Jacques Louis David
Waarheid of Werkelijkheid
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
1
Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 Jacques Louis David 5 Volks bijeenkomsten 6-7 Marat Vermoord 8-9 Impact 10 Conclusie 11 Bronnen
2
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
Inleiding De Franse Revolutie heeft een grote impact gehad op onze maatschappij, zowel in Frankrijk als in de rest van Europa. De teamleden in mijn groep wilden dit graag uitdiepen. Eerlijkheidshalve moet ik bekenen dat de eerste aanraking met de Franse Revolutie voor mij tijdens de colleges Kunstgeschiedenis/Kunst Algemeen waren eerder dit jaar. Het leek me dus een goed idee om meer te weten te komen over deze periode aan de hand van de schilder Jacques Louis David (vanaf hier: David). Tijdens een eerste onderzoek naar het werk van David kwam ik erachter dat het schilderij Marat Vermoord ontzettend veel is gebruikt als inspiratie voor hedendaags werk. Dat het veel impact heeft gehad in zijn tijd en dat het je kijk op de wereld werkelijk kan veranderen. Mijn interesse in het schilderij en daardoor ook in David is door deze eerder genoemde punten gewekt. Met Marat Vermoord als uitgangspunt ben ik op zoek gegaan naar de invalshoek ‘Kunst en vermaak’ binnen het werk van David. Aan de hand van deze is onderstaand referaat geschreven. Het werk van David kan bijna niet los gezien worden van de invalshoeken ‘Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht’ en ‘Kunst en religie, levensbeschouwing’ vandaar dat deze invalshoeken ook aan bod komen.
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
3
Jacques Louis David De schilder Jacques Louis David (1748-1825) wordt gezien als een van de meest getalenteerde schilders in zijn tijd. Degelijkheid en schoonheid vormen in de hedendaagse wereld nog zelden een eenheid, laat staan bij het beschrijven van het ontstaan van politieke verschuivingen of burger idealen. De schilderijen van David vangen dit moment en daarmee staat zijn genialiteit voor eeuwig in de boeken.1 David heeft op een verschrikkelijk overtuigende en esthetische manier de tragedies en ambities van de Franse Revolutie weergegeven. Dit is zichtbaar in zowel zijn schilderijen als in de volks bijeenkomsten die hij organiseerde in opdracht van de Nationale Conventie.
Les Derniers Moments de Michel Lepeletier, Jacques Louis David, 1793
4
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
Volks bijeenkomsten David schilderde niet alleen, hij ontwierp en organiseerde ook tal van volks bijeenkomsten in opdracht van de Nationale Conventie, waar hij onder andere lid was van de volksvoorlichting commissie en de kunst commissie (1792-1794).
voorzijde van het bed. Op het hoogtepunt van de ceremonie kroonde de president van de Nationale Conventie het lichaam met een lauwerkrans der onsterfelijkheid.
Zowel schilderijen als bijeenkomsten van zijn hand nemen de toeschouwer mee in een door David gecreëerde waarheid. Deze waarheid is zo overtuigend en realistisch neergezet dat de toeschouwer daadwerkelijk gelooft dat het waarheidsgetrouw is. Deze waarheid is echter niet altijd gelijk met de werkelijkheid.
De plaatsing van het lichaam, de wond, de aankleding, alles deed denken aan de eerste en grootste Christelijke martelaar. David gebruikte een samenvloeiing van Roomse, wereldlijke en Christelijke elementen uit het verleden. Door deze vertrouwde elementen beeltenissen van de Revolutie te maken verdrong hij het oude regime.2
Lepeletier
Festival of the Supreme Being Het grootste en laatste festival dat David organiseerde was het ’Festival of the Supreme Being’ in opdracht van Maximilien Robespierre (staatsman tijdens de Franse Revolutie 1758-1794). Het vond plaats op 8 juni 1794 rondom de kunstmatig gemaakte berg ‘Champ de Mars’. Het werd Davids mooiste programma ooit, het feest van Goddelijkheid.
