I 110 Lat gospodarki wodno-ściekowej we Wrześni

110 LAT GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ WE WRZEŚNI

Magdalena Jasińska, Jadwiga Powroźnik, Bogna Jaensch, Agata Szamałek, Krzysztof Nadolny, Jakub Siwiak, Rafał Welc

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji we Wrześni Sp. z o.o.

Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. we Wrześni to z jednej strony ciekawe, zabytkowe obiekty, pamiętające początki działalności spółki, a z drugiej nowoczesne rozwiązania, pozwalające na sprostanie dzisiejszym wymogom.

Września, przepiękna miejscowość leżąca na najważniejszym szlaku komunikacyjnym Europy – niemalże pośrodku odcinka pomiędzy Berlinem a Warszawą. To stolica zarówno gminy, jak i powiatu. Atrakcyjna lokalizacja czyni z Wrześni jedno z najbardziej interesujących miejsc inwestycyjnych, przyciągających każdego roku nowych inwestorów, a wraz z nimi nowych mieszkańców. Na koniec roku 2021 miasto Września liczyło ich blisko 30 tys., a sama gmina – ponad 16 tys. To stawia przed władzami lokalnymi spore wyzwania, szczególnie w zakresie zapewnienia dostępu do wody i odbioru ścieków. Realizację tych zadań samorząd powierzył Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. we Wrześni.

Za początek wrzesińskich wodociągów przyjmuje się połowę roku 1912, kiedy to oddano do eksploatacji wieżę wodociągową i do użytku publicznego wodociągi, obliczone na zaspokojenie maksymalnego zapotrzebowania 12 tys. mieszkańców, przy dziennym zapotrzebowaniu 100 l/m. Zaopatrywały one w wodę całe miasto.

Pobór wody na początku XX w.

Woda ujmowana była wówczas z dwóch studni wierconych, o głębokościach 142,5 m i 140,2 m, zlokalizowanych w pobliżu stacji uzdatniania. Pobór odbywał się systemem mamutowym za pomocą kompresorów o mocy 40 KM, zlokalizowanych w budynku elektrowni. Żeby ludność miasta zaopatrzyć dostatecznie w wodę, pompowano ją 18 godzin na dobę siłą elektryczną (zużycie prądu pociągało za sobą poważne koszty produkcji). Wydobyta tym sposobem woda kierowana była do odżelaziaczy koksowych i dalej, przez filtry żwirowe, do dwóch zbiorników podziemnych o pojemności 40 m3 każdy. Ze zbiorników dwie pompy odśrodkowe o wydajności 50 m3/h odprowadzały wodę do zbiornika wieżowego o pojemności 250 m3, na wysokość 35 m. Zbiornik wieżowy zlokalizowany był na samym szczycie wieży ciśnień. Gromadził on wodę czystą i znajdował się w najwyższym punkcie miasta. Ze zbiornika wieżowego woda była dostarczana do miasta grawitacyjnie, a do jej tłoczenia używano najczęściej pomp motorowych.

Występowały wówczas liczne problemy z wadliwymi wodomierzami: po części były zniszczone, a po części zużyte. W tym wypadku winę ponosił zarząd samorządu z czasów zaborów, albowiem od początku zbudowania zakładu, tj. od 1912 do 1919 r., nie wymieniał wodomierzy.

Zarząd polski, przejmując w 1919 r. zakład w swoje ręce, nie miał możliwości wymiany wodomierzy na nowe, z powodu braku tychże w kraju. Natomiast doprowadzenie do porządku wodomierzy używanych utrudniały ciężkie warunki gospodarcze. Dopiero od roku 1924 wymieniano stopniowo zużyte wodomierze na nowe i dokonywano generalnej naprawy liczników. Z czasem, po roku 1928, miasto zastąpiło stare wodomierze nowymi – skrzydełkowymi.

