogische begeleiding van kinderen op school. Ze is initiatiefnemer van de werkgroep Passend Opleiden van de Vereniging voor Leraren Opleiders Nederland. Inter nationaal is zij al langere tijd actief op het gebied van Inclusive Education. 13.30 – 14.15 MICHA DE WINTER

DEBAT: PARTICIPATIESAMENLEVING & PASSEND ONDERWIJS

De manier waarop kinderen worden grootgebracht heeft niet alleen invloed op hun eigen leven, maar ook op de manier waarop samen levingen functioneren. Een pedagogische civil society is nodig, waarin socialisatie óók een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid van burgers is. Prof. dr. Micha de Winter (1951) is verbonden aan de opleiding Pedagogiek van de Universiteit Utrecht. Hij geeft onderwijs, verricht onderzoek op het gebied van maatschappelijke opvoedingsvraagstukken en adviseert ministeries en gemeenten over jeugd en educatie. 23

PAVILJOEN 1: WORKSHOPS HOOFDSPREKERS 10.00 - 10.45 CHRISTINE BRONS

X-FACTOR

11.00 - 11.45 TIJL KOENDERINK

HOOGBEGAAFD ZIJN IS GEEN LUXEPROBLEEM

12.00 - 12.45 EDMOND ÖFNER

OWN YOUR ENERGY!

Als expeditieleider van verschillende expedities (Himalaya, Noordpool, Zuidpool, Gibson-woestijn, Amazone) weet Edmond Ӧfner als geen ander dat steeds de vraag zal blijven: je bent onderdeel van een team, maar waar liggen mijn en onze sleutels waarmee we de toekomst openen? Waarom gaat het ons lukken wat ons voor ogen staat? Edmond laat met prachtig beeldmateriaal voorbeelden zien waar het soms kan knarsen tussen mensen en wanneer het een stuk makkelijker kan gaan. Edmond Öfner (1958), man, sportief, natuur, teamplayer én loner, dromer én realist, buitenspeler, verhalenverteller, inspirator, kijker èn doener, horizonner, veel lachrimpels, aarde, lucht, vuur, water, podiumbeest èn stil voor de houtkachel, expeditieleider.

13.00 - 13.45 CATHELIJNE WILDERVANCK

HOE TEM IK EEN ADHD’ER?

Vraag een willekeurig iemand over ADHD en men denkt aan drukke kinderen, stuiterballen. Vraag naar de oplossing en vaak is de reactie: structuur, prikkelarme omgeving, niet te druk doen. Met veel van de gebruikte methodes lijkt het alsof we een kind met ADHD willen temmen. Een getemd kind is een makkelijk kind. Maar niet per se een gelukkig kind. Hoe kun je gaan voor een én-én-model: iemand die én lekker in zijn vel zit, én op een voor zijn omgeving prettige manier functioneert? Cathelijne Wildervanck is naast schrijver ook directeur van ADHD- centrum Nederland. Ze gaf ruim tien jaar les aan de Rijksuniversiteit Groningen en Nyenrode University. Cathelijne’s specialisatie ligt in de geestelijke gezondheidszorg. Ze propageert een aanpak waarbij wel bevinden voorafgaat aan presteren.

PAVILJOEN 1: WORKSHOPS HOOFDSPREKERS 14.00 - 14.45 PETER BESCHUYT

JE TALENTEN ONTWIKKELEN KAN JE NIET ALLEEN

Als iemand je op de man af vraagt wat jouw drie belangrijkste talenten zijn, wat antwoord je dan? Geen gemakkelijke vraag? Dat klopt, je hebt namelijk andere mensen nodig om je bewust te maken van datgene waar je goed in bent. Sterker nog: je hebt anderen nodig om jouw talenten te helpen ontwikkelen, je kan het niet alleen! Een belangrijke taak, niet in het minst voor leerkrachten en docenten. Peter Beschuyt is opgeleid als leraar wiskunde en onderwijspedagoog. Hij werkt als coach en adviseur bij Kessels & Smit, the learning company. Samen met collega’s richtte hij de Talentpraktijk op. De helft van zijn tijd werkt Peter in alle geledingen van het onderwijs, de andere helft in organisaties.