Honneurs rendus a la mémoire de Lepeletier, 24 januari 1793, Anonyme
Om de bevolking te mobiliseren tot protestbijeenkomsten was er nood aan symbolen die deze bijeenkomsten konden rechtvaardiging. De moord op Louis-Michelle Lepeletier, één dag voor de onthoofding van de koning Louis XIV, kwam goed gelegen. De Nationale Conventie vroeg David publiekelijk eerbetoon aan de vermoorde Louis-Michelle Lepeletier te organiseren. Lepeletier werd door David voorgesteld als de eerste grote ‘Martyr to Libery’ – ‘Martelaar voor Vrijheid’. Op 24-01-1793 werd Lepeletier op de Place de Vendôme, de plek waar het vernietigde beeld van Louis XIV stond, tentoongesteld op een talud in een antiek bed met het bovenste deel van het lichaam ontbloot. Zuilen met daarop kandelaars die parfum verspreidde stonden voor het talud met opgebaarde lichaam. Het moordwapen hing zichtbaar aan de
Op het hoogtepunt van de ceremonie staan vrouwen en kinderen gescheiden van de mannen en zonen, zoals hij ook deed bij de schilderijen: Brutus en Horaces. Dochters zingen met eerbied voor de natuur, terwijl moeders de zonen vereren die vechten tegen de tegenstanders van de Revolutie. Op het hoogtepunt tillen de moeders hun kroost in de lucht en gooien meisjes bloemen voor geluk. Tegelijkertijd pakken de zonen de zwaarder uit de handen van hun vaders en zweren hiermee triomf, gelijkheid en vrijheid te bemachtigen.3
Fête de l’Etre suprême au Champ de Mars, Pierre-Antoine Demachy, 1794
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
5
Marat Vermoord De moord op Marat kwam op een moment dat er door de Nationale Conventie gezocht werd naar een Martelaar die voor de vrijheid van het volk, voor de Revolutie was gestorven, zoals ook in het geval van Lepeletier.4 De Jakobijnen verloren terrein en hadden een aantal van de belangrijkste Girondijnen geëxecuteerd. David organiseerde de publiekelijke begrafenis en maakte een eerbetoon aan Marat in opdracht van de Nationale Conventie, het schilderij Marat Vermoord. David kreeg het voor elkaar om Marat Vermoord neer te zetten als een portret als ook een historisch werk, zowel als revolutionair icoon als een tragedie.5
De beide schilderijen werden na de volkstentoonstelling door David aan de Nationale Conventie geschonken. Na het opheffen van de Nationale Conventie op 22 augustus 1795 werd zowel het schilderij Marat Vermoord als Lepeletier teruggegeven aan David. Na Davids overlijden (1825) werd zijn inboedel verkocht, het schilderij Lepeletier werd gekocht door een dochter van de martelaar en vernietigd. Niemand wilde het schilderij Marat Vermoord opkopen. Na een periode waarin het schilderij uit het zicht is geweest voor het publiek wordt het sinds de herontdekking, in 1846 door Charles Baudelauire, weer tentoongesteld.6
Op 16 oktober 1793 werden beide schilderijen, Marat Vermoord en Lepeletier, tentoongesteld aan het volk tijdens een buitengewone inzegening. De schilderijen werden op een grafmonument gepresenteerd, versierd met draperieën in de kleuren van de Franse Revolutie. Er werden begrafenis melodieën gezongen en er werden eerbetuigingen voorgedragen ter nagedachtenis aan hun martelaarschap voor de vrijheid van het volk. Het alles moet een enorme Christelijke en emotionele sfeer hebben opgeroepen. Ook hier wordt weer duidelijk hoe David meester was in het creëren van een entourage waarin de toeschouwer wordt meegenomen in zijn overtuigende waarheid. Zelfs zonder daarbij de boodschap van de schilderijen zelf mee te nemen. Want ook de boodschap van het schilderij is voor David een middel om waarden over te brengen. De manier hoe David Marat afbeeld doet denken aan de kruisafneming van Christus. Op deze manier zet hij Marat neer als een held van de Revolutie. Een vriend van het volk, een martelaar van de Revolutie. De tegenstanders van de Jakobijnen zien Marat eerder als een moordmachine die duizenden onthoofdingen van onschuldige burgers op zijn geweten heeft.
La Mort de Marat, Jacques Louis David, 1793
Het schilderij kan gezien worden als propaganda, een beeldende vorm om het volk te beïnvloeden, om aanhangers te winnen voor de opvattingen van de Jakobijnen.
6
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
Als er ooit een schilderij is geweest dat je kon aanzetten om te sterven voor een zaak is het wel Davids Marat Vermoord. Het schilderij laat zien dat schoonheid fataal kan zijn. Dat is wat het zo gevaarlijk maakt - uit het zicht gehouden voor zoveel jaren. Simon Schama (2006) 7
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
7
5
9 1
2 6 10
3
11
7
4
8
8
12
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
Impact Het werk van David en vooral ook het schilderij, Marat Vermoord, heeft een grote impact gehad indertijd. Tot op de dag van vandaag laten kunstenaars om allerlei redenen zich inspireren door het werk van David.
13
‘Imitation is the sincerest form of flattery’ Charles Caleb Colton (1780–1832)
14
1 Charlotte Corday, Paul Jacques Aimé Baudry, 1860 2 La mort de Marat, Edvard Munch, 1907 3 Women with Stiletto/ Death of Marat, Picasso, 1932 4 Jacques Louis David – Death Marat, Martin Missfeldt, 2006 5 Bath of Frank, Frank Cho, 2007 6 Cowboydog November 12, 2008 7 Marat (Sebastiao) Pictures of Garbage, Vik Muniz, 2008 8 Marat, Zuzana Staňková, 2008 9 Winnie de Pooh, 2009 10 Industrie der tod des marat, Maximilian Sydow, 2010 11 www.toondoo.com cool-cartoon-2797117, 2011 12 Bath_1538495, 2011 13 La mort de twilight sparkle, Drakmire, 2012 14 Death of marat, Apeface, 2013
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
9
Conclusie Zoals hierboven duidelijk is geworden was David een groot meester in het creëren van beelden om de toeschouwer iets te laten geloven, mee te nemen in een bepaalde waarheid. Hiervoor gebruikte hij inspiratie uit, voor de toeschouwer, vertrouwde beeldelementen. Verwijzingen naar klassieke meesters, de oudheid, beeltenissen van Christus en onder andere Griekse en Roomse rituelen. De invalshoek ‘Kunst en Vermaak’ heeft me in laten inzien dat de weergave van Davids waarheid een totaal pakket was. Niet alleen vertaalde hij zijn waarheid in de schilderijen die hij maakte tijdens de Franse Revolutie maar ook was dit duidelijk te zien in de volks bijeenkomsten die hij ontwierp en organiseerde. Ook heeft dit referaat me laten nadenken over de begrippen waarheid en werkelijkheid en hoe groot de impact van kunst daarin kan zijn.
10
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
Bronnen Aangehaalde literatuur Noël, Bernard, (1989). David p.schudblad, delen uit het voorwoord door schrijver Bernard Noël. (vertaald) 2 Herbert, Robert L., (1972). J.L. David : Brutus p.94/95 3 Herbert, Robert L., (1972). J.L. David : Brutus p.111/112 4 Herbert, Robert L., (1972). J.L. David : Brutus p.98 5 Noël, Bernard, (1989). David p.44 (vertaald) 6 Noël, Bernard, (1989). David p.47 7 Schama, Simon, (2006). BBC Power of Art 4 – David min.58:00 1
Literatuurlijst boeken: David, Noël Bernard (1989). J.L. David : Brutus, Robert L. Herbert (1972). Eeuwige schoonheid, E.H. Gombrich (2011) De kunst van het kijken, Patrick De Rynck (2004) David, Alvar Gonzales-Palacios (1975) websites: www.jacqueslouisdavid.org/biography.html (geraadpleegd op 23 november 2013) www.cultuurnetwerk.nl/producten_en_diensten/ bronnenbundels/1991/h1991_6.htm (geraadpleegd op 16 november 2013) film: BBC Power of Art 4 – David, Simon Schama (2006).
Jacques Louis David | december 2013 | Marieke Steegh | 2366894
11