Wieża ciśnień

Dziś wieża ciśnień stanowi nowoczesne „centrum dowodzenia”. Na stacji znajduje się 11 filtrów ciśnieniowych o średnicy 2400 mm, pracujących naprzemiennie. Przepływa przez nie średnio 30 m3 wody na godzinę. Filtry te muszą być płukane wodą i powietrzem, a woda z płukania trafia na oczyszczalnię ścieków. Na SUW Września znajdują się też dwa zbiorniki retencyjne, a każdy z nich ma pojemność 1 000 m3. Produkcja wody utrzymuje się średnio w ilości 6 300 m3 na dobę, jednak w okresach letnich wzrasta średnio do 9 000 m3 na dobę.

Radiowy system sterowania i sygnalizacji pracy ujęć i stacji uzdatniania umożliwia regulowanie pracy urządzeń obiektów znacznie oddalonych od SUW Września. Stacja jest bowiem w pełni zautomatyzowana. Obsługa ręczna ogranicza się wyłącznie do kontroli ruchu urządzeń, obserwacji poziomu wody w zbiorniku wody czystej oraz dostosowywania produkcji wody do zapotrzebowania poprzez załączenie lub wyłączenie studni głębinowych.

Systematycznie kontroluje się stan studni głębinowych i prowadzona jest ich renowacja, a w razie konieczności przedsiębiorstwo zleca wykonanie odwiertów zastępczych. Ma też w planach sporządzenie nowych odwiertów studni głębinowych oraz przebudowę rurociągów wody surowej, transportujących wodę do SUW Września.

Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Od 1912 roku prawie wszystkie domy mieszkalne, na podstawie istniejącego statutu miejskiego, były przyłączone do kanalizacji miejskiej. Do spłukiwania kanałów również wykorzystywano siłę prądu elektrycznego. Ścieki odprowadzano poprzez pompowanie, na specjalnie urządzone łąki irygacyjne,

WIEŻA CIŚNIEŃ,

stara pocztówka które w obszarze 40 morgów znajdowały się za miastem. Czyszczenie kanałów odbywało się za pomocą specjalnych szczotek. W późniejszym okresie ścieki podczyszczane były na stawach ściekowych i odprowadzane do rzeki Wrześnicy. To wszystko spowodowało jej ogromne zanieczyszczenie.

Z początkiem swojej działalności wrzesińskie wodociągi przejęły 8 788 metrów sieci, uzbrojonej w 72 hydranty podziemne, 10 hydrantów nadziemnych i 54 zasuwy. W miarę potrzeby sieć wodociągowa rozrastała się i podłączano do niej wszystkie nowe budowle, o ile nie były zbyt odległe od głównej sieci. Dla usprawnienia akcji przeciwpożarowych montowano dość liczne hydranty na wszystkich ulicach miasta. Organizowano także pompy do pojenia zwierząt i publicznego użytku dla ludności przybywającej do miasta na targi i jarmarki. Do 1928 r. do sieci wodociągowej podłączonych było 329 nieruchomości i 1 523 gospodarstw domowych.

Eksploatowana przez przedsiębiorstwo sieć wodociągowa na koniec 2021 roku wynosiła 369 km, zaś długość eksploatowanej sieci kanalizacji sanitarnej – 141 km. Spośród wszystkich odbiorców zaopatrywanych przez przedsiębiorstwo w wodę, zarówno na terenie miasta, jak i gminy Września, 64% podłączonych jest do sieci kanalizacji sanitarnej. PWiK pozyskał tu dofinansowanie z funduszy unijnych, w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 rozpoczęto w 2021 r. budowę sieci kanalizacji sanitarnej o długości ok. 2,6 km w miejscowości Słomowo.

Głównym wyzwaniem w zarządzaniu sieciami w najbliższych latach będzie na pewno sukcesywna wymiana najbardziej awaryjnych i wyeksploatowanych rurociągów. Dlatego zakupiono nowoczesny tabor samochodowy oraz profesjonalne narzędzia i urządzenia, które ułatwiają szybką i sprawną interwencję podczas usuwania wycieków lub zatorów.

Nowoczesne technologie

Elementem niewątpliwie usprawniającym pracę na sieciach wod-kan jest stosowana w przedsiębiorstwie cyfrowa mapa GIS. W 2021 roku zakupiono także geofon – urządzenie służące do precyzyjnej lokalizacji potencjalnych, nieujawnionych wycieków na sieci i przyłączach wodociągowych.

Przedsiębiorstwo prowadzi całoroczne analizy i podejmuje działania, w ramach których wdrożyło system ciągłego monitoringu sieci wodociągowej, by zdobyć informacje na temat miejsca wycieków niekontrolowanych. W tym celu miasto zostało podzielone na 6 stref – sektorów pomiarowych. W każdej strefie na sieci wodociągowej zamontowano przepływomierze, które mierzą wodę wpływającą do i wypływającą ze strefy oraz wskazują jej ciśnienie na rurociągu. Dzięki czujnikom zlokalizowanie wycieku na sieci odbywa się w dużo krótszym czasie, co nie tylko ogranicza starty wody, ale także pomaga w ustaleniu, który rurociąg w pierwszej kolejności podlegać powinien modernizacji bądź wymianie.

Inwestycja prowadzona jest w oparciu o technologię i doświadczenie firmy Złote Runo z Warszawy. Przebieg pracy czujników zapisują rejestratory, a te z kolei – z wykorzystaniem modemu GSM – przekazują dane do systemu działającego w oparciu o oprogramowanie PMAC. Dzięki takiemu rozwiązaniu dyspozytor na stacji uzdatniania wody ma możliwość podglądu i stałej kontroli przepływu wody w sieci.

Monitoring sieci wodociągowej umożliwia też stosowany w przedsiębiorstwie radiowy system odczytu wodomierzy. Posiada on szeroki zakres alarmów i informacji, z których spółka korzysta na bieżąco. W 2018 r. Września miała już 100% rozliczanych przez przedsiębiorstwo wodomierzy głównych. Dzięki temu koszty odczytu trudnych i niedostępnych miejsc zostały zminimalizowane, a czas znacznie skrócony. Na koniec 2021 roku przedsiębiorstwo rozliczało blisko 13 000 instalacji, w tym 9 200 wodomierzy głównych.

Studnie głębinowe

W roku 1935 wywiercono trzecią studnię o głębokości 183 m. W latach 1956-1957 ujęcie zostało zmodernizowane, odwiercono dwa nowe otwory (studnie 1 i 2) i zmieniono system poboru wody z mamutowego na eksploatację pompami głębinowymi oraz zmieniono technologię. W 1962 roku wykonano studnie nr 3, w latach 1963-1964 nr 4 i 5, a w latach 1971-1973 zastępczą nr

Fot. Archiwum PWiK we Wrześni

2b i dwie kolejne nr 6 i 7. W okresie 1977-1993 wykonano następne studnie o numerach 8 - 14 oraz kolejne generacje studni zastępczych.

Obecnie przedsiębiorstwo dysponuje 17 studniami o głębokościach od 130 metrów do 160 metrów we Wrześni oraz 15 studniami na 8 stacjach wiejskich.

PWiK we Wrześni dziś – modernizacja SUW

W 2001 roku rozpoczął się czteroletni proces modernizacji SUW we Wrześni. Zakres prowadzonych robót obejmował: wprowadzenie nowej technologii napowietrzania wody (kaskady), modernizację filtrowni i zbiorników podfiltrowych, modernizację rurociągów technologicznych i rurociągów wody surowej, wymianę starej pompowni III stopnia na nową, w pełni zautomatyzowaną, instalację kontrolno-pomiarową umożliwiającą monitorowanie ujęć wody. Poniesione wówczas nakłady na nowoczesne technologie uzdatniania wody w kwocie ok. 4,5 mln zł zlikwidowały zakłócenia w poborze wody i przyczyniły się do poprawy jej jakości, a także do ograniczenia kosztów eksploatacji.

Kolejna modernizacja Stacji Uzdatniania Wody odbyła się w latach 2015-2016 i polegała na wybudowaniu i włączeniu do eksploatacji pięciu nowych filtrów ciśnieniowych. Powodem zwiększenia powierzchni filtracji była budowa na terenie gminy Września fabryki Volkswagena. Po jednym dołożono w filtrowni nr 2 i 4 i w dobudowanej filtrowni nr 3.

Poza SUW Września, aktualnie przedsiębiorstwo eksploatuje 8 stacji uzdatniania wody na przyległych do Wrześni wsiach, w: Bardzie, Kaczanowie, Gutowie Małym, Gozdowie, Nowym Folwarku, Otocznej, Marzeninie i Sokołowie. Stacje te są w pełni monitorowane i sukcesywnie modernizowane.

Kompleksowa modernizacja SUW Gozdowo

To jeden z największych projektów inwestycyjnych PWiK w ostatnim okresie. Stacja ta działała w niezmienionej formie od lat 70. ubiegłego wieku i w tym dziesięcioleciu też została odwiercona pierwsza studnia głębinowa w Gozdowie. Dopiero w 2018 roku na terenie SUW odwiercono drugą studnię głębinową o wydajności sięgającej 70 m3/h. W 2021 roku zaś zakończono budowę zbiornika retencyjnego o pojemności 100 m3 .

Modernizacja SUW Gozdowo rozpoczęła się w sierpniu 2021 roku na podstawie wcześniej opracowanego projektu. Koszt modernizacji zamknął się kwotą ponad 1,5 mln zł. Prace trwały 8 miesięcy, a ich efekt to w pełni zautomatyzowana, nowoczesna, przystosowana do zwiększenia dziennej produkcji stacja uzdatniania wody. Cała modernizacja SUW Gozdowo, która objęła swoim zakresem zarówno część budowlaną, elektryczną, technologiczną i sanitarną, przyniesie nie tylko jej bezawaryjną pracę na kolejne dziesięciolecia, ale zastosowanie nowoczesnych technologii sterowania, nowego oprogramowania, jak i unowocześnione systemy filtracji zaowocują optymalizacją kosztów eksploatacji tej stacji.

Pozwolenie wodnoprawne zezwala stacji na miesięczną produkcję w ilości 11 200 m3. Długość sieci zasilanej przez SUW Gozdowo to ponad 15 km, jednak po modernizacji i dołączeniu doń kolejnych odbiorców wody, długość sieci znacznie wzrosła.

Nowoczesna czyszczalnia ścieków

Przełomowym momentem dla gospodarki ściekowej we Wrześni był rok 1993, kiedy to Rada Miejska podjęła decyzję o budowie nowoczesnej oczyszczalni ścieków. Ważną datą dla PWiK we Wrześni jest dzień 17 listopada 1994 roku, gdy wmurowano kamień węgielny pod jej budowę.

Obiekt powstawał w latach 1994-1996. Zastosowane wówczas najnowsze technologie oczyszczania, czyli 3-fazowy układ reaktora biologicznego z komorą pre-denitryfikacji, pozwalają (pomimo przeciążenia dopływającym ładunkiem zanieczyszczeń, w stosunku do projektu), do dziś uzyskiwać odpowiedni stopień redukcji substancji oraz dotrzymywać wymogów pozwolenia wodno-prawnego.

W trakcie eksploatacji oczyszczalni ścieków wprowadzano udoskonalenia, takie jak: odzysk ścieków oczyszczonych (wody technologiczne) do płukania urządzeń, zmodernizowano część obiektu odpowiedzialną za mechaniczne oczyszczanie przy pomocy sitopiaskowników. Wymieniono także park maszynowy, wspomagający pracę załogi w codziennych czynnościach (ładowarka teleskopowa do osadów ściekowych oraz samochód z zabudowaną suwnicą do wyciągania pomp). Wybudowano również wagę najazdową o nośności do 60 ton. Dzięki dokładnemu pomiarowi, każda wywożona partia ustabilizowanych osadów ściekowych, przeznaczona do rolniczego zagospodarowania metodą R10, podlega weryfikacji względem wyliczonych dawek oraz przekłada się na znaczne oszczędności w stosunku do wcześniej szacowanych ilości. Odczyty z wagi pozwalają również na prawidłową ewidencję odpadów poprzez system BDO dla przedsiębiorstwa, jak i firmom okolicznym, którym udostępnia się możliwość wykonywania pomiarów.

Przede wszystkim jednak, mając na uwadze rosnące koszty energii oraz dobro środowiska na-

Fot. Agata Szamałek

WRZEŚNIA

wodomierz 1928 r.

STARA PRZEPOMPOWNIA

stara przepompownia

Fot. Agata Szamałek

turalnego, zakupiono efektywne i energooszczędne urządzenia do napowietrzania reaktorów biologicznych, dmuchawy z silnikiem wyposażonym w aktywne łożyska magnetyczne oraz z dwupunktowym systemem kontroli optymalizującym efektywność energetyczną urządzeń.

W celu poprawy stanu technicznego głównego kanału transportującego ścieki na teren oczyszczalni ścieków, wykonano bezwykopową renowację kanalizacji. Prace polegały na gruntownym oczyszczeniu kanału, wykonaniu jego inspekcji telewizyjnej i wprowadzeniu termoutwardzalnego rękawa z wzmocnionego włókna szklanego nasączonego żywicą poliestrową.

Poza obiektem oczyszczalni ścieków, przedsiębiorstwo eksploatuje 57 przepompowni zlokalizowanych zarówno na terenie miasta, jak i w przyległych wioskach oraz 24 tłocznie ścieków, w tym tłocznię główną zlokalizowaną w centrum miasta.

Rozwój Wrześni i plany na przyszłość

Przedsiębiorstwo stara się też sprostać oczekiwaniom coraz liczniejszych inwestorów na terenie gminy Września, w tym ogromnej firmy jaką jest Volkswagen. Stąd w 2015 roku została oddana do użytku Stacja Podnoszenia Ciśnienia. To kompletna pompownia wody czystej III stopnia wraz z obiektami i infrastrukturą towarzyszącą oraz zdalnym przekazem danych do dyspozytorni PWiK we Wrześni.

Na terenie, na jakim usytuowana jest pompownia wody czystej, znajdują się również dwa zbiorniki wody czystej, każdy o pojemności 1000 m3, oraz tłocznia ścieków, która zapewnia odprowadzanie ścieków z zachodniej części terenu inwestycyjnego znajdującego się na obszarze Wrzesińskiej Strefy Aktywności Gospodarczej (WSAG).

Dynamiczny rozwój gospodarczy gminy Września, a co za tym idzie zwiększająca się powierzchnia zabudowy mieszkaniowej, pociąga za sobą konieczność planowania rozbudowy sieci wodociągowej oraz pozyskania większych ilości wody dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców i strefy przemysłowej. Mając jednak świadomość deficytu zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych, a jednocześnie ciągły wzrost zapotrzebowania na wodę, PWiK prowadzi rozmowy w celu wykorzystania wód powierzchniowych jako alternatywnego źródła wody dla gminy. Ewentualna realizacja tego przedsięwzięcia polegałaby na wybudowaniu ujęcia wody na rzece Warta, magistrali transportującej wodę oraz stacji uzdatniania. Choć to spora inwestycja, pociągająca za sobą ogromne koszty, to jednak strategiczna i przyczyniająca się do powolnego naprawiania stosunków wodnych i poprawy warunków hydrologicznych.

***

Zadowolenie odbiorców jest dla przedsiębiorstwa głównym wyzwaniem. Stąd nieprzerwanie podejmowane inwestycje i przedsięwzięcia mające na celu nieustanne podnoszenie jakości usług. Niewątpliwie rok 2022 i kolejny to dla PWiK przede wszystkim realizacja inwestycji „Modernizacja, rozbudowa i przebudowa oczyszczalni ścieków we Wrześni”. Zakłada ona całościową modernizację wyposażenia, aparatury kontrolno-pomiarowej, armatury, hermetyzację obiektów generujących odory oraz budowę nowej części oczyszczalni odpowiedzialnej za przeróbkę osadów ściekowych.

Źródło dostępne w redakcji.