ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
1
ذمارة (20 )13ي حوزةيراني ()2009 هةموو 5و 20ي مانط َيك دةردةض َيت خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر سؤران عومةر 07501126064
29
بة ِريَوةبةري نووسين دليَر عةبدولَآل هاوكارانمان لةم ذمارةيةدا كامةران ثةشيَو ،عةبدولَآل ط��ؤران ،ذيار ع��وم��ةر ،شةنكار عةبدولَآل ،هةلَويَست عوسمان ،بةرهةم لةتيف ،دارا عةبدولَآل، كةمال ض��ؤم��ان ،س��ةالم عةبدولكةريم، دليَر عةبدولرةحمان ،هاو ِر َي كاوة ،شةيدا خؤشناو
ئؤفيسي سةرةكي: سليَماني -ثشت باخي طشتي تةنيشت خةلَوةتطةي ثيري َ ئيمةيل:
regamagazine@yahoo.com www.knewsdaily.org
دابةشكردن خانةي رةهةند 07708649210 تيراذ 6000 ضاث ضاثخانةي كوردستان نرخ ()1500
30
33 36
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
3
يةك َييت ،خةون بة ثؤسيت سةرؤكي حكومةتةوة دةبين َيت كةمال ضؤماني يةكيتي و ثارتي زؤرينةي كورسييةكاني ئةطةر َ بةدةستبينن و بتوانن كابينةي نويَي ثارلةمان َ حكومةتي هةريَمي كوردستان دروستبكةن، دةضيت بؤ سةرؤكايةتيي ئةو ثؤستة، َثي َ ي.ن.ك و ث.د.ك توشي جياوازيي َتي ِروانين كةسيك بؤ ثؤستةكة. بن بؤ داناني َ تا َئيستا روون نيية كة سةرؤكي دةبيت كابينةي نويَي حكومةت بؤ ثارتيي َ يةكيتيي .هةر يةكةيان و قسةيةك يان بؤ َ يةكيتيي رايدةطةيةنن دةكات .بةرثرساني َ كة سةرؤكي كابينةي نويَي حكومةت هي خؤيانةَ .نيضيرظان بارزانييش ئةوةي َ هةلبژاردنةكان، راطةياندووة كة دواي دةبيت. يةكيتيي َ سةرؤكايةتيي حكومةت بؤ َ بةرثرسيكي باآلي ثارتيي َ دةلَيت ،تا كةضي، َ َئيستا باس لةوة نةكراوة ثؤستي سةرؤكي كي َبيتَ .ثيشتريش كؤسرةت حكومةت بؤ َ رةسول جةختي لةوة كردبووةوة كة مافي يةكيتيية لةم نؤرةيةي سةرؤكايةتيي رةواي َ يةكيتييةك سةرؤكايةتيي بكات. حكومةتَ ، ناشكريَت حةزي زؤرينةي ئةنداماني يةكيتي بة يةكيتيي باسنةكريَت كة َثييانواية َ َ ببيتة خاوةني ئةم دةبيت َ هةرجؤريَك َبيت َ ثؤستة .ئةوان َئيستا لة طريَي بضوكبوونةوةي يةكيتيي دان بةرامبةر ثارتييَ .ثييانواية بؤ َ دةبيت ئةو ثؤستة خؤ ِرزطاركردن لةو طريَيةَ ، هةر بؤ ئةوان َبيت. يةكيتي ،لة َئيستاوة بانطةشةي ئةوة دةكا َ َ دكتؤر بةرهةم سالحي دةستنيشانكردووة بةوثييةي لة بؤ وةرطرتني ئةو ثؤستة. َ سةردةمي سةرؤكايةتيكردني حكومةتي سليماني) هةريَمي كوردستان (ئيدارةي َ لةاليةن بةرهةم َ سالحةوة تا ِرادةيةك لة َثيش خؤي ضاكتر ئ��ةداي حكومةتي
4
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
يةكيتي دةيةويَت سةرنجي ئةندام كردووةَ ، شي و وا رابكي خؤي الي بؤ اليةنطراني و َ َ بةهيزي هةية و نيشانبدات كانديديَكي َ دةتوانيت طؤ ِرانكارييةك بكات. َ ضاوديَريَكي سياسيي بة طؤظاري ريَطاي
ضاود َيراني سياسيي هةر َيم ثيَيان واية ر َيككةوتنيَك هةية لةنيَوان ثارتيي و يةكيَتييدا كة واي نيشاندةدةن كة ثؤسيت سةرؤكي حكومةت دكتؤر بةرهةمة ،بؤئةوةي َ خةلكي يةكيَتيي دةنط بؤ (ليسيت كوردستاني)ي بدةن و دةنط بؤ ليستةكاني تر نةدةن ناضيت بة هيض جؤريَك ث.د.ك «ثي َ طوت َ رازييبيت بة وةرطرتني ثؤستي سةرؤكي َ يةكيتييةوة .ثارتي ،ئةطةر حكومةت لةاليةن َ لةنيو خودي يةكيتي ،ئةوا َ ئةو ثؤستة بداتةوة َ ثؤستيك بة َنيضيرظان خؤيدا ،لةكاتي َثيداني َ
دروستدةبيت». بارزانيَ ،كيشةي بؤ َ «نيضيرظان بارزاني روونيشيكردةوة َ جيطري دكتؤر ناضيت بةوة ببيتة َ رازييبيت َ َ َثي َ َ بةرهةم سالح و طةر بشكريَتة سةرؤكي ثارلةمان ،ب� ِروا ناكةم سةركةوتوو َبيت. باوة ِريش ناكةم خؤي حةز لة ثارلةمان بكات، شةخسيياتيكي زياتر قانووني ضونكة ثارلةمان َ و َ قالبووةوةي لةو بوارة و سياسةت دةويَت. طةر لة مةكتةبي سياسييش دةوامي خؤي دةبي ثؤستي يةكةمي بكات ،خؤ ديسان هةر َ هةبيت و ئةواني ديكة نيطةراندةكات». َ َ َنيك يا روونتر بلَيين بةكورتي ،نةبووني شوي َ ثؤستيكي باآلتر لة سةرؤكي حكومةت بؤ َ ضيرظان بارزاني ،طةورةترين َكيشةي َني َ دةبيت .بؤية؛ لةم دؤخة شلؤق و ثارتيي َ َ ناكري ثارتي يةكيتييدا ،ب ِروا َبيسةروبةرةي َ بةسادةيي َ قبولي ئةوة بكات ثؤستةكةي لةژيَر دةستدا َبيتة دةرةوة .ئةطةريش َبيدةنطي ثارتيي و وةآلمنةدانةوةي ئةو يةكيتيي كة باس لةوة دةكةن بةرثرسانةي َ دةبيت يةكيتيي َ كةسيكي َ سةرؤكي حكومةت َ يةكيتيي وا َليكبدريَتةوة كة الي ئةنداماني َ ثؤستةكة هي خؤيانة ،ئةوا بة راي زؤريَك لة ضاوديَران لة وةهم دان .ضاوديَراني َككةوتنيك سياسيي هةريَم َثييان واية ري َ يةكيتييدا كة واي لةنيوان ثارتيي و َ هةية َ نيشاندةدةن كة ثؤستي سةرؤكي حكومةت دكتؤر بةرهةمة ،بؤئةوةي َ يةكيتيي خةلكي َ دةنط بؤ «ليستي كوردستاني»ي بدةن و دةنط بؤ ليستةكاني تر نةدةن. يةكيتي و ثارتي لة حالةتيكدا ئةطةر َ لةسةر ئةوة كؤكبن ثؤستي هةرة باآلي هاوثةيمانيي كوردستاني لة حكومةتي َعي ِراقي بدريَتة َنيضيرظان ،ديسان زؤر ثشتثيبةستن نيية ،ضونكة َنيضيرظان جيطةي َ َ نازانيت بارزاني عة ِرةبييةكي ئةوةندة باش َ
بتواني بةسةركةتوويي كارةكةي بة ِريَوةببات َ و ئيشكردن لة بةغدا ،جياوازييةكي زؤري َ هةولير. هةية لةطةل ئيشكردن لة َ َ دكتؤر بةرهةم سالح ،طةر بشكريَتة ناضيت سةركةوتوو سةرؤكي حكومةتَ ،ثي َ َ َبيت .ب ِريارةكاني حكومةت لة 4سالي راب���ردوودا ،كة بةناو ه��ةردوو ئيدارةكة َتي َ كةلكرابوونةوة و يةك ئيدارةي يةكطرتوو جيطةي هةولير و دهؤك َ َثيكهاتبوو ،زياتر لة َ َ سليماني ةثيكردن بوون نةك لة َ مامةل َ يةكيتي .لة 4 ناوضةكاني ژيَر دةستةآلتي َ َ سالي راب��ردووداَ ،نيضيرظان بارزاني هةر وةك سةرؤكي حكومةتي هةريَم (ئيدارةي هةولير) زياتر ديار بوو نةك وةك سةرؤكي َ حكومةتي يةكطرتوو ،بؤ ئةمةش ضةندان نمونة هةنة. َ بشبيتة سةرؤكي طةر بةرهةم سالح َ حكومةت ،ئةوا زوو تووشي بةريةككةوتن دةب�َ�ي��ت ل��ةط� َ �ةل بةرثرسة ئيداريي و هةولير و دهؤك .لةوكاتةشدا، حيزبييةكاني َ بتوانيت ئيجرائاتة قانوونيي سليماني نيية َ لة َ و «حزبيي»ةكاني بكات .بةكورتي ،دكتؤر ببيتة سةرؤكي حكومةت، بةرهةم طةر َ دةفةوتين .باوة ِريشم واية هةموو توواناكاني َ َ نةبيت ئةو خؤي بةو ثؤستة زؤر دلخؤش َ يةكيتيي بدريَت و لةناو «بيطومان ئةطةر بة َ َ يةكيتيشدا ،بةو». َ يةكيتيي و ثارتيي ئةطةر تا ِرادةيةك بؤ َ مسؤطةربيت، بردنةوةي ئةم خولةي ثارلةمان َ َ ئةوا بؤ خولي داهاتوو واتا خولي دواي سالي ،2013بة رادةيةك قو ِرسة كة ئةم ضوار َ سالة هيز ،زؤر طرنطة .ئةطةر بةتةواوي بؤ هةردوو َ َ خؤيان نةطؤ ِرن و ئةوةي خةلك داواي دةكات نةيكةن ،ئةوا سةختة لة خولي داهاتوودا بتوانن بطةنةوة دةستةآلت .هةر بؤية؛ بتوانيت َبي َكيشة ئةو ثؤستة يةكيتي ئةطةر َ َ بة ِريَوةببات و اليةنطران و ئةنداماني خؤي جيطربكات و رازييانبكات، لة كابينةي نوويَدا َ لة َ هةلبژاردني داه��ات��وودا زؤرينةيةكي طةورة بؤخؤي دةستةبةردةكات .ئةمةش يةكيتي. هيزي َ كاردةكاتة سةر طةورةبووني َ يةكيتي و ثارتي لةسةر دؤخيكيشدا ئةطةر َ لة َ ئةوة ريَكنةكةونةوة لة داهاتووشدا بةيةكةوة بةشدار بن لة َ هةلبژاردنةكاندا ،ئةوا؛ ثارتي،
نيَضيرظان دواي نةماني لةسةرؤكي حكومةت دةبيَتة كوتلةيةكي بةهيَزي ناو ثارتي
زةبريَكي كوشندةي بةردةكةويَت .ثارتي لة دؤخي َ قبولكردني ثؤستي سةرؤكايةتيي يةكيتييش ،زؤرترين كؤسث حكومةت بؤ َ بؤ دكتؤر بةرهةم دروستدةكات .ئةوان هةر نةبيت بؤئةوةي واي ثيشانبدةن كة هيض َ ناتوانيت كةس لة َنيضيرظان بارزاني باشتر َ ئيدارةي حكومةت بكات .هةر َكيشةيةكيش بكةويَتة ناو ئةو «ريَككةوتنانة»ي َنيوانيان، ئ��ةوا هيض دوور نيية سةرؤكي هةريَم و ئةنداماني ثارلةماني ثارتيي داواي دةستلةكاركيشانةوةي سةرؤكي حكومةتي َ يةكيتييةكة» بكةن. «كةسة َ رازينةبوني ثارتيي ،هةر لة َئيستاوة خؤي نماييشكردووة .سةرضاوةكانيش ئةوة َككةوتنيك لةسةر ئةو دةخةنة ِروو كة ري َ
مةسةلةية كراوة .ريَككةوتنةكةش ،خؤي دةبينيتةوة كة ئةطةر هاتوو ليستي لةوةدا َ نةوشيروان مستةفا كةمتر لة «طؤ ِران»ي َ بةدةستهينا ،ئةوا ثارتي سةرؤكي 10كورسي َ بةثيضةوانةشةوة يةكيتييَ ، حكومةت دةداتة َ بةدةستبي َنيت. ئةطةر زياتر لة 10كورسي َ هيزن تةنها لة يةكيتي و ثارتي دوو َ َ هةبووني خةتةريَك لةسةر دةستةآلتي سياسيي و هةيمةنةي ئابوريي خؤيان دؤستن نةك لةسةر ثرسة ضارةنوسسازةكان. سةردةميكدا دؤستايةتيي ئةو دوو لة هةر َ بووبيت ،ئةوان دژايةتييان هيزة َثيويست َ َ َ هةلبژاردووة .لة هةر رؤژيَكيشدا ،جياوازي بووبيت ،ئةوان دؤستي طياني بة َثيويست َ طياني بوونة.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
5
ثارتي ..مــ
بةهرؤز َ طةآللي :كو ِرانـ
بةئيهانةيةكي زؤر طةورة د د.ساالر :هيض جياوازيةكي
د.فايةق :يةكَيتي زؤر دذ
مةسعود بارزاني رازيي دةبيَت سةرؤكي هةريَم نةبيَت؟
ِراثؤرتي :سؤران عومةر َ لةكتيبي (كوردايةتي و طةآللي بةهرؤز َ َ دةنوسي «لةهةموو دونيادا َست)دا هةلوي َ لةثةرلةمان ثيرؤز تر نية ،ضونكة ِرةنطدانةوةي بيروبؤضوني َ خةلكي كوردستانة كةضي كو ِراني مةال مستةفا وةرطرتني ثؤستي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان بةئيهانةيةكي زؤر طةورة دةزانن َثييان واية بؤ كةسايةتي ئةوان نةنطيية». د.ساالر باسيرة مامؤستاي كؤليجي ياساو سليماني وتي زانستة ِرامياريةكاني زانكؤي َ تاكيكي «دةستورو ياسا لةسةروي هةموو َ َ كؤمةلةوةيةو ثةرلةمان بةرزترين دةسةآلتة لةاليةن طةلةوة َ هةلدةبذي َ بةثيي ياساو َردري و َ َ َ دةتواني َليكؤلينةوة لةطةل حكومةت و دةستور َ ثؤستة بةرزةكانيشدا بكات بةسةرؤكي كؤمارو سةرؤكي هةريَم يشةوة .ئةمة بؤ ثةرلةماني سيستةميكي ديموكراسي». َ هةر لةو بارةوة د.فايةق َ طولثي ئةنداني
6
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
َثيشوتري ثةرلةمان وتي «لةهيض دةستورو ياسايةك دا ئاماذة بةوة نةكراوة كةسةرؤكي َ نةطيري، ثةرلةمان موقةدةس َبي و ِرةخنةي َلي يةكيتي و ثارتي لةنةوةدةكان شة ِري زؤريان َ هةبووة لةسةر ثؤست و ثارة ،بةآلم دواي يةكيتي». ئةوةي َ َ فرانسؤ هةريري لةوتاريَكي دا دةل َي «ثةرلةمانيك لةهةستي نابةرثرسياري يان َ هةستيكي ترةوة ِرؤذيَك و دووان و لةهةر َ سي ،سةرؤكي ثةرلةمان بداتة بةر شاآلوي َ ثرسيارو توانج و َ سةغلةت كردن و تو ِرةكردن.. ديارة َئيمةش َ نايةلين ثيرؤزي و طةورةيي بشكي». سةرؤك بارزاني بةهيض َ شيوةيةك َ َ ��ي « بةآلم � دةل د .س��االر لةمبارةوة َ كةسيك لةوثؤستةدا وابير بكاتةوة ئةطةر َ َ بنةمالةكةي ِروبة ِروي بةحوكمي مةكانةتي ثةرلةمان نةكريَتةوة ئةمة بيركردنةوةيةكي َ بنةمالةيي و ئؤتؤكراسية كةئةو تةقليدي بزاني كةسة ثةرلةمان ئةوةندة بةبضوك َ نةبيتةوةو كةنابي ِروبة ِروي ثرسيارو ِرةخنة َ َ لةخوارو سةرؤكةوةن و ئةو بؤي هةية هةر
َ بيةوي حكومةت و ثةرلةمان حةل كاتيك َ بكات .ئةمة بيركردنةوةي حزبي قائيدة ،بؤية نابي ثةرلةمانيش ئةوةندة دةسةآلت بدات َ ثةرلةمانيكي كاراو ثتةو بةسةرؤكي هةريَم و َ نةبيت. بةهيز َبيت و لةذير ِر َكيفي حيزبدا َ و َ سيستةمي سياسي تةندروست ئةو سيستةمةية كة دةبيت هةموو دةسةآلتةكاني «ياسادانان و بةجيكردن و دادوةري» َليك جودا بن. جي َ َ لةنوسينيكي دزةيي ئةمين محةمةد عومةر َ دا كةلة ذمارة ()865ي ِرؤذنامةي كوردستاني َ نوي لة 1994/12/18بآلويكردؤتةوة لةذيَر ناونيشاني (ماسي طرتن و قون تة ِر نةبوون َ دةنوسي «ئةطةر كاك مةسعودي ناكري) َ سي بارزاني «مقدس و ثيرؤز» َبي بةدوبارةو َ َ ببي بارةكردنةوةي ِرةخنةو توانج سةغلةت َ دةبي مام جةالل و لةطةورةيي كةم َ ببيتةوة َ شيوة مقدس وثيرؤز َبي». َتالةبانيش بةهةمان َ د.فايةق محةمةد َ طولثي دةرب��ارةي ئةو ِرابردووة ث ِر لةشة ِرو خويَنةو ئةم َثيكةوة بونةي «ئيستة كةشة ِر ناكةن باشة ،ئةو ئةم ِرؤ وتي َ لةئيش و ئازارو َيان ي طو كردووة يان كاتةي شة ِر َ داواي َ كاتيكيش شة ِريان خةلك نةطرتووةَ ، ِراطرتووة دةستي دةرةكي هاتووة شة ِرةكةي ثي ِراطرتوون و ئاشتي كردونةتةوة ضونكة َ ئيشي َثييان بووةَ ، لةسالي 1976تاكو 1986 يةكيتي شة ِريان كرد لةكاتي خةباتي ثارتي و َ َثيشمةرطايةتي دا هةموو دونيا داواي َليكردن دةست لةو شة ِرة َ هةلطرن ِراياننةطرت ،بةآلم يةك ِرؤذ ِرةفسةنجاني سةرؤك كؤماري يةكيتي ئاشت كردةوة َئيران بوو ثارتي و َ ضونكة شة ِري َئيران َئيراقي َثيكردن ،لةدواي
ثي ثريؤزترة ـةسعود بارزانيي لةثةرلةمان َ
ــي مةال مستةفا وةرطرتني ثؤستي سةرؤكايةتي ثةرلةماني كوردستان
دةزانن.
َ َ لةطةل ئةمةي كةئَيستة هةية لةطةل مةجليس وةتةنييةكي بةعس و ئةوتؤ نابينم
ذي ثةرلةمان بوو ثارتيش زؤر دذي حكومةت بوو ِراثة ِرينيشةوة كةلة 1.5.1994شة ِري ناوخؤيان دةست َثيكرد هةموو دونيا داواي كرد شة ِر نةكةن بةآلم تا َ سالي 1998ئةمريكا ئاشتي نةكردنةوة هةر شة ِريان ئةكرد ،ئةمريكاش ئيشي َثييان بوو بؤ ئةوةي بوون سةدامي ني ،بؤية ئةمريكا ئيشي َثييانة ثي ب ِر َ وخي َ َ يةكيتي و ثارتي ياري ر ب َكيخستوون، ي ر بؤية َ ِ ِ بةدةستي خؤيان نية ،بةدةستي دةرةوةي��ة، ثي ئةكاتِ ،ريَكيان دةخات. دةرةوة شة ِريان َ دةربارةي ئةوةي كةئايا ثةرلةماني ئةمجارة كةبتواني َلي َثيضينةوة دةبي َ ئةو ثةرلةمانة َ َ لةطةل سةرؤكي حكومةت و هةريَم بكات و هةبي؟ ئةو دةسةآلتةي َ د .س��االر باسيرة وت��ي «»ثةرلةماني كةتائيستة َ ثةرلةمانيكي هةلبذيَراوة َ كوردستان َ كارا نةبووة ،ثةرلةماني دوو حزب بووة ،حزبيش َليرة حزبي قائيد بووة،ثةرلةمان لةسةر كاغةز هةبووة ،سةرةتاي دورست كردني ثةرلةمان و حكومةت كاريَكي باش بووة بؤ نةتةوةيةك كةجينؤسايد كراوةو َ هةولي لةناوبردني دراوة، َ ب��ةآلم ئةطةر َبيينة سةر هةلسةنطاندني َ 18 سالي تةمةني ئ��ةم دةس��ةآلت��ة ئةوة سي دةسةالتةكة بةئاقاريَكي تردا براوة ،هةر َ لةناو يةكتردا تواونةتةوةو حزب حوكمي ثةرلةمان و حكومةتي ك��ردووة ،تةنانةت حكومةت باآلدةست بووة بةسةر ثةرلةماندا، ثةرلةمانيكي تةندروست نةبووة بةو مانايةي َ كةهيزي ئؤثؤزيسيؤني َتيدا َبيت تاكو ضاوديَري َ دةسةآلت بكات .ثةرلةمان تةنها ئامرازيَك بووة بؤ ئامانج .مةكتةب سياسي دوو حزبةكة، َبيطومان بةتةوسيةي سةرؤكي دوو حيزبةكة،
دابيت ئةوة دةبريتةوة لةدةرةوة ضييان ب ِريار َ َ ناو ثةرلةمان و َ دةدري لةوي دةنطي لةسةر َ دةكري .تةنيا يةك نمونة ئايا بؤضي و قبول ثةرلةمان لةئاست ئازادكردني فرؤكةوانةكة َبي دةنط بوو؟ ئةو وتيشي بةرزانيزم كراوةتة تائيستةش وا َ لةخةلك دةطةيةنن ئايديؤلؤذياو َ كةبةبي سةرؤك ئةو هيض نية ،لةسيستةمي َ حسين هةموو بةعسيش دا واب��وو ،سةدام َ بةرطيكي هةبوو ،بةرطي ئايديؤلؤجياو بةرطي َ حكومةت و ثةرلةمان و حيزبيش لةبةركردبوو، شيوة َ هةولي ئةوة دةدةن َتالةبانيش بةهةمان َ دةوري كاريزما ببينن». دةربارةي ئةوةي ِرؤذي َ 1995/9/7 هةولي َ ةس��ول» سةرؤكي كوشتني «كؤسرةت ِر حكومةتي هةريَمي كوردستاني ئةوكات درا، خؤثيشاندانيكي بؤية لة ثاش دوو ِرؤذ لة 9/9 َ هةولير ئةنجامدرا بؤ ثشتيواني طةورة لةشاري َ كردني سةرؤكي حكومةت. يةكيتي و ثارتي د .ساالر وتي «جاران َ شة ِريان بوو لةسةر دةسةآلت و ثارةَ ،ئيستة ِريَكةوتوون لةسةر دةسةآلت و ثارة ،ئةم لةنيوان سةركردةكانداية لةسةرةوة ِريَكةوتنة َ َ َ كؤمةلَيك دارو دةستةي خوارةوة لةطةل كةبةرذةوةنديان َتييداية.ئةو وتيشي هيض نةما ئةو دوو حزبة بةيةكي نةكةن ،هةموو ئةو ساالنة لةشاخ شة ِريان كردو هةزاران كةسي َتيدا كوذراوةو ثارةي زؤر َتيدا سةرف كراوة، لةشاريش سومعةي حكومةت و ثةرلةمانيان شيواند ،من هةرطيز باوة ِرم بةم ريكةوتنة نية َ لةسةر بنةماي نةتةوةيي و بةرذةوةندي طشتي بيت ،هةرضةندة داخوازيةكي ميلةتة كةشة ِر
نةبي و َثيكةوة بذين. َ يةكيتي نيشتماني َئيستة كةوتؤتة َ بةهيز الوازيةكي زؤرو بةشيكي طةورةي َ َ َ يةكيتي بووة، بووني ثارتي لةسةر هةلةكاني َ بةآلم َئيستة ثارةو بةرذةوةندي تةسك و مانةوة لةسةر دةسةالت ِرايطرتوون و ئةو يةكيتيش تةنها لةبةرامبةر تةنازوالنةي َ يةكيتيةكي مانةوةيداية ،هةرضةندة ثارتي َ هيزيَكي تر َبيتة ثي باشترة لةوةي َ الوازي َ َ َ كةبةشيوازي تر مامةلة لةطةل ثارتي َثيشةوة َ دةكات. َ لةطةل ئةوةشدا تاكو َئيستة ثةرلةمان حكومةتيكي يةكطرتوي نيةو حكومةتي دوو َ حزبة ،دوو وةزارةتي ناوخؤو دارايي هةية ،دوو دةزطاي ئاسايش هةية و دوو دةزطاي ناياسايي هةوالطري هةية.وةزارةتةكاني تريش بةفيعلي يةكي نةطرتؤتةوة ،ئةم شتة طرنطانة يةكيان نةطرتؤتةوة ،لةبةر ئةمةشة تاكو َئيستة ثرؤذةي ئاسايشي نةتةوةييمان نية. لةسةردامانيكدا د .ف��اي��ةق وت��ي « َ مةكتةبي سياسي يةكترييان ئةكوشت، َ ئةدري بةو، بةآلم َئيستة ئةو ثؤستة لةمةوة يةكيتي و ثارتي َثيناسي ئةو يةكطرتنةوةي َ َ َ بةكؤنفيدرالييةك ئةكةم كةكؤنفيدرالييةكي َ يةكيتي و ثارتي دا لةنيوان َ خيلةكيية َ حزبيي و َ َ َ َ لةنيوان بنةمالةي تالةباني و بنةمالةي بارزاني، َ َ لةكؤنفيدرالي دا يةكطرتنةوة نية ،هةريةكة هاوثةيمانيتي ئيدارةيةكي جياوازي هةيةو َ كاتيك ستراتيجيةش هاوثةيمانيتية هةية ،ئةم َ َ َ ئيمزا كرا كةسالي 2007مام جةالل لةئةمريكا هاتةوة ،بؤية َ هةلقوآلوي ويست و داواي
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
7
ئةندامةكاني ئةو دوو حزبة نية ،ئةو ئيتيفاقية لةدةرةوة فةرز كراوة ،كاتي و ِروكةشةو َ قول يةكيتي و نةبؤتةوة بؤ هةموو ئؤرطانةكاني َ ثارتي. هاوثةيمانيتيةش قازانجة ناوخؤييةكاني ئةو َ دابةشكردني سةروةت و ساماني ئةم وآلتة بضيتة طيرفاني ئةو دوو حزبةو دةسةآلتيش َ بؤخؤيان ثاوان بكةن ،وةك ضؤن طةرميان بةيةكيتي و ده��ؤك و سليماني دراوة َ و َ هةوليريش بؤ ثارتي ،ئةو ِريَكةوتنة لةئاستي َ دةرةوةش بؤ َعيراق وآلتاني ناوضة وةك َئيران و توركياو تةنانةت ئةمريكاش سودي هةية. «بةشيوةيةكي طشتي ناوبراو وتيشي َ ل��ةدواي َ هةلبذاردنةكاني 1992حكومةت يةكيتي كةوت و ثةرلةمان بةر ثارتي بةر َ كةوت ،ثارتي دةيويست هةيبةت بؤ ثةرلةمان يةكيتيش دةيوست هةيبةت دروست بكاتَ ، يةكيتي زؤر دذي بكات، دروست بؤ حكومةت َ ثةرلةمان بوو ثارتيش زؤر دذي حكومةت بوو، َئيمة وةك ئةنداماني ليستي سةوزي ئةوكاتة توشي َ ةتيك بوبوين ،سةيرمان ئةكرد حال َ حزبةكةي خؤمان زؤر بةكةم سةيري ثةرلةمان دةكات ،بؤية بةو جؤرةش تةماشاي خؤماني ئةكرد ،لةساآلني َثيش 1996طةيشتينة ئةو لةليدوانةكاني قةناعةتةي كةيةكيتي بةتايبةت َ َ َ لةضةمضةمال مام جةالل دا كةدواين َليدواني بوو وتي ئيتر ثةرلةمان تةواو زؤرمان َثيناخؤش بوو ،ضونكة ثةرلةمان نةواتي دةسةالتي كورديية». ثةرلةماني َثيش َ سالي 2005لةاليةن يةكيتي و ثارتيةوة ضةندين جار داطيركراوة؟ َ
د .ساالر بؤئةوة وتي «ثةرلةمان لةهةموو دونياي سيستةمي ديموكراسي دا ثيرؤزة، بةآلم ثةرلةماني كوردستان َميذوويةكي زؤر ث ِر تراذيدياي هةية ،سومعةي ثةرلةمان بةشيوةيةك سومعةيةكي جواني نةبووة، َ بضي لةثةرلةمان ئاب ِروي براوة لةهةموو َ شتيك َ نةضي. َ بةداخةوة لةكوردستان وايان َ لةخةلك كرد ني ،بةدةسةالتي كةب ِرواي بةثةرلةمان َ نةمي َ ئةبي َ خةلك واي َلي َ بكري سياسي نةمينيت َ ئةو ب ِروايةي بؤ بطة ِريَتةوة كةثةرلةمان ثيرؤزة، بةالم ئةمة بةقسة نابيت بة بةرنامةي باش و بةكردار ئةنجا ئةدريَت.هيض جياوازيةكي ئةوتؤ َ لةطةل مةجليس وةتةنيةكي بةعس نابينم َ كةئيستة هةية ،ضونكة و لةطةل ئةمةي َ مةجليس وةتنيةكةي زةماني بةعس بةهةموو َميذوي خؤي يةك ب ِرياري مةجليسي قيادةي سةورةي ِرةد نةكردؤتةوة ،مةجليسي قيادةي حسين سةورةش بينيمان لةذيَر دةستي سةدام َ دا بوو هةرضي ب ِرياريَكي مةجليسي قيادةي س��ةورةي دةرك��رداي��ة بؤيان نةبوو ِرةدي بكةنةوة.ماناي واية ئةو ثةرلةمانة كارتؤني بةكاريانهيناوة وةك ئامراز ،كةواتة بووةو َ ئةبيت َئيمة باس نةبي جياوازيةك هيض ئةطةر َ َ لةضي ئازادي و ديموكراسي و َ بذاردنيك هةل َ بكةين؟ دةربارةي ئةوةي ضةندين جار ثةرلةمان يةكيتي و ثارتي بةضةك دريَذكراوةتةوةو َ َ «ثيش 31ي ثةرلةمانيان طرتووة ،طولثي وتي َ ئاب مةسةلةي دريَذكردنةوةي ثةرلةمان هاتة َثيش لة 29.8.1996زؤرينةي ئةندام
َ لةطةل ئةوةبووين ثةرلةمانةكاني ليستي سةوز ثةرلةمان درَي��ذ بكريَتةوةو ِرةخنةشمان يةكيتي ئةطرت بةرامبةر ثةرلةمان لةسياسةتي َ بؤية دريَذكردنةوةي ثةرلةمان لةدواي 31ي يةكيتيش ئاب تةنها ب ِرياري ثارتي نةبوو ِرةئي َ يةكيتي دواجار ضووة هيزيَكي َ بووَ ،ثيش ئةوة َ َ سةر ثةرلةمان و َثييان ضؤلكردن و بةرةو ئةوة نةبيت. ئةضوين ثةرلةمانمان َ يةكيتي و ثارتي دةربارةي ئةوةي كةئةم ِرؤ َ هاوثةيماني ستراتيجيان هةية َ طولث وتي « َئيستة كةشة ِر ناكةن باشة ،ئةو كاتةي شة ِريان لةئيش و ئازارو داواي َ خةلك كردووة طويَيان َ كاتيكيش شة ِريان ِراطرتووة دةستي نةطرتووةَ ، ثي ِراطرتوون و ةكةي ر شة هاتووة دةرةكي ِ َ ئاشتي كردونةتةوة ضونكة ئيشي َثييان بووة، َ يةكيتي لةسالي 1976تاكو 1986ثارتي و َ شة ِريان كرد لةكاتي خةباتي َثيشمةرطايةتي دا هةموو دونيا داواي َليكردن دةست لةو شة ِرة َ هةلطرن ِراياننةطرت ،بةآلم يةك ِرؤذ ِرةفسةنجاني سةرؤك كؤماري َئيران بوو يةكيتي ئاشت كردةوة ضونكة شة ِري ثارتي و َ َئيران َئيراقي َثيكردن ،لةدواي ِراثة ِرينيشةوة كةلة 1.5.1994شة ِري ناوخؤيان دةست َثيكرد هةموو دونيا داواي كرد شة ِر نةكةن بةآلم تا َ سالي 1998ئةمريكا ئاشتي نةكردنةوة هةر شة ِريان ئةكرد ،ئةمريكاش ئيشي َثييان بوو ني ،بؤية ثي ب ِر َ وخي َ بؤ ئةوةي بوون سةدامي َ ئةمريكا ئيشي َثييانة بؤية ِريَكيخستوون، يةكيتي و ثارتي بةدةستي خؤيان ب ِرياري َ ثي يان ر شة دةرةوة دةرةوةية، بةدةستي نية، ِ َ ئةكاتِ ،ريَكيان دةخات».
ِروونكردنةوةيةك لة (مامؤستا عةىل باثري)ةوة ضةند َدلسؤزيَك َثييان طةياندوومةوة كة كةوتنيكى ضاوثي َ ضةند قسةيةكى بةندة كة لة َ دوومانط لةمةوبةرى بةندةدا هاتوون، كة لة طؤظارى ( ِريَطادا) بآلوكراوةتةوة، هةنديَك كةس وايان َلي َتيطةيشتوون كة ناديدةطرتنى ِر َؤلى طرنطى جةنابى مامؤستا مةال عوسمانيان ِرةحمةتى خواى لـآ بآ، َتيدابآ لة بوارى كارى ئيسالميى دا! بةثيويستم زانى بةهةموواليةكى بؤية َ ِرابطةيةنم كة َئيمة ِريَزو تةقديرى تةواومان بؤ جةنابى مامؤستا مةال عوسمانء هةر
8
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
تةمةنيكى زؤريان بة ِريَزيَكى ديكة هةية ،كة َ لةخزمةتى ئيسالمء َ مسولماناندا بة ِرآ كردوة، بةتايبةت مامؤستا مةال عوسمان كة هةر طةنجيتيةوة لةبوارى ثةروةردةو لةتةمةنى َ َفيركردنى زانستة شةرعييةكاندا دةوريَكى كاريطةريى بينيوة. خوا ثاداشتيان بداتةوةو ثلةو ثايةيان بةرز بكاتةوة. ئاشكراشة كة َتيبينىء سةرنج هةبوون لةسةر ك��ارو ش�َ�ي��وازى يةكتر لةبوارى َ لةطةل ِريَزو تةقدير بؤ يةك، كاروضاالكيى دا،
دذ نيةو َتيكناطيرآء تةنيا َثيغةمبةرانيش (عليهم الصالة والسالم) لة َ هةلةو كةمء كوو ِريى ثاريَزراو (معصوم)ن. هةركةسيك دةكةم داواى ليبوردنيش لة َ بووبيتة كة قسةو تةعبيريَكى من بةناحةق َ مايةى نيطةرانيىء َ دل طةرد طرتنى. عةلى باثير 2009/6/11 هةولَير
سةعدي ئةمحةد ثرية :يةك َييت دةنط بةنةوشريوان نادات هةموو ئةو دةنطانةي كةئةيه َين َيت دةنطي َ خةلكي نا ِرازيية
«ثارتي حزبَيكي طةورة نيةو بضوكيش نية ،قةبارةي وةك يةكَيتية» لةم ديدارةدا سةعدي ئةحمةد ثيرة ئةندامي مةكتةبي سياسي يةكيَتي نيشتماني كوردستان لةبارةي ثرؤسةي هةلَبذاردن و ِرةوشي كوردستان و ناوخؤي يةكيَتي و ضةند ثرسيَكي تر دةدويَت و دواتر ئةو ِريَكةوتنامةيةي كةلةنيَوان يةكيَتي و ثارتي واذؤكراوة بؤ ثيَكهيَناني حكومةت باس دةكات ،هةرلةم ديدارةدا سةعدي ثيرة باس لةليستي نةوشيروان موستةفا دةكات و ثيَي واية زياتر خةلَكي ِ نارازي دةنط بة ليستةكةي ئةدةن. ديداري :دارا عةبدوَلآل
سةعدي ئةحمةد ثيرة وةلةو شويَنةكةي زؤر خؤش بوو ،بةآلم هةنديَك ثرسياري ريَطا توورِةي دةكرد
ريَطا :جةنابت ئ��اط��ادارى ئةمسا َل سالَى ه��ةلَ��ب��ذاردن ب��وو ،زؤر شتى ِ ضاوةرواننةكراو ِروويدا ،وةك دةبينين لة لةلوبنان حزب للة كةوتة دواوة، ئةحمةدى نةذاديش بؤ جارى دووةم لة ئيَران هةلَبذيَرايةوة ،بة ِروانينى ئيَوة ِ ضاوةرواننةكراوى لةو جؤرة لة شتى هةلَبذاردنى كوردستاندا روودةدات؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة. :كوردستان ةتيكى ترة ،بة طشتى بؤ َ ذينطةو َ هةلبذاردن حال َ لة كوردستان طومانمان لة ِرادةى ئاطايى خةلك نيةَ ، َ ئةزانى ضى خةلك َئيستا هؤشيارة َ َثيويستةو ضؤن بة ئامانجى خؤى ئةطات ،ئةو حكومةتةى كة َئيمة هةمانة لة كوردستان، حكومةتى شيعارات و ئايدؤلؤذيا نية ،حكومةتى حكومةتيكة كة بةدريَذايى خزمةتطوزاريية، َ شةست بؤ حةفتا َ سالة بة هاوآلتى ذمارة دوو تةماشا دةكراوة ،بؤ يةكةم جاريشة ئازادييةكى دةبيت بؤ خؤى فةراهةم كردووة ،لةبةرئةوة َ بير لة ذيَرخانى ئابوورى ،سيستمى خويَندن بؤ َ ثةروةردة كردنى نةوةيةكى َ كشتوكال نوى، و دؤزينةوةى هةلى كاربكريَت ،ئةطةر بير لة وةزعى َئيستاو َثيش ِرووخانى ٍِرذيَمى سةدام بةشيك لةطةنجانمان لةريَطةى بكريَتةوة َ ضونة ريزى سوثاوة كاريان دةكرد مةترسيشان طةنجيك سةربازى هةبوو ،بةآلم لة 1992 َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
9
نةكردووة َ كةسيك نةبوةتة سةرباز، لة سالي َ 1992 كاتيكدا كة زةماني صةدام حسين 4-3نةوة لة َ لة خزمةتي سةربازيدا بوون ،لة بةيني تةمةني 18بؤ َ 30 سالدا. ريَطا:ئةمة بة دةستكةوت ئةزاني؟ س��ةع��دى ئ��ةح��م��ةد ث��ي��رة :بة دةستكةوتيكي زؤر طةورةي دةزانم كة َ خةلك َ ئةوةي ديَتة سةربازي با بةئارةزووي خؤي بضيت نةك بة زؤر ،لة َعيراقدا َثيشووتر وابوو َ كة ضويت بؤخزمةتي سةربازي ئةتزاني كةي ئةضيتة خزمةتي سةربازي بةآلم نةتةزاني ئةبيت. كةي ئةو خزمةتة تةواو َ َ َ خةلك هةبوو 7-6سال لة سةربازيدا ئةمايةوةو تةواوي ذياني َتيك ئةضووَ ،ثيويستة كاتيكدا باسي ئاوةدان كردنةوة لةسةر َئيمة لة َ �ي باسي و هةلي كاركردن دةكةين دةب� َ ئةوةيش بكةين كة َئيستةيش َ كيكي زؤر خةل َ سيستميك كةبنيادنراوة ضوارضيوةي هةية لة َ َ بةسيستمي بازار ئازاد .لةبةرئةوةي َ خةلك دةبيت بةدواي فرسةتي كارا بطةريَت فرسةتي َ كار كةمة لةبةر ئةوةي سةرمايةطوزاري بياني دةبي كةمة ،ثرؤذةي وةبةرهي َ َ نانيكي زؤر هةية َ لةريَطةي ميدياكانةوة رؤشنبيري بازا ِري ئازاد بآلو بكةينةوة. ريَطا:ئايا ئةمة دةستكةوتيَكة ئيَوة بةديتان هيَناوة بؤ ئةم خةلَكة؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :باسي ئةوةم هيناوةَ ، طالتةم كةئيمة بةرهةممان َ نةكردووة َ بةقسةكاني َئيوة ديَت كة َ ئةلَين َبيكاري زؤرة, بةبي ئةوةي ئاو ِريَك لة ثشتةوة بدةنَ ،ثيشةوة َ سةير ناكةنَ ،بيكاري زؤرة لةبةر ئةوةي َ خةلك نةبووةتة سةرباز .سيستمي سياسي َ لةجولةداية ،سةرمايةداريَكي دةرةوة طةر بزانيت ئاستي ئاسايشي َعيراق و ناوضةكة لةوة َ دةضي نةيةت سةرمايةيةكي زؤر بةطة ِر بخات َ لةبةرئةوةي َئيمة وةك هةريَمي كوردستان سيستميكي ئاسايشي باش بةرقةرار توانيومان َ ئاسايشيكي لةبارو باش هةية وة تا بكةين، َ رادةيةكي زؤر سةركةوتو بووةَ ، كيك هةية خةل َ َبيت سةرمايةطوزاري بكات. ريَطا :باشة بؤ جةماوةر ِ نارازيية؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :ئةم نا ِرازيةي َ خةلك دةطة ِريَتةوة بؤ راطةياندني نابةرثرسيار، َئيوة ئةو هةموو ئاوةدانكردنةوة نابينن ئةطة ِريَن كؤآلنيكدا كة قيرتاو نةكراوة، بة دواي َ
10
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ئاوةدانكردنةوةي شارو ريَطا: خؤشكردني ذياني خةلَك ئةمانة واجبي حكومةتة ،ئةمانة شتيَك نية حكومةت بيكات بة ثياوةتي بةسةر خةلَكةوة؟ نابيت كويَر سةعدى ئةحمةد ثيرةَ : نابيت درؤ بكةن .سةدي بن لةوةي كة كراوةَ ، دوكان و دةربةنديخان بؤ كارةبا نةكراوة بؤ شتيتر كراوةِ ،رذيمي سةدام لة سةردةمي ئةو هةموو ثارة زؤرةدا َ هةلناسةوة َبيت َنيت شةبةكةيةكي كارةبايي طةورة دابمةزري َ تةواوي ثارةكاني بؤ شة ِر و داطيركردن بةكار هيناوة. َ بؤ نةيدةتواني يةك ثرؤذةي كارو حةزاري
مام جةالل بةحةياتي سليَماني جيَناه َي َليَت و َ لةمالي خؤي هةر دادةنيشيَت ،يان مةطةر بؤ هؤكار َيكي ثيَويست بضيَتة دةرةوة َنيت كةهةموو ئةو نةوتةي هةبوو دابمةزري َ تاكوو ئيعتيمادمان لةسةر باران نةبواية ,ئةطةر باران نةبوو ضي بكةين؟ َعيراق َثيويستي بة هةشتا ميليار ئاوي خةزن كراو هةية بؤ بةرنامةي كشت و َ كالي لة ناوة ِراست و خوارو و كوردستاني َعيراق ،هةموو خةزيَنةي ئاومان َئيستا هةذدة مليارة،ئةوةيش لة دةسةآلتي حكومةتة نةيكردووة؟ ريَطا :ثيَت وا نية ئةوة بكريَت بة منةت بةسةر خةلَكدا؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :كامة منةتة,تؤ ئةلَييت هيضت نةكردووة من َ َ ئةلَيم ئةوةم
كردووةَ .ثيت َبلَيم راست ئةكةيت تؤ. ريَطا :زؤر خويَندكار زانكؤ تةواو ئةكةن و ئيَستا لة مالةوةن ،ئايا ئةمة زةرةر نية؟ سةعدى ئةحمةد ثيرةَ : بةل َي زةرةرة، ب��ةآلم ضؤنيان دابمةزريَنين؟ بيانكةينة عةسكةر ،بيانكةينة سةرباز؟ ئةمة َبي بةرنامةيي نية ,ذمارةي كارمةندمان لة َعيراقدا دووج��ارو نيو بةقةد َثيويستي خؤمانة ،زؤر كةثيويستمان زياتر كارمةندمان لةوة هةية َ دةبيت قةناعةت بةوة بكةين كة هةموو َبيتَ . اليةك هاوكاري حكومةت َبيت و حكومةتيش بتوانيت كاري باشتر بكات. َ َ خةلكي كوردستان دةن��ط دةدا بؤ بةرنامةيةكي ديار ،بة َثيضةوانةي ئةمةوة دةنط نادةن ،حكومةتي يةكطرتوو ضوار َ سالة كاري خؤي دةكات ،هةنديَك لة بةرنامةكاني بةجي ك��ردووةو هةنديَكي م��اوة ،ئةو َ جي َ حكومةتي دةسةآلت دةطريَتة دةست نايةت وخي َنيت َ َذةثيدةرةي بةلكو دري َ حكومةت ب ِر َ هةمان حكومةتي َثيشووة ،ئةو حكومةتةي كةئيستة هةمانةو ئةوةي كة لةداهاتوودا ديَت َ دةبي بير تةواوكةري يةكترن طوماني َتيدا نية َ لةوة بكةينةوة كة هاتني َ خةلكي َ الدي بؤ شار َ رادةطرين كةبةهؤي وشكةساليةوة دروست ب��ووة ،ضؤن ئةتوانين َكيشةي َبي ئيشي ضارةسةر بكةين ,لة َئيستادا ذمارةيةكي زؤر زانكؤمان هةية كة بتوانن طةنجان ذمارةيةكي بهينن ،لةمةودووا زؤر ب ِروانامةي َتيدا بةدةست َ كة بازا ِري ئازاد دروست بوو مونافةسة دروست دةبي كة مونافةسةش دروست بوو كؤمثانيا َ َ طةورةكان خةلكاني خ��اوةن ب ِروانامةيان طةنجيكي تةمةن بيست َ سال بير دةويَت ، َ َ لةوة دةكاتةوة كةمال و ذياني هاوسةري َثيك بهي َنيت ئةطةر تؤ سلفةي زةواج و سلفةي َ ذيانيك بؤ نةدةيتي ضؤن عةقاري بتواني َ َ َ خؤي دروست بكات. ريَطا :ئيَستا هةلَبذاردن نةكراوة ئةبي، كةسيش نازاني ئةنجام ضؤن َ ب��ةآلم لةاليةن يةكيَتي و ثارتيةوة ثؤستةكان داب��ةش ك��راوة ئايا ئةمة دةكري؟ َ سةعدى ئةحمةد ثيرةَ : دةلَيم ئةطةر من دةرضووم سةرؤكي حكومةت بؤ من كة دةبيت ،سةرؤكي هةريَم كاك دكتؤر بةرهةم َ ئةبيت. مةسعود َ
ريَطا :ثيَت وانية لةدواي هةلَبذاردن بيَت باشترة؟ دةبيت سةعدى ئةحمةد ثيرة :بؤ ناَ , َ لةئيستاوة بزانيت دةنط بةضي ئةداتَ ، خةلك َ َ دةلَيم ئةطةر دةنطم بؤ بدةيت ئةوة دةتكةمة سةرؤكي حكومةت و ئةويش دةكةمة سةرؤكي هةريَم. َ ريَطا :ثيَت وانية خةلك بةطومانةوة سةيري ئةو هاوثةيمانيةي نيَوان يةكيَتي و ثارتي دةكات؟ لة كاتيَكدا كة يةكيَتي لة ناوخؤدا تووشي كيَشةي طةورة هاتووة ،ثرسيار ئةوةية ثارتي ضؤن بةو هاوثةيمانيَتية رازي دةبيَت؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :بؤ َثيت واي��ة ئةو دةنطة زؤرةي كة نةوشيروان يةكيتية ،ئةو دةنطانةي ئةيهي َنيت هةمووي َ َ َ ني دةنطي خةلكاني كة نةوشيروان َ دةيهي َ نا ِرازينَ ، خةلكي نارازي لة تةواوي ناوضةكاني كوردستاندا هةية. ريَطا :هةردووالتان بةو هاوثةيمانيَتية رازين كة ئيَستا هةتانة؟ َ سةعدى ئةحمةد ثيرة :بةل َي ،بؤ نا؟ ريَطا :بةرهةم صالح لة بةغداد واز دةهيَنيَت ،تؤ ثيَت واية دكتؤر لةتيف تواناي ئةو ثؤستةي هةبيَت؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :دكتؤر بةرهةم تا َئيستا ئيستيقالةي نةكردووة ،روونيش نية دةبيت. جيطرةوةى ئةو َ كى َ َ ريَ��ط��ا :وةك كةسيَكى ئاطادار كوى ئةو وةزع��ةى ناو يةكيَتى بة َ طةيشتووة؟ َ سةعدى ئةحمةد ثيرة :مةلى وةزعى يةكيتىَ ،بل َى وةزع��ى ئةو ليستانةى ناو َ يةكيتين ،كةلةوانة ليستى كةلةدةرةوةى َ بةشيك لة ئةكتةرةكانى ئةو ليستة طؤرانة َ يةكيتى يةكيتىَ . َليثرسراويَتيان هةبووة لةناو َ َ دةلَيت من يةك ليستم هةية ئةويش ليستى َ هةركةسيك لةطةل ثارتى كوردستانية َ لةدةرةوةى ئةو ليستة َبيت و ث ِروثاطةندة بؤ يةكيتى نية ئةوانةى ليستيكى تر بكات ئةندامى َ َ ئةندامى سةركردايةتين ضاالكيةكانيان س ٍر كراوة تا كاتى بةستنى كؤنطرة ئةوكات دةبيتةوة يةكالى َ ريَ��ط��ا :يةكيَتي ك��ةي كؤنطرة دةبةستيَت؟ س��ةع��دى ئةحمةد ث��ي��رة :دواى
َ هةلبذاردن كؤنطرة دةبةستريَت. ريَطا :نةوشيروان دةلَيَت ئةطةر كؤنطرةش ببةستريَت من بةشدارى ناكةم ئايا نةشيروان مستةفا ئيَستا يةكيَتية؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :ئةندامى سةركردايةتى كؤنطرة َ هةليدةبذيَريَت ،لةكاتى بةستنى كؤنطرة نةوشيروان و ئةوانةشى بانطهيشت دةكريَن و ضاالكيان س ِركراوة َ دةتوانن َبينة كؤنطرةو بةرطرى لة خؤيان بكةن ئةوكات طؤنطرةش ب ِريارى خؤى بةثى ثةي ِرةوى ناوخؤى دةدات.ل��ة َئيستا َ يةكيتى ناتوانريَت كةس دةربكريَت ،بةآلم َ دةتوانريَن ئيمتازات و مةسئوليةت وحيمايةى نةبيت جطة لةو موضةيةى كة دةتوانريَت َ وةك سةركرداييةتى وةريبطريَت. ريَطا :ضاوديَرانى سياسى ثيَيان واية ئةو وةزعةى كة دروست بووة، تةكتيكيَكة بؤ دةرهيَنانى ِ بةرة لة ذيَر ثارتى؟ سةعدى ئةحمةد ثيرةَ :ثيم واية َ هةلةيةَ ،ئيمة َنالَين بؤضوونيكى ئةمة َ َ حزبيكى حزبيكى بضوكة وناشلَيين َ ثارتى َ ويةكيتى قةوارةيان وةك طةورةية ثارتى َ يةكةلةهةريَمى كوردستان ،ليستى طؤران يةكيتى دةبيت لةسةر َ ئةوةندةى كاريطةرى َ نابيت لةسةر ثارتى كة ئةوةندة كاريطةرى َ ليستيكى جياواز دابةزين نةشمان ويستووة بة َ هؤكار هةبووة ،ثيمان واية وةزعى هةريَمى بةشيوةيةكة كوردستان لة خةم دةرنةضووة َ كةدةبيت هةموو يةكطرتووبين نةك بةو َ شيوةيةيى َئيستا كة دةيان ليست هةية ،دواى َ َ َ لةطةل ئةوليستانة دةكريَت هةلبذاردنيش قسة كة ئةنجاميان هةبووة لة َ هةلبذاردن. ريَ��ط��ا :ئ��ةط��ةر ل��ة ه��ةلَ��ب��ذرادن ِ ضاوةرواننةكراو ِرووب��دات شتيَكى بةوةى ِريَ��ذةى كورسيةكانى ليستى كوردستانى كةمبيَتةوة؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :ئةطةر ليستى كوردستانى ريَذةى كورسيةكانى دابةزى بؤ ببيتة ئؤثؤزسيؤن. دةبيت َ بيست كورسى َ ريَطا :ثيَت وانية ليستى طؤران لةسليَمانى دةنطى ب��اش بةدةست نى؟ بهيَ َ سةعدى ئةحمةد ثيرة :ليستى هةبيت طؤران َثيم وانةيية ئةوةندة جياوازى َ
َ ليستيكى لةطةل ليستةكانى تر ،ليستى طؤران َ تةجروبةى حكوم ِرانى نية لة كوردستان، بةرثرسيارييتيةكيان ئةو برادةرانةى هةموو َ َ هةبووة لةبةرئةوةى َثيم وانةية خةلك بؤكى نةزانى دةنط ئةوةندة نائاشنا َبيت َ َ دةدات .لةكوردستان َكيشةكة تةنها ئةوةنية َ يةكيتى وةلآل فآلنة كةس بازرطانةو لةاليةن َ و ثارتيةوة ثشتطيرى دةكريَت من دذى يةكيـتى و ثارتى دةنط دةدةم خؤ نازانم كاك َ َ دةدةم.خةلكى كيية من دةنط بةو نةوشيروان َ كاسب لة كوردستان ضى دةويَت؟ َ خةلك طيربيت ،موضةو ئاستى جي َ دةيةويَت ئاسايش َ بذيَوى ذيانى باش َبيت. ريَطا :يةكيَتي نيشتماني لة ميَذوودا لة كاتي تةنطانةدا ريَكةوتني كردووة ثي ،كة كةوتؤتة دواجار كةوتؤتة سةر َ سةر ثيَي خؤي ثاش طةز بؤتةوة؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :ئةو ريَكةوتنةي َئيمة و ثارتي بؤ ضوار َ سالي ترة ،دةيان جارم وتووة كؤبونةوةي حيزبةكان لةيةك بةرةدا نمونةي باشترين ديموكراسي نية ,باشترين ديموكراسي ئةوةية كة دةيان نمونة و دةيان هةبيتَ ، بتوانيت رةئي خؤي خةلك َ بةرنامة َ بدات. وةزعيكي وةزع��ي َئيستاي كوردستان َ َ دةلةمةية ضةكةرةي نةكردووة َثيويستي بة هةماهةنطي َنيوان ليستةكان هةية. ريَطا :ئايا يةكيَتي نيشتماني لةبارةي م��ام ج��ةالل��ةوة كةتةمةنيكي زؤري تيَ ِ ثةراندوة لةئيَستادا ضيتان كردووة بؤ ئ��ةوةي كةسيَكي ت��ر جيَطةي بطريَتةوة؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :مام جةالل زةرورةتيكي َعيراقي و كوردستاني، بووةتة َ مام جةالل تةنها سةرؤكي َعيراق نية َ بةلكو سةرؤكي تةواوي ناوضةكاني كوردستانة ،مام جةالل ئةطةر بةئارةزووي خؤي َبيت بةياني دةهي َنيت. واز لة ثؤستةكةي َ ريَطا:دةنطؤي ئةوة هةبوو كة مام جةالل واز بهيَنيَت و لةتوركيا يان وآلتي ضين دابنيشيَت ،ئايا ئةمة تا ضةند راستة؟ سةعدى ئةحمةد ثيرة :مام جةالل ناهيَلَيت و هةر َ لةمالي جي َ سليماني َ بةحةياتي َ دادةنيشيت ،يان مةطةر بؤ هؤكاريَكي خؤي َ بضيتة دةرةوة. َثيويست َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
11
ِراثؤرتي :دلَير عةبدوَلآل يةكةمين َ هةلبذاردني ثةرلةماني كوردستان َ كةسالَيك ثاش ِراثة ِرينة مةزنةكةي طةلي كوردستان ئةنجامدراو بووة يةكةمين ث ِرؤسةي َ كةكؤمةلطةي كوردي بةخؤيةوة ديموكراسي بيني ،ديارترين و زيندووترين نمونةي َ شكستخواردووي َ كةلةكؤمةلطة هةلبذاردنن دواكةوتوو و داخراوةكاندا بةدةردةكةويَت، لةكاتيكدا ئةم ث ِرؤسةية لةكوردستان وةك َ يةكةمين ئةزموون بؤ دةسةالتي سياسي قؤناغيكي َ نوي لةذياني ضاوة ِريَي ئةوةي َليدةكرا َ بهي َنيتة كايةوةو سياسي و ئابووري كؤمةاليةتي َ لةثاش ستةم و زؤري دةسةالتي ِرذيَمي بةعس تروسكاي و هيوايةك بؤ هاوالتياني كورد بةدي بهي َنيت ،تابةهؤيةوة كؤتايي بةو ذيانة كولة َ كةساالنيكي دريَذ طيرؤدةي بهينريَت َ مةرطية َ خؤسةثيني و بووبون ،بةالم بةهؤي دةسةالتي َ َ قبول نةكردني يةكتري و بيري ضةوتي ِريَبةراني حزبة ركابةرةكان ،ئةو خةون و ئاواتانةي هةرتاكيكي كؤمةلطةدا جةكةرةي كةلةهزري َ َ كردبوو لةضالنراو َثيجةوانةي هةموو بؤضونةكان ئةنجامي َ هيندة َتالي واقعيكي َ هةلبذاردنةكان َ هيناية كايةوة كة تا هةتاية طةلي كورد لةبيري َ َ بةنيو ضاوي ةشيش ر ةيةكي ثةل وةك و ناكات َ ِ كةلةثيناوي بةرذةوةندي دةمي َنيتةوة َ ئةوانةوة َ ميللةتيكيان تاكة كةسي خؤياندا ضارةنوسي َ ئاوةذوو كردةوة. ئةطةرضي ثارتة سياسيةكاني كوردستان «يةكيتي و ثارتي» كة ئةو كات بةتايبةتي َ هاوثةيمانيتيةك بةناوي «بةرةي لةضوارضيوةي َ َ كوردستاني» كاريان دةكرد ،شانازي بةوةوة دةكةن كة لةئةنجامداني ئةو ثرؤسة ديموكراسية كهيناني دةستثيشخةربوون و هةرلةسةرةتاوة بؤ َثي َ َ حكومةتيكي هاوبةش كةكاروبارةكاني هاوالتيان َ شيوازي ديموكراسيان َ ِر َ هةلبذاردووة، اثةرينَيتَ ، دةبيت ئةوةش نةشارينةوة سياسةتةكاني بةالم َ يةكيتي و ثارتي ئةو ثرؤسة ديموكراسية َ سةردةميانةي الي هاوالتيان َقيزةون كرد، تائيستاش َ هةلبذاردن بؤتة مؤتةكةو بةجؤريَك َ بةناوهيناني مةترسي لةدووبارة بونةوةي ئةو َ َ َميذووة تالة دةكريَت ،كةخؤي لةئاوةذوكردنةوةي خؤسةثيني و َ قبول ثرؤسةي ديموكراسي بؤ َ نةكردني يةكتري و طرتني دةسةالت بة ِريَطةي دةبينيتةوة. هيزو كاولكاري َ َ
12
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ئةو ضوار سةركردةيةي كة ناعةدالةتي يةكيَتي و ثارتي كردني بةليستيَك
َ كؤمةلي ئيسالمي هةرةس بــ
كؤمةل و يةكطرتوو كةوتنة َ َ هةلةيةكي قادر عةزيزيان كهيناني هاوثةيماني هةميشةيي َثي َ لةكوردستان و نةبوني ليستي جياوازو سةربةخؤ بؤبةشداري لةثرؤسةي َ هةلبذاردن جطةلةوةي ملمالنيي تا ِرادةيةكي زؤر بواري بؤ ركابةري و َ نةهيشتؤتةوة، َنيوان اليةنة سياسيةكان َ ديموكراسيةتي ثرؤسةكةشي خستؤتة ذيَر ثرسيارةوةو بةتةواوي طوماناوي كردووة ،وةك يةكيتي و ثارتي َ لةهةلبذاردنةكاني ِرابردودا ئةوةي َ ئةنجاميان ئةداو لةذيَر ضةتري هاوثةيمانيةكةياندا تةواوي حزبة كوردستانيةكانيان كؤدةكردةوةو نةدةهيشتةوة، هيض بواريَكيان بؤ ركابةريكردن َ يةكيك لةبنةما و ثرةنسيبةكاني لةكاتيكدا َ َ َ هةلبذاردني ِراست و دروست ركابةريكردنة لةنيوان ئةو ليست و َثيكهاتانةي كةثرؤسةكةيان َ بؤ ئةنجام ئةدريَت. ضوار حزبة كوردستانيةكة «حزبي سؤسياليست َ كؤمةل و زةحمةتكيشان (قادر عةزيز) و و َ َ يةكطرتووي ئيسالمي» كةبؤ هةلبذاردني ضاوة ِروانكراوي ثةرلةمان كةب ِريارة مانطي داهاتوو َوةبضيت لةذيَر ناوي «ليستي خزمةتطوزاري بة ِري َ
كهيناوةو و ضاكسازي» هاوثةيمانيتيةكيان َثي َ َ ليستيكي جياوازو نةياري دةسةالت خؤيان وةك َ دةردةخةن و بةشداري ئةو ث ِرؤسةية دةكةن َ لةطةل كةلةتةواوي ساالني ِرابرودا بةهاوبةشي لةنيويدا بوون و هةردوو حزبي دةسةالتداردا َ بةشداريان َتيدا كردووةَ ،ثيجةوانةي هةموو كهيناني هاوثةيماني ثرةنسيب و ياسايةكي َثي َ كؤبونةتةوةو َبي طويَدانة هيض بنةمايةك و لةثيناوي ب��ةرذةوةن��دي و وويستي خؤياندا َ َ ِراست و ضةثيان َتيكةلكردووةو ئايدؤلؤذياو ئامانجيكي تر بةرنامةي سةرةكي خؤيان بؤ َ لةئيستا كاريطةرييةكاني ئةو وةالناوة كة ِرةنطة َ هاوثةيمانيتية هةستي َثينةكريَت. َ ئةطةرضي ضوار حزبة كوردستانيةكة لةتةواوي َ هةلبذاردنةكاني َثيشوودا وةك ثاشكؤي هةردوو حزبي دةسةالتدار دةردةكةوتن و بؤ بةرذةوةندي بةشيك لةو بودجةيةي اكيشاني َ تايبةتي و ِر َ لةاليةن حكومةتي ناوةنديةوة ِرةوانة دةكرا، كةيةكيتي و هاوثةيمانيتيةي خؤيان دةخزاندة ئةو َ َ ثارتي بؤ لةباربردني ديوي ِراستةقينةي ثرؤسةكة
ـةليسيت ضوار حزبةكة د َين َيت
مَيذووييةوة كاتَيك رةوتة نةبووةكةي زيندوو كردةوة دةهينا ،بةالم لةم َ هةلبذاردنةدا بةئامانجي َثيكيان َ قؤستنةوةي ئةو بؤشاييةي كة دةسةالتي يةكيتي و ثارتي لة سيستمي حوكم ِرانيدا َ دروستي ك��ردووة خؤيان جياكردةوةو وايان َ نيشاني َ كةلةطةندةليةكاني دةسةالت خةلكيدا بةدوورن و َلي ناطة ِريَن دةسةالتي كوردي بةو جؤرة سستي لة ِراثة ِراندني كاروباري هاوالتياندا بكات و ساماني طةل بةهةدةر ببات ،كةديسانةوة ئةمةش كؤكردنةوةي دةنطي نا ِرةزايي و َبيزاري َ َ لةهةلبذاردنةكاندا ئامانجي سةرةكيان خةلك بوو. َ كهيناني هاوثةيماني لةطةل ئ��ةوةي َثي َ لةثرؤسةي َ هةلبذاردندا دةكريَت بةكاريَكي ئاسايي و سروشتي َ لةقةلةمبدريَت و بةمافي هةر حزبيكي ِرةوا ببينريَت كةبةشداري ئةو قةوارةو َ ثرؤسةية دةكات ،بةالم ئةوةي بووةتة مايةي َ هاوثةيمانيتي جيي َتي ِرامان َ هةلويَستةكردن و َ َ ضوار حزبة كوردستانيةكةية بؤ هةلبذاردنة ضاوة ِروانكراوةكةي ثةرلةماني كوردستان نةبيت لةميذوودا بوني َ هاوشيوةي ئةوة َ كة ِرةنطة َ
نةكرابيت ،ئةويش كؤبونةوةي دوو ِريَباز و و َ ئايدؤلؤذياي جياوازو دذةيةك «ئيسالمي و عةلماني» كةجطةلةوةي بؤضون و بةرنامةي كار لةو دوو ِريَبازةدا تةواو َثيجةوانةي يةكةو لةهيض َ بةشيكي سةرةكين لةو خالَيكدا يةكناطريَتةوةَ ، بركي سةخت و دذوارةي كةبةناوي هةردوو َكي َ بةرةي «كوفر و ئيسالم» بةدريَذايي َميذوو ئةنجامدراوة. ب��ة ِراي ضاوديَران كؤبونةوةي ئةو ضوار ليستيكي جياوازدا ،جطةلةوةي حزبة لةناو َ اكيشاني دةنطي َبيزاري َ خةلكي ئامانجي ِر َ كوردستاني لةثشتةوة بوو بؤ َ هةلبذاردني َ ثةرلةمان ،وةالمدانةوةيةك بوو بؤ هةولة لةتيكدان و يةكيتي و ثارتي َ سةركةوتووةكاني َ لةبةريةك َ هةلوةشاندنةوةي ريزةكاني حزبي زةحمةتكيشاني كوردستان و ثةراويَزخستن َ سكرتيري ئةو حزبة، و وةالناني قادر عةزيزي َ كةبؤضونةكان ئةوة دةردةخةن دةستي دةرةكي لةثشت َ يةكيتي و ثارتيةوة بووة بؤ هةولةكاني َ َ زةحمةتكيشان تا بوار نةدريَت هةلوةشاندنةوةي َ
يةكيتي اليةنيك جطةلة ثارتي و َ بةهيض طروث و َ دةسةالتي كوردستان بطرنة دةست ،ئةويش لةئيستادا زامني بةو َثييةي دةسةالتي كوردي َ ثاراستني بةرذةوةنديةكاني َ دةولةتانة لةخاكي كوردستان. دوو حزبة سةرةكية ئيسالميةكةي كوردستان «ك��ؤم� َ كةلةاليةنيكي �ةل و يةكطرتوو» َ هاوثةيمانيتيةن، سةرةكي و كاريطةري ئةو َ َبي طويَدانة ثرةنسيب و بنةماكاني ئيسالم و َ لةطةل دوو حزبي عةلماني دةقة قورئانيةكان َ كةهةلطري بيروباوة ِري «سؤشيال ديموكرات لةوضوارضيوةيةدا كؤبونةتةوةو و ماركس»ين َ بةثاساوي طرنطيدان بةبةرذةوةندي نيشتماني و نةتةوةيي شةرعيةتيان داوة بةو كارةيان ةخنةطةليكي كةجطةلةوةي لةناوخؤدا ِروبة ِروي ِر َ شةثؤليكي توندي نا ِرةزايي و َبيزاري زؤر بونةتةوة َ لةدةرةوةي خؤيان ِروي َتيكردوون ،كة ِرةنطة بهيَلَيت و جي َ كاريطةري خراث لةسةريان َ َ بةشيك لةو دةنطانة لةدةست بدةن كةلةحالةتي َ سةربةخؤبوندا بةمسؤطةري َثييان ئةدرا. َ كؤمةلي ئيسالمي بةو َثييةي لةسةربنةماي باوة ِربوون بةجيهادو َتيكؤشان و ثيادةكردني خةباتي ضةكداري دامةزراوة ،ذمارةيةكي زؤر لةو كةسة توند ِرةوانةي لةخؤطرتووة كة بةسةلةفي ناسراون و هيض ثاساو و َليكدانةوةيةك َ قبول ناكةن كةبخريَتة سةروو بةرذةوةندي ئايني و مةزهةبي ،هةربؤية ئةمانة بوونةتة نةياريَكي َ كؤمةل و ب ِرياري كؤبونةوة توندي سةركردايةتي هاوثةيمانيتيةي كةناوي لةضوارضيوةي ئةو َ َ َلينراوة «ضاكسازي و خزمةتطوزاري» هةروةك لةو ِراثرسيةدا دةركةوت كةبؤ ضوونة َنيو ئةو لةنيو ئةنداماني َ كؤمةلدا ئةنجامدرا، هاوثةيمانيتية َ َ َ كةتييدا بة ِريَذةي 46%نةياري ئةوة بوون كؤمةلي َ شيوةية بضيتة َنيو ئةو ضوارضيوةيةو بةو َ َ ئيسالمي َ بةشداري َ هةلبذاردن بكات ،بؤية ضاوة ِريَي ئةوة دةكريَت ِرةوتة سةلةفيةكةي َ كؤمةلي ئيسالمي دةنطي خؤيان نةدةنة ليستي خزمةتطوزاري يان هةر بةشداري ئةو ثرؤسةية نةكةن ،كةئةمةش َ لةكؤمةل طورزيَكي كاريطةرةو َثيش ئةوةي دةوةشينريَت كةبةنيازي هاوثةيمانيتية بدريَت لةو َ َ كهينراوة. بةدةستهيناني زؤريَك لةدةنطةكان َثي َ َ َ جطةلةوةش زؤريَكي تر لةئةنداماني كؤمةلي ئيسالمي َثييان واية سةركردايةتي حزبةكةيان و يةكطرتوو كةوتونةتة َ هةلةيةكي طةورةي لةكاتيكدا ِرةوتةكةي قادر َميذوويي و ئاينيةوة َ لةجيي نةبوو بووةو هيض كاريطةريةكي عةزيز َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
13
لةسةر طؤ ِرةثاني سياسي كوردستان نةماوة ئةويش بةهؤي َليكترازان و لةبةريةك َ ثةلكيشي َنيو ئةو هةلوةشاندني حزبةكةي ،بةالم َ هاوثةيمانيتية كراوةو لةسةر حسابي دةنطةكاني َ َ كؤمةل و يةكطرتوو كورسيةكي ثةرلةماني ثي ئةدريَت ،كةئةمةش جطلةوةي الي ئةو َ َ ئةندامانةي كؤمةل بةكاريَكي نارةوا دادةنريَت دةنطي َ حزبيكي عةلماني، موسلمانان بدريَتة َ بةبةرثرسياريَتيةكي طةورةي دوا ِرؤذيش هةذمار دةكريَت ،كةديسانةوة ئةمةش كاريطةري طةورة دةهيَلَيت. جي َ لةسةر دةنطي ليستي خزمةتطوزاري َ لةاليةكي ترةوة ثةراويَزخستني بزووتنةوةي َ كؤمةلةوةو ئيسالمي لةاليةن يةكطرتوو و كهيناني بةدةمةوةنةضووني بانطةوازةكةيان بؤ َثي َ بةشيكي ئةو ليستيكي هاوبةشي ئيسالميَ ، َ ئةضيت كة دةنطانة لةدةست ليستي ضوار حزبةكة َ َ كؤمةل و يةكطرتوو ضاوة ِريَي دةكةن لةاليةن ئةو هاوالتيانةوة َثييان بدريَت كةسؤزي ئيسالمةتي و َ دةيانجولَي َنيت دةنطيان َثيبدةن ،ضونكة دينداري ليستيكي َئيستا بزوتنةوةي ئيسالمي وةك تاكة َ ئيسالمي لةثرؤسةكةدا هةيةو واشي لةجةماوةري بةتي َ كةلنةبوونيان كوردستان طةياندووة كةئةوان َ َ لةطةل حزبي عةلمانيدا مؤركي ئيسالمةتيان ثاراستووةن بؤية ضاوة ِريَي ئةوة دةكريَت لةم ِريَطةيةشةوة طورزيَكي تر لة ليستي ضوار حزبةكة َ كؤمةلي ئيسالمي و يةكطرتوو بدريَت كة بةشيوةيةكي سةرةكي دةستيان َتييدا هةية. َ بةثيي ئةو زانياريانةشي دةس��ت ريَطا َ كةوتووة هةردوو حزبي دةسةآلتدار بةتايبةتي ثارتي بةرامبةر بةدابةزيني ليستي ئيسالمي، هاوكارييةكي باشي بزووتنةوةي ئيسالمي ك��ردووةو َ بةلَيني ئةوةشي َثيداوة طةر لةم َ بةدةستنةهي َنيت هةلبذاردنةدا هيض كورسيةك َ كةليرةدا ئامانجي ثارتي قةرةبووي بؤ بكاتةوةَ ، اكيشاني بضوككردنةوةي ليستي ضوار حزبةكةو ِر َ ئةو دةنطانةية كة هاوالتياني َدلسافي ئيسالمي َبي َ كؤمةل ،كةبؤ ئةمةش اليةن دةدةينة يةكطرتوو و دةثيكن يةكةميان يةكيتي و ثارتي دوو ئامانج َ َ لةنيو زيندوو كردنةوةي بزووتنةوةي ئيسالمي َ َ كؤمةلةو طؤ ِرةثانةكة كةنةياريَكي سةرسةختي كةئيستا هةيةتي بونيان زياتر لةو قةبارةيةي َ َ كؤمةل دروست دةكات ،دووةميشيان مةترسي بؤ الوازكردني َثيطةي ضوار حزبةكةو ليستةكةيان َ لةهةلبذاردندا.
14
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
َ طولثي :ئ َيمة بؤ ثةكةكة وامانل َيهاتـ
سةرؤكي كؤميسؤني باآلي سةربةخؤي َ هةلبذا بةتةواوي سةربةخؤيي لةدةستداوةو دةسكةالي
بةرَيطا تايبةت ِ ثارتي ضارةسةري كوردستان َ كةسالي 2002 دام��ةزراوةَ ، خةلكي باشوري كوردستانن، وةك د.فايةق َ طولثي وتي «ب ِروامان َ بةخةباتي ديموكراتي هةية ،هةلبذاردنيش َ هةلمانداوة ثرؤسةيةكي ديموكراسيةو بةشداري ئةو ثرؤسة بكةينَ ، لةهةلبذاردني َ سالي 2005ي ثةرلةماني َعيراق بةناوي ليستي ثارتي ضارةسةر بةشداريمان كرد، يةكيتي َ هةولي زؤرياندا بؤ ئةوكاتة ثارتي و َ ئةوةي َئيمة َ حسين قبول نةكريَين ،بةآلم َ هيمداوي كةسةرؤكي كؤميسيؤني باآلي َ كةسيكي لةعيراق هةلبذاردنةكان بوو َ َ عةرةبي َبياليةن بوو ،وتبوو ئةمانة هةموو مةرجةكاني كؤميسيؤنيان َتيدايةو َكيشةيان نية هةقي مةسةلةي سياسيشمان نية». َ «ئيمة لةدروست بونمانةوة طولثي وتيشي َ
َ كةئيمة يةكيتي لةهةولي ئةوةدان َ ثارتي و َ سةركوت بكةن و ثةراويَزمان بخةن». دةرب���ارةي ئ��ةوةي ه��ؤك��اري ضيية َ يةكيتي و ثارتي بةوجؤرة َ لةطةل مامةلة َ ثارتي ضارةسةري دةك��ةن ناوبراو وتي «يةكيتي و ثارتي خؤيان ناديموكراتين، َ كةئيمة فيكري نةتةوةييمان لةبةر ئةوةي َ هةية كةلةثارضةكاني تري كوردستانيش ثشتيوانيمان دةك��ةن ،ئةوان ئةم فيكرة نةتةوةييةيان َثيي قورسة ،ثاشان بؤ ئةوةي َ لةطةل توركياو وآلتاني تري دؤستايةتيان دراوسي ِريَكبخةن دذايةتي َئيمة دةكةن َ ئةمةش بؤ ِرازيكردني توركياية. دةوت� َ ��ري ثارتي ض��ارةس��ةري سةر َ بةثةكةكةية ،د.فايةق لةمبارةوة دةل َي «ئيمة ثةيوةندي ئايدؤلؤجي و ستراتيجيمان َ َ هةية ل��ةط��ةل ثةكةكة ،ب��ةآلم ئةو ثةيوةنديية واينةكردووة كةدذي هيضي هةريَمي كوردستان بين ،ئةو بؤضون و
ـووة ئةوانيش هيض َ هةلو َيست َيكيان نية
اردنةكان بةثرسي لقي بةغداي ثارتي ديموكرات بووة ،كؤمسيؤن يةكة بةدةست يةكَيتي و ثارتيةوة سياسةتةي هةمانة دذي دةستوري َعيراق و هةريَمي كوردستان نيةَ ،ئيمة بؤمان هةية هةبيت و ضاالكي مةدةني ثارتي سياسيمان َ هةبي ،م��ادام َ خةلكي ئةم و سياسيمان َ وآلتةين». َ د.طولثي ِرةخنةي توندي لةسياسيةتي يةكيتي و ثارتي و َعيراق طرت و وتي «باشة َ َ ئةضيتة لةتوركيا ثارتي كؤمةلطةي ديموكراتي َ ثةرلةمان و بةرطريش دةك��ات لة PKK َ بيانطري». َبيئةوةي توركيا كةلةهةلبذاردني َ َ سالي هؤكاري ئةوةي 2005بةشداريتان كرد بةآلم لةم َ هةلبذاردنةي 2009قةدةغةكران َ «يةكيتي و طولثي وتي َ َ ثارتي َ هةولي زؤري داوة بةشداري هةلبذاردن نةكةين ،بةآلم نةيانتوانيوة لة ِرابردوودا ضونكة كؤميسيؤن سةربةخؤ بووة ،بةآلم ئةمجارة توانيان ِريَطريمان بكةن ،ضونكة سةرؤكي كؤميسيؤني باآل فةرةج حةيدةري َثيش ئةوةي بكريَيتة سةرؤكي كؤميسيؤن بةرثرسي لقي ثارتي ديموكرات بووة لةبةغدا ،كابرايةكي حزبييةَ ،ئيستة كؤميسيؤن زؤربةي حزبييةو سةربةيةكيتي وثارتين». َ د.فايةق دةرب��ارةي ليستي هيواو ئةو كةسانةي لةثشت قةدةغةكردني بةشداري َ ليستيكي هةلبذاردنيانةوةن وتي «ئةمجارة َ سةربةخؤمان دروست كرد بةناوي ليستي هيوا ،وةك ثارتي ضارةسةري بةشداريمان يةكيتي و نةكرد لةبةر ئ��ةوةي ئةمانزاني َ ناهيَلن ،هةرضةندة ِريَطري ئةمجارةيان ثارتي َ بةجؤريَك ئةنجام داوة تاوانةكةي ئةخةنة سةر حكومةتي َعيراقيِ ،راستة وةزارةت��ي ناوخؤي َعيراقي تةداخولي ك��ردووة بةآلم وةزيري ناوخؤ شيروان وائيلي َ ئةل َي َبيئاطام لةو جيطرةكةيةوة كراوة مةسةلة ،ئةمة لة ِريَطةي َ كةحسيني ثةرلةمان سةربة ثارتيية ،نامةيةكي َ ناردووة بؤ كؤميسيؤن داوا دةكات ليستي هيوا ِريَطةي بةشداري َثي َ نةدري ضونكة سةربة ثارتي ضارةسةرة ئةوانيش سةربة ثةكةكةن
لةعيراقدا ِريَطة كةحزبيكة لةليستي تيرؤردايةو َ َ َثينةدراوة». د .فايةق دةربارةي ليستةكةيان وتي َ «بةل َي ليستي هيوا َئيمة دروستمان كردووة بةآلم خةلكي ثارتي ضارةسةرييةَ ، 3\1ي َ خةلكي َبياليةنيشي َتيداية». ناوبراو وتيشي «لة 28.5ب ِريار درابوو ليستي بةئيمةيان وت، هيوا بةشداري نةكات لةَ 31.5 وتيشيان ئةتوانن لةدادطاي تةميزي كوردستان شكات بكةن لةسةر ب ِريارةكةي كؤميسيؤن، ئةوةبوو لة 1.6داوايةكمان َثيشكةشي دادطاي َثيداضونةوة كرد ،ئةوانيش 14.6وةآلميان دايةوةو ب ِريارةكةي كؤميسيؤنيان بةثةسةند دانا». َ دةربارةي ب ِريارةكةي دادطا طولثي وتي كؤمةلَيك َ َ خةلكة شيلكردني مافي «ئةمة َثي َ َ لةدةنطدان و هةلبذاردندا ،لةم وآلتةدا ياسا َ ناكري ،ضونكة بةطويَرةي ياسا َئيمة ثةي ِرةو َ هةلبذاردني َثيشوو بةشدار بووين ،ئةم حزبانة ب ِروايان بةديموكراسي و فرةدةنطي نية ،ئةمة سةرشؤ ِركردنة بؤ حكومةتي َعيراقي كةتةداخول لةئيش و كاري زؤر تايبةتي كوردستاندا دةكات َ كةهةلبذاردنة». لةبارةي ب ِريارةكةي دادطاي َثيداضونةوة طولثي َ َ دةل َي «ئةو شكاتةي كردمان لةدادطاي َثيداضونةوة سةلماندي كةدةسةآلتي دادوةري دةسةآلتيكي ثاسيظي َ كؤلةواري كلكي حزبة». َ دةربارةي كؤميسيؤني باآلي سةربةخؤي َ هةلبذاردنةكان ناوبراو وتي «كؤميسيؤن تةواو سةربةخؤيي خؤي لةدةست داوة ،دةسكةاليةكة يةكيتي و ثارتيةوة ،زؤر ِرةشبينم بةدةست َ َ بةرامبةر بةئةنجامي ئةم هةلبذاردنانة». ئةو نيطةرانة لةم َ هةلويَستةي دةسةآلتي َ َنيتةوةو دةل َي كوردي و نمونة بةتوركيا دي َ «ئ��ةم��س� َ �ال DTPل��ة 29.3ب��ةش��داري َ هةلبذاردنةكاني توركياي كردو 100شارةواني هينا توركيا نةثارتةكةي داخست بةدةست َ نةداية دادطا نة ِريَطةي بةشداري َليطرت ،بةآلم
ئةمانةي َئيرة بؤ كلكايةتي توركيا ئةوة بةرامبةر َئيمة دةكةن ،توركيا يةك داواي هةية لة DTPكةبةثةكةكة َبل َي تيرؤريست ئةوةشي َ هةظال ئاثؤو نةكردووة ،بةئاشكرا بةرطري لة دةبي ثةكةكة دةكةن ،طةرياليةك شةهيد َ ئةوان بةشداري مةراسيمةكةي دةكةن و دائةنين». ثرسةي بؤ َ َ بةيةكيتي د.طولثي وتي «ضةندين جار َ و ثارتيمان وتووة ئةو ثةيوةندييةي لةطةلَ ثةكةكة هةمانة ئامادةين ئةوةشمان َ لةطةل َئيوة قبولي ناكةنَ ، هةبيت بةآلم َ لةهةلبذاردنةكاني َ لةيةكيتي و ثارتي كرد با َعيراق داوام��ان َ َ مةدةني كانديدمان لةطةلتان بين كورسيشمان َ َ َ ناوي ،بةآلم قبوليان نةكرد ،ئةمة بة ِراستي شةقاوةضيتييةو تةنها هؤكارةكةي ئةوةية َ كوردين و بةكريَطيراوي ئةمالو ئةوال نين دز نين بؤ كورد بير ئةكةينةوةو كار دةكةين، يةكيتي و ثارتي كورديَكي بةكريَطيراوي َ سةرشؤ ِري وةكو خؤيانيان َ ئةوي كةثةيوةندي َ ئةيانةوي هةركةس هةبي، بةوآلتاني َ دراوسيوة َ هاتة سياسةت ثيسي بكةن تاكو كةس لةوان نةبي ،ئةوان َميذووةكةيان 66و 96 باشتر َ شاهيديانة ضين». جياواز لةو بؤضونانةي َثيشوي د.فايةق َ ئةنداميكي باآلي ثارتي ضارةسةري طولثي وةك َ ِرةخنةي توندي لةثةكةكةو ثةذاك و دةتةثة طرت و وتي « ِرةخنةمان لةثةكةكة هةية كةتاكو َئيستة هيض َ َستيكي نيةو َئيمة هةلوي َ هيشتا لةسةر ئةوان وامان َليهاتووة ،ثةكةكة َ َ كةيةكيتي و ثارتي َستيكي واي نةبووة َ هةلوي َ َ ني ،بؤية ضةند دذي ئةو سياسةتةي ِراضل َ ةكي َ هيندةش ِرةخنةم لةثةكةكةو يةكيتيم َ ثارتي و َ يةكيتي ديموكراتي ِرؤذئاوا ثةذاك و ثارتي َ كؤنطرةي نةتةوةيي كةخؤمان ئةندامين َتييدا و DTPهةية كةهيض قسةيةكيان نةكردووة، َئيمة َ لةهةلبذاردنةكاني توركيا بؤ DTPبوبوين بةئاطر بؤيان ،ئةوان تاكو َئيستة قسةيةكيان نةكردووة».
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
15
سةالح ضاوشني: مةكتةب سياسى يةك َييت هةموويان فةر هيضيان ناتوانن ِرةخنةيةك بطر
َ دةمراستى يةكَيتى قسةدةكات ،كةئَيمة لةشاخ بووين هة خةلك هةية وةك ِ لةوةزعَيكى ناشيرينا لةسجندا بووة ديدارى :شةنكار عةبدوآل
16
لةديداريَكى تايبةتى طؤظارى ِريَطادا ثيَشمةرطةى ديَرينى يةكيَتى سةالح ضاوشين باس لةقةيرانةكانى ناويةكيَتى و ئوميَدةكانى ليستى طؤرِان دةكات. ِريَ��ط��ا :ئيَوة وةك بالَى رِيفؤرم جيابونةتةوة لةيةكيَتى؟ يان هةرخؤتان بةيةكيَتى دةزانن؟ ئايا شةرعيةت الى ئيَوةية يان الى ئةوانة؟ سةالح ضاوشين َ :ئيمة جيانةبوينةتةوة يةكيتى ل��ةدواى كؤنطرةوة ضةند لةيةكيتىَ ، َ َ سالَيكى بةسةردا ضووة كؤنطرةى نةبةستووة، كةكؤنطرةشى نةبةست واتة شةرعيةتى نةماوة، يةكيتى و ئةوةى َثيى ئةوةى ماوةتةوة لةناو َ دةوتريَت َبالى ِريفؤرم هيض اليةكيان شةرعيةتيان نية ،بةآلم نيسبةتى ئةو برادةرانةى بةناوى َبالى ِريفؤرمةوة ئيش دةكةن ،ناتوانن دةريانكةن، ه��ةردووالي��ان بيانوى خؤشيان هةيةَ ،ئيمة يةكيتى بةهى خؤمان دةزانين ،ئةطةر بةراوردى َ يةكيتين ئةو كةسانة بكةيت َئيستا لةدةرةوةى َ يةكيتين، زؤربةى زؤرى هةرة كاديرة باشةكانى َ يةكيتى كةئيستا ماونةتةوة لةناو َ ئةو كةسانةى َ لةسةر ئةو برادةرانة دروست بوون كةهاتونةتة كةئيمة خاوةنى دةرةوةَ ،ئيمة خؤمان بةوة دةزانين َ يةكيتى نيشتيمانى كوردستانين و َثيمان واية َ لةفكرو بيروباوةرى خؤى اليداوة ،ئةوان باسى ئةوة دةكةن َئيمة لةثةيرةو المان داوة ،بةآلم كةسيكى ديارى َنيكى ثةيرةودا َ ناثرسن لةض شوي َ البيت ،بؤية ئةو كراو هةموو ثارةى حزبةكةى َ يةكيتى هةية هيض لةسةر شتانةى َئيستا لةناو َ بنةماو ئةساسى حزبى نية.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ِريَطا :ئايا ئيَوة دةتانةويَت جؤريَك لة ِريَكخستن دروست بكةن لةدةرةوةى يةكيَتى؟ سةالح ضاوشين :وةآلمى ئةم ثرسيارة َئيستا كاتى نية ،دواى َ هةلبذاردن وةآلمدةدريَتةوة، ئةطةر دةنطى باش َبينين بيرلةوة دةكةينةوة ئةو َ خةلكة ضؤن ِريَك بخةينةوة ،بةآلم َئيستا كاتى َ ئةوة نية ثياو باسى بكات ،بةآلم بةدلنياييةوة بؤ ِريَكخستنى ئةو َ دةبيت ِريَطاى تر بطرينة خةلكة َ بةرَ ،ثيشبينى دةنطى زؤر دةكةم ،ضونكة نا ِرةزايى َ ئاستيكى باآل ،مةرجيش نية خةلك طةشتووةتة َ َ يةكيتي دا َبيت ،بةلكو ئةم نا ِرةزايية هةرلةناو َ لةناو ثارتي و لةناو حزبةكانى تريشدا هةية ،ئةمة َ جطةلةخةلكى َبياليةن. ِريَطا :ئايا ل��ةدواى هةلَبذاردنةوة كؤنطرةى يةكيَتى دةطيريَت؟ ئةم كؤنطرة ضارةسةرى كيَشةكانى يةكيَتى دةكات؟ ئيَوة بةشدارى كؤنطرة دةبن؟ سةالح ضاوشين :بؤضونم وانية كؤنطرة بطيريَت ،ضونكة ِريَذةيةكى زؤرى كاديرةكانى يةكيتى لةمةكتةب سياسى و سةركردايةتيةوة َ هةتا خوار خؤيان َ لةبالى ِريفؤرم و ليستى طؤ ِراندا خؤيان دةبيننةوةِ ،ريَذةكةشيان ئةوةندة كةم نية بيرلةوة بكةنةوة بةب ِرياريَكى سةرةوة دةريان يةكيتى بوون بكةن ،بؤية زؤرترينى ئةوانة خاوةنى َ هةبيت ِرةنطة كاتى خؤى ،ئةطةر جؤريَك تةوافق َ نةبيتِ ،رةنطة كؤنطرة ببةستريَت ،ئةطةر تةوافق َ نةبيت. يةكيتى َ ئةو كؤنطرة ناوى كؤنطرةى َ ِريَطا :بةبؤضونى تؤ دةرك��ردن و كى ليَى بةرثرسة؟ ِ نانبرينى ئةو خةلَكة َ س��ةالح ضاوشين :ب��ة ِراى من هةموو َركةوتنيك بةرثرسى يةكةم سةركةوتن و ذي َ
َليى بةرثرسةَ ،ئيستا لةسايةى سةركةوتنى ئةم بزوتنةوةيةوة مام جةالل بووة بةسةرةك كؤمارى يةكيتى َعيراق ،لةبةرئةوة نانب ِرينى كاديرةكانى َ شيوةية مام جةالل بةرثرسيارة َليى ،كةسى تر بةم َ بةرثرس نية َليى ،ضونكة هةريةك لةو برادةرانةى لةيةكيتيدا هةنديَكيان بةرثرسن َئيستا بةرثرسن َ هةرليرة نةبوون ،نا ِرةحةتيةكانيان نةديوة ،من َ َ يةكيتى نازانم خةلك هةية وةك دةم ِراستى َ كةئيمة لةشاخ قسةدةكات لةوماوة دوورو دريَذةدا َ بوين ماوةيةكى زؤر هةرئاطاى لةدنيا نةبووة، لةوةزعيكى ناشيريندا بووة ،حةزناكةم باسى بكةم، َ َ يةكيتية من نازانم ضى بلَيم! َئيستا ئةو خاوةنى َ ئةو كاتةى َئيمة لةشة ِرى قةيران ماوةتدا بوين برادةر هةية هةرلةسجندا بووة ،هيض ثةيوةنديةكى بةيةكيتيةوة نةبووةَ ،ئيستا ئةو َ هةلسةنطاندنى ئةو َ ماوة دوورو دريَذة بؤمن و ئةحمةو مةحمو دةكات، ئينسافيكةو ض جؤرة من نازانم ئةمة ض جؤرة َ حزبايةتيةكة. بريار لةيةكيَتيدا جةماعية؟ ِريَطا :ئايا ِ سةالح ضاوشين :ئةوانةى َئيستا لةمةكتةب يةكيتيدا هةمويان فةرمانبةرن و هيضيان سياسى َ ناتوانن رةخنةيةك بطرن ،من تةحةدادةكةم ئةو يةكيتىنيشتيمانىكوردستان مةكتةبسياسيانةى َ يةكيتى ضةندة و ضى َليديَت؟ بزانيت ئةو ثارةى َ َ كةميكى بزانن ،بةآلم نازانن ضؤن ديَت و رةنطة َ كى بريارى خةرج كردنى دةدات ،رةنطة ضةندةو َ َ هةندى سةالحياتى برادةريَكى مةكتةب سياسى هةبيت بؤ بريَك ثارة خةرج كردن ،دواتر ئاطايان َ لةهيضى تر نية. ِريَطا :ئيَوة لةطة َل ئةوةدان وةك بالَى رِيفؤرم سةرجةم اليةنطرو كادرةكانتان دةست لةكار بكيَشنةوة؟
رمانبةرنء رن
ةرئاطاى لةدنيا نةبووة نةخير ،ضونكة َئيمة سةالح ضاوشينَ : يةكيتى بةهى خؤمان دةزانين ،بةآلم تائيستاش َ َ َ بكشيتةوة، ئةوان خةلك ناضاردةكةن بؤئةوةى َ دةلَين َ َثيى َ هةلويَستى خؤت يةكالبكةرةوة، َ كةهةلويَستةكةت ئاشكرا كرد ئةوان نانى دةب ِرن، هةتا َئيستا تةفسيرى برادةرانى مةكتةب سياسى بؤدةركردنى َئيمة ئةوةية كةطواية َئيمة لةثةي ِرةوى يةكيتى المانداوة ،كام ثةي ِرةوى ناوخؤ؟ ناوخؤيى َ بؤئةو برادةرانة خؤيان دوو ثة ِرةيان لةو ثةي ِرةوة بةثيى ئةو ثةي ِرةوةية خويَندووةتةوة؟ ئايا َ نابةجى دةكريَت ،هةرلة خةرج كةجؤرةها شتى َ كردنى ثارةو ثولةوة ،هةرلةدانانى بةرثرسةوة بةبى ئةوةى كةبطةريَنةوة بؤحزب ،ئةو هةمووة َ يةكيتيدا ،ئةمانة ناشةفافيةتةى هةية لةناو َ جيطةى بووةتةوةِ ،راستة َئيمة لةكويَى ثةيرةودا َ يةكيتى يةكيتى ِري َكخستنيك بوينَ ،ئيستا َ َ وةك َ َ و ثارتى دةلَين ئةم َهيزانةى َئيمة ريَكخراون و كةسيك عةميدة لةث ِريَكدا ميليشيانين ،كةضى َ َ بؤدةردةضيت دةلَيت :ئةوة كردمةوة برياريَكى َ بةجوندى ،ئةمة بةس لةميليشيادا هةية ،ئةطينا لة ِريَكخستنى دنيا شتى وةها نيةِ ،روتبة َليسةندنةوة بةبى بةس َ لةئيستاو لةسةردةمى بةعسدا ديومة َ ياسا ِروتبة لةكةس وةربطيريَتةوة. ِريَطا :زؤرج��ار تالَةبانى باسى ياسا شكيَنى دةكات ،ئايا خؤى ثابةند دةبيَت بةياساوة؟ َ سةالح ضاوشين :تالةبانى باسى ئةوة دةكات من كاتى خؤى واذؤم كردووة كةبريارى لةسيدارةدان ثةسةند نةكةم ،لةهةمانكاتدا َ َ كةسى ذنى كوشتووة بريارى دةلَيت :ئةطةر بزانم َ لةسيدارةدانى بؤدةردةكةم ،ئةى باشة ئةنفالةكانى َ كوردستان خؤ زؤربةيان ئافرةت بون ،ئةى
سةآلح ضاوشين شاعير بوواية وةآلمي تالَةباني دةدايةوة
كيميابارانى َ هةلةبجة خؤ زؤربةيان ئافرةت بووة، جيطاى خؤى بؤية بةراى من ئةو قسانة زؤر َ ناطريَت ،بةردانى ف ِرؤكةوانة سةدقسةيان َهيناو كى بةربووة، برديان دواتر دةركةوت بةب ِريارى َ ِراستيةكةى ئةوةندة ناتةواوى زؤرة مرؤظ نازانيت لةضيةوة دةست َثيبكات، بيردةكاتةوة َ يةكيتى نيشتيمانى يةعنى مةعقولة َئيمة وةك َ كوردستان بةهةزاران شةهيدمان داوة ،كةضى يةكيتيةوة لةسةر زارى بةرثرسيكى هةرة باآلى َ َ َ َ دةلَيت :دروستبونى دةولةتى كوردى خةونى شاعيرانةية ،ئةطةر من شاعير بوماية وةآلمم دةدايةوة كةضى شاعيرةكانيش َليى َبيدةنطن، ئةو َ خةلكة خؤى بؤئةوة داوة بةكوشت بؤئةوةى كورد خؤى حوكمى خؤى بكاتَ ،ئيستا ئةو برادةرة دةبيت ئةو وةآلمبداتةوة باسى ئةوة دةكات َ كةتةفسيرى ئةم قسةية ضية ،جاران دروشممان كوردستان يان نةمان بووَ ،ئيستا َبيينة سةر ئةوةى َبلَيى َ دةولةتى كوردى خةونى شاعيرانةية ،ئةمة
مةنتقيكة؟ ئينجا منيش ناتوانم نويَنةرى هةموو ض َ َ لةئيستاشدا خةلكى كوردستان بم ،ضونكة ئةطةر َ َ نةبيت ،بةآلم ئةمة لةدل و ئةو حةقيقةتة طونجاو َ دةرونى هةمو كورديَكدا هةية ،من تا ئةو رؤذةى هةبيت خةبات بؤئةوة دةكةم طيان لةم بةدةنةمدا َ كورد َ هةبيت ،جا َئيستا َثيى ناطةم ئةمة دةولةتى َ بابةتيكى ترة ،ضونكة من ناتوانم لةبرى كو ِرةكةم َ وةآلم بدةمةوة. ِريَ��ط��ا :م��اوةي��ةك��ة هيَرشى توند دةكريَتةسةرتان ،هؤكارى ئةمة ضية؟ ئايا بروخيَنن؟ ئيَوة دةتانةويَت يةكيَتى ِ سةالح ضاوشين :جاباشة ئةطةر َئيمة شتيكى ئةو تؤ نين ض َثيويست بةو هةمووة َ َ كيكى باسكردنةى َئيمة هةية ،ئةطةر َئيمة خةل َ َ لةطةل نية ئةم هةمووة وةآلمدانةوةية زؤرمان بؤضى؟ خؤ َئيمة باسى شةخس ناكةين ،باسى سيستةم دةكةين ،كاك مةال بةختيار َ دةلَيت: راستة ئةو برادةرانة ثياوى َتيكؤشةرن ،بةآلم
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
17
ئةوانة س ِركراون ،من مام جةالل داواى َليكردوم وةك ِراويَذكارى خؤى لةبةغدا كارى َ لةطةلدا بكةم ،نةمكرد ،كاك ع��ادل شكورى كرد شيخ بةنويَنةرى طةرميان نةيكردووة ،كاك ئاواتى َ جةنابى كردووة بةوةزير نةيكردووة ،مام رؤستةم نةبيت ئةوةندة ناسراوة مةسئول َبيت و مةسئول َ َ دةزانيت ،ئةطةر س ِركردن خةلك هةربةمةسئولى َ َ بةهؤى بالى ِريفؤرمةوة َبيت ئةمة ِراستة ،ئةطةر س ِركردن لةوةزيفة َبيت ئةوة َئيمة هةمومان وةزيفةمان هةبووة خؤمان وازم��ان لةوةزيفة َهيناوة ،لةبةرئةوة ئةوان دةيانةويَت بةوقسانة لةئةهميةتى ئةو برادةرانةى ِريفؤرم كةمبكةنةوة، كةسيك ئةوةندة َ سال الى بةآلم من َتيى ناطةم َ َ بةثيى كؤنفرانسى كؤمةلة بوبيتَ ، يةكيتى بةند َ َ َ هةركةسى خيانةت لةكؤمةلة بكات حةقى ئةوةى َ لةسيدارة بدريَت ،ئةو لةوكاتةدا ِريَكخستنى هةبوو َ دةك��رد ،ئةو لةوكاتةدا ئةوةى ب��ة ِرةوا دةبينى بؤخؤى ،بةآلم َئيمة َ يةكيتى ضاك دةكةين دةلَيين َ حةقيك بةئيمةَ ،ئيستا ئةو بةض َ نابينيت َ ئةوة ِرةوا َ يةكيتى ئةطةر ثةي ِرةوو سةركردايةتى هاتووةتةوة َ َ ثرؤطراميك هةية ئةلبةتة ئةو شتانة وانةدةبوو، َ لةيةكيتى نيشتيمانى كوردستاندا جؤريَك بةآلم َ َ تةوافق كةبةدلى مام جةاللة ضؤنى َثيخؤش َبيت واى َ َنيت. هةلدةسوري َ ِريَطا :زؤرجار هيَرشيَكى توند دةكريَتة سةرتان ،ب��ةوةى كةثيَيان واي��ة ئيَوة ئامانجى ريفؤرمتان هةبيَت ،دةلَيَن كاك نةوشيروان خاوةنى هةمو دةسةآلتيَك بووة بؤضى ريفؤرمى نةكردووة ،ئيَستا لةدةرةوة هةرثيَى ناكريَت ،ئايا ئةم قسانة تاضةند واقيعية؟ س��ةالح ضاوشين :ئ��ةوة ِراستة كاك يةكيتى نيشتيمانى سكرتيرى َ جيطرى َ نةوشيروان َ كوردستان بووة ،بةآلم كاك نةوشيروان هةتا َ كةكؤمةلة مابوو ،ئةوكاتة ئةوكاتة دةسةآلتى هةبوو نةك شةخسى دووةم بوو ،يةكةمى موكة ِرة ِر بوو، َ كةكؤمةلة حةل بوو مام جةالل بةئارةزوى بةآلم َ بةيةكيتيةوة بكات، سوكةوت هةل توانى خؤى َ هةرلةبةرئةمةشة كاك نةوشيروان هاتووةتة لةهةلبذاردنى َ َ مةلبةندةكاندا كارطةشتة دةرةوة، َ ئةوةى خةلك ثةالمارى يةكترى بدايةَ ،ئيمة ثى باش نةبوو َئيستاش َثيمان باش نية ئةوةمان َ َ َ خةلك ثةالمارى يةكترى بدات ،لةهةلبذاردنى َ مةلبةندةكاندا ئةطةر َئيمة يةك تؤز توندتر كةئيستا بويناية شة ِر ر ِويدةدا ،هةرلةبةرئةوةشة َ َ لةيةكيتى ديَتةدةرةوة يان دةرى دةكةن خةلك َ ريَذةكةى زؤرة.
18
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ى ِريَطا :ماوةيةك لةمةو ثيَش كؤمةلَ َ ِكى كرا لةناو يةكيَتى ئةمة ضؤن جيَطؤر َ هةلَدةسةنطيَنى؟ لةيةكيتى سةالح ضاوشين َ :ئالو طؤ ِر َ َ نابيت ،كاك عومةر فةتاح بةئالؤطؤ ِرى دةموضاو َ ماوةيةكى كةمى مابوو غةدريان َليكرد ،واتة ئةوانة ملمالنيية تةنيا بؤ ِرازى كردنى ناوخؤيانةو بؤئةو َ يةكيتيدا كةلةناويانداية ،ئةوانة هيضى لةخزمةتى َ كةيةكيتى يةكيتى بةوة دةكريَت َ نية ،خزمةتى َ بطة ِريَتةوة بؤئةوةى ثابةند َبيت بةدةستورو هةركةسيكى تر َبينيتة شويَنةكةى سيستةميكةوة، َ َ كاك عومةر بطرة ئةو برادةرانةى ريفؤرميش ببةيتةوة ناومةكتةب سياسى هةروةك َئيستا يةكيتى ب ِروات دةبيت ،ئةطةر بةم َبى سيستةمية َ َ بةسيستةميك هةية سزاو بةريَوة ،بؤية َثيويستمان َ ثاداشتى تيا َبيتَ ،ئيمة نةماندى َ رؤذى لة ِرؤذان َ طةندةلى و جاسوسى دةركرابيت لةسةر كةسيك َ َ
ث ِرؤفايل س��ةالح سةعيد ق��ةزاز ناسراو بة (سةآلح ضاوشين) 1947لةسليَمانى لةدايك بووة، لةسةرةتاى شةستةكانةوة تي َ َكةل بةثارتى ديموكراتى كوردستان بووة، دواى جيابونةوةي بالَى مةكتةبى َ لةطةل سياسى لةثارتى سالَي1964 بالَى مةكتةبى سياسى دةبيَت تا .1970 َ لةطةل لةسةرةتاى حةفتاكانةوة كؤمةلَةى رةنجدةرانى كوردستان ئيشى كردووة ،هةتا سالَى .1975 ل���ة1976وة تائيَستا لةيةكيَتى نيشتيمانى كوردستان دانةبراوة، ل��ةس��ةرةت��اى دروس����ت بونى يةكيَتيةوة ضةندجاريَك بووةتة ئامر هةريَم ،ماوةيةك ئةندامى مةكتةبى عةسكةرى بووةو دواتر بووةتة بةريَوةبةرى ئيستيخباراتى ث � َي��ش��م��ةرط��ةى ك��وردس��ت��ان، ماوةيةكيش بةريَوةبةرى شورتةى سليَمانى بووة ،ثاش ئةوةش بووةتة ي��اري��دةدةرى فةرماندةى هيَزى ثيَشمةرطةى كوردستان ،ئيَستا كار طؤران دةكات. بؤليستى ِ
يةكيتى و ِرةوشت نزمى و دزى ،بؤية ئةو وةزعةى َ شيوانة ضارةسةر ناكريَت. بةو َ ِريَطا :ريَكةوتننامةى ستراتيذى نيَوان يةكيَتى و ثارتى تاضةند لةبةرذةوةندى ميللةتة؟ سةالح ضاوشين :بة ِراى من ئةو ِريَكةوتنة ستراتيذيةى كةهةية ِريَكةوتنى بةرذةوةندية، هةبيت ئةطينا دوو حزب بيروباوة ِرى جياوازيان َ ضؤن دةتوانن ببن بةيةك ،من لةهيض كويَى دنيا لةنيوان دوو نةمبيستووة ِريَكةوتنى ستراتيذى َ هةبيت ،ئةمة ِريَكةوتنى بةرذةوةندية. حزبدا َ ِريَطا :ثيَشبينى ضي دةكة بؤئايندةى يةكيَتى ئةطةر ئيَوة نةطةريَنةوة ناو يةكيَتى؟ يةكيتى سةالح ضاوشين :بةبؤضونى من َ نابيت ،سندوقةكانى دةنطداني زؤرى وةزعى باش َ يةكيتى نةماوة قسةكةى من دةسةلميت ،واتة َ َ دةثوكيتةوة. َ ِريَطا :زؤرج��ار دةوتريَت يةكيَتى تةسليمى ثارتى بووة ئةمة تاضةند راستة؟ سةالح ضاوشين :من َتيى ناطةم هةمو حزبى بؤية خةبات دةكات دةسةآلت بطريَتة َ يةكيتى بواية، دةست ،دةبوو سةرةك وةزيران بؤ َ بؤدةيبةخشيتةوة بةثارتى ،ئةى تؤ يةكيتى َ نازانم َ خةبات بؤئةوة ناكةى دةسةآلت بطريتة دةست و خزمةتى َ خةلك بكةى؟ باوة ِريش ناكةم هةمو مةكتةب سياسى بةو ب ِريارة رازى بن ،ئيشى َتالةبانى خؤى بووةَ ،ئيستاش َتالةبانى هةركات بيةويَت و هةرضى بكات دةيكات. ِريَطا :زؤرجار دةوتريَت ئةندازيارى شةرِى ناوخؤبووة ئةمة تاضةند رِاستة؟ يةكيتى هةرضى س��ةالح ضاوشين َ : هةبوبيت هةموو هةردةستكةوتيكى كردبيت و َ َ َ شةريكة تيايدا ،بةآلم كاك نةوشيروان لةكاتى هةرليرة نةبووة ،كاك شة ِرةكانى ناوخؤدا زؤرجار َ نةوشيروان لةماوةى َثيشودا خةون يان مؤتةكةى بآلوكردةوة ئةوة هةموو ِراستيةكانى حستبووة ِروو ،وةستانةكةشى بؤئةوة بوو كةتةشةنوج زياتر دروست نةكات ،ئةطينا خةباتى هةمومان ِرونة. ِريَطا :بؤضى نةوشيروان مستةفا خؤى كانديد نةكرد بؤسةرؤكايةتى هةريَم؟ س��ةالح ضاوشين :لةبةرئةوةى كاك نةوشيروان خؤى باوة ِرى بةو ثؤستة نية ،ئةو حكومةتيكى ثةرلةمانى دروست باوة ِرى واية َ ببيت ،لة ِروى ثةرلةمانةوة وآلت ببريَت بةريَوة، َ بؤية مةعقوليش نية َعيراق سيستةمى ثةرلةمانى هةبيت. هةبيتَ ،ئيمة سيستةمى سةرؤكايةتيمان َ َ
ثارتي لةدهؤك 22جار هة ِرةشة لةكاند َيكي ليسيت بزووتنةوةي ضاكسازيي دةكات
هةرةشة ثشتيوان صابري بةرثرسي لقي يةكي ثارتي ديموكرات ِ لةئةنداماني ليستي بزووتنةوةي ضاكسازي دةكات.
زؤربةي ئافرةتاني ليسيت بزووتنةوةي ضاكسازي لةذ َير هة ِرةشةي ثارتي دا وازيه َيناوة
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
19
ديداري :هةَلوَيست عوسمان بةرهةم لةتيف
20
ريَطا :هؤكارى دروس��ت كردنى ليستةكةت؟ د.عةبدولمسةوةر :ئةم ديموكراسية نوقسانى زؤر ط���ةورةى َتيداية َ خالى هةرةطةورةى كةموكو ِرى نةبونى ئؤثؤزسيؤنة لةثةرلةمان ،ئةو حزبانةى كة لة َ سالى ( )2005ضونة ثةرلةمان كةسيان بة ِر َؤلى معارةزة َ هةلنةسابون ،ئؤثؤزسيؤن بة كؤنت ِر َؤلى دةستيت َ دةسةالت َ َ .هةلبةت ئؤثؤزسيؤنى هةل َ ديموكراسى َتيكدةر نية مةبةستى ضاكسازيية بةالم نةبونى وادةكات كة َ َ َ دةسةالت هةلةكانى دةبيتةوةو ِرةنطة خراثتريش َبيت . دوبارة َ ِريَطا :لةميَذوى بنةمالَةى بارزانيدا ناكؤكى هةبووة ئةم كارةى تؤ دورة لةناكؤكى ئةو بنةمالَة ؟ د.عةبدولمسةوةر :ئةطةر ناكؤكى ببيت بة هؤكار بؤدابةشبون لة شةخسى َ َ دةبى سياسةت ئةمة هةلةيةكى طةورةيةَ ، هةبيت بؤئةوةى كةتؤ هاندةرى مةوزوعى َ بةشدارى لةسياسةت بكةيت هاندةرى َئيمةش َ طةندةلية قؤرغ كردنى بؤ بةشدارى بونى َ َ دةسةالتة ئةم شتانةو زؤر هةلةى طةورةتر َ بةشيوةيةكى هةية لةدةسةالت حةز دةكةين َ كةبليين ديموكراسيانة ئاطاداريان بكةينةوة َ ئةمة َ خيالفيكى هةلةية ِراستى بكةنةوة .هيض َ شةخسيمان نية و دذ بةهيض كةس نين . ريَ��ط��ا :ئ��ي��وة ل��ةن��او بنةمالَةدا دةتانةوى نةطةيشتونةتة دةس��ةالَت َ َ لةدةرةوةى بنةمالَة بطةنة دةسةالت؟ د.ع��ةب��دول��م��س��ةوةر :مةسةلةى َ بةدةسةالت نية مةسةلةكة ئةوةية نةطةيشتن قةناعةتيك دروست بووة ئةطةر تا ِرادةيةك َ َ هةموخةلك بةشداري َتيدا نةكات ضاكسازى نايةتة طؤ ِر َى ،لةبةرئةوة َئيمةش بةشدارى دةكةين بةمةبةستى ضاكسازى كردنةكة َ دةسةالتيش لةسيستمى ديموكراسى بابةتى يان ِر َ كةسيك ؤل بينينى سياسى بؤهةموو َ نابيت كةس ِريَطات َليبطريَت ئةمة مافة َ َ ديموكراسيةتة .ئةتوانين بلَيين ديموكراسيةت نية لةم َ حالةتةدا دةتوانين ِريَطا لةهةموو كةسيك بطرينَ ، بةالم هةمواليةك باسى َ دةبيت ِريَطاش ديموكراسيةت دةك��ات َ بةهةموكةس ب� َ �درى كةسود لةمافةكانى
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
َ وةربطرى يةك لةوانةش مرؤظايةتى خؤ بةشيوةيةكى ئازادانة شيعارى َئيمة ِرادةرب ِرينة َ َ قةلةم و كاغةزو ِرابردوى ثاكة هيضى تر بةكار ناهينين و هيضيشمان لةثشت نية . َ ريَطا :دةوتريَت ليستةكةى ئيَوة وةك ليستيَكى خيَلةكى ديَتة بةرضاو ؟ ئيَوة ض ديديَكتان هةية بؤضاكسازى ؟ خيَلةكية كةكاك د.عةبدولمسةوةر :ئةم َ دةل َى هيض َ (ئةسةسةرد) َ ئةساسيكى ئةسل و َ َ دةكرى نيةِ ،رؤذيَك ديَت باسى ث ِرؤطرامةكة كةئيمة َتيماندا نوسيوة لةهيض ئةوشتةى َ شتيك نية كة ئيسثات ث ِرؤطاميك نية هيض َ بكات ئةم ه��زرةو ئةم بؤضونة لةبؤشايى هاتووة َ كةخيَلةكي ية ئةسل و ئةساسى نية َ َ .ئيمة َ هةولدةدةين داهاتويةكى ديموكراسى َليرةوة دروست َ بكرى و بؤ نةوةكانى داهاتوش زةمينةيةك ئامادة بكريَت .كاك ئةسةسةرد تؤ َ بةهةلةدا ضويت هيض ِراستى و دروستى بؤ بؤضونةكةشت نية تكاية ،تكايةَ ، هةلبذاردنى وشةكانت بازانستيانة َبيت . َ لةطةل ِريَزم بؤ كاك فةريد ئةسةسةرد ببينيت بةبى ئةوةى ث ِرؤطرامةكةى َئيمة َ َ َ هةلسةنطاندنى بؤكردووة كةلةواقيعةوة زؤر دورة .بةب ِرواى من كابرايةك لةسةنتةرى َلي َ كؤلينةوةى ستراتيذى كار بكات طونجاو َ ئةكرى نيية كة ئةو قسانة بكات .نازانم لةكاك فةريد داوابكةين توزيَك سةبرى هةبيت تاوةكو ث ِرؤطرامةكةى ثيشان بدةين َ دةتوانيت شتى ديكة ئةطةر سةبريشى نية َ بنوسيت . َ ريَطا :بةرزانيةكان بةوة ناسراون كةثارتين ب��ةالَم كاتى هةلَبذاردنى شارةوانيةكان وا دةرنةضون ،ثيَت واية ئةم جارةش ئةو كارة دوبارةبكريَتةوة ؟ د.عةبدولمسةوةر :تاماوةية َثيش لةبارزان ِريَطة بةحزبايةتى ن��ةدةدرا لةم م��اوةى دواي��دا ثارتي ديموكرات ويستى ئةوة قؤرخ بكات ،ئةو َ هةلبذاردنةش ِراستة َ َ خةلك هةبوو كة بةجياواز خؤى هةلبذيَريَت وةسةركةوتوش بوون يةك لةوانة سةيداى برام بوو كةلةخودى بارزان ئةم سةركةوتنةى هينا هةروةها لةبلةش كةطةورةترين بةدةست َ شارؤضكةية ،لةبازيَش كةثارتي ديموكرات لةجيطاى تر مةنعيان نةيبردةوة دةرئةنجام َ َ هةبى. كرد كةهةلبذاردن َ
َ لةطةل سةيداى براتان ريَطا :ثةيوةنديتان ضؤنة تاضةند هاوكاريتان دةكات لةسنورى َ دةسةالتى خؤى؟ د.ع��ةب��دول��م��س��ةوةر :ك��اك سةيدا بةشيوةيةكى يةكيكة لةئةندامانى ليستةكة َ َ َ ديموكراسيانة هةلس و كةوت دةكات ئةويش جطة َ لةقةلةم و كاغةزو ِرابردووة ثاكةكةى دةبى بةهيض هيضى ديكة بةكار َ ناهي َنيت َ . َ نةكرى ضونكة هةستان شيوةيةك َثيشطيرى َ لةضوارضيوةى ياساداية . و دانيشتنمان َ ريَطا :ثةيوةنديدتان لةطة َل شيَخ ئةيوب بارزانيدا ضؤنة؟ بؤضى نةبؤتة كانديدى ليستةكةتان ؟ د.عةبدولمسةوةر :كاك ئةيوب يةكيكة لةياريدةدةرةكانى َئيمة كانديدى َ ليستةكةمان نية بةهؤى بونى لةئةوروثاو �ةالم َ زروف��ى تايبةتى خؤى ،ب� َ هةلويَستى َ لةطةل َئيمةيةو ثشتطيريشمانة . ريَطا :ل� ِ �ةراب��ردودا هةرةشةتان ليَكراوة لةناوضةى بةرزان ئيَستاش ئةو هةرةشانة هةر ماوة ؟ هيناوة د.عةبدولمسةوةر :وازيان لةمن َ ضونةتة َ خةلكى تر لةم ماوةى كؤتادا لةناوضةى ِرةواندوز دةستيان بةم كارة كردووةَ .ثيويستة بةخويدا حزبيك كةناوى ديموكرات َبيت َ َ َ َ بزانيت كة ئةمة لةكةل هةلويَستى بضيتةوة َ َ َ ناطونجيت وة ثالثشتى ياسايشى ديموكراسى َ نيية .لةبةر ئةوة بؤ جارى هةزار تكايان شتيكى نةطونجاوو َليدةكةين وازى َلي َبينن َ نارةواو ناشارستانيية .سوكايةتى بؤ هةريَم و بؤ حزبةكةشيان دروست دةكات َ .ئيمة دوذمنى ثارتي ديموكرات نين تةنها بؤضونى جياوازمان هةية ،ئةم َ هةلويَستةى ثارتي ديموكرات زيادةرةويية تكادةكةم وازى َلي َبينن بؤئيمة كةواز نابيتة هاندةر َ بةسة .ئةمةش َ َ بةثيضةوانةوة لةهةلويَستى خؤمان َبينين َ ئيسرارمان زياد دةكات . ريَطا :ثشتيوان سابير بةرثرسى ى كةئيَوة ثارتى لقى دووى ثارتى دةلَ َ نين و هيض طاريطةريشتان لة دةنطى ثارتى نابيَت ؟ د.عةبدولمسةوةر :من بة فةخرةوة َ كاتيك ئةندامى ثارتي ديموكرات دةلَيم هيض َ نةبوم بةشانازيةوة َ دةلَيم ضونكة بؤضونى من َ لةطةل بؤضونى ثارتي ديموكرات يةك نيية ريَزم بؤئةوان هةية .ئةوكاتةش كةبةرثرسى
ثةناهةندةكانى َعيراق بووم لة َئيران وةك ئةندامى ثارتى نةبووةَ ، خةلكى تريشى َليبووة مام جةالل و ئيبراهم ئةحمةديشى َليبوو ماناى واية كةئةوانيش ثارتى بون ،هةموو َ َ سةربطرى لةويَش هةولى دةدا كةشؤرش ئاطادارم كردن َ لةهةلةكان َثيشم ووتن كةئةم دوو َ ووالتة َثيك ديَن ئاطاتان لةخؤتان َبيت دةبى كةضى نةيان كرد َ وةختيك َتيكضوو وتم َ ئيدامة (دريَذة) بةشة ِر َ بدرى نةيان كرد . كةسيك كةباسى لةثيش هةموو َ من بووم َ دووبارة خةبات كردنةوةم كردووة ،تةحةدا لةثيش من ئةم قسةيةى يةكيك َ دةكةم َ نةكردووة .هةروةختةك بمزانيباية كةزيانى َتيداية َ لةمالى خؤم دانيشتوم بؤ ئةوةى زةرةر نةكةم .كة شة ِرى ناوخؤ دروست بوو لة حةفتاو شةش من بة كاك مةسعودم ووت بةشدارى لةمة ناكةم ،هةنديَك شانازى َثيوة دةكةن كةكردويانة من شانازى َثيوة دةكةم كةنةمكردووة.ئةطةر َ خةلكانى وةك من زياتر بوناية شةرةكة ِرووى نةدةدا. َ بةالم ئةم جؤرة كةسانة نةبوون ،ئةمةش كاريطةرى ث ِروثاطةندةى حزبةكان بوو ،ئاستى َتيطةيشتنى ئةم ضةك َ هةلطرانة لةو ئاستةدا نةبوو كةبةرذةوةندى نةتةوةيةك لةبةرضاويان َبيت لةجياتى بةرذةوةندى حزبى. ريَطا :كةواتة لةبةر ئةم هةلَويَستةى ِ بةريَزتانة كةثارتى دذى ئيَوة كار دةكات ؟ د.عةبدولمسةوةر :زؤر جار وتويانة مةترسيمان لةسةر نييةَ ، بةالم من هةموو نةبى جار وتومة ئةطةر مةترسى لةسةر َئيمة َ ئةم هة ِرةشةو طو ِرشة بؤضى ضونكة يةكيان لةكةسيك نةترسى ِراست نيية ئةطةر تؤ َ بؤضى هةموو ِرؤذيَك بانطى ئةندامةكانى ِريَكخراوةكةى دةكةيت دةيبةن بؤ ثاراستن بهينن يان و هة ِرةشةيان َليدةكةى كةواز َ بؤ هةرةشة لة سةرؤكى ليستةكة دةكةى؟ خةلك َ بؤضى بة َ نةهينن دةلَيى ئةطةر واز َ زمانتان دةب ِرم . زؤر ريَزم هةية بؤ ثشتيوان صابرو دةستيشى بؤ دريذ دةك��ةم ،بؤ بانطى ئةوانة دةكةى كةثشتطيريم دةكةن؟ بؤبانطيان دةكةى بؤ ئاسايش هةزار جؤر هة ِرةشةيان َليدةكةى كةثشتيوانى َئيمةن؟ بؤ ( )22بيست و دوو جار هة ِرةشةتان لةكابرايةك كرد لةليستى َئيمة ثاشةكشى بكات ؟ بوو ناضارتان كرد َ
كاك ثشتيوان بؤ ئةو كارة دةكةى؟ َئيوة نابى َ حزبيكى ديموكراتن ،حزبى ديموكرات َ بةم ِرةنطة كار بكات! كاك ثشتيوان َئيمة ِريَزمان بؤ َئيوة هةية تؤش ِريزت بؤ َئيمة هةبى َئيمة براى يةكين تةنها بؤضونمان َ ميللةتيك ةنطيك خزمةتى َ جياوازة ئيوة بة ِر َ نطيكى ديكة َ .ئيمة دةك��ةن َئيمةش بة ِر َ َ لةقةلةم و نةهيناوة جطة هيضمان بةكار َ كاغةزو ِرابردوى ثاك ئةطةر ئةمة تاوان نيية بؤ كؤسثمان دةخةنة سةر ِرايطرن بؤ خؤتان باشة َئيمة ثاشةكشة ناكةين. ريَطا :ئةو كانديدةى ِ بةريَزتان كيَية كةبيست و دوو جار هةرةشةى ليَكراوة ؟ د.عةبدولمسةوةر :ئةو بة ِريَزة ئةوةتا َ لةمالى خؤى دانيشتووة لةدهؤك. ريَطا :ضؤن بانطةشة بؤ ليستةكةتان دةكةن ؟ د.عةبدولمسةوةر :لة ِريَطةى كةسانى ديموكراس ك��ةدذ ب��ة ِرةئ��ى ك��ةس نين، لةسةرةتادا َ هةلبذاردن بؤئةوةية كةبزانريَت بةمةرجيك هيض ميللةتيك ضيية بؤضونى َ َ نةبيت وة ئةنجامى كؤسثيك لة ِريَطادا َ َ َ َ دةكةوى كةئةم ميللةتة ضى هةلبذاردن ديار َ ميللةتيك دابنيى ئيرادةى َ دةوى تؤ طةر كؤسث َ َ وخينى نايةليت ئةم ميللةتة ئيرادةى خؤى دة ِر َ َ دةبينى ديارى بكات ئؤثؤزسيؤن ِرؤلى طةورة َ لةسيستةمى ديموكراسى ئةطةر ئؤثؤزسيؤن نةبى ئةو نا ِرةزاييةى لةناو ميللةتدا هةية َ دةبى ِرؤذبة ِرؤذ ئةطةر دةرطايةكى بؤ طةورة َ نةكةيةوة تةنها يةك ئةنجامى هةية ئةويش تةقينةوةية ،لةبةر ئةوة يان ِريفؤرم يان دةوى َئيمة َ شؤ ِرش ،كامتان َ دةلَيين ضاكسازى ئةطةر ِريَطا لةمة بطرن ئةوةى َ شو ِرشة. دادى َ سيستةميك نية لةدونيادا كةفيد ِر َال هيض َ َ بةشيكى فيد ِرال َبيت لةناو َبيت و تةنها َ َ َ كوردستاندا ثارضةيةكى تر فيدرال نيية خةلكى بةسرة بةتةما بوون َ فيدراليةت دروست بكةن لةئيمة دةك��ةن َ دةلَين ِرةفتارتان طلةيى َ لةئيمةشتان َتيكدا ئةوةندة نةطونجاو بوو َ ئةطةر ِرةفتارى َئيمة طونجاو بواية لةجياتى َ فيدراليةت دةكات يةك ثارضة ك��ةداواى َ ثارضةيةكى تريش هةبوو ئةوكاتة ووال َتيكى َ فيدرالمان هةبووَ ، بةالم َئيمة وةكو لةقلةقمان ثى ِراوةستاوين. َليهاتووة لةسةر يةك َ ريَطا :دةزطاى ِراطةياندنى َئيوة ضؤنةو
ضؤن بانطةشة بؤخؤتان دةكةن ؟ َ د.عةبدولمسةوةر :خؤى هةلبذاردن بةشيوةيةكى ِراطةياندنة ،بةداخةوة ِراطةياندن َ طشتى قؤرخ ك��راوة بؤ دوو ال لةهةموى َ لةطةل يةكترين .كة ويَرانتر ئةم دووالية دوانزة َ دةزانيت كةنالى ئاسمانيان هةية خوا َ كةنالى َلَو َ ضةند َ كاليان هةية ،ضةند ِراديؤو ِرؤذنامةو طؤظاريان هةية دةزطاى ثاراستن و حكومةتيان لةبةردةستة هةرهةموى بؤ ئةم دوو حزبة ئيش دةكةن َئيمة هةر لةسةرةتاوة بهينن نةك وتومانة ئةم هةموو شتة بةكار َ َ لةطةل كاك مةسعود باس هةرةشة.ئةمةشم كردووة. ريَطا :بؤ تةركيزتان لةسة وشةى ضاكسازيية ؟ د.عةبدولمسةوةر :ووشةى ضاكسازى دورة لةتوندوتيذى مةبةستمان ئةوةية كة َ بةخةلكى َبلين َئيمة ئةهلى توندو تيذى نين ئةهلى كاغةزو َ قةلةم و ِرابردوى ثاكين . ��رى بةكورتى باس ريَطا :دةك� َ لةبةرنامة ليستةكةتان بكةيت ؟ بةرنامةيةكى د.عةبدولمسةوةر: سادةو كورتة تةركيز لةسةر َ خالَيكى سةرةكى دةكاتةوة كة ديموكراسيةت زياتر فراوان َ دةسةالتى ِرةها تا بكريَتةوة و مةترسيةكانى َبيت كةمتر بكريَتةوة . ريَطا :ئةندامى ليستةكةتان ضةندةو ضةنديان بةرزانين ؟ د.عةبدولمسةوةرَ :ئيمة تةركيز لةسةر ذمارة ناكةين ئيعترافيش دةكةم كة ئةم هة ِرةشانة َ ثاشةكشى خةلكان وا َليدةكات كة َ لةهةوليرو دهؤك بكةن بةتايبةت ئافرةتانمان َ َ بةالم َئيمة تةركيز لةوانة دةكةين كة خؤ ِراطر بن . ريَطا :يةكيَتى و ثارتى هةميشة دةلَ��يَ��ن مةترسى دةرةك���ى لةسةر كوردستان هةية ئةمة بؤ ترساندنى خةلَكى نيية ؟ جيية د.عةبدولمسةوةر :ئةمة َبى َ َثيويستة زياتر ئةم ميللةتة واى َلي َبيت كة ثشتطيرى حكومةتى هةريَم بكات وة ئةم شيوازة كة ِريَطا لة بؤضونى ثشتطيريية بةيةك َ َ نةطيرىَ .ئيمة هةرطيز طةر بضنة كةس ثةرلةمانيش ئةم كارة دةكةين وة هةرطيز نةبوينةتة كؤسث لةبةردةم بةرذةوةندى ميللةتةكةماندا.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
21
ثةشيمانة كشاوةتةوة ،بؤية سوورة لةسةر ئةوةي كةبب َيت بةسةرؤكي هةر َيم
بدري بةكةمال ميراودةلي ئةحمةد كوردة داوا دةكات دةنطةكاني ئةم َ ني بةهؤي كةمي ئازادييةوة بارزاني زؤرينةي دةنط بةدةست دَي َ بةرَيطا تايبةت ِ ئةحمةد ك��وردة دواي كشانةوةي لةخؤثاآلوتن بؤ سةرؤكايةتي هةريَم لةديداريَكي طؤظاري ِريَطادا ثةشماني دةربري. خؤي ِ بريارتدا خؤت كانديد ِريَطا :ضؤن ِ بكةيت؟ ئةحمةد كوردة :خؤ كانديد كردنم تةنها بؤضوني خؤم بووة ،جطةلةوةش ِراويَذم بةدؤست و برادةرو خزم و كةس و كار و ضةندين كةسي كةلةنيوانياندا دكتؤر و ثاريَزةر و زاناو ِرؤشنبير َ َ لةطةل ئةوةشدا كةشةكة ئةندازياري َتيدابووة، بؤ من لةبار بووة بةوةي كةتةمةنم شمول و كةسيكي دياريشم تةحةمولي ئةوة دةكات و َ َ لةنيو خةلكدا لةكوردستان خةباتم كردووةو َ ساالنيكي زؤر َثيشمةرطة ناسراوم و بزرنيم، َ َ بوومةِ ،راستة َئيستا َبي كارم لةمالةوةم بةآلم َ لةطةل ئةوةشدا خؤم كانديد كرد بةقةناعةتةوة 25مليؤن ديناريشم خةواند هةروةها زؤر ثشتطيري دةكرام و لةزؤرالوة َ خةلكي تةلةفؤني بؤ دةكردم بؤ ئةوةي خؤم َ هةلبذيَرم و خؤم كةشتيكي كانديد بكةم بؤ ئةو سةرؤكايةتية َ شةرعيةو بؤ هةموو َ دةبيت و شمولي خةلكي َ هةموو دانيشتوان دةكات كةلةفؤرمةكةشدا هاتووة ،بةآلم تاضةنديَك َ خةلك دةنطي خؤي دةبةخشيت و دةسةآلتداران بوار ئةدةن و َ بؤضونيكي اليةنيكي ترةو َثييان خؤشة ئةوة َ َ تر َ هةلدةطريَت. كاتيك بؤ مةسةلةي خؤكانديدكردنيشم َ كةضووم ناوي خؤم تؤماركرد ضةند َ كةنالَيكي َ َ هةوالةكةيان ل��ةوي ب��ون و ِراطةياندن بآلوكردةوةو لةريَي تةلةفؤنيشةوة كةخةتةكةم
22
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
باوةري واية زؤرينةشي بهيَناية نةياندةهيَشت ببيَت بةسةرؤكي هةريَم ئةحمةد كوردة ِ
كؤرةكة ضةندين نامةو ثةيوةندي ثشتيطريم يةكيتي و ثارتي بةاليانةوة بؤهات ،هةربؤية َ ناخؤش بوو ،نةك هةر تةنها بؤمن َ بةلكو بؤ ئةوةكاني تريش َثيان خؤش نية كةخؤيان َ نابيتة ئازادي ِرةها، هةلبذاردووة ،ئةوةش َ َنيك بؤ هةر بة ِراستي هةركةسيك لةهةر شوي َ َ هةلبذيَريَتَ ، مةبةستيك خؤي َ هةلبذاردنةو َ َثيويست بةوة ناكات ِريَي َليبطيريَت ،لةو قةناعةتةشدام طةر نةكةوتمايةتة ذيَر تةكليف دةهيناو دةنطيكي باشم و تةكليفكاري َ َ دةهينا. سةركةوتنيشم بةدةست َ ِريَطا :باست لةتةلةفؤنةكة كرد مةبةستت ضية؟ ئةحمةد ك���وردة :مةبةستم خةتي كؤ ِرةكة بةمةبةستم ئةوةية ئةو تةلةفؤنة
ك��ؤ ِرةك��ة كةضاوديَريان خستبووة سةرو كؤمةلة َ َ خةلكة زؤرة دةنطم زانيبوويان ئةو ثي ئةدةن و ثشتطيريم َلي ئةكةن ،هةرضةندة َ بةقةناعةتي خؤم طةر سةرؤكايةتي هةريَميشم بهيناية ِراستة ئةمريكا َليرةية لةوانةية بةدةست َ تةئسيري هةبوواية لةاليةن حزب و ِريَكخراوة كوردستانيةكانةوةو ثتشطيريش بكراماية، بةدةستبهيناية بةآلم ئةطةر دةنطي يةكةميشم َ بهيَلن ئةو يةكيتي َ لةو باوة ِرةدانةبووم ثارتي و َ سةرؤكايةتية بكةم بةس حةزم دةكرد دةنطي بةدةستبهينم ئةوكاتة ضي َلي دةهات يةكةم َ ضي دةبوو َكيشةم نةبوو. ِريَطا :ثيَت وابوو ئةو كاتة ضي ِرووي ئةدا؟ ئةحمةد ك���وردةَ :ثيم واي��ة حزبي
دةسةآلتدار لةكوردستان هةر دةسةآلتدارةو دكتؤر كةمال و ئةواني تريش دةنط َبينن َثيم وانية دةسةآلت بدريَت بةوان. ِريَطا :هؤكارةكةي ئةوةية كة خؤتان قبولَتان كردووة ئةمة ميراتيةكةو بؤ ثارتي و حزبي دةسةآلتدار ماوةتةوة؟ تائيستا ئيتفاقيةي ئةحمةد ك��وردةَ : كةدةبيت ك��ردووة يةكيتي واي َ ثارتي و َ حاكم َبيت ،ئةوجا ئةطةر كاك مةسعوديش تربيت لةوان ،ئةطةر يةكيكي َ دةبيت َ نةبيت َ َ َ كةسيكي تريش خؤي بثالَيويَت سةركةوتو َ كةسيك َبيت لةوان، هةردةبيت نابيت و َ َ َ ديارة سةرؤكايةتي هةريَم دةكريَت هةر ئةو دوو حزبة َبيت مةجال نادات َ خةلكي تر َبيت، بهيَلريَت َ خةلكي تر َبيتةوة َثيشةوةو كةدةبيت َ َ خؤي َ هةلبذيَريَت و سةرؤكايةتي بطريَتة دةست ،دكتؤر كةمال كة ئةويش بةهةمان بكشيتةوةو لةوانةشة شيوة تةكليفي َليكراوة َ َ بكشيتةوةَ ،ثيم شتيكي بؤ بكريَت كةئةويش َ َ وابيت دكتؤر كةمال سةركةوتن وانية ئازاديةكة َ ئوميدي سةركةوتني بؤ بةدةستبهي َنيت كة َ َ دةخوازم و داواش لةو كةسانة دةكةم كةب ِريار بوو دةنط بةمن بدةن ،دةنطةكانيان بدةن بة د.كةمال ميراودةلي. ِريَطا :لةاليةن ثارتيةوة ض فشاريَكتان
ث ِرؤفايل َ ةس��ول ،ناسراو ئةحمةد عةزيز ِر َ بةئةحمةد ك��وردة ،سالي 1957 لةكؤية لةدايك ب��ووة ،شةشةمي سةرةتايي خويَندووة75-74 ، ثيَشمةرطة ب��ووة 1976 ،تاكو 1989ثيَشمةرطة بووةو دواي ئةوة طةراوةتةوة كوردستان و لةئيَران ِ لةسالَي 1991تاكو 1998بةردةوام بووة لةثيَشمةرطايةتي و ئيَستة ليَثرسراوي لقي كةمئةنداماني سةنطةرة لةكؤية كةكؤمةلَةيةكي سةربةخؤية. خراية سةر؟ ئةحمةد كوردة :لةاليةن ثارتيةوة هيض فشاريَكيان نةخستؤتة سةرم َ بةلكو لةاليةن يةكيتي ب��ووة بةو َثييةي بةرثرسةكاني َ يةكيتي بووم و هؤكارةكةش خؤم َثيشتر َ هةرئةوةبووةو ئيلتيزاماتة ئةخالقيةكة بووة دةنا بةثيجةوانةوة قةزيةي سانسؤري َتيدا نةبووةَ ، طةر وابوواية نةدةكشامةوة.
ِريَطا :تاضةند ئةمة بةديموكراسي دةزانيت كةيةكيَتي لةبةر ِريَكةوتنامةي س��ت��رات��ي��ذي ل��ةط��ة َل ث��ارت��ي داوا لةثيَشمةرطةيةي كؤني خؤي دةكات لةو ملمالنيَية بكشيَتةوة؟ ئةحمةد كوردة :ديموكراسي زةعيفة، َ بةمةسلةحةتي ميللةتي دةزانن ،ئةوةتا ئةوان َ خؤتان ئاطادارن رؤذانة تةكليف لةخةلكي كوردستان دةكةن دةنط بة بارزاني بدات، َ بةكي خةلكيش ئازادة لةكوردستان دةنط َ بدات ،بةآلم بؤ ليستي كوردستاني َكيشة نية ئةندامانيان دةنط بةليستةكة بدات ،بةآلم بؤ سةرؤكي هةريَم َثيم وانية َ خةلك تةكليف بكريَت و بةزؤريش دةنط نادريَت ،ئةطةرضي يةكيتيةوة تةكليف لةاليةن هةموو بةرثرساني َ كةدةبيت دةنط بة بارزاني بدريَت و كراوة َ بهي َنيت. دةنطي يةكةم َ كي لةهةلَبذاردن ِريَطا :ثيَت واية َ دةيباتةوة؟ ئةحمةد كوردة :ئةمجارةش ثارتي و يةكيتي دةيبنةنةوةو دةنطي يةكةم ديَنن، َ بةآلم خةلكي تر لةناو ثةرلةمان دروست نابيت و تةنها دةست دةبيت و وةك جاري تر َ َ َ نابيتَ ،ثيشم وانية ئةوان قبولي َبلند كردن َ بهينن. بكةن لةيةكةمي كةمتر َ
سيغة بؤ ذناني ئةنفال سوكايةتي ث َيكردنة ل��ةذم��ارة( )11ى طؤظارة بة ِريَزةكةتان لة َ لةطةل مةال بةشيردا الثة ِرة()27دا ديداريَكتان سازداوة لةسةر بابةتى موتعةكردن بؤ ذنانى دةزانيت ئةنفال و كيمياباران كة بة ضارةسةرى َ ئةنفالكردنيكى كة ئةم قسةية دووبارة بةناو َ َ ترة بؤ ذنانى بةناو ئةنفالكراوان لةطةل جةرط سووتاوان و َبيوةذنانى كيمياباران و سةرجةم جيطةى ئةوةن زؤرترين ِريَزيان شةهيدان كة َ َليبطيريَت و بة ثيرؤز ناوببريَن بؤيةلةالى موسلمان و ئةهلى سوننةو َ َئيمةى َ خةلكى كوردستان زةواج��ى موتعة و (سيغةكردن) حةرامةو هيض ضارةسةريَك نيية بؤ ذنانى ئةنفال َ بةلكو سوكايةتى َثيكردنة َثييان و زةرةرو زيانى زياترو زؤرترة ،مارةبةجاشيشى َ زيناكردنيكى عاقآلنةية بؤ ثياوان و دابيت َ لةطةل َ لةشفرؤشييةكى موحتةرةمانةية بؤ ذنان بةآلم هةردوو اليان بةناويَكى جياوازةوة دةيكةن ئةوةنا هيض جياوازييةك لة َنيوانياندا نييةتةنها
ناونةبيت. َ سةرةتا دةم��ةوَي��ت َبلَيم لة ئيسالمدا هاوسةرطيرى كاريَكى دروست و ث ِرؤذةيةكى ثيرؤز و َ ئةركيكى َثيويستى خيرو دواتر َ بةلكو َ بةلكو ئيسالم َ موسولمانانة َ سةرشانى َ هةولدةدات سةرةتا بةربةستةكانى بةردةم هاوسةرطيرى الببات ثاشان َ ثال بة ث ِرؤذةى هاوسةرطيرييةوة بنيت و دواجاريش ئةو ث ِرؤذةية بثاريَزيَت. َ سسةرجةمى ئةو فةرموودانة َبي بنةمان كة كراونةتة َ بةلطة بؤ ِرةوايةتى موتعة كردن و سيغة كردن ضونكة قابيلى َ قبول نيية كةوةك َ َ لةطةل يةك ئافرةتى (هةركةسيك دةلَين َ ب ِروادار موتعة بكات وةك ئةوة واية كة هةفتا كردبيت)!! يان جار سةردانى كةعبةى ثيرؤزى َ يةكيكى تر لةو بةناو فةرموودانة َ دةلَيت (ئةوةى َ دةبي و موتعة بكات لة تو ِرةيى خودا ثاريَزراو َ َ دةبيت)!! دةيان و سةدانى لةطةل ضاكةكاران َ ترى درؤى َ شيوةية وةك هةلبةستراوى لةم َ
بةكاردةهينريَن وةكو فةرموودةش فةرموودة َ َ نةئةسل و نة ئةساسى كاريان َثيدةكريَت بةآلم شةرعى و بنةماى زانستييان نيية َثيم سةيرة باوكيك َبيت َ وةك نموونةش َ لةطةل دةيلَيم كة َ سالَيك َ ذنيك موتعة بكات لةدواى ضةند َ لةطةل َ لةطةل كردووة كضى ئةو ذنةدا كة موتعةى بةآلم َئيستاكة طةورة بووة و َثيطةيشتووة َ لةطةل ئةميشدا موتعة بكات (واتة ثياويَك َ كضيك كة كضى ثياوةكة لةطةل دايك و َ يةكيكة لةو نموونانةى خؤى دةكات) ئةمةش َ كتيبى (بؤ خوا حسين موسةوى لة َ كة سةيد َ ثاشان بؤ َميذوو) باسي َليكردووةَ ،ئيمةش َبيين فتواى شةرعى بدةين بؤ ئاوها كاريَكى نةشياو و نةطونجاوى لةم جؤرة كة جاريَكى تريش َ دةلَيم قابيلى َ قبول نيية. م .نيازي عةلي ئيمام و خةتيب لةمزطةوتي كوردسات لةسلَيماني
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
23
مةحمود شَيخ وةهاب بةرثرسي ثَيشووى كؤميتةى رَيكخستنى شَيروانة لةكةالر بؤ رَيطا:
يةك َيتى و ثارتى بةئاسانى دةسةآلت تةسليمى كةسيرت ناكةن نةوشيروان مستةفا ثاكترين مَيذووى ذيانى هةية
دواى ث ِرؤذةكةى مام جةالل ،حزب بةتةواوى سوارى حكومةت بووة
عةبدولرةحمان راثؤرتى :دلَير ِ
24
َ لةطةل ريَطا-دا، لةطفتوطؤيةكى تايبةت شيخ وةهاب بةرثرسى َثيشووى مةحمودى َ شيروانة لةكةالر ،هؤكارةكانى كؤميتةى َ لةكاركيشانةوةيان لةوحزبةو ضوونيان دةست َ بؤناو ليستى طؤ ِران ئاشكرادةكات ،هاوكات
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
كةيةكيتى و ثارتى ئاماذة بةوةش دةدات َ بةئاسانى دةسةآلت تةسليمى كةسيتر ناكةن يةكيتيدا لةنيوخؤى َ و روونيشي دةكاتةوة كة َ ريَطرى هةبووة لةبةردةم ثرؤسةى ريفؤرمدا، يةكيتيدا ريفؤرم بؤية ب ِرياريانداوة لةدةرةوةى َ دةستثيبكةن. َ شيخ وةه��اب لةسةرةتاى مةحمود َ َ لةطةل طؤظارى ريَطا سةبارةت طفتوطؤكةيدا
لةكاركيشانةوةيان بةهؤكارةكانى دةست َ َ َ لةطةليدان لةمةلبةندو ذم��ارةى ئةوانةى لةسنورى كؤميتةكةيدا« ،ئاماذة بةوةدةدات لةدوو خولةكى سةرةتاى كؤبوونةوةيةكى َ مةلبةندى ()11ى ك��ةالردا كةتايبةتبوو بةباسكردنى ليستةكانى َ هةلبذاردنى داهاتووى َ ثةرلةمانى كوردستان ،بةرثرسي مةلبةند كردونيتيية دةرةوةو َثيى وتوون َئيوة هيض نين َ و كارتان بؤ ليستى طؤ ِران كردووةو نةموضةو لةكاتيكدا شتيكتان الى َئيمة نةماوة، َ نةهيض َ َ لةناويةكيتيدام لةسالى ()1977ةوة من َ و ه��ةردوو ضاوم لةزينداندا ئاوى ِرةشى دروستكردووةو نةشتةرطةريم بؤ ئةنجامداون، طةورةترين ئ��ارةزووى خؤم لةدةستداوة كةمامؤستاى زانكؤ ب��ووة ،جطةلةخؤشم، جيطرةكةم و ( )7ئةندام كؤميتةو ()35 هةردوو َ لةكاركيشاوةتةوةو ئةندام كةرتمان دةستيان َ ئةو ذمارةيةش ب��ةردةوام لةزيادبوندايةو َ لةطةل َئيمةدان ،بةآلم ضةندين كةسيش هةن لةترسى ب ِرينى موضةكانيان ماونةتةوة ،ضونكة دةستلةكاركيشانةوةمان موضةكانمان دواى َ ب ِراوةو موضةى هةردوو ثاسةوانةكةشم ب ِراوةو ثشتطيريان بؤ نةكردوون». م��ةح��م��ود ئ��ام��اذة ب���ةوةش دةدات َ سةربةبالى ريفؤرم «لةبةرئةوةى كؤميتةكةمان بووةَ ،كيشةمان بؤ دروستكراوة لةاليةن َ مةلبةندةوةو جياوازييةكى زؤريان كردووة لةنيوان َئيمةو كؤميتةكانى تردا ،تائةو ِرؤذةشى َ َ ئؤتؤمبيلى مةلبةندم تةسليمكردةوة ،مؤديَل َ ئؤتؤمبيلى هةموو لةكاتيكدا كؤنيك بوو َ َ َ
كؤميتةكاني تر مؤديَل( )2008بوون ،سةرة ِراى ئةوةش ئةطةر َ هةلبذاردن نةبواية دةمانتوانى زياتر َثيكةوة َ هةلبكةين». َذةيداية»يةكيتى دةيةويَت شيخ وةهاب دري َ َ تةسفيةى ئةندامانى َبالى ريفؤرم بكات نى و دةيةويَت نةخير َ بؤئةوةى دةنطى َ نةمي َ نةبيت، جؤريَكيتر لةبيركردنةوة لةوحزبةدا َ َ قبولناكريَت كةسيك ئةمةش بةهةموو َ بةتايبةت ئةوانةى هةستدةكةن بيردةكةنةوةو وايليهات راو قسةو َتيبينيان هةية ،ئةمةش َ يةكيتيدا». كاركردن زؤرقورس بو لةناو َ لةنيو دةربارةى ثرسى طؤ ِرانكارى نةكردن َ يةكيتيداو هاتنة دةرةوة لةوحزبةش ،وةهاب َثيى َ َ يةكيتيدا وابوو»ئةوبرادةرانةى بالى ريفؤرم لةناو َ َ هةولى ضاكسازيانداوةو بؤئةو مةبةستةش ضةندينجار ياداشتيان َثيشكةشكردووة ،بةآلم ريَطرى لةضاكسازيكردندا هةبووة لةناوخؤى َ هةولدراوة يةك دةنطى جياواز يةكيتيداو َ َ َ نةهيلدريَت ،كةتؤش دلنيابيت لةيةكيتيدا َ َ لةحزبةكةتدا تواناى طؤ ِرانكاري و ضاكسازيت َ بمينيتةوة». نابيت ،هةرعةيبة بةوحالةوة َ َ دةرب���ارةى ث��� ِرؤذةى جياكردنةوةى دةسةآلتى حزب و حكومةتيش لةيةكتر كة جةالل َتالةبانى سةرؤك كؤمارى عيراق يةكيتى نيشتمانى سكرتيرى طشتى و َ َ كوردستان لة ِرابردوودا بآلويكردةوة ،مةحمود وتى»ث ِرؤذةى جياكردنةوةى دةسةآلتى حزب سكرتيرى طشتى و حكومةت لةيةكترى، َ يةكيتى َتي َ كةلبوونى هةردوو دةسةآلتةكةى َ تؤخترو خةتةرتر كردؤتةوةو لةوكاتةوة حزب بةتةواوى سوارى حكومةت بووة». َ دةرب��ارةى بوونى كةسانى طةندةليش شيخ لةطردةكةو َبالى ريفؤرمدا ،مةحمود َ وةهاب روونيكردةوة» لةوبارةوة قسةمان َ لةطةل كاك نةوشيرواندا ك��ردووةو َثيى بةكةسي َبل َي كةناتوانيت راطةياندووين َ َ َ ب ِرؤدةرةوة لةمالةكةم ،بةآلم هةركات بينيتان َ طةندةل الى من بةرثرسياريَتى كةسيكى َ وةرطرت ئةوكاتة طلةيى بكةن ،ئةوانةشى دةضنة طردةكة لةشةو ِرؤذيَكدا ثاك نابنةوةو ثاشانيش ناكريَت تةنيا باشةكان وةربطريت و خراثةكان دةركةيتة دةرةوة ،ئةوانةى دةضنة طردةكة برادةرى كاك نةوشيروانن ،دةضنة َ دةسةآلتيكى تائيستا ض َ ئةوى تؤبةيان َثيدانادا و َ داوة بةكةس َكيي كردووة بةهيض ،جاريَك دةداتى لةمام رؤستةميان ثرسي بوو هيضت َ
ئةوةندة زوو زوو سةردانى دةكةيت ،وتبووى َ لةطةليدا شتى ضي شةش مانط دانيشى ناداتى ،ئةوقسانةش تةنيا بؤ جطةرةيةكيشت َ شكاندنةوةى بةرامبةرة». َ لةوةشكرد»خةلك با وةه��اب باسى يةكيتى قةناعةتيشيان بةليستى كوردستانى َ نةبيت ،بةآلم هةر دةنطى َثيدةدةن و ثارتى َ دةضيت ،ضونكة ذيانى زؤرينةى و دةريش َ َ خةلك الى ئةوانةو كةهة ِرةشةى ب ِرينى َ بذيَوى ذيانيش كرا ،ئةوكاتة خةلك ئيجبارة موساوةمة لةسةر ذيانى خؤى بكات ،بةآلم ئةمجارةش دةربضن تاقةرةى قيامةت هةردةبيت بميننةوةو َ ناتوانن لةدةسةآلتدا َ هةبيت، دةستاودةستكردنى دةس��ةآلت َ
يةكيَتى دةيةو َيت تةسفيةى ئةندامانى ىَ بال ريفؤرم بكات بؤئةوةى دةنطى رَ َنى و نةخي نةمي َ دةيةو َيت جؤر َيكيرت لةبريكردنةوة لةوحزبةدا نةبيَت ئةمجارةبيت يان جاريَكيتر دةس��ةآلت َ يةكيكيتر َ هةولدةدةن بؤئةوةى الي بكةويَتة َ سةرنةطريَت بةآلم تاسةر بؤيان ناكريَت». َ بةهةلبذاردنةكانى َنيوخؤى سةبارةت َ يةكيتيش كة بةهؤيةوة بالى نةوشيروان مستةفا َ َ كةوت ،مةحمود رونيكردةوة «هةلبذاردنةكة َ بذاردنيكى زؤر سةيروسةمةرة بوو ،ضونكة هةل َ بةكارهيناوة بةرامبةر دةسةآلت و ئيمكانياتى َ َ كيك لةبةرذةوةندى خؤى بة ِرادةيةك خةل َ هاتبوونة َثيشةوة خؤشيان ب ِروايان نةدةكرد، طروثيك ضونكة زؤر موفاجةئةبوو دوايئةوةى َ لةجيى ئةوةى هةست بةطةورةيى بردييةوة َ
خؤيان بكةن و بير لةنزيك بوونةوة بكةن و بير لةضارةسةركردنى َكيشةكان بكةنةوة، نةمي َنيت و وةالئي هةمووى دةيانويست كةس َ نةمي َنيت ،ئةمةش نةخير َ بك ِرن و دةنطى َ يةكيك لةوخاآلنةشى سةدامى كارةساتةو َ َ َ كردة ديكتاتؤر هةموى بةل َي بةل َي بوو». لةنيو دةربارةى َميذووى تةكةتوالتيش َ بةوةدةدات»كاتيك يةكيتيدا ،وةهاب ئاماذة َ َ َ كؤسرةت رةسول و جةبار فةرمان كوتاليةتيان يةكيتيداَ ، ئةسلةن نةوشيروان لةنيو َ كردووة َ مستةفا لةناو تةكةتولدا نةبووةو نةطروثي لةكاتيكدا هةبووة نةثياوى خؤى هةبووة، َ يةكيتى كةدةيتوانى دةسةآلت و ئيمكانييةتى َ طروثيكى خةتةر دروستبكات، بةكاربهي َنيت و َ َ هةروةها دةسةآلت و ئيمكانييةت و ثؤست و بيروبؤضونيكى تايبةتيشى بداتى و َ ئيمتيازاتيان َ هةبيت ،بةحوكمى ئةوةى كة كةسي دووةم َ بووة ،بةآلم نةشيكردوة». َ بةهةلبذاردنةكانى شيخ وةهاب سةبارةت َ داهاتووى ثةرلةمانيش َثيى واية»طؤ ِران َ بمانةوى و نةمانةوَيَت ئةم وآلتة لةئارادايةو بةر ثرؤسةى طؤ ِران دةكةويَت ،دةنطى نا ِرازى زؤرة لةناو َ خةلكدا ،راستة خزمةتطوزارى لةكوردستاندا كراوة ،بةآلم لةبةرئةوةى ثالن نةبوة ،بةالديَكردنى شار هةبووة َ خةلك يةكيتى سةبارةت طلةيى هةية لةثارتى و َ بةمؤنؤثؤلكردنى كؤمثانياكان ،بؤية زةمينة لةبارة دةنط بدريَتة نةوشيروان مستةفا ،ضونكة ثاكترين َميذووى ذيانى هةيةو َثيمانواية كةسة ئؤثؤزسيؤنةكانى ناو حزبةكانيترو ريَكخراوةكان و َ خةلكى سةربةخؤ دةنطى بةثيى بةدةنطةوةبوونى َ خةلك َثيدةدةن و َ بؤ ثرؤسةكةو راثرسييةكان ،ليستى طؤ ِران دةهي َنيت». دةنطيكى باش َ َ دةرب��ارةى تةسليمكردنى دةسةآلتيش يةكيتيةوة بةو ليستانةى لةاليةن ثارتى و َ َ دةهينن، لةهةلبذاردندا سةركةوتن بةدةست َ َ مةحمود تةئكيديكردةوة « دةتوانين بلَيين دةسةآلتداران لةبةهةشتدان و َبيدةسةآلتانيش ل���ةدؤزةخ���دان ،ب��ةوش�َ�ي��وةي��ةش ضوونى دؤزةخييةكان بؤ بةهةشت ،زؤر ئةستةمةو بةثيضةوانةشةوة دةركردنى دةسةآلتدارانيش َ يةكيتى و لةوبةهةشتة ،زؤر طرانة ،بؤية َثيمواية َ ثارتى ئةودةسةآلتةى لةدةستيانداية بةئاسانى لةدةستى نادةن و َ هةولى زؤريش دةدةن تا دةسةآلت دةستاو دةست نةكات ».
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
25
َ سةرهةلدانى جوآلنةوةى ئيسـالم
ئَيران هؤكاري ئيختالفةكاني ناو بزوتنـ
كر َيكار :جوندولئيسالم زؤر بـي منيشيان بةكةسي خؤيان دة
ئاشكراكردني َ خالةكاني ِرَيكةوتني َ لةطةل نةجمةدين فةرةج (ك طفتوطؤ
ئامادةكردني مةلةف : سةالم عةبدولكةريم ئةم مةلةفة ث��رؤذةي كتيَبيَكةو بةم دةك��ري كةضةندين نزيكانة ضاث َ ِ ثسثؤر كةسي سياسي و ِرؤشنبيرو قسةو طفتوطؤي لةسةر ك��ردووةو خ��ان��ةي ِرةه��ةن��د ض��اث و ب�لآوي دةكاتةوة. كورتةيةكي دي��داري ئةم مةلةفة كةلةطة َل نةجمةدين فةرةج ناسراو بة(كريَكار) ئةنجام دراوة لةطؤظاري ِريَطادا بآلودةكريَتةوة: ِريَطا :بؤضي لةسالَةكاني ()1993 بزوتنةوةي ئيسالمي كةوتة نيَو ِ شةري نيَوخؤوة لةطة َل يةكيَتيدا ،هؤكارة بابةتييةكاني ئةو ِ شةرة ضي بوون و دواجار ئاسةوارةكانيشي ضؤن لةسةر بزوتنةوة رةنطيدايةوة؟ َ كانيكي كريَكار :دواي راثة ِرين خةل َ ئيسالمييةوة بةبزوتنةوةي َبيشومار لكان ،ضونكة بزوتنةوة تاكة واجيهةي هيشتا خةتةكاني ئيخوان ئيسالمييةكان بووَ ، ( نةهزةو يةكطرتوو ) دةرنةكةوتبوون، بزوتنةوة هةر لةوكاتةوة كةوتبووة رةواج َثيداني ئاشكرايي فيكريي سياسي ئيسالمي،
26
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
تائيستاش لةكوردا لةتيؤريَكي هةرضةندة َ رؤشندا نةخراوةتة بةرضاو ،ئةم فيكرة سياسيية بزاظيكي ضةكدار دةيثاراست و لةهةموو شارو َ شارؤضكةكاني كوردستاندا تةشةنةي دةكرد، يةكيتي زؤر َثيي ئيزعاج بوو ،ضونكة َئيمة َ َ بةطشتي ثةيوةندي باشترمان لةطةل ثارتي هةبوو ،بةبزوتنةوةو ثارتي َثيكةوة ثارسةنطي سياسي و عةسكةريي ناوضةي ذيَر دةسةآلتي يةكيتي رادةطيرا .بزوتنةوة سةرباري ئةمانة َ َفيرطةي سةربازي هةبوو ،كةبؤ يةكةمين جار بوو ،كة ( )68ئةفسةري ئيسالمي َلي تةخة ِروج هيزي كوردستاني كرد! بزوتنةوة يةكةمين َ بوو تةلةفزيؤني دامةزراند ،تادةهات ووزةي يةكيتيش باشتر لةبزوتنةوة ك��ؤدةب��ؤوة، َ حزبيكي ديكتاتؤريي كةفيري مومارةسةي َ َ كلؤجيك نةيدةتواني ئةمة بةهيض بوو َ بضيتة شة ِري قووت دا .نةشيدةويَرا بةتةنها َ بزوتنةوةوة ،بةتايبةتي دواي شة ِرةكةي كةالرن كة لة ( )1992/7/28روويدا ،بزوتنةوة ( )89ضةكداربوون و بةسةر ( )3زؤني شة ِردا يةكيتي دابةش بووبوون ،طةمارؤدراو بوونَ ، زياتر لة ( )3500ضةكداري َلي خ ِركردبوونةوة، ( )27ئةندامي سةركردايةتي و فةرماندةي سي رؤذ شة ِريان سةربازي سةرثةرشتي َ كرد )87( ،كوذراويان دا بةرامبةر بة ()19 كوذراوي بزوتنةوة .دواتريش طةمارؤكةيان سةركةوتنيكي مةعنةوي طةورة شكينراو َ ثي َ َ
كةوتة دةست بزوتنةوة .ئةمةش هةردووالي بارودؤخيكي ديكة .شة ِري خستة سةر َ لةثينج يةكيتي لة (َ )1993/10/18 دووةمي َ شويَن بوو (كةالر ،كفري ،دةربةنديخان، َ ضةمضةمال و تةكية ،بازيان) .ديسان شة ِر دواي ضةندين رؤذ وةستاو بةقازانجي يةكيتي نةهاتةوة .ئيتر دةبوو بير كاتةوة َ َ لةطةل ثارتي بؤ الشة ِر نهيني كي َكةوتني لةري َ َ كردني تةواوي ،ثاشان رةزامةندي دنياي َ شيلكردني مافي مرؤظ لةثي َ دةري تاضاوثؤشي َ سييةمي شة ِرةوة، بكةن، كةدةضيتة جةولةي َ َ دةستيثيكردو تا ()1993/12/17ةوة لة كة َ ( )1994/1/14ي خاياند ،لة( )21ناوضة شة ِر بوو ،سةركردايةتي بزوتنةوة طيراو مامؤستا مةال عوسماني رةحمةتي كةوتة دةست جةبار فةرمان و ( )199كةسي َلي شةهيد بوون زياتر لة ( )174بريندارو ( )380دةسطيركراوو ديلي َ لةطةل سةختي ئةم يةكيتي. كةوتة دةست َ شة ِرة سةراسةرييةشدا بزوتنةوة هةر مايةوةو سةرثي ،ضونكة هةموو سةركردايةتيية هاتةوة َ كاريطةرةكاني مابووَ ،ئيرانيش ثشتيواني َلي نةيهيشت بةيةكجاريي بكةويَت ،يان كردو َ شيت. بكي َ ثةرتةوازة بووني توول َ يةكيتي ،كةشة ِري ساحةو شة ِرةكاني َ مةساحة بوون ،شة ِري دةسةآلت و ريَطرتن هيزيي لةتةشةنةي ئيسالم و مونافةسةي َ ئيسالمي بةدةردي خؤيان َ دةلَين سياسي
مى ضةكدار لةكوردستاندا:
ــةوة بوو
ي كةس مابوونةوة ،زؤريش قةرزار بوون، َ ةزاني ،دةبوو نةه َي َلم بكةون
نَيوان يةكَيتي و ئةنسارولئيسالم لةسلَيماني كرَيكار) يةكيتي و ئةوانةي بوو ،زؤر ناعاديالنة بووَ ، ثشتييةوة دةيانةويست بزوتنةوة بكةويَتة ئةو َ قالبةوة ،كةبؤيان دياري كردبوو ،بزوتنةوةش نةيدةهيشت ،بةآلم مامؤستا عةلي باثير َ بةئينشيقاقة تاريخيةكةي خؤي ،خؤشي و بزوتنةوةو هةموو ئيسالمييةكاني خستة ئةو َ يةكيتي دةيانوويست! قالبةوة ،كة َئيران و َ ِريَطا :ثيَتواية ِ شةرو دؤخي نائاسايي ب��زوت��ن��ةوةي ئيسالمي راطرتبوو، ئةطةرنا بةهؤي بووني بالَي جياوازو ثيَكهاتةي كؤمةآليةتي جياوازةوة بزوتنةوة ئاماذةكاني ثارضة ثارضة بووني لةطة َل دروستبوونيدا لةطة َل خؤيدا هةلَطرتبوو؟ كريَكارَ :ثيمواية هةر لةسةرةتاي دروست بووني بزوتنةوةوةَ ،ئيران بزوتنةوةي ئيسالمي لةداب ِران و ئينشيقاق دةثاراست، راق-ئيراندا ،نةدةكرا لةسةردةمي شة ِري َعي َ بهيَلَيت ئيختيالفاتةكاني هةردوو مامؤستا َ َ وةشينن! كةشة ِر تةواو بوو، هةل بزوتنةوة عةلي َ َ لةكؤل َبيتةوة! َئيران دةيوويست بزوتنةوةي كةراثة ِرين روويداو هةموو هاتينةوة ووآلت، َئيران ناضار بوو مامةيي بزوتنةوة بكاتةوة بؤ ئةوةي وةكو ذمارةي خؤي لةناوضةكةدا ثي بكات ،بةآلم كةكؤنطرةي شةشةم بزاوتي َ َ لةبيتواتة لة ( )1992دا كراو بالي وةهابييةكان َ يةكيتي دةيانووت) سةركةوت، ( وةكو ئةوان و َ
كةدةبي زوو فريا مةترسي ئةوةي َلي نيشت، َ كةوَيتةوة بؤ ئةوةي بةيةكجاريي بزوتنةوةي َ هةوليدا دةرنةضيت! ئاوا َئيران لةدةست َ بمي َنيت ،بؤية سةبري بةدةستةوة بزوتنةوةي َ لةسةر ئةو َ هةلويَستة توندانةي َئيمة طرت، كةدذي دةوةستاينةوة ،ئينجا لةشة ِرةكاني يةكيتيدا َ هةلي ( 1992و )1993ي بزوتنةوةو َ بؤ رةخسايةوة ،كة بةناوي ثشتيواني كردن لةبزوتنةوة دةست بخاتةوة ناو بزوتنةوة، ب��ةآلم ب��واري زؤري نةبوو ،ئةوكاتة من بةرثرسي مةكتةب عةسكةريي بووم ،بةآلم كةيةكيتي شة ِرة سةرانسةرييةكةي دواتر، َ بةبزوتنةوة فرؤشت و لةهةموو اليةكةوة هيزي بزوتنةوةي رادا! َئيران بةتةواوي َ دةستيوةرداني تةواوي هاتة ساحةكةوةو َ دةستثيكرد! بزوتنةوةوة لةسةركردايةتي َ هةر ئةوكاتةش بزوتنةوة خةريكبوو لةت نةيهيشت ،ضونكة ببيت ،بةآلم هةر َئيران َ َ ئاميريَكي دةيزاني بةلةتبووني بزوتنةوة هيض َ توندي وا كاريطةريي لةسةر ثارتي و نابيتةوة .ئةوةي كة زؤر يةكيتي بؤ دروست َ َ لةسةركردايةتي بزوتنةوة و رابووني ئيسالمي ثي نةدةبرد ئةوة بوو ،كةهةر َئيران ثةييان َ هؤكاريي ئيختيالفاتةكاني ناو بزوتنةوة بوو، نةيدةهيشت رةنجي ئاشتبوونةوةكان َئيران َ نةيدةهيشت ثةيوةندي بةر بطريَتَ ،ئيران َ َ دةرةوةم����ان ل��ةط��ةل ث��ي��اوان��ي بزاوتة
بةهيزتر كةين ،بؤئةوةي ئيسالمييةكاندا َ بزوتنةوة تؤوي مردني خؤي لةهةناوي خؤيدا َ هةلطريَت ،تائةطةر رؤذيَك لةرؤذان ب ِرياري نةبيت .بؤية لةوةو دوا مردنيدا ،ئةو لؤمةكراو َ بةشة ِرةكاني ( 1994و 1995و َ )1997ئيران زؤر زيرةكانة تواني ئةوةندة بزوتنةوة بةسةري شيت تا بةتةواوي رايكي َ شيت و َ بكي َ يةكيتي َ َ لةرؤذئاواي ك��ردةوةو لة ( )1997بةدواوة كرديية ذمارةي خؤي لةخةباتي كوردايةتي كوردستانياني باشوورداَ .ئيران بةبزوتنةوة بةيةكيتيش ديموكراتي يةكيتي ب��ردةوةو َ َ َئيراني خةساند! َ كةرؤلي بزوتنةوةش تةواو بوو، بؤئةوةي نةكةويَتة دةست َئيمةي»ئيفراتي» خيرا بزوتنةوةكةيان َ هةلوةشاندةوةو توند ِرةو! َ َ لةتيكي فشةليان داية مامؤستا عةلي باثير تا َ واي َ حالي كةن ،كة بؤتة رابةريَكي طةورةو بزوتنةوةيةكي طةورةتري دةسكةوتووة! ِريَ��ط��ا :يةكطرتني بزوتنةوةي ِ راث��ةري��ن��ي ئيسالمي ئيسالمي و ب��ؤه��ؤك��اري ب��اب��ةت��ي و ئيماني ِ دةطةريَتةوة يان بؤكاريطةري سؤزي ئيماني؟ لةاليةكيترةوة ئةنداماني ِ راثةريني ئيسالمي ئةوة دةلَيَن باآلي كةيةكبوون ث��رؤذةي كودةتاكردن بووة بةسةر مالَي كؤضكردوو م.عةلي عةبدولعةزيزدا و دوورخستنةوةيان بووة لةرابةرايةتيكردني جوآلنةوةي
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
27
كريَكار لةنةرويج كةباب دةخوات و لةثالَتاكيش قسةي طةرم دةكات
28
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ئيسالمي ضةكدار بةضةند قؤناغيَك؟ كريَكار :هاتني بزوتنةوةي راثة ِريني ئيسالمي (نةهزة) بؤ ناو بزوتنةوةي ئيسالمي لوغميكي َبي رةحم بوو، لة ( )1999دا َ ئينقيالبيكي شووم بوو ،ئاطري فيتنةيةكي َبي َ نيةتيك هاتبن ،بةتةئكيد ئامان بوو! بةهةر َ لةبةر خاتري خوا نةهاتبوون .بؤية خؤشيان رسوا كردو َئيمةشيان َ هةلتةكاند! خويَندنةوةيان بؤ بزوتنةوةو َبالةكاني ساويلكانة بوو ،زؤر يةكيتي سةير بوو ،هاتنيان لة ترسي حةملةي َ بوو ،لة فولكةي كاوةي ئاسنطةر مفةوةزيَكي يةكيتي ضوار سةركردايةتيانياني ماشييةوةو َ ضةندي رؤذ بزر كران! كةضي كة هاتنة ساحيبةكةي بزوتنةوة ،كةوتنة ئةشكةوتة َبي َ ش ِرةخؤريي! بةدارو بةردي مةكتةبةكانمان بةربوون و هةر يةكةيان داواي الندكرؤزةرو شيخ فةخرةديني حيمايةي دةكرد! لةكاتيكدا َ َ سةركردايةتيان بؤ ضارةسةري ثشتي ضوو ب��ووة بةغدا! حاجي سمكؤيان بةثاسي نةفةرات َ سليماني، لةهةلةبجةوة دةهاتةوة بؤ َ دةبي وةكو مامؤستا عةلي كةضي دةشيانووت َ لةيةكيتي هةبيت! َ باثيرو كريَكار حيمايةمان َ هةآلتبوون كةضي كة هاتنة ناو بزوتنةوة خؤيان َ هةلداية قةآلن دؤشكانمان! لةفاكو َ فيكي َئيراندا هةتا بلَييت نةخويَندةوار بوون، بؤية وا سادة بةفيكةيةك بؤ دذايةتي َبالة رايانكيشانة َبالي مامؤستا سةلةفييةكةي َئيمة َ عةلي باثيرةوةو َئيستاش دةيانبيني دواي بةكارهيناني ئةو سةردةمةيان َثييان رةوا َ يةكيكيان بكةنة مديري تةلةفزيؤني نابينن َ ثةيامي َئيرانيزمةكة! نةهزةكان شاياني دادطايي كردنن! ِريَ��ط��ا :دروس��ت��ب��وون��ي كؤمةلَي جوندولئيسالم بؤضي هؤكاريَك دةط� ِ �ةراي��ةوة؟ ئاكامةكاني شكستي كؤنطرةي يةكي يةكبووني ئيسالمي، ياخود بيركردنةوةي ئةو كؤمةلَة كةسة لةثيَكهيَناني قةوارةي ئيسالمي و جيَبةجيَكردني شةريعةتي ئيسالميدا؟ كريَكار :ل��ةدواي شة ِري نةكسةكةو شة ِرةكاني ( )1995ةوة مقؤ مقؤي ئةوةمان لةناودا دةركةوتبوو كة ئةم سةركردايةتيية بةجي كردني ئيسالم و شةريعةتةكةيدا َ لةجي َ دةستةثاضةيةو جورئةتي ئ��ةوةي نيية
دارولئيسالميك هةنطاويَك بةرةو دامةزراندني َ بنيت ،بةآلم ئةمة هةر طلةيي و طازاندة َ بوو ،دواي ئةوةي لة ( )1996دا بزوتنةوةي َتاليبان سةركةوت و كابوولي خستة ذيَر ركيفي خؤي و بن الدن لةويَوة دةركةوتةوة، َ هةنديَك براي ِرةوتي سةلةفييةكاني َئيمة هيزي دووي سؤران) ضوونة (لةئيسالح و َ بةهيممةتيكي واوة طة ِرانةوة ئةفغانستان و َ َ دةبيت هةولي قةوارةيةكي سةربةخؤ كة َ بدةين و خؤمان شةريعةتي ئيسالم بكةينةوة بةدةستوورو ياساو داوةريي َ بهينينةوة خةلكي َ هيزي دووي ال ،ئةمة واي كرد براياني َ سؤران (كة دوايي بوونة جوندولئيسالم) خؤيان تؤكمةتر كةن و ثةيوةندي دةرةوةيان ض ِرتر كةن و اليةنطريي هةنديَك زاناي َ لةطةل وادةي دةرةوةي��ان دةسكةويَت، هاوكاريي و ثشتطرتنيانَ ،ئيران ئةمةي خيرا َكيشةكان وةك دةزاني ،بؤية دةيوويست َ جاران حةل كات ،بةآلم كار لةكار ترازابوو، كة مامؤستا عةلي باثير لة ( )2001/5/31دا ئينشيقاقةكةي راطةياندَ ، هيزي ري بؤ براياني َ دووي سؤرانيش خؤشبوو ،كة جوندولئيسالم راطةيةنن ،راطةياندني جوندولئيسالم ثةيوةندي بةكؤنطرةي تةويََلةوة نةبوو، َئيمةش َ لةبالي ئيسآلح ب ِريارماندابوو ،مةشقي بةسيسةد َثيشمةرطةي كارامةي ت��ةواو َ خؤمان لةسةر هةموو ضةكةكان بكةين و بضينة شارباذَي ِرو سةربةخؤ كار بكةين ،هةر ضةندة تائةو ساتةش مانةوةي بزوتنةوةمان هةر بةباشتر دةزاني ئةطةرضي لةضاكبوونيشي َبي هيوا بووبووين. ِريَطا :هؤكارةكاني يةكطرتني ب��الَ��ي ئيسالح و جوندولئيسالم و دروستكردني ثشتيواناني ئيسالم ضي بوون؟ كريَكارَ :ئيمة بةحوكمي َليك نزيكي رؤح��ي و فيزيكييةوة دةمانزاني براياني هيزي دووي سؤران خةريكي َثيكةوةناني َ َ كؤمةلَيكن و بةم نزيكانة رايدةطةيةنن ،بةآلم دةبيت )2001/9/1( ،ئةو نةماندةزاني كةي َ رؤذةي ئةوان جوندولئيسالميان راطةياند، َ ئةبوعةبدولآلي شافيعي بةيانييةكةي كاك و كاك ئةييوب و ئةبو وائيل هاتنة الم بؤ َ طولث ،بةآلم هيضيان نةدركاند ،كةضي
بةيانيكيان لةو شاخة سةعات ضواري َئيوارة َ بةعةرةبي بآلوكردةوة كةجوندولئيسالميان َتيدا راطةياند! دواي ( )12رؤذيش شة ِرةكةي يةكيتي تةواو خيَلي حةمة روويدا كة بةزياني َ َ َ شنروي بوو ،دواي يةك مانط لةويش شة ِري روويدا كة بةزياني جوند تةواو بوو .جوند يةكيتي و َئيران تينيكي زؤري كةوتة سةرَ ، َ َ َ كؤمةلي ئيسالمييةوة هةولي زؤريان دا لةريَي ئيحتيوايان كةن ،بةآلم فةشةل بوون ،لةو ساتةوةختانةدا منيش هاني يةكطرتنيانم َ َ كؤمةل دةدا ،بةو هيوايةي َئيمةش لةطةل َ لةطةل ئةوان يةك دةطرينةوةو هةموومان دةبينة بةردةوامبووني بزوتنةوة ،بةآلم دياربوو َ كؤمةل قورس دةبوون ،ضونكة مةرجةكاني
بةهؤي قورسي َ كؤمةل، مةرجةكاني كةمةرجي رَئيان-يةكيَيت بوون ،يةكطرتين َ كؤمةل ئيَمةو جوندو فةشةلي هيَنا تي-ئيران بوون ،جوندولئيسالم يةكي َ مةرجي َ زؤر َبي كةس مابوونةوة ،زؤريش قةرزار بوون ،منيشيان بةكةسي خؤيان دةزاني. نةهيَلم بكةون ،بؤية منيش هةر دةب��وو َ شةوي وا هةبوو زياتر لة (َ )250ثيشمةرطةي خؤمانم بؤ دةك��ردن بةكةمين و اليةكي بةرةكةيانمان بةشةو بؤ دةطرتن ،لةبةرئةوةي َثيش راطةياندني جوندولئيسالميش دانيشتني هاوبةشمان َثيكةوة هةبوو .دواي ئةو تين و فشارةي كةوتة سةريشيان دانيشتنةكانمان ب��ةردةوام كردةوةو لةشةشةمين دانيشتندا ب ِرياري ئةوةمان دا ببينة يةكَ .ئيمة َثيشتر يةكترمان دةناسي .من دةرسم لة ( )1988دا
بةزؤرينةيان ووتبوو .كاك ئاسؤي فةرماندةي ه�َ�ي��زي دووي س���ؤران قوتابي َفيرطة سةربازييةكةمان بوو ،كة لةكاولؤكان (الي رةوان��دز) لة ( )1992دا دامان مةزراندبوو، ئةواني تري شوراشيان هةروةها ،بؤية ضةند َ لةطةل يةكتريي طؤ ِرييةوةو مةرجيكمان َ َ َ كؤمةلَيك خال ريَكةوتين و ب ِريارماندا لةسةر لة ( )2001/12/10ثشتيواناني ئيسالم لةكوردستان (ئةنسارولئيسالم) راطةيةنين. ِريَطا :ئامانجةكاني ثشتيواناني ئيسالم ضي ب��وو ،ديسان ئةمانيش لةطة َل بةشداري سياسيدا بوون ،ياخود دامةزراندني قةوارةي ئسالمي؟ كريكار :يةكةمين َ خالَيك ئيسآلح َ و جوند لةسةري ريَكةوتن ضةسثاندني شةريعةتي ئيسالم ب��وو ،بايةخدان بوو بةو قةوارة بضووكةي كة ( )22طوند بوو كةوتبووة بةردةستمان ،بةشداريي حكومةتي جيي موناقةشةمان ثي رةفز بووَ ، عةلمانيمان َ َ نةبوو ،بةآلم وةكو كؤمةلَيكي كوردستانييانة بووين ،ضونكة َئيمةي ئيسالحيش يةكةمين نابيت سةر مةرجمان لةسةر جوند ئةوةبوو كة َ اليةنيكي دةرةكي يان ناوةكي بن. بةهيض َ نابيت لةهيض اليةكةوة ثارةيان َبي ثرس َ هيرشةش كة و ئاطاداريي من بؤ َبيت ،ئةو َ دواي شةش مانط ئةنسار كرديية سةر يةكيتي ،بةهيواي دةركردنيان بوو لةناوضةكة. َ ب ِريارمان دابوو َ هةلةبجةو سيروان بطرينةوةو حوكمي ئيسالمي راطةيةنين. ِريَطا :ئةو تةوةرة و باس و خاآلنة ضي بوون ،كة لةوتوويَذي نيَوان ثشتيواناني ئيسالم و يةكيَتيدا لةدانيشتنةكاني نيَوانتاندا باسدةكران؟ دؤكؤمينتدان، كريَكار :ئةو خاآلنة لةدوو َ يةكةميان باس لة (َ )8 خال دةكات ،لةوانة: 1ـ تةقةبةس (مةبةستى ئاطربةستة- ئامادةكارى وتوويَذ) لةهةردووالوة. 2ـ وةستاندني دذة راطةياندن. 3ـ ئازادكردني طيراوةكان . َ دؤكؤمينتيش ( )11خال بوو، دووةم َ لةوانة: هيزي ه��ةردووال لةو 1ـ كشانةوةي َ شويَنانةي َئيستا َتييدان بؤ ئةو شويَنانةي كةثيش (َ )2001/8/20تييدا بوون. َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
29
بةشيك لةزياني 2ـ قةرةبوو كردنةوةي َ ئةنداماني ثشتيواناني ئيسالم كة بةهؤي يةكيتيةوة بؤ سةريان َلييان كةوتووة. هيرشي َ َ َ ( تةنها لةناحيةي سيرواندا 67مالي ئيسآلح و جوند فةرهوود كرابوو ،كة هةيانبوو طةرمياني بوو دوو جاري تر َ مالي فةرهوود كرابوو!) 3ـ هاوكاري كردني ثشتيواناني ئيسالم بةب ِري هةشت سةد هةزار ديناري َعيراقي (كة ئةوكاتة دةيكردة ضل و دوو هةزار دؤالري شتيكي ئاسايي بوو ،ضونكة ئةمريكايي ،ئةمة َ حزبيكي وةكو حزبي شيوعي كوردستاني ب ِري َ يةكيتي وةردةطرت، (220ر )505ديناري لة َ زةحمةتكيشان كة ب ِري (000ر)700 يان َ ديناري وةردةطرت. 4ـ بايةخدان بةناحيةي بيارةو ئةو بيست طوندةي لةذيَر حوكمي ثشتيواناني ئيسالمداية. بةجي كردني ئةو ثرؤذانةي 5ـ َ جي َ بةثيي ب ِرياري ()986 يةكطرتووةكان نةتةوة َ دةيانكات كة شةش وةزارةت��ي حكومةتي هةريَم رةزامةندي لةسةر دةرب ِريووةو بوجةي تةواوي بؤيان تةرخان كردووة كة سةرجةميان
30
دةكاتة ( )153سةدو ثةنجا مليؤن دينار واتة (066ر955ر )7دؤالر. ثشيو بيني خاآلنةي ئةم كة يةكيتي َ بةآلم َ بوو ،ضونكة وايدةزاني ثشتيواناني ئيسالم َ كؤمةلَيك ضةكداري سةلةفي توند ِرةون و َ ناشكيت ،لةوة ئيزعاج بوون ئةقليان بةو شتانة َ
هاتين بزوتنةوةي راثةرِيين ئيسالمي (نةهزة) بؤ ناو بزوتنةوةي ئيسالمي لة ( )1999دا بي رةحم لوغميَكي َ بوو ،ئينقيالبيَكي شووم بوو
لةكي دةكات؟ ياريزانيَكي ليَزان كةناهيَلَيَت تؤثةكة لةقاضيدا بتةقيَت كريَكار طؤ َل َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
دؤكؤمينتي ئةم ثرؤذانةمان كة َئيمة هةموو َ البوو ،داوامان دةكرد ئةم خزمةتطوزارييانة بؤ ناوضةكة ئةنجام دةن! لةوة دةترسا خؤمان بكةينة دةم ِراستي ئةو َ خةلكة مةحرومة! دةك���ري ِريَ���ط���ا :ب���اس ل���ةوة َ كةنةطةيشتنة ئاكامي طفتوطؤكان كة لةسليَماني ثاآلس ِ بةريَوةضوو لةبةر برة ثارةية بووة، زؤري ريَذةي ئةو ِ كةئيَوة دةستنيشانتان كردبوو يةكيَتي بتانداتي؟ تؤ ضيترت هةية زيادي َ بكةيت لةمبارةوة؟ كريَكار :نا ،ثارة نةبووبووة َكيشةي َنيوانمان ،ضونكة َئيمة داواي مانطانةي ()42 هةزار دؤالرمان كردبوو ،خؤ هةر لةو ساتةدا بوو بةيةك سةفقة بايي ( )50هةزار دؤالرمان ضةك ك ِريبووَ ،ئيمة هةذار نةبووين ،ثارةش نةبووة َ بةجي كردني خالي ناوكؤيي ،مةطةر َ جي َ بووبيتة ثرؤذةكاني نةتةوة يةكطرتووةكان َ َ خالَيك ،ئةمةش هيض اليةكمان باسمان وا َلي نةكردبوو كة ناوكؤيي َبيت و ضارةسةر بةجي كردني ثرؤذةي وا نةكريَت ،ضونكة َ جي َ ساآلني دةويَت.
بةرثرسي َ مةلبةندي 33ي َ ئاميدي:
ليسيت طؤ ِران 3بؤ 5كورسي دةه َين َيت ديداري :شةنكار عةبدوآل ئةوةى لةيةكيَتى دةرضوو ناتوانيَت بلَيَت من يةكيَتيم ضونة دةرةوةى كاك نةوشيروان و بالَةكةى ئينتيحارى سياسي ية لةديداريَكى تايبةتى طؤظارى ريَطادا عةلى مستةفا بةرثرسى مةلَبةندى 33ى دةدوي: ئاميَدى بةم شيَوةية َ ريَ��ط��ا :وةزع����ى ي��ةك��يَ��ت��ى ض��ؤن هةلَدةسةنطيَنى لةئيَستادا؟ ئةى لةبادينان حالَتان ضؤنة؟ عةلى مستةفا :ئَيستا ج��ؤرة نائارامى و نارةحةتيةك هةية ،ئةويش بةهؤى ئةوبرادةرانةوةية ،يةكَيتى و يةكَيتى نين، تانة لةيةكَيتى دةدةن ،ئَيستا ئةم برادةرانة كةليستى خؤيان جياكردووةتةوة ئَيمة زؤر ريَزيان لَيدةطرين ،لةبةرئةوة ئةزانين ئةوان ثةياميان ضيةو ئَيمةش ثةياممان ضية ،ئةوان فكرى ئاسايية فكرى جياوازيان هةبَيت ،بةآلم لةناو يةكَيتى بن لةدةرةوةى يةكَيتى بن ئةم وةزعة زؤر نا ِرةحةتة ،بؤية ئَيستا وةزعةكة بةرةو هَيوربونةوة دةضَيت و َ حالةتَيكى سروشتى َ وةردةطريَتةوةِ ،رةنطة ثَيشتر كؤمةل َى كةس ِرؤشتبن ئَيستا زؤريان دةطةريَنةوة. لةبادينانيش ريَذةيةكى وةها نية َ لةطةل َبالى ريفؤرم وليستى طؤراندا ،ضونكة دانةية لَيرةو َ لةوى هيض لةمةسةلةكة ناطؤريَت. ريَ��ط��ا :دةس��ت��ل��ةك��ار كيَشانةوةو نانبرينى ئةم خةلَكة بؤضى ضونةدةرو ِ دةطةريَتةوة؟ عةلى مستةفا :نازانم ضى َبلَيم من وةك كادريَكى يةكَيتى ئةوةى ئةوةى ئةوان ناويان ناوة نانب ِران بةهيض شَيوةيةك نانب ِران نية ،بؤية برادةريَك ثؤستَيكى باآلى هةية لةيةكَيتيدا و َ دةلَيت دةبَيت ثاسةوانم بؤدابين بكةن و موضةم بؤدابين بكةن ،منيش ِرةخنةتان لَيدةطرم و دةنطتان ثَينادةم ،ئةمة نةك هةرلةناو يةكَيتى لةهيض شويَنَيكى تر جَيى نابَيتةوة ،ئةوبرادةرانةى كةريكالم دةكةن بائةوان موضةيان بؤدابين
بكةن ،بؤية موضةى ثؤليس و ثَيشمةرطة نةب ِراوة ،برادةريَك ثاسةوانى ئةو برادةرانةى َبالى ريفؤرمن و َ دةلَين وازى لَيناهَينين ئةوة طوناهى خؤيانة ،بؤية ئةمة نانب ِرينة وانية كةميدياكانى ركةبةر باسى دةكةن. ريَطا :ئايا ئيَوة يةكيَتين يان بالَى ثةيرةوى ناوخؤ؟ ريفؤرم بةثيَى ِ عةلى مستةفا :يةكَيتى هةتا ئَيستا هةرسةالمةتةو مةكتةب سياسى وسةركردايةتى مةلبةندى خؤى هةية ،لةناو َ و َ مةلبةنديَك َ َ كؤمةل َى كةس بضنةدةرةوةو بل َي ئَيمة خاوةنى َ مةلبةندين ئةمة ِراستت نية ،ئةوانةى خؤيان بةريفؤرم دةزانن دةبَيت مَيشكَيكى ثاكيان هةبَيت ،ئةوان ئةطةر َ ماليان لةشوشة بَيت ناتوانن بةرد بطرنة َ مالى كةس ،ئةوان ثَيويستة خؤيان ضاكبكةن. ريَطا :ئايا يةكيَتى لةسروشتى خؤى اليداوة وةك بالَى ريفؤرم دةلَيَن؟ عةلى مستةفا :ئ��ةوةى ثةيوةندى بةطؤرانى بنة ِرةتى يةكَيتيةوة هةية هةمومان دةزانين ثَيويستى بةكؤنطرةو كؤنفرانس هةية، هةمومان دةزانين يةكَيتى ضةند َ سالة كؤنطرةى نةبةستووة ،بةآلم ئَيمة ثةيامةكةمان كوردايةتية ئينجا يةكَيتية ،بؤية زةمينةى بةستنى كؤنطرة لةبارنةبووة ،ضونكة ئَيمة زياتر خةريكى كَيشةكانى بةغداد بوين ،دواى ئةم َ هةلبذاردنة كؤنطرة دةبةستريَت بابَين لةكؤنطرةدا روئيايى سياسى خؤيان يةكالبكةنةوة ،ب��ةآلم بةم سةرثَيية شتَيكى َ هةلةية ،ئةوةى لةيةكَيتى دةرضوو ناتوانَيت َبلَيت من يةكَيتيم. ريَطا :دواى هةلَبذاردن كؤنطرة دةبةستريَت؟ ئةى بالَى ريفؤرم ديَنة كؤنطرة؟ عةلى مستةفا :ئةو ب��رادةران��ةى َبالى ريفؤرم لةكؤميتةى سةركردايةتى س ِركراون، دةرنةكراون ،بابَين لةكؤنطرةدا قسةى خؤيان بكةن ،ئةطةر بطةريَنةوة ئةوة ريَزمان بؤيان هةية و ئةطةر نةشطةريَنةوة ئاوا كةيفى خؤيانة. ريَطا :ضونةدةرةوةى ئةم برادةرانة ضؤن ليَك دةدةيتةوة؟
عةلى مستةفا :ئةمة ئينتيحارى سياسية. ريَطا :ثيَت واية ليستى طؤران ضةند كورسي دةهيَنن؟ عةلى مستةفا :يةكةمجار طةرم و طوريةك هةبوو ،بةآلم ئَيستا دةركةوتووة ،بؤضونم واية ( )5-3كورسى دةهَينن. ريَطا :هؤكارى دةست لةكاركيَشانةوة ئةوضوار ئةندامةى مةكتةب سياسى ضى بوو؟ عةلى مستةفا :ئةوكاتةى ِرةط خؤيان ِراطةياند كاك نةوشيروان وتى من هيض ثةيوةنديةكم ثَييانةوة نية ،بؤية برادةرانى ِرةط تَيستَيكى كاك نةوشيروان بوو ،طؤران تَيستَيكى تر بووِ ،رةنطة شتى زياترى ل��ةدواوة بَيت، ئةمانة بةرنامةى سياسيان لةثشتة ،ضونكة مام جةالل َ لةطةل ئةم برادةرانة دانيشت و ليذنةيان دروستكرد ،بةآلم كةنيةتةكة ئةوة نيةو شتَيكى ترة ،دروستكردنى ريَكخستنَيكى سياسية، هةرماوةيةك بةشَيوةيةك ديارة دةيانةويَت كاربكةن. ريَطا :ثيَت واية دواى هةلَبذاردن بالَى ريفؤرم ثرؤذةيان ضى بيَت؟ عةلى مستةفا :ئةم َ هةلبذاردنة تَيستة، ئةطةر توانيان دةنطى باش بهَينن ئةوا خؤيا ِرادةطةيةنن وةك ريَكخستنَيكى تازة ،بةآلم ئةطةر تموحةكةيان لةجَيى خؤيدا نةبوو ،ئةوا هةنديَكيان دةطةريَنةوة ناويةكَيتى و هةنديَكى تريان دةضن بؤئةوروثا.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
31
يةك َييت لةن َيوان شة ِري دةركردن و ئينشيقاق بوون َيكي هةميشةيدا راثؤرتي :كامةران ثةشَيو يةكيتي لةنيو جيابوونةوةي كوتلةيةك َ َ نيشتيماني كوردستان و درووستبووني لةنيوان هةردوو خةتي طشتي و ملمالني َ َ ريفؤرم لةسةرةتاي دةركةوتنييةوة تاكو َئيستا، يةكيتيدا درووستكردووة لةنيو َ َكيشةي َنيوخؤيي َ كةهةنديَك جار ئةمة كاردانةوةيةكي سلبي طةورةي هةبووة لةسةر بةرثرس و ثلةدارةكاني
32
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
سةربة َ بةبالي ريفؤرم كة ِرووبة ِرووي دةركردن و نانب ِرين بوونةتةوة لةاليةن دةسةآلتداراني َبالي طشتي و هةنديَكدجاريش دةبنة ضاوديَريك بؤ ئةوةي كةزؤربةي كاديران و ئةنداماني خؤيان بخةنة ذيَر َلي َ كؤلينةوةوة، تاكو ئةطةر اليةنطيري بؤ خةتي طشتي شيوةي كاديراني تر دةربكةويَت ،بةهةمان َ دةربكريَن. ث��اش درووستبووني ناكؤكي َنيوان هةردووال ،ركابةرييةكي هةميشةيي كةوتة َنيوان ه��ةردووالوة ،تةنانةت كاردانةوةشي لةسةر َ هيشتووة خةلكي كوردستان بةجي َ َ لةيةكيك بةرامبةر بةاليةنطيريكردن َ لةم دوو كوتلةيةي يةكيتي، َنيو َ ب����ةآلم ئ��ةم
َكيشانة بةمةترسييةكي ث ِر َكيشة ئةذمار ناضيت كؤتايي َ هةلبذاردنةكاني دةكريَت و َثي َ َ هةريَميش كؤتايى بةم سيناريؤيةي بالي يةكيتي بهي َنيت ،ضوونكة َ طشتي و َبالي ريفؤرم َ لةسةرةتاوة َثيطةي جةماوةريَكي زؤري هةبووة لةكوردستانَ ،ئيستا ئةو كورسيانةي بضيت، بةشيكي زؤري لةكيس َ كةهةيبووة َ ئةوا نيطةرانييةكي طةورة درووست دةكات بةشيكي زؤري لةاليةن َبالي طشتييةوةو َ دةضيت و ثايةو هةيبةتي جةماوةري لةكيس َ نامي َنيت ،تةنانةت دةسةآلتي وةكو جاران َ بةشيكي زؤر لةناوضةكاني كوردستان َ لةبةر نا ِرةزايي و نيطةرانبوونيان ،زؤربةي
كةمتةرخةمييةكاني حكومةت دةخةنةوة ئةستؤي حيزب و َثييانواية حيزب هؤكاريَكة بؤ ئ��ةوةي كةحكومةت ل��ة ِرووي ئةدائي جياوازبيت و زؤرجاريش لةضةند كاركردنةوة َ ناوضةيةكي جياوازدا كاردانةوةش بةرامبةر بةم حيزبانة هةبووة ،هةنديَكد جار اليةنطران و َ بةشيوةي جياواز ،ضي ثالثشتيكةراني ريفؤرم َ بةنهيني َبيت يان بةئاشكرا ،ثشتطيري خؤيان َ بؤ طؤ ِران و ضاكسازي دةردةب ِرن كةئةمة هيض َ يةكيتيدا كات لةطةل خواست و ئيرادةي َ ناطونجيت. َ يةكيتي َ َ لةنيوان طوومان و ئينشيقاق بووندا هةموو ئةو هؤكارانةي كةبوونة هؤي ئ��ةوةي كة اليةنطراني ريفؤرم َثيطةو جةماوةريَكي زؤر بؤخؤيان كؤبكةنةوةو ببنة بةهيزي َبالي طشتي، اليةنيكي ركابةري َ َ يةكيتي ب��ةدواي ريَطة ضارةيةكي وايكرد َ َ لةهةولي َ نوى بكاتةوة، تردا بطة ِريَت و بير يةكيتيية طةر ئةويش دةركردنى كاديراني َ لةكؤميتةو َ مةلبةندةكاندا ،تةنانةت لةبةر
يةكيتي مةترسي درووستبوون ،كاديراني َ ناتوانن خؤيان يةكاليبكةنةوة ،ضوونكة هةرجاريَك يةكاليكردنةوة لةاليةن كاديريَكي كرابيت ،ئةوا كاردانةوةي سلبي يةكيتييةوة َ َ راستةوخؤي هةبووة لةسةر دةركردني لةدام و دةزطاكاني ذيَر دةسةآلتي َبالي ريفؤرمدا ،يان كؤميتةو َ يةكيتي يةكيتي ،بةآلم َ مةلبةندةكاني َ بةم كارةشةوة نةوةستاوةو هةميشة ضاوديَريي خستووةتة سةر ئةو كةسانةي كةكاديري يةكيتين ،ضوونكة بةطوومانة َلييان نةوةكو َ نهيني كار بؤ كوتلةي نةوشيروان وةكي بةشي َ َ يةكيتيدا ،بةآلم مستةفا بكةن لةذيَر دةسةآلتي َ يةكيتي زؤريَك زؤرجار ئةم بةدطوومانييةي َ لةكاديراني لةئؤرطانةكانيان دوورخستووةتةوة، ئةطةر لةسةر كةمتةرخةميش َبيت َبالي نةوشيروان ك��راوة بة بةهانةو ناضار ئةم كةسانةش داويانةتة َ ثال كوتلةي ريفؤرم و بةم دةركردنانةش بؤشايييةكي طةورة درووست لةجيطةكانييان ،ضوونكة ناتواندريَت دةبيت َ َ يةكيتي ث ِر هةروا بةئاساني ئةو بؤشاييانةي َ جيطةي كةببيتة َ بكريَتةوة لةماوةيةكي كورتدا َ راكيشاني َ بؤنيو ئؤرطانة خةلك َ رةزامةندي و َ يةكيتي نيشتيماني ،بةآلم لةطةلَ جياوازةكاني َ َ نزيكبوونةوةي وادةي هةلبذاردنةكاندا، ئةم كاردانةوةية زؤر زياتر بووة لةئاستي دةضيت دةركردني مانطةكاني رابردوو ،بؤية َثي َ َ لةمةلبةندو كؤميتةكاني ئينشيقاقيكي طةورة َ ببيت. يةكيتي ثةيدا َ َ ئاطادارييةكاني َ بالي طشتي بؤسةر ريفؤرم يةكيتي لةبةرامبةر ئةم جؤرة كاركردنة َ نهينيانةي كةبؤ نةوشيروان مستةفاو َ بةشيوةيةكي رةسمي لسيتةكةي دةكريَتَ ، َ سةربةبالي ريفؤرم ئاطادار كاربةدةستاني دةكاتةوة تاكو خؤيان يةكاليي بكةنةوةو كؤتا ب ِرياري خؤيان بدةن لةبارةي اليةنطيريان بؤ كي دةدةن ،يان سةرة ِراي كام اليةو دةنط بؤ َ يةكيتي هةميشةييةى ئةمة ئةو طوومانة َ َ وايكردووة لةكاربةدةستاني سةربةبالةكاني خؤشيان بةطوومانبن و هةميشة ئاطادرييان َ يةكيتي بكةنةوة كةمةلبةند يان كؤميتةكاني َ َ َدلنيا بكاتةوة لةسةر ئيشكردنيان لةطةل كام بةهةمانشيوة نان ب ِراو دةبن. الداية ،ئةطةرنا َ َ دواي ئةوةي كة لةكةنالة سةربةخؤكةي
نةوشيروان دةبينريَت ضةندين كةس خؤيان بؤ نةوشروان و ليستةكةي دووثات دةكةنةوة، كةئيستا بةشيكييان هةمان ئةو كةسانةن َ َ بةهؤي دةركردنييانةوة يان ئاطاداركردنةوةيان لةاليةن َبالي طشتييةوة دةركراون. َ َ دةيةويت فزولةكان الببات يةكيتي سةرة ِراي هةموو ئةمانة زؤريَك لةكاديراني يةكيتي رووب��ة ِرووي فشارة هةميشةييةكي َ َ يةكيتي دةبنةوة ،بؤية ئةويش لةهةولي َ ئةوةداية ئةو كةسانةي كةوةكو سيخو ِر يان يةكيتيدا دةردةكةون، جاسوس يان فزول لةناو َ بةثيي ئةو بةيةكجارةكي دةربكريَن و َ يةكيتيدا لةنيو ئؤرطانةكاني َ هةواآلنةي كة َ َ كةهةوالي دزةي ك��ردوة ئةو كةسانةي يةكيتي و َبالي طشتي بباتةوة دةرةوة ،بةفزول َ دةناسريَت و دواتر ئةم كةسانة دةردةكريَن و وةرناطيريَن ،تةنانةت بةهؤي ثةيوةنديي لةطةل كاديريَكي سةر َ تةلةفؤني َ بةبالي ريفؤرم، يةكيتي لةسةر وةزيفة حيزبييةكةي كاديريَكي َ الب��را ،بؤية لةبةرئةم هؤكارانة زؤرب��ةي كاديراني سةر َ بةبالي طشتي لةبةردةركردن و َ نانب ِرين ،ثةيوةندييةكانييان لةطةل دؤست و ناسراوةكاني ريفؤرمدا ب ِريووة. كرين لةبةرامبةر َهينانةوةدا ِ يةكيتي كةثلةي لةبةرثرسةكاني َك ي زؤر َ َ ئيداريي حكومييان هةية ،سةر بةبالي ريفؤرمن زيانيكي زؤر و دةركردني ئةم جؤر كةسانة َ هينانة يةكيتي دةدات و جاريَكى تر َ لةداهاتووي َ كايةي ئةم جؤرة كةسانة لةمةودايةكي نزيكدا هةروا ئاسان نيية ،بؤنمونة دةركردني ()93 ئةفسةري سةر بةوةزارةتي ناوخؤ بةبيانووي َ لةطةل ئةوةى كةزؤريَك ئةوةي كة ِريفؤرمن لةوكةسانة خولةكاني خويَندني سةربازييان َ لةطةل ئةمانةدا بينيووة بةآلم دةرك��راون، َ ةتيكي َئيستا يةكيتي َثيشبيني ضةند حال َ َ كردووة ئةويش ئةو كةسانةي كةثلةكانييان لةجيطة دانانريَت و َثيوستي بةئاساني كةسيان َ كاتيكي زؤر هةيةو شارةزاييةكي اهينان و َ بة ِر َ زؤري َثيويستة ،بةتايبةت بةرثرسةكاني سةر بةشيكييان سةر َ بةبالي سنوورو فةرماندةي َ ريفؤرمن كةكاردانةوةي دةرك��ردن و ثلة َليسةندنةوة لةم جؤرة كةسانة كةمة ،ضوونكة ئةطةر بةرامبةر ئةم كةسانةش ئةو كارانة
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
33
لةجيطةي بكريَت و كةساني نةشارةزاو نةشياو َ كةسةردةميكي زؤريان ئةو كةسانة دابندريَت َ ب ِريووة لةم جؤرة كارةنةدا ،ثاريَزطاريي و بةرطريكردن لةسنووري هةريَم بةرةو الوازي يةكيتي دةضيت ،بؤية ضةندين بةرثرسي َ َ َ يةكيتي و هينراوةتةوة ناوبالةكاني َ لةم جؤرة َ هةنديَكيشيان بةوةرطرتني ثارةو بةخشيش، هيشتووة. بةجي َ َبالي ريفؤرميان َ
دةكات ،بؤية زؤريَك لةوكةسانةي باسكران َ هةلبذاردنةوة دةيانةويَت لة ِريَطةى ئةم دذايةتيكردني هةردوو ليستي كوردستاني و ليستي طؤ ِران بكةنة ثرديَك بؤ ثة ِرينةوةي بةرذةوةندييةكانيان ،تاكو بتوانن ئةمة بكةنة قازانجيكي مادي و ثلةيةكي هةليك و َ َ هةبيت لةثؤستي حيزب يان مةعنةوييان َ حكومةتدا.
َ بنةمالةكان دةضنة الي كةسايةتي و نةوشيروان مستةفا بةرامبةر بةدةرب ِريني ثشتيواني بؤ ليستةكةي نةوشيروان ،زؤريَك لةكةسايةتي َ بنةمالةي ناوضة جياجياكاني كوردستان و َ دةضنة طردةكةو لةويَوة خؤشحالي خؤيان بؤ لسيتي نةوشيروان دةردةب��� ِرن و لةو َ بنةمالةكان بؤ ريَطةيةشةوة ثشتوانيكردني ليستي طؤ ِران و نةوشيروان مةترسييةطي طةورة بؤ داهاتووي َ هةلبذاردنةكاني هةريَم بةشيكي دةردةخات بةرامبةر بةكةمكردنةوةي َ يةكيتي ،ضوونكة هةنديَك زؤر لةدةنطةكاني َ بةهيزة، ناوضة ثةيوةنديي كؤمةآليةتيان زؤر َ دةبيت بؤ ئةوةي كة ِريفؤرم هةليك َ ئةمةش َ ريَذةيةكي باشي دةنطي ناوضةكاني كوردستان َ لةهةلبذاردندا لةاليةن كةسايةتيية ناودارةكان و َ بةدةستبهي َنيت. بنةمالةكانةوة َ
ليستي طؤرِان َ لةنيوان طؤرِان و نةطؤرِانيدا دذايةتيكردني ليستي ط��ؤ ِران دذي َ طةندةلكاران و ب�لآوب��وون��ةوةي وشةي ريفؤرم بةسةر زاري َ خةلكي كوردستانةوة ب��ووةت��ة وش��ةي��ةك كةبةو وشةية َبيت سةرتاثا طؤ ِرانةكان ب� َ �ال بةسةر هةموو شيت ،بةآلم ئايا ئةم طؤ ِرانة دةكي َ شتيكدا َ َ بةثيي ويست و ئيرادةو بةرذةوةندييةكاني َ نةوشيروان مستةفاية يان َ خةلك ،ضوونكة زؤريَك لةبةرثرس و كةساني جياواز هةن لةناو (ريفؤرم)دا كةزؤربةيان فايليان هةيةو َ طةندةلييان كردووة، هةنديَكيشيان بةشداريي بةآلم لةبةرامبةر ئةمةدا هةميشة ريفؤرم َ كةطةندةلكاران سزا بووةتة ئةو وشةيةي دةدات و ئةو كةسانةشي كة ِروو لةكؤمثانيايي وشة دةك��ةن ،بةكةساني ثاك و َبيطةرد َ لةقةلةم دةدريَن ،هةر لةبةرئةمةشة زؤرجار خةلكي كوردستان دوو َ َ دةبيت بةرامبةر دل َ بةيةكيك لةم َ دووبالةي ناو بةثشتطيريكردن َ يةكيتي ،ضوونكة َثييانواية َثيشتر ئةمانة هةر َ ئةو كةسانة بوون كة لةناو دةسةآلتدابوون، بةآلم ئايا ئةمان دةتوانن طؤ ِران بكةن ،يان بةدةستهيناني تةنيا دذايةتي َبالي طشتي و َ كورسيية بؤ بةرذةوةنديي تايبةتي خؤيان؟
َ نوينةرةكاني طؤرِان و طةرِان بةدواي بةرذةوةنديدا ليستي ط���ؤ ِران ليستي نةوشيروان َ لةطةل مستةفايةو ليستي َلي َثيضينةوةية َ طةندةلكاران و ئةنجامداني ضاكسازي و طؤ ِران لة هةريَمدا ،بةتايبةت ئؤرطانةكاني يةكيتي كارووباري ئيداريية ،بةآلم َئيستا َ زؤريَك بةناوي ليستي طؤ ِران و طردةكةوة دةضنة طووندةكان و سةرداني هةنديَك ناوضة دةكةن بةرامبةر بةئةنجامداني ضةندين كاري طرنط بؤيان ،بةآلم ئةم جؤرة كةسانة هيض جيطةي َدلخؤشي بؤ َ خةلكي كاتيك نةبوونةتة َ َ ناوضةكة ،ضوونكة ئةم كةسانة هةنديَكيان َ لةطةل ئةوةي كة َميذوويةكي ثاكيان نيية َ نةوشيروان مستةفا خؤي لةطةل ئةمةدا كؤك َ طةندةل لةليستةكةيدابن نيية كة كةساني شيوةية كةخؤي بانطةشةي بؤ وةك بةو َ
34
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
دياري و بةخشيةكاني َ يةكيتي و نييةتي َ خةلك ل��ةم م��اوةي��ةي راب����ردوودا ضةندين سةرؤك هؤزو كةسايةتي ناسراو ،دةمانضةو ئؤتؤمبيليان وةك��و بةخشي َثيطةشتووة َ َ لةاليةن بالي طشتييةوة وةكو ديارييةك بؤ مانةوةي ئةو كةسانةي كةهةرلةناو َبالي طشتيدابوون و َئَيستاش هةرلةناو هةمان خةتدان بؤ ئ��ةوةي ئةو س��ةرةك هؤزانة
بتوانن كؤنت ِر َؤلي ناوضةكاني خؤيان لةدةست يةكيتي بؤخؤيان قؤرخ نةدةن و دةنطةكاني َ بكةن ،بةآلم ئةو كةسانةشي كةضاوة ِرواني كةثشكيكي ئةم بةرذةوةنديانةيان ئةوةن َ بةربكةويَت ،لةضاوة ِرواني ئةوةشدان اليةك َ لةبالي ريفؤرم يان طشتي خؤي بكات بةناو َ مالةكانيياندا ،بؤ ئةوةي بتوانن سوود لةم هةلة وةربطرن ،بةآلم لةبةرئةوةي نةوشيروان وةكو كوتلةيةك خؤي دةرخست و ضووة طردةكةو َ لةوي كؤمثانياي وشةي بنيادناو لة ِرووي بةهيزي نيية، ئابووري توانيايةكي ئابوورييةوة َ بؤية هةر لةم ريَطةيةوة دةتواندريَت ضةندين كةس بك ِردريَت و زؤربةي دةنطةكان ببةنةوة يةكيتي و َبالي طشتي. َنيو َ تةبادووليك ئةمانةدا هةموو لةبةرامبةر َ َ لةطةل ئةوةشدا لةنيوان هةردووالدا روويداوة َ َئيستا ضةندين كةس تةنيا َبي كارو كاسثي كةوتوون ،ئةمةش بةهؤي شة ِري ساردي َنيوان نةوشيروان مستةفا و َبالي طشتي واتة يةكيتي نيشتيماني كوردستان. َ َ دادةمةزريَنيت ريفؤرم بارةطا كةآلوبوونيكي تي و ئاشنابوون بؤ زياتر َ َ َ َ َ خةلك لةطةل بالي ريفؤرمدا ،كةساني سةر بةنةوشيروان مستةفا لةضةند ناوضةيةكي جياواز بارةطا بؤ َبالي ريفؤرم درووستدةكةن و هةنديَكد جار لةاليةن َ خةلكي تايبةتييةوة ئامادةباشي ئةوة راطةيةندراوة كةخانووي خؤيان َثيشكةش بةنويَنةراني نةوشيروان مستةفا بكةن بؤ ئ��ةوةي بتوانن وةكو يةكيتي بةرطري كؤميتةو ريَكخستنةكاني َ لةتيكةآلوبووني هاوآلتيان و بووني دةسةآلتي َ كوتلةكةي نةوشيروان مستةفا لةو ناوضانةدا َ جمووجؤلَيكي بةردةوامي بسةلميننَ ،ئيستاش َ ريفؤرم لةناوضة جياوازةكاني كوردستان بةردةوامة بؤ الوازكردني كاروضاالكييةكاني يةكيتي بةهؤي دامةزراندني بارةطاكاني ريفؤرم َ لةناو ماآلنداو كاركردني كاديراني ريفؤرم لةم بارةطايانةدا بةرثرساني ريفؤم دةتوانن باشتر ضاالكييةكانيان ئةنجامبدةن ،ئةمةش نيشانةية بؤ ئةوةي كة ِريفؤرم وةكو ركابةريَكي يةكيتي و َ هةلوةشاندنةوةي بيناي بةهيزي َ َ يةكيتي َطةوة ي ر لةو تاكو كاردةكات تي يةكي َ َ ستراتيذييةتي دةسةآلتي لةدةستبدات.
ئةندام َيكي َ بالي ريفؤرم: ئةطةر ئ َيمة زؤرينةى كورسييةكانى ثةرلةمان بةدةستبه َينني ،دةسةآلتةكانى سةرؤكى مَ هةرييش كةم دةكةينةوة
طؤرانةء نزيكةى ( )30كورسى دةهَينين نيوةى يةكَيتى الى ليستى ِ ديداري :شةنكار عةبدوَلآل لةديداريَكى تايبةتى ريَطا-دا ،مامؤستا سالَح ذاذلَةيى هيَرشي توند دةكاتة سةر يةكيَتي و ثارتي. بريارة لة( )7/25هةلَبذاردن ريَطاِ : ئةنجامبدريَت ،ثيَت واية ئةم هةلَبذاردنة طؤرِانيَكى جؤرى دروست دةكات؟ سالَح ذاذلَ��ةي��ى :ثةرلةمانى َثيشوو لةبةرئةوةى لةذيَر دةستى دوو حزبدا بووة ،هةمو ب ِريارة طرنطةكان لةمةكتةبى سياسييةوة ب ِريارى لةسةر دراوةو دوايى ضووة بؤ ثةرلةمان ،ئةمة نةبيت وايكردووة ثةرلةمان لةئاستى َثيويستدا َ و نةيتوانيووة َليثرسينةوة لةكارةكانى حكومةتدا بكات ،هةتا َئيستا ئاطادارى بودجةو طريَبةستة نةوتييةكان نيية ،كةواتة دةتوانم َبلَيم ثةرلةمانى َئيستا تةنيا بةناو ثةرلةمانة ،حزبةكانى تريش كة لةناو ثةرلةماندان ،ئةوةندة دةسةآلتيان نيية يان رَيذةيان ئةوةندة نيية كةبتوانن كاريطةريان هةبيت لةسةر ثةرلةمان ،جطةلةوةى ئةوانةش َ بةشدارن لةحكومةتدا ،ئؤثؤزسيؤن نين لةدةرةوة، بةآلم ئةمجارةيان جةماوةر زؤرنا ِرازيية لةئةداى ثةرلةمان ،حكومةت وةك َثيويست نةيتوانيووة خزمةتطوزارى َثيشكةش بكات ،حكومةتى هةريَم و ئةوبرادةرانةى بةغداديش دةستكةوتى نةهيناوة، ستراتيذيان بؤكورد بةدةست َ لةهةريَمى كوردستاندا ئةو خزمةتطوزاريانة َثيشكةش دةكريَت لةضاو ق��ةوارةى ئةو بودجةيةى وةردةطيريَت زؤر كةمترةو بطرة هيض نيية ،راستة ئةوان ديَن بةراوردى َ سالى ( )1991دةكةن َ بةسالى ( ،)2009ئةى بؤنايةن بةراوردى سةروةت و سامانى بةرثرسةكانيش
سالَح ذاذلَةيي :ثارتي حةزناكات يةكيَتي الواز بيَت
بكةن ،ئةى ئةوة لةكويَوة هاتووة ،من َ دةلَيم ئةو َ دةضيت، نامي َنيت بؤكوى َ هةموو ثارةيةى ديار َ طرَيبةستة نةوتييةكان زياد لةمليارو نيويَكة ديار نيية ،ئةو ثارانةى لةطومرط وةردةطيريَت ضى َليبةسةرديَت؟ ئةوثارانةى لةفرؤشتنى نةوت يةكيتى وةردةطيريَت بةقاضاخ ضى َليديَت؟ يان َ و ثارتى مانطانة ( )35مليؤن دؤالر لةبودجة وةردةط��رن ،بؤكويَى دةبةن؟ جطةلةمانةش دةتوانين َبلَيين ئةم بودجةيةى ديَت بؤهةريَمى َ بؤخةلك خةرج ناكريَت و كوردستان ،نيوةى يةكيتى وثارتي داون لةنيوان َ نيوةكةى تريشى َ دةبيت ،ئةمجارةيان َ خةلك وشيار بووةتةوةو َ بهي َنيتة وادةبيت كةئؤثؤزسيؤنيكى وا َ َ طؤ ِر َانيكى َ
ببيت. كايةوة كةثةرلةمانيكى ضاالك دروست َ َ ريَطا :دابةزينى ليستى طؤرِان تاضةند زةروريية لةئيَستادا؟ ئةم ليستة تاضةند كاريطةرى هةية لةسةر ريَكةوتننامةى ستراتيذى نيَوان يةكيَتى و ثارتى؟ سالَح ذاذلَةيى :دروستبوونى ئةم ليستة لةئةنجامى ئةوةوة هات كةزؤربةى ئةوانةى يةكيتيةوة ليستى طؤ ِران بة ِريَوةدةبةن ،لةناو َ هاتونةتة دةرةوة ،بةآلم َئيستا جةماوةريَكى يةكيتى ،ئةوانة زؤرى هةية ل���ةدةرةوةى َ يةكيتيدا بكةن و دةيانويست طؤ ِر َانيك لةناو َ َ كةكؤمةلَيك يةكيتى لةم بارودؤخة رزطاربكةن َ كةس مؤنؤثؤلى كردووةو سةروةت و سامانى
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
35
لةذَيردةستداية ،بةآلم بةداخةوة نةتواندرا ئةوة يةكيتى بكريَت ،بؤية بةباشيانزانى لةدةرةوةى َ بةوثييةى َئيستا ئةو جةماوةرة طؤ ِران بكةنَ ، زؤرةى َ َ يةكيتى نيوةى م ي بل ئةتوانم لةطةلداية، َ َ الى ليستى طؤ ِران-ة ،من ئةذمارى ئةوة ناكةم َ كؤمةلَيك مةسئولى زةق لةوال ماوة ،بةآلم ضةندين ئةندامانى سةركردايةتى هاتونةتة َنيو ليستى طؤ ِران-ةوة ،ريَكةوتنى ستراتيذيى َئيستا لةسةر سةروةت و سامانى ئةم وآلتةية، واتة هيضى تر نيية ،ئةطينا بؤئاشكراى ناكةن، يةكيتى و ثارتى نيو سةدة زياتر بووة شة ِردةكةن َ َ طؤميكى و دةدةن بةشةهيد كى خةل ى ر كو َ ء ِ خويَناويان دروستكردووةو دواى ئةوةى شةكةتبوون لةشة ِر ،نةيانتوانى يةكتر بس ِرنةوة، َئيستا بوون بةيةك بؤ ئةوةى سةروةت وسامانى لةنيوان خؤياندا ،بةآلم ئةم وآلتة دابةشبكةن َ َدلنياتدةكةمةوة ئةطةر ليستى طؤ ِران دةنطى زؤر يةكيتى و ثارتى ئةو دةستكةوتانةيان بهي َنيتَ ، َ َ نابيت ،ريَكةوتنى ستراتيذى بةرةو كالبوونةوة َ دةبيت و الواز بةتةواوةتى تى يةكي وات، ر َ َ دة ِ نامي َنيت ،جطةى لةوةى مانا طةورةكةى جارانى َ دةبيت داواكانى ثارتييةوةو دةضيتة ذيَر َبالى َ َ تةنازوليكى زؤر بؤ ثارتى بةجي بكات و َ ثارتى َ جي َ بكات كةتازوليشى كرد بؤثارتى ،ئةوا ئةو كاتة نامي َنيت. يةكيتييةى جاران َ ئةو َ ريَطا :زؤرج��ار دةوتريَت يةكيَتى بةتةواوةتى بضوك بووةتةوةو تةسليمى ثارتى بووة ،ئةمة تاضةند واقيعيية؟ دةوتريَت ريَكةوتنيَك لةنيَوان ثارتى ويةكيَتى هةية بؤضوار سالَى تر ثارتى سةرؤكى هةريَم و سةرؤكى حكومةت وةربطريَتةوة؟ سالَح ذاذلَةيى :طومانى َتيدا نيية كةواية، سى َ يةكيتى وةك ثلةدوو وابوو سال لةمةوثيش َ َ َ لةهةولير لةضاو ثارتيدا ،ئةطةر تؤ سةيربكةيت َ يةكيتى هةية ،بةآلم وةزيرةكان هةر وةزيرى َ بةناون ،ئةطينا هيض دةسةآلتيان نييةَ ،تيناطةم بؤضى جارى َثيشوو َنيضير بارزانى كرايةوة يةكيتى بوو، بةسةرؤكى حكومةت كةهةقى َ فرسةتيكى باش بوو بؤ ثارتى و خؤيان ئةمة َ دةطةيةنيت وةك بةهيز كردةوة ،ئةمة ئةوة َ َ يةكيتيدا ثرس و را نةماوةو لةناو �اران ج� َ هةريةك كةس ب ِريار دةدات ،ب ِريارةكانيش دةبيت ،من ب ِروام واية بةثيى بةرذةوةندى خؤى َ َ دواى ئةم َ يةكيتى بةتةواوةتى الواز هةلبذاردنةَ ، دةبيت ،تةبعةن مام جةالل خؤى بانطةشةدةكات َ َ بؤخةلك كةدةنط بةسةرؤكى هةريَم بدةن،
36
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
وةزارةتيكى طرنط سةرؤكى حكومةت و ضةند َ بؤثارتى بن ،هةتا جارى واهةية ثارتى داواى ل��ة()%60ى ثؤستةكان دةك��ات ،من سةيرم يةكيتى ضؤن َ بضيتة ذيَر قبولى دةكات َ َليديَت َ َ َبالى ثارتييةوة ،ئةى بؤضى لةطةل نةوشيروان مستةفا ريَك ناكةويَت ،خؤ نةوشيروان مستةفا نابيت لةبة ِريَز مام جةالل، ئةو داواكاريانةى َ تةنيا داوا دةكات ضاكسازى و ثاكسازى بكريَت، هةبيت ،شةفافييةت حكومةتيكى ضاالكمان َ َ هةبيت ،سةروةت و كؤمةآليةتى عةدالةتى و َ سامانى ئةم وآلتة بةيةكسانى دابةشبكريَت، بؤئامادةنيية ئةم شتانة بكات ،كةضى ئامادةية ئةو هةمووة تةنازولة بؤثارتى بكات. ريَطا :بةم دوايية لةناو يةكيَتيدا كؤمةلَيَك طؤرِانكارى كرا وةك البردنى عومةر فةتاح و هيَنانى عيماد ئةحمةد بؤ جيَطةكةى ،ئةمانة تاضةند قةيرانةكانى يةكيَتى ضارةسةردةكات؟ برادةرانى خةتى طشتى دةلَيَن نةوشيروان مستةفا داواى ئةو طؤرِانكارييانةى كردووة؟ سالَح ذاذلَةيى :ئةمة هيض راست نييةو نةوشيروان مستةفا داواى نةكردووة ،ئةطةر داواى بكات داواى طؤ ِرانى سيستةم دةكات، نةك ئةم سيناريؤيةى َئيستا ،ضونكة عيماد ئةحمةد لةعومةر فةتاح باشتر نيية ،خؤئةطةر َ طةندةلى عومةر فةتاح لةبةرئةوة الب��راوة َ لةطةلدا بكريَت، دةباليثرسينةوةى كردووة، َ َ يان ئةوةى دةبينريَت زؤر ثيايدا هةلدةدةن، ئةطةر بة ِراست ئةو هةموو خزمةتة طةورةيةى كردووة ،بؤضى اليدةبةن؟ ئينجا كآلوى من بكةنة سةرتؤ ئةمة هيض لةمةسةلةكة ناطؤ ِريَت، من َ دةلَيم ضاكسازى و ثاكسازى ،لةماوةى()18 َ َ لةطةل سالدا ض َليثرسينةوةيةك ك��راوة بةرثرسةكان بةهؤى كردنى كارى خراثةوة؟ كةواتة البردنى عومةر فةتاح و دانانى عيماد ئةحمةد لةحكومةتةوة نييةَ ، بةلكو لةمةكتةب سياسييةوةيةَ ،كيشةو مةترسى لةوةداية ب ِريارةكان لةمةكتةب سياسيةوةية ،هةربؤية ئةم َ طةندةل ء بؤطةن بووة. دةسةآلتةى َئيستا بريار لةناو يةكيَتيدا تاضةند ريَطا :ئايا ِ جةماعيية؟ سالَح ذاذلَةيى :ئةو برادةرانةى َئيستا لةمةكتةب سياسيدان ،وةك فةرمانبةر وان و بةجي دةكةن ،ئةطةر وانةبوايةو تةنيا ب ِريار َ جي َ ثي بكرايةَ ،نيضير مةكتةب سياسى ثرس و راى َ بارزانى نةدةكرايةوة بةسةرؤكى حكومةت، بةآلم لةدانانةوةى َنيضير هةر ثرس بةمةكتةب
سياسى نةكراوة ،لةبةرئةوة بةبؤضوونى من ب ِريارةكان تاكةكةسي ية ،بؤية كاك نةوشيروان هاتة دةرةوة. ريَطا :ئيَستا ئيَوة خاوةنى يةكيَتين؟ يان ئةوان؟ سالَح ذاذلَةيى :هةموو ئةوانةى لةم الن بةيةكيتى يان لةوالن ،مافى خؤيانة خؤيان َ بزانن ،هةمو ئةوانة خاوةن خةبات و َتيكؤشانن، بهينم ،ئةوانة من ناتوانم زة ِرب بةكةسدا َ َنى لةسةنطةردا بوون َ كةسانيك بوون تادوي َ َ لةطةل َئيمة ،بةآلم ئةطةر ئةوانيش وابزانن َئيمة لةدةرةوةى ئةم وآلتةوة هاتوين و هيضمان نةكردووة ،ئةوا غةدر لةخؤيان دةكةنَ ،ئيمة هةمومان خاوةن خةباتين ،بةآلم جياوازيمان لةبيرو ِرادا هةيةو بيرو ِرامان يةك ناطريَتةوة، َ ئةو َ لةطةل ليستى طؤ ِران-ن، خةلكانةى َئيستا شتيك ناكةنَ ، كيكى زؤر خةل َ ضاوة ِروانى هيض َ هةية موضةى ب ِراوةو بةاليةوة طرنط نيية، َ يةكيتى هاتونةتة كيكى زؤر لةكؤميتةكانى َ خةل َ َ دةرى يان دةريان كردوون ،بةآلم بةاليانةوة طرنط نيية ،ضونكة ئةطةر ئةوانة بةدواى كؤكردنةوةى سةروةت و ساماندا بطة ِريَن ،ئةوة َ لةوى ثارة هةيةو الى َئيمة هيض نيية. ريَطا:ماوةيةكةدةركردنىاليةنطرانى بالَى ريفؤرم دةستى ثيَكردووة ،ئةمة فشارى ثارتيية يان سياسةتى يةكيَتى خؤيةتى؟ سالَح ذاذلَةيى :من واى نابينم زةختى ثارتى َبيت ،ضونكة َئيستا ثارتى حةز ناكات ببيت ،لةبةرئةوةى الوازبوونى يةكيتى الواز َ َ يةكيتى خؤشى يةكيتى الوازبوونى خؤيانةَ ، َ دةبيت ،بةآلم ئةمانة كةزةرةرمةند ت دةزاني َ َ بيرو ِرايان جياوازةَ ، دةبيت خؤتان دةلَين َ ساغبكةنةوة ،بؤية من ناتوانم وةك تؤ بيربكةمةوة ،بةآلم كةهاتمة دةرةوة دةتوانم طؤ ِرانكارى بكةم. ريَطا :بةبؤضوونى ئيَوة ليستى طؤرِان ضةند كورسى دةهيَنيَت؟ سالَح ذاذلَةيى :ئةمة َثيشبينييةكى زؤر كاتيك دةضيية ناو بازا ِرةوةو قسة زةحمةتةَ ، َ لةطةل َ َ خةلكدا دةكةيت ،زؤرب��ةى خةلك َ َ لةطةلمانةو ذمارةيةكى واخةياليية كةثياو ناويَريَت َ بيلَيت ،بةآلم (25تا)30كورسى َكةوتنيك نيية لةسةر مسؤطةرين ،ئةطةر ضى ري َ ئةوة. ريَطا :بةمدوايية ض��وار ئةندامى مةكتةب سياسى دةستيان لةكار
كيَشايةوة ،ئةمانة لةطة َل ريفؤرم-ن؟ سالَح ذاذلَةيى :ئةوبرادةرانة وةك بةرةى ياداشتيكيان ريفؤرم ناسران لةمةكتةبى سياسى، َ َثيشكةش بةمام جةالل كرد بؤ ضاكسازى، بةآلم ئةو داوايةى ئةوان كرديان نةكرا ،بؤية بةشيكن لةليستى ب ِريارياندا َبينةدةرةوةَ ،ئيستا َ طؤ ِران و ئيش بؤئةو ليستة دةكةنَ ، خةلكى ضاالك و بةناوبانطن. ريَطا :ئايا خالَةكانى كاك كؤسرةت جيَبةجيَكرا وا نةهاتة دةرةوة؟ سالَح ذاذلَةيى :يةكةمجار ئةمان َثينج كةس بوون ،كةضوون بؤ بةغدا ،بةريَز مام جةالليان بينى و قسةيان َ لةطةلدا كرد ،ماوةيةك ئةم برادةرانة نةهاتنة طردةكة بؤ ئةوةى ساغ َ لةطةل كاك كؤسرةت ،بةآلم دواتر ببنةوة كاك كؤسرةت ضوويةوة بؤالى خةتى طشتى، ئيتر َئيمة نازانين داواكةى ئةو ضى بووة ،داواى بةجى بووة يانا، تايبةتى هةبووة يان ناَ ، جي َ َ لةطةل بةس َئيستا كاك كؤسرةت ب ِرياريداوة بمي َنيتةوة ،ئةمانيش ب ِريارياندا مام جةالل-دا َ بةيةكجارةكى َبينة دةرةوة ،ئةو خاآلنةى كاك كؤسرةت َثيشكةشى كرد ،هةرهةمان َ خال بوو كةبرادةرانى مةكتةب سياسى َثيشكةشيانكرد، بةجى كرا ،بؤ ئةم ضوار ئةطةر ئةم خاآلنة َ جي َ َ هاتنةدةرى! ئةندامةى مةكتةب سياسى ريَطا :برادةرانى خةتى طشتى دةلَيَن نةوشيروان مستةفا زؤرترين دةسةآلتى هةبووة لةيةكيَتيدا ئةطةر طؤرِانى ويستووة بؤنةيكردووة؟ سالَح ذاذلَةيى :نةوشيروان مستةفا يةكيتى بووة ،باشة ئةطةر ئاطاى كةسى دووةمى َ نةزانيت نةبيت و َ يةكيتى َ لةسةروةت و سامانى َ كى خةرجى و َت ي دةكر ضةندةو ضؤن خةرج َ حزبيكى طةورةى دةكات؟ ئةمة دةسةآلت نييةَ ، نةبيت مةكتةب دةبيت هيض َ يةكيتى َ وةك َ بزانيت ئةو ثارةية ضةندةو ضؤن سياسييةكةى َ نةزانيت ضى لةو خةرج دةكريَت، هةركةسيك َ َ سةروةت و سامانة دةكريَت دةسةآلتى نيية، هةروةك ضؤن ثارتيش َ بنةمالةى مةال مستةفا نازانيت ضى لةداهات و سةروةت نةبيت كةس َ َ و سامان دةكريَت ،مةكتةب سياسييةكةى وةك فةرمانبةر وان ،راستة ئيمتيازاتي زؤريان هةية ،بةآلم هيضيان لةب ِريارة طرنطةكان يةكيتيش لةهةمان بارودؤخداية، ئاطادارنينَ ، رةنطة مام جةالل هةندك ئيمتيازاتى تايبةتى بدةن بةسةركردايةتى و مةكتةب سياسى، بؤكةسيكى سياسى بةآلم ئةوة بةس نيية َ
بزانيت ،ئايا مةكتةب سياسى خؤى بةفةرمانبةر َ يةكيتى و ثارتى دةزانن ضةند ثارة لةطريَبةستة َ نةوتييةكان وةرطيراوةو ضى َليهاتووة؟ دةزانن بؤضى بودجة راناطةيةندريَت بةشةفافى؟ دةزانن ئةو ( )35مليؤنة ضى َليبةسةر ديَت؟ كاك يةكيك بووة لةوانة زؤر َ هةوليداوة نةوشيروان َ بؤئةم مةسةالنة ،هةنديَك جاريش نةيويستووة شة ِرو ئاذاوة دروستبكات ،بةآلم َئيستا ئةويش مافى خؤيةتى و ثياويَكى َتيكؤشةرةو قورسايى َ كؤمةلطادا ،بؤية ئةويش خؤى هةية لةناو مافى ب ِرياردان و دةسةآلتى هةية ،دواى ذيانيكى ئةوةش كاك نةوشيروان ثياويَكة َ كةسيك ،بةدواى سادةى هةية وةك هةموو َ سةروةت و ساماندا ناطة ِريَت ،كاك نةوشيروان َ كةخةلك نةيةويَت، شتيكى نةكردووة داواى َ ئةطةر كاك نةوشيروان داواى ثارةى كردووة َ بابلَين ئةوشتانة هةبووة ،ئةى كاك نةوشيروان َ لةماوةى ئةم هةمووة سالةدا نةيويستووة َليثرسينةوة بكريَت ،ئةى بؤنةكراوة؟ لةبةرئةوة سةرتاثا ئةو قسةية رةت دةكةمةوةو كاك نةوشيروان خاوةنى ب ِريار نةبووة. ريَطا :بؤضى نةوشيروان مستةفا خؤى هةلَنةبذارد بؤ سةرؤكى هةريَم كةباشترين ركابةرى بارزانى دةبوو؟ سالَح ذاذلَةيىَ :ئيمةش رامان وابوو كةباشترين كةسةو لة( )%:90ب ِروامان وابوو َ كؤمةلَيك دةربضيت ،بةآلم كاك نةوشيروان َ يةكيك لةئاواتةكانى ئةوةية هةيةو خؤى شتى َ بتوانيت لةم فرةسةتةدا سيستةمى بة ِريَوةبردن َ بخاتة سةر سكةى خؤى ،ئةو تموحى لةوةدا نيية ،كاك نةوشيروان خؤى َ دةلَيت بؤدةسةآلت نايكةم ،ئةطةر خؤى َ هةلببذيَريَت بؤسةرؤكايةتى هةريَم ،ماناى ئةوةية خؤى بةدرؤ دةخاتةوة، بؤية كاك نةوشيروان خؤى َ دةلَيت من دذى دةبيت بوونى سةرؤكايةتى هةريَمم ،بةآلم َ هةبيت ،لةبةرئةوة خؤمم ثةرلةمان دةسةآلتى َ َ هةلببذيَرم بؤ سةرؤكايةتى هةريَم ،ماناى واية خؤم تةئيدى دةكةم ،ئةطةر َئيمة زؤرينةى بهينين ،دةسةآلتةكانى كورسييةكانى ثةرلةمان َ سةرؤكى هةريَميش كةم دةكةينةوة. ريَطا :هةلَبذاردنى سةرؤكى هةريَم راس��ت��ةوخ��ؤ ل��ةالي��ةن خ��ةلَ��ك��ةوة ض مةترسييةكى هةية؟ سالَح ذاذلَةيى :ئةم جؤرة َ هةلبذاردنة مةترسى زؤرةو بةداخةوة َ خةلك باش لةمة َتينةطةيشتووة ،راستة ثةرلةمان باشة لةاليةن خةلكةوة َ َ هةلببذيَريَت ،ب��ةآلم سةرؤكى
هةريَم لةاليةن َ خةلكةوة مةترسى طةورةى دةبيت ،دةسةآلتى هةيةو دةسةآلتى رةهاى َ دةبيت و حساب بؤ ثةرلةمان لةثةرلةمان طةورةتر َ خةلك منى َ دةلَيت َ ناكات ،بةوةى َ هةلبذاردووةو دةبيت هةمو ب ِريارةكان لةدةست مندا َبيت، َ بةآلم ئةطةر ثةرلةمان َ هةلى ببذيَريَت ،ئةوكاتة نابيت لةسةر بة ِريَوةبردنى سيستةمى مةترسى َ دةسةآلت. ريَطا :نةوشيروان مستةفا بؤضى لةسايتى سبةي ياداشتةكانى البرد؟ سالَح ذاذلَةيى :داطرتنى ياداشتةكان نابةجييانةى ثارتى و بةهؤى ئةو نوسينة َ يةكيتييةوة بوو ،كةبةئةندازيارى شة ِرى ناوخؤ َ ناوياندةبردو دةيانويست هةموو شتةكان بخةنة ملى ئةو ،كاك نةوشيروانيش بةدوورة لةوة، لة ِريَطةى ياداشتةكانةوة ويستى هةنديَك راستى بخاتة روو ،ئةطةرضى نووسينةوةى ئةو دةكولي َنيتةوة ،لةبةرئةوة ياداشتانة برينةكان َ بوةستي َنيت، ئةوان داوايانكرد كةئةم ياداشتانة َ دةيوةستينن ،حةزدةكةم هةمو كةس ئةوانيش َ بزانيت وةستاندنى ياداشتةكان لةترسا نةبووة، َ َ بيوةستي َنيت. كرد لي داوايان ئةوان كو بةل َ َ
ث ِرؤفايل مامؤستا سالَح محةمةد قادر ناسراو بة(سالَح ذاذلَةيى) ،لةسالَى ( )1947ل��ةن��اح��ي��ةى م��اوةت لةدايك بووة ،خانةى مامؤستايانى لةسليَمانى تةواو كردووة ،لةسالَى ( )1968وةك مامؤستا دامةزراوة، سالَي (ِ )1980بريارى طرتنى دةرضووة ،بؤية ضووةتة شاخ و بووة بةثيَشمةرطة تا سالَى ( ،)1990لةو سالَةدا خيَزانةكةى بريندار بووةو لةكوردستان ضارةسةر نةكراوة، ناضار روويكرؤدتة وآلتى سويد، ماوةيةك بةرثرسى ثةيوةندييةكانى ئيَراني يةكيَتى ب��ووة ،ثاشان بةرثرسى ئيدارةى مةكتةبى سياسى يةكيَتى بووة ،لةسالَى ()2004ةوة بةبةردةوامى لةكوردستان دةذي، ئيَستا لةكؤمثانياى وشة دةوام طؤران دةك��ات و كار بؤ ليستى ِ دةكات.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
37
بةشدارى لةحكومةت و هةمان كات موعارةزةش بى لةثةرلةمان وةك كؤكردنةوةى دوو دز واية
بةرثرسي دةزطاي َ هةلبذاردني يةكطرتوري دةدوي ئيسالمي بؤ ِرَيطا َ ديداري :ذيار عومةر ريَطا :يةكطرتووي ئيسالمي ثرؤذةي ه��ةي��ة ل��ةط��ة َل ض���وار حيزبةكة ئؤثؤزيسيؤن بيَت يان بةتةنها ِرؤلَي دةبي؟ ئؤثؤزيسيؤني َ س��ةالح��ةدي��ن ب��اب��ةك��ر :س��ةرةت��ا َ بووتري كةبونى موعارةزة َثيويستة ئةوة وآلتيكدا ماناى بونى ديموكراسيية، لةهةر َ بتوانى كارةكانى دةسةآلتيك زةحمةتة َ َ بةباشى و بةشةفافيةت بة ِريَوةبةريَت ئةطةر نةبيت ض��اودَي��رى بكات موعارةزةيةك َ و بةدواداضونى ك��ارو ث ِرؤذةكانى بكات. موعارةزةش َثيويستة زةمينةيةكى دةستورى هةبيت و ياسايةك ثاريَزطارى بكات، َ بةمانايةكى ديكة َثيويستة هةم دةسةآلت ضيوةى دةستورو و هةم موعارةزة لةضوار َ جيطايان بكريَتةوةَ ،ثيويستة لةقؤناغى ياسادا َ داهاتووى كوردستاندا زةمينةى موعارةزة زياتر فةراهةم َبيتَ ،ثيم واية وةختى ئةوة هاتووة بةيةكطرتوو و ليستى خزمةتطوزارى و ضاكسازى ضوار حزبةكةشةوة ئةوة يةكاليى بةشيك لةدةسةآلت و بكةنةوة ،ئايا دةبنة َ بةشدارى حكومةتى داهاتوو دةكةن ،يان دةبنةحزب و كوتلةيةكى موعارةزة لةناو ثةرلةمانى داهاتووداَ .بيطومان ئةمجارة بةشيكة لةليستى ضوار حزبةكةو يةكطرتوو َ بةيةكةوة ب ِريار دةدةن لةداهاتوودا ضى بكةن، ئايا بةشدار دةبن لةحكومةتى داهاتوودا يان بةشيك لةموعارةزة ،ب ِريارى ئةمةش دةبنة َ َ جارى زووة بةتةئكيد لةكاتى خؤيدا قسةى َليدةكريَت. َ ئةوةبلَيين كةقؤناغى بةآلم دةتوانين
38
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
هةم بةشدار لةحكومةت و هةم بةشدار دةبى ئةم جارة لةموعارةزةدا كوتايى َثيهاتووةَ ، حزبةكان اليةكيان َ هةلبذيَرن. ريَطا :ئيَوة لة هةولَي ئ��ةوةدان ئةكري بضنة حكومةت و ثةرلةمان َ بةشداري حوكم بن و ئؤثؤزسيؤني ناو ثةرلةمانيش بن؟ سةالحةدين بابةكر :هةروةكو وتم َثيم هينريت، ثبي َ وايةئةم قؤناغة َثيويستة كؤتايى َ بةرةئى َئيمة بةشدارى لةحكومةت و لةهةمان كاتدا موعارةزةش بى لةثةرلةمان وةك كؤكردنةوةى دوو دز واية ،ئةطةر لةقؤناغى كرابيت، رابردوودا لةبةر هةر هؤيةك ئةمة َ وابزانم لةقؤناغى داهاتودا ئةم كارة ناكريَت.. ريَطا :بؤضي لةطة َل بزوتنةوةي ئيسالمي وةك يةكطرتوو ،يان ضوار حيزبةكة ثيَكنةهاتن؟ سةالحةدين بابةكر :بزوتنةوةى حزبيكى ِرةسةنةو خاوةنى ميذوو ئيسالمى َ و ئةندام و اليةنطرى تايبةت بةخؤيةتى جيطاى تةقديرو ِريَزى َئيمةية، لةكوردستانَ ، َ ث ِرؤذةى ضوار حزبةكة ماوةى زياتر لةسالَيك َثيش باسى َ هةلبذاردن هاتة ئاراوة ،ضةند كارو ث ِرؤذةيةكيان بةيةكةوة ئةنجامداَ ،ثيش ئةوةى بطةنة ليستى هاوبةش بؤ َ هةلبذاردن، بةكورتى دةمةويَت َبلَيم ضوار حزبةكة وةك (ماركةمسجلة)ى َليهاتبوو بةنيسبةت َئيمةوة، لةاليةكى ترةوة ضةندين اليةن و حزب داواى هاتنةناو ضوار حزبةكةيان كرد ،بةآلم سةر ئةنجام ضوار حزبةكة وايان َثيباش بوو بميننةوة ،نةكةم نةزياد بكريت. هةر بةضوارى َ بةآلم َثيويستة ئةوةش بوتريَت ئةطةر ليستى هاوبةشى ض��وار حزبةكة س��ةرى نةطرتبا ئةوةبيطومان ليستى اليةنة ئيسالميةكان َ
ئةطةري
بةبزوتنةوةى ئيسالميشةوة بةهيزبوو. دووةممان َ ريَطا :بؤضي كانديدي سةرؤكي دةوتري يةكيَتي و هةريَمتان نةبوو؟ َ ثارتي رازي نةبوون؟ سةالحةدين بابةكرَ :ئيمة باوة ِرمان بةثلةبةندى هةية لةكارى سياسي دا َثيمان نةبى واية لةم قؤناغةدا وا باشة كانديدمان َ بؤ سةرؤكى هةريَم ،هةرضةندة لةناو ضوار حزبةكةدا ِراى واش هةبوو كةكانديدمان هةبيت ،بةآلم سةرئةنجام ب ِرياردرا كةوةك َ نةبيت. ضوار حزبةكة كانديدمان َ دةوتري راندا ئي َ ريَطا :لة سةرداني َ لةطة َل يةكيَتي و ثارتي نيَوانتان ئاسايي بؤتةوة و دانيشتون؟ سةالحةدين بابةكر :ثةيوةندييةكانمان َ يةكيتى َتيكنةضووة تا ئاسايى لةطةل ثارتى و َ َبيتةوة ،ثةيوةندييةكانمان ئاسايين و لةو بوارةدا طرفتيكمان نية ،سةردانى ضوار حزبةكةش بؤ َ كؤمارى ئيسالمى َئيران لةماوةى ِرابردوودا بؤ بةشدارى كردن بووةَ ، لةساليادى وةفاتى (ئيمام خومةينى) كةساآلنة ئ��ةم يادة دةكريَتةوةو حزبةكانى تريش لةكوردستان لةعيراق َ بةلكو لةسةرتا سةرى جيهاندا و َ بانطهيشت دةكريَن بؤ يادكردنةوة. َ ريَطا :تا ضةند طةشبينن بةوةي ئةنجامةكاني ه��ةلَ��ب��ذاردن قبو َل دةكري؟ َ س��ةالح��ةدي��ن ب��اب��ةك��ر :ئةنجامى َ َ قبول دةكريَت ،مةطةر هةلبذاردنةكان موفاجةئةيةكى ط���ةورة ِروو ب��دات، كةهاوكيشة سياسيةكانى موفاجةئةيةك َ كوردستان بةتةواوى َ هةلطيريَتةوةِ ،روودانى ئةمةش ئاسان نية.
هيرَ ش موحة ِرةم نايشار َيتةوة كةلةكورد سييت كةموكو ِري هةبووةو ث َيي ئاسايية لةكاتي ج َيبةج َيكردندا كةموكو ِري هةب َيت
سةرؤكي دةستةي وةبةرهَينان بؤ ِرَيطا وةآلم دةداتةوة بةرَيطا تايبةت ِ ِريَطا :ئامانجي دةزطاي وةبةرهيَنان ضية؟ هيَرش موحةرِةم :دةستةي وةبةرهَينان بة ثَيي ياساي وةبةرهَينان دروست بووة ،ئامانجي داناني ياساكة بوني دروست كردني ذينطةيةكي َ مامةلةكردني ياسايية كاري سةرمايةطوزاري، ياساكانيتري ناو حكومةتي هةريَم بة شَيوةيةكي شياو َ لةطةل وةبةرهَينانة. ِريَطا :زةمانةتي ضيية ئةو ثارةيةي كة لة وةبةرهيَناندا خةرج دةكريَت جيَطةي بطري؟ خؤي َ هيَرش موحةرِةم :هةموو ثرؤذةيةك بة بةجي دةكريَتَ ، هةول ثَيي جَيطةي ئابووري جَي َ دراوة هةموو ثرؤذةيةكيش تويَذينةوةي تةواوي بؤ بكريَضت. ِريَطا :ئيَستا دةزط��اي وةبةرهيَنان ضةندي سةرمايةي دةرةكي هيَناوةتة ناو ثرؤذةكان؟ هيَرش موحةرِةم :دةستةي وةبةرهَينان سةرمايةي دةرةكي رادةكَيشَيت بؤ كاركردن لة كوردستان هةروةها سةرمايةي وةبةرهَين َني بابي 16مليار دؤالر َ َ مؤلةتي داوة، هةلدةسو ِري َ بةآلم ئةمة ماناي ئةوة نية كة 16مليار دؤالر هاتؤتة كوردستانةوة 16 ،مليار دؤالر ئاستي ثابةندبووني كؤمثانياو وةبةرهَينةرة لة كوردستان. ِريَطا :ضةندي ئةو ثرؤذانة تةواو بووة؟ هيَرش موحةرِةم :ئةتوانين َبلَين %30ئةو ثرؤذانة تةواو بوون. ِريَ��ط��ا :ئ��ةط��ةر ك��ةم��وك��ورِي��ةك لة ثرؤذةي وةبةرهيَنةريَك هةبيَت ،ئيَوة ض ئيجرائاتيَكتان هةية بؤ كةموكورِي لةو جؤرانة؟ هيَرش موحةرِةم :ثرؤذةكان بة ثَيي ياسا
َ َ لةطةل دةكريَت ،كةموكو ِرييةكانيش مامةلةيان ضةندين اليةنةية ،ئةطةر كةموكو ِرييةكان لة شَيوازي جَيبةجَيكردندا بَيت ئةوا دةستةي وةبةرهَينان بة تةنيا نية ،ئةطةر كةموكو ِري هةبَيت بة شَيوازي سةرمايةطوزاريدا ئةوا َ مؤلةتي َ نادري مؤلةتةكةي َ ياخود َ هةلدةوةشَيتةوة. ِريَطا :ثيَتان وانية زؤر كؤمثانيا بازرطاني بةومولَكانةوة دةكات ؟ هيَرش موحةرِةم :دةبَيت ِر َي لةوة بطرين تا ئَيستا زياد لة 15ثرؤذةمان َ هةلوةشاندؤتةوة دواي ئةوةي كة َ مؤلةتمان ثَيدان و زةويمان بؤ تةرخان كردوون هةروةها ِريَنمايمان هةية، ريَطةي فرؤشتنةوةو تةنازول لة ثرؤذةكة َ نادري تاكوو ثرؤذةكة تةواو دةكات. ِريَطا :طوندي ئةلَماني خانووةكاني زؤر طرانةو بازرطانيةكي ئاشكراية؟ هيرش م��وح��ةرِةم :طوندي َ ئةلماني َ بةجي كراون بةشَيك بووة لةو ثرؤذانةي كة جَي َ بةآلم ئَيمة دواي ئةوةي ئةو دياردةيةمان بيني كة وةبةرهَينةكان َ هةول ئةدةن خانوي طرانبةها دروست بكةن ،لةبةر ئةوةي فرؤشتني خانوةكان زياتر ئةبَيت. ئَيمة هاتين بؤ بةرزنةكردنةوةي ئاستي ك ِريني َ خةلكي كةمدارةمةت ثرؤذةيةكمان ثَيشكةش بة ئةنجومةني باآلي وةبةرهَينان كرد ،ثَيشنياري داناني سندوقي نيشتةجَيبونمان كرد بة ب ِري سةرمايةي 100مليؤن دؤالر. ِريَطا :لة ئةنجامي بةدواداضووننمان بؤ هةندي كةموكورِي ثرؤذةي كورد سيتي َ ب���ةدي ك���راوة ،ل��ةوان��ةي��ش طؤرِيني بريار بووة بة سيستمي طرانيت نةخشةِ ، بكريَت خانووةكان دواج��ار بة لةبغ و هةندي كةموكورِي بؤياخ كراوة لةطة َل َ تر ،هةر بؤ ئةم مةبةستةش دةزط��اي وةبةرهيَنان لة سليَماني 5/11ليذنةيةك
ئاراستةي ثرؤذةي كوردسيتي كردووة، كةموكورِييةكانيان بة ضةند خالَيَك دةست نيشان كردووة ئيَوة وةك دةستةي ري و شويَنيَكتان طرتؤتة وةبةرهيَنان ض َ بةر؟ هيَرش موحةرِةم :كةموكو ِري لة كاتي بةجي كردندا شتَيكي ئاسايية ئةطةر ببَيت، جَي َ ئَيمة بؤ ليذنةي بةدواداضون و سةرثةرشتياري ثرؤذةكانمان هةية بؤ ئةوةي ئةو كةمو كو ِريانةي كة هةن لة كاتي خؤيدا ضارةسةريان بكةين. ِريَطا :بؤ ث��رؤذةي كوردسيتي هيض بةدواداضونيَكتان كردووة؟ هيَرش موحةرِةم :لةكوردسيتي باس لة كةموكو ِري كرابوو ،ضوينة سةر شويَنةكة كةموكو ِريةكان وا نةبوون كة باس كرابوون، ئَيمة دوو بنةما هةية ِرةضاوي دةكةين تَيستي تاقيطة باس لةوة كرابوو كة بةرزي بيناكان بة ثَيي ئةو ديزاينة نية كة ثَيشكةش كراوة، ليذنةمان نارد بةرزيةكانيان ثَيوا وةك خؤي بوو، واتة كةموكو ِرييةكان ئةوة نةبوون كة ثرؤذةكةي لةسةر ِر َ ابطري. ريَطا :دةربارةي ئةوةي كةثاريَزطاري ِوخي سليَماني وتويةتي طؤران سيتي دةر َ و وةك ثاريَزطا و شارةواني ئاطاداري ئةو زةوي و ثرؤذةي طوندي ئةلَماني نين؟ هيَرش موحةرِةم :ئَيمة ثةيوةنديةكي َ سي ثاريَزطاي هةولَير، باشمان لةطةل هةر َ سلَيماني ،دهؤك هةية هيض كاريَك ناكريَت تا ثاريَزطارةكان ئاطادار نةكريَتةوة ،ليذنةيةكي ئيداري كة ثَيكهاتووة ثاريَزطاري سلَيماني تَيداية كة تيايدا بةجي دةكريَت تيايدا هةموو ئةو ثرؤذانةي جَي َ َ طةآللة دةكريَت ،من طويَم َلي نةبووة كاك دانا كردبي كة ئةطةر كاك دانا ثشتيواني ئةو قسةيةي َ ئةو ثرؤذانة نةبوناية ثرؤذةكان نةئةطةيشتة ئةم قؤناغة.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
39
بة ِر َيوةبةري طشيت تةندروسيت سل َيماني لةبةرامبةر داخستين عيادةكةي داواي قةرةبوو دةكات ،لةكات َيكدا مووضةكةي 5مليؤن دينارة د.شَيركؤ النةبراوة َ بةلكو طةورةتر كراوة بةدواداضوني :عةبدوَلآل طؤران
40
دةرب��ارةي زؤر كةموكورِي و ضؤنيَتي ضونة شويَنةكةي د.شيَركؤ عةبدولَآل ل��ةت��ةن��دروس��ت��ي و ك���ةم���وك���ورِي و ضاكسازييةكان لةتةندروستي سليَماني، دِ .ريَكةوت وةآلمي ريَطا دةداتةوة : ريَطا :رؤ َل و كاريطةريت ضي بووة لةو ماوةيةي كةبة ِريَوةبةري تةندروستي فرياكةوتني سليَماني بويت ،ئايا بةض شيَواز و ميكانيزميَك كارت دةكرد؟ د.ريَكةوت :سةرةتا بووم بةبة ِريَوةبةري نةخؤشخانةي فرياكةوتني سلَيماني هيض شتَيكي نةبوو ،تةنيا بينايةكي َ خالي بوو ،من كردم بةو نةخؤشخانةية كةئَيستا طرنطترين نةخؤشخانةي سي َ سال بة ِريَوةبةر بووم ،ئةوةي سلَيمانييةَ ، َ لةتوانامدا هةبوو كردم لةثَيناو خةلكي وآلتةكةمدا كة بةئةركي سةر شاني خؤمم دةزاني. ريَطا :بوونت بةبة ِريَوةبةري طشتي سليَماني لةسةر ض بنةمايةك بوو ،ئايا شةرِى كوتلةكان تؤى كرد بةبة ِريَوةبةر يان تواناي خؤت؟ د.ريَكةوت :لةسةرةتاي دامةزراندنمةوة وةكو ثزيشكَيكي ئيداري كارم كردووة ،لةبة ِريَوةبةري نةخؤشخانةيةكي بضوكةوة هَيناوةمة واتة هةموو ثلةكاني ئيدارةم ب ِريووة تاوةكو طةيشتومةتة ئةم ثؤستةي كةئَيستا بة ِريَوةبةري طشتيم ،لةهةموو ثؤستة ئيدارييةكانم سةركةوتو بووم ،لةبة ِريَوةبةري جي دةستم ديارة كةضيم نةخؤشخانةي شؤرش َ َ كردووة ،بةكةفائةي ئيداري خؤم هةلبذيَردراوم بؤ بة ِريَوةبةري طشتي تةندروستي سلَيماني. دةط��وت��ري ل��ةط��ة َل بوونت ريَ��ط��ا: َ ب��ةب��ة ِريَ��وةب��ةري طشتي تةندروستي سليَماني ،دةسةآلتي سةرؤك بةشةكانت
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
ك��ةم ك���ردووةت���ةوة ،ئايا ئةمة شيَوة سةربازي يان ديكتاتؤري نيية كة ثيَشتر لةنةخؤشخانةيةكي سةربازي بويت؟ َ لةطةل بوونم د.ريَكةوت :بةثَيضةوانةوة بةبة ِريَوةبةر ،دةسةآلتي سةرؤك بةشةكانم زؤر كردوة ،بةشَيوةي كيتاب ئةوة كيتابةكةية. كةدةبي بريارت دةرك��ردووة ريَطاِ : َ عةيادة ميللييةكان بةتايبةتي بةشي تيشك بةرثرسةكانيان ثزيشك بن نةك ياريدةدةري ثزيشك ،ئةمةش بووةتة هؤي كيَشةو ثشيَوي؟ د.ريَكةوت :ئةو كَيشةية ثةيوةندي بةمنةوة نيية ،ئةوة كَيشةي دواي دةوامة واتة عةيادةي تايبةت ،ئ��ةوةش ثةيوةندي بةسةنديكاي ثزيشكانةوة هةية ،ياسايةكي كؤن هةية كةدةبَيت ئَيشطري تيشك لةذيَر ضاوديَري ثزيشكَيكدا بَيت، ياريدةدةرةكاني ثزيشكي َبو تيشك ضوون بةتةنيا بةبي ضاوديَري ثزيشكي ،ئةمة عةيادةيان داناوة َ ياساية ،بةو شَيوةية َ دةل َي. بةبي ياسا ريَ��ط��ا :ئايا ئ��ةم م��اوةي��ة َ كاريانكردوة ،ضؤن بة ِريَوةبةرايةتي بي دةنط بووة؟ تةندروستي ليَي َ د.ريَكةوت :ئَيستا ليذنةيةكمان دروستكردووة كةهةردوو سةنديكاكةي تَيداية ،بؤ ئةوةي بتوانين كاريَك بكةين حةقي كةس نةفةوتَيت ،نامةويَت ديفاع لةحةقي ثزيشك و كارمةند بكةمَ ، بةلكو دةمةويَت ديفاع لةحةقي نةخؤش بكةم ،دةبَيت ئةو شويَنةي تيشكي تيا دةطيريَن جؤرةكةي باش َبي كاري باشي تيادا بكريَت بؤ نةخؤش ،نرخَيكي هةبي بؤ نةخؤشةكان. طونجاوي َ ريَ��ط��ا :بؤضي م���ةرج دادةن��يَ��ن بؤ ميللييةكان ،بةآلم بؤ نةخؤشخانةكاني حكومةت هيض مةرجيَك دانانيَن ،نمونة نةخؤشخانةي عةربةتي خوارو كةكيَشةيان
هةية ،ضارةسةري كيَشةي نةخؤشخانة حكومييةكان ن��اك��ةن ،ب��ةآلم م��ةرج بؤ ميللييةكان دادةنيَن؟ د.ريَكةت :من م��اوةي بيست رؤذة بوم بةبة ِريَوةبةر بؤ خؤم ضوم سةرداني نةخؤشخانةي عةربةتم كردوو لةنزيكةوة جيهازةكانم بيني ،ئَيمة بؤ هةموو شتَيك تيمي ويقايةمان هةية ،جيهازمان هةية بؤ ثَيوةري تيشك ،ئَيستا خةريكي ث ِرؤذةيةكم لةو ثرؤذةيةدا ديراسةمانكردووةو بةتةواوةتي تةواوبووة ،بودجةشمان بؤ وةرطرتووة ،باجَيك هةية كةتيشك َ هةل َ دةمذي بؤ هةموو ئةو كةسانة بةكاريدةهَينين كة كار لةتيشكدا دةكةن ،دواتر فةحسي دةكةيي دةزاني ضةند تيشك طةشتووةتة ئةو كارمةندة ،ئةو كاتة ئةطةر ياسايي بووَ ، مؤلةتيان دةدةيني. َ ريَطا :بؤضي لةو فةترة زةمةنة زؤرةدا ئةو كارانة نةكراوة ،ئيَستا بيرتان لةضارةسةري كردووةتةوة ،ئةمة لةئةستؤي كيَية؟ د.ريَ��ك��ةوت :ئةوة دةتواني لة د.شَيركؤ بثرسي. ريَ��ط��ا :ب��ؤض��ي ن��ؤذةن��ك��ردن��ةوةي بةسي تةندةر نةخؤشخانةي جمهوري َ ئةنجام دةدريَت ،بةآلم يةك تةندةريان دي��ارة؟ دووب��ارة دراوةت��ةوة بةتةندةري نوي ،ئايا ئةمة ناضيَتة بواري طةندةلَييةوة؟ َ د.ريَكةوت :ئةوة بنة ِرةتي تايوةنييةكان َ هةندي بوو ،بةهاتنم كَيشةيةكي وا هةبوو ،طواية ئةساس بؤ نةخؤشخانةي طشتي بك ِرين ،ئَيمةش هةموو بةرايةكانمان ناردووة ،ثَيمان باش بوو ئةم ئةساسانة بةيةكجار نةك ِردريَن ،هةموومان ناردووة بؤ ئةنجومةني وةزي��ران دووب��ارة ،ئَيستا هةموو شتةكانمان كردووة بةيةك تةندةرو بةنيازين بؤمان بك ِرن لةاليةن ئةنجومةني وةزيرانةوة ،بةآلم تاوةكو ئَيستا رةزامةندي نةهاتؤتةوة بةهؤي زؤري
ب ِري ثارةكةوة. ريَطا :لةطة َل بونت بةبة ِريَوةبةري طشتي تةندروستي سليَماني ،سةآلحييةتي بة ِريَوةبةرايةتييةكة لةبووني ثارةدا زيادي كردووةو لة( )50مليؤنةوة بووة بة()150 مليؤن ،ئايا ئةمة جياوازيكردن نيية؟ د.ريَكةوت :كةبووم بة بة ِريَوةبةري طشتي، داواي دوو شتم كرد ،يةكةميان زيادكردني سةآلحييةتي ثارةى دةرمان بوو لة( )25مليؤن دينارةوة بؤم كراوة بة( )50مليؤن ،ئةوةش ئةوةندة طرنط نيية هةموو بة ِريَوةبةريَك هةيبووة، دووةميش سةآلحييةتي ب ِري بودجةكةش زياد بةلكو بؤ خزمةتي َ بكريَت ،بؤ خؤم نا َ خةلكي. ريَطا:بؤضيزيادكردنيئةوسةآلحييةتانة لةسةردةمي ت��ؤدا ك��ران ،ئايا ئةمةش بةهيَزي كوتلةكةي تؤ و جياوازيكردن نيية لةنيَوان بة ِريَوةبةرة طشتييةكاندا؟ د.ريَ��ك��ةوت :ئةوانة خؤم داوام��ك��ردون، ئةويش لةبةر ئةوةي هةنديَك لةنةخؤشخانةكاني سلَيماني كؤنن ،بؤ ئ��ةوةي دةس��ت بكةين بةنؤذةنكردنةوةيان. ريَطا :ضؤن و بةض ياسايةك بة ِريَوةبةري نةخؤشخانةيةكي سةربازي دةكريَت ب��ةب��ة ِريَ��وةب��ةري تةندروستي طشتي سليَماني كةطرنكترين شويَني مةدةني تةندروستيية؟ د.ريَ���ك���ةوت :م��ن ثَيش ئ���ةوةي ببم ب��ةب��ة ِريَ��وةب��ةري نةخؤشخانةي ش��ؤ ِرش، لةنةخؤشخانةيةكي طرنطي مةدةني بووم كةئةويش نةخؤشخانةى فرياكةوتني سلَيماني بوو ،ماوةي شةش مانطة بة ِريَوةبةري نةخؤشخانةي شؤ ِرشم، هةمان ئيشة لَيرةو لةنةخؤشخانةي شؤ ِرش ،ضونكة هةمان كاركردني بواري تةندروستيية. ريَطا :بةثيَي ئةو ديكؤميَنتانةي دةستمان كةوتووة ،دواي بوون بةبة ِريَوةبةري طشتي تةندروستي سليَماني ،هةمان موضةي نةخؤشخانةي شؤرِش وةردةطريت بةهؤي بووني زيادي موضةكةوة كةئةوةي شؤرِش ثيَنج مليؤنة ،بةآلم ئةوةي بة ِريَوةبةري سي مليؤنة؟ طشتي َ د.ريَكةوت :داواي ئةوةم نةكردووة ،بةآلم دةبي قةرةبووي ووتومة كةعةيادةكةم دادةخةم َ ئةوةم بؤ بكريَتةوة ،ثزيشكَيكي جة ِراحم بةبةردةوامي نةشتةرطةريم ك��ردووة ،مانطانة بةداخستني عةيادةكةم و وازهَينان لةو ثيشةيةم ،ثَينج مليؤن زةرةردةكةم ،بؤ خزمةتكردني َ خةلك. ريَطا :بةبوونت بةبة ِريَوةبةر لة ض ثي ك��رد ،وة ثالني كاريَكةوة دةستت َ
بةبةريَوةبةري طشتي سةآلحيةتي 25مليؤن دينار زيادي كرد كةبوو ِ
داهاتوت لةو ثؤستةت ضي دةبيَت؟ َ لةطةل بوونم بةبة ِريَوةبةري د.ريَكةوت: طشتي ،ليذنةيةكم ثَيكهَينا كةثَيي دةتوريَت ليذنةي راويذكاري كةياريدةدةرةكاني بة ِريَوةبةري طشتي َ لةطةل ئةندامة باآلكاني سةنديكاكان ،بؤ تَيداية، ئةوةي ب ِريارةكان بةتاك ِرةوي نةدريَن و دووةميش ب ِريارةكانم بةثَيي ياسا بن. ريَطا :تاضةند بةرثرسةكاني حكومةت لي دةك��ةن لةطة َل بوونت ثشتيوانيت َ بةبة ِريَوةبةري طشتي؟ د.ريَكةوت :زؤر ثشتيوانيم َلي دةكريَت، بةتايبةتي كاك دكتؤر زري��ان و كاك عيماد ئةحمةد. لي ثشتيوانيت ئةوةندة بؤضي طا: ريَ َ دةكةن؟ د.ريَ��ك��ةوت :لةبةرئةوةي بة ِريَوةبةري دةزطايةكي خةدةميم كةثَيويستة ثشتيوانيم َلي بكةن. ريَ��ط��ا :ب��ؤ ب��ة ِريَ��وةب��ةرك��ان��ي ثيَشو ب��ة ِريَ��وةب��ةري دةزط��اي��ةك��ي خةدةمي لي نةبوون ،بةآلم بةشيَوةي تؤ ثشتيوانيان َ نةكراوة؟ د.ريَ��ك��ةوت :ثَيمواية طرنطي بةهةموو بة ِريَوةبةرةكان دراوة ،من تةنيا باسي خؤم دةكةم، باسي ثَيش خؤم ناكةم ،زؤر هاوكارمن. ريَطا :ثالني داهاتوت لةم ثؤستةت ضيية بؤ خزمةتي خةلَك؟ د.ريَكةوت :ضةند ثالنَيكم هةية ،لةوانة بةهَيزكردني تةندروستي دةروةي شار ،بؤ ئةوةي َ خةلكي دةرةوةي شار وةكو ناو شار سوود لةبوارةكاني
تةندروستي وةربطرن ،بؤ ئةوةي ثةستانيش لةسةر شار كةم بكةمةوة ،طرنطيدان بةثزيشك و كارمةندة طةنجةكان و رةخساندني هةل بؤ طةشةكردنيان لةهةموو بوارةكاندا ،داناني ثسثؤ ِريةكان لةبوارة تايبةتيةكاندا ،كردنةوةي خولي ثَيش نةخؤشخانة لةبوارةكاني ئيسعاف و بوارةكاني تردا. ريَطا :البردني بة ِريَوةبةري طشتي ثيَشو لةسةر ضي بوو؟ ئايا لةسةر طةندةلَي بوو؟ د.ريكةوت :د.شَيركؤ النةبراوةَ ، بةلكو طةورة َ كراوة ،ئَيستا راويَذكاري جَيطري سةرؤكي حكومةتة، دةسةآلتي ثَيدراوة.
ث ِرؤفايل د.ريَكةوت حةمة رةشيد كةريم، بة ِريَوةبةري طشتي تةندروستي سل َيماني ،دةرض����ووي سالَي ( )1997بةشي ثزيشكي طشتية، سالَي ( )1999بووة بة ِريَوةبةرى نةخؤشخانةي كؤية ،دوات��ر بووة ب��ةب��ة ِريَ��وةب��ةرى نةخؤشخانةي بةرثرسي ثزيشكة موقيمةكان، ثاشان بووة بةخويَندكاري دبلؤمي نةخؤشييةكاني قو ِرط و َ طوي ،ئ َيستا ثسثؤ ِري نةخؤشييةكاني قو ِرط و طويَية ،دواتر بووة بة ِريَوةبةري طشتي تةندروستي كؤية ،ماوةي سي َ سال بة ِريَوةبةري نةخؤشخانةي َ فرياكةوتن ب���ووة ،دوات���ر ب��ووة بةبة ِريَوةبةري تةندروستي شؤ ِرش.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
41
بةهادين نوري :موكة ِرم َ تالةباني هةتا ئةم دواييةش ملكةضي سةدام حسينَ بوو مووضةي لةسةدام وةردةطرت و ِراو َيذكاري سةدام بوو ئةحمةد بانيخَيآلني بووة هؤي ثةسةند كردني َ لةطةل حكومةت جةبهةي وةتةني
هاور َي كاوة ديداري : ِ
42
ِ لةطةرةكي بةهادين ن��وري ئيَستا َ دادةنيشي و تاكو سالي سابونكةران َ 2005كريَضي بووة ،لةدواي ئةوة بؤتة خاوةن خانووي خؤي و لةطة َل خيَزاني سيَهةمي و دوو مندالَي بةناوةكاني ذوان و كةمال و ريَزاني خيَزاني ذيان بةسةر دةبات ،ميَذويةكي وردو طرنط بؤ ِريَطا دةطيَ ِريَتةوة: ِريَطاِ : بةرةواي ئيَوة حزبي شيوعي لةئيَستادا ضؤنة؟ بةهادين ن��وري :هةموو سةرتاثاي َ َ لةئةوةلةوة تاكوو ئةم ِرؤ و تاكو َئيستاش هةلةية بةعيراق و كوردستانيشيةوة ،هةردووكيان َ يةك قوتابخانةن و قوتابخانةي عةزيز محةمةد و كةريم ئةحمةدن ،قوتابخانةي باقر ئيبراهيم و عبدالرزاق صافي و هيضي نةطؤ ِراوة) ِريَطا :هؤكاري ئةوة ضيية حزبي شيوعي ب��ةرةو الواز ب��وون و كةم بوونةوة دةضن؟ بةهادين نوري :هةر لةسةرةتاوة جياية حزبيكي لةئيستادا جياية ،حزبي بةعس َ و َ قةومي بوو ،بؤ نمونة لةدوايدا نةك هةر وةك حزبيكي قةومي َ حزبيكي تائيفي و بةلكو بووة َ َ عةشائيري وة ثاشان حزبي تاكةكةسي ،زؤر وايليديَت و بةدةوراني خراثدا دة ِروات حزب َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
لةحزبيكي و دةطؤ ِريَت ،تةصةور دةكات كة َ ببيت ضينايةتي و نةتةوةيييةوة ،ثاشان َ َ دةبيتة بةحزبي كؤمةلَيكي بضوك و ثاشان َ كةسيك ،سةدام شةخصيك تاكة حزبي َ َ هةموو سةركردة باشةكان كة تؤزيَك باش بوون لةناو بةعسدا هةمووياني ثاكتاو كرد و هةمووياني كوشت ،عبدالخالق سامرائي و نعيم حداد و عدنان و هةمووياني كوشت ثاش ئةوة كةس نةمايةوة س��ةدام خؤي (دووسي يةكي هيض و ثوض كة بةتةنها مايةوة َ لةثيي دةكردن لةدةوري مانةوة وةكوو نةعل َ وةكو تاريق عزيز و عيزة دوري» ئةوان هيض قائيد نةبوون تةنها ثياوي سةدام بوون وةكو عةليحةسةن مةجيد كة سةدام خؤي كردي داني و ئةوانيش فةرمانةكةي بةقائيدو ثلةي َ بةجي دةكرد ،لةم حزبانةي سةداميان َ جي َ دةبي! تريشدا شتي وا ِروويدا و َ ِريَطا :طةر حزبي شيوعي حزبيَكي بةهيَز بواية حزبي بةعسي دةيتواني دةسةآلت بطريَتة دةست؟ بةهادين نوري :حزبي شيوعي طةر لةسةرةتاوة سةنطةري ئؤثؤزسيؤني بطرتاية، قيروسيا لةهةموو َ هةلةكاني ِرابردووي بةآلم َ لةسالي 1991ةوة طةر سةنطةري ئؤثؤزسيؤني بطرتاية و بةجددي كاري بكرداية َئيٍستا هيزيَكي دةبوو دةيتواني خؤي َ نوي بكاتةوة َ (بةآلم َئيستا طةر وابواية لةوانة بوو لة%10 َ بةدةستبهيناية! لةهةلبذاردنةكاندا بؤ %15 َ
ِرؤذطاري وا هةبوو لة ِرابردوودا طةر َ هةلبذاردن هةبواية حزبي شيوعي %70ي دةنطةكاني ناضيتةوة ئةو دؤخةي بةدةستدةهينا!) َئيستا َ َ جاران ،من مةبةستم ئةوةية لةزةماني قاسم دا حزبي شيوعي دةيتواني %70دةنطةكاني ني بةكوردستانيشةوة ،بؤ بةدةست َ بهي َ وانيكمان كرد لةبةغداد َثي َ نمونة ئةو كاتة ري َ بةفيعلي يةك مليؤن كةس بةشداري كرد ئةو كاتة َ سالي 1959بوو لة()1ي ئاياردا ئةو خؤثيشاندانةمان كرد ،ئةو بؤنةية بؤنةيةكي بةبي ِريَنمايي ضينايةتي بووئةو مليؤن كةسةَ ، حزبي شيوعيش ووتاريان لةسةر جادة دروست كرد و هةموويان هاواريان دةكرد دةيانووت بضيتة سةر حوكم ،ئةو دةبي حزبي شيوعي َ َ كاتةي ئةو مليؤن كةسة هاتنة سةر جاددة لةبةغدا ذمارةي دانيشتواني بةغداد لةيةك مليؤن كةمتر بووَ ، خةلك هةر هةمووي لةقةزا و ناحيةكانةوة هاتبوون ( لةسالي 1958كة سليماني من لةزيندان ئازاد بووم و هاتمةوة َ لةسليماني زياتر لة( )100سةدهةزار كةس َ سليماني هةر َثيشوازيان َليكردم كة ئةو كاتة َ هةمووي 60-50هةزار كةس َتينةدةثة ِري) ريَطا :ئةوكاتةي حزبي شيوعي لةترؤثكي دةس���ةآلت و ف��راوان��ي جةماوةريدا ب��وو ِرؤلَ��ي طالبانى و بارزاني ضي بوو؟ َ بةهادين نوري :ثارتي لةسالي 1946ةوة َ لةسالي 1949دا ثارتي هةبوو دروست بوو
بةآلم حزبي شيوعي تاغي بوو دةسةآلتي زؤر ملمالني بةهيزي هةبوو ،هةنديَك طةورة و َ َ لةنيوان حزبي شيوعي هةبوو لةساآلني َ 47-46 َ و ثارتيدا بةآلم نةطةيشتبووة حالةتي َليداني يةكتري َ لةسالي 48-47ثارتي دةيطوت كورد (ئومةية) َئيمةش دةمانووت كورد (ئوممة) نيية! ئةوانيش َ هةلةبوون و َئيمةش هةلةبووين! ( ئةوكاتة كةس س��ةري َليدةرنةدةكرد هةردووالمان قسةي َبي سةرووبةرةي مناآلنة (ملمانيكةي ئةوكاتةمان تا بوو كة دةمانكرد) َ انطيزي ِرادةيةكي زؤر دمكراتيانة بوو شة ِر َ نةبوو ،يةك جار َ انطيزي لةسالي 1947دا شة ِر َ َتيكةوت ئةويش مامؤستا ابراهيم احمد دةستي َثيكرد ،هات ثةالماري الفتةي شيوعيةكاني داو لةخؤثيشانداندا الفيتةكاني َئيمةي داطرت! توند و تيذي ئةو جارة لةئيبراهيم ئةحمةدةوة دةستي َثيكرد بةآلم لةئيبراهيم ئةحمةديان دا. ريَطا :لةزةماني عبدالكريم قاسمدا ِرؤلَي ئيَوة و ِرؤلَي ثارتي ضؤن بوو؟ بةهادين نوريَ :ئيمة ئةوكاتة وةك لةعيراق و حزبي شيوعي زؤرينة بووين َ كوردستانيش دا ِركابةري جديمان نةبوو، ثارتي هةبوو دةوري هةبوو ،خةريك بوو وردة َ لةسالي 1961- 1960 وردة زيادي دةكرد، لةو كاتةوة باآلنس طؤ ِرا كةثارتي دةستي داية ضةك ،حزبي شيوعي لةوكاتةدا دذي ضةك َ هةلطرتن وةستا ،لةوةوة طؤ ِرانكاري دةستيثيكردَ ،ثيشتريش دذايةتي هةبوو َ لةنيوانماندا بةآلم لةو ساآلنةوة توندتر بوو َ يةكيك لةداواكانيان ئيبراهيم ئةحمةد (ئةوان َ جةالل َتالةباني زؤر بةتوندي داوايانةكرد ني و تةنانةت ريَكخستني شيوعي هةر َ نةمي َ نةبيت ،تةنها ئةوان دةيانويست طؤ ِرةثانةكة بؤ َ َ جوآلنةوةي نةتةوةيي ضؤل بكريَت ،دةيانوت ريَكخستني حزبي شيوعي لةكوردستاندا َ هةبي وةختي نيية! ئةوان نابي َ هةلةيةو َ دةيانووت هةرضي ديموكراتي و نةتةوةيي و لةحزبيكي نةتةوةيي دا نيشتمان ثةروةر هةية َ كؤ ببنةوة) لةزةماني عبدالكريم قاسميش دا ئةو بيرؤكةيةم هةبوو ،كةلةزيندان دةرضووم
لةرووي جةستةوة ثياويَكي بةتةمةن لةئةزمووني سياسي و نةخؤش ِ
زنجيرة ووتاريَكم نووسيوة لة ِرؤذنامةي كوردي حزبي شيوعيدا كةناوي (ئازادي) بوو من لةو وتارانةدا وةآلمي ئةوانم داوةتةوة كةبؤضي دةبي ريَكخستني حزبي شيوعي لةكوردستاندا َ نةبيت؟ َ سالي ثار جةالل تالةباني ووتاريَكي َ نوسيبوو لة ِرذنامةدا وتبووي بةهادين نوري ووتاريَكي بآلو كردؤتةوة كة َ دةبي يةك دةل َي َ هةبي منيش واتة تالباني حزب لةكوردستاندا َ وةآلمي بةهادين نوري داوةت��ةوة ،منيش ِرونكردنوةيةكم نوسي و لةهاوآلتيدا بآلوم كردةوة ووتم هةرطيز من شتي وام نةنوسيوة و نةووتومة ،ئيتر مام جةالل َبيدةنط بوو! طةر شتيكي وا هةبوواية دةبواية بيوتاية ئةوة نيية َ نوسيوتة بةديكؤمينت ئةوكاتة وا دةبوو! ِريَطا :واتة تةنطذةي نيَوان حزبي شيوعي و ثارتي لةساآلني 1960 كانةوة دةستثيَكرد زياتر رةق بؤوة؟ بةهادين ن��وريَ :ثيش ئةو َميذووة
تةنطذة هةر هةبووةَ ، لةسالي 1958كة َئيمة دةرضووين ئةوان زؤر الواز بوون ،وةكو ثارتي مةال مستةفا و كو ِراني هةلومةرجي سياسي بةهيز بووني ِرةوشي كاريطةري هةبوو زياتر بؤ َ ثارتي ئةطينا طةر هةلومةرجةكة لةبار نةبواية مةال مستةفاش نةيدةتواني هيض بكات ،وردة وردة بةهؤي هةلومةرجة َني َ ودةولةتيةكانةوة ِرةوشةكة شكايةوة بؤ بةرذةوةندي ثارتي لةدواي 1961ةوة. ِ موكةرةم ِريَطا :ئةوكاتة ِرؤلَ��ي رةشيد تالَةباني ضي بوو؟ بةهادين نوري :ئةوكاتة لةسةرةتاوة موكة ِرةم لةزينداندا بوو ثاكانةي كرد! َ سالي 1951ئةوكاتة موكةرةميان ئازادكرد ضونكة لةزينداندا ئيعترافي كرد و ِرووخاو لةدواييدا َ لةطةل حزبدا دروست كردةوةو ثةيوةندي َ وردة وردة لةسالي 1976دا كانديدكرا بؤ كؤميتةي مةركةزي دواي ئةوة بؤ ماوةي
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
43
44
َ 16 -15 سال كراية كؤميتةي مةركةزي و َ لةطةل عامر عبداللةدا ثاشان كرا بةوةزير َ لةسالي 1972دا حزبي شيوعي كردي بةوةزير كةهةر بةناو وةزير بوون و موضةيان وةردةطرت هيض ِر َؤلَيكيان نةبوو بةآلم ثاش َ سالي 1979كة جةبهة َتيكضوو موكة ِرةم َتالةباني لةبةغدا مايةوةو بووة راويَذكاري سةدام ،مايةوة تاكو دواي راثةرين و موكة ِرم َتالةباني هةتا ئةم دواييةش ملكةضي سةدام حسين بوو مووضةي لةسةدام وةردةطرت. َ ِريَطا :ليَكترازاندني نيَوان مةكتةبي سياسي و سكرتاريةتي ثارتي خةتاي كي بوو؟ َ بةهادين نوري :سروشتي ثارتي خؤي وابوو كة ئةو هةموو َليكترازاندنةي َتيدا رووبدات دروستبووني ثارتي سروشتي ثارتي فيكري ثارتي مةال مستةفا سةركردةيةكي نةتةوةيي بوو ئةمة ِراستة! بةآلم زياتر س��ةرك��ردةي��ةك��ي جوتياريي ب��وو ،هةر لةجوتيارةكاني كوردستانيشةوة َ هةلقوآلوة ئةمانيتر زؤر زؤر موحتاجي مةال مستةفا بوون، ِرؤشنبيرةكانيان كة سةركردايةتي ثارتي يان دروست دةكرد ،ئةوانة وةكو ابراهيم احمد و مةكتةبي سياسي ثارتي بوون) لةدواي َ سالي َ 1958ئيمة وةك��و حزبي شيوعي َ نةبي هةولماندا مةال مستةفا لةهيض َ حزبيكدا َ و دؤستي هةموان َبيت ،برادةراني ثارتي هينا بؤ ئةوةي ئةوكاتة موستةحيليان بةكار َ ببيتة ثارتي و بةردةوام َبي و مةال مستةفا َ َ وةرطبري ،مةال مستةفا سةركردايةتي ثارتي بةقسةي ئةوانيكرد و بووة سةرؤكي ثارتي (هةر خؤيان َ لةسالي 1963ةوة نا ِرازي بوون لةمةال مستةفا ضونكة ئةوان وا هةستيان شيوةيي دةكرد كة مةال مستةفا سةرؤكيكي َ َ نابيت، دةبيت و هيض ِر َؤلَيكي ثراكتيكي َ َ ئةوانيش بةئارةزووي خؤيان كارةكان بةرن بة ِرَيوة! وادةرنةضوو مةال مستةفا كةسايةتي تايبةتي خؤي هةبوو ب��ةئ��ارةزووي خؤي دةج��وآلو كاري دةك��رد بةقسةي ئةواني َ لةسالي 1963ةوة نةدةكرد ،لةبةر ئ��ةوة َتيكضوون !! َ لةسالي 1964دا َتيكضوونةكةيان بوو بةتةق و تؤق و شة ِر لةناو خؤياندا ِرويداو
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
بةهيزتر بوو دايانبةيةكدا (مةال مستةفا لةوان َ دةري كردن! جةماعةتي مةكتةبي سياسي ِرايان كردو خؤيان نةطرتةوة تاكو هةمةداني َئيران ،بوون بةميواني ساواكي شا. ِريَ��ط��ا :مةكتةبي سياسي ثارتي لةشةستةكاندا كة ضووة ثا َل حكومةت هةلَويَستيَكي ذيرانة بوو؟ َ بةهادين ن��وري :ئ��ةوة هةلويَستي خؤيانة ،بةب ِرواي خؤم هةلةلةهةردووالوة
َ لةسالي 1958كة من لةزيندان ئازاد بووم و هامتةوة سليَماني زياتر لة( )100سةدهةزار كةس لةسليَماني ثيَشوازيان ليَكردم كة ئةو كاتة سليَماني هةر هةمووي 60-50هةزار كةس تيَنةدةثةرِي هةبوو ،ئةوان لةمةال مستةفا نةطةيشتوون خؤيان بةزؤر كرديان بةسةرؤكي خؤيان ئةشيانويست بةئارةزووي ئةوان َ قالبي بؤ بضيتة ناوي! دروست بكةن و مةال مستةفا َ مةال مستةفا بةوة ِرازي نةبوو ئةوةي قبولَ نةبوو ،لةبةر ئةوة ئاسايي بوو َثي َ كهةلثرذيَن و َثيكةوة َتيكبضن! مةال مستةفا واي َليدان ئةوان ِرؤيشتن و ضوونة هةمةدان و َ سالَيك َ لةوي بوون،
دوايي ثةيوةندييان كردةوة بةمةال مستةفاوة داوايان كرد َلييان خؤش َبي و َبينةوة! مةال مستةفا َلييان خؤشبوو ئةوانيش هاتنةوة ئةو كاتة مةكتةبي سياسي بةسةركردايةتي ئيبراهيم ئةحمةد بوو ديارة هاتنةوةكةيان نةخشةيةكي ل��ةدواوة ب��وو ،كة ئةمجارة لةطةل بةغداد بكةن! َ َ سالي 1965 هاوثةيماني َ جةماعةتي مةكتةبي سياسي هاتنةوة ،سالي َ لةطةل بةغداد ريَككةوتن و 1966ذيَر بةذيَر ياخي بوون لةمةال مستةفا ،ئةوةيان دروست دةلَين جاشي 66تاكو َ كرد كة َثييان َ سالي 1970نةيانتواني دةست بةسةر كوردستاندا بطرن ب��ةآلم تاكو َ سالي 1970توانيان َ كؤنترؤل بكةن و بارةطايان هةنديَك شويَن هةبوو ضةكيان هةبوو تةقةمةني و ثارةشيان لةثيشدا ثارة و لةحكومةت وةردةط��رتَ ، هاوكاريان لةعبدالرحمان عارف وةردةطرت لةدواييدا لةبةعس هاوكاريان وةردةطرت. ِريَطا :باشة بالَي مةكتةبي سياسي ضؤن لةطة َل ثارتيدا ريَككةوتنةوة؟ بةهادين نوريَ :بالي مةكتةبي سياسي َ لةسالي خؤيان تةسليمي ثارتي ك��ردةوة 1965دا بةآلم لة70دا ثاش ئةوةي بةياني 11ي ئازار لةاليةن ثارتيةوة ئيمزا كرا َ (بالي مةكتةبي سياسي ئيفالسيان كردو هاتن تةسليمي ثارتي بوونةوة. كؤنطرةي (تيمار) يان بةست لةقةرةداغ َ لةوي ب ِريارياندا ناوي حزبةكةيان بطؤ ِرن شطي ِراني كوردستانةوة بيطؤ ِرن، لةحزبي شؤ ِر َ بمي َنيتةوة ئةوةشي ئ��ةوةي دةمي َنيتةوة َ َ بضيتة الي م��ةال مستةفا، نامي َنيتةوة َ َ شطي ِران نةما جاريَكيتر تا ِرادةيةك حزبي شؤ ِر َ َ تةسليم مةال مستةفا بوونةوة جةالل تالةباني َ لةسالي بووة نويَنةري بارزاني لةبةيروت َ ئاشبةتال طوتاريَكي هةية 1975داو دواي لةناو كوردةكاني لوبناندا تؤماركراوةو طويَم َلي بووة َ «تالةباني مةدحي مةال مستةفا دةطةينيتة بةشيوةيةك مةال مستةفا َ دةكات َ َ كةشكةالني ئاسمان ئةو ووتارةي تالةباني بةبؤنةي جةذني ن��ةورؤزي َ سالي 1975 وتويةتي». ريَطا :ساآلني شةست كةبةرةتان
هةبوو لةطة َل هيَزة كورديةكاني ئ��ةوك��ات ش� ِ ���ةري ض��ةك��داري��ت��ان نةدةبوو؟ َ بةهادين نوري :جارناجاريَك هةلثذاني ضةكداري دةب��وو لةنوسيندا دةب��وو بةآلم َ لةسالي شة ِري خويَناوي بؤ يةكةمين جار 1963دا بوو كة كودةتاي بةعسيةكان بوو، شيوعيةكان ضةكيان َ هةلطرتبوو لةشاخي بةمؤ ،مةفرةزةيةكي حزبي شيوعي َ لةوي بوو بةهيز بوو ،ئةو بةآلم مةكتةبي سياسي لةو ناوة َ هيزةكةي كاتة عةلي عةسكةري َليثرسراوي َ لةهيزةكةي مةكتةبي سياسي بوو َبي ِرةحمانة َ حزبي شيوعي دا بوو دوو هاو ِريَيان شةهيد كرد عةلي عةسكةري كوشتني ،لةهةقيقةتدا َ لةسالي 1963ةوة كة شيوعيةكان ضةكيان َ هةلطرت مةكتةبي سياسي كةوتة َليداني شيوعيةكان! برايم ئةحمةد بروسكة بةناوبانطةكةي بآلو كردةوة بةسةر ثارتي دا كةئةو كاتة سكرتيري ثارتي بوو كة داوا لةبارةطاكانيان َ دةكات لةهةموو اليةكةوة حزبي شيوعي ِريسوا بكةن ،ضونكة بةر لةوة بةقسةي ثارتيان نةكردوو. لةهةموو ناوضةكاني ذيَردةسةآلتي شيوةيةك مةكتةبي سياسي دا بةهةموو َ فشارو ئاستةنطيان بؤحزبي شيوعي دروست دةكرد ثاش شة ِري بةمؤ لةزؤر شويَني تر شة ِر دروست دةبوو شيوعيةكانيان ضةك دةكرد ئازاري شيوعيةكانيان دةدا. َ َستيكي تري بةآلم مةال مستةفا هةلوي َ هةبوو شيوعيةكاني دةثاراست و دةرطاي بؤ كردبوونةوة. ِريَطا :هةلَويٍَستي ئيَوة ضي بوو لةكاتيَكدا حزبي شيوعي لةطة َل حكومةت جةبهةي وةتةني دروست كرد؟ ب��ةه��ادي��ن ن���وري :حزبي شيوعي ئازادي سياسي خؤي لةدةستداو جةبهة بووة كلكايةتي يةكي تةواو زةق بةشويَن بةعس دا ،طةورةترين َ هةلةبوو حزبي شيوعي كردي و طةورةترين زةبري كوشندة كةبةر حزبي شيوعي كةوت لةو جةبهةيةدا بوو.
من لةسةرةتاوة دذي جةبهة بووم تاكوو َ هةرهةلويٍَستم نةطؤ ِريَ ،ئيمة جةبهة ِروخا من كة موناقةشةي جةبهةمان كرد 15كةس بووين ليذنةي مةركةزي كؤبووينةوة لةو ثانزة كةسة 8كةسمان دذي جةبهة بووين (ئةوانة زةكي خةيري ،عومةر عةلي شيخ ،بةهادين نوري، خيآلني ،عةدنان عةباس، مةال ئةحمةد باني َ مةهدي عبدالكريم ،ئةبوعامل ئاراخةضةدؤر) هةشت كةس بووين عةزيز محةمةد ووتي هةليكي َميذوويي لةدةست هاو ِريَيان َئيمة َ دةدةين داواي كرد جاريَكيتر َثيداضوونةوة َ لةهةلويَستمان و كؤبوونةوةي تر بكةين بكةين ،دوو سةعات طفتوطؤمان كرد (ثاشان عةزيز محةمةد خستيةوة سةر دةنطدان مةال بانيخيآلني كةلةسياسةت َتيناطات! ئةحمةد َ لةم بةرةوة بازي داية ئةوبةر ضووة الي عةزيز َ خستةثال ئةوان ،دةنطي محةمةد ،دةنطي بانيخيآلني لةجسرةوة كة بازي مةال ئةحمةد َ داية ئةوبةر بووة هؤي ئةوةي ب ِرياري جةبهة َ لةطةل حكومةت ثةسةند َ بكري ئةو هةنطاوو بانيخيآلني بووة هؤي بازدانةي ئةحمةد َ ثةسةند كردني جةبهةي وةتةني لةطةلَ حكومةت! ضونكة َ هةلةيةكي َميذوويي بةو دةنطة كراوة ئةوان بوون بةَ 8ئيمةش بووين بة 7ب ِرياري جةبهة ئاوا ِرؤيشت هةنديَكيان ِراي��ان ط��ؤ ِري بوون بةمةليكي بةآلم من نةمطؤ ِري تاكو جةبهة ِرووخا من هةر لةسةر بيروباوة ِري خؤم بووم. َ لةسالي 1967لةناو حزبي شيوعيدا َليكترازان (ئينشيقاق) دروست بوو بةر لةوة َكيشة هةبوو لةناو حزبي شيوعي دا بةآلم لةسالي 1967دا ئةو َكيشانة تةقيةوةَ ، َ لةسالي 1969دا عةزيز حاج سةرؤكايةتي َبالَيكي طرتبووة دةست بةناوي (قيادةي مةركةزي) عةزيز حاج دةستطير كراو لةسةر تةلةفزيؤن شتيك، ِروخ��او ئيعترافي كرد بةهةموو َ لةشوباتي 1969دا ئةوة ِروويدا ثاشان قيادة رؤليان نةما ،بةآلم لةدواي َ مةركةزي َ سالي َ لةطةل بةعسدا 1972ةوة جاريَكيتر جةبهة َ دروست بؤوة ،ئةوكاتة موكة ِرةم تالةباني َ لةطةل ليذنةي مةركةزيدا بوو فاروقي مةال َ لةطةل قيادة مةركةزيدا بوو مستةفا مستةفا
ضاو ِرةشيش هةروةها. ِريَطا :ثاش ئةوةي جةبهةي سالَي 1979هةلَوةشايةوةو حزبي شيوعي ِ شةرةكاني هةشتاكان ضووة شاخ و دروس��ت ب��وو وةك��و ب��ةرةي جودو يةكيَتي ئيَوة ضؤن ئةو ِ شةران و ئةو ميَذووة هةلَدةسةنطيَنن؟ بةهادين ن��وري :ئةمة ضوارةمين َ هةلةبوو حزبي شيوعي كردي كةضووة ناو ئةو شة ِرة ،واتة شة ِري براكوذي ضوارةمين َ هةلةي ستراتيذي َميذووي حزبي شيوعي ب��وو ،يةكةميان لةزةماني قاسم دا بوو بةقسةي سؤظيةتمان كرد دووةميان لةزةماني شيواز عبدالسالم عارف دا بوو لةسةرهةمان َ سيهةم ئةوة بوو جةبهةمان لةطةلَ ِرؤيشتين َ بةعسدا ك��ردةوة ض��وارةم ئةوة بوو حزبي بةشيك لةحةرةكةي شيوعي ضووة الي َ قةومي كوردي و لةهةشتاكاندا خؤي خستة بةشيكي تر ئةوة ناو شة ِري براكوذيةوة دذي َ ضوار َ هةلةي َميذوويي قورس قورسي حزبي لةميذووي خؤيدا كةكردويةتي. شيوعية َ حزبي شيوعي باجي ئةو هةموو هةآلنةي داوة كة َئيستا دةبينين! راستة جوآلنةوةي شيوعيةت لةهةموو جيهاندا َتيكشكاوة بةآلم بةو ِرادةيةي َئيرة نة كة لة%1ي دةنطةكانيش ني! َ نةهي َ
ث ِرؤفايل بةهادين ن��وري ،خةلَكي تةك َيي ق���ةرةداغ���ة ،ل��ةس��الَ��ي 1927 لةدايكبووة ،باوكي و باثيري مةال بةفةقي ببي َ بووة ،باوكي دةيويست َ و بض َيتة مزطةوتي بيارة الي مةال َني ،بةآلم عبدالكريمي مدرس بخوي َ َ سالَي 1946لةتةمةني 19سالي دا ضؤتة حزبي شيوعي ،ئةنوةري حةماغا و غةفوري ميرزا كةريم هانيان داوة بب َيتة بةشيوعي.
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
45
دامةزرَينةي ِرةط بؤ ِرَيطا:
يةك َييت الي ئ َيمة مةرقةدي مشايةخو َ موسلمانان ثة ِرةي قورئان نيية كةناب َيت ن و باسي بكةن دةسيت ل َيبدة
ئةوانةي ئَيمةيان دةركرد ،خؤيان شةرعييةتيان نةماوة ئينتةرظيوي :شةيدا خؤشناو
46
ريَطا :ئةطةرضي لةيةكيَتي دةركراون، بةآلم بةياننامةكانتان هةر لؤطؤي يةكيَتي لةسةرة؟ ِ يةكيتي نيشتماني شؤرش حاجي: َ َ كوردستان َئيمةي دةرنةكردووة ،بةلكو يةكيتي ضةند كةسيك لةمةكتةبي سياسي َ َ كةئيمة ب ِريارَيكي ناشةرعييان دةرك��رد َ بةثيي لةيةكيتي دةربكةن ،ئةوانة خؤيان َ َ يةكيتي ،شةرعييةتيان ثةي ِرةوي ناوخؤي َ نةماوة تاكو ب ِرياريَكي وا لةسةر َئيمة دةربكةن، ثاشان ئةوانة َئيمةيان نةكردووة بةئةندامي يةكيتي تاكو بتوانن بةنووكة َ ةميك َئيمة قةل َ َ َ لةيةكيتي دةركةن ،بةلكو َئيمة بةخةبات و َ ئةندامييتي َتيكؤشاني شارو شاخ شةرةفي َ َ يةكيتي مولكي ئةو يةكيتيمان وةرطرتووةَ ، َ ضةند ئةندامةي مةكتةبي سياسي نييه تاكو بهينين يةكيتي بةكار َ َئيمة نةتوانين لؤطؤي َ . ريَطا :دوا ب��ةدواي دةركردني ئيَوه ،دةركردن لةناو يةكيَتيدا بووة بةمؤديَل؟ ِ جيطاي ش��ؤرش حاجي :ئ��ةوةي َ داخ و مايةي سةرنجة ئةوةية كةتةوةري
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
تائيستا دةس��ةآلت��داري ن��او يةكيتي َ َ كةسيكيان لةسةر خيانةت و جاسوسيكردن َ بؤ بةعسو داطيركةراني تري كوردستان َ خةلكي َبيتاوان يان لةسةر كوشتني َ بةكارهيناني طةندةلي يان ياخود دزيو َ لةيةكيتي يةكيتي بؤ بةرذةوةندي تايبةتي َ َ دةرنةكردووة ،بةآلم ئةو ب ِريارة ناشةرعييانة يةكيتي دةردةكةن بةرامبةر َتيكؤشةراني ناو َ بؤ دةركردنيان لةسةر ئةوةي ثشتيوانيان لة ِرةط ك��ردووه ،ياخود َئيستا بةبيانووي ثشتيوانيكردن لة ليستي طؤ ِران. ديارة ثشتيوانيكردنيش لةثةيامي ِرةط ماناي داواي ضاكسازيو طؤ ِران لةحكومةتو حيزبداو دابينكردني داواكارييةكاني َ خةلكو يةكيتي بؤ سةرشا ِريَي خؤي و َطي ِرانةوةي َ ثةيرةوكردني ثرنسيثةكاني ِريَكخستنة، كةيةكيتيي نيشتماني كوردستان بةمة ديارة َ لةسةر دةستي تةوةري دةسةآلتدار طةييوةتة ئاستيك! ض َ ريَطا :يةكيَتي و ِريزةكاني يةكيَتي زؤر طرنطة ،سةبارةت بةم ِرستةية ضي دةلَيَيت؟ ِ ش�����ؤرش ح���اج���ي :ت����ةوةري هةلومةرجيكي يةكيتي َ دةسةآلتداري ناو َ يةكيتيدا َ كةيةكيتي خولقاندووة َ وايان لةناو َ
يةكيتييان خستؤتة ب��ةردةم ِريزةكاني َ مةترسييةكي ِراستةقينةوة ،ئةمة ئةوانن يةكيتييدا لةنيوان ئةندامةكاني َ كةجياوازي َ َ دةكةن لةسةر بنضينةي وةالو بنةمالةو كةسيك دةستةطةري ،ئةمة ئةوانن كةهةر َ خ��اوةن هةر بيرو ِرايةكي جياواز َبيت، كةسيك ِرةخنة ثةراوَيزي دةكةن ،هةر َ بطريَت ،بةدوذمن َ لةقةلةمي دةدةن ،بوختان بةئةندامةكاني خؤيان دةكةن ،دووبةرةكي دةنينةوة ،كةسي يةكيتيدا َ لةنيوان ِريزةكاني َ َ َ َ ناشايستة َثيشدةخةنو خةلكي شياوو دلسؤز فةرامؤش دةك��ةن و ريَطري َليدةكةن، يةكيتييان كةسايةتي ئةندام و كاديرةكاني َ شكاندووةو وايان كردووة ئةندام و كاديرةكان نةمي َنيت ،هةموو ئةوانة متمانةيان بةخؤيان َ يةكيتي و ريزةكاني ناو بوون بةهؤي ئةوةي َ يةكيتي بكةويَتة مةترسييةوة. َ ريَطا :هةلَبذاردن نزيكبؤتةوةو نةوشيروان مستةفا بةليستي جيا بةشداريي هةلَبذاردنةكان دةكاتو ئيَستا بةزمانيَكي زب��ر هيَرشي دةكريَتة سةر؟ ِ شؤرش حاجي :ئةمة سروشتي هةموو دةسةآلتيكة كةترسي ل��ةدوا ِرؤذي خؤي َ يةكيتيش هةبيت ،تةوةري دةسةآلتداري ناو َ َ
ئةم ِرؤ بؤي دةركةوتووة كةزؤربةي ئةو جةماوةرةي كاتي خؤي متمانةي َثيداَ ،ئيستا َليي نا ِرازين و ئةطةري ئةوة هةية دةنطي بؤ نةدةنةوةو لةبةرامبةردا ليستي طؤ ِران بهي َنيت ،ئينجا سةركةوتني باش بةدةست َ بةشيوةيةكي ئةوان لةداخي ئةوةي كةناتوانن َ مؤدَيرنانة وةآلمي ثةيامي ليستي طؤ ِران ثي نيية بدةنةوةو ئةوان َ شتيكي ئةوتؤيان َ كةبتوانن َ خةلك ِرازي بكةن ،كةوتوونةتة بةكارهيناني زماني زبرو بوختان و زةمينة َ بةكارهيناني توندووتيذي، خؤشكردن بؤ َ تةنانةت كار طةيشتؤتة ئةوةي بةنا ِراستةوخؤ تاواني خيانةت و دذايةتيكردني ئةزمووني هيزي كوردستاني عراق و ثشتيووانيكردني َ ِرةشو كؤنةثةرستيو نؤكةري داطيركةراني دةدةنة َ ثال. ريَطا :زؤربةي ضاوديَراني سياسي ِ لةوباوةرةدان دواي هةلَبذاردنةكان نةوشيروان مستةفا ثا َل دةدات��ةوة بةيةكيَتي ،تؤ ضي دةلَيَيت؟ ِ شؤرش حاجي :ئةطةرضي لةسياسةتدا شتيك قابيلي ِروودانه ،بةآلم من َثيم هةموو َ لةفرسةتيكدا ئةو وانيية ئةمة بكات ،ضاكترة َ ثرسيارة لة خؤي بكةن. ريَطا :ئايا لةبةرنامةتاندا نيية كاروضاالكييةكانتان لة ئةوروثاوة بطويَزنةوة بؤ كوردستان؟ َ ِ بةدلنياييةوه ش���ؤرش ح��اج��ي: كاروضاالكييةكانمان دةطوازينةوة بؤ تائيستا كةئةوةمان نةكردووة كوردستانَ ،ئيمة َ لةبةر ئةوة بووة نةمانويستووة كةس لةسةر اوبيت و تووشي ئازارو نا ِرةحةتي َئيمة نانب ِر َ ببيت ،ياخود كاردانةوةي ئةو ئيجرائاتانةي َ يةكيتي توندوتيذي َليبكةويَتةوة ،بةآلم َ يةكيتي َئيستا تةوةري دةسةآلتداري ناو َ نةهيشتؤتةوةو دةستيانكردووة هيضي َتيدا َ بةدةركردنو دوورخستنةوةو تةجميدكردني يةكيتي ،بؤية َدلسؤزاني ناو ِريزةكاني َ شيوازى كاركردنمان َئيمةش ناضار دةبين َ
دروستبووني رةط سةرةتاي نةهامةتيية تازةكاني ناو يةكيَتي بوو
ةثانيكي بطؤ ِرين و كوردستان بكةينة طؤ ِر َ ئاشكراي تري كاركردنمان. ِ لةراطةياندراويَكدا ئيَوة ريَطا: باس ل��ةوة دةك��ةن ِ كةراطةياندني يةكيَتي بةعستان بير دةخاتةوة ،ئايا ئةمة سووكايةتي نيية بةوحيزبةي سالَةهاية خةباتتان تيَدا كردووة؟ ِ يةكيتي الي َئيمة شؤرش حاجيَ : مةرقةدي مشايةخ و ثة ِرةي قورئان نيية كةنابيت َ موسلمانان دةستي َليبدةن و باسي َ َ يةكيتي ئامرازيَكة بكةن ،بةلكو َثيمانواية َ بةديهيناني ئامانجة نةتةوايةتي و بؤ َ َ خةلكي كوردستان، كؤمةآليةتييةكاني هةبيت، لةهةرشتيكدا كةموكورتي بؤية َ َ َ َ باسبكري و هةولي ضاككردني دةبيت َ يةكيتي بدريَت ،باسكردني كةموكو ِرييةكاني َ
بةيةكيتي ،بةآلم سوكايةتيكردن نيية َ َ يةكيتي ئةو خالة تةوةري دةسةآلتداري ناو َ هيماية بةئةندام ئيستيغالل دةكةن و ئةو َ يةكيتي دةدةن ،تاكو كةس و دؤستةكاني َ باسي كةموكو ِرييةكان نةكات ،ئةوان بةزؤر كي بة بةها ثيرؤزةكان دةيانةويَت َ جيطؤ ِر َ بكةن ،الي من سةربةخؤيي كوردستان و كوردستانييةتي كةركوك و خويَني ذن و َ مندال و ثيري كوردو كةرامةتي تاكي كوردو قوربانياني ئةنفال و شةهيداني كيمياباراني َ هةلةبجةو شويَنةكاني تري كوردستان، نابيت باسيان بكريَت ،بةآلم ئةمانه ثيرؤزنو َ يةكيتي، الي تةوةري دةسةآلتداري ناو َ قسةو خةوي شاعيرانةنو الي ئةوان نابيت باسيبكريَت ،ضونكة يةكيتي ثيرؤزةو َ َ يةكيتي ئامرازي بةديهاتني خةونةكانايان و َ
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
47
ث ِرؤفايل ي سةرةتاي ي شؤرش حاجي خويَندن ِ ي كؤية و ي لةشار و دواناوةند ي لةزانكؤي ي ئةندازيار كؤليذ موسل تةواوكردووة و خاوةني َ ي ئاو ماستةرة لةسةر سةرضاوةكان ي لةلةندةن و ئيَستا ي سيت لةزانكؤ ي ئةندازياري مامؤستاية لةكؤليذ لةو وآلتة ،هةمان كات قوتابي ي دكتؤراية لةزانكؤي دواقؤناغ َ ي رةوتي ئيطزيتةر ،دامةزرينةر ي (رةط��ة)، ي ديموكراس طؤران ِ َ ي ()1976ةوة ن��اوب��راو لةسال يرةنجدةراني يبةكؤمةلَة ثةيوةندي كوردستانةوة كردووةو يانزة سالَ راثةرين ثيَشمةرطة بووة، ثيَش ِ ي رةط لةساآلنى دامةزريَنةر (1989و)1990دا دوو كتيَبي ي ب�لآوك��ردؤت��ةوة بةلَطةنامة يةكيَكيان بةناوي(nation of )destructionدةرب��ارةي ( )3739طوندو شارؤضكة كة ي عراقةوة ل��ةالي��ةن حكومةت ويَرانكراون ،ئةويتريان بةناوي (كؤمةلَكووذي) كةبريتية لةناوو ي ()16842 ي دةرب���ارة زان��ي��ار َ ي ئةنفال ،لةساآلني بيَسةروشوين (1992تا )1994وةك ليَكؤلَةرةوة َ ي مافي لةطةل ريَكخراوي ضاوديَر مرؤڤ( )HRWلةئةمريكا لةسةر اثةرين-دا ئةو بةلَطةنامةكان لةر ِ ي كة ِ ي كردووة و بةشداريي طيران كار ي كتيَبي كردووة لةنوسين Anfal –The Iraqi: Crime of Genocide ي ()2003دا كتيَبيَكي لةسالَ َ ي (ئةنفال_كوردو دةولةتي بةناو عراق) لةلةندةن بآلوكردؤتةوةو ي دووم لةكوردستانيش بؤ جار ي ()2004 ضاثكراوةتةوة ،لةسالَ ي تةعريبي ي بةناو ي تر كتيَبيَك ي تةعريب) (كةركوك_سياسةت ي هةشتا بةلَطةنامةدا لةدوو تويَ لةلةندةن بآلوكردووةتةوة .
48
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
بةدةستهيناني دةسكةوته تايبةتييةكانيانة. َ لةو ماوةيةي َثيشوو بينيتان ضؤن يةكيتي و ترؤثكي دةسةآلت دامودةزطاكاني َ هةموو راطةياندنى نوسراوو بيستراوو بينراوي خؤيان تةرخانكرد بؤ باسكردني دوو كةس لةنيو ليستي سةدان لةوانةي كاتي خؤي َ يةكيتي بوون و هةزاران ئةندام و كاديري َ كةثشتيوانيان لة ِراطةياندني ِرةط كردوو َئيستا بةثارةو ئةرزةو دةسكةوتي كاتي، لةخشتة براون ،ئةم رةفتارةي ئةوان وةك ئةو هةوآلنةي ِرذيَمي بةعس واية كةكاتي خؤي لةترسي ئيرادةي َ خةلكو شؤ ِرشدا ئةو َثيشمةرطانةي كةتةسليم دةبوونةوه، دةيانهينانة سةر تةلةفزيؤنو لة ِرؤذنامةكاندا َ َ ضاوثيكةوتنيان لةطةلدا دةك��ردن ،بؤية َ طوتومانة كة ِرةفتارو راطةياندني ئةوان، دةهي َنيتةوة ،نةك ئةوةي بةعسمان بير َ شوبهاندبيت. يةكيتيمان بةبةعس َ كةئيمة َ َ ِ ض�����اوةروان�����ي ضي ريَ���ط���ا: ثةرلةماني لةهةلَبذاردنةكاني كوردستان دةكةن؟ ِ ش��ؤرش حاجيَ :ثيم واي��ة ئةطةر ه� َ �ةل��ب��ذاردن��ي ثةرلةماني كوردستان َكوثيك و دوور لةتةزويرو بةشيوةيةكي ِري َ َ بضيت، هة ِرةشةو توندووتيذي بة ِريَوة َ هاوكيشةي سةرةتاي طؤ ِر َانيكي بةرضاو لة َ سياسي لةكوردستاني عراقدا دةست َثيدةكات ،بة الني كةم ثةرلةماني كوردستان دةبيَيت و بناغةي درووستبووني ئةكتيڤ َ دةبيت كةئةطةر ئؤثؤزيسيؤنيكي كارا دروست َ َ ئةم جارةش دةسةآلت نةطريَتة دةست، ئوميدي َ َ خةلك جيطةي َ دةبيتة َ بةدلنياييةوة َ كةجيطة بةدةسةآلت َ ضؤلبكات ،سةرة ِراي َ َ دةبيتة ئةمةش ئةنجامي ئةو هةلبذاردنانة َ مايةي َطي ِرانةوةي كةرامةتي تاكي كوردو َ خةلك و متمانة بةخؤيان ثةيدا دةكةنةوة، ببيتة هؤيةكي بة دووري نازانم ئةو ث ِرؤسةية َ كاريطةر كةحيزبة دةسةآلتدارةكاني لةدةستداني لةترسي كوردستانيش
شيوةي كاركردني خؤيان دةسكةوتةكانيان َ َ بطؤ ِرنو زياتر َ طوي لةخةلك بطرن و كار َ بؤ دابينكردني داخوازييةكاني خةلك بكةن، ئةنجاميكي باشي ئةمةش خؤي لةخؤيدا َ ئةو َ َ دةبيت ئةوةش بلَيم دةبيتَ ، هةلبذاردنانة َ كةزؤر جار َ هةلبذاردن لةهةلومةرجي وةك ئةوةي َئيستاي كوردستاني عيراق ئةطةر نةبيت، تةزويرو هة ِرةشةو توندوتيذي َتيدا َ هيناوةتة َثيش، موفاجةئةي ط��ةورةي َ بةشيوةيةكي باش و ئارام هيوادارم ث ِرؤسةكة َ كؤتايي َبيتو ئةو موفاجةئةش ِرووبدات. ريَطا :هيض حيزبيَك ناتوانيَت ببيَتة بةديلي يةكيَتيو ثارتي ،باكةس بيري ليَنةكاتةوة ضونكة ئةوة خةونة؟ ِ شؤرش حاجيَ :ئيمة نةمانطوتووة يةكيتي و ثارتي ،بةآلم دةبينة بةديلي َ ئةوانةي ئةم بابةتة باسدةكةن دةيانةويَت َ خةلك بةتايبةتي كةسوكاري هةستي شةهيدان و َثيشمةرطة ديَرينةكان و يةكيتي بوروذيَنن و زيندانة سياسييةكاني َ وايان َتيبطةيةنن كةطواية َئيمة دةمانةويَت خةتيكي ِراس�ت و ضةث بةسةر هةموو َ بهينين كةئةمة بههيض يةكيتييدا َ شتيكي َ َ شيوةيةك وانييةَ ،ئيمةش بةشداريمان َ يةكيتيدا كردووةو لةخةباتو سةروةرييةكاني َ يةكيتي بةهةموو ضاكةو خراثةكانييةوة َ بةهي خؤمان دةزانين ،بةآلم ِراستييةك دةبيت َ كةئيمة بيلَيم ئةويش ئةوةية َ هةية كة َ َ بةيةكيتي ،بؤ دةلَيين كاتي خؤي بؤية بووين َ ئةوةي لة ِريَطةي ئةو ِريَكخراوةوة خزمةتي سيبةري طةلةكةمان بكةين و لةذيَر َ ئةودا درَيذة بةخةباتي خؤمان بدةين بؤ طةيشتن بةو ئامانجة ،بةآلم ئةطةر بزانين كةبتوانيت يةكيتي ضيتر ئةو ِريَكخراوة نيية َ َ َ بهي َنيتة دي، ئامانجةكاني خةلكي كوردستان َ سيبةري ئةودا ضيتر ناتوانين َئيمةش لةذيَر َ لةشتيكي تر دريَذة بةخةبات بدةين و بير َ يةكيتيي نيشتمانيي دةكةينةوة ،مةطةر َ كوردستان كاتي خؤي لةهةناوي ثارتي
ديموكراتي كوردستاندا دروست نةبوو؟ ريَطا :ريَكةوتني ستراتيجي نيَوان يةكيَتي و ثارتي ئةو ِريَككةوتنةية كةبريتيية لةكوشتني ديموكراسي، تؤ ضي دةلَيَيت؟ ش� ِ تائيستا �ؤرش حاجي :ئةطةرضي َ شيوةيةي يةكيتي و ثارتي بةو َ َثيكهاتني َ كةهةيه ،قازانجي بؤ دؤزي كورد هةبووهو لةو يةكيتي رووةوة كةتةباييو يةك ِريزي َنيوان َ و ثارتي ثاراستووة ،بةآلم لةبنضينةدا ئةو لةثيناوي ثاراستني بةرذةوةندي ريَككةوتنة َ يةكيتي و ثارتي ترؤثكي دةسةآلتي ناو َ لةثيناوي َ خةلكي كوردستان، كراوة ،نةك َ بةثيي ئةو ِريَككةوتنامةية ه��ةردووال َ لةنيوان خؤياندا دةسةآلتو ثارةو ئيمتيازات َ دابةشدةكةنَ ،بيئةوةي هيض دةزطاو ئؤرطان هةبيت، كةسيك ئاطاي لةوردةكارييةكان َ و َ من نازانم ئايا ئةو ِرَيككةوتنامةيةي كةباسي دةكةيت ضةند راستة ،بةآلم َثيم واية تةوةري يةكيتي لة ِرقي ليستي دةسةآلتداري ناو َ طؤ ِران و بؤ ثاراستني بةرذةوةندي خؤي، تةنازوليك بؤ ثارتي دةكات، هةموو جؤرة َ دةتوانيت يةكيتي َ تةوةري دةسةآلتداري ناو َ هةر ب ِرياريَك بدات ،ضونكة بةداخةوة َئيستا ناتوانيت بةرةو ِرووي كةسيك َ يةكيتيدا َ لةناو َ هيض كاروب ِرياريَكي ترؤثكي دةسةآلت نةهيَلَيت وا بكات ،لةاليةكي َبيتةوةو َ ثشيويو تريشةوة ثارتي ئيستيغاللي ئةو َ يةكيتي كردووة ،ضونكة ثاشاطةردانييةي ناو َ يةكيتي هةرطيز دةزانيت لةدواي راثةرينةوة َ َ هيندةي َئيستا َكيشةي نةبووة. َ ريَ��ط��ا :ثيَشتريش ثرسياري
دةركردني ئةنداماني يةكيَتيمان لةمرؤذانةدا هةنديَكي تر كردبوو، ِ لةاليةنطراني ليستي ِ طؤران دةركران، بةآلم ئةو ئةندامانة تائيَستاش خؤيان بةيةكيَتي دةزانن ،تؤ ضي دةلَيَيت؟ ش� ِ �ؤرش حاجي :ئاخر ئةي خؤيان يةكيتين و ب ِروايان بةضي بزانن؟ ئةوانة َ يةكيتيدا هةيةو وا بةطؤ ِرانو ضاكسازي لةناو َ حيزبيكي سؤسيال َتيطةياندراون كةيةكيتي َ َ َ قبوول ديموكراتةو رةخنةو بيرو ِراي جياواز نةحيزبيكي تائيستا َ دةكات! ثاشان ئةوانة َ ترن و نةهيض حيزب و ريَكخراويَكي تر لةيةكيتي بةباشتر دةزانن تا بضنة ناوي، َ بةآلم َ بةدلنياييةوة ئةو بارودؤخة تاسةر وانامينيت ،ضونكة لةاليةك ت��ةوةري َ يةكيتي و ئةوانةي دةسةآلتداريي ناو َ بةرذةوةندي تايبةتي خؤيان لةم بارودؤخةي يةكيتيداية ،ياخود بةكؤنة رق كار َئيستاي َ َ يةكيتي دةكةن ،بواري ئةوة نادةن دلسؤزاني َ بةيةكةوة دانيشن و باسي بيروبؤضوونة جياوازةكاني خؤيان بكةن و ريَطا ضارةيةكي بؤ بدؤزنةوة ،لةاليةكي تريشةوة ئةوانةي دةردةكريَن و نانب ِراوو دذايةتي دةكرَين و ريَطايان َثينادرَيت مومارةسةي مافي خؤيان لةجؤري بيركردنةوةو كاركردندا بكةن ،هةر ئاوا بةئاساني دانانيشن ،بؤية َثيم واية لةكؤتاييةكةي ئةوانةي بةو َ َ لةطةلدا دةكريَت ،ناضار مامةلةيان شيوةية َ شتيكي تر دةكرَين بير لةدرووستكردني َ جيطاي داخة ئةوةية بكةنةوة ،ئ��ةوةي َ يةكيتي و كةتةوةري دةسةآلتداري ناو َ يةكيتيدا كار ئةوانةي نامةسئوالنة لةناو َ
يةكيَيت و ثارتي بةثيَي ئةو ِر َيككةوتنامةية دةسةآلتو ثارةو ئيمتيازات لةنيَوان خؤياندا دابةشدةكةن، بيَئةوةي هيض دةزطاو ئؤرطا ن و كةسيَك ئاطاي لةوردةكارييةكان هةبيَت دةكةن ،خؤيان و َ خةلكيان بةو بالؤرةية َ اليةنيك خةلةتاندووة كةطواية هةر كةس و َ جيابيتةوه ،زةرةر دةكات، لة حيزبي باوك َ طواية َميذووي سياسي حيزب و ريَكخراوة دةسةلمي َنيت، كوردييةكانيش هةر ئةوة َ بةآلم من َثيم واية كةئةوانة خؤيان لةئاستي ئةو هةموو طؤ ِرانة سياسييانةي دنيا َطيل َ لةخةيالدا دةذين ،لةكؤتاييدا ماوة دةكةن و َبلَيم كة هةموو ئةو مةسةالنةو دوارؤذي ئةوانةي دةردةكرَين و ئةوانةيش كةئاوا يةكيتيدا َ هةلسوكةوت نامةسئوالنة لةناو َ دةكةن ،تائةندازةيةكي زؤر بةندة بةئةنجامي ئةو َ هةلبذاردنةي ثةرلةماني كوردستانةوة ،با ضاوة ِري بكةين!
روونكردنةوة لةذمارةي َثيشووي طؤظاري ريَطاداي ديداريَكي ش��اآلوي عةلي عةسكةري بآلوكرابؤوةَ ،تييدا ناوي هاو ِريَكاني باوكي
هينابوو كةبريتي بوون لة (برايم ئةحمةد َ حسين عةلي شةريف) و مام جةالل و َ من وةك كضي حلمي عةلي شةريف ئةم
بةثيويست زاني لةبةرئةوةي روونكردنةوةيةم َ َ كةهةلةية. بةحسين هاتووة ناوي باوكم َ بانو حلمي عةلي شةريف
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
49
َ دةيانةوي بةميدياي ثاشكؤو يةك َييت و ثارتي بةناوي ئازادييةوة ئاب ِروي نةيارةكانيان بةرن سؤران عومةر هيناوةتة ناو ذياني كلتوري كورد كوذي زؤر بواري نابةجيي َ َ َ كؤمةلي كوردةواري ،ئةو كلتورةي كةلةئةشكةوتةوة تاك و طوازرايةوة ناو ئيدارةو دةسةآلتي شارَ ،تييدا سوكايةتي جنيوو ناوز ِراندن َميذويةكي دورو بةيةكتركردن و كوشتن و َ نزيكي بةحزبة باآل دةسةتةكاني شاخ و شارةوة هةية. ئةم ِرؤ لةجوانترين ثرؤسةي َئالوطؤ ِري دةسةآلت دا َ كةهةلبذاردنة ثةنا بؤ هؤكاري شياو َ دةبري لةبةرامبةر ناشيرين بةكارهيناني ميدياية بؤ دذايةتي كردني يةكتري دا ،ئةويش َ َ بةئةقلي خويَنةري كورد بةو كردني يةكتري و طةمة كردنة هةموو ثارة َ خةيالييةي كةدةيدةنة ئةو طؤظارو ِرؤذنامانةي لةم ماوةيةدا بينراون. من واي نابينم بةتةمةني نؤ َ سالةي ميدياي ئةهلي كةيةكيتي يان ثارتي هاوكاري هيندةي ذمارةي طؤظاريَك َ َ شيلكاري ياساو ثي و َزي ي ر بي و سوكايةتي دةكات دةرضوني َ َ َِ كرابيت ،بةآلم كةديَشنة ئةخالقيةتي كاري ِرؤذنامةنوسي َ سةر باسي ميدياي ئةهلي دةمدريَذ دةكةن و ِرةخنة لة ِراثؤرت و َ هةوالَيك دةطرن طواية ناوز ِراندن و سوكايةتي َتيداية بؤ بةرثرسان و حزب و حكومةت. َ دةمةوي ئةوة َبلَيم « ِريَطا» لةم كاتة ناسكةي بؤية َليرةوة قؤناغي َ َ دةطري لةو كارةناشياوانةو هةلبذاردن دا خؤي بةدور َ َني و لةهةولي ئةوةداية هةموو دةنط و ِر َ ةنطيك بدوي َ بةئةخالقياتي شةرةفي كاري ِرؤذنامةنوسيةوة كار بكات، بةآلم طلةيش لةوانة وةرناطريَت كةدةرطاكانيان دادةخةن َ هةبيت يان بة ِروي ِرؤذنامةنوسانمان داو نايانوي قسةيان َ ناويَرن خاوةني قسة بن. َ يةكيتي و ثارتي لةهةولي ناوز ِراندني نةيارةكانياندا َ مؤدؤليكي ناشيرين دةركردني َليشاوة طؤظاريَكيان كردؤتة َ بؤ كةمكردنةوةي بةهاي ميدياي ئازادو ماندوكردني خويَنةر لةوةي كةبةيةك ضاوو بةيةك َثيوةر تةماشاي ئةم ثاشا طةردانيةي ئةم ِرؤ بكات. كةكي ثارة دةدات بةو ضةندين زؤر ِرون و ئاشكراية َ طؤظارةي كةماوةيةكة بآلودةبنةوةو ثةتاي طؤظار دةركردنيان لةثيشتردا وةزارةتي ِرؤشنبيري ضةندين توشبووة ،وةك ضؤن َ ِرؤذنامةو طؤظاري بةناوي سةربةخؤوة هاوكاري دةكات و
50
ذمارة (20 - )13ي حوزةيراني 2009
بةرثرسيك يان لق و يةكيك لةو طؤظارو ِرؤذنامانةش َ هةر َ َ يةكيتي و ثارتي لةثشتيةوة بوون ،وةك ضؤن مةلبةنديَكي َ هةر بةرثرسة بؤتة خاوةني دةزطايةكي ئيعالمي و َثيطةي ني ،جطة لةوة ثي َ ثي َ دةشكي َ بةهيز دةكات و نةيارةكاني َ خؤي َ بةليشاو دةدات بةضةندين نوسينطةي سةرؤكي حكومةت ثارة َ بةبي ئةوةي بةدواداضون و ئاطادارييان ِرؤذنامةو طؤظار َ هةبي، بآلوكراوانة ئةو ؤذنامةواني ر كاري لةتيراذو ناوة ِرؤكي ِ َ َ كةديَتة سةر باسي واقيعي ِرؤذنامةوانيش دةل َي فةوزايةو ؤذنامةنوسانيك جاسوسن ،جةنابي سةرؤك ِراست دةكات ِر َ هةية جاسوسن ،بةآلم جاسوسي تؤن كةلةنوسينطةكةت ثارة وةردةطرن. زؤر لةو كةسانةشي كةميدياي ئةهلييان بةوة تؤمةتبار َني و شتي َبي َ دةكرد طواية ناوي َ بةلطةو َبي خةلكي دةز ِري َ بنةما بآلودةكاتةوةَ ،ئيستة هةر ئةو كةسانة طؤظار دةردةكةن و مالي َ ويَنةي َ خةلكي و شويَني نوستن و دانيشتني بآلودةكةنةوة لةكاتيكداية كةئةو كةسة ئةطةر ِراستطؤيةو جورئةتي ئةمة َ جيطري ئةو هةية با ويَنةي تةنها ذوري ميواني سةرؤك و َ حكومةت نيشان بدات كةئةو ماوةيةكي زؤر دةم ِراستي بووة. هةلبذاردن ئةو َ بةنزيك بونةوةمان لةث ِروثاطةندةي َ هةولة َ يةكيتي و ثارتي بةجؤريَكي َلي َ كةخةلكي دي ناشيرينانةي َ تةواو نيطةران دةكةن لةميدياي نوسراو بةتايبةتي طؤظار، َ َ بةخةلكي َبلَين ئةم واقيعة بؤتة دةيانةوي يةكيتي و ثارتي َ هيندة بآلوكراوةي َتيدا بآلودةكريَتةوة. فةوزا َ َ دةمي َنيتةوة ئةو ئةوةي و دةبي تةواو بذاردنيش هةل بةآلم َ َ طؤظارو ِرؤذنامانة كة ِراستطؤن و بؤ سةنطةر طرتن لةكةس دةرنةضوونَ ،ليرةوة َثيويستةكات ئةو الثة ِرة زةردانة جيا بكريَتةوة لةو َ كةساآلنيكة هةولة جوانانةي ميدياي ئةهلي َ تةمةني هةيةو بؤتة هؤكاري ئةوةي َ خةلكي كوردستان لةنهينيةكانيان بؤ ئاشكرا َبيت و بزانن ضي لةم وآلتة بةشيك َ َ َ دةطوزةري و ِرؤذانةو مانطانةو ساآلنة ضةنديَك مةحرومةدا َ دةدزري. لةداهاتي دةضيتة يةكيتي و ثارتية كةبةليشاو داهاتي ئةم وآلتة َ َ ئةوة َ كةسيك طيرفاني ضةند بةرثرسيكيان و جطة لةخواو ضةند َ َ َ َ سةرفكردةكري. نازانري ضؤن و بؤضي