8 minute read
I Sektor wod-kan w obliczu nowej ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej
Fot. 123rf
SEKTOR WOD-KAN W OBLICZU NOWEJ USTAWY
Advertisement
Karolina Wojtasik
Uniwersytet Śląski, Polskie Towarzystwo Bezpieczeństwa Narodowego
Czy ustawa o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej w jakikolwiek sposób dotyczy przedsiębiorstw sektora wodno-kanalizacyjnego? Formuła poważnego artykułu nie pozwala na użycie sformułowania: „to skomplikowane”, jakkolwiek wiele zależy od kategorii obiektu, jakim jest przedsiębiorstwo wod-kan.
5września 2022 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji umieszczony został projekt ustawy o ochronie ludności oraz stanie klęski żywiołowej; jest on obecnie przedmiotem konsultacji międzyresortowych. Równolegle w mediach pojawia się coraz więcej krytycznych analiz zapisów, które znalazły się w projekcie ustawy, dotyczących przede wszystkim organizacji systemu zarządzania kryzysowego, nieuwzględnienia w niej tzw. zagrożeń hybrydowych, a także niedostosowania niektórych zapisów do zaleceń kolejnych szczytów NATO, zobowiązań unijnych oraz faktu, że nie realizują zasady spójności rozwiązań w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej.
Co ważne, na tym etapie nie jest jeszcze przesądzone, czy ustawa wejdzie w życie, choć teoretycznie ma się to stać z dniem 1 stycznia 2023 r. Wraz z wejściem w życie ustawy o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej traci moc m.in. ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2020 r. poz. 1856, z 2021 r. poz. 159 oraz z 2022 r. poz. 583), ponadto ww. ustawa zmienia ustawę z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia.
Jak jest obecnie?
Obecnie obiekt wod-kan może być równocześnie: infrastrukturą krytyczną (IK), podlegać obowiązkowej ochronie, a także być dostawcą tzw. usług kluczowych. Warto podkreślić, że ten sam obiekt może być również sklasyfikowany jako szczególnie ważny dla bezpieczeństwa i obronności państwa, czyli podlegać szczególnej ochronie (tzw. obiekt kategorii II wg Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 2022 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony). Co oznaczają te nazwy?
Obowiązkowa ochrona obiektu
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. z 1997 r. nr 114, poz. 740) definiuje obszary, obiekty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie oraz wyodrębnia kategorie obszarów, obiektów, urządzeń ważnych dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych istotnych interesów państwa. Co ważne, określa zasady ochrony obszarów, obiektów i urządzeń, wskazując między innymi podmioty zobowiązane do sporządzania właściwych wykazów. Ustawodawca nakłada na zarządzających nimi obowiązek przygotowania i uzgadniania planów ich ochrony z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim policji, a w zakresie zagrożeń terrorystycznych – z właściwym terytorialnie kierownikiem jednostki organizacyjnej ABW. Ustawa ponadto określa zasady tworzenia i funkcjonowania wewnętrznych służb ochrony (WSO) oraz precyzuje zasady prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia oraz kwalifikacje i uprawnienia pracowników ochrony.
Z ustawy wynika, że: „Obszary, obiekty, urządzenia i transporty podlegające obowiązkowej ochronie to obszary, obiekty, urządzenia i transporty ważne dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa podlegają obowiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenie techniczne” (art. 5.1.).
5 sprecyzowanych kategorii
W ustawie sprecyzowano pięć kategorii obszarów, obiektów i urządzeń w ramach zakresów: obronności państwa, ochrony interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego, ochrony innych ważnych interesów państwa, a ponadto obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi ujęte w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej (art. 5.2). Szczegółowe wykazy obszarów, obiektów i urządzeń sporządzają: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie w stosunku do podległych, podporządkowanych lub nadzorowanych jednostek organizacyjnych. Umieszczenie w wykazie określonego obszaru, obiektu lub urządzenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. Wojewodowie prowadzą ewidencję obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie, znajdujących się na terenie województwa.
Co z tego wynika? Obiekt wodno-kanalizacyjny może podlegać obowiązkowej ochronie, czyli może się znajdować się w ww. ewidencji. I większość obiektów wod-kan tam się znajduje, choć nie można z całą pewnością stwierdzić, ile ich tam jest i które podlegają obowiązkowej ochronie, ponieważ wykaz jest niejawny. Jedyne dane, do których mamy dostęp, to corocznie publikowane przez KGP zestawienie ilościowe obiektów w całym kraju, jakkolwiek publikowane jest bez podziału na branże.
Obiekt chroniony – infrastruktura krytyczna
Ponadto, jeśli obiekt spełnia kryteria (które też są niejawne) może zostać skalsyfikowany jako infrastruktura krytyczna (IK). Obiektami podlegającymi obowiązkowej ochronie, jak mówi ustawa, są także obszary, obiekty – w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi ujęte w jednolitym wykazie obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących
DYREKTYWA CER
Na przełomie roku należy się spodziewać przyjęcia Dyrektywy CER (Critical Entities Resilience), czyli Dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie odporności podmiotów krytycznych. Państwa członkowskie UE zostaną zobowiązane do wyznaczenia podmiotów krytycznych, ustanawiania obowiązków tych podmiotów oraz sposobu nadzoru nad nimi. W załączniku do dyrektywy wskazano sektory, w ramach których będą wyznaczane podmioty krytyczne – znalazł się tam sektor „woda pitna”.
O zaliczeniu danego obiektu do infrastruktury krytycznej decydują szczegółowe kryteria zapisane w niejawnym załączniku do Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej
Fot. 123rf
INFRASTRUKTURA KRYTYCZNA
Plan zapewnienia ciągłości funkcjonowania infrastruktury krytycznej zawiera: 1) nazwę i dane o lokalizacji infrastruktury krytycznej; 2) dane pozwalające zidentyfikować operatora infrastruktury krytycznej, w tym: nazwę, adres, siedzibę, numery REGON, NIP i KRS; 3) dane pozwalające zidentyfikować zarządzającego infrastrukturą krytyczną w imieniu operatora infrastruktury krytycznej, w tym: nazwę, adres, siedzibę, numery REGON, NIP. KRS; 4) dane służbowe osoby, o której mowa w art. 121; 5) imię i nazwisko osoby sporządzającej plan; 6) inne dane o infrastrukturze krytycznej, w tym: - charakterystykę procesów, stosowanych technologii i podstawowe parametry techniczne, - plan lub mapę z naniesioną lokalizacją obiektów, urządzeń, instalacji lub systemu, o którym mowa w art. 114, i zaznaczonymi elementami zapewniającymi bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej, - funkcjonalne połączenia z innymi obiektami, instalacjami, urządzeniami lub usługami; 7) charakterystykę zagrożeń dla infrastruktury krytycznej oraz oceny ryzyka ich wystąpienia wraz z przewidywanymi scenariuszami rozwoju zdarzeń; 8) charakterystykę zależności infrastruktury krytycznej od pozostałych systemów infrastruktury krytycznej oraz możliwości zakłócenia jej funkcjonowania w wyniku zakłóceń powstałych w pozostałych systemach infrastruktury krytycznej; 9) warianty działania, wraz ze wskazaniem możliwości wykorzystania zasobów własnych oraz zasobów właściwych terytorialnie organów, w sytuacji zagrożenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej, pozwalające na zapewnienie ciągłości jej funkcjonowania oraz odtwarzania jej zasobów” [art. 120]. w skład infrastruktury krytycznej (IK). Obiekt IK jest więc z mocy ustawy obiektem podlegającym obowiązkowej ochronie. Warto mieć jednak świadomość, że reguła nie działa odwrotnie, ponieważ nie każdy obiekt podlegający obowiązkowej ochronie należy do infrastruktury krytycznej (IK).
Czym jest więc infrastruktura krytyczna?
Infrastruktura krytyczna to, zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym (Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz. U. z 2022 r. poz. 261, 583), systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy: zaopatrzenia w energię, surowce energetyczne i paliwa, łączności, sieci teleinformatycznych, finansowe, zaopatrzenia w żywność, zaopatrzenia w wodę, ochrony zdrowia, transportowe, ratownicze, zapewniające ciągłość działania administracji publicznej, produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych. O zaliczeniu danego obiektu do IK decydują szczegółowe kryteria zapisane w niejawnym załączniku do Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK). Warto pamiętać, że nie każdy zakład uzdatniania wody czy oczyszczalnia ścieków należy do IK.
Co z tego wynika? Ustawy precyzują obowiązki osób zarządzających tego typu obiektami w zakresie przygotowania procedur i planów dotyczących bezpieczeństwa. W przypadku obiektów podlegających obowiązkowej ochronie to plan ochrony oraz tzw. załącznik AT (będący osobnym dokumentem), w przypadku infrastruktury krytycznej to plan ochrony IK.
Operatorzy usług kluczowych (OUK)
Ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1369) wyróżnia nową kategorię przedsiębiorstw, a mianowicie operatorów usług kluczowych (OUK). Są to firmy i instytucje świadczące usługi o istotnym znaczeniu dla utrzymania krytycznej działalności społecznej lub gospodarczej w nastę-
W dobie zagrożeń hybrydowych pozostawianie ochrony infrastruktury krytycznej w próżni nie wróży niczego dobrego
pujących sektorach: energetycznym, transportowym, bankowym i infrastruktury rynków finansowych, ochrony zdrowia, zaopatrzenia i dystrybucji wody pitnej i infrastruktury cyfrowej. Operatorem usługi kluczowej jest podmiot posiadający jednostkę organizacyjną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wobec którego organ właściwy (minister odpowiedzialny za dany dział administracji rządowej) wydał decyzję o uznaniu za OUK.
Co zmieni nowa ustawa w przypadku przedsiębiorstw sektora wod-kan?
Najbardziej istotne zmiany nastąpią w procedurach dotyczących obiektów mających status infrastruktury krytycznej (IK). Ustawa na nowo określa systemy wchodzące w skład IK, z dotychczasowych jedenastu pozostaje dziewięć, jakkolwiek nie ma żadnych zmian w kwestii systemu zaopatrzenia w wodę – był w poprzedniej ustawie, jest w projekcie nowej. Ustawa nie określa kryteriów ani rodzajów kryteriów kwalifikujących obiekty, urządzenia, instalacje i usługi do kategorii IK, ani też nie precyzuje, czy lista kryteriów pozostaje niejawna (jak dotychczas), a jedynie wskazuje, że „Rada Ministrów przyjmuje, w drodze uchwały, szczegółowe kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, urządzenia, instalacje i usługi […] a także wskazuje ministrów odpowiedzialnych za te systemy” [art. 115]. Bardzo prawdopodobnym jest, że dotychczasowe kryteria dla systemu zaopatrzania w wodę zostaną zrewidowane.
RCB będzie zlikwidowane?
Najbardziej znacząca zmiana dotyczy instytucji koordynującej ochronę infrastruktury krytycznej i budowanie jej odporności na zagrożenia. Ustawa o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej likwiduje Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB), które dotychczas zajmowało się koordynacją wszelkich działań i procedur dotyczących IK, a przede wszystkim opracowywało standardy (w postaci załączników do NPOIK) dotyczących ochrony na wszystkich poziomach bezpieczeństwa: fizycznego, technicznego, osobowego, teleinformatycznego, prawnego oraz w zakresie planów ciągłości działania. „Standardy służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej – dobre praktyki i rekomendacje” są swoistym drogowskazem w kwestii zapewnienia ochrony IK. Ustawa nie przewiduje nowej wersji NPOIK (która dotychczas była aktualizowana nie rzadziej niż raz na dwa lata) oraz standardów w zakresie bezpieczeństwa obiektów IK, ani żadnego odpowiednika tego dokumentu. Dostępne są, choćby w internecie, zagraniczne odpowiedniki takich standardów, ale warto pamiętać, że zostały opracowane w zupełnie innych warunkach prawnych oraz w oparciu o inny katalog zagrożeń. Nie bez znaczenia jest także specyfika każdego kraju, lokalne uwarunkowania, gdzie się takie standardy tworzy.
Plan zapewnienia ciągłości funkcjonowania IK
Plany ochrony IK także ulegną niewielkim zmianom, jakkolwiek zmieni się instytucja dokonująca ich uzgodnień. Dotychczas wymagania odnośnie planu ochrony IK określało Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej. Ustawa o ochronie ludności oraz o stanie klęski żywiołowej wprowadza „Plan zapewnienia ciągłości funkcjonowania infrastruktury krytycznej”.
Zmienia się nazwa dokumentu, ale większość wymaganych przez dotychczas funkcjonujące rozporządzenie nie ulega zmianom. Operator ma na sporządzenie planu 9 miesięcy od daty otrzymania decyzji o znalezieniu się w wykazie infrastruktury krytycznej (IK), a plan musi zostać także uzgodniony z innymi podmiotami, których lista została skrócona do siedmiu (Komendant Wojewódzki Policji, Komendant Wojewódzki PSP, Wojewoda, Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny, Dyrektor Urzędu Morskiego). Jak wspomniano powyżej, zmienia się instytucja, która zatwierdza (lub nie zatwierdza) dokument.
Kto będzie zatwierdzał plan?
Zadanie to spada na ministra, we właściwości którego znajduje się system, w skład jakiego wchodzi dany obiekt, urządzenie, instalacja lub usługa. W przypadku systemu zaopatrzenia w wodę jest to Ministerstwo Infrastruktury, jakkolwiek nie ma pewności, czy i tu planowane rozporządzenia nie wprowadzi jakiś zmian.
Wiele wątków dotyczących ochrony IK w ramach systemu zaopatrzenia w wodę określą rozporządzenia, których jeszcze nie ma. Niepokojącym jest fakt, że na ich opracowanie potrzeba zwykle kilkunastu miesięcy, a czasu brakuje. W dobie zagrożeń hybrydowych pozostawianie ochrony IK w próżni nie wróży niczego dobrego. Najbliższe tygodnie pokażą, czy ustawa ostatecznie wejdzie w życie, powodując prawdziwą rewolucję w ochronie IK.