15.00 - 15.45 MARCO BASTMEIJER

SLAAF VAN JE ONDERWIJSSYSTEEM

Passend onderwijs is onderwijs dat past bij ieder kind. Maar is dit niet wat we altijd al wilden, heette het hiervoor niet ‘adaptief’ en ‘omgaan met verschillen’? Is het dus een utopie? Marco Bastmeijer is ervan overtuigd dat er wat moet veranderen op school, bij directies en besturen, inspectie en samenwerkingsverbanden. Hij geeft in zijn lezing tien concrete Richtingwijzers om nog passender te worden en om de discussie verder te verdiepen. Rode draad: geef ruimte aan creativiteit en zorg ervoor dat het kind niet zo slaafs wordt als het Nederlandse onderwijs. Marco Bastmeijer komt uit het onderwijs. Na een loopbaan als leerkracht, IB-er en directeur ging hij in 2006 met zijn onderwijsmodel ‘VierKeerWijzer’ de onderwijsmarkt op. In zijn dagelijks werk begeleidt hij scholen.

PAVILJOEN 2: WORKSHOPS REFLECTIE 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 ROB STEENBERGH

OMGAAN MET WEERSTAND

Weerstand is een natuurlijk overlevingsmechanisme. Een onbewuste bescherming tegen oude pijnlijke herinneringen. Deze mechanismen manifesteren zich in isoleerstijlen. Bekende voorbeelden zijn: de struisvogel (kop in het zand), kameleon (aanpassen), stekelvarken (op afstand houden) en de kievit (zorgen voor anderen). Een interactieve workshop waarin je leert isoleerstijlen te herkennen en hanteren. Rob Steenbergh van Plata Opleidingen is al 15 jaar een bevlogen trainer/coach die nieuwe ontwikkelingen naar Nederland haalt. Bijzondere aandachtsgebieden: persoonlijk leiderschap, non-verbale communicatie, whole brain learning, trainerstraining en het omgaan met weerstand. Zijn motto is: kennis is slechts een gerucht; totdat het in je spieren zit, een gezegde uit Nieuw Guinea.

13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 ZABETH VAN VEEN

HOE UITERLIJKHEDEN ONS ONDERBEWUSTE STUREN

Mensen hebben slechts een milliseconde nodig om allerlei indrukken van elkaar op te doen en daaraan worden waardeoordelen gekoppeld. Deze zijn vooral gebaseerd op uiterlijk, houding en uitstraling. Onbewuste processen beïnvloeden daarbij niet alleen ons eigen denken en doen, maar ook dat van anderen. Deze workshop voor onderwijs professionals geeft praktische inzichten om doeltreffend gebruik te maken van uiterlijkheden en non-verbaal gedrag. Zabeth van Veen is imagodeskundige en eigenaar van ImagoMatch. Ze heeft ruime ervaring in het basisonderwijs en wordt regelmatig in de media gevraagd als het gaat over het imago van bekende en minder bekende mensen. Ze verstaat de kunst mensen intrinsiek te motiveren hun uiterlijke presentatie en talent bewust in te zetten.

PAVILJOEN 3: WORKSHOPS VERDIEPING 10.00 - 10.45 MARIELLE RUMPH

LIEVER ASSERTIEVER

Vaak vinden we het lastig om te zeggen wat we werkelijk denken. We passen ons aan, verzinnen een tussenoplossing, doen eigenlijk iets anders dan we beloofd hadden en ergeren ons. Al deze irritaties leveren ongezonde stress op! In deze workshop leer je wat assertief zijn is, leer je met respect voor jezelf en de ander je boodschap overbrengen, ook als dit een nee is. Marielle Rumph was leerkracht en schooldirecteur en is nu onderwijs adviseur, trainer en coach bij OnderwijsAdvies.

11.00 - 11.45 BERNICE KEERVELD

ENERGIZERS

Merk je dat het energieniveau in de klas soms wegebt? Of wil je het pedagogisch klimaat in de klas op een positieve manier beïnvloeden? Kom dan naar de workshop Energizers gebaseerd op het boek Silly Sports & Goofy Games. Het boek staat boordevol leuke spelletjes en activiteiten. Je leert wanneer en welke energizers je het beste kunt inzetten. Daarnaast krijg je tijdens deze praktische workshop nieuwe inspiratie om met energizers aan de slag te gaan. Bernice Keerveld is acht jaar werkzaam als onderwijsadviseur bij OnderwijsAdvies. Hiervoor was zij werkzaam als leerkracht in het basisonderwijs.

12.00 - 12.45 MARGA VAN MIL

TAALPROBLEMEN BIJ MEERTALIGE KINDEREN? NIET VANZELFSPREKEND!

De komst van een meertalig kind in de klas roept in de praktijk vaak vragen op. Wat mag je verwachten van de ontwikkeling van het Nederlands? Wanneer moet je je zorgen gaan maken en hulp inschakelen? Wat voor taalaanbod is wenselijk? Welke vragen stel je aan ouders bij het intakegesprek? Hoe kom je als professional tot een goed advies? Wanneer is er sprake van een taalachterstand en wanneer van een taalstoornis? De workshop zoomt in op praktijkvoorbeelden van meertalige kinderen met én zonder taalproblemen. Marga van Mil is als logopedist werkzaam bij OnderwijsAdvies en ervaren op het gebied van signalering, diagnostiek en advisering van meertalige kinderen met (mogelijke) taalproblemen. . 32

13.00 - 13.45 EDWIN HARMS MIEKE KLUTS

HOE OPLOSSINGSGERICHT WERK IK?

De grondbeginselen van oplossingsgericht werken staan in deze workshop centraal. In verschillende werkvormen ervaar je wat het met je doet wanneer je niet vanuit een probleem maar vanuit een oplossing denkt. Een andere manier van werken met verrassende resultaten. Edwin Harms is sinds 2003 ambulant dienstverlener cluster 3 bij de AED. In 1985 studeerde hij af als fysiotherapeut, gespecialiseerd in de behandeling van kinderen. In 2000 maakte Edwin de overstap naar het speciaal onderwijs. In 2009 kwam hij in contact met het oplossingsgerichte gedachtengoed, volgde de basis- en masteropleiding en werkt sindsdien als trainer Kids’ Skills. Mieke Kluts werkt sinds 2007 bij de AED als ambulant dienstverlener cluster 4. Ze stond een aantal jaar voor de klas in het regulier en cluster 4-onderwijs. In 2009 deed Mieke de opleiding Oplossingsgericht werken. Ze heeft veel praktijkervaring in het werken met oplossingsgerichte gesprekken met kinderen en volwassenen en is tevens trainer Kids’ Skills.

14.00 - 14.45 GUILLERMO HOLMAN BARBARA JANSSENS

GOED GEDRAG KUN JE LEREN

OBS de Viersprong begon vorig schooljaar met de invoering van PBS. Goed gedrag leer je, net als rekenen en taal, door de juiste instructie te geven, door voor te doen hoe het moet en door veel te oefenen. Dat is de essentie van PBS. PBS is een positieve en preventieve aanpak en biedt strategieën om te zorgen voor een positief en veilig leerklimaat. Het aantal gedragsincidenten op school neemt gemiddeld met 20 tot 60 procent af na het invoeren van PBS. Guillermo Holman is directeur van OBS De Viersprong. De afgelopen tien jaar werkte hij op verschillende openbare scholen in Leiden en als adjunct-directeur in Leidschendam. GZ-psycholoog Barbara Janssens werkt als Gedragswetenschapper bij de AED in Leiden. Ze geeft cursussen Ontwikkelingsperspectief in het PO en VO en traint schoolteams in het opstellen van een handelingsgericht groepsplan. Daarnaast begeleidt ze als PBS-coach OBS de Viersprong met het implementeren van PBS.

PAVILJOEN 3: WORKSHOPS VERDIEPING 15.00 - 15.45 BARBARA JANSSENS

HOE MAAK IK VAN MIJN KLAS EEN GROEP?

Aan het begin van elk schooljaar begint het groepsvormingsproces opnieuw. De leerkracht heeft een belangrijke rol bij het vormen van een positieve groep. De periode tot de herfstvakantie is cruciaal voor het bepalen van de groepssfeer voor de rest van het schooljaar. Door steeds de juiste activiteiten aan te bieden, zorgt de leerkracht ervoor dat er een positieve groep ontstaat. GZ-psycholoog Barbara Janssens werkt als Gedragswetenschapper bij de AED in Leiden. Ze geeft cursussen Ontwikkelingsperspectief in het PO en VO en traint schoolteams in het opstellen van een handelingsgericht groepsplan. Daarnaast begeleidt ze als PBS-coach OBS de Viersprong met het implementeren van PBS.

Volg de Passend Onderwijs Parade op twitter, of tweet mee met #POParade. 34

PAVILJOEN 4: WORKSHOPS GEDRAG 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 LINDA VAN KESTEREN FRANCIEN VINK

GEDRAG EN ZINTUIGEN

In deze workshop wordt opvallend gedrag in de klas – van druk tot dromerig – verklaard vanuit de zintuigelijke prikkelverwerking. Je ervaart letterlijk wat er gebeurt als deze prikkels niet adequaat worden verwerkt. De workshop geeft op praktische wijze uitleg en informatie over hoe je omgaat met leerlingen met opvallend gedrag ten gevolge van prikkelverwerkingsproblemen. Linda van Kesteren en Francien Vink zijn beiden kinderfysiotherapeut en eigenaar van Kinderfysiotherapie Wassenaar. Vanuit hun werkveld, diverse cursussen en persoonlijke interesse hebben zij veel ervaring in het begeleiden van kinderen met zintuigelijke prikkelverwerkings problemen.

13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 HELEN CLAUS

TRICKY BEHAVIOUR IN YOUNG CHILDREN

This workshop will look briefly at some of the causes of young children’s tricky behaviour in mainstream classes and reflect on why children act out. Some strategies for behaviour management will be presented that can be adapted for use in any Early Years mainstream classroom. Some audience participation is required. Helen Claus relocated to The Netherlands 24 years ago from England. As Inclusion Manager for the three Junior Schools of The British School in The Netherlands, she is passionately committed to providing education for international pupils with learning differences and leads a team supporting pupils with additional needs in mainstream classes.

PAVILJOEN 5: WORKSHOPS TALENT 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 YVONNE BUIJSEN

TALENTVAARDIG OMGAAN MET HOOGBEGAAFDHEID

Talent-Vaardig is een methode die getalenteerde kinderen helpt de meest gesignaleerde en voorkomende uitdagingen bij hoogbegaafdheid aan te gaan. Denk aan faalangst, onderpresteren en hooggevoeligheid. De ontwikkeling van specifieke executieve functies staat centraal. Het kind maakt zichzelf blijvend sterker, kan zijn talenten beter benutten en zit na begeleiding beter in zijn vel. Door de methode kan het kind zich beter staande houden in de maatschappij en leert doelen te bereiken. Yvonne Buijsen is specialist hoogbegaafdheid, trainer rond ‘Executieve functies en Hoogbegaafdheid’ en auteur van de methode Talent-Vaardig. Als voormalig leerkracht weet ze hoe de organisatiestructuur van scholen en de klassenpraktijk in elkaar steken.

13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 NOMI SLUIJTER CHANTAL VAN DEN HELDER

SPELEN MET TALENTEN

Laat je verrassen door de bijzondere talenten van kinderen met ASS! Kinderen met autisme hebben vaak heel bijzondere talenten. Daar kunnen wij als volwassenen vaak op inspelen, ook in de klas. In deze workshop ontdek je deze talenten spelenderwijs. Nomi Sluijter en Chantal van den Helder delen hun mooiste, leukste en meest bijzondere ervaringen. Nomi Sluijter werkt sinds 1990 als leerkracht op de Leo Kannerschool. Op dit moment geeft zij binnen de Leo Kannerschool dyslexietraining aan leerlingen met ASS. Chantal van den Helder werkt sinds 2005 op de Leo Kannerschool als onderwijskundig begeleider en kwaliteitsadviseur onderwijs.

PAVILJOEN 6: WORKSHOPS TALENT 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 12.00 - 12.45 EEFJE TEEUWISSE

TALENTGESPREKKEN. EEN VERTAALSLAG NAAR DE BEOORDELINGSCYCLUS

Tijdens deze workshop leer je hoe een waarderende en talentgerichte manier van kijken en werken kan helpen bij het voeren van inspirerende en activerende ontwikkelgesprekken met medewerkers. En hoe je ook lastige zaken op een goede manier bespreekbaar maakt. Eefje Teeuwisse, mede-eigenaar van adviesbureau Take a Step, wil mensen en organisaties helpen om met lef te kiezen voor datgene waar ze goed in zijn. ‘Echt bijzondere prestaties komen enkel voort uit het meer of beter doen van iets waar je aanleg voor hebt. Kortom door te versterken wat werkt.’

13.00 - 13.45 14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 GRAD VAN WIJK

ONTDEK JE TALENT

Weet jij waar je echt goed in bent? In deze workshop brengen we op interactieve en inspirerende wijze in een korte tijd in kaart wat jouw talenten zijn. En hoe je vanuit je talent van toegevoegde waarde bent voor de leerlingen in de klas, voor collega’s en voor de school. Grad van Wijk is onderwijsadviseur bij de Genster Groep, een onderwijsadviesbureau in Alkmaar. Dit bureau is actief op het terrein van management, organisatie en personeel zowel binnen het primair onderwijs als voortgezet onderwijs.

PAVILJOEN 7: WORKSHOPS HGW/OUDERS 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 KAREN VAN KOOTEN

HANDELINGSGERICHT WERKEN: GESPREKKEN MET LEERLINGEN

Als leerkracht besteden we veel tijd aan het bedenken van opdrachten en oplossingen voor leerlingen. De motivatie van leerlingen blijkt enorm toe te nemen als ze betrokken worden bij een aanpak of plan. Goed luisteren en het stellen van handelingsgerichte vragen helpt de leerling om zelf na te denken en op die manier eigen verantwoordelijkheid te nemen. In de workshop oefen je aan de hand van filmfragmenten in het stellen van handelingsgerichte vragen. Karen van Kooten is leerkracht, orthopedagoog en onderwijsbegeleider.

12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 KATRIEN SCHOBER

GENIETEN VAN LASTIGE OUDERS

Deze workshop laat je, anders dan je in de praktijk gewend bent, genieten van lastige oudergesprekken. Katrien Schober en trainings acteur Els Beekman zetten herkenbare scènes van oudergesprekken neer. Weerstand, emoties, begrenzen van ouders en het bereiken van je doel komen op een luchtige manier aan bod. Katrien Schober werkt als coach en trainer bij Impuls. Haar werk richt zich op het begeleiden van lastige groepen, omgaan met pestproblematiek, werken met ouders die weerstand bieden op scholen en het trainen van leerkrachten hierin. Ze heeft veel ervaring in het speciaal basisonderwijs als leerkracht, intern begeleider en preventief ambulant begeleider.

14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 CAROLIEN BONTHUIS

OMGAAN MET OUDERS

Bij de ondersteuningsteams nieuwe stijl willen we de ouders van het kind een cruciale rol geven. Want ouders heb je nodig bij het vinden en inzetten van de juiste ondersteuning voor een kind. Maar: hoe kunnen we de kennis en ervaring van de ouder het beste tot zijn recht laten komen? Hoe werken we samen in het belang van het kind? Carolien Bonthuis neemt je mee op een zoektocht naar de do’s en don’ts bij het samenwerken met ouders. Carolien Bonthuis is opgeleid als maatschappelijk werker en pedagoog, en werkt sinds vijf jaar als maatschappelijk werker in het onderwijs bij Kwadraad. Zij is verbonden aan het CJG Leiden en zit in het multi disciplinair overleg van PPO regio Leiden.

VOOR EEN REGELRECHTE Sfeerverademing Ontwerp • Meubilair • Realisatie • Decor

Energieweg 16 • 2382 NJ Zoeterwoude T: +31(0)71 - 512 08 29 • F: +31(0)71 - 513 43 37 E: events@nieuwenburg.nl

www.sfeerenevents.nl

PAVILJOEN 8: WORKSHOPS EXPRESSIE 10.00 - 10.45 11.00 - 11.45 JOOST VAN BERGEN EN HENEGOUWEN

SWINGT JOUW TEAM?

Een drummend lichaam is het schoolvoorbeeld van een goedlopende organisatie. De vier ledematen zijn de vier teamleden of afdelingen die goed geschoold, aangestuurd en gecoördineerd moeten worden om hun taak te kunnen uitvoeren. Maar een taak uitvoeren alleen is niet voldoende. Wanneer gaat iets swingen? Waardoor ontstaat die lekkere werkdag? Al drummend kom je daarachter in de workshop van Drumwerk, door Joost van Bergen en Henegouwen. Joost van Bergen en Henegouwen (1969) studeerde in 1994 af aan het Rotterdams conservatorium (drums, lichte muziek). Hij speelde in ruim 600 theatervoorstellingen en is freelance drummer.

12.00 - 12.45 13.00 - 13.45 VASHTI DE CALUWÉ MELISSA ’T HART

ZANGEXPRESS

De workshop van ZangExpress gaat volgens het concept ‘Teach the Teacher’: iedere stem mag gehoord worden! Een vrolijke workshop voor iedereen die met kinderen werkt en daarbij meer zou willen zingen. Vashti de Caluwé en Melissa ’t Hart zijn beiden zangeres, ontwikkelaar en componist en samen goed voor ruim 35 jaar didactische ervaring. De website www.zangexpress.nl biedt een complete lesomgeving gevuld met nieuwe liedjes en lesmateriaal, speciaal ontwikkeld voor gebruik via het digibord.

14.00 - 14.45 15.00 - 15.45 ERIK VAN VLIET ARNOUD KOK

PASSEND BEWEGINGSONDERWIJS

De veranderingen die passend onderwijs met zich meebrengt zullen niet alleen in de klas, maar juist in de vrije ruimtes van de school merkbaar worden. Op het schoolplein, in de gang en gymzaal. Welke gevolgen heeft dat? Maar belangrijker nog: hoe ga je als school hiermee om? Een sportieve workshop. Erik van Vliet werkte na de ALO tien jaar in het regulier basisonderwijs. Na de ALO deed Erik de opleiding Motorische Remedial Teaching. Sinds 2007 werkt hij in het speciaal onderwijs, cluster 4. Arnoud Kok werkte na de ALO in zowel regulier als speciaal basis onderwijs. Hij werkt nu als vakleerkracht op een cluster 4-school voor kinderen met een autismespectrumstoornis. 41

WORKSHOPS VOOR DUMMIES 10.00 - 10.30 11.00 - 11.30 SIMONE VAN DIJK

PASSEND ONDERWIJS VOOR DUMMIES

Wat houdt passend onderwijs in? Wat zijn de beoogde doelen? Wat betekent passend onderwijs voor de leerkracht? Wat verandert er vanaf augustus 2014? Wat ga je ervan merken in de klas? Wat is de relatie tussen passend onderwijs en handelingsgericht werken? In een interactieve presentatie neemt Simone van Dijk deze en andere vragen door. Voel je je nog een dummie op het gebied van passend onderwijs? Ben je sceptisch, twijfelend of voorzichtig positief? Dan is deze presentatie voor jou bedoeld. Wil je vooraf al meer weten? Kijk op www.passendonderwijs.nl. Simone van Dijk is als coach, trainer en onderwijsadviseur verbonden aan Inschool en OOG onderwijs en jeugd. Ook werkt Simone als ontwikkelaar en docent aan de post-hbo-opleidingen van de Inschool Academie.

12.00 - 12.30 MIRJAM MOONS

13.00 - 13.30 MARJOLIJN HEIJBOER

EXPERTTEAM IN DE PRAKTIJK

Doelstellingen binnen het werken in een expertteam zijn: minder bureaucratie, kortere lijnen, sneller hulp bieden, meer leerlingen ondersteuning bieden, minder handelingsverlegenheid bij het schoolteam en meer handen in de klas. Kan het expertteam voldoen aan deze verwachtingen? De IB’ers van de scholen in de Leidse Stevenshof presenteren, samen met PPO regio Leiden en de AED, de opbrengsten na twee jaar expertteam. Mirjam Moons is orthopedagoog/GZ-psycholoog en werkt als team leider binnen de Ambulante Educatieve Dienst Leiden. Zij werkte in het verleden als intern en ambulant begeleider, als onderzoekmedewerker voor verschillende pedologisch instituten en als behandelcoördinator en leidinggevende binnen het cluster 4-onderwijs. Binnen de AED zet ze zich in voor passend onderwijs aan leerlingen met gedrags- en psychiatrische problematiek. Marjolijn Heijboer werkt sinds 2001 als adviseur VIA bij WSNS Leiden, nu PPO regio Leiden. Voordien deed zij ruime ervaring op in het basisonderwijs en het speciaal basisonderwijs. In de Stevenshof is zij betrokken bij de opzet van het expertteam en heeft hierin een coördinerende rol.

14.00 - 14.30 15.00 - 15.30 QUIRIEN VAN DER ZIJDEN

JEUGDHULP EN ONDERWIJS SAMEN IN BEWEGING

De gelijktijdige invoering van passend onderwijs en de transitie van alle jeugdzorg naar gemeenten biedt kansen, ook voor leerkrachten en hun leerlingen. De jeugd- en gezinteams gaan een belangrijk rol spelen in de verbinding tussen onderwijs en jeugdhulp. In zes proeftuinen, onder meer in Leiden-Noord en Leiderdorp/Zoeterwoude, wordt nu de eerste ervaring opgedaan. Quirien van der Zijden (1965) is orthopedagoog. Zij werkt ruim 25 jaar in de jeugdzorg, sinds 1997 als zelfstandig adviseur en innovatief project leider in opdracht van zorgorganisaties en overheden. Op dit moment is zij projectleider jeugd&gezinsteams, in opdracht van de dertien gemeenten van Holland Rijnland.

DE SOFA VANAF 10.00

LIVE INTERVIEWS

Op de sofa op de beursvloer gaat interviewer Pjotr van Lenteren in gesprek met de volgende gasten: 10.00 - 10.30 Marleen van der Krogt en Tijl Rood 11.30 - 12.00 Christine Brons en Christiaan Boer 12.30 - 13.00 Roland Schut, Tijl Koenderink en Micha de Winter 13.30 - 14.00 Peter Beschuyt, Francis Kraan en Rich van den Berg 14.30 - 15.00 Adelheid Roosen en Michiel Noordzij Pjotr van Lenteren (1971) is coördinator Opleiding en Ontwikkeling bij Maters & Hermsen Journalistiek, coacht redacties en individuele redacteuren en leidt workshops over gebruik van sociale media. Studeerde Nederlands en recenseert kinderboeken voor De Volkskrant.

KLAS VAN DE TOEKOMST I 10.00 - 10.30 11.00 - 11.30 12.00 - 12.30 CODERDOJO

CODERDOJO COMPUTERCLUB

Join us at today’s session to take part in a Dojo and create some cool games, apps, animations, interactive tutorials or whatever you want. Joanne, Paul, Marisa and Jenny, as well as the younger Ninja’s will be there to help you using Scratch from MIT. CoderDojo is a free computer club for kids. It’s all about letting kids follow their interest in creating by using computers, bouncing ideas and knowledge off each other, with the older mentors learning as much as guiding. Started in Ireland in 2011, there are now over 200 CoderDojo clubs worldwide, including 4 in The Netherlands.

13.00 - 13.30 14.00 - 14.30 15.00 - 15.30 TIJL ROOD

MAAK ZELF DE SCHOOL VAN DE TOEKOMST

Als we het onderwijs vandaag zouden uitvinden, wat zou je dan bedenken? In twee ronden gaan we interactief aan de slag om het basisonderwijs van de toekomst uit te vinden. Plus: een korte introductie van Onderwijs voor een Nieuwe Tijd in relatie tot passend onderwijs. Tijl Rood (1962) is directeur basisonderwijs en bestuurslid van Stichting Onderwijs voor een Nieuwe Tijd, ook wel O4NT. Met tien scholen die zijn overgegaan op O4NT en twee ‘eigen’ Steve Jobs Scholen is dit schooljaar een beweging ingezet, die – de toekomst zal het leren – het onderwijs doet kantelen. En dat werd tijd.

Volg de Passend Onderwijs Parade op twitter, of tweet mee met #POParade. 44

KLAS VAN DE TOEKOMST II 10.00 - 10.30 11.00 - 11.30 12.00 - 12.30 LIEKE LAMB

TRENDWATCHER

Met alle ontwikkelingen in de maatschappij kan het onderwijs niet achterblijven. Trendwatcher Lieke Lamb schetst het technologische landschap en de invloed daarvan op het onderwijs. De uitdagingen en keuzes voor zowel bestuurders als docenten. Want de toekomst is allang begonnen. Lieke Lamb (1973) is medeoprichter van Bureau Trendwatcher.com, houdt zich als trendwatcher, spreker en columniste bezig met de veranderingen in de maatschappij en de invloed daarvan op de verschillende sectoren en branches. Samen met Richard Lamb schreef ze het trendboek ‘YourFuture’.

13.00 - 13.30 14.00 - 14.30 15.00 - 15.30 BERT BOSHOVEN

TABLETS: BEZINT EER JE BEGINT

Is het een hype? Op elke school moeten tablets komen, zonder dat men eerst goed nadenkt over de didactische meerwaarde van het tablet voor de individuele leerling. Daarnaast gaat het in dit proces ook om beleid, beheer en praktijk. In deze presentatie aandacht voor de vragen die je je als school moet stellen, volgens het draaiboek ‘Tablets op school?’, een hulpmiddel om als school meer voordeel te behalen met tablets. Onderwijskundige Bert Boshoven begon zijn carrière als leerkracht in het voortgezet onderwijs. De laatste veertien jaar was hij projectmanager ICT-onderwijs voor zo’n zestig scholen in Zoetermeer. Bij OnderwijsAdvies werkt hij als coördinator Expertise en Trainingscentra ICT-onderwijs.

16.00 BARBARA STRAATHOF

FINALEFEEST MET BARBARA STRAATHOF

Haast je naar het hoofdpodium om 16 uur voor een knallende finale met zangeres Barbara Straathof. Na een indrukwekkende auditie bij The Voice of Holland was Barbara S traathof een van de favorieten in het team van Marco Borsato. Inmiddels werkt ze fulltime als zangeres. Ze trad onlangs op in New York en op dit moment is ze bezig met de opnames van haar album, samen met het Metropole Orkest.

KOFFIE THEE FRIS BON

LUNCHBON

BON SPECIALE KOFFIE

Leuke parade? JOURNALISTIEKCONCEPTCREATIECOACHING

Ook voor congressen

HOE KOM IK IN DE BROODFABRIEK?

De Passend Onderwijs Parade vindt plaats in de Broodfabriek, Volmerlaan 12 in Rijswijk, goed bereikbaar vanaf rijksweg A4: neem afslag Plaspoelpolder (afrit 10); bij de verkeerslichten rechtsaf; de tweede straat linksaf (Verrijn Stuartlaan); de tweede straat linksaf (Gijnstraat); kies parkeergarage P1 of P2 (voorzijde), P3 aan de achterzijde van de Broodfabriek of zoek een parkeerplek langs de openbare weg. Kom je per trein? Stap uit op station Rijswijk, neem de uitgang Sir Winston Churchilllaan; ga rechtsaf de Lange Kleiweg op; ga linksaf de Visseringlaan in; bij de stoplichten rechts de Volmerlaan op. De hoofdingang is na 100 meter rechts. De looptijd is ongeveer zeven minuten.

COLOFON De Passend Onderwijs Parade wordt georganiseerd door Passend Primair Onderwijs regio Leiden, onder leiding van directeur Rich van den Berg Creatie en organisatie Esther Spierdijk (S4Support Producties) Concept Jeroen Maters (Maters & Hermsen) Programmateam Rich van den Berg, Marijke Hartemink, Marjon van Laar, Jeroen Maters, Paul Mos, Esther Spierdijk, Caroline Togni, Margreet Tomassen Eindredactie programma足boekje Caroline Togni (Maters & Hermsen) Vormgeving Jan Peter Hemminga (Maters & Hermsen) Druk Puntgaaf Drukwerk