سياسى،فيكرى،شيكاريية
2013/2/5 باران نەبارینیش لەئەستۆی حكومەتە
5
59
خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم
سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري نووسين: سةنطةر بيالل 07702175858
نەخۆشیە ترسناكەكە
12
بڵقی كۆنە سەركردەكانی یەكێتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا
14
كوڕەكەم لەالیەن دەزگای دژەتیرۆرەوە دەستگیر كراوە
33
بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727 راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ ديزاين :توانا ئةحمةد www.regamedia.com info@regamedia.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
1
پارتی دەس��تی لەكوش��تنی تەواوی
پەرلەمانتارێكی گۆڕان :یەكێتیو پار
راپۆرتی :دلێر عەبدوڵاڵ بەپێ����ی چەن����د زانیارییەك، پارتی دەستی هەبووە لە كوشتنی تەواوی شەهیدانی 17ی شوباتو رۆژانی دوای����یو پەرلەمانتارێكی گۆڕانیش پێیوایە ك����ە یەكێتیو پارت����ی تاوانب����ارنو ئ����ەوان لەپێن����اوی بەرژەوەندی خۆیان هەموو ش����تێك دەكەن ،هەروەك ئ����ەوەی لەماوەی بیس����تو دوو ساڵی حوكمڕانیان كردوویانە. هۆكاری روودانی راپەڕینی 17ی شوبات دوو س����اڵ بەرلەئێس����تاو لەرۆژی 17ی ش����وبات ،لەشاری سلێمانی خۆپیشاندانێكی گەورە دژی ش����ێوازی حوكمڕانی كوردی لە باش����وورو خراپی بارودۆخی سیاس����یو ئاب����وری ئەنجامدرا، كە دواتر كارەساتێكی خوێناوی لێكەوت����ەوەو بەس����ەدان ك����ەس لەهاونیشتمانیان بوونەقوربانی. 17ی ش����وبات ك����ە بەزیان����ی هاونیش����تمانیانو بەبێ ئەنجام كۆتای����ی ه����ات ،ب����ەاڵم بووە دەس����پێكی گۆڕانكاری لەشێوازی داخ����وازی ب����ۆ چاكس����ازیو گۆڕان����كاری لەهەرێم����دا ،ك����ە لەماوەی بیست ساڵی رابردوودا هاواڵت����ی بەرامب����ەر ت����ەواوی كەمتەرخەمیەكان����ی دەس����ەاڵت بێدەنگبوو. ب����ەڕای حاك����م ش����ێخ لەتیف گ����ۆڕان پەرلەمانت����اری لەپەرلەمان����ی عێ����راق ،هۆكارە بابەتیی����ەكان وەك «نەبوون����ی خزمەتگ����وزاری ،نادادپەروەری
2
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
كۆمەالیەت����ی ،خراپی حوكمڕانی یەكێتیو پارتی ،نایەكس����انی، دزینی سامانی گشتیو زۆری تر» بوونە هۆی س����ەرهەڵدانی 17ی شوبات. ئ����ەو پەرلەمانت����ارەی گۆڕان بە گۆڤ����اری رێگای وت «هۆكارە ناوخۆیی����ەكان بوون����ە ه����ۆی س����ەرهەڵدانی 17ی شوباتو ئەو رووداوە لەژێ����ر كاریگەری هیچ الیەنو دەوڵەتێكدا نەبووە» بەهاری عەرەبی پەیوەندی بە 17ی شوباتەوە نەبووە ئەگەر چی زۆرێك لەچاودێران وای بۆدەچ����ن ك����ە بەه����اری عەرەب����ی رۆڵێك����ی كاریگ����ەرو س����ەرەكی هەبووەو هۆكار بووە بۆ س����ەرهەڵدانی 17ی شوبات، ب����ەاڵم پەرلەمانتارەكەی گۆڕان ئەوە رەتدەكات����ەوەو پێیوایە كە هۆكاری ناوخۆیی رۆڵی هەبووە، وەك ئەوەی دەڵێت «خەڵك بێزار بووە ،ناڕازی بووە لەش����ێوازی حوكمڕانی یەكێتیو پارتی ،ئەوە راست نییە كە دەوترێت بەهاری عەرەبی رۆڵی هەب����ووە لە 17ی شوباتدا ،باش����ە خۆ ئیسرائیل لەه����ەر چ����وار الوە كاریگ����ەری لەس����ەرە ،ب����ەالم لەبەرئەوەی لەناوخۆدا كێش����ەی نییە ،هێز نییە بتوانێت كاری تێبكات» گۆڕان نەبووایە 17ی شوبات رووی نەئەدا بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان وەك هێزێكی كاریگەری ناو گۆڕەپانی سیاسی كوردستان ،زەمینەسازی بۆ ئ����ەو خۆپیش����اندانە كرد كە ناوی لێنرا 17ی شوبات ،زۆرێك پێیانوای����ە ك����ە بەیان����ە حەوت
خؤثيشاندانةكةي 17ي شوبات بةردةم لقي 4ي ثارتي
خاڵییەكەی گ����ۆڕان ،هۆكاربووە ب����ۆ هاندانی خەڵكو هاتنیان بۆ سەر ش����ەقام تا دەنگی ناڕەزایی خۆیان دەرببڕن. بۆ ئەو پرسە ،رێگا پەیوەندی بە دكتۆر زانا رەوف پەرلەمانتاری پێشووی كوردستان لەسەر لیستی گ����ۆڕان كرد ب����ەاڵم ئامادەنەبوو هیچ لێدوانێ����ك لەوبارەوە بدات و ئەو وتی «بریارمداوە كە قسە لەبارەی 17ی شوباتەوە نەكەم» لەبارەی وەاڵمی ئەو پرسیارە كە گ����ۆڕان هۆكار ب����ووە ،حاكم شێح لەتیف وتی «بەدڵنیاییەوە بەش����ێكی هۆكارەكان بۆ بەیانە
ی شەهیدانی 17ی ش��وباتدا هەبووە
رتی تاوانبارنو هەموو شتێك دەكەن
حەوت خاڵییەكە دەگەرێتەوە». بۆ شەهیدەكانی 17ی شوبات دەستی تۆمەت بۆ پارتی درێژدەکرێت! لەوبارەوە حاكم ش���ێخ لەتیف بەرێ���گای وت «یەكێت���یو پارتی هەردووكیان تاوانب���ارن ،ئەوان لەپێن���اوی بەرژەوەن���دی خۆیان هەموو شتێك دەكەن». ب���ۆ وەاڵمی ئ���ەو پرس���یارەو روونكردن���ەوە لەب���ارەی ئ���ەو زانیارییە ،رێ���گا پەیوەندیكرد بە عەبدولوەه���اب ئەحمەد وتەبێژی مەكتەب���ی سیاس���ی پارت���ی لە سلێمانی بەاڵم وەاڵمی نەبوو.
ئەو بەرپرسەی پارتی هەرچەند بەڵێنیدا كە وەاڵمی پرس���یارەكان بدات���ەوەو بۆ ئ���ەوەش ژوانی بۆ رێكخس���تین ،ب���ەاڵم بەڵێنەكەی نەبردە سەر. هەروەه���ا پەیوەندیكرا بەئاری هەرس���ینی ئەندامی سەركردایەتی پارتی ،ب���ەاڵم ئەوی���ش وەاڵمی نەبوو. بۆچی 17ی شوبات ئەنجامی نەبوو؟ خۆپیش���اندانی ئەگەرچ���ی 17ی ش���وبات زیاتر لە 60رۆژی خایان���د ،ب���ەاڵم ب���ێ ئەنج���ام مای���ەوەو وەك پێویس���ت رۆڵی
نەبوو لە ئەنجامدانی چاكس���ازی لەدەس���ەاڵتدا ،بۆ ئەمەش حاكم شێخ لەتیف وتی «من پێموایە سێ خاڵی سەرەكی بوونە هۆی ئەوەی 17ی ش���وبات ئەنجام���ی نەبێت، یەكەم كەمتەرخەمی ئۆپۆزس���یۆن ل���ەوەی نەیتوان���ی تێكەڵ���ی خۆپیش���اندانەكە بێ���تو وەك پێویس���ت نەبوون ،دووەم ترسی خەڵك لەهەڕەشەكانی دەسەاڵتو كوژرانو برینداركردنیان ئەمەش بووە هۆی ئەوەی هاواڵتیان وەك پێویست لەگەڵ خۆپیشاندانەكەدا نەب���ن ،بەش���ێوەیەكیتر ك���ە خۆپیش���اندانەكە گشتگیر نەبوو، س���ێهەم بەكارهێنان���ی ت���ۆپو دەبابەو تەواوی چەكە قورسەكان بۆ سەركوتكردنی خۆپیشاندەران» 17ی شوباتێكی تر بەرێوەیە! پاش دوو ساڵ لەبێدەنگبوونی هاواڵتی���انو ئاس���اییبوونەوەی دۆخ���ی هەرێم���ی كوردس���تان، پێش���بینی دەكرێ���ت جارێكیت���ر خۆپیش���اندان س���ەرهەڵبداتەوەو دووب���ارە دۆخ���ی هەرێ���م بەرەو ئاڵ���ۆزی ب���ڕوات ،لەوب���ارەوە پەرلەمانتارەك���ەی گ���ۆڕان وتی: «ئەگەر تا ئێس���تا خۆپیش���اندان نەكرابێ���ت لەبەر ئ���ەوە بووە كە هاواڵتی���ان موراعات���ی ناس���كی دۆخەكەی���ان ك���ردووە ،چونك���ە ئەوان زیاتر ل���ە یەكێتیو پارتی نیشتمان پەروەرترن ،ئەوان باش دەزانن هەرێم مەترس���ی لەسەرەو دۆخەك���ە ه���ی ئ���ەوە نەب���ووە ناوخۆ بش���ڵەقێنن ،ئەگەرنا زۆر دەمێك ب���وو خۆپیش���اندانی تر دەك���راو پێش���بینیش دەكەم 17ی ش���وباتی ت���ر ئەنجامبدرێتەوەو ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
3
هیوادارم ئەمجارە گش����تگیر بێتو ئۆپۆزس����یۆنیش وەك پێویس����ت لەگەڵ خەڵكدا بێت» گۆڕان :لەئێمە هاندانو لەخەڵكیش خۆپیشاندان گۆڕان ك����ە پێش����بینی روودانی خۆپیش����اندانێكی ت����ر دەكات، بریاری����داوە ئەمج����ارە جیاوازتر لەرابردوو بەش����داری خۆپیشاندان ب����كاتو ب����ەدەم هاواڵتیان����ەوە بێ����ت ،ه����ەروەك ئ����ەوەی حاكم ش����ێخ لەتیف دەڵێت «ئێمە كاری خۆمان كردووەو بەردەوامیش����ین، بەردەوامیش دەبینو كاری خۆمان درێژە پێئەدەین ،ئێم����ە ئەوەمان لەس����ەر كە هانی خەڵ����ك بدەینو ئەوانیش دەبێت سوورتربن لەسەر داواكارییەكانیانو خۆپیش����اندان بكەن كە ئەمە ش����تێكی ئاس����اییەو هی����چ كێش����ەیەكی تێدانییە تاكو بەترسەوە باسبكرێت». گۆڕان شانازی بە 17ی شوباتەوە دەكات بزووتن���ەوەی گۆڕان ت���ەواوی ئ���ەو تۆمەتانەی یەكێتیو پارتی بە شانازی لەقەڵەم دەدات كە لەبارەی 17ی ش���وباتەوە دەخرێتە پاڵیانو
دةبيتةوة؟ ئايا 17ي شوباتيكي تر دروست َ َ
4
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
״ئەوە شانازییە بۆ ئێمە كە خۆپیشاندانێكی گەورە لەسەر دەستی ئێمەو بەهۆی بەیانێكی ئێمەوە ئەنجامدراوە״ پێیانوای���ە كە ئەوان ش���انازی بەو رووداوەوە دەكەن. پەرلەمانتارەكەی گۆڕان لەبارەی پرس���یاری ئ���ەوەی چیدەڵێ���ن كە یەكێتیو پارتی تۆمەتبارتان دەكەن بەوەی بەیانە ح���ەوت خاڵییەكەی گۆڕان بووە ه���ۆی تێكچوونی باری هەرێمو دروستبوونی خۆپیشاندانو دەنگ���ی ناڕەزای���ی ،وت���ی» ئەوە شانازییە بۆ ئێمە كە خۆپیشاندانێكی
گەورە لەسەر دەستی ئێمەو بەهۆی بەیانێكی ئێمەوە ئەنجامدراوە ،ئەوە مانای گەورەی���یو كاریگەری گۆڕان دەگەیەنێت لەسەر گۆڕەپانەكە». هۆشدارییەك بۆ هاواڵتیان! لەئەگ���ەری س���ەرهەڵدانەوەی لەكوردس���تان خۆپیش���اندان هاوش���ێوەی خۆپیشاندانەكەی 17ی ش���وبات ،پەرلەمانتارەكەی گۆڕان هۆش���داری دەدات ك���ە پێویس���تە هاواڵتیان جیاوازت���ر بێنە دەنگو بەشێوەیەكی گشتگیرتر خۆپیشاندان ئەنجامبدەن. پرس���یارە لێ���رەدا ئەوەی���ە، ئای���ا لەئەگ���ەری س���ەرهەڵدانی خۆپیش���اندان ،ئۆپۆزس���یۆن وەك باڵێك���ی س���ەرەكی دژ بەحكومەت، پش���تیوانی هاواڵتی���ان دەكات، ئایا گرەنتی چییە كە هاوش���ێوەی پێش���وو خۆیان���ی ل���ێ ب���ەدوور بگرێتو زۆرجاری���ش بە ئاژاوەگێر لەقەڵەمیان بدات؟ ئایا لەئێس���تادا زەمینە لەبارە ب���ۆ ئەنجامدان���ی خۆپیش���اندانو ئەگەری���ش بكرێت گش���تگیر دەبێت یان كەمینەی���ەك لەهاواڵتیان دێنە سەرشەقام؟
خەسرەو گۆران:
ئ������ەوەی ل���ە ئ���ۆپ���ۆزس���ی���ۆن ب��ێ��ت زۆر ئ��اس��ان��ە گ��ل��ەی��ی ب��ك��ات ،ئ��ەگ��ەر ب���اران ن��ەب��ارێ��ت دەخ��رێ��ت��ە ئەستۆی حكومەت دیداری :کاروان محەمەد
خەسرەو گۆران ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی پارتی لە دیدارێكی تایبەتی گۆڤاری ڕێگا تیشك دەخاتەسەر گۆڕانكارییەكانی نێوان دەسەاڵتو ئۆپۆزسیۆنو هەروەها پەیوەندییەكانی نێوان دەسەاڵتو ئۆپۆزسیۆن هەڵدەسەنگێنێ. لەم دیدارەیدا ناوبراو باس لەڕێككەوتنی ستراتیژیو پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستانو حكومەتی عێراق دەكات. ڕێگا :ب��ارودۆخ��ی سیاسی ئەمڕۆ چۆن دەبینرێت لەنێوان ئۆپۆزسێۆنو دەسەاڵت لە پەیوەندییەكاندا؟ خ��ەس��رەو گ���ۆران :ب��ارودۆخ��ەك��ە ب��اش نیە ،ب��ەاڵم ئیجگار خراپیش نیە بەبۆچوونی من هەروادەبێت، بەاڵم ئاساییە لە هەندێ بارودۆخدا ب��اش��ب��ووە ب��ۆ ن��م��وون��ە مەسەلەی هەڵبژاردن لەناوچەكانی دەرەوەی دەس��ەاڵت��ی ه��ەرێ �مو ب��ەی��ەك لیست دابەزین ،بەاڵم لە هەندێ بارودۆخدا پەیوەندی دەسەاڵتو ئۆپۆزسیۆن باش نیە. ڕێگا :پێتوانیە زۆربەی ئەركەكانی ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ل��ەس��ەر دوو حیزبی دەسەاڵت بێت لە پەرلەمانو حكومەتیشدا زۆرینەن؟ خەسرەو گۆران :گومان لەوەدانیە، ئەو الیەنانەی دەسەاڵتیان لەدەستە ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی ه���ەرە گ��ەورەی��ان لەدەستەو ئەركەكان دەكەوێتە ئەستۆی ئ��ەوان ،ب��ەاڵم لەهەندێ حاڵەتیشدا ه��ەن��دێ شتی ستراتیژی دێنەپێش ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی دەب��ێ��ت��ە ئ��ەس��اس
خةسرةو طؤران ئةندامي ئةنجومةني سةركردايةتي ثارتي ديموكراتي كوردستان
بەتایبەت لەكاتی هەڕەشەكاندا. ڕێ����گ����ا :ئ�����ەی دەرب���������ارەی ڕووبەڕووبونەوەكان دژ بە گەندەڵیو كێشە ناوخۆیەكان؟ خ��ەس��رەو گ����ۆران :بەبۆچوونی م��ن هەبوونی ئۆپۆزسیۆن لەهەر بارودۆخێكدا شتێكی تەندروستە، ئۆپۆزسیۆن دەك��رێ��ت چ��اودێ��ر بێت ئەم هەاڵنەی حكومەت دەیكات یان ئ��ەو الی��ەن��ان��ەی ل��ەس��ەر حكومەت ئەنجامیدەدن دەستنیشانبكرێن ،كە ناشكرێت هەڵەكانی دەس���ەاڵت بۆ ڕووخان بێت ،ڕەخنەكان دەبێ ڕەخنەی بونیادنەربن ئەساسی هەبێت. ڕێگا :شێوازی مامەڵەی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ دۆخی هەرێمی كوردستان چۆنە؟ خەسرەو گ��ۆران :لەهەندێ كاتدا ئۆپۆزسیۆن زۆر توندبووە تەنگەژەی
لێكەوتۆتەوە لە هەندێ حالەتیش ئ��اس��ای��ی ب����ووە ،ڕەخ��ن��ەك��ان��ی��ان بەهەند وەرگ��ی��راون بۆ نموونە ئەو داواكارییانەی دەكرێت بۆ چاكسازیو نەهێشتنی گەندەڵی جێبەجێكردنی خزمەتگوزاری هاوالتیان. ڕێ��گ��ا :گەلێجار ئ��ێ��وەش باسی چاكسازی دەكەن وەك دەسەاڵت لە هەمانكاتدا دەسەاڵت لەدەست خۆتانە ئەی بۆچی نایكەن؟ خەسرەو گۆران :حەتمەن ئەوەی لە ئۆپۆزسیۆن بێت زۆر ئاسانە گلەیی بكات ،چونكە هیچ بەرپرسیارێتی گەورەیان لەدەست نیە ئەگەر باران ن��ەب��ارێ��ت دەخ��رێ��ت��ەس��ەر ئەستۆی ح��ك��وم��ەت ،ب����اران زۆر ب��ب��ارێ��ت بەهەمانشێوە ڕەخ��ن��ە لەحكومەت دەگیرێت. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
5
ڕێگا :ق��ەی��رانو گ��رژی ب��ەردەوام لەنێوان عێراقو هەرێم بەدیدەكرێت وەك ئ��ام��اژە ب��ۆ ش���ەڕی تائیفیو ناوخۆیی لە عیراق؟ پێشبینیدەكرێت پڕوشە بكرێت بۆ ناوچەكە بە گشتی؟ خەسرەو گۆران :عێراق لەبنەڕەتدا ل��ەوەت��ەی دام����ەزراوە ،دەوڵەتێكی ف���رەالی���ەن ن���ەب���ووە وەك واڵت���ە پێشكەوتووەكان ،ئ��ەوە وایكردووە عێراق ه��ەردەم لەكێشەدابێ ،بۆیە عێراق بەهێزی ك��ودەت��او ئاستەنگ ب��ەڕێ��وەب��ب��رێ��ت ،ع��ێ��راق ل��ەوەت��ەی دام����ەزراوە ه��ەر واب���ووە تا ئێستا. لەكاتی پیادەكردنی هەندێ قەیران ئ��ەو گ��رژی��ەی ئێستا دروس��ت��ب��ووە، سەرپێچیكردن ل��ەس��ەر دەس��ت��وور ه���ەب���ووە ،ك��ە پێشێلكردنی ئ��ەو بەندانەی دەستوور بێت ئەو قەیرانەی ئێستای لێكەوتۆتەوە ،وك لەپارێزگا سوننەییەكان دەردەك���ەوێ ،واباشە ه��ەم��وو كێشەكانی ع��ێ��راق بەپێی دەستوور چارەسەربكرێت ،ئەگینا ه��ەم��وو ئەگەرێك ل��ەئ��ارادای��ە ئەو واڵت��ە الواز بێت ،بیرۆكەی كودەتا بێتەپێشەوە ،یان عێراق دابەشبكرێت. ڕێ��گ��ا :زۆرج���ار باسی گوتاری سیاسی ك��وردی دەكرێت بۆ بەغدا، ب��ەاڵم بۆچی ئ��ەو ج��ۆرە كاركردنە نابنینرێت ،بەتایبەتی جیاوازی هەیە لەنێوان ئۆپۆزسیۆنو دەسەاڵت؟ خ��ەس��رەو گ����ۆران :ب����ەرای من مالیكی بەردەوام پێچەوانەی دەستور كاریكردووە ،لە( )2008نوری مالیكی نیشانەی ئەوەی دەرخستووە ،دەیەوێ بە زەبری هێزو شێوەی نادەستوریو ن���اڕەوا پاڵپشتی خ��ۆی زیادبكاتو دەسەاڵتی خۆی فراوانبكات ،بینیمان چ��ۆن ب��ە ش��ێ��وەی هێز ه��ەڕەش��ەی لەناوچەكانی خانەقین ك��رد ،وەك ناوچە كوردنیشینەكانی پارێزگای موسلیش بەهەمانشێوە ،سەبارەت بە ئۆپۆزسیۆن زۆرجار ویستویەتی ئەو تەنگژانە بقۆزێتەوە بۆئەوەی زیاتر پڕوپاگەندە بۆ خ��ۆی بكات ،بەاڵم ئەوە چەكێكی دوو سەرەیە ،ئەگەر بەشێوەیەكی باش بەكارهێنرا باشە، ئەگەر نا زیانی زۆر دەبێ ،زۆرجار ئۆپۆزسیۆن لەگەاڵ دەسەاڵت لەسەر پرسە نیشتیمانیەكان هاوهەڵوێستن، چونكە دەزانن بڤەیە.
6
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
ڕێگا :لەهەرێمی كوردستان زۆرجار كۆبوونەوەی ئۆپۆزسیۆنو دەسەاڵت قسەو باسی س��ەر ڕاگەیاندنەكانو میدیاكانە ،لەو ماوەیەشدا ئۆپۆزسیۆن ك��ۆب��ون��ەوەی��ەك��ی ل��ەگ��ەاڵ س��ەرۆك��ی هەرێم س��ازك��رد ،پێش دانیشتنەكە باس لەوەكرا وەكو هۆشداریدان بۆ دەسەاڵت ئەگەر بە خۆیدانەچێتەوە، ڕەنگە دۆخێكی تر دەبێ كە ئۆپۆزسیۆن ب��ە خ��ۆی��ان دەزان����ن ،پێتوایە ئەو هۆشداردانەی ئۆپۆزسیۆن لەوكاتەدا دروستە؟ مافی خۆیانە؟ یان باش نیەو دۆخەكە واناخوازێ؟ خ���ەس���رەو گ�����ۆران :دەزان���ی���ن ه��ۆش��داری چی دەدەن ،ئێمە جارێ هەرێمی كوردستان دەوڵ���ەت نیە، هەرێمی ك��وردس��ت��ان عێراقیش نیە وەك��و وت��م لەعێراق ه��ەر الیەنێك لەالیەنەكان كە پێكهاتەی ئەساسی ئەم واڵتەن فەرامۆشبكرێن ئەم واڵتە بەڕێوەناچێ ،بەاڵم كوردستان واقیعی عێراقی نیە ،كوردستان ()%95ی كوردە هەرێمێكی فرەالیەنە بۆیە هەڕەشە ل��ەك��ێ دەك����ەن؟ وات���ە ئۆپۆزسیۆن دەتوانێ بەشێوەیەكی ڕەواو یاسایی پڕوپاگەندە بۆ خۆی بكاتو هەڵەكانی حكومەت دەستنیشانبكات جەماوەر بۆ خۆی زیاد بكاتو بەو ڕێگایەوە لەهەڵبژاردنەكان بیباتەوە ،مەبەستم ئەوەیە لەسندوقەكانی دەنگدان نەك هەڕەشەو توندوتیژی بەڵكو سندوق مەحەك بێت بۆ گۆڕینی دەس��ەاڵت لەهەرێمی كوردستان. ڕێ��گ��ا :م��ەب��ەس��ت��ی��ان ئ��ەوەب��وو، دانیشتنەكانی ئۆپۆزسیۆنو دەسەاڵت، ئەگەر داواكاریەكانی ئۆپۆزسیۆن جێبەجێنەكرێن ،دی��س��ان خەڵك هاندەدەن ،كەخۆپیشاندان ئەگەرێكی ت��رە ،لەوكاتەدا هەڵوێستتان چی دەبێت؟ خەسرەو گۆران :خۆ بەزۆر نابێت خۆپیشاندان بكرێت ،لەواڵتێكدا زۆری���ن���ەو ك��ەم��ی��ن��ەو دی��م��وك��راس��ی پەیڕەودەكرێتو ڕیفراندۆم هەیە، ناكرێت بە زۆر خەڵك بهێنینە سەر شەقام ،واتە ئەگەر زۆرینەی خەڵكت لەگەاڵ نەبێت ،ناكرێت بە كەمینە واڵت بەڕێوەبچێ ،هەندێ مەسەلە هەیە گ��ەورەت��رە لەحكومەتو پەرلەمانو هەموومان ،بۆیە ڕای هەموو تاكێكی
كوردستانی بۆ وەردەگیرێت ،لەهەموو لەمەسەلەی واڵتێكی دیموكراسی چ��ارەن��وس��س��ازدا ،ك��ە ڕەه��ەن��دی نیشتیمانیان هەیە دەدرێنە دەنگدانی میللەت نەك لەپەرلەمانی كوردستان بڕیاری لەسەربدرێتو نەك حكومەت بریاری لەسەربدات. ڕێگا :وەك دەس��ەاڵت هەڵوێست چی دەبێ ئەگەر خەڵك بێنەوە سەر شەقام؟ خەسرەو گ��ۆران :خۆپیشاندان، ڕادەرب���ڕی���ن ،مافێكی دەس��ت��ووری��ە ه��ەر تاكێكی ئ��ەو واڵت��ە ب��ۆی هەیە ڕادەرببڕێت ،بۆی هەیە خۆپیشاندان ب���ك���ات ،ب���ۆی ه��ەی��ە ه��ەڵ��وێ��س��ت وەرب��گ��رێ��ت ،ب���ەاڵم ن��اك��رێ��ت ئ��ەو هەڵوێستو ڕایە فەرزبكرێت بەسەر زۆرینەی خەڵك. ڕێگا :لەئێستادا باس لەوە دەكرێت پەیوەندی یەكێتیو گ��ۆڕان ب��ەرەو ئاساییبوونەوە دەچێتو دانیشتنی دەورییان هەیە لەگەاڵ یەكتر ،پێتوانیە بەشێوەیەك ئەوانیش هاوهەڵوێستن ل��ەس��ەر گ���ەڕان���ەوەی ڕەش��ن��ووس��ی دەس���ت���وور ،تەنیا پ��ارت��ی نەبێ، پێتوانیە پارتی بۆچی هاوهەڵوێست نیە ن��ای��ەوێ دەس��ت��ور بگەڕێتەوە پەرلەمانی كوردستان؟ خەسرەو گ��ۆران :ئەوە گەمەیەكی ب��ۆی هەیە پەیوەندی سیاسیەو باشی هەبێ لەگەاڵ یەكتردا ئێمەش پەیوەندی زۆر پتەومان هەیە لەگەاڵ یەكێتیدا ،دانیشتن لەنێوانمان هەیەو هەفتانە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردووالمان هەیەو هاوپەیمانیەتێكی ستراتیژی لەنێوانمان هەیە ،لەسەر چارەنوسساز، هەندێ مەسەلەی ت��ائ��ێ��س��ت��اش ه��اوه��ەڵ��وێ��س��ت��ی �نو ئومێدەوارم لەئایندەشدا هاوهەڵوێست بین ،بەاڵم ئەمە ئەوە ناگەیەنێ یەكێتی ب��ۆی نیە پەیوەندی هەبێت لەگەاڵ الیەنە سیاسیەكانی دیكە ،سەبارەت بە دەستوریش بە بۆچوونی من دەستور لەپەرلەمانی كوردستاندا زۆرینەی ئەندامان لەپەرلەماندا دەنگیان بۆ داوە ،تەنانەت برادەرانی یەكێتی، بۆیە ه��ەر هەنگاوێك ب��ۆ دەستور دەبێ پێشوەخت باسی لێوەبكرێتو پێشوەخت جۆرە تەوافوقێكی لەسەر پەیدابكرێت.
بارزانی السایی محەمەد مورسی دەكاتەوە
ئیسالمییەكان سەریان لەدەسەاڵت تێكداوە! رێگا تایبەت ك��ۆب��وون��ەوە ك��ت��وپ��ڕەك��ان��ی ئ��ەم دواییەی نێوان دەسەاڵتو ئۆپۆزسیۆن دۆخ�����ی ه���ەرێ���م���ی ك��وردس��ت��ان��ی ل��ەچ��ەق��ب��ەس��ت��ووی��ی��ەوە گ����ۆڕیو ئ��ەو ب��ەرب��ەس��ت��ەی شكاند ك��ە پاش رووداوەك��ان��ی 17ی شوبات لەنێوان ه����ەردووال دروس��ت��ب��ووب��وو ،ب��ەاڵم نەیتوانیو ناشتوانێت گرێ كوێرەی نێوان دوو ب��ەرەك��ە بكاتەوە كە لە دروستبوونی بزوتنەوەی گۆڕانەوە تا ئێستا توندبووە. كۆتایی تاڵەبانی ،سەرەتای لێكنزیكبوونەوە تاڵەبانی كە بەزامنی ئارامی عێراق ناسراوەو لەماوەی رابردوودا رۆڵێكی
گ���ەورەی بینیووە ل��ە چ��ارەس��ەری كێشەكانی ع��ێ��راق ،نەیتوانیوە لەكوردستاندا هەمان رۆڵ بگێڕێت، بگرە زۆرجاریش سەرچاوەی كێشەكان بووە. كۆتایی هاتنی تاڵەبانیو دوور ك��ەوت��ن��ەوەی ل��ەس��ی��اس��ەت بەهۆی نە خۆ شییە كە یە و ە ،سە ر ە تا یە كی باشی بۆ لێكنزیكبوونەوەی دەسەاڵت و ئۆپۆزسیۆن خولقاند ،بەجۆرێك لە ماوەی نەخۆشكەوتنی تاڵەبانیو م����ان����ەوەی ل���ە ن��ەخ��ۆش��خ��ان��ەی ش��ارێ��ت��ەی ئەڵمانیا الی��ەن��ەك��ان��ی دەس�����ەاڵتو ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن چ��ەن��دان ج��ار ك��ۆب��وون��ەوەی��ان ئەنجامداوە و هەلی لەیەكتر نزیكبوونەوەیان فەراهەمهێناوە،ئەگەرچی تا ئێستاش ئەنجامەكانی بەنادیاری ماونەتەوە.
دەسەاڵت فێڵ لە ئۆپۆزسیۆن دەكات ئەگەر چی چەندان كۆبوونەوەی یەك ل��ەدوا یەك لەنێوان دەس��ەاڵتو ئۆپۆزسیۆن ئەنجامدراوە ،چ پێكەوە یان بەجودایی ،بەاڵم ئەوەی روونبێت ئەوەیە دەس��ەاڵت هیچ نیەتێكی بۆ چاكسازی نییە ئەگەرچی درووشمی لێكنزیكبوونەوەی لە ئۆپۆزسیۆن ئەنجامدانی چاكسازییە. دەس����ەاڵت ل���ەم���اوەی 22ساڵی ح��وك��م��ڕان��ی��دا ن��م��ون��ەی��ەك��ی ج��وان��ی پێشكەشنەكردووە كە ك��ورد شانازی پێوەبكات ،بەپێچەوانەوە وێنای حوكمڕانی كوردی بەقێزەونی نیشانداوە بەتایبەت ل��ەم��اوەی چ��ەن��د ساڵی رابردوودا كە جگە لە بەرژەوەندی حزبیو كەسیو بنەماڵەیی نەبێت ،هیچ شتێك
ئيسالمييةكان سةريان لةدةسةآلت َتيكداوة ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
7
لەدەسەاڵتی كوردی نەبینراوە ،هەر ئەمەشە ئۆپۆزسیۆنی نیگەرانكردووەو بێهیوابووە لەهەوڵەكانی دەسەاڵت بۆ چاكسازی. یەكێتیو پارتی كە هیچ مەبەستو ن��ی��ازێ��ك��ی��ان نییە ب��ۆ چ��اك��س��ازی، دەیانەوێت ئۆپۆزسیۆنیش تێوەگلێننو ب��ەه��ەر ج��ۆرێ��ك ب��ێ��ت ه��اوپ��ش �كو ب��ەش��داری��ان بكەن ل��ەو حكومەتەی ك��ە م���اوەی 22س��اڵ��ە بەرێكەوتن بەرێوەدەبرێتو دنیایەك ناشرینی بەروویدا دەركەوتووە. هەردوو حزبی دەسەاڵتدار داویان بۆ ئۆپۆزسیۆن داناوەو دەیانەوێت لێرەوە دۆخەكە زیاتر لەبەرژەوەندی خۆیان بمێنێتەوە ،هەربۆیە پێشمەرجیان هەیە لەجێبەجێكردنی چاكسازیو
پارتی پێیوایە نزیكبوونەوەی گۆڕان لەئیسالمییەكان مەترسییە بۆ هەرێم داواكارییەكانی ئۆپۆزسیۆن. دەسەاڵت لەخەڵك توڕەیە! گوتاری سیاسی دەس��ەاڵت لەپاش كۆبوونەوەكان ،ئەو راستییە دەردەخەن كە یەكێتیو پارتی نایانەوێت دۆخەكە ب��ەم��ج��ۆرە بمێنێتەوەو چیتر بەو دەم��وچ��اوە ن��اش��ری�نو ب��ێ��زراوە الی هاونیشتمانی بمێننەوە ،چونكە ئەوان باش دەزان��ن ئ��ەوەی لەماوەی چەند ساڵی راب���ردوودا وەك خزمەتكردنی ه��اواڵت��ی��ان ك��ردوی��ان��ە ،ل��ەچ��اوی ئۆپۆزسیۆن دەبینرێتو هاونیشتمانی بەفشاری ئۆپۆزسیۆنی دەزانێت نەك خواستی دەسەاڵت لەسەر خزمەتكردنو چاكسازی. دەس������ەاڵت ل��ەخ��ەڵ��ك ت��وڕەی��ە چونكە چی باشەیان هەیە لەچاوی
8
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
ئۆپۆزسیۆنی دەب��ی��ن��ن ،چ��ی ك��اری ق��ێ��زەون��ی��ش ه��ەی��ە ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ی ل��ێ��دووردەخ��ەن��ەوە ،ئ��ەم��ەش وای لەیەكێتیو پارتی ك��ردووە داواك��اری پێشكەشی سێ الیەنەكەی ئۆپۆزسیۆن بكات بۆ بەشداریكردن لەحكومەت ،تا ئەو بۆچوونەی هاواڵتیان بگۆڕێت. داواكاریەكەی دەسەاڵت ،بۆچییە؟ دەس�����ەالت ب��ەت��ای��ب��ەت��ی پ��ارت��ی دەیەوێت هاوشێوەی ن��وری مالیكی س��ەرۆك��وەزی��ران��ی ع��ێ��راقو سەرۆكی لیستی دەوڵەتی یاسا ،ركابەرەكانی بهێنێتە ناو حكومەتو لە پێكهێنانی حكومەت بەشداریان پێبكات ،دواتر بەدەیان پیالنو بەرنامە دژایەتیان بكات. گ����ۆڕان ب��ۆی��ە س����وورە ل��ەس��ەر داواك��ەی تا ئۆپۆزسیۆن بەشداربكات لەحكومەت ،بۆ ئ��ەوەی ئەزموونی م��ال��ی��ك��ی ت��اق��ی��ب��ك��ات��ەوەو شكست بەركابەرەكانی بهێنێت ،وەك چۆن ئەو توانی عەالویو لیستەكەی لەبەریەك هەڵبوەشێنێت. ئۆپۆزسیۆنی هەرێم جیاوازە! س��ێ الی��ەن��ە ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن��ەك��ەی كوردستان (گۆڕانو یەكگرتوو كۆمەڵ) ج��ی��اواز لەهەر ئۆپۆزسیۆنێكی تر لەناوچەكە زۆر جیاواز كاردەكەنو هەریەكەیان خاوەن بەرنامەو پرۆژەی تایبەتین كە زۆرج���ار لەیەكترەوە دوورن ،وات��ە هیچ ك��ات بەشێوەی بەرەیەكی یەكگرتوو دەرنەكەوتوون تا بتوانن باشتر بەرامبەر دەسەاڵت كاربكەن. ئەو سێ الیەنە بەهۆی جیاوازی بیڕورا ،نەیانتوانیوە كار لە دەسەاڵت بكەنو وەك پێویست كاریگەرییان لەسەر دەس��ەاڵت نەبووە كە ب��ەرەو چاكسازیو گۆڕانكاری بچێت ،ئەمەش وای��ك��ردووە دەس���ەاڵت بەردەوامبێت لەسەر ئەو شێوازە حوكمڕانییەی كە م��اوەی بیست ساڵ زیاترە پەیڕەوی دەكات. ئیسالمییەكان سەریان لە دەسەاڵت تێكداوە! ئیسالمییەكان ك��ە دوو الیەنی ئۆپۆزسیۆن پێكدەهێنن ،سەریان ل��ەدەس��ەاڵت تێكداوەو بەشێكی تری بێباكی دەس���ەاڵت لەئەنجامنەدانی
چ��اك��س��ازی ب��ۆ ئ���ەو دوو الی��ەن��ە دەگەرێتەوە. دەسەاڵت بەتایبەتی پارتی پێیوایە نزیكبوونەوەی گۆڕان لە ئیسالمییەكان مەترسییە بۆ هەرێمو ترسی لەوە هەیە هاوشێوەی واڵتانی عەرەبی واڵت بكەوێتە دەستی ئیسالمییەكان. لەالیەكی ت��رەوە هەست دەكرێت گۆڕانیش هەمان بۆچوونی هەبێت بۆیە زۆرجار تاكڕەوانە بریاردەداتو كاری ئۆپۆزسیۆنی خۆی دەكات. ئ���ەم ح��اڵ��ەت��ە ل��ەالی��ەك س��ەری لەدەسەاڵت تێكداوەو لەالیەكی تریش گۆڕانی دوچاری ترسو گومان كردووە، چونكە لە ئێستاشدا هەست دەكرێت یەكگرتوو بووەتە نوێنەری راستەقینەی ئۆپۆزسیۆن. لەوانەیە پرسی دەستوور دوابخرێت! یەكێك لە خاڵە سەرەكییەكان كە بووەتە هۆی دروستبوونی ناكۆكی لە گفتوكۆكانی دەس��ەاڵتو ئۆپۆزسیۆن پرسی دەستوورە ،پارتی دیموكراتی كوردستان ،س��وورە لەسەر ئ��ەوەی دەس��ت��وور وەك خ��ۆی بمێنێتەوەو دەستكاری نەكرێت ،ئۆپۆزسیۆنیش ل���ەگ���ەڵ ئ�����ەوەی س�����وورە ل��ەس��ەر دەستكاریكردنی دەستوور ،بەاڵم تا ئێستا بریارێكی تەواوەتیان لەبارەی چارەنوسی دەستوورە نەداوە ،هەروەك ئەوەی محەمەد حەكیم وتەبێژی كۆمەڵی ئیسالمی لەلێدوانێكیدا رایگەیاند كە دەكرێت پرسی دەستوور دوابخرێت بۆ كاتێكی تر ئەگەرچی ئەمەش رای سەرجەم الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن نییە. بارزانی السایی محەمەد مورسی دەكاتەوە م��ەس��ع��ود ب���ارزان���ی س��ەرۆك��ی هەرێمی كوردستان ،دژی گەڕانەوەی دەستوورەو ئەو دەیەوێت بەهەر جۆرێك بێت دەس��ت��ور بخرێتە دەنگدانەوە، هاوشێوەی موحەمەد مورسی سەرۆكی میسر ك��ە س����ەڕەرای ن��اڕەزای��ی��ەك��ی زۆر بەاڵم سووربوو لەسەر بریاری خۆیو دەستووری خستە دەنگدانەوەو دواتریش بەبەڵی دەنگی بۆ درا. بارزانی دەیەوێت هاوشێوەی مورسی ئەو كارەبكاتو بێگوێدانە هیچ سكااڵو ناڕەزاییەكی ئۆپۆزسیۆنو بەشێكی هاواڵتیان ئەو كارەبكات.
لەكۆبوونەوەكانی نێوان
ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت كێ براوە بوو؟
كؤبوونةوةي دةسةآلت و ئؤثؤزسيؤن
ئامادەكردنی: ناسح عبدالرحیم /هەڵەبجەی شەهید نی���وان لەكۆبوونەوەكان���ی ئۆپۆزسیۆن دەسەاڵت كێ براوە بوو؟ ئایا ئۆپۆزسیۆنی لە ئاستی تموححو خەونی ش���ەقامی كوردس���تاندایە؟ ئۆپۆزس���یۆن پێیوای���ە ئیمە وەك ئۆپۆزس���یۆن بەئەرك���ی خۆم���ان هەس���تاوین ،ئەركی ئۆپۆزس���یۆن ئەوەیە ك���ە ئیم���ە دەیكەینو ئەوە خەڵكو شەقامە هیچیان تیابەسەر نیی���ەو ناجوڵێ���ن؟ پرس���یارەكە ئەوەیە ئایا ئۆپۆزس���یۆن بەئەركی سەرش���انی خۆی هەس���تاوە؟ ئایا ئەوە شەقامی كوردستانە ناجولێتو لەئاست ئۆپۆزس���یۆندا نییە؟ ئایا كاتی ئەوە نەهات���ووە بەدیلیك بۆ ئەم ئۆپۆزس���یۆنە دروس���تبكرێت؟ ئۆپۆزس���یۆنی كوردس���تان بۆچی ش���ەقام بەكارناهێنێ���ت تەنه���ا ل���ە كەناڵەكان���ی ڕاگەیاندن���ەوە قس���ەدەكات؟ ئای���ا ئ���ەم مۆدیلی قسەكردنەی ئۆپۆزسیۆن تا چەندە
لەگەڵ واقیعی ئۆپۆزس���یۆن بووندا دەگونجێ���ت؟ ڕێگا ب���ۆ وەاڵمی ئەم پرسیارانە هەریەكە لە هادی حەمە ڕەش���ید هەڵوس���ڕاوی بزوتنەوەی گ���ۆڕان ,ڕازاو عب���دول پارێ���زەی كەیسی 17شوباتو ڕۆژانی دوایی، س���ەالم عەبدواڵ چاالكوانی كۆمەڵی مەدەن���یدەدوێنی���ن. هادی حەمە ڕەشید هەڵسوڕاوی بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان لەوەاڵم���ی پرس���یاری ئایا ل���ە ئەنجامی دوو س���اڵ لە كۆبوون���ەوەی بەردەوامی نێوان ئۆپۆزس���یۆن دەس���ەاڵت كێ ب���راوە بوو؟ دەڵێ���ت « نابێت هیچ الیەنێك چ ئۆپۆزسیۆنو چ دەسەاڵت بێنیاز (مس���تغنی)بن ل���ە گفتوگۆو كۆبوونەوە ،بەاڵم گرفتەكە ئەوەیە لە كۆبوونەوەدا هاوسەنگی نەمێنێت (وەك ئێس���تای كوردس���تان) ئیدی پرس���ی براوەو دۆڕاو دێتەپێش ،كە بەدڵنیاییەوە ،لەئێس���تادا بەپلەی یەك���ەم هاونیش���تمانیانو دوات���ر ئۆپۆزس���یۆن دۆڕاوەو دەسەاڵتیش بەرەندەیە ،بەاڵم دوور لە تاكتیكو
ل���ەڕووی س���تراتیژو دوورم���ەودا بەدڵنیایی���ەوە دەس���ەاڵت دۆڕاو دەبێ���ت. ڕازاو عبدول پارێزەری كەیسی 17ی شوباتو ڕۆژانی دوایی پێیوایە «لە س���ەرجەم كۆبونەوەكاندا دەسەالت س���ودمەندە چونك���ە گەر س���ەیری بەرئەنجامی هەم���وو كۆبونەوەكان بكەین دەسەالت هیچ چاكسازیەكی ئەنجام نەداوە ب���ە پیچەوانەوە بە كۆمەڵێ وەع���دو وعودی بریقەداری ناراس���ت مراوەغە بە ئۆپۆزس���یۆن دەكاتو ب���ەرای م���ن باج���ی ئ���ەم گ���ۆی نەگرتن���ەی ئۆپۆزس���یۆن ل���ە رای رەخنەگ���رانو ش���ەقام لە هەڵبژاردنەكاندا ئەیداتەوە چونكە ل���ە حەملەكان���ی هەڵبژاردنەكانا ئەم دانیش���تنانە ئەبێتە سومبولو بەڵگ���ە بە س���ەر ئۆپۆزس���یۆنەوە ك���ە ئەمانیش لە دەس���ەالت زیاتر گەمە بە خواس���تی میللەت ئەكەن، دەس���ەالتیش س���وودێكی باش لەم دانیشتنانە وەردەگرێ بۆ بانگەشەی هەلبژاردن ،بە رای من ئۆپۆزسیۆن ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
9
ئاس���نی س���ارد ئەكوتێ ك���ە هەوڵ لەگەڵ دەسەالتێكی كوێرو كەرو بێ ئیرادەو هەرزەكاردا گفتوگۆ بكات». لەب���ارەی ئ���ەوەی ك���ە ئای���ا ئۆپۆزس���یۆن لە ئاس���تی تموححو خەونی شەقامی كوردستاندایە ئەو پارێ���زەرەی 17ش���وبات پێیوایە» ئۆپۆزس���یۆن لەب���ەر ئەنجام���ی نارەرای���ی ش���ەقام لەدەس���ەاڵت دروس���تبوو ه���ەر بۆی���ە ناتوانین بڵێ���ن هیچ كاریگ���ەری نەكردوە بۆ میللەت بەڵكو چەند كاریكی گرنگی ئەنجامداوە لە رووی دروستبوونی رای جی���اوازو نارازی���ی ل���ە بریارەكانی دەسەاڵتو شیكردنەوەی كەموكوریو كەلینەكانی دەسەاڵتو كارەكان���ی .ئ���ەوەی جێ���ی ئومێد نی���ە الی الیەنگرانی ئۆپۆزس���یۆن
ئۆپۆزس���یۆن بەم مرونەتیەوەی لە هەوڵی دەسەاڵتایە بە پشتی میللەت بە مەبەس���تی گەیش���تن بە كەالكی بەش���ێك لە دەس���ەاڵت لە كوردەی هەردوو جەژن دەبێت هەم میللەتو ه���ەم كەالكەكەش ،بۆیە زۆر گرنگە ئۆپۆزس���یۆن زۆر ب���ە ئەهمی���ەت راپرسی لە ناو میللەتا ئەنجامبدات. هەرچی چاالكەوانەكەی كۆمەڵی مەدەنیە دەڵێت» نەخێر ئەو س���ێ حزبە لەئاستی چاوەڕوانی جەماوەر نی���ن .س���ێ حزب���ە هاوپەیمانەكە (یەكگرتوو ،كۆمەڵو گۆڕان) س���ێ رەوت���ی كۆنەپارێ���زو لیبرال���نو بەكردەوە سەلماندیان كە بەرنامەی چارەسەری كێشەو گرفتی هەژارانی كوردس���تانیان پێنی���ەو دەیانەوێت هەندێ ریف���ۆرم ئەنجامب���دەن كە
هەڵوسڕاوێكی بزووتنەوەی گۆڕان: لە ئێستادا بەپلەی یەكەم هاونیشتمانیانو دواتر ئۆپۆزسیۆن دۆڕاوەو دەسەاڵتیش بەرەندەیە ئ���ەو واقیعەی���ە ك���ە ناتوانن لەو خەون���ە دەرچ���ن ك���ە پێیانوابوو ئۆپۆزس���یۆن بەدروس���تبوونی دەس���ەاڵت هەیمەنە لەدەستئەداتو هەر بەو گروتێنەش���ەوە گەنجانی ش���اری س���لیمانی لە ١٧ی شوباتا خۆپیش���اندانیان ك���رد ،تورەی���ی میللەتو شەقام ئەیەوێ لە كارەكانی ئۆپۆزسیۆنیش���دا رەنگبداتەوە ،لە الیەكی ترەوە ئۆپۆزس���یۆنەكەمان ئۆپۆزس���یۆنیكی مایل���ەو ناتوانێ بریاربدات پش���ت بە كێ دەبەستێ، پشت دەبەستێ بەو كۆمەڵو گروپو گەنج���ە تۆران���ەی ن���او میللەتو خەتێ بەس���ەر دەس���ەاڵتا ئەنێ یا بەردەوام ل���ە چاوەروانی مرونەتی دەس���ەاڵتدا ئەبێت بۆ چاكس���ازی، ئەوەی ترس���ە الی م���ن ئەوەیە تا
10
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
هەرگیز چارەسەرنیە بۆ قەیرانەكە، هەمووی���ان لە فەلەك���ی بەرنامەی سیاس���ەتی لیبرالیزم���ی نوێ���دا دەس���وڕێنەوەو لە ژێ���ر كاریگەری سیاسەتی دەرەكیش���ەوە كاردەكەن. ب���ۆ وەاڵمی ئەو پرس���یارەی كە هێ���زە ئۆپۆزس���یۆنەكان پێانوایە ك���ە ئێم���ە وەك ئۆپۆزس���یۆن بە ئەرك���ی خۆمان هەس���تاوین ئەركی ئۆپۆزس���یۆن ئەوەی���ە ك���ە ئێم���ە دەیكەی���نو ئەوە خەڵكو ش���ەقامە هیچیان تیابەس���ەرنییەو ناجوڵێن؟ پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئۆپۆزسیۆن بەئەركی سەرشانی خۆی هەستاوە؟ ئای���ا ئەوە ش���ەقامی كوردس���تانە ناجولێتو لەئاس���ت ئۆپۆزسیۆندا نیی���ە ؟ ه���ادی حەمە رەش���ید لەوەالمدا
دەڵێ���ت» نازان���م كام الیەن���ی ئۆپۆزس���یۆن هێن���دە بێمنەت���ە كە بەو لۆژیكە قس���ە لەس���ەر شەقام دەكات؟ بەاڵم بەگشتی ئۆپۆزسیۆنو ش���ەقامیش ل���ە قەیران���دان، ئۆپۆزس���یۆن ڕۆژ ب���ەڕۆژ زیات���ر لەالی���ەن دەس���ەاڵتەوە دەس���تەمۆ دەكرێ���تو لەژێرن���اوو تایتڵ���ی جیاوازدا دەبنە ش���ەریكی دەسەاڵت ل���ە خانەنش���ینكردنی ئەندام���انو وەرگرتن���ی ئیمتی���ازات لەهەندێ جومگەو جێگای پێكەوەكاركردنیان، هەرچ���ی شەقامیش���ە هەمیش���ە چاولەبەری ئۆپۆزسیۆنو چاوەڕێی فریادڕەس���ێكە گی���ان بكات���ەوە بەبەری���دا ،ئ���ەوەی گومان���ی تێدا نیی���ە ئەوەیە ش���ەقام نەیتوانیوە ببێت���ە فش���ارو ڕۆڵی دەس���ەاڵتی پێنجەمی لەهەرێمدا نەگێڕاوە بۆیە هەرچی ڕەخنەیەك كە ئۆپۆزسیۆن لەش���ەقامی دەگرێ���ت ڕاس���تە، بەپێچەوانەش���ەوە ئەوەی ش���ەقام لەسەر ئۆپۆزسیۆن هەیانە دروستو ت���ەواوە. ڕازاو عب���دول ب���ۆ وەاڵم���ی ئەو پرس���یارە دەڵێت» شەقام خەسێنرا ئ���ەو كات���ە خەس���ێنرا هەموومان ١٧ی ش���وباتمان بیردێ���ت م���ن خ���ۆم یەكێك بووم لەو كەس���انەی هەرگی���ز ل���ەو بروای���ەدا نەبووم ئۆپۆزس���یۆن بەیاننامەیەك���ی وا لەرزۆكان���ە دەركاتو پێش���تریش وتووم���ە ئ���ەو رۆژەی رۆلەكان���ی ئەم ش���ارە ش���ەهیدو برینداركران گەر ئۆپۆزس���یۆن ن���ەك الیەنگری خۆپیش���اندەرانی بكردای���ە بەڵكو بێدەنگی هەڵبژاردایە لەرووداوێكی وا هی���چ تەدەخول���ی نەكردای���ە بەبروای من پێگ���ەی لە نێو بنكەی جەماوەری���دا زۆر بە هێزتر دەبوو، گریمانەی لێدانی بارەگاكانیش���یان ب���ە بەرژەوەن���دی ئۆپۆزس���بۆن ئەشكایەوە لەداهاتوودا ،بە بروای من ئەو جیلەی لەگەڵ ئۆپۆزسیۆندا ب���وو ل���ە ئێس���تادا تورەی���ە لە ئەنجامنەدانی چاكسازی تورەیە لە
بینینی س���ەر كردەكان لە شاشەی تەلەفزیۆن���ەكان. س���ەاڵم عبدواڵ پێیوایە» بازاڕی ئ���ازاد ،ب���ە هێزكردن���ی كەرت���ی تایب���ەت ،گرانی ب���ازاڕ ،بێكاری وای كردووە خەڵك ل���ە ئەمریكا، ئەلمانی���او یون���انو ئەس���پانیاو پورتوگالو تون���س راپەڕنو داوای ژیانێكی باشتربكەنو ئەمە پێویستی ب���ە بەدیلێك���ی ئاب���ووری هەیە، بەاڵم (س���ێ حزبەكە)و لەگەلیاندا (رۆش���بیرەكانو زۆری���ك ل���ە كەناڵەكان) رەخنەدەگرن ،بەاڵم بە میتۆدی (رەخنە لە پێناوی رەخنە)، ب���ۆ نموونە لە كەناڵ���ی ( ) KNN بەرنامەیەك���ی باش هەیە لە بارەی ئاب���ووریو زۆرێك ل���ە گەندەڵیو ناعەدالەت���ی پیش���اندەدەن ،بەاڵم ئەڵتەرناتیڤی نیە .ئەوانە لە ئاستی ئەم ئەركانە نی���نو نایانەوێت لەم بارەی���ەوەگۆڕان���كاریبكرێ���ت. هەڵوس���ڕاوەكەی بزووتن���ەوەی گۆڕان لەب���ارەی ئ���ەوەی كە ئایا كاتی ئەوە نەهات���ووە بەدیلیك بۆ ئۆپۆزس���یۆن دروستبكرێت دەڵێت» ڕاس���تە ئۆپۆزسیۆن نەیتوانی ببێتە جێگای ئومێدی ڕاستەقینەی خەڵكی كوردس���تان ،بەاڵم بۆ دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤ بۆ ئەم ئۆپۆزسیۆنە، م���ن پێموای���ە خەڵكی كوردس���تان ماندووب���وون ل���ە گ���ەڕان بەدوای فریادڕەسدا ،ئێمە هەموومان كوڕی ئ���ەم كۆمەڵگەیەی���ن ،كەمتر گرفت لەدەموچاوەكاندای���ە ،بەق���ەدەر ئەوەی گرفتەكە لە سیستمو ستایلی بەڕێوەبردندایە ،بۆیە لەبری گەڕان بەدوای فریادڕەس���دا باشترە ئێمە خەبات بۆ گۆڕانكاریی لەسیس���تمی كوردس���تاندا فەرمانڕەوایەت���ی بكەی���ن ،بەواتایەكیت���ر ئەگ���ەر بەدیلەكان كەس���انێكی تربن ،ئەوا وەك (س���یزیف) ئێمە دیس���انەوە كۆمەڵێكیتر بااڵدەستدەكەین ،بەاڵم ئەگەر باس���ی جیهانبینیو پرۆژەو سیستمی فەرمانڕەوایەتی بێت ئەوا بێگوم���ان پێویس���تی هەنووكەییو
دۆزین���ەوەی
ستراتیژیش���مانە ئەلتەرناتی���ڤ. پارێزەرەك���ەی 17ی ش���وبات دەڵێت» لە ئێس���تادا شەقام دابراوە لە هەم���وو حیزبە سیاس���یەكانو پێش���موایە گ���ەر ل���ە هەڵبژاردندا پەنانەبەنەب���ەر تەزویر %50ناچێ بۆ دەنگدانو ئۆپۆزسیۆنیش لەبەر ئ���ەوەی لەئیس���تادا وەاڵمی هەموو پرسیارەكانی شەقامو میللەتی پێنیە بۆی���ە خ���ۆی دوورە پەرێز گرتووە لەرایش���ەقام. ئ���ەو چاالكەوان���ەی كۆمەڵ���ێ مەدەنی پێیوایە» سۆسیالیزم تاقە ئەڵتەرناتیفەو تەواوی گۆڕەپانەكە سەرمەس���تكراون بە دژایەتیكردنی كارو بازاڕو رۆش���نبیری هاوبەش» مامۆس���تا هادی حەمە ڕەش���ید لەبارەی ئەوەی كە ئۆپۆزس���یۆنی
ئیحراجكردووە تا جارێك دەسەاڵت س���ەردانیان دەكەن ئەوان دوو سێ جار دەچنە س���ەردانیان ،الیەنیان تیای���ە الی دەس���ەاڵت زۆر نەرمەو ك���ە دێتەوە ب���ۆ الی هاوڕێكانیتری دیس���ان گەرم دەبێتەوە ،ئەمەوێت بڵێ���م ئۆپۆزس���یۆن ناكرێ���ت وەك ی���ەك بخوێنرێن���ەوە ،تەنان���ەت ش���ێوازی هەڵبژاردنی س���ەنگەری ئۆپۆزس���یۆن بوونی���ان جیاوازە، ئەم���ەش لەڕاگەیاندنەكانیان���دا ڕەنگیداوەت���ەوە ،بەاڵم بەگش���تی زمان���ی ڕاگەیاندنی���ان پاراوترە تا كرداری���ان. بە بروای من چیتر بە ئۆپۆزسیۆن بوون ناتوانرێ فش���ار بخریتە سەر دەسەاڵت چاكسازی بكات ،بە تەنها نەمانی ئەمانەو بنبركردنی هەموو وەسائلەكانی گەندەڵی بە سیستمێكی
پارێزەرێكی كەیسی 17ی شوبات: لەهەڵبژاردنەكاندا ئۆپۆزسیۆن باجی گوێنەگرتنی لەشەقامو ڕەخنەگران دەدات كوردس���تان بۆچ���ی ش���ەقام بەكارناهێنێت تەنها لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن���ەوە قس���ەدەكاتو ئ���ەم مۆدیلی قس���ەكردنەی ئۆپۆزسیۆن تاچەندە لەگەڵ واقیعی ئۆپۆزسیۆن بوون���دا دەگونجێ���ت؟ پێیوای���ە» ئۆپۆزس���یۆن چ���وار الیەن���نو هەرالیەنێكی���ش خاوەن���ی میدیاو ڕاگەیاندنی خۆیانن ،هەروەك چۆن لەئاستی سیاس���ییاندا تاڕادەیەكی زۆر لێكت���رازراوو دوور لەی���ەك كاردەك���ەن ،پێكەوەكاركردنی���ان كەمترە لە دوور لەیەك كاركردنیان، پێكەوە لیژنەی هەماهەنگییان هەیە، پرۆژەیەكی���ان لەچەن���د پاكێجێكدا داوەتە دەسەاڵت ،بەاڵم الیەنی نزیك لەدەس���ەاڵتو دوورو دوورتری���ان تیایە ،هەندێكیان پارتیو یەكێتیان
ئیداری شارستانی سەرلەنوێ والت بینائەكرێت���ەوە ،گومانم هەیە لە ئەگ���ەری دروس���تبوونی بوارێك���ی وا بەم سس���تیو بێهەڵوێس���تیەی هاواڵتیان���ەوە. چونك���ە ئەگ���ەر میللەتیش بەو ش���ێوەیە بوایە كە ئۆپۆزسیۆن لە ئاس���تی تموحەكانیانا نیە میللەت لە ئۆپۆزس���یۆن وشیارتر كاریكیان ئەكرد ئۆپۆزس���یۆنیش ئیجباركەن پشتگیری راكانی ش���ەقام بكات بە نارەزایەتیەكانیان ،كیشەی شەقام هەروەكو نەتەوەی كورد شۆرشەكانی بەرتوباڵوو بێبەرنامەیە ،لەجیهانی عەرەبیدا ئەوە گەنج���ەكان بوو بە بەردەوامبوونی���ان ل���ە نارەزایەتی پارت���ە ئۆپۆزسیۆنەكانیش���یان ئیجباركرد بێنە ریزی شۆرشگێران. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
11
ن���ەخ���ۆش���ی �
یەكێت��ی دوای
بةثيي خؤي دةطة ِريَتةوة؟ ئايا ئةمجارةش َتالةباني َ
ڕاپ���ۆرت���ی :ب���روا ه��ەول��ێ��ری زیات���ر ل���ە نیوس���ەدە ژیانی سیاسیو ملمالنێیو كوتلەكاری لە هەناوی ئەو حی���زبو ئاوارەییو جیابوون���ەوەو كۆدەتاو ش���ەڕو كوشتارو پەنجە شكاندنی یەكتر، ئێس���تاش ل���ە ئامادەبوون���ی الیەنەكان ب���ۆ كۆبوونەوە جەالل تاڵەبانی جەڵتەی دەماغ لێی���دا. مێ���ژووی ئ���ەو (تاڵەبان���ی) كە ئیس���تا نەخۆش���ەو لە واڵتان چارەسەری پزیش���كی بۆ دەكرێت ل���ە تەنگژەی قەیران���ەكان چاوی هەڵهێنا ئ���ەو كات���ەی عێراق لە تەگژەداب���وو ،لەهەمانكاتیش���دا عێراقی لە قەیراندا جێهێش���ت. ل���ەو باس���ە دەچین���ەدەر ،كە
12
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
بارودۆخ���ی عێراق���ەو خۆش���ی بەش���ێكە لەم وەزع���ە خولقاوە، بەاڵم ش���یكردنەوە بۆ دوای جەاڵل تاڵەبان���یو ئ���ەو پەیوەن���دیو گرێیان���ەی دێتەدی ،هەم ناوخۆی یەكێتیو ه���ەم پارت���یو یەكێتی ستراتیژیەتی كارو مامەڵەكردنیان چیبەس���ەردێت. لەمەوب���ەر ماوەی���ەك سەركردایەتی گۆڕان ڕایگەیاندبوو: نەوش���ێروان مەستەفا ناچِێتەوە ن���او یەكێت���یو دوای مردنی مام جەالل ،ئەم���ەش بێئومێدی زیاتر لەالی���ەن كادیران���ی یەكێت���یو دروستكردو پارتی هاوپەیمانیشی كەوتۆت���ە دڵەڕاوكێو ترس���ێكی گەورەوە ،چونكە ڕەنگە مامەڵەی پارتیو تاڵەبانیو بەرهەم ساڵح ئاس���ان بێت ،بەاڵم بۆ كۆسرەت
ڕەسول ( ئێستا بەفەرمانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی كراوەتە برا گەورە) ئەس���تەمە ،لێرەوە هاوكێشەكان گۆڕانكاریدروس���تدەكات». ئێ���وارەی ()2012 /12 /17 ماندووب���وونو لەبەرامب���ەر ش���ەكەتێكی زۆرەوە ج���ەالل تاڵەبانی سەرۆككۆمارو سكرتێری یەكێتی گەیەنرایە نەخۆش���خانە، دواتریش ( )2012/12/20ڕەوانەی ئەڵمانیا كرا ،ترس���ی ئەمجارەی یەكێتی بە لەدەستدانی تاڵەبانیو ترس���ی گەورەی پارتی بە كردنە برا گەورەی كۆس���رەت ڕەس���وڵ لەالی���ەن یەكێتی���ەوە زۆرت���ر ك���ردەوە ،بەتایبەت���ی لەه���ەر ئەگەرێكدا گریمان ڕێككەوتننامەی هەڵبوەش���ێتەوەو س���تراتیژی زۆرێك لەس���ەركردەكانی یەكێتی دەگەڕێن���ەوە ،بەم���ەش ڕوو لە بە هێزب���وون دەكاتو بەجۆرێكی ت���ر یەكێت���ی دەردەكەوێتەوە ،كە پارتی ب���ەردەوام بە ژم���ارە دوو ل���ە گۆڕەپاتی سیاس���ی هەرێمی كوردس���تاندەردەكەوێ. لەالیەك���ی دیكەوە س���ەركردە توڕەكان لە پارتی زیاتر چەكەرە دەكەن دوورنی���ە یەكێتی كۆنتڕۆڵ بك���ەنو ڕەنگ���ە تۆڵ���ەی دەی���ان س���اڵەی خۆیان ل���ەو ئەزموونە داب���ڕاوە بكەن���ەوە ،ئەوكاتیش پارتی لە ملمالنێی هەڵبژاردنێكدا بەش���ێكی كەرك���وكو گەرمیانو دەڤەری س���لێمانی لەدەستبدات، ئەگەریش نەوش���یروان موستەفا نەچێت���ەوە ڕیزەكان���ی یەكێتی، ب���ەاڵم دەرگای هاوپەیمانێتی جێی قسە لەس���ەركردنەو لەهەرچركە
���ە ت��رس��ن��اك��ەك��ە
ی مەرگ��ی تاڵەبان��ی ب��ەرەو ك��وێ؟ ساتێكدا ئەو هاوپەیمانێتیە فراوان بێت پارتیو حیزب���ە بچووكەكان بكەون���ە بەرەی���ەكو یەكێت���یو گۆڕانو بە ش���ێكی ئۆپۆزسیۆنیش ل���ە بەرەیەك���ی دیك���ەدا خۆیان ببینن���ەوە ،چونك���ە پارتی وەك ج���اران یەكگرتووی ئیسالمیش���ی لەدەس���تدا بە هۆی ڕووداوەكانی بادینان ،ئەوەش خوێندنەوەیەكی زیات���ریب���ۆدەكرێ���ت. ئ���ەو بیركردنەوەیەی ئێس���تا هەیە دەركەوتن���ەوەی هێرۆخانە بۆ درێ���ژەدان بە س���تراتیژیەتی هاوس���ەرەكەی ،ب���ەاڵم مردن���ی تاڵەبانی ئەو ماڵە بەو ش���ێوەیە نامێنێت���ەوەو پەرتەوازەیی ڕووی تێ���دەكاتو هەم ك���وڕەكانو هەم كەس���ە نزیكەكانی دوای تاڵەبانی میراتە جێماوەكەی هەم كورسیەكە هەم س���امانەكەی كێشەكان قوڵتر دەكات���ەوە ئەزمونێك���ی ت���ازەی كوتلەگ���ەری س���ەرهەڵدەدات ،كە لەوەیئێس���تاقورس���تربێت. دیدێك���ی ت���ازە ل���ە یەكێت���ی دەركەوت���ووە ب���اوەڕی ب���ەو مامەڵەكردن���ەی هاوپەیمانێتی���ە نی���ە لەگ���ەڵ پارت���ی وەك چۆن پارت���یو هەوادارانی دەڵێن» ئێمە یەكێتیم���ان زیندووكردۆت���ەوەو لەس���ەرەمەرگ ڕزگارمانك���رد، كاتی خۆش���ی كۆس���رەت ڕەسول گلەییو ژێردەس���تەیی حیزبەكەی بینی لەژێردەس���تی پارتیو دەنگە ناڕەزایەتیەكان فراوانتر دەبوون، ئێس���تا ئەو ڕێچكەی���ە ناوەناوە سەرهەڵدەداتەوەو پارتی تووشی ش���ۆككردووە ،كە سەرەكیترینیان وەك باسمانكردو هەڵوەشانەوەی
ڕێككەوتنامەیس���تراتیژییە. چاودێرانی سیاس���ی ڕایانوایە ئەگ���ەر تاڵەبانی بمرێ���ت ،یان لەكاری سیاسی دوور بكەوێتەوە، پارتی دەتوانێ دەست لەكاروباری یەكێتیو كوتلەكان وەربدات ،بەاڵم ئەگەر نەخۆش���یەكەی كۆس���رەت ڕەس���ولیش درێ���ژە بكێش���ێتو نەتوان���ی هاوس���ەنگی ناوخ���ۆ ڕابگ���رێ. ئەگەرچی لە سیاسەتدا بەڵێنو بڕی���ار بەتایبەتی لەم���ڕۆدا هیچ ڕەواجێكی نەماوەو بۆتە دار دەستی سیاس���یەكان ،ب���ەاڵم لەئەگەری ه���ەر ئەگەرێ���دا دەبێ پاش���گەز بوونەوەش دابنێین ،هەرچەندە ئەو لێدوان���ەی بزووتنەوەی گۆڕانیش نابێت���ە پێوەر بۆ نەگەڕان���ەوەی بۆ یەكێتی، بۆیە ترسی پارتی لەوەدایە نەوشیروان موستەفا بەالی پارتیەوە جێی متمانە نیە لە قس���ەكانیدا. قەیرانێك���ی دیك���ەی دوای مەرگی مام ج���ەالل پارتی پێیوایە لەڕێككەوتنام���ەی س���تراتیژی تەنیا جەالل تاڵەبانی دەناسێت، مەس���عود بارزان���ی زۆرب���ەی جار ل���ە بۆنەكان���دا ئاماژەی بە كەس���ی یەك���ەم داوە ن���ەك كۆی گش���تی یەكێتی ،ئەمەش پەراوێز خس���تنە لە بڕیاڕیارەكانداو وەك ئاماژەیەكیش لەئێستادا زۆربەی مەكت���ەب سیاس���یەكانی یەكێتی نازان���ن ڕێككەوتنی س���تراتیژی چۆنەو باس���ی چیكراوە؟ كەسیش نەیپرسیوە یاخود نەیوێراوە باسی نهێنییەكانی ڕێككەوتنی ستراتیژی
نێ���وان پارت���یو یەكێت���ی بكات، هەرچەندە ئێستا لێژنەی هاوبەش لەنێوان هەردووال پێكهێنراوە بۆ هەمواركردنەی ئەو پەیماننامەیە، ب���ەاڵم كەس���ە ڕۆش���نبیرەكانی یەكێت���ی ئەو نهێنیی���ە تێدەگەنو زۆرجاری���ش ل���ە س���یمینارو گفتوگۆكان���دا ئ���ەوە بە ئاش���كرا دەدركێن���ن ،ئەنجومەنی ناوەندی یەكێتی نیش���تیمانیش بەردەوامە لەڕەخنەكانی لە س���ەركردایەتی ئەو حیزبە بەتایبەتی دەركەوتنی بێبە ش���یو
مافخوراوی یەكێت���ی (بەوت���ەی خۆی���ان) لە پۆس���تە ئیدارەییەكان���دا ،كەچی تا ئێس���تا وێڕای هەوڵ���ەكان بۆ دابەش���كردنی پەنجا ب���ە پەنجای هەرێمی كوردس���تان لەنێوان دوو حیزبدا هیچ نەبینراوەو یەكێتیش س���كرتێرەكەی لەس���ەرە مەرگەو ێ بێدەنگ���ە ،بۆیە دەب���ێ چاوەڕ بكەین دوای مەرگی تاڵەبانی ،یان دووركەوتنەوەی لەكاری سیاسی ێ ئاین���دەی ئ���ەو حیزبە ب���ە كو دەگات؟ ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
13
دةبيت يةكيتيدا طؤ ِران دروست َ لةهةناوي َ
بڵقی كۆنە سەركردەكانی یەكێتی لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا
ئارام ئەحمەد /هۆڵەندا ب��ەدرێ��ژای��ی م��ێ��ژوو م��رۆڤ��ی وا خ��ۆس��ەپ��ێ��ن پ��ەی��داب��وون، ئ��ەگ��ەر ب��ەری��ان پێنەگیرابێت ل��ەه��ەوڵ��داب��وون ب��ەس��ەر دنیادا خۆیان بسەپێنن ،هەمەجیەت ت���ا ئ��ێ��س��ت��اش ل���ێ���رەو ل���ەوێ ب��ەردەوام خۆی تازە دەكاتەوە، چەوساوەكانو قوربانیەكانیش، پیشەیان بووە بەوەی ئازارەكانی خۆیان ڕابژەننو بیانخەنەڕوو، پێیانوایە بەم ڕێگایە دەتوانن وا ل��ە دەس���ەاڵت���ە دی��ك��ت��ات��ۆرو هەمەجیەكان بكەن ،وەك مردوو سەیریان نەكەن. زۆرب��������ەی ق��وت��اب��خ��ان��ە فكرییەكان ،ئایدۆلۆژییە ڕەنگاو ڕەنگەكان ،بۆ كوێرەوەریەكانو چ��ەوس��ان��ەوەك��ان��ی ئینسان، بەیەكدادان لەنێوان یەكدا دەكەن، پێیانوایە تاوانی ئەم ئایدیاو
14
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
ئەو بیرە ،لە فاڵنە سەرزەمین، چ��ەوس��ان��ەوەو ش���ەڕو ت���اوانو كۆنەپەرستی چەكەرەدەكاتو بااڵ دەبێت. وایدەبینم گرێ ئەساسیەكە لە هیچ ئایدۆلۆژیایەكی زەمینیو ئاسمانیدا نییە ،ئ���ەوەی كە گرێكەیە لە خودی ئینساندایە، ئ��ی��ن��س��ان خ���ۆی دروس��ت��ك��ەری ه��ەم��وو وی��س��ت��ەك��ان��ە ،خ��ۆی ئ��ازادی ،جوانی ،ئارامی ،ژیان بەمانا مۆدێڕنەكەی جڵەودەكات، ئازارێك تێدەپەڕێنێت ،سەدان ئازاری تر دەخولقێنێت ،كوشتنی هەموو كائینێك بەرهەمی ئەقڵی ئینسانە. ل��ەب��ەرای��ی��ەك��ان��ی م��ێ��ژوەوە، هیچ گیانلەبەرێك ب��ەق��ەدەر ئینسان ،دڕندەو كێوی نەبووە، ت��ەن��ان��ەت ئ��ی��ن��س��ان خ��ەت��ەری بۆسەر ژینگەیش دروستكردوەو لەپیسكردنی بەردەوامە ،ئەوەی
كە نەزوەو شەڕەنگێزی دەخرێتە پ��اڵ ه��ەن��دێ دڕن���دەی كێویی، ه��ەڵ��ەی��ەك��ی م���ێ���ژووی خ��ودی ئینسانە ،هەوڵدانێكی بێسەمەرە بۆ پاككردنەوەی پەرێزی خۆی، ئ��ەوە ئینسانە ه��ەم��وو شتێك وێراندەكاتو دەیەوێت بەناوی ه��زرو فەلسەفەو داهێنانەوە، خۆی بێبەریبكات ،خۆی لەڕشتنی ئەو دەریای خوێنو چەوسانەوەو پێشێلكاریانە بدزێتەوە كە خۆی ڕێبەرایەتی كردوە. نیچە ڕوو ب��ە م��رۆڤ��ای��ەت��ی ه��اواردەك��اتو دەڵ��ێ��ت» جیهان ت��ەن��ه��ا حەقیقەتێكەو دەب��ێ��ت ب��ەوەف��اب��ن ب���ۆی» نیچە ئ��ەو پرسیارەی نەكردوە ،ئایا ئینسان خۆی وەفای بۆ حەقیقەتی خۆی هەیە ،تا بۆ جیهانی هەبێت؟ ل��ەب��ەر ئ����ەوەی پێكهاتەی ك��ورد ،پێكهاتەیەكی خێڵەكیو ع��ەش��ی��رەت��ی��ی��ە ،ن��ەی��ت��وان��ی��وە
بەدرێژایی مێژووی داگیركاری، خ���ۆی ڕزگ���ارب���ك���اتو خ��اوەن��ی ش��ۆڕش��ێ��ك��ی ه���زری ن��ەت��ەوەی��ی ب��ێ��ت ،ت������ەواوی ه��ەوڵ��ەك��ان بەتایبەت لە سەد ساڵی ڕابردودا م��ای��ەپ��وچ ب����ووە ،ه��ەرچ��ەن��دە ئ��ەم بەناو ش��ۆڕشو پارتانەی درووس���ت���ب���وون ،ل��ەژێ��ر ن��اوی «ڕزگ��اری نیشتیمانیدا» ،دەیان ه��ەزار ئینسانی كوردیان كردوە بەخۆراكی ش��ەڕی ناوخۆیانو دەرەوەی خۆیان ،لەكۆتاییدا گەڕاونەتەوە ئەو سەرەتایەی كە لێوەی هاتوون. ئەوەی كە بیستویەك ساڵە، ل��ەب��اش��ور ه��ەی��ەو لەشكرێك مشەخۆری خستۆتەوەو دەی��ان گروپی مافیاییو دوو میلیشیایی چ��ەك��دارو دەسەاڵتێكی تا سەر ئێسك دواك��ەت��وو دیكتاتۆری خێڵەكی خولقاندوە ،بەرهەمی ش�����ەڕی خ��ل��ی��جو پ���ەالم���اری ع��ێ��راق��ە ل��ە الی���ەن ئەمریكاو ه��اوپ��ەی��م��ان��ەك��ان��ی��ی��ەوە ،نەك بەرهەمی ئەو بانگەشە درۆینەی كە ن��اوی��ان ن��اوە «پێشمەرگەو ش����ۆڕشو ك���وردای���ەت���ی» ل��ەم پ���ەی���وەن���دەدا ،ن��اق��ارەم��ان��ی بەقارەمانیو نائەقاڵنی بوون بەئەقاڵنی بوونو ناشۆڕشگێڕی بەشۆڕشگێڕیو زۆرج��اران��ی��ش چەتەییان ن��اون��اوە ،ش��ۆڕشو ڕزگاری نیشتیمانی. 17ی شوبات ڕۆژی تەقینی بڵقی كۆنە یەكێتیەكانی ناو گۆڕان ل�������ەدوای ه��ات��ن��ی تیمێك لەسەركردەكانی یەكێتی بۆناو بزوتنەوەی گ��ۆڕان ،لەبەرامبەر نەقدكردن ل��ەڕاب��ردوی��ان لێرەو لەوێ ،بەئاگایی یان نائاگایی، هەندێ كەس دەیانووت ،ئەوانە زۆر باشن بۆ گ���ۆڕان ،ئەمانە ن��ەب��ێ��ت ی��ەك��ێ��ت�یو پ��ارت��ی ئ��ەم بزوتنەوەیە دەخۆن ،الوانی ئەم
سەردەمە ناكاران ،هیچ نازانن، ت��ەج��روب��ەی چ���ەكو ش��ەڕی��ان نییە ،ئ��ەم بالۆرەیە ب��وو ،كە ئەم پیاوانە خولقێنەری بوون، چ لەشارو چ لە شاخ ،هەمیشە ویستویانە ،خۆیان بەشێرو پڵنگ پیشانبدەنو تا ئەو ئاستەی كە گولە لەبەرامبەر سنگی ئەمانەدا دەس��ت��ەوەس��ت��انو زەی��ل��ە ،وەك هەموو بانگەشەكانی تر ئەمەش درۆو وەهمێكی گەورو بەتاڵو پوچ بوو.. لەحەڤدەی شوباتدا ،ئەوەی نەكرا بەرامبەر ناڕەزایەتییەكانو بزوتنەوەی گۆڕان ،تفەنگچییەكانی یەكێتیو پ��ارت��ی ك��ردی��ان ،دە الوی خ��ۆش��ی ل��ەخ��ۆن��ەدی��وی��ان شەهیدكرد ،هەشت سەد كەسیان برینداركرد ،دوو هەزار كەسیش زی��ات��ر ك��وت��ەك ب��اران��ك��رانو ئ������ازاردران ،ئ��ەم تیمە» زۆر قارەمانە شاخاوییەی سەردەمی شەڕی پارتیزانیو ئەنفالەكان» چركەیان لێوەنەهات ،بەرد جواڵ ئەوان نەجواڵن ،نەك هەر ئەمە ش��ەوان��ە ل��ەگ��ەڵ جەلالدەكاندا دەیانخواردەوە دەعوەتی یەكیان دەك��رد ،لەمبەریشەوە خۆیانن بە ڕابەری تەواوی بزوتنەوەكەو ناڕەزایەتیەكان دەزانی. ئەوە الوانی دەڤەری سلێمانیو گ��ەرم��ی��انو دەوروب�����ەری ب��وو، قارەمانو ئازای حەقیقی بوون، ئ���ەوە ڕێ����ژوانو ش��ێ��رزادەك��انو بیاللەكانو سوركێوەكان بوون، سڵیان ل��ەگ��ول��ەی چەتەكانی
پارتیو پیاوكوژەكانی یەكێتی ن��ەك��ردەوە ،ئ��ەوە ئ��ەوان بوون، ك��ە بەخوێنی خ��ۆی��ان مێژووی ب��ەڕەن��گ��ارب��وون��ەوەی دەسەاڵتی مافیای كوردیی جەاللیو مەالییان ن��ەخ��ش��ان��د ،س���ەرك���ردە ت��ازە هاتووەكانی ناو گ��ۆڕان «دێوو درن���جو ئ��ازاك��ان» ل��ەو ڕۆژەدا بوونە بڵقی س��ەرئ��او ،تەقینو كزۆڵ كزۆڵ ،دەرۆزەی بەردەرگای سەرانی یەكێتیو پارتیان دەكرد، ب��ۆ پ��اراس��ت��ن��ی م��وچ��ەو پ��ارەی مۆڵو فێالو ماڵە بەرزەكانیان، پشتیان ل��ە ج���ەم���اوەرو ڕوو لەدەسەاڵت ،تەنانەت نەیانتوانی بە تەلەفۆنێكیش ،یان لەسەر مێزی خ��واردن��ەوەك��ان��ی��ان��دا بە «هەڤاڵە» كۆنەكانی خۆییان بڵێن ئاوا بەرمەبنە گیانی ئەو خەڵكەو مەیانكوژنو ئازاریان مەدە. لەحەڤدەی شوباتەوە ،لەو گ��والن��ەی كە تەنها ب��ەر الوان��ی كوردستان ك��ەوت��ن ،ئیدی ئەو وەهمە پوچەی كە ئەم «پێشمەرگە كۆنانە نەبێت یەكێتیو پارتی ب��زوت��ن��ەوەی گ����ۆرانو الوان���ی كوردستان دەخۆن» بووە درۆیەكی گەورە ،ئەو مێژووە دەریخست، پێچەوانەكەی ڕاس��ت��ە ،ئەگەر الوانی ئەم سەردەمە نەبن ،ئەوانە هیچ نینو ئەوە ئەوان بوون لەژێر سێبەری بااڵی شەهیدانی حەڤدەی ش��وب��اتو ن��ەع��رەت��ەی الوان���دا خۆیان شاردبوەوە ،ئەوە ئەوانن پێویستیان بە الوانی كوردستانە بیانپارێزن نەك پێچەوانەكەی.
لەحەڤدەی شوباتدا ،ئەوەی نەكرا بەرامبەر ناڕەزایەتییەكانو بزوتنەوەی گۆڕان، تفەنگچییەكانی یەكێتیو پارتی كردیان ،دە الوی خۆشی لەخۆنەدیویان شەهیدكرد ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
15
قادر عەزیز: کۆبوونـەوەکـ ئەوتۆیان
سكرتيري حزبي ئايندة قادر عةزيز َ
دیداری :کاروان رەحمان ڕێگا:خوێندنەوەی بەرێزت چی یە بۆدانیشتنەكانی ئۆپۆزسیۆن ودەسەاڵت؟ ق���ادرع���ەزی���ز :ب���ڕوان���اك���ەم ئاكامێكی ئەوتۆی لێبكەوێتەوە، چونكە تائێستاش لە كوردستان ئیرادەیەكی ئەوتۆ بۆ چاكسازی ن��ی��ی��ە ،ئ���ەم���ە ج��گ��ە ل����ەوەی دامازراوەكانی ئێمە (پەرلەمان، دەزگای دادوەری ،سەروەری یاسا) هێشتا لەو ئاستەدا نین كە بتوانن چ��اودێ��ری پ��رۆس��ەی چاكسازی و لێپێچانەوە ل��ە گ��ەن��دەڵ��ی و پێشێلكاریەكانی تر بكەن. ڕێگا:پێت وایە ئەم دانیشتنانەی ئۆپۆزسیۆن ودەس���ەاڵت كۆتای بەقەیرانەكانی ئێستای هەرێمی كوردستان دێنێت؟ ق��ادر عەزیز :وەك لە وەاڵمی پرسیاری سەرەوەدا ئاماژەم پێكرد بڕوا ناكەم دانیشتنەكانی نێوان ئۆپۆزیسیۆن و دەس��ەاڵت شتێكی ئەوتۆی لێ دەربچێ ،كەواتە چۆن
16
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
دەتوانرێ قەیرانەكان چارەسەر بكرێت ،یا كۆتایی بە قەیرانەكان بهێنرێت. ڕێگا :هۆكار چی بوو كەئێوە وەك الیەنێكی ئۆپۆزسیۆن خۆتان ڕاگەیاند كەچی بەژدارنەبوون لە كۆبونەوەكەی سەرۆكی هەرێم؟ ئ��ەم ب���ەژداری نە كردنە مەرجی دەس���ەاڵت ب��وو ی��ان الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن داوایان نەكرد؟ ق����ادر ع���ەزی���ز :ب����وون بە ئۆپۆزیسیۆن بۆ ئەوە بوو كەوەك هێزێكی فشار زیاتر دەربكەوین، چونكە ل��ەم قۆناغەدا لەڕێگەی ئۆپۆزیسیۆن بوونەوە دەتوانرێ فشاری زیاتر بكەیت و كاریگەری زی��ات��رت ه��ەب��ێ��ت ل��ە پ��رۆس��ەی چاكسازی و لەسەر ڕوداوەك��ان، ب���ەش���داری ن��ەك��ردن��ی��ش��م��ان لە كۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆكی هەرێم هەرئەوەیە كا تائێستا ئێمە لەو لیژنە هەماهەنگیە دانین كە پێش ب��وون��ی ئێمە ب��ە ئۆپۆزیسیۆن ل��ەن��ێ��وان ( )3الی��ەن��ەك��ەی تری ئۆپۆزیسیۆندا دروستكراوە.
ڕێگا :خوێندنەوەی بەرێزت چی یە لەسەر ئەو رای��ەی كە دەڵێت سەرۆكی هەرێم تەنها لە كاتی تەنگە ژەدا پەنا بۆالیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن دەبات ؟ قادر عەزیز :كاتێك میكانیزمێك نەبێ كە بەشداری الیەنەكان لە بڕیاری سیاسیدا دەستەبەر بكات، بەڵكو كۆبونەوەكان هەر لەكاتی ئ��اڵ��ۆزب��وون��ی دۆخ��ەك��ەو هاتنە پێشەوەی قەیرانەكان ئەنجام بدرێت ،ئەوا ئەوكاتە كۆبونەوەكان هەروا دێنە بەرچاو. ڕێ��گ��ا :ب����ەرای ب��ەڕێ��زت ل��ەم قۆناغەدا دەسەاڵت ئیرادەی چاك سازی هەیە لە كوردستاندا یان تەنها كات كوشتنەو كۆبونەوە لەپیناو كۆبونەوە دایە ؟ قادرعەزیز :نەئیرادەكە وەك پێویست هەیە ،نە دامودەزگاو دام��ەزراوەك��ان��ی��ش��م��ان لەئاستی ئەنجامدانی ئەو چاكسازیەدان، بۆیە كۆبوونەوەكان ئاكامێكی ئەوتۆیان نابێت و بەڵكو هەروەكو ك��ات كوشتن وك��ات بەسەربردن سەیر دەكرێت. ڕیگا :ئێستا الیەنەكانی دەسەاڵت داوا لە الیەنەكانی ئۆپۆزسیۆن دەك��ەن كەبەژداربن لەحكومەتدا ئەگەرداوایەكی لەوشیوە لە ئێوە بكرێت ب��ەژداردەب��ن ل��ەو حكومە تەدا؟ لەكاتی بەشداری كردندا چ مەرجێكتان هەیە؟ ق��ادر ع��ەزی��ز :بەشداربوونی الی��ەن��ەك��ان��ی ئ��ۆپ��ۆزی��س��ۆن لە حكومەت هەر زیاتر ئۆپۆزیسۆن
ـانی ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت ئاكامێكی نابێت و بەڵكو هەر كات كوشتنە بوونی خۆیان لەدەست دەدەن، دەسەاڵت ئەگەر بیەوێ چاكسازی ب��ك��ات ،پێویستی ب��ە ب��ەش��داری ئۆپۆزیسیۆن نییە لە حكومەت، بەڵكو تەنیا پێویستی بەوەیەكە ئ��ۆپ��ۆزی��س��ۆن پ��ش��ت��ی��وان��ی لە هەنگاوەكاندا بكات ،هەروەك نابێ نە دەسەاڵت و نە ئۆپۆزیسیۆن هیچ الیەكیان مەرجیان بۆ چاكسازی ه��ەب��ێ��ت ،چ��ون��ك��ە چ��اك��س��ازی ه��ی��چ الی��ەن��ێ��ك ب��ۆ الی��ەن��ەك��ەی ت��ری ن��اك��ات ،بەڵكو چاكسازی ب��ۆ ه��ەم��ووم��ان��ەو ل��ە قازانجی هەمووشماندایە ،چونكە كێشەو قەیرانەكانی ئیمڕۆی كوردستان ئاستەنگێكی گەورەیان لەبەردەم ب��ۆ پ��ێ��ش��ەوەچ��وون��ی پ��رۆس��ەی سیاسی و پێشكەوتنی كۆمەڵگای كوردستان دروستكردووە ،بۆیە چ��ارەس��ەرك��ردن��ی��ان ل��ەڕێ��گ��ەی چاكسازیەكی ڕیشەیدا بەقازانجی هەموو الیەكە. ڕێ��گ��ا :ڕای ب��ەرێ��زت چ��ی یە لەسەر بارودۆخی ئێستای عێراق، بەتایبەتی ئەو خۆپیشاندانانەی لەپاریزگا سونەكانی گرتۆتەوە ؟ قادرعەزیز :بارودۆخی ئێستای عیراق لەمەترسیەكی گەورەدایە، قەیرانەكان بەرەو تەقینەوە دەڕۆن و خۆپیشاندانەكانی سونەكانیش ئەگەر داخوازیەكانیان بۆ جێبەجێ نەكرێت ئەوا زیاتر بەرو شەڕی تایەفەگەری و دواجار دابەشبوونی ع��ی��راق ه��ەن��گ��او دەن��ێ��ت ،بۆیە چ��ارەس��ەری ئ��ەوەی��ە كە هەموو الی��ەك بگەڕێنەوە بۆ دیالۆگ و
بەئاشتی چارەسەركردنی كێشەكان لەچوارچێوەی دەستورو ڕێككەوتنە سیاسیەكاندا. ڕێ���گ���ا :ب������ەرای ب���ەڕێ���زت ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی حكومەت و ئەنجومەنی نوێنەران لەم كاتەدا دەبێتە ه��ۆی چ��ارەس��ەری كیشە كانی عێراق؟ قادر عەزیز :هەڵوەشاندنەوەی حكومەت و پەرلەمانی عیراق نەك هەر چارەسەر نییە و كێشەكان چارەسەر ناكات ،بەڵكو زیاتر ئەو كێشانە ئاڵۆزتر دەكات ،بۆیە واباشترە زیاتر بیر لەوە بكرێتەوە ك��ە كێشەكان ل��ە چ��وارچ��ێ��وەی پەرلەمان و حكومەت و دەستوردا چ��ارەس��ەر ب��ك��رێ��ت ،ن��ەك ئەو هەڵبوەشێنرێتەوە، دەزگایانە ك��ەدواج��ار سەرباری ئەوكێشەو ق��ەی��ران��ان��ەی ئێستا ،ع��ی��راق ڕووب�����ەڕووی كێشەو قەیرانی دروستبوونی بۆشایی دەسەاڵتیش دەكاتەوە. ڕێ�����گ�����ا :ل�����ە ئ�����ەگ�����ەری ه��ەڵ��وەش��ان��دن��ەوەی حكومەتدا حكومەتی كار بەریكار لەقازانجی چ الیەنێكی عێراقیدایە؟ ق����ادر ع���ەزی���ز :ل��ەئ��ەگ��ەری ه��ەڵ��وەش��ان��ەوەی پ��ەرل��ەم��ان و حكومەتدا بەپێی دەستور حكومەت دەگوڕێت بۆ حكومەتی كارڕایكردن، كە دی��ارە ئەمەشیان بە ت��ەواوی لەقازانجی مالكی و دەوڵ��ەت��ی یاسادا دەبێت ،چونكە ئەوكاتە بەبێ چاودێری و لێپێچانەوەی پەرلەمان لە كارەكانی حكومەت
ئ����ەوان ك���اردەك���ەن ،وات���ە ئ��ەو چاودێریەی ئێستاش لەسەریانە ل���ەالی���ەن پ��ەرل��ەم��ان��ەوە ئ��ەو چاودێریەش نامێنێ ئەمە جگە ل��ەوەی وەك لەپێشدا ئاماژەم پێكرد بە هەڵوەشانەوەی پەرلەمان و حكومەت بۆشاییەكی دەستوری و دامەزراوەیی لە عیراق دروست دەب��ێ��ت ،ك��ەدواج��ار بەئاسانی چارەسەر ناكرێت. ڕێگا :یەگرتنی حیزبی ئایندە و بزافی ژینگە ئەم بۆچی؟ قادرعەزیز :یەكگرتنی حزبی ئایندەی كوردستان و بزاڤی ژینگەو یەكسانی بۆ ئەوەبوو كە هێزێكی تری چەپ و پێشكەوتوخواز بهێنێتە ناو حزبی ئایندەو هێزو توانای هەردوال كۆبكەینەوە بە ئاراستەی ئامانجە هاوبەشەكانمان وەچەند مانگێك لەمەو پێش هەنگاوێكی لەم جۆرە لەگەڵ بزوتنەوەی دیموكراتی خ��وازان��ی كوردستانیش ئەنجام درا بەهەمان ئەو ئاراستەیەی كە ئاماژەم پێكرد ،دیارە لەئیمڕۆی كوردستانیش هەموو یەكگرتن و لێك نزیكبونەوەیەكی هێزەكان گرنگە ،بەتایبەتیش ئەو هێزانەی كە ل��ەڕووی فیكری و هەڵوێستی سیاسیەوە لەیەكتر نزیكن. ڕێگا :ئەم یەگرتنە لەسەرجی بنەمایەك بوو؟ ق��ادر ع��ەزی��ز :ئ��ەم یەكگرتنە لەسەر بنەمای لێكنزیكی فیكری و هاوهەڵوێستی سیاسی و بایەخی ه�����ەردووال ب��ۆ ژی��ن��گ��ە پ��ارێ��زی كوردستان بوو. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
17
كتێبێ��ك عەش��یرەتی هەمەوەن��د ڕاپۆرتی :سەنگەر بیالل دوای ب�ڵاوب��وون��ەوەی كتێبێك ب��ەن��اوی (م��ێ��ژووی ڕچ��ەڵ��ەكو ن����اوداران����ی ه����ۆزی گ����ەورەی ه��ەم��ەوەن��د) ،ئ��ەو عەشیرەتە بوونە دووب��ەش��ەوە ،بەشێكیان الیەنگری كتێبەكەنو پێیانوایە ت����ەواوی كتێبەكە حەقیقەتی مێژووی هەمەوەندی گێڕاوەتەوە، بەشەكەی تریان دەڵێن :كتێبەكە ئەساسێكی هەیە لەڕاستی ،بەاڵم خەلو خەشی زۆریشی تێداكراوە. دوای ب�ڵاوب��وون��ەوەی بەشی یەكەمی كتێبەكەی (مەریوان حاجی ئەحمەد وال��ە)ی هەمەوەند ،ئەو عەشیرەتە بوونە دوو كۆمەڵەوە، كۆمەڵێك پشتگیری لەكتێبەكە دەكەنو كۆمەڵێكی تریان لەڕوویدا وەستاونەتەوە ،هەر لەسەرەتادا ڕوون��ك��ردن��ەوەی��ەك��ی��ش��ی��ان بۆ ڕای گشتی ب��ڵ�اوك����ردەوە ،لە ڕوونكردنەوەكەیاندا هاتووە» ئەو كتێبە خەلو خەشی زۆری تێدایەو ئێمە گومانمان هەیە لە سەرچاوەی ك��ت��ێ��ب��ەك��ە» ،ب���ەاڵم ن��ووس��ەری كتێبەكەش دەڵ��ێ «ه��ەم��وو ئەو كەسانەی دژایەتی كتێبەكەم دەكەن تەنها هۆكاری ئ��ەوەی��ە ،كەلەو كتێبەدا كەریم ئاغای هەمەوەند وەك��و س��ەرۆك��ی ه��ۆزی گ��ەورەی دەستنیشانكراوە» ه��ەم��ەوەن��د باسیش لەوە دەك��ات كەلە%85ی ه���ەم���ەوەن���د دەس��ت��خ��ۆش��ی��ی��ان لێكردووم. كێ سەرۆكی عەشیرەتی هەمەوەندە؟ یەكێك لەدیارترین كێشەكانی عەشیرەتی هەمەوەند ،سەرۆك عەشیرەتییە ،هەندێكیان باس لەوە
18
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
دەكەن كە سەرۆكی ئەم عەشیرەتە، (كەریم فەتاح حەمەڕەزای خاتر) ییە ،كەناسراوە بە كەریم ئاغای هەمەوەند ،بەاڵم بەشەكەی تریان
لوقمان حەکیم ئاغا: نوسەری ئەم كتێبەی نەمێژوونووسە، نەبەدرێژایی زەمەن مێژووی نووسیوەتەوە، وەنەدكتۆرە و نەشەهادەی هەیە
پێیانوایە دیاریكردنی سەرۆكی هۆز ،دەبێ لەڕێگای هەڵبژاردنەوە ئەنجامبدرێت. م���ەری���وان ح��اج��ی ئ��ەح��م��ەد والە ،نووسەری كتێبی (مێژووی ڕچ���ەڵ���ەكو ن���اوداران���ی ه��ۆزی گ��ەورەی هەمەوەند) ،بۆ (ڕێگا) ئ���ەوەی خ��س��ت��ەڕوو» لەئێستادا وەك��و سەرۆكی گشتی هەمەوەند نەك هەر لەكوردستانی عێراق، چونكە م��ن هەفتەی پێشوو لە كرماشان بووم ،بەهەمەوەندەكانی كرماشانیشەوە ،كەزیاتر لە 500بۆ 600گوند دەبن ،جەنابی كاك كەریم ئاغایان بەسەرۆكی هۆز قەبووڵەو ئەو سەرۆكی ه��ۆزە» لەدرێژەی وتەكانیدا م��ەری��وان ب��اس لەو كەسانە دەكات كە كەریم ئاغایان وەكو سەرۆكی هۆز قەبووڵ نییەو دەڵێ» ئەوەی باس لەوە دەكات كەهەمەوەند سەرۆكی هۆزی نییە، یان نەیبووە ئەوە بۆچوونی یەك بنەماڵەیە لەناو هەموو هەمەوەند كەپێیان دەگوترێ (بەگزادە) ،جگە لەو بنەماڵەیە هەموو هەمەوەند ب��ەس��ەرۆك��ی ه��ۆز ڕازی���ن» ب��ەاڵم لوقمانی حەكیم ئاغا ،كەیەكێكە ل��ەك��ەس��ای��ەت��ی��ی��ەك��ان��ی ه���ۆزی هەمەوەند ،لەم دیمانەیەیدا لەگەڵ (ڕێگا) باس لەوە دەكاتو دەڵێ» كاك كەریم ئاغا پیاوێكی دیارەو كاسایەتییەكی سیاسیشە». كەریم ئاغای هەمەوەند كێیە؟ ن��اوی ت��ەواوی (كەریم فەتاح ح��ەم��ەڕەزا)ی��ە ،بەكەریم ئاغای ه��ەم��ەوەن��د ن���اس���راوە ،ساڵی 1927ل���ەگ���ون���دی گ��ورگ��ەی��ی فەتاح ،سەربەقەزای چەمچەماڵ لەدایكبووە ،ساڵی 1936چووەتە قوتابخانە ،ساڵی 1942خوێندنی سەرەتایی تەواوكردووە.
د دووك��ەرت دەكات دۆستایەتییەكی ئاشنایەتیو زۆری ه��ەی��ە ،ل��ەگ��ەڵ ج��ەالل ت��اڵ��ەب��ان��ی س���ەرۆك���ك���ۆم���اری عێراقو سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ،چەندین بابەتی لەڕۆژنامەو گۆڤارەكان ب�ڵاوك��ردووەت��ەوە ،پەرتووكێكی مێژووی بەچاپ گەیاندووە بەناوی (ه��ۆزی هەمەوەندو بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردایەتی). لە مانگی 2011/9دا ،لەالیەن ڕێكخراوی ئاشتی جیهانییەوە خەاڵتی زیوینی ئاشتی پێدەدرێت. مەریوانی حاجی ئەحمەد والە ب��اس ل��ەوە دەك��ات « ماوەیەك پێش ئێستا كریم ئاغا سەردانی هەمەوەندەكانی لوبنانی كردووە» 75هەزار كەسی هەمەوەندی ئەو واڵتە پێشوازییان لێكردووە» بە وتەی مەریوان ئەمە بۆیەكەمجارە لەمێژووی ئەو واڵتدا بەو شێوەیە پێشوازی لەمیوانێك كرابێت، ن��ووس��ەری كتێبەكە دەڵ��ێ لەوێ بەكەریم ئاغایان وتووە تۆ (ئەمیر) مانی. ناكۆكییەكان دەتەقنەوە. لەچەند رۆژی ڕابردوودا بەهۆی تۆماركردنی سكااڵیەك لەسەری، مەریوانی ئەحمەد والە ،نووسەری كتێبی (م���ێ���ژووی ڕچ��ەڵ��ەكو ن����اوداران����ی ه����ۆزی گ����ەورەی ه��ەم��ەوەن��د) ،ل��ەالی��ەن دادگ���ای چەمچەماڵەوە فەرمانی گرتنی بۆ دەردەكرێو ناوبرا دەستگیردەكەن، لەو بارەیەوە مەریوان بۆ (ڕێگا) وت��ی» ئەو سكااڵیەی لەسەر من تۆمار كراوە ئەندامێكی ناوەندی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە، ب���ەاڵم خ���ۆی ن��ای��ك��ات ب��راك��ەی دەنێرێ ،براكەی كەسكااڵی لەسەر من تۆماركردووە ،بەناوی هەموو
ه����ەم����ەوەن����دەوە ق��س��ەی ك����ردووە، ئ��ەوان دەڵێن :ئەم كتێبە شێواندنی تێدایەو هەمەوەند زی������ادك������راوەو كۆمەڵێ ڕەسمی ت���ێ���دای���ە ئ���ەم لەخۆیەوە ناوی ل��ێ��ن��اوە ،بۆیە م��ن��ی��ش س��ك��ااڵم ل����ەس����ەری����ان ت��ۆم��ارك��ردووە، چونكە پێموایە ب��ۆن��اوزڕان��دن��ی منو كتێبەكەمو
سە ر لێشێو ا ند نی هەمەوەندە. دوای باڵوبوونەوەی كتێبەكەم، ئەندامەكەی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ،بەناوی دەعوەتەوە كۆمەڵێ لەخزمانی بانگكردبوو بۆ قسەكردن لەسەر ئەو كتێبە ،یان تەلەفۆنیان بۆ خەڵكی هەمەوەند ك���ردووەو پێیان وت��ووە ناوتان لەكتێبەكەدا نییەو لەهەمەوەند دەرك��راون ،كەچی بەپێچەوانەوە شەجەرەو وێنەیشیانی تێدایە. پ��اش��ان ل���ەدوای دەع��وەت��ەك��ە مایكرۆفۆنێك دێنێو دەكەوێتە ب��اس��ك��ردن��ی ك��ت��ێ��ب��ەك��ە ،كەمن مێژووی هەمەوەندم شێواندووە، خەڵكەكەش دەڵێن ئێمە بەهیچ ش��ێ��وەی��ەك ح���ەز ب��ەش��ێ��وان��دن ناكەین ،دواجار پێیان دەڵێ وەرن ئیمزابكەن ،كۆمەڵێ لەخزمان دەڵێن ئێمە ئیمزا ناكەین ،چونكە
نا نێكت داوە پێمان ئێمە ئیمزای چی بكەین؟ ڕووگ��ی��رب��وونو هەندێكیشیان ئیمزایان ك��ردب��وو ،ب��ەاڵم ڕۆژی دواتر ئیمزاكەیان گەڕاندووەتەوە، تەواوی ئەو ئیمزایانەش بەناوی ئ��ەوەوە ب��ووە كە بهێنرێ بۆ من ت��اوەك��و ه��ەڵ��ەی نێو كتێبەكە چاكبكەم ،بەاڵم دواجار براون بۆ دادگای چەمچەماڵ. (لوقمان حەكیم ئاغا) ئەوەی بۆ (ڕێگا) خستەڕوو كە گومانیان لەو سەرچاوانە هەیە كە(مەریوان حاجی ئەحمەد والە) لەكتێبەكەیدا ئ��ام��اژەی پ��ێ��داوەو دەڵ��ێ« ئێمە لەدادگا سكااڵمان لەسەر جەنابیان تۆماركردووە ،چونكە گوومانمان ل���ەو س��ەرچ��اوان��ە ه��ەی��ە كەلە كتێبەكەدا ئاماژەی پێدراوە». لوقمان حاجی حەكیم دەڵێ» كاك مەریوان بۆ ئامادەكردنی ئەو ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
19
كتێبە هاتە ماڵمانو باسی ئەوەی ك��رد كە سەرقاڵی ئامادەكردنی ك��ت��ێ��ب��ێ��ك��ە ل���ەس���ەر م���ێ���ژووی ه��ەم��ەوەن��د ،وەرەق��ەی��ەك��ی سپی دەركرد وتی ئیمزای بكە ،پێمووت، ناكرێ لەسەر ئەم وەرەقە سپییە ئیمزا بكەم ،بەاڵم جەنابی وەعدی ئ��ەوەی��دا كەپێش باڵوكردنەوەی كتێبەكە ببینم ،كەچی كاتێكم زانی وتیان كتێبەكە لەبازاڕدایە». ئەو كەسایەتییەی هەمەوەند باس لە نیگەرانییەكانی خۆیان دەك��ات لەمەڕ كتێبەكەو دەڵ��ێ» ئ��ەوەی ئێمەی نیگەران ك��ردووە، ئ���ەوەی���ە ب���ەدرێ���ژای���ی م��ێ��ژوو بیستوومانە كەهەمەوەند 12بۆ 13تیرە بووە ،بەاڵم ئێستا لەم كتێبەدا كراوە بە 24تیرە ،دیارە ئێمەش گومانمان ل��ەوە هەیەو داوای بەڵگەكانمان لێكردووە» بەوتەی لوقمانی حەكیم ئاغا، لەچەند ڕۆژی ئایندەدا وەاڵمێك ب��ۆ كتێبەكەی ك���اك م��ەری��وان دەكەوێتە ب��ەر دی��دی خوێنەران ك��ەئ��ەوی��ش لەكتێبێكدا خ��ۆی دەبینێتەوە ،كەڕاستییەكانی تێدا ڕوون��ك��راوەت��ەوە ،ل��ەو ب��ارەوە ناوبراو دەڵێ «سەرچاوەكانی ئێمە هەموو باوەڕ پێكراون ،نەئەتوانین خەڵك بكەینە ه��ەم��ەوەن �دو نە ئەتوانین خەڵك لەهەمەوەند دەربكەین ،چونكە ئ��ەم كتێبەی كەبەناوی (م��ێ��ژووی ڕچەڵەكو ن����اوداران����ی ه����ۆزی گ����ەورەی هەمەوەند)ەوە دەرچووە ،ئەم پیاوە نەبەدرێژایی نەمێژوونووسە، زەم��ەن مێژووی نووسیوەتەوە، نەدكتۆرەو نەشەهادەی هەیە، ن��ووس��ی��ن��ەوەی م��ێ��ژووی��ش نابێ خ��ۆڵ بكەیتە چ��اوی خەڵكەوەو ب��ەئ��ارەزووی خۆت گەزووبانەی ل��ێ��ب��ب��ڕی ،ئ���ەم پ��ی��اوە ه��ەم��وو سەرچاوەكانی گەڕاندووەتەوە بۆ (محمود مامە خدر) بۆیە ئێمەش لەدادگا سكااڵمان تۆماركردووەو داوادەكەین ئەو سەرچاوانەمان بۆ
20
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
لەدرێژەی دیدارەكەیدا نووسەری كتێبەكە وتی» پێش ئەوەی كتێبەكە چاپ بكەم شێخەی مەمەند ئاغا جوابی بۆ ناردووم دەڵێ ( ئەگەر بێتو ڕەسمی كەریم ئاغاو ئیمزای كەریم ئاغاو ش��ەج��ەرەی كەریم ئاغای تێدا نەبێ ،هەرچییەك بێت من دەستخۆشیت لێدەكەمو بۆشت چاپدەكەم) بۆیە تەنها هۆكاری ئ���ەوەی���ە ،ئ��ەگ��ەر ن��ا ه��ەم��ووی بیانووە».
مەریوان حاجی ئەحمەد والە: ئەو سكااڵیەی لەسەر من تۆماركراوە، ئەندامێكی ناوەندی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە ،بەاڵم خۆی نایكات براكەی دەنێرێ بێنێتە حوزور». بەاڵم مەریوانی حاجی ئەحمەد والە ،دەڵێ» ئەو هەموو كێشەو ب��ەرەی��ە ه��ی��چ پەیوەندییەكی بەبەڵگەنامەو دەستنووسەكانەوە نییە ،بەڵكو تەنها پەیوەندی ب��ەوەوە هەیە ،كە ك��اك (كەریم ئاغا) وەكو سەرۆكی هەموو هۆزی ه��ەم��ەوەن��د ئ��ام��اژەی پ��ێ��دراوە»
(مێژووی ڕچەڵەكو ناودارانی هۆزی گەورەی هەمەوەند) كتێبی (م��ێ��ژووی ڕچ��ەڵ��ەكو ناودارانی هۆزی گەورەی هەمەوەند) لەنووسینو ئامادەكردنی مەریوان حاجی ئەحمەد والەی هەمەوەندە، كتێبێكی قەبارە گەورەیە ،كەخۆی ل��ە 826الپ���ەرە دەبینێتەوە، لەئێستادا بەشی یەكەمی كتێبەكە باڵوبووەتەوە ،بەوتەی نووسەری كتێبەكە لەئێستادا هەمەوەندەكانی ك��رم��اش��ان ل��ە ئ��ێ��ران سەرقاڵی وەرگێرانین بۆ سەر زمانی فارسی، باسیش ل��ەوە دەك���ات كەبەشی دووەمی كتێبەكە فراوانتر دەبێتو كۆمەڵێ بابەتو زانیاری گرنگی تێدایە. ب����ەاڵم ئ���ەم كتێبە ل��ەالی��ەن كۆمەڵێك لەهەمەوەندییەكانەوە، ڕەت���ك���رای���ەوەو ڕووب������ەڕووی وەس�����ت�����ان�����ەوە ،ك���ەگ���وای���ە چەواشەكاریو زانیاری ناڕاستی ت���ێ���دای���ە ،ئ���ەم���ەش س���ەرەت���ا بەیاننامەیەك ب��ەدەرك��ردن��ی ئیدانەكرا ،بەاڵم لوقمانی حەكیم ئاغا هێما بۆ ئ��ەوە دەك��ات ،كە لەئایندەیەكی نزیكدا بەكتێبێك وەاڵم��ی ئ��ەو كتێبە دەدرێ��ت��ەوەو ئاماژەش بەوە دەكاتو دەڵێ» ئێمە ناڵێن لەسەرەتاوە تاوەكو كۆتایی ئەم كتێبە هەمووی هەڵەیە ،شتی باشی تێدایە ،بەاڵم زوڵمی زۆریشی تێدایە ،ئێمە بەڕاستی ناڕازین بەرامبەر ئەو زوڵمو زۆرانە».
فەرمان عیزەدین:
دادگ����ا ل��ەه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان
دادگ���ای���ەك���ی س��ەرب��ەخ��ۆ نییە
فةرمان عيزةدين ،ئةندامي ثةرلةماني كوردستان لةليستي طؤ ِران
دیداری هێدی هەولێری دیداری فەرمان عیزەدین ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەلیستی گۆڕان لە دیدارێكی تایبەتی گۆڤاری ڕێگا ئاماژە بە كەموكوڕیییەكانی ناوخۆی هەرێمی كورستان دەكاتو تێڕوانینی خۆی دەخاتەڕوو» ئەو ئەندام پەرلەمانە پێیوایە» ئەگەر دەسەاڵت چاكسازی
نەكات ،ئەوا جەماوەر بەڕوویدا دەتەقێتەوە». ڕێگا :پەرلەمان وەك تاكە م��ەرج��ەع چ��ۆن مامەڵە لەگەاڵ ه��ەرێ�مو دەوڵەتانی دەوروب���ەر دەكات؟ ئایا توانیویەتی ،وەك تاكە مەرجەع خۆی ببینێتەوە لەكێشەكانی هەرێمو بەغدا؟ ف��ەرم��ان ع��ی��زەدی��ن :هەرچی ل��ەدەرەوەو ناوەوەی پەرلەمانی
كوردستان ڕوودەدات ،هەروەها ئەو پێشهاتانەی لەگەڵ واڵتانی دراوسێ ڕوودەدەن ،بە بریاردانی مەكتەبی سیاسی هەردوو حیزبی دەسەاڵت روودەدات. ڕێگا :عەقلیەتی ناوچەییو بنەماڵەیی تاچەند ڕۆڵی بینیوە لەدەسەاڵتی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان؟ فەرمان عیزەدین :ئێمە پەرلەمانی ئاواتەخوازبووین كوردستان لەبەرئەوەی لەگەاڵ ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك ت��ێ��ب��ی��ن��ی ل��ەس��ەر (،)2009/7/25 ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی سەبارەت بە تاكە مەرجەعبوونی پەرلەمانی كوردستان ،لەبەر زاڵ��ب��وون��ی عەقلیەتی حیزبیو زاڵ���ب���وون���ی ب���ەس���ەر ه��ەم��وو كایەكانی كۆمەاڵیەتیو سیاسیو ئابوری ،دیوەخانی حیزبەكان ب��ووەت��ە پ��ەرل��ەم��ان ،مەكتەبی سیاسی شوێنی بڕیاردانە ،نەك پەرلەمان لەبەرئەوە پەرلەمانی كوردستانیش هۆكاری الوازبوونی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕێككەوتنە ستراتیژییەی ن��ێ��وان ه��ەردوو حیزبی دەسەاڵتو ئەو حیزبانەی ك��ات��ی خ���ۆی ل��ەه��اوپ��ەی��م��ان��ی كوردستانی ئەوانیش كەوتنەژێر فشارو ئەو بڕیارانەی لەمەكتەبی س��ی��اس��ی ه�����ەردوو حیزبەكە دەردەچن. ڕێگا :شێوازی دەس��ەاڵت��داری چۆن دەبینی لەهەرێمی كوردستان؟ ف��ەرم��ان ع��ی��زەدی��ن :دی���ارە شێوازی ك��وردەواری ،شێوازێكی ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
21
خێڵەكییە ،پارتو الیەنەكانیش ت��ا ئێستا لەچۆنیەتی وەك خێالیەتی بیردەكەنەوە ،ڕاستە ف���ەرم���ان���ڕەوای���ی ب��ن��ەم��اڵ��ەی��ی لەكوردستان زۆر بەئاشكرایی هەستی پێدەكرێتو دەس��ەاڵت لەهەرێمی كوردستان تا ئێستا بنەماڵەییە ،دیار ئەوەش لەڕووی زانستی سیاسیو هەر بوارێكی هەڵبسەنگێنین، كۆمەاڵیەتی بەراستی ئ��ەوە ل��ەو كۆمەڵگە زۆر دواك���ەوت���وان���ەی���ە ،ن��ەك دی��م��وك��راس�یو كۆمەڵگەیەكی پاراستنی مافی مرۆڤ ،زۆرجار س���ەرك���رەك���ان���ی ك����ورد ك��ات��ێ سەفەردەكەن تەنها بنەماڵەكەی خۆیان لەگەڵیانن بۆ واڵتانی دەرەوە.
ل��ەدەڤ��ەری زەرد ،هەرچەندە هێزە سەربازیەكەی بەهێزبێت بۆ بەرەنگاربونەوەی نەیارەكانی س����ودی ل��ێ��دەب��ی��ن��ێ ،بەهیچ ش��ێ��وەی��ەك دەس��ەاڵت��ی ك��وردی هەوڵنادات هێزی پێشمەرگە ببێتە هێزێكی رێكخراو لەئەزموونی حیزب رزگاری بێ. ڕێ��گ��ا :ه��ۆك��اری دواخستنی ه���ەڵ���ب���ژاردن���ی ئ��ەن��ج��وم��ەن��ی پ���ارێ���زگ���اك���انو پ��ەرل��ەم��ان��ی كوردستان چییە؟ ئایا گرفتی سیاسییە ،یان تەكنیكی؟ فەرمان عێزەدین :دیارە تا ئێستا دەس��ەاڵت بە ئاشكرا نەیوتووە ئێمە دەمانەوێ ماوەی پەرلەمان درێژبكەینەوە ،یان هەڵبژاردن لەكاتی خۆی ناكرێت ،بەاڵم ئێمە
دەسەاڵت لەهەرێمی كوردستان تائێستا بنەماڵەییە ڕێگا :بوونی هێزی چەكداری لەنێوان دوو حیزبدا ،هەرچەندە حكومەتی هەرێم دەڵ��ێ هێزی یەكیگرتووەتەوە، چ��ەك��داری راتان لەوبارەیەوە چییە؟ ف��ەرم��ان عیزەدین :بەراستی ئێمە دەخ��وازی��ن ئ��ەو هێزانەی هەن ،كە هێزی پێشمەرگەو هێزی ئاسایشو پۆلیسو ئاژانسەكانە، دەبێ ئەوانە هێزی نیشتیمانیبن دووربن لەدەستێوەردانی حیزبی، ئێمە باشترین بەڵگەمان لەسەر ئەوە تائێستا هێزی پێشمەرگە یەكینەگرتۆتەوە ،هەردوو الیەنی دس��ەاڵت��دار تائێستا ئابونەی مانگانە لەپێشمەرگە وەردەگرن، دەب��ێ هێزی نیشتیمانی ب��ن ، نەك پارتیو یەكێتی ،تەنانەت ئەو جلوبەرگەی لەبەریدەكەن ل���ەدەڤ���ەری س����ەوز ج��ی��اوازە
22
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
وەك پەرلەمانتار دەم��ان��ەوێ ڕۆژی هەڵبژاردن دیاریبكرێت وەك واڵتانی دونیا ،ئێمە لەگەڵ درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان نین ،ب��ەاڵم ئەگەر دەسەاڵت دەیەوێ درێژیبكاتەوە هەست بەمەترسی دەكات لەترسی ل��ەدەس��ت��دان��ی دەس��ەاڵت��ەك��ان��ی، چونكە دەسەاڵتی كوردی وا دەزانێ هەڵبژاردن تەنها لەبەر ئەوەیە خۆی براوە بێت ،بەاڵم ئاگاداری ئ��ەوەش��ی��ن دون��ی��ا گ��ۆڕان��ك��اری بەسەرداهاتووەو ئۆپۆزسیۆنێكی ك��ارا هەیە ،دەسەاڵتیش هیچ بیانویەكی نیە بۆ درێژكردنەوەی م��اوەی پەرلەمانی كوردستان، ئەگەر دەسەاڵت درێژیكردەوە ئێمە بڕیاری خۆمانی لێدەدەینو بە پەرلەمانێكی ماوە بەسەرچووی دادەن��ێ��ی�نو ئ��ەو كاتیش قسەی
خۆمان دەبێت. ڕێ���گ���ا :ب����ەاڵم ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا كۆمسیۆنێكی بێالیەن هەیە بۆ بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەكان؟ فەرمان عیزەدین :كۆمسیۆن كە یەكێكە لەپرسە نیشتیمانیەكان، دەب����ێ ت��ەواف��وق��ێ��ك��ی سیاسی لەسەربكرێت ،كە ت��اڕادەی��ەك توانیومانە جۆرێك لەڕێكەوتن لەگەاڵ الیەنی دەسەاڵت بكەین، بەاڵم لەسەر ڕێژە پێكنەهاتین، خۆی لە نۆ ئەندام پێكهاتووە، دەبێ الیەنی ئۆپۆزسیۆن چوار ئەندامی هەبێت ،ب��ەاڵم دەب��ێ بڕیارەكان بە دوو لەسەر سێ بێت ،نەك بە زۆرینەو كەمینە. كێشەكە تەنها ل��ەس��ەر ئ��ەوە م���اوە بگەینە ئ��ەو ئەنجامە، بەاڵم لەسەر كەمینەو زۆرینە بۆ بڕیاردانی كۆمسیۆن موافەقەی لەسەرناكەین ،پێویستە بە دوو لەسەر سێی بێتو بڕیارەكان زیاتر تەوافوقی پێوە دیاربێت. ڕێ��گ��ا :لەقەیرانی ئێستای ه���ەرێ���م���ی ك����وردس����ت����ان ب��ۆ ئاسایكردنەوەی ئەم بارودۆخە تا چەند زەرورە هەڵبژاردن بكرێت؟ ف��ەرم��ان عیزەدین :بەراستی ئێستا ئ��ەو دۆخ��ەی لەعێراقدا هەیە ،بەجۆرێك لەجۆرەكان ك��اری��گ��ەری ل��ەس��ەر هەرێمی كوردستان هەیە ،ئێمە داوای چاكسازی دەكەینو ئەو بابەتانەی پرسی نیشتمانین پێویستی بە تەوافوقی سیاسیەو ڕەهەندی نیشتیمانیان هەیە ،پێدادەگرین لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن دەك��ەی��ن ،چونكە دی��س��ان ئەو س��ی��اس��ەت��ە خ���ۆدزی���ن���ەوەی���ە لەچاكسازی زی��ات��ر م��ان��ەوەی دەسەاڵتی تاكڕەویە لەهەرێمی ئەگەر هەڵبژاردن كوردستان لەكاتی خۆیدا نەكرا ڕەنگە قسەی جدییمان لەكاتی خۆیدا هەبێ ل��ەس��ەر چۆنیەتی چ��ارەس��ەری
بارودۆخی ئەو سەردەمە. ڕێگا :وەك دەبینرێت ناوچەكە ب��ە شەپۆڵێكی گ��ۆڕان��ك��اری��دا تێپەڕدەبێت پێشبینی دەكرێت خەڵك بڕژێتە سەر شەقامەكان بۆ داواكاری چاكسازی؟ ف���ەرم���ان ع���ی���زەدی���ن :ئێمە هەردەم لەگەاڵ ئەو داخوازیانەی جەماوەرین ،كەخۆپیشاندانێكی س���ەردەم���ی���ان���ەو دوور لە توندوتیژین ل��ەه��ەر شوێنێك بێت كەداخوازیەكان جەماوەریبن لەپێناو چارەسەركردنی باری سیاسیو كۆمەاڵیەتیو ئابوری، زۆر بە جدی پشتگیری ئەو جۆرە خۆپیشاندانانە دەكەین ،ئەگەر لە كوردستان جەماوەر داوای ی��ەك��س��ان��ی ك���ردو ه��ەم��وو ئ��ەو پێویستیەكانی پرەنسیپانەی ژی��ان ت��ێ��ردەك��ات ئ��ەگ��ەر وەك��و الیەنە سیاسیەكانیش نەبێت وەك��و تاكی پەرلەمانتار بێت پشتگیری دەكەین. ڕێگا :لەتوندوتیژیەكانی ()17 ی شوبات ،هەڵوێستتان نەبوو، لەبەرامبەر بكوژان ،لەئێستاشدا ئ���ەو دۆخ���ە دووب��ارەب��ب��ێ��ت��ەوە هەڵوێستتان چیدەبێت؟ ف��ەرم��ان ع��ی��زەدی��ن :سەرەتا دەبێ ئەوە بڵێین دادگا لەهەرێمی كوردستان دادگایەكی سەربەخۆ ن��ی��ی��ە ،وەك ه��ەم��وو ك��ای��ەو جومگەكانی تری كۆمەڵگە لەژێر هەژمونی حیزبیدایە ئێمە وەك داوامانكردووەو پەرلەمانتاران ئێستاش داوادەك��ەی��ن لەبڕیاری ژمارە ()2پەرلەمانی كوردستان، تائێستا لەوەقائیعی فەرمی ك��وردس��ت��ان ب�ڵاون��ەب��ووەت��ەوە كە ش��اردراوەت��ەوە ،لەكاتێكدا ل��ە پ��ەرل��ەم��ان ب��ە ك��ۆی دەن��گ دەرچووە ،لەیەكێك لەبڕگەكانیدا ه��ات��ووە» ئ��ەوان��ەی دەستیان بەخوێنی خەڵك سوورەو تەقەیان لەخۆپیشاندەران كردووە ،دەبێت
دەستگیربكرێنو بدرێنە دادگا، بەاڵم وەك وتم ئەزموونی حیزب زاڵە بەسەر جومگەكانی دەسەاڵتو دەوڵەتدا ،نەیانتوانیوە كاربكەنو ئەوانە بدرێنە دادگا ،بەاڵم ئەو مەلەفە مەلەفێكی ك��راوەی��ەو هەركاتێك بارودۆخەكە ئاسایی ببێتەوەو دادگ���اش سەربەخۆ بێت ،ئ��ەو ك��ات دەب��ێ بدرێنە دادگ���ا ،دەب��ێ لەهەموو شتێك گرینگتر ڕژانی خوێنی هاواڵتیو ڕۆڵەكانی خۆمان بێتو هێلی س��وور بێت هەرگیز موساوەمە لەسەر ئەوە ناكەین خوێنی ڕژاو مافی بخورێت ،ل��ەب��ەرئ��ەوەی پێشێلكاری مافەكانە ،ناكرێت مرۆڤ لێی بێدەنگ بێت ،ئێمەش لێی بێدەنگ نابین. ڕێگا :گەندەڵیو ناعەدالەتی لەهەرێمی كوردستان ،سەرەنجام چ كێشەیەكی لێدەكەوێتەوە بە تایبەتی الیەنەكان هەڵوێستیان چ��ی دەب��ێ��ت ب��ەرام��ب��ەر پارتیو یەكێتی؟ ف���ەرم���ان ع��ی��زەدی��ن :ئێمە پێمانوایە دەس��ەاڵت لەهەرێمی كوردستان پێویستە بە خۆیدا ب��چ��ێ��ت��ەوە ،دەب���ێ چ��اك��س��ازی ب���ك���ات ،ب���ەراس���ت���ی ئ��ەگ��ەر دەس���ەاڵت چ��اك��س��ازی ن��ەك��ات، ڕۆژێ��ك دێ جەماوەر بەڕوویدا دەت��ەق��ێ��ت��ەوە ،چونكە خەڵكو ج��ەم��اوەر چ��اوەڕێ��ی چاكسازی دەكاتو چاوەڕێی ئەو بەڵێنانە دەكات ،كە هەر لە سەرۆكایەتی ه���ەرێ���م���ەوە ت���ا ح��ك��وم��ەتو پ��ەرل��ەم��انو دام��ودەزگ��اك��ان��ی دەوڵەت بە خەڵكیان داوە ،دەبێ چاكسازی بكرێتو مافەكانیان بۆ دەستەبەربكرێت ،یەكسانیو دادپ�������ەروەری ب�ڵاوب��ب��ێ��ت��ەوە، ب��ەراس��ت��ی ك��وردی��ش خەڵكێكی ئازایە ،هەرگیز لەسەر مافەكانی خ����ۆی س���ازش���ی���ن���ەك���ردووە، بارودۆخی ئیقلیمی ئەوەنە زیادە
هەڵناگرێت .كە بارودۆخەكان لەهەموو دەوڵەتانی دەوروب��ەر ب��گ��ۆڕێ��ت ،ب���ەو ش��ێ��وەی��ەش ل��ەك��وردس��ت��ان ف��ەرم��ان��ڕەوای��ی بكرێت ،بەدڵنیاییەوە دەڵێم ڕەنگە بارودۆخ گۆڕانكاری بەسەردابێت لەهەرێمی ك��وردس��ت��ان ،ئینجا ج���ەم���اوەر ڕادەپ����ەڕێ����ت ،ی��ان جەماوەر بەخۆیدا دەچێتەوە،
لەبەر زاڵبوونی عەقلیەتی حیزبیو زاڵبوونی بەسەر هەموو كایەكانی كۆمەاڵیەتیو سیاسیو ئابوری، دیوەخانی حیزبەكان بووەتە پەرلەمان، مەكتەبی سیاسی شوێنی بڕیاردانە، نەك پەرلەمان گرنگ ئ��ەوەی��ە خەڵك بتوانێ م��اف��ی خ��ۆی دەس��ت��ەب��ەرب��ك��ات، چۆنێتی دەس��ت��ب��ەرك��ردن��ی��ش��ی لەسەر بارودۆخی ئەو كاتەیە، كە كارەكەی ئەنجام دەدات ،چ لەالیەن دەس��ەاڵت ،كە هەستێ ب��ەچ��اك��س��ازی ،ی��ان ج��ەم��اوەر هەستێت بە ڕاپەرین. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
23
عیراق ل��ە(ن��وری سعید)ـەوە كاوە هاوڕاز ل��ەگ��ەرم��ەی جەنگی دووەم���ی ك��ەن��داودا (ك��ە دووب���ارە لێدانو ڕووخاندنی حوكمی بەعسی عێراق) بوو ،لەالیەن زلهێزانەوە بەگشتیو خ����وودی س��ەرۆك��ی ئ��ەوك��ات��ەی ئەمریكاشەوە هێندە بەڵێنی گەورەو زەب��ەالح لەبەر چاوی ڕای گشتی جیهان بەعێراقو سەرجەم گەالنو پێكهاتە هەمەجۆرەكانی عێراق دەدرا كە گوایا عێراق دەكرێتە نمونەیەكی جوانو دەگمەنو كەم وێنەی دیموكراسی لە ناوچەكەدا، تەنانەت دیارترین هێمای بەدی هێنانی ئ��ەو بەرنامەو ئەجێندا سیاسیەی سەرۆكی ئەمریكا (یان سەرۆكانی دوات���ری ئەمریكاش دەبێت)بۆ ناوچەی پڕلە كێشەی (ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست). ل����ەدوای ڕوخ��ان��دن��ی ڕژێ��م��ی ع��ێ��راقو ه��ێ��ن��ان��ەوەی س��ەرج��ەم باڵەكانی ئەوسای ئۆپۆزسیۆن لەسەر پشتی تانكەكانی ئەمریكاو بەریتانیو بەهەماهەنگی بەرچاوی واڵتێكی گ��ەورەی هاوسێی وەك (كۆماری ئیسالمی ئێران)كە گوایە ناسراوە بەدوژمنی سەرسەختی ئەمریكاو ڕۆژئاوا (بەهاوكاری ئەم دووجەمسەرە كارایەی ئەمریكاو ئێران) ئ��ەم ب��ارودۆخ��ە سیاسیە ل��ەدوای ساڵی ()2003وە بەسەر واڵت��ی زام��داری عێراقدا سەپێنرا ئ��ی��دی خ��ول��ە ه��ەم��ەج��ۆرەك��ان��ی هاتنەكایەوەو هەڵبژاردنەكان ب��ەڵ��ێ��نو پ��ەی��م��انو پ����ڕۆژەی هەمەڕەنگی سیاسیو ئابووریو ك��ۆم��ەاڵی��ەت��یو ت��ەن��دروس��ت �یو ئ����اوەدان����یو خ��زم��ەت��گ��وزاری��ە سەرەتاییەكان بە گوێی هاواڵتیانی دەن���گ���دەری ع��ێ��راق��دا دەدراو، سەرئەنجام (بەكورتی) تا ئەمڕۆ بارودۆخەكە نەك ( جێگیربوون، ی���ان نیمچە سەقامگیرییەكی
24
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
نوري سةعيد
ب��ەخ��ۆی��ەوە ن���ەدی���وە) بەڵكو ڕەوڕەوەی حوكمی عێراق جارێكی دی بەالی جۆرە دیكتاتۆرییەتێكی دیكەدا دەبرێتەوە كە پێكهاتەیەكی مەزهەبی ی��ان تائیفی بەتەنها تەحەكەم ل��ە ه��ەم��وو خواستو هیواو چارەسنوسی گەالنی عێراق بكات. لەنێوان نوری سعیدو نوری مالكیدا: دی���ارە م��ن ب��ە حوكمی كەمی تەمەنم ،وەك ئاگاداریو دیراسەی مەیدانیش ،بەكردەوە ئاگاداری بارودۆخی سیاسی عێراق لەسااڵنی حوكمی پادشایەتیدا نەبووم ،بەاڵم بەخوێندنەوەو توێژینەوەم لەسەر مێژووی ئەو سەردەمەی عێراقو تەنانەت بەجۆرە لێكۆلینەوەیەكی م��ەی��دان��ی ن��ێ��و چ��ی��نو ت��وێ��ژە دێرینەكانی ئ��ەم واڵت���ە ،چەند زانیاریەكی گرنگم لەسەر حوكمی ئ��ەوس��ای ع��ێ��راق ل��ەس��ەردەم��ی دوای جەنگی جیهانییەكانو تا
دامەزراندنی سیستمی كۆماری ئەم واڵتە پەیداكردووە ،هەوڵدەدەم لەم لێكۆلێنەوەیەمدا بەراوردێكی پێبكەم لەنێوان حوكمی سەردەمی پاشایەتیو دوایین حوكمی ئەمڕۆی عێراق بەسەرۆكایەتی جەنابی (ن���وری م��ال��ك��ی) ك��ە ب��ۆ دووەم خولی سەرۆكایەتی وەزی��ران��ی عێراق ،كابینەی حكومەتەكەی پێسپێرراوە ،بێگومان دیارترین سەرۆكوەزیر لەسەردەمی حوكمی پ��اش��ای��ەت��ی واڵت����ی ع��ێ��راق��دا، كەسایەتییەكی دیاری بەناوبانگی كارابوو بەناوی (نوری سعید) كە كورد بە (نوری سەعی)ناویدەبات، وەك چۆن (نوری مالكی) یش بە (نوری مالیكی) ناودەبەین. (ن����ووری س��ەع��ی��د) دی��ارت��ری��ن سیاسەتمەداری عێراق بوو كەلە س���ەردەم���ی سیستمی حوكمی پاشایەتیدا ب���ۆ(چ���واردە) جار ك��اب��ی��ن��ەی ح��وك��م��ەت��ی عێراقی وەرگ��رت��ووەو پێكیهێناوە ،بەڵێ
بۆ (ن��وری مالكی)
نوري ماليكي
لەیەكەم جارەوە لەمانگی (مارت)ی ساڵی ()1930ەوە تا دوایینجار یان تا(چواردەهەمین جار)كەلە ڕۆژی ()1ی مانگی (ئایار)ی ساڵی ()1958 دا كابینەی حكومەتی ئەم واڵتەی پێكهێناوەو ئەركی سەرۆكوەزیرانی ڕاییكردووە .من دوای توێژینەوەو لێكۆڵینەوەی وردم لەئەنجامی خ��وێ��ن��دن��ەوەی دەی����ان كتێبو نامیلكەو دیراسەی باڵوكردنەوەی ڕۆژنامەو گۆڤارە تازەكانی ئەم دواییانەی عێراق بەو ئەنجامە ڕاستو درووستە گەیشتووم كەوا بەڕێز (ن��وری سەعید) خودا لێی خۆش بێت زۆر نەرمو لەسەرخۆو كەسێكی وردب���ی���نو گەشبینو لێهاتوویش بووە لەو پۆستەیدا (دیارە بەبەراورد لەگەڵ حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی سەردەمی كۆماری بەگشتیو بەراورد لەگەڵ حكومەتی ئێستای جەنابی نوری مالكی هاوڕێی خۆشمان)( ،نوری سەعید) بەچاویلكەیەكی سپی
بێگەرد ب��ۆ ئ��ەو ك��ات��ەی حوكمی خ����ۆیو ئ��ای��ن��دەی واڵت���ەك���ەی دەڕوان������ی ،وەك���و دەگ��ێ��ڕن��ەوە تاكە خ��ەمو ئەندێشەی ڕۆژان��ەی ئەوەبووە كە چۆن هێمنیو ئارامی واڵتەكەی بپارێزێتو بەتینتری بكات لەگەڵ پاراستنی یەكڕیزیی س��ەرج��ەم پێكهاتە ه��ەم��ەج��ۆرە مەزهەبیو تائیفیو نەتەوەییو بەپێچەوانەی سیاسیەكانیش. چاویلكە سپیە بێگەردەكەی نوری سەعیدەوە ب��ەداخ��ەوە چاویلكە ڕەشو لێڵەكەی جەنابی(نوری مالیكی ) دۆستی دوێنێمان هیچ ڕوانینێكی م��ژدەب��ەخ�شو شادی بەخشی ل��ێ��چ��اوەڕوان ناكرێت، ب��ەداخ��ەوە ل��ەس��ەرەت��ای خولی سەرۆكایەتییەكەیەوە دووەم���ی (ك �توم��ت) وەك س��ەران��ی بەعس ك��ە ل��ە دوای ساڵی ()1975ەوە ب��ەرام��ب��ەر س��ەرج��ەم پێكهاتە نەتەوەییو مەزهەبییەكانی عێراق چۆن دەجواڵنەوەو عێراقیان بەچ
دەردو زامو ئاقارێكی نەخوازراوی سیاسیدا ب��رد ،جەنابی (ن��وری م��ال��ی��ك��ی)ش ه��اوش��ێ��وەی ئ��ەم سیاسەتە نەگریسانەیە دەستیكرد ب��ە پ��اك��ت��اوك��ردن��ی م��ەزه��ەبو تائیفیو ن��ەت��ەوەی��یو ،هەرلە ڕێ��وە سەرانی عەرەبی سوننەی بە تێكدەرو پاشماوەی بەعسو لەباربەری پڕۆسەی نوێی سیاسی تۆمەتباركرد كە هاوكات لەگەڵ ئەم سیاسەتەدا ڕۆژانە پەالماردانی ناوچە سوننی نشینەكانی بەغدادو تیرۆركردنی زان��او شەرعناسو پ��س��پ��ۆڕە ش���ارەزاك���ان���ی ب���وارە حەساسەكانی تری واڵت تیایاندا ب��ەردەوام بوو ،یان ڕاوەدوون��انو گرتنو زیندانیكردنیان كرابووە نەریتی حوكمی دڕندانەی سەدە تاریكەكان ،جگە لە ڕووخ��انو س��ووت��ان��دنو زی��ان��گ��ەی��ان��دن بە سەدان مزگەوتو شوێنی پیرۆزی چ��ەوس��ان��ەوەی سوننییەكانو هەمەڕەنگی تر لەسەر ڕۆڵەكانیان ل��ەب��وارەك��ان��ی ت��ەن��دروس��ت �یو پ������ەروەردەو خ��زم��ەت��گ��وزاریو ئابووریو دەیان بواری پێداویستی تردا .لەكاتێكدا لەیەكەم حوكمی (ن��وری سەعید)ەوە لەسەرەتای سااڵنی سییەكانی سەدەی ڕابردوو لە سیستمی حوكمی پادشایی ئەم واڵتەدا دەیان كەسایەتی ڕۆشنبیرو شۆڕشگێڕو زاناو خاوەن عەشرەتی تێكۆشەر لەدەوری حكومەتەكەیو ڕوكنو گۆشەو بونیادی كابینەكانی حكومەتە س���ادەو س��اك��ارەك��ەی ئ���ەو س���ەردەم���ە ك���ۆدەك���ردەوەو چەندین پ��ۆس �تو پلەی شیاوو حەساسی پێدەسپاردن ،كەچی لەم سەردەمە هەرە پێشكەوتووەی ب����واری ت��ەك��ن��ۆل��ۆژی��او ڕای��ەڵ��ە خێراكانی گەیاندنو ڕاگەیاندندا ت���ازەب���ەت���ازە ج��ەن��اب��ی (ن���وری مالیكی) عێراق بەرەو ترسناكترین سیستمی دكتاتۆریو تاوانخوازی ت��اكو پێكهاتەیەكی ن��ادروس��ت دەب��اتو ئەو هەموو كەسایەتییە دی����ارو زان����او س��ی��اس��ەت��م��ەدارە بەناوبانگانەی پێكهاتەكانی تر بەرەو بەركەناركردنو گۆشەگیریو ت���ەن���ان���ەت ل��ێ��پ��رس��ی��ن��ەوەو ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
25
لێپێچینەوەی گ��وم��ان لێكراو دەبات ،لەكاتێكدا (نوری سەعید) ی ڕەحمەتی ،بە چاویلكە سپیە بەفرینە تیشك پرژێنەكەیەوەو ب���ەو داه��ات��ە ك���ەمو س��اك��ارەی ئەوسای واڵتەكەشیەوە جوانترینو پتەوترین پەیوەندی لەهەموو ب���وارەك���ان���دا ل��ەگ��ەڵ واڵت��ان��ی هاوسێدا ب���ەرزوو بڵندبووەوە، بەاڵم لەدوایین كابینەی ئێستای عێراقدا (ن��وری مالیكی) تەنها لەسەر یەك ئیقاعو ڕیتم دەڕواتو تەنها باوەڕی بەو سیاسەتە هەیە كە خۆی گرتوویەتیەبەرو بەكۆتا چ��ارەس��ەری دەردە كوشندەكانی ناوخۆی عێراقی دادەنێت لەكاتێكدا ب��ەك��ردەوەو لەزەمینەی واقیعدا بۆ هەموان ڕوونبووەتەوە كە ئەم ج��ۆرە سیاسەتە تاكڕەوانەیەی (حیزبی سەركردە) یان (هاوپەیمانی فەرماندە) چارەسەری هەمەالیەنەو دروس���تو ئیجابیانەی قەیرانو كێشە هەڵپەسێرراوو دێرینەكانی ع��ێ��راق��ی ت��ێ��دان��ی��ی��ە ،ه��ەرب��ۆی��ە لەپاڵ ئەم سیاسەتە نادروستو چەندەها شكستخواردووانەیەدا گروپی هەلپەرستو كەسایەتی نەشیاوو تەكەتولی تایەفەچیو پاشكۆو دەس���تو پێوەندەكانی ت��ری��ان گ��ەورەت��ری��ن دەرف��ەت��ی نەشیاویان ك��ەوت��ۆت��ەدەس��ت بۆ بەتااڵنبردنی س��ام��انو داهاتی واڵتو پ��ەرەپ��ێ��دان��ی پشێویو ئاڵۆزیو ب��ەردەوام��ی كاردانەوە سلبییەكانیش لەهەمبەریاندا وەك كارە توندوتیژییەكانو تەقینەوەی گ��ەورەی نیمچە ڕۆژان��ە لە شارە گ���ەورەك���انو ن��اوچ��ە هۆشیارو ق��ەرەب��اڵ��غ��ەك��ان��دا ك��ە قوربانی سەرەتاو كۆتایی تەنها گەالنی بەشمەینەتو خێرنەدیوی ئەم واڵت��ەو ه��ەزاران مناڵی بێباوكو ه��ەت��ی��وك��ەوت��وو س����ەدان ه���ەزار ب��ێ��وەژنو كچانی قەیرەو دەی��ان هەزار پیاوی بێكارو بێچارەنوسن. (ل����ەدووڕی����ان����ی ه���ۆك���ارو چارەسەرەوە) ل���ەم ن��ێ��وەن��دەی (ه��ۆك��اری كێشەو قەیرانەكان)و (چارەسەری دروس����تو ل��ە خ��ۆب��وردووان��ەی
26
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
دەشێت چاوەڕواننەكراویشەوە) تیشكێك بخەینەسەر هەڵوێستو كاردانەوەی خودی دەستەاڵتدارانی شكستخواردووی عێراق بەگشتیو ج��ەن��اب��ی س��ەرۆك��وەزی��ران��ی��ش بەتایبەتی ،بەاڵم ئ��ەوەی زیاتر جێی گاڵتەجاڕیو خەم ساردیو بێ پەرواییشە ،ئەوەیە هێشتا س��ەران��ی دەس��ەاڵت��دارو پیاوانی بەناو سیاسەتمەداری عێراق لە زۆرب��ەی وتەو لێدوانی ڕۆژان��ەی بەردەم میكرۆفۆنو كامێرای كەناڵە بیسراو وب��ی��ن��راوەك��ان��دا باسی دەستكەوتی گ��ەورەو زەبەالحیان دەك��ەنو بێشەرماناش ئاماژە بۆ ئەم حوكمەی عێراق وەها دەكەن كە گوایە ئەزموونێكی كەم وێنەو بێ هاوتایە لەجیهانداو هەقوایە واڵتانی تر كۆپیبكەنەوە ،دیارە ئ��ەم��ان ب��ۆ ب���ەردەوام���ی حوكمی ڕەش��ی��انو سەپاندنی ئەجێندای ت��ائ��ی��ف �یو ه���ی���وای دێ��ری��ن��ی��ان لەگرتنەدەستی جڵەوی دەستەاڵتی ئ���ەم واڵت����ەدا ه��ەردەب��ێ��ت ئ��اوا ب��دوێ �نو ڕەفتاربكەن ك��ە گوایە واڵتەكەیان بەرەو كەناری ئارامیو ئاسوودەییو پێشكەوتن بردووە، دیارترین نموونەش لەم بارەیەوە وتەكانی جەنابی سەرۆكوەزیرانە ل��ە ی��ادی دام��ەزران��دن��ی سوپای عێراقدا كە گوایە عێراق هەنگاوی چ��اك��س��ازیو ب��ن��ی��ات��ن��ان��ەوەی ت��ەواو ن��اوەو لە كۆتا هەنگاوی بەدیهێنانی بەرنامەكەیاندا بووە، بەاڵم دەستی ناحەز ل��ەدەرەوەی واڵتو لەمالوالوە چەندین دۆخی پشێویو ئاڵۆزی خوڵقاندووە، هەر بەوتەی خودی (مالیكی) گوایە پێشبڕكێو ملمالنێیەكی هەرێمیو ناوچەییو نێودەوڵەتیش لەسەر پەرەسەندنی ئاڵۆزیی نێوخۆی عێراق ل��ەئ��ارادای��ەو بەچەندین ن��ەخ��ش��ەو پ�لان��ی ژەه�����راوی، ب��ەرن��ام��ەك��ان��ی ئیفلیجكراون، ناوبراو لەجیاتی ئەوەی ئاوڕێك لە دەزگا تایبەتیو نهێنییەكانی خۆیان بداتەوە كە چەندین ملیار دیناریان تیایدا بۆ سەركوتكردنی جەماوەری ستەمدیدەی ناوچەكانی ت����ری دوور ل���ە دەس��ت��ەاڵت��ی
تەرخانكردووە، تاكڕەوانەیان هەر بە قەوانە كۆنو سواوەكەی ج��اران��ی��ان تۆمەتەكان بەسەر گروپە تیرۆریستو تەكفیریو ب��ەك��رێ��گ��ی��راوەك��ان��ی واڵت��ان��ی س��ون��ن��ە م��ەزه��ەب��ی ه��اوس��ێ��ی عێراقدا دابەشدەكاتەوە ،بەاڵم دواجار كە شەپۆلی ناڕەزایەتیو جەماوەرییەكان خۆپیشاندانە لەناوچەكانی ناوەڕاستو باكورو چەند ناوچەیەكی هاوهەڵوێستی ب���اش���ووری���ش���دا ب���ەت���وون���دی دەستیپێكردووەتەوەو ڕۆژان��ەش بەردەوامەو كە تەنگی بە حكومەتی ئێستاش هەڵچنیوە ،ناچاربوون ج���ۆرە گ��ۆڕان��ك��اری��ی��ەك بەسەر شێوازی گوتاری سیاسیو ئەمنیو تائیفیشیاندا بهێننو ،چەندین نوێنەرو شاندی ڕەسمیو ناڕەسمی بۆ ئەو ناوچە گڕگرتووانە بنێرنو زۆر بەناچاریش لە خواستو داواو دروشمەكانیان بكۆڵنەوە ،ئەمەش دوای ئ��ەوەی بەچاوی س��ەرو بە هۆشو عەقڵی واقیعبینانیشەوە قەبارەو بارستایی لەڕادەبەدەری خ��ۆپ��ی��ش��ان��دانو ش��ۆڕش��ە ت��ازە جەماوەریەكانیشیان بینی. دوا وت��ەش��م ل��ەم وت��ارەم��دا ج��ەخ��ت��ك��ردن��ەوەی��ە ل��ەس��ەر پێداچوونەوە بە سیستمی یەكەم سەردەمی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقدا لە دوای تەواوبوونی ج��ەن��گ��ی ی��ەك��ەم��ی جیهانی كە بەڕای نوسەرانو مێژوونووسانو ئ��اگ��ای��ان��ی سیاسی ك��اروب��اری عێراق ،ئەو سەردەمە سەرەتاییو س����ادەو س���اك���ارە ،ب���ەب���ەراورد لەگەڵ دوایین سیستمی حوكمی ه��اوچ��ەرخ��م��ان��دا ،زێرینترین س��ەردەم��ی حوكمی دیموكراتیو سەربەستیو ئ���ازادی سەرجەم تاكو كۆمەڵو پێكهاتە نەتەوەییو سیاسیەكانیش م��ەزه��ەب��یو ب��ووە ،بەاڵم زێڕینترین حوكمی س��ەر زەوی ن��ەب��ووەو ل��ەم��ەدا زیادەڕۆیی ناكەین ئەوەی باسم لێوەكردووە تەنها بەراوردكردنی ه����ەردوو چاویلكەكەی یەكەم س����ەرۆك����وەزی����رانو دوای���ی���ن سەرۆكوەزیرانی ئێستای عێراقە .
كۆكردنەوەی پیتاك بۆ پارتەكەی
ب����ووە ه��ۆك��ار ب��ۆ ت��ی��رۆرك��ردن��ی
س���اك���ی���ن���ەو ه���اوڕێ���ك���ان���ی سیروان كاوسی post@kncsite.com
نێزیك بەسەدەیەكە ،لەوكاتەی ك��ە واڵت���ان���ی كۆلۆنیالیستی جیهانیی هەستیان بەبوونی نەوت ك��رد ل��ەرۆژه��ەاڵت��ی ناڤین ،ئەم ناوچەیە بوو بەگۆڕەپانی ملمالنێی سیاسیو قوتبوونەوەی كۆمەڵە ڕژێمی دیكتاتۆرو سەرەڕۆ ،شەڕو پێكدادانی خوێناویی لەنێوان گ��ەالنو كێبەركێی نێوان دنیای
دووج��ەم��س��ەری��ی ،دوات��ری��ش كە یەكێتی سۆڤێت هەرەسیهێنا ،دنیا پێینایە قۆناخی تاك جەمسەریو ش�����ەڕی ن���ێ���وان ك��ۆم��ۆن��ی��زمو ب��ۆرژوازی ،جێی خۆیدا بەشەڕی ن��ێ��وان دن��ی��ای ئ���ازادو ئیسالمی سیاسی لەناوچەكە. دوای هێرشی (11ی سێپتەمبەری )2001ی رێكخراوی (تێرۆریستیی) «ال���ق���اع���دە» ب���ۆ س����ەر دوو باڵەخانەكەی ناوەندی بازرگانی لە نیۆیۆرك ،واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا توانی رژێمی تاڵیبان
بڕووخێنێو رێكخراوی «ئەلقاعدە» پ��ەرت��ەوازەب��ك��ات ،هێرشەكەی ئەفغانستان ،زەمینەی خۆشكرد بۆ ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی بەنیازی جێبەجێكردنی ستراتیژێكی نوێو گۆڕینی جوگرافیای سیاسی دنیای ئیسالم بەگشتیو رۆژهەاڵتی ناڤین بەتایبەتیی ،سەدان هەزار سەربازو چەكوچۆڵی جەنگیی گەورەو گران بڕژێننە ناوچەكەوە بۆ ئەوەی بۆ ماوەیەكی دوورو درێژتر لەرابردوو بەرژەوەندییەكانیان لەناوچەكەدا بپارێزن. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
27
پ��ش��ت��گ��ی��ری��ك��ردن��ی الوەك��ی��ی بزووتنەوەكانی لەئۆپۆزسیۆنو ج��ەم��اوەری��ی گەالنی رۆژه��ەاڵت��ی ن��اوەڕاس��ت دژی رژێمەكانیان، سەرقاڵكردنی گەالنی ناوچەكە ب��ەك��ێ��ش��ەی ن��ێ��وخ��ۆی �یو ش��ەڕی ئاینیی ،لەنێوبردنی مەترسیی تێرۆرو رێكخراوەكانی بنچینەگری ئیسالمی لەسەرخۆیان ،دوات��ر دابەشكردنی واڵتانی پڕ حەشیمەت و دامەزراندنی چەندین دەوڵەتی تازە لەجێیان ،ئامانجی ئەو ستراتیژە نوێیە پێكدێنن ك��ە ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی هەنگاو بەهەنگاو سەرقاڵی جێبەجێكردنین ،بەكورتی ئەم بارودۆخەی ئێستا بەقۆناغێكی ه��ەس��ت��ی��ارو چ��ارەن��ووس��س��از ل��ەم��ێ��ژووی رۆژه���ەاڵت���ی ناڤین دادەنرێت. ك��وردس��ت��ان��ەك��ەی ئێمەش كە نێزیك ب��ەس��ەدەی��ەك لەمەوبەر لەالیەن واڵتانی كۆلۆنیالیستی جیهانییەوە وەك گۆشتی قوربانی پ��ارچ��ەپ��ارچ��ەك��را و خ��رای��ەژێ��ر دەستی كۆمەڵە ڕژێمێكی دیكتاتۆرو رەگ��ەزپ��ەرس �تو ك��ۆم��پ��رادۆرەوە، لەگەڵ سەرهەڵدانی ئ��ەم كەشە سیاسییە نوێیە ،هیوایەكی بۆ پ��ەی��داب��ووەو هەلێكی زێ��ڕی �نو مێژوویی بۆ رەخساوە كە بتوانێت دوای س��ەدەی��ەك ق��ەاڵچ��ۆك��ردنو راگوێزانی زۆرەملێو ماڵوێرانیی، بیر لەداهاتووی خۆیو چارەنووسی سیاسیی خۆی بكاتەوە. ئەوەتەی كورد خۆی ناسیوەو خەبات بۆ رزگاربوونی دەك��ات، لەهیچ چاخو سەردەمێكدا وەك ئەم بزووتنەوە مەزنو بەرینەی باكووری كوردستانی بەخۆیەوە نەبینیوە، هاوكات لەوساتەوە دەسەاڵتدارانی ت��ر ب���ەزۆرەم���ل���ێو خوێنڕێشن دەسەالتی خۆیان بەسەر گەالنی دیدا سەپاندووە ،لەهیچ سەردەمو سەدەیەكدا هێندەی ئێستا تووشی سەرلێشێواویی سیاسی نەهاتوون. هۆكاری سەرنەكەوتنی پیالنگێڕیی
28
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
هێمنی تورك بەتایبەتیی لەماوەی 30ساڵی رابردوودا ،كە ژیانەوەی هەستی ن��ەت��ەوەی��ی لەباكووری ك��وردس��ت��ان دەژم��ێ��ردرێ��ت ،بۆ زان��ای�یو لێوەشاوەیی سیاسیو بیری كوردی نەتەوەیی رێبەرانی باكووری كوردستان دەگەڕێتەوە كە بێگوێدانە پلەوپایەو بەرژەوەندیی تایبەتی خۆیان ،بێسڵەمینەوە لەكردەوەی دڕندانەی هێزەكانی رژێ��م��ی داگ��ی��رك��ەری ت��ورك��ی��ا، لەشەقامو بەندیخانەو گۆڕەپانی شارەكانو لەچیا ،لەگەڵ گەلی خ��ۆی��ان�نو ل��ەپ��ێ��ش��ەوەی هەموو رووداوەكانەوەن .ئەمە لەالیەك، لەالیەكی دیكەشەوە ،بەزاناییو زی���رەك���یو ل��ێ��ك��دان��ەوەی بەجێ توانیویانە هەموو پیالنگێڕیو ه��ێ��رش��ی س���ەرب���ازیو گ��وش��اری هێزەكانی سەركوتكاری توركو هاوكاریی الوەكیی رۆژاوا لەگەڵ رژێمی ت��ورك ،پووچەڵبكەنەوەو رۆژ لەگەڵ رۆژ خەباتەكەیان زیاتر بۆ پێشەوەبەرن ،پەرەسەندنی بزووتنەوەی باكووری كوردستان ل��ەه��ەم��وو ئاستێكی سیاسیو دیپلۆماسیو جەنگی پارتیزانیو خەباتی ج��ەم��اوەری��دا ،رژێمی توركیای ناچاركردووە سەرزارەكیی دان بەبوونی كوردا بنێتو بەنهێنیو نیوەئاشكرا لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستانو سەرۆكایەتیی پارتی ئاشتیو دیمۆكراتی ( )BDPبكەوێتە وتووێژەوە ،بەاڵم ئەوی شارەزای ن��اوەرۆك��ی بیری رەگەزپەرستی ت��وركو ئەلفوبێی سیاسی بێت، باشدەزانێت كۆمەڵگەی ت��ورك رێگەیەكی دوورودرێ���ژی لەبەرە ت��اك��و ل��ەب��ی��ری ئ��ازادی��خ��وازیو یەكسانیو كولتووری دیموكراسی تێبگات ،لەبەر ئ��ەوە كردنەوەی باسی وتووێژ لەگەڵ كورد تەنیا بۆ مەبەستی تێكدانی یەكگرتووییو ی��ەك��ڕی��زی��ی خ��ەب��ات��ی ب��اك��ووری كوردستانە ،نموونەی ئەمەش دوای ب�ڵاوب��وون��ەوەی دەن��گ��ۆی
گفتوگۆی نێوان توركیاو ڕێ��زدار عەبدوڵاڵ ئۆجەالن ،فڕۆكەكانی توركیا چەند رۆژێك لەسەریەك بەخەستی بۆمبابارانی «قەندیل» و هەرێمەكانی دیكەی گەریالیان ك��رد .پاشان لەشاری پاریسەوە ل����ەڕۆژی 2013 /1/9ه��ەواڵ��ی ت��ێ��رۆرك��ردن��ی سەكینە جانسز (س���ارا) ئ��ەن��دام��ی دام��ەزرێ��ن��ەری پەكەكە ،لەگەڵ دووژنە تێكۆشەری دیكە بەناوەكانی فیدان دۆغ��انو لەیال سۆیلەمەر لەمیدیاكانەوە ب�ڵ�اوب���ووەوە ،رژێ��م��ی توركیا هەرزوو هەوڵیدا سەرنجی خەڵك بۆالی كێشەی باڵەكانی ناكۆكی نێو ریزەكانی پەكەكە راكێشیت، هێندێك لەڕۆژنامەكانی تورك ئێرانیان بەتاوانباری رووداوە تێرۆریستییەكە دایەقەلەم. لەپێوەندیی لەگەڵ ئێراندا، ئێمە دەزانین «سوپای قودس»ی سەربە وەزارەت���ی «ئیتالعات»، لەسااڵنی راب���ردوودا گەورەترین ت���ۆڕی س��ی��خ��وڕیو ت��ێ��رۆری لە ئۆروپاو هەموو واڵتانی جیهاندا باڵوكردبووەوە .سەدان سەركردەو سیاسەتكارو ئازادیخوازی كوردو ئێرانیی لەالیەن تێرۆریستەكانی كۆماری ئیسالمییەوە تێرۆركران، بەالم چەند ساڵێكە بەهۆی كێشەی نێوخۆییو گوشاری نێودەوڵەتیی بۆ سەر ئێران ،هاوكات چاودێریی توندوتۆڵی پۆلیسی نهێنیی رۆژاوا لەسەر بنكەو باڵوێزخانەكانی ئێران لە دەرەوە ،تێرۆركردنی نەیارانی رژێمی ئێران ل��ەدەرەوە راگیراوە .لەئاستی ناوچەكەشدا، دژایەتییەكی ت��ون��دوت��ۆڵ هەیە لەنێوان رژێمەكانی س��ووری��او ئێرانو عێراق دژ بە رژێمی توركیا. ئەمریكاو «ناتۆ» راكێتەكانی «پ����ات����ری����ۆت» ی�����ان ل��ەن��ێ��و خاكی توركیا ب��ەرام��ب��ەر ئێران دام��ەزران��دووە .دوای ئاگربەستی نێوان ئێرانو پ��ژاك ،دواتریش دوای ئ��ەوەی پارتی كرێكارانی
ك��وردس��ت��ان ت��وان��ی لەئەنجامی رێككەوتنی لەگەڵ رژێمی ئەسەد، زۆرینەی ناوچەكانی رۆژئ��اوای ك��وردس��ت��ان ك��ۆن��ت��ڕۆڵ ب��ك��اتو دەسەاڵتێكی كوردی لەو ناوچانە دام���ەزرێ���ن���ێ ،ئ��ەم��ەش رژێ��م��ی توركیای هەراسان كردووەو ترسی لەبەهێزبوونی زیاتری پەكەكەیە، چەندجارێك شەڕولێكدان لەنێوان هێزەكانی گەریالو سوپای ئازاد لە «سەرێكانی»و شوێنەكانی تر روویانداوە .بەمەدا دەبێ بزانین بەرەیەكی رانەگەیەندراو لەنێوان ئەم رژێ��م و الیەنانەدا هەیە دژ بە رژێمی توركیاو ئۆپۆزسیۆنی س��ووری��ا ك��ە ل��ەالی��ەن توركیاوە پشتگیریی لێدەكرێت ،ئەوجا رژێمی ئێران لەدۆخی ئێستادا هەڵەی واناكات ،بەكوشتنی چەن كادرێكی پ��ەك��ەك��ە ل��ەپ��اری��س ،شەڕێكی نەخوازراو لەگەڵ پژاكو پەكەكە بەپێچەوانەوە دەستپێكاتەوە، زۆر بەالیەوە گرنگە سنوورەكانی رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان بێ شەڕو كێشەی سەربازیی بمێننو پێویستی بەئاسایشی سنوورەكانی هەیە. ب��ەپ��ێ��ی ب��ەڵ��گ��ەن��ام��ەك��ان��ی «وی��ك��ی��ل��ی��ك��س» ،ڕی��ك��ەوت��ی لە ئ��ەم��ری��ك��ا 2007/12/7 بروسكەیەكدا زانیاریی دەدات��ە توركیا سەبارەت بەداراییەكانی پەكەكە ل��ەئ��ەوروپ��ا .ئ��ەوان��ەی لەنێزیكەوە شەهید سەكینەیان ناسیوە ،ئاگاداری رۆڵی گەورەی ب��وون ل��ە ك��ۆك��ردن��ەوەی دارای��ی لەئاستی ئەوروپا بۆ پارتەكەی چەند مەبەستێك لەپشت هەوڵی توركیا بۆ تێرۆركردنی سەكینە جانسزو هاوڕێیانییەوە هەن، یەكەم سەرزارەكیو بەساختەكاری وتووێژیان لەگەڵ رێزدار عەبدوڵاڵ ئ��ۆج��ەالن دەستپێكرد ،دوو ڕۆژ دواتر پەنجەی تاوانیان خستەسەر پەكەكە خ��ۆی ،ب��ۆ ئ���ەوەی ئەو پەیامە بەخەڵكی خۆیانو دنیای دەرەوە بدەن ،كە ئیمە خوازیارین
كێشەكە بەئاشتی چارەسەركرێت، بەاڵم ئەوە باڵەناكۆكەكانی پەكەكە خۆیان رێگرن لەبەردەم چارەسەری ئاشتییانەی كێشەكەدا .هاوكات ئەو پەیامەشیان بەسەرۆكایەتی پەكەكەدا كە لەمەودوا دەبێ لەخۆیان بترسو لەنێو جەرگەی ئەوروپای دیموكراتیشدا لەنێودەبرێن .ئەوجا رژێمی توركیا كەسێكیان بۆ كوشتن دەستنیشانكرد ،زان��او زی��رەكو كارگێڕ بوو ،رۆڵی گەورەی بوو لە سەرپەرشتیكردنی داراییو سامانی پ��ەك��ەك��ەو ب��ەم��زووان��ە جێگەی
سەرنجی خوێنەری بۆ راكێشم، ئ��ەوەی��ە س��ەرۆك��ای��ەت��ی��ی ك��ورد لەباكووری كوردستان بەتایبەتیو س��ەرۆك��ای��ەت��ی ك���ورد لەهەموو بەشەكان بەگشتی ،چەندە بایەخو گرنگیی بە گفتوگۆی نێوان خۆیانو رژێمی توركو رژێمەكانی دیكەی داگیركەر دەدەن ،پێویستە سەد هێندە هەوڵبدەن كێشەی گەلی ك��ورد ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی توركیاو واڵتانی داگیركەر بهێننەدەرێو بیكەن بە كێشەیەكی نێونەتەوەیی، پشتیوانی دنیای ئازادو كۆمەڵەی
ساكينةو هاو ِريَكاني كة تيرؤكران
پڕنابێتەوەو لەڕاستیدا زیانێكی گەورە بوو لەنەتەوەی كورد درا. هەوڵی الوەكیی رژێمی تورك ئەوە ب��وو ،بەتۆمەتباركردنی ئێران، سەرنجی خەڵكو الیەنی سیاسیو كۆمەاڵیەتی لەسەر خۆی البەرێ، بەڵكو لەو ڕیگەیەوە ناكۆكیو شەڕ لەنێوان پەكەكەو هێزەكانی ئێران لەڕۆژهەاڵت هەڵگیرسێتەوە. ب��اب��ەت��ێ��ك ل��ەك��ۆت��ای��ی ئ��ەم باسەدا بەگرنگی دەزانمو دەمەوێ
ن��ەت��ەوە ی��ەك��گ��رت��ووەك��ان ب��ۆالی چارەسەریی پرسی كورد بەڕیگەی ریفراندۆم بەدەستبهێنن .ئەمە تاكە رێگەی زانستیو نەتەوەییو ژیرانەیە ك��ورد بتوانێت خۆیو نیشتمانەكەی لەژێردەستی رژێمو كۆمەڵگەی ت��اس��ەر ئێسقان دژ بەئازادیو رەگەزپەرستی توركو داگ��ی��رك��ەران��ی رەگ��ەزپ��ەرس��تو پاشكەوتووی ئێرانو سووریاو عێراق رزگاربكات. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
29
عەلی باپیر و دڵشاد كەالری، خۆری كامیان لە ناو كۆمەڵدا لەئاوابووندایە؟
َ دةبيت؟ كؤمةلي ئيسالمي كام خؤري َتيدا ئاوا َ
ڕاپۆرتی :كێوان كەالری دڵشاد گەرمیانیو عەلی باپیر دوو كەسایەتی دیارو بەرچاوی ڕاب��وون��ی ئیسالمی كوردستانن لەڕابردوو ئێستادا ،هەردووكیان تەمەنێك پێكەوەبوون لەخەباتو تێكۆشان ،ئەم دوو كەسایەتییە ئ���ەگ���ەرچ���یه����ەردووك����ی����ان كەسایەتییەكی ئیسالمین ،بەاڵم زۆرج������ار ل��ەب��ی��رو ب��ۆچ��ونو ه���ەڵ���س���وك���ەوت���ەك���ان���ی���ان���دا زۆرج������ی������اوازنو ج���ی���اوازی كەسایەتییان هەمیشە هۆكارێك ب��ووە بۆناسینەوەیان ،ئەوەی ئ��ێ��م��ە ل���ێ���رەدا ن��ووس��ی��وم��ان��ە دژایەتییو پشتگیریكردنی هیچ كەسێك ل��ەو دوو كەسایەتییە ن��ی��ی��ەو ئ��ێ��م��ە ئ����ەو واق��ی��ع��ە ئ���ەخ���ەی���ن���ەڕوو ك���ەل���ەو دوو كەسایەتییەدا هەیەو پشتیوانی هیچ كەسێكیان ناكەین ،دڵشاد
30
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
گەرمیانی ك��ەب��ەس��ەری الش��ەی كۆمەڵی ئیسالمی ناودەبرێتو عەلیباپیریش بەدڵیئەو الشەیە، واتە هەردوو كیان لەدوو الیەنی ج���ی���اوازەوە خ��اوەن �یخ��ەب��اتو كەسایەتینو ج���ۆرو خەباتی لەهەندێكاتدا هەردووكیشیان ج��ی��اوازب��ووە ،مێژوو هەمیشە وان��ەی��ەك��یس��ەرك��ردەك��ان��م��ان پێشكەشئەكات ،ئەویش ئەوەیە ئ��ەگ��ەر س��ەرك��ردەی��ەك بەدڵی دەوروب����ەرەك����ەیو الیەنگرانی نەبێت ،ئەوا زۆر بەئاسانیخۆری ژیانیسیاسی ب���ەرەو ئ��اواب��ون ئ�����ەڕوات ،ئ��ەگ��ەر ئ���ەو خ��ۆرە ك���ەئ���اواب���وو ،ه��ی��چ گ��وم��ان��ی ت��ێ��دان��ی��ی��ە ،ج��ارێ��ك��ی دی��ك��ە ه���ەڵ���ن���ای���ەت���ەوەو ل��ەك��ات��ی ئ��اواب��وون��ی��ش��ی��دا ه��ەزاروی��ەك پرسیار دێ��ت��ەئ��اراوە ئایا ئەو هۆكارانە چیبوون وایكرد ئەو خ���ۆرە ئ��اواب��ێ��ت ،ئ��اواب��وون��ی
خۆرێكیش مانای ئەوە نییە ئیتر ڕووناكینامێنێت ،چونكە زۆرجار لەدوای ئاوابوونی خۆر كەتاریكی شەو داهات مانگەشەوێكی ڕوون دەرئ����ەك����ەوێ����تو س���ەراپ���ای تاریكییەكە رون��اك ئەكاتەوەو ك��ەس ناتوانێت نكوڵی ئ��ەوەی لێبكات ئەوە مانگ نییە ،ئێستا ل���ەه���ەرێ���م���یك���وردس���ت���ان���دا ئیسالمییەكان دەورو قورسایی خ��ۆی��ان ه��ەی��ەو ل��ەن��او حزبە ئیسالمییەكانیشدا كەسایەتییە دی����ارەك����ان����ی دیو رووە كاریگەرییەكانی زیاترە ،هەركە ناوی كۆمەڵی ئیسالمیمان هێنا ناتوانین باسی دڵشاد كەالریو عەلیباپیر پێكەوەنەكەین ،بەاڵم ئ��ەوەی تێبینیئەكرێت ئەم دوو كەسایەتییە ل��ەڕاب��ردوو ئێستا هەڵویستەكانیان زۆر جیاوازن، بۆنمونە دڵشاد كەالریلەڕابردودا ب����اوەڕی ب��ەج��ی��ه��اد ه��ەب��ووەو
ئێستاش لەسەر هەمان ب��اوەڕ ه����ەرەم����اوە وەك����و ل��ەك��ات��ی لەكۆنگرەیەكی هاتنەوەكەیدا ڕۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوە كرد ئ��ەو دەق��ان��ەی كەلە قورئاندا باسیجیهاد ئ��ەك��ەن ن��ەگ��ۆڕنو ب��اوەڕی پێیەتی ،سووربوونی دڵشاد لەسەر ئەم بیرو بۆچوونەی ل��ەڕاب��ردوو ئێستادا وای��ك��ردوە زۆرب���ەی الی��ەن��گ��رانو تەنانەت بەشێكی زۆری قیاداتی كۆمەڵی ئیسالمیسەربە بیروبۆچونەكانی بن ،عەلی باپیریش لەڕابردوودا كەسێكی جیهادی بووەو بەمروری زەم��ەن بیری جیهادو تێكۆشان ل��ەپ��ێ��ن��اویخ���وا ل����ەالیئ��ەم كاڵبووەتەوەو ئێستا زۆر خۆی لەدیموكراسیو سیاسەت ئەدات وات���ە پ��اش��ەك��ش��ەی��ەك بەبیرو بۆچوونەكانی لەڕابردوو ئێستای پێوەدیارەو ئەو پاشەكشەیەش نێگەرانییەكی زۆری الی زۆرێك لێكەوتوەتەوە ،ئەگەرچی دڵشاد كەالری بۆماوەی نزیكەی 10ساڵ لەواڵتی غەریبی دەبێت ،بەاڵم بەهۆیكاریگەرییەكانیەوە بەسەر ك���ۆم���ەڵ���یئ��ی��س�لام��ی��ی��ەوەو خۆشوویستنی زۆری قیاداتی ك��ۆم��ەڵ��ی ئیسالمی بەغیابی كەسایەتی خۆی دووجار دەكرێتە ئ��ەن��دام��ی م��ەك��ت��ەب��ی سیاسی حزبەكەی ،ئەمە ئ��ەوەم��ان بۆ دەرئەخات ئەگەر دڵشاد كەالری هەرچەندە دووربێت ،الیەنگرانو خ��ەت��ەك��ەین��اه��ێ��ڵ��ن زەب����ەری بەركەوێت ،لەهەر كاتێكدا هەوڵی لەوشێوەیە ب��ێ��ت��ەئ��اراوە ئ��ەوا ب��ێ��گ��وم��ان ح��زب��ەك��ەی دەبێتە دووكەرتەوەو خەتیبەهێزیش بەر دڵشاد كەالری ئەكەوێت ،چونكە دڵ��ش��اد ك���ەالری ئێستا ل��ەدوای گ���ەڕان���ەوەك���ەیت��وان��ی��وی��ەت��ی ناوچەكانی كەالرو كفریو دوزو ك��ەرك��وكو هەولێرو خورماڵو هەڵەبجەو دەربەدیخانو بەشێكی
شاری سلێمانی لەژێر كاریگەری بیرو بۆچوونەكانی ئەودابنو ك��ەس��ای��ەت��ی ی��ەك��ەم��ی كۆمەڵی ئیسالمی بێت ل��ەو ناوچانە، ب��ۆن��م��ون��ە ل��ەك��ات��یڕوودان����ی كێشەیەكی گەورەی نێو كۆمەڵی ئیسالمی ل��ەس��ن��وری گەرمیان قیادەی كۆمەڵو هاتنەسەر خەتی عەلی باپیر بۆ كۆتاهێنان بەو كێشەیە ب��ێ س��وودب��وو ،ب��ەاڵم لەگەڵ هاتنەوەی بۆ سنوورەكە لەماوەیەكی كورتدا دڵشاد توانی ئەو دوو باڵە جارێكیدیكە پێكەوە ك���ۆب���ك���ات���ەوەو ك��ێ��ش��ەك��ەی��ان بەیەكجاری كۆتایپێبهێنیتو ئەو كەسانەشی كەلە كۆمەڵیئیسالمی ت��ۆرانو نیگەرانن لەسیاسەتو بەرنامەكانی كۆمەڵی ئیسالمیو لەو حزبە جیابوونەتەوە ،بەاڵم نەیانتوانیوە لەكەسایەتی دڵشاد جیاببنەوەو ب��ەردەوام سەردانو ه��ات��ۆچ��ۆی��ان پ��ێ��ك��ەوە ه��ەی��ەو پشتیوانییەكی گ��ەورەی دەكەن، ئەمەش بۆ یەكخاڵی زۆر ئاسان دەگەڕێتەوە كە دڵشاد ك��ەالری ل���ەڕاب���ردوو ئێستادا خ��اوەن��ی یەكبیرو بۆچوونو بیركردنەوەیەو بەم كارانەی توانیویەتی سیقەو پەیوەندی لەوجۆرە دروستبكاتو زۆرێكی خەڵكی دەرەوەی حزبە ئیسالمییەكەی دڵشاد هەلوێستە شەرعییەكانو دی��ن��داران��ەك��ەی ی ئ��ەو ب��ەس��ی��ف��ەت��یڕاس��ت��گ��ۆی�� كەسایەتییە لەقەڵەم ئ��ەدەن، نابێت ئەوەشمان لەیاد بچێت ئ��ەگ��ەر ئ��ەو دوو كەسایەتییە بەقەدەر ئەرزو ئاسمان جیاوازییان هەبێت كەس ناتوانێت درزبخاتە نیوانییانەوە ،لەبەرئەوەی ئەو دوو كەسایەتییە گەشتوونەتە ئەو ق���ەن���اع���ەت���ەی ن��زی��ك��ب��وون��ی ه���ەردووك���ی���ان ل��ەی��ەك��ت��رەوە لەبەرژەوەندیهەردووالیە ،بەاڵم ه��ەردووالش كار بۆ بەهێزكردنی خەتو باڵی خۆیان ئ��ەدەن ،بۆ
ئ���ەوەی زەب���ەری���ان پێنەبەن، بەهەركامێكیان زەب���ەرب���ردن زەب��ەرب��ردن��ە ب��ەویت��ر ،ئەمە ل���ەالی���ەك ل��ەالی��ەك��یت���رەوە س��ەرچ��اوەی��ەك��ی ن��او كۆمەڵی ئیسالمیئەوەیبۆ ڕێگا ئاشكراكرد دەستێك هەیە لەناو كۆمەڵی ئیسالمی فێڵ لەكەسایەتی دڵشاد كەالریو عەلیباپیر ئەكەن بەوەی ئەیانەوێت ئەو خۆشەویستییەی عەلی باپیر هەیەتی لەالی دۆستو خەتەكەیەوە خۆشەویستانو ل��ەك��ەداری ئ��ەك��ەنو سەرقاڵی ئ��ەك��ەن بەكۆمەڵێك شتەوەكە ل��ەڕاب��ردودا خ��ودی عەلی باپیر ب���اوەڕی پێیان ن��ەب��ووە وەك: ن������ەورۆزو م��ۆس��ی��ق��او چ��ەن��د بابەتێكیتر ،ئەیانەوێت بەهۆی ئ���ەو س��ەرق��اڵ��ك��ردن��ەوەیب��ەو ب��اب��ەت��ان��ەوە پاشەكشەكردنی لەبیرو بۆچونەكانی راب��ردوی كەسایەتیبخەنە ژێر پرسیارەوە، ل���������ەم ك�����ارەش�����ی�����ان�����دا س��ەرك��ەوت��ووب��وون��ە ،ب���ەوەی لەكاتی فەتوادانی عەلی باپیر لەسەرە ئەو بابەتانەی داویەتی ه��ەراو نارەزایەتییەكی زۆری لێكەوتەوەو هەتاوەكو ئێستاش بەشێكی دیاری كۆمەڵی ئیسالمی ب����اوەڕی����ان ب����ەو ف��ت��وای��ەی ئەمیرەكەیان نییەو لەمەوە بۆمان دەرئەكەوێت ئەو دەستەی ناو ك����ۆم����ەڵ ل����ەك����ارەك����ەی����ان سەركەوتوبوون ،لەبارەی دڵشاد ك��ەالری��ش��ەوە واوێ��ن��ای ئەكەن كەكەسێكی جیهادییەو توندڕەوەو ب��ی��رو بۆچونەكانی بۆئێستا ناگونجێت ،بەبەڵگەیئەوەیهەر ك��ات��ێ��ك دڵ���ش���اد پ��ەن��ج��ەی خستبێتەسەر ه��ەر بابەتێكی شەرعی ،لەدەیان شوێنو الوە ڕەف�����زیب��ی��رو ب��ۆچ��ون��ەك��ەی ئ��ەك��ەن��ەوەو بەبیروبۆچوونی تایبەتی خۆی لەقەڵەمی ئەدەن، لەكاتی ئ��ەو بیرو بۆچونانەی ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
31
ه����ەردووك����ی����ان����دا ب��ەش��ێ��ك كەسایەتییەكانی لەالیەنگرانو ح�����زب�����ەك�����ەی�����ان ل����ەگ����ەڵ بۆچونەكانیاندان ،پاشەكشەی عەلی باپیر لەجانبی عەقیدەی دوێنی فتواكانی ئەمڕۆی نەك نەیتوانی سەركەوتووی بكات ل��ەك��ارەك��ەی بەڵكو نیشانەی پرسیاری لەسەر دروستكرد، ل���ەئ���ێ���س���ت���ادا ب���ەگ���وێ���رەی كەبەردەستمانن زانیارییەكان هەوڵێك لەئارادایەو بەشێكی دیاری قیاداتی كۆمەڵی ئیسالمی ل����ەگ����ەڵ����دان ،ئ��ەی��ان��ەوێ��ت حزبەكەیان ب��ۆ ع��ی��زەت��داریو شكۆداری ب��ەرن ،ئەو هەوڵەش دڵ��ش��اد ك���ەالری سەرپەرشتی ئەكاتو لێرەوە زیاتر پێگەی
باوەڕیان بەو قەناعەتەی ئەو هەبێت ،ت��ەن��ان��ەت ئەگەرچی س��ەل��ەف��ی��ەك��ان ب����اوەڕی����ان بەحزبابەتی نییە ،لەزۆر بیرو بۆچوندا پشتیوانیدڵشاد كەالری ئەكەنو پەیوەندییەكی پتەوی لەگەڵیان هەیەو هەنگاو بیرو بۆچونە ئیسالمییەكەی ئەم پەیوەندییەی دروستكردوەو ئەو خۆشەویستییەی بۆئەم هەیانە بۆ ئەمیرەكەی دڵشاد نییانە، خاڵی بەهێزی كەسایەتی دڵشاد ئەوەیە دەزان��ێ��ت چ��ۆن مامەڵە لەگەڵ دەوروبەرەكەیدا ئەكاتو لەهەر ك��اتو شوێنكیشدا بێت ب���ەرگ���ریل��ەب��ی��رو ب��ۆچ��ونو قەناعەتەكانی خۆیدا ئەكات، ئیتر لەالی ئیسالمییەكان بێت
ئەگەر ئەمیری کۆمەڵبەو ئیتجاهە ی بەرەو كاربكات ،ئەوا بێگومان خۆر ئاوابوون ئەچێت خۆی ئەچەسپێنێتو هەتاوەكو ئێستاش ئ���ەم كەسایەتییە واب��ی��رئ��ەك��ات��ەوە گ��رن��گ نییە ح���زب���ەك���ەیچ���ەن���د ك��ورس��ی پەرلەمانیهەبێت ،ئەوەیبەالوە گرنگە تاچەند خزمەتیئیسالم ئ���ەك���ەنو ح��زب��ای��ەت��ی بكەنە وەسیلەیەك بۆخزمەتی ئیسالم، بەشە دیارەكەی ناو كۆمەڵیش پشتیوانیئەم ڕایە دەكەن ،خەتی عەلی باپیریش لەگەڵ كرانەوەو بەرەو ئاراستەكردنیسیاسەتێكی سەردەمیانە ئەیانەوێت هەنگاو ه��ەڵ��ن��ێ��ن ،ئ����ەوەیوای��ك��ردوە ب��ۆچ��ون��ەك��ەی دڵ��ش��اد زی��ات��ر پەسەندتر بێت ئەوەیە ئەوانەی لەكۆمەڵ وازیانهێناوەو بەشێكی دی����اریق��ی��ادات��یح��زب��ەك��ەی
32
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
ی���اخ���ود ل����ەالیع��ەل��م��ان��ی�یو پاشەكشە لەبۆچونەكانی ناكات، پ��رس��ی��ارەك��ە ل��ێ��رەدا ئ��ەوەی��ە س������ەرەرای ج���ی���اوازیب��ی��رو پشتیوانیو بۆچونەكانیانو الی����ەن����گ����رانو ب��ەه��ێ��زی��ی��ان لەنێوان لەهەڵوێستەكانیان دڵ��ش��اد ك���ەالری وع��ەل��ی باپیر ك��ام��ی��ان خ��ۆری��ان ب��ۆئ��اواب��ون ئ��ەچ��ن ،ئ��ێ��م��ە ب���ڕی���اریئ��ەو خۆرئاوابوونە نادەین بەڵكو ئەو سەرچاوەیكە زانیاریمان لێوەی وەرگ��رت��وە ئاماژە ب��ەوەدەك��ات عەلی پابیری ئەمیری حزبەكەی خۆری بەرەو ئاوابون ئەچێتو لەو ب��ارەوە دەی��وت ئ��ەوەی كە خۆری عەلی باپیر بۆئاوابوون دەب��ات ئەوەیە كە عەلی باپیر
لەجانبی شەرعیدا زۆر شتی ناشەرعی هەیە لەناو كۆمەڵی ئیسالمی كەئەو كەسی یەكەمە لێبێدەنگە ،بەاڵم دڵشاد كەالری مەكتەب سیاسییە كەلێیبێدەنگ نابێت ،دەرك��ەوت��ن��ی ئ��اف��رەت لەكەناڵەكەیانو لێدانیمۆسیقاو یادكردنەوەی ئەو بۆنانەی كەلە سەردەمی پێغمبەر صلی علیەو سلمو تابعینەوە نەكراوە ،ئێستا ئیتجاهی عەلی باپیر لەناو كۆمەڵی ئیسالمی ب��ەرەو ئەوە دەچێت جانبە سیاسیەكە زاڵبێت ب���ەس���ەر ج��ان��ب��ە ئ��ی��م��ان��یو ئیسالمیەكە ،بەنمونە ئەمیری كۆمەڵ ڕەوان���ەی بەغداد ك��راوە تەنها مەشخەلەتی لەبەغدایەو ئیشوكاری سیاسیەكە دێتیشەوە تەنها ك��اری سیاسیە ئەو كۆڕو سیمینارو پێشتر ئەنجامیئەدا بۆ ڕەت����دان����ەوەیب��ی��روب��ۆچ��وون��ە جیاوازەكانی غەیری ئیسالمی بەاڵم لەئێستادا ئەوەی نەماوەو هەموو كارەكانی بووە بەسیاسەتو رەنگە ئێستا وەكو ئەمیریكۆمەڵی ئیسالمیتەنها عیبادەتێكیهەبێت بۆخۆی ،ئەگینا هیچ پرۆژەیەكی ئیسالمیلەڕویپەروەردەكردنەوە بەبەراورد لەگەڵ ڕابردودا نیەتیو پاشەكشەیكردوە ،ئەو سەرچاوە وتیشیئەو بەرنامانەیلەكەناڵی پەیام لەگەڵ عەلی باپیر ئەنجام ئ����ەدرێ����ت ل����ەب����ریئ�����ەوەی خۆشەویستی بكات لەناو خەڵكدا، بەڵكو ب��ووەت��ە ه��ۆك��ارێ��ك بۆ خ��ی�لاف ،چونكە خ��ۆی ئ��ەدات لەكۆمەڵێك بابەتو فتوا ئەدات، كە زانایانی پێشوو بەو شێوەیە خۆیان لێنەداوە بەو شێوەیەی ئەو خۆی لێئەدات ،ڕایشیگەیاند پیالنێك هەیە بۆ ناشرینكردنی ئ��ەم��ی��ریح��زب��ەك��ەیو ئ��ەگ��ەر ئەمیرەكەیشی ب��ەو ئیتجاهە كاربكات ،ئ��ەوا بێگومان خۆری بەرەو ئاوابوون ئەچێت.
سیروانی كوێخا نەجم: لەڕووی حزبییەوە ،ڕێككەوتنی ستراتیجی زیانی زۆری پێگەیاندووین دیداری :شوان نەریمان لەم دیمانەیدا لەگەڵ گۆڤاری رێگا ،سیروانی كوێخا نەجم ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی و بەرپرسی مەڵبەندی()6ی سۆرانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، باس لەكۆمەڵێ پرس و بابەتی هەنووكەیی گرنگ دەكات لەمەڕ بارودۆخی ئێستای حزبەكەی، وەقسەش لەسەر مەفهوومی (براگەورە) دەكات و لەو بارەیەوە دەڵێ« :برا گەورە لە سیاسەتدا مانایەكی نیە بەاڵم ئێمە حیزبین و پەیڕەوی خۆمان هەیە بەسەندكراوی كونگرەی 3ی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە» رێ���گ���ا :ت���ۆ پ��ێ��ش��م��ەرگ��ەو سیاسیەكی گەرمیانیت چی تۆ بە ناوچەی سۆرانەوە ئەبەستێتەوە؟ سیروانی كوێخا نەجم :من پێشمەرگەی یەكێتی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان��م ب��ۆ ه��ەرك��ارێ لە هەرشوێنێك حیزبەكەم پێویستی پێم بێ ،ئامادەم بچم خەبات بكەم و ئەركی لە ئەستۆ بگرم چونكە هەر لە سەرەتای بوونم بە پێشمەرگە خۆم بە تەنها بە پێشمەرگەی گەرمیان نەزانیوە بەڵكو پێشمەرگەی كوردو هەموو ك��وردس��ت��ان ب��ووم��ە و ئەمەشم سەلماندووە بە كردار ،سۆرانیش بەشێكی گرنگی كوردستانە. رێ��گ��ا :پەیوەندیتان لەگەڵ
يةكيتي سيرواني كوَيخا نةجم ئةندامي سةركردايةتي َ
پارتی چۆنە لەو سنورە..شااڵوی ع��ەل��ی ع��ەس��ك��ەری ب��ەرپ��رس��ی پ��ێ��ش��ووی م��ەڵ��ب��ەن��دی دهۆكی یەكێتی دەڵێ« :هەقە یەكێتی لە سنوری پارتی ببێتە ئۆپۆزسیۆن» تێروانینی تۆ چیە لەو بارەیەوە تۆش پێت وایە ئۆپۆزسیۆن بوون بە قازانجتانە؟
س��ی��روان��ی ك��وێ��خ��ا ن��ەج��م: پەیوەندیمان لەگەڵ پارتی باشەو ب��ەرەو باشتریش دەڕوات وەك دوو حزبی هاوپەیمان بەیەكەوە، یان شان بەشانی یەكتر خەبات دەكەین و خۆمان بەوە نازانین كە معارەزەین بەڵكو شەریكی راستەقینەی یەكترین ،شێوازی ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
33
ئیداراتی ئەو سنورە وەك شێوازی سنورەكانی الی ئێمە وایە. رێگا :پارتی لە رووی پێگەی جەماوەرییەوە حیزبی یەكەمە لە سنوری سۆران ،ئایا دوای پارتی ئێوە دووەم��ن یان ئیسالمیەكان یان گۆران. سیروانی كوێخا نەجم :لە س��ەرج��ەم س��ن��وری س���ۆران كە ل��ە ح��اج��ی ئ���ۆم���ەران ت��ا بە ستورەیە پانتاییەكی زۆری هەیە دانیشتوانێكی زۆری تێدایە، پارتی لە سەرجەم سنورەكە بەڵێ لە پێشەوەیە بەاڵم لە هەندێ لە ناوچەكانی باڵەك و رەوان��دوز لە هەڵبژاردنەكانی رابردوو ئێمە لە پێشەوە بوین لە داهاتووشدا ناتوانرێ لە ئێستاوە بریاری لێ
لە كادرە بااڵكانی یەكێتی پێیان وای���ە یەكێتی زەرەری زۆری ك���ردووە ل��ە رێ��ك��ەوت��ن نامەی نێوانتان ..واتە بۆتە ئەوەی كە پارتی ببێتە حیزبی یەكەم ..تۆ چی دەڵی؟ س��ی��روان��ی ك��وێ��خ��ا ن��ەج��م: پ��ەی��وەن��دی��ەك��ان��م��ان ل��ەگ��ەڵ پ��ارت��ی م���ام ج�ل�ال ب��ەرن��ام��ە دارێ������ژەرو پ���ارێ���زەری ب��ووە هەتا بەرژەوەندییە بااڵكانی میللەتەكەشمان ب��خ��وازێ هەر بەردەوام دەبین لەو اتفاقیەو بە گرنگی ئەزانین بۆ بەرژەوەندی ب��ااڵی گەلەكەمان ئەگەر وەك بەرژەوەندی بااڵی كورد تەماشای بكەین نەخێر زۆر قازانجمان لێ كردووە ئەگەر وەك بەرژەوەندی
برا گەورە لە سیاسەتدا مانایەكی نیە بەاڵم ئێمە حیزبین و پەیرەوی خۆمان هەیە بدرێ. رێگا :هەر با لە قسەی شااڵوی عەلی عەسكەری بوەستین.كە پێی وای��ە ()31ی ئاب خیانەت نیە..ئایا تۆش پێت وایە ()31ی ئاب خیانەت نیە.ئەگەر خیانەتە بۆچی ئێستا رێكەوتن نامەی ستراتیژیتان لەگەڵ ئەو حیزبە هەیە. سیروانی كوێخا نەجم 31 :ئاب دەرئەنجامی ش��ەری ناوخۆ بو كارەساتێكی بێ وێنە بو بەسەر میللەتەكەمان هات ئومێدەوارم ئاسەوارەكانیشی كوتایی بێ. رێگا :پێشبینی چی دەكەی بۆ پەیوەندی نیوانتان لەگەڵ پارتی و بەتایبەت رێكەوتن نامەی ستراتیژی نێوانتان كە بەشێك
34
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
حیزبی تەماشای بكەی بەڵێ لە هەندێ الیەنەوە زیانی هەبووە بەاڵم بەالی یەكێتی نیشتمانی ك��وردس��ت��ان��ەوە ب��ەرژەوەن��دی��ە گشتیەكە گرنگترە لە بەرژەوەندی حیزبی. رێ���گ���ا :دوای م���ام ج���ەالل یەكێتی بەرەو كوێ ئەچێ؟ پێت وای��ە كێ ئەتوانێ جێگەی مام جەالل بگرێتەوە..و یەكێتی بەم شێوەیەی ئێستا بهێلێتەوە؟ سیروانی كوێخا نەجم :دوای بارزانی نەمر پارتی چی لێهات دوای ئەربەكان حزبی عدالەو تنمیە چی لێهات یەكێتی خاوەنی سەروەری زۆرە لە راب��ردوودا و خ��اوەن��ی داهێنانێكی زۆرە لە ئێستادا بۆ ئایندەش خاوەنی
ك��ادرو سەركردەو جەماوەرێكی وش��ی��ارو ب��ە ئاكایە و درێ��ژە بەخەباتەكەی ئەدات بە جیاوازی سەردەمەكانیشەوە. رێگا :بەپێی زانیاریەكانی ئێمە هۆكاری دانانی كۆسرەت رەسوڵ بەبرا گەورە ،ئەوە بووە كە زۆربەی سەركردایەتی یەكێتی لەگەڵ دان��ان��ی دكتۆر بەرهەم نەبوون بۆ سكرتێری یەكێتی.. دوای مام جەالل ئەوە راستە؟ سیروانی كوێخا نەجم :برا گ��ەورە لە سیاسەتدا مانایەكی نیە بەاڵم ئێمە حیزبین و پەیرەوی خ��ۆم��ان ه��ەی��ە ب��ەس��ەن��دك��راوی كونگرەی 3ی یەكێتی نیشتمانی كوردستانە كە بەرێز سكرتێری گ��ش��ت��ی ج��ێ��گ��ری ب���ۆ خ��ۆی هەڵبژاردوە بەپێی پەیرەویش جێكر جێگەی سكرتێر دەگرێتە وە لە هەموو حالەتەكان دا تاكو گونگرەیەكی تر. رێ��گ��ا :پ��ەی��وەن��دی نێوانتان لەگەڵ بزوتنەوەی گۆران دوای مام جەالل بەرەو كوێ ئەچێ.. پێشبێنی ئ��ەوە ئ��ەك��رێ نزێك ب��ون��ەوەی زی��ات��رت��ان هەبێت. بەشێك لە چاودێرانی سیاسی پ��ێ��ی��ان وای��ە,س��ەردان��ەك��ان��ی سەرۆكی هەرێم بۆ سلێمانی ،بۆ ئەوە بووە یەكێتی لە بزوتنەوەی گۆران دوربخاتەوە..ئایا ئێوە بۆ پەیوەندی بەستن لەگەڵ حیزبێكی تر ئەبێ راوێژ بە پارتی بكەن؟ سیروانی كوێخا نەجم :لەگەڵ گۆران پەیوەندیەكانمان ئاسایی ب��ۆت��ەووە ،ئێمە ب��اوەرم��ان بە ژیانی فرەیی هەیە ،ب��ەاڵم بێ دروستكردنی گیروگرفت بۆیەكتر, لە ئێستادا گۆران خاوەنی پێگەی خ��ۆی��ەت��ی ل��ە ن��او كۆمەڵگای كوردیدا ،بۆیە بەالمانەوە باشە پەیوەندیەكانمان باشتر بكەین، بۆ ئ��ەو مەبەستەش مەكتەبی سیاسی بەردەوام لە هەوڵدایە.
دایكی بێسەروشوێنێك: ك����وڕەك����ەم ل����ەالی����ەن دەزگ�����ای دژەت����ی����رۆرەوە دەس��ت��گ��ی��ر ك���راوە دڵنیاین كە لەالیەن یەكێتییەوە دەستگیركراوە، بەاڵم نازانین ماوە یان نا هۆشیار حەمەئەمین كەیسی بێسەروشوێنكراوەكان یەكێكە لەكەیسە بێوەاڵمەكان ل��ەئ��ێ��س��ت��اداو زۆری���ش���ن ئ��ەو ك��ەس��ان��ەی ك��ەل��ەژێ��ر ن���اوی ج��ی��اج��ی��اداو ب��ەه��ۆی ملمالنێی یەكترقبوڵنەكردنەوە سیاسیو ل����ەالی����ەن ه�������ەردوو ح��زب��ی دەس������ەاڵت������دارەوە ب��ێ��س��ەرو شوێنكراون( ،هۆشیار ساڵح) ناسراو بە (م��ەال ب��ڕوا) یەكیكی ترە لەو بێسەروشوێنكراوانەی ك��ەوەك كەسوكاری باسیدەكەن لەساڵی2003ەوە دەستگیركراوەو لەوساتەوە هەتا ئێستا تەنها دووج��ار توانیوومانە سەردانی بكەین ئەویش لەئاسایشی گشتی بوو لە سلێمانی ئەوسەردانانەش لەسالی 2003و سەرەتای 2004 بینیومانە ،هەتا ئیستاش هیچ زانیاریەكمان نیە لەسەری ماوە یان نەماوە سەردانی ئاسایش دەكەین دەڵێن الم��ان نەماوە، وتیشی ئ����ەوەی زان��ی��اری��م��ان هەبێت لەسەر ئیسالمی بوون دەستگیركراوە ،گۆڤاری ڕیگا هەوڵیدا لەنزیكەوە خیزانیو
دایكی هۆشیاری بێسەروشوین بدوێنێ . ژیان محمد عەزیز هاوسەری بێسەروشوێنكراو وەك خۆی ئ��ام��اژەی ب��ۆ دەك���ات لەساڵی 1996ەوە هاوسەرگیری لەگەڵ هۆشیار سالح دا كردوەو تائەو ساتەی ناوبراو دەستگیركراوە پ��ێ��ك��ەوەژی��اونو هیچ گرفتێكی خێزانیان نەبووەو نەك لەگەڵ ماڵەوە بەڵكو ل��ەدەرەوەش هیچ گرفتێكی لەگەڵ هیچ كەسێكدا ن��ەب��ووەو تاوانباریش نەبووە كەدەستگیركراوە. ئ���ەو ك��ەه��ەم��ی��ش��ە ل��ەب��ی��ری ه��اوس��ەرەك��ەی��دای��ەوچ��اوەڕێ��ی بینینەوەی دەك���ات ل��ەب��ارەی ه��ەوڵ��دان��ی��ان ب��ۆ دۆزی��ن��ەوەی چ��ارەن��ووس��ی ه��اوس��ەرەك��ەی دەڵێت» لەسەرەتاوە ئەوەندە زانیاریمان دەستكەوت دەركەوت ك��ە ل��ە ئاسایشی گشتییە لە سلیمانی ل��ەوێ تاساڵی 2004 توانیمان دووجار بیبینین لەدوای ئەوسەردانەوە نەمانتوانیوە هیچ سەردانیكی بكەین ،لەهەوڵداین ب��ۆ ئ���ەوەی بزانین م���اوە یان م������ردووەو ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا چاوەڕێین كە بۆچەند ساتێكیش
بێت بگەڕێتەوە ناومان ،ئێمە ل����ەوە دڵ��ن��ی��ای��ن ك��ەل��ەالی��ەن یەكێتییەوە دەستگیركراوە ،بەاڵم نازانین ماوە یان نا». ل��ەوەاڵم��ی ئ��ەو پ��رس��ی��ارەی گۆڤاری ڕێگادا لەدوای دەستگیر كردنی هاوسەرەكەیەوە ژیانیان چۆن دەگوزەرین ژی���ان محمد وت���ی« :دەب��ێ��ت ژیانمان چ��ۆن بێت ،خاوەنی ( )4س��ەر خێزانینو باوكیان الم��ان نەبێتو هیچ كەسێكمان نەبێت كاسپیت بۆ بكات ئەمە ج��ۆن ژیانێك بێت ئەبێت هەر چ��اوەروان��ی خێرەۆمەن بین كە هاوكاریمان بكات». لەكۆتایی قسەكانیدا ژیان خان داوا لەبەرپرسانی حكومەتو الی��ەن��ی پ��ەی��وەن��دی��دار دەك��اتو دەڵ��ێ��ت» ئ��ەگ��ەر ه��اوس��ەرەك��ەم نەماوە باتەرمەكەیمان پێبدەنەوە ب��ۆئ��ەوەی دڵنیابینو ئەگەر زیندووشە بامەحكەمە بكرێت ئەگەر تاوانبارەو ئەگەرنا بائازاد بكرێتو بێتەوە ناوماڵو منداڵی. سەبارەت بە چۆنیەتی دەستگیر ك���ردنو ك��ات��ی دەستگیركردنی هۆشیاری بێسەروشووین ،شێوان خان دایكی ناوبراو بەمشیوەیە ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
35
بۆگۆڤاری ڕێگا دوا. ك���ورە ك���ەم ل��ەس��اڵ��ی 2003 لەشاری كەركوك لەالیەن دەزگای دژەت���ی���رۆرەوە كە دەزگایەكە س��ەرب��ە ی��ەك��ی��ت��ی نیشتمانی كوردستانە ،بەبەرچاوی خۆمو منداڵەكانیەوە چاویان بەستوو دەستگیریان كردوەو تائیستاش چاوەروانی گەرانەوەی ئەوم . لەوەاڵمی ئەوبرسیارەدا ئایا كورەكەی پێش دەستگیركردنی لەگەڵ چ الیەنێك كاریكردوە؟ شێوان خان وتی» كورەكەم پێش دەستگیركردنی لەگەڵ الیەنێكی ئیسالمیدا كاریی دەكرد ،دەشڵێت پێموانیە كاركردن لە الیەنێكی ئیسالمیدا تاوان بێت بێشموانیە كورەكەم تاوان باربێت» ل��ەوەاڵم��ی ئەوپرسیارە ئایا ك��ورەك��ەی ئ��ەو بەشیوەیەكی ی��اس��ای��ی دەس��ت��گ��ی��رك��راوە یان بەبڕیاری الیەنێكی سیاسی؟
زيندانة تاريكةكان
36
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
دایكی هۆشیاری بێسەروشوین وت���ی» ك��وڕەك��ەی م��ن لەماڵی خ��ۆی دانیشتبوو ب��ێ ئ��ەوەی ه��ی��چ ئ��اگ��اداری��ی��ەك��ی بۆبێت لەالیەن دادگاوە ،یان بێ ئەوەی ه��ی��چ الی��ەن��ێ��ك ی���ان كەسێك س��ك��ااڵی ل��ەس��ەر ك��ورەك��ەی من هەبێت ،تائیستاش نازانین بۆدەستگیركراوە تەنها ئەوە دەزانین هێزێكی دژەتیرۆر بەجلی مەدەنییەوە هاتنە سەرماڵمانو دەس������تو چ���اوی���ان ب��ەس��تو بردیان ،ئاخر دەپرسم ئەمجۆرە دەستگیركردنە لەكوێ یاسادا جێیدەبیتەوە. لەوەاڵمی ئەو پرسیارەی ئایا تائیستا هیج هەوڵیكتان داوە بۆ ئازادكردنی یان بۆ بینینی؟ شێوان خان وتی» بەڵێ هەوڵی زوورم��ان��داوە بۆ بینینی بەاڵم تەنها توانیمان لەساڵی 2003 س��ەرەت��ای 2004بیبینین لە
ئاسایشی گشتی لە سلیمانی سەردانمانكردوە ،ل��ەدوای ئەو سەردانەوە هەوڵی زۆرمانداوە بۆئەوەی سەردانی بكەین بەاڵم دەچینە ئاسایش دەڵ��ێ��ن الی ئێمە نیە دەچینە هەرشوێنێك تەنهادەڵێن هەوڵتان بۆدەدەین هەتا ئێستا هیچ ئەنجامێكی نەبووە ئەو هەواڵنەش. لەكۆتایی قسەكانیدا دایكی هۆشیاری بێسەروشوین وتی» داواكاریم لەپەرلەمانو لیژنە مافی م��رۆڤو وەزارەت���ی دادو سەرۆكی حكومەت ئەوەیە كە چارەنوسی كورەكەم ئاشكرابكەن ئەگەر مردوە ئەوە تەرمەكەیمان بدەنەوەو ئەگەر ماویشە ناڵین ئازادیبكەن بەڵكو بادادگایی بكرێتو بەقەت ئەو تاوانەی كە ئ��ەوان دەڵین كردوویەتی باتاوانەكەی وەربگرێت ئەگەر بێتاوان بوو ئەوا بائازاد بكریت.
عەبدورەحمان ئەحمەد: الوازی ئیس�لامیەكان دەگەرێت��ەوە ب��ۆ خراپ��یو نادادگ��ەری ه��ەردوو حیزبی دەس��ەاڵتدار لە كوردستانو كەمئەزموونی ئیسالمیەكان دیداری :ئەیمەن هەمەوەندی عەبدورەحمان ئەحمەد كارگێڕی ئەنجومەنی چاودێری و بەدواداچوونی كۆمەڵی ئیسالمی كوردستان ،لەدیمانەیەكی تایبەتی گۆڤاری رێگادا. ڕێ��گ��ا :ب��ۆچ��ی تائێستا الیەنە ئیسالمیەكانی كوردستان هێزیكی كاریگەر نین لە ساحەكەدا ؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :ئەمەش دەگ��ەرێ��ت��ەوە ب��ۆ چەند هۆكارێك ل���ەوان���ەش س��ی��اس��ەت��ی خ���راپو نادادگەری هەردوو حیزبی دەسەاڵتدار لە ك��وردس��ت��انو كەمی ئەزموونی حیزبە ئیسالمیەكان لە خەباتو كاری سیاسی هۆكارێكی تریش كە پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی ڕۆشنبیری خەڵكی كوردستانە. ڕێگا :هۆكاری هەڵوەشانەوەی یەكبوون چیبوو؟ تا چەند لەگەڵ ئ��ەوە بوویت ئ��ەو یەكڕیزیە وای لێهات؟ ع���ەب���دورەح���م���ان ئ��ەح��م��ەد: دروستبوونی یەكبوون لە بارودۆخێكی ن��ائ��اس��ای��ی ب���وو ،چ��ەن��د الی��ەنو پێكهاتەی جیاوازی لە خۆگرتبوو لە ڕوی بیرو تێڕوانینو ڕابەرایەتیو سەركردایەتی نەیانتوانی چارەسەری كێشەو پێشهاتەكان بكەن لەوانەش قبوڵنەكردنی ئەنجامی كۆنگرەو دی��ارە زۆرم��ان پێناخۆش بوو ئەو
َ كؤمةلي ئيسالمي كوردستان كارطي ِري ئةنجومةني ضاوديَري و بةدواداضووني عةبدورةحمان ئةحمةد َ
بارودۆخە وای لێهات . ڕێگا :ئەگەر یەكبوون وەك خۆی بمایە ه��ێ��زی ئیسالمی بەهێزتر نەئەبوو؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :پێموانیە بەو سیاسەتو ئیدارەو ئیرادەوە باشترو بەهێزتر بووایە. ڕێ��گ��ا :ل����ەدوای ج��ی��اب��وون��ەوە واب��ڕی��ارب��وو ب��ودج��ەی بزوتنەوە بدرێت بە خەتی بێالیەنەكان هۆكاری
چیبوو كە نەدرا بە ئێوە؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئ��ەح��م��ەد :من ئ����اگ����اداری ئ���ەو ب���ڕی���ارە ن��ی�مو بێالیەنەكانیش هەوڵیان بۆ بودجە نەبوو بەڵكو بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكەو بە ئاراستەبردنێكی باشی ئەو وەزعە بوو. ڕێ��گ��ا :ه��ۆك��ار چ��ی ب��وو چوونە ناو خەتی م.علی باپیر كەچی ئێوە بێالیەنەكان لە شێوازی كاركردنتان ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
37
ل��ە خ��ەت��ی م.ع��ل��ی ع��ب��دال��ع��زی��ز (ڕەحمەتی) نزیكبوون؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :مەسەلەكە خ���ەت ن��ەب��وو چ��ون��ك��ە زۆری��ن��ەی بزوتنەوەی جارانو برایانی ڕاپەڕین بوونو ئێمەش هەمیشە بەو شێوە كاری سیاسیمان ك��ردووە كە ڕێزی هەموو الیەكمان گرتووە بە تایبەت مامۆستایانی بەڕێز. ڕێگا :دوای یانزە ساڵو حەوت مانگ چ جیاوازیەك دەبینی لە نێوان یەكبوونو كۆمەڵ؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :جیاوازی زۆرە چونكە بارودۆخو دونیا بەگشتی گ���ۆڕاوە بەتایبەت لە ڕوی كاری سیاسیو پەیوەندیەكانو ڕاگەیاندنو كرانەوە بەڕووی جەماوەردا.
بەاڵم قبوڵم نەكردووە. ڕێگا :لە ئێستادا باسی چەند باڵێك دەكرێت لە ناو كۆمەڵدا؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :بوونی ب��اڵو خ��ەت لەناو كۆمەڵ نابینم دەكرێ باسی بیروڕای جیاواز بكرێ لەسەر ئ��ەو پاشخانە سیاسیەی پێشووی كۆمەڵ وای كردبێت كە لە هەڵوێستو پێشهاتەكاندا ئەو جیاوازیە ببینرێ . ڕێگا :ئەو بڕیارانەی لە كۆنفراسی كۆمەڵ دەرچوون لە شاری هەولێر تا ئێستا چەند بڕیاری جێبەجێكراوە؟ ع���ەب���دورەح���م���ان ئ��ەح��م��ەد: جێبەجێكردنی ئ��ەو بڕیارانە الی مەكتەبی سیاسین وەك ئۆرگانێكی جێبەجێكار .
لە ئەنجامی هەموو كۆنگرەیەك كەموكورتیو نادادگەری دەبێت، بەفەرمی داوام لێكراوە كە بچەمەوە بۆ سەركردایەتی كە یەدەگی یەكەمم بەاڵم قبوڵم نەكردووە ڕێ���گ���ا :ب���ەڕێ���زت���ان ئ��ەن��دام��ی سەركردایەتی كۆمەڵ ب��وون بەاڵم لە كۆنگرەی دووەم دەرن��ەچ��وون دوای كۆنگرە ناڕەزایەتی ئەوەتان هەبوو كە كۆنگرە ناوچەگەرایەتی پێوەدیاربوو؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئەحمەد :ئ��ەوە قسەی م��ن نیەو پێش كۆنگرەش ب��ڕی��اری خۆكاندیدكردنم نەبوو ب��ەاڵم لەسەر داوای ب��راو دۆستان خۆم كاندیدكرد دیارە لە ئەنجامی هەموو كۆنگرەیەك كەموكورتیو نادادگەری دەبێت ،بەاڵم من ئەوەندە بەالمەوە گرنگ نەبوو ،بە فەرمی داوام ل��ێ��ك��راوە ك��ە ب��چ��ەم��ەوە بۆ سەركردایەتی كە یەدەگی یەكەمم
38
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
ڕێگا :هۆكاری لێدوانی جیاواز بۆ ڕاگەیاندنەكان لەسەر دانیشتنەكانی ئەم دوای��ەی ئۆپۆزسیۆن هۆكاری ناگەڕێتەوە بۆ ئەو خەتە جیاوازانەی لە ناو كۆمەڵ بوونی هەیە؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :هەموو الی��ەن��ەك��ان ل��ێ��دوان��ی ج��ی��اوازی��ان هەیە بەگشتیو ئامادەنەبوونی دەس��ەاڵت بۆ چاكسازی وایكردووە كە لێدوانەكانو كاری ڕاگەیاندن بە حاڵەتێكی ناتەندروست بڕوات. رێگا :من زیاتر مەبەستم ئەندامانی مەكتەب سیاسی كۆمەڵ كە لێدوانی جیاوازیان هەیە بۆ راگەیاندنەكان كە پێچەوانەی یەكترن ؟ ڕێگا :هەواڵێكی سایتی فارسی
ب���اس ل����ەوەدەك����ات زی��ادك��ردن��ی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی بۆ نەهێشتی ئەو كێشانە بوو لەناو كۆمەڵدا هەیە؟ عبدورحمان ئەحمەد :زیادكردنی ئ��ەن��دام��ان ل��ەب��ڕی��اری كۆنفراس ه��ات��ووەوە خواستی فراوانبوونی كاری سیاسیو حیزبیو جەماوەری بووە . ڕێ����گ����ا :ب���ۆچ���ی ت����ا ئ��ێ��س��ت��ا سەركردایەتی ئیسالمیەكان خاوەنی وتارێكی سەربەخۆی خۆیان نین؟ ع���ەب���دورەح���م���ان ئ��ەح��م��ەد: ئ��ی��س�لام��ی��ەك��ان ڕۆژان�����ە ل��ەگ��ەڵ ڕوداوەك��ان لە ئاستی تاكو گشتی هەڵوێستو لێدوانیان هەیە كە ئێستاش بوونەتە ڕكابەری كاریگەری دەسەاڵتو لەئاستی ناوخۆو واڵتانی دەرەوە حسابیان بۆ ئەكرێت. ڕێ��گ��ا :ه��ۆك��ار چ��ی��ە ك��ەن��اڵ��ە ئیسالمیەكان بەڕونی باسی وەزعی سوریا ناكەن ئایا هۆكارەكەی ئەوەیە كە ه���ەردوو كەناڵە ئاسمانیەكە بنكەی ڕەسمیان لە ئێرانە؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئ��ەح��م��ەد :بە پێچەوانەوە ئەوەندە من ئاگاداربم بەیاننامەو ه���ەواڵو ڕاپ��ۆرت��ی��ان ه��ەب��وو ب������ەردەوامو هەڵوێستی ئیسالمیەكانیش ڕوون��ە دەرب��ارەی بەهاری عەرەبی بە گشتیو بارودۆخی سوریا بەگشتی . ڕێگا :بۆچونی بەڕێزتان چیە ل��ەس��ەر قسەی سەركردایەتیەكی ئیسالمی دەڵ��ێ��ت ئیسالمیەكان ب����اوەڕی����ان ب���ە خ��ۆپ��ی��ش��ان��دان��ی جەماوەری نیە؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :هەموو كەس ئازادە لە ڕاودەربڕینی خۆی بەاڵم دەبێت لەچوارچێوەی بنەما ش��ەرع��ی��ەك��انو م��ێ��ژووی ئیسالمی سەیری ڕوداو و بارودۆخ بە گشتی بكەین ڕاپەڕینی جەماوەری لەپێناو م���افو دادگ�����ەریو الدان���ی زوڵ��مو گەندەڵی بێت بۆچی دەبێت لەگەڵیدا نەبین! بەتایبەت ئەگەر هەموو دەرگایەكی گفتوگۆو چارەسەرت
لەسەر داخرابێت . ڕێگا :بە ڕای بەڕێزتان وەزعی ع��ێ��راق ب��ەم شێوەیە ب���ەرەو كوێ دەچێت؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :وەزعی ع��ێ��راق ڕۆژ ب��ە ڕۆژ ئ��اڵ��ۆزت��ر دەبێت چونكە ب��ەردەوام سیاسەتی تاكڕەوانەی مالیكیو زیاتربوونی ناكۆكیەكانی ناوخۆو كاریگەری واڵت��ان��ی دەوروب�����ەری پێموانیە جارێكیتر ب��ارودۆخ��ی عێراق بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە . ڕێگا :ئایا ئێوە وەك كۆمەڵ تا چەند پشتیوانی خۆپیشاندانەكانی سوننەی عێراق دەكەن ؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :هەڵوێستی كۆمەڵ ڕوونە لەوبارەوە چونكە ئەو زوڵمو ستەمە لەسەر خەڵكی سوننە هەیە ئاشكراو ڕوون���ەو زۆرب��ەی حكومەت پشتیوانی لێدەكات . ڕێگا :ئایا پشتیوانیتان لە سوننەی عێراق زی��ان بە پەیوەندیەكانتان ناگەیەنێ لەگەڵ ئێراندا؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :پێموانیە چونكە سیاسەتی ئێستای مالیكی وایكردووە تەنانەت ئێرانو بە شێك لە شیعەكانی عێراقیشی نیگەران كردووە. ڕێگا :ئەمیری كۆمەڵ لەماوەی پێشوو رەخ��ن��ەی ت��ون��دی دەگ��رت دەی��ووت دەسەاڵتی سیاسی نیەتی چاكسازی نیە ب��ەاڵم لەسەردانی وەفدی هەردوو حیزبی دەسەاڵت بۆ الی دەڵێت دەس��ەاڵت نیەتی باشی هەیە بۆ چاكسازی هۆكاری ئەم دوو بۆچوونە بۆچیە؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :دی��ارە تەنها قسەی م.علی باپیر نەبوو بەڵكو هەر سێ الیەنی ئۆپۆزسیۆن باسیان لە جدییەتی دەسەاڵت دەكرد ب��ۆ چ��اك��س��ازیو ڕاس��ت��ە قسەكانی مامۆستاش علی باپیر زیادە مەدحێكی تیابوو لە قسەكردنیش بەرزو نزمی هەر دەبێت بەاڵم بەردەوام لێدوانی توندیشی هەبووە بەرامبەریان . ڕێ��گ��ا :ب��ۆچ��ی ت��ا ئێستا یەك
لیست دروستناكرێت بەناوی لیستی ئیسالمی هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ دابەشكردنی پۆستەكان یان هۆكاری تر؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :بەڕای من ئیسالمەكان نەگەیشتونەتە ئاستی پێویست لە كارو بەرنامەی سیاسیداو بوونی جیاوازی هەڵوێستی حیزبیو تاكە كەسی لە الیەكی ترەوە هەروەها پێكهاتەی كۆمەاڵیەتی كوردستان وایكردووە كە خۆجیاكردنەوە وەك لیستێكی ئیسالمی بەشێك لە خەڵك لە دەستبدەیت كەلە هەمان كاتدا موسڵمانو ئەهلی نوێژن . ڕێگا :ئەگەر شەڕ لە نێوان كوردو مالیكی ڕوبدات ئێوە ئامادەن چەك هەڵگرن دژی مالیكی؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئەحمەد :وەك دەڵێن ( لكل حادث حدیث ) ئومێد دەكەین نەگاتە ئەو بارودۆخە بەاڵم ئەگەر وەك داگیركاریو زوڵمكردن بێت ئ��ەوە بێگومان ن��ەك تەنها كۆمەڵ بەڵكو لەسەر هەموو خەڵكی ك��وردس��ت��ان پێویستە ب��ەرگ��ریو هەڵوێستی ئاینیو نەتەوەیی هەبێت. ڕێگا :لەئێستادا هەوڵێك هەیە ب��ۆ كۆتایهێنان ب��ە كێشەكانی كوردو توركیا بەاڵم ئەحمەد تورك ئەندام پەرلەمانی كوردی دیار لە توركیا دەڵێت چەند دەوڵەتێك ناهێڵن ئاشتی دروست بێت ناوی ئێران دەهێنێت تا چەند ئەم وتانە بەڕاست دەزانی؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :دیارە نێودەوڵەتیو دەستێوەردانێكی هەرێمایەتی هەیە لە ناوچەكە ب��ەگ��ش��ت�یو ل��ە ن��ێ��وان ت��ورك��ی��او پەكەكەش بەتایبەتی ئێرانیش یەكێكە لەو واڵتانەو ئەویش نەیاری هەیە كە پژاكەو كێشەی پەكەكەش پەیوەستە بە كێشەی سوریاوە. ڕێگا :تا چەند عەلمانیەكانی م��ی��س��ر س���ەك���ەوت���وو دەب����ن لە دروستكردنی كێشە بۆ محمد مورسی؟ عەبدورەحمان ئەحمەد :دیارە ل��ە ه��ەوڵ��دان ب��ۆ كێشە ن��ان��ەوەو
ئاڵۆزی وەزعی نێوخۆی میسر بەاڵم ناتوانن بەردەوام بن چونكە خەڵكی میسر ئاستی ڕۆشنبیری ب��ەرزەو عەلمانیەكانیش وەرەقەی سیاسیان س��وت��اوەو ئومێدی داهاتوویەكی باش دەبینم بۆ واڵتی میسر. ڕێگا :ئایا هیچ جیاوازیەك هەیە لە نێوان منداڵی لێپرسراوی ئیسالمیو عەلمانییەكان؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئ��ەح��م��ەد :بە دڵنیاییەوە ج��ی��اوازی زۆر هەیە لەگەڵ ئەوەش كە ژیانو ئابووری كوردستان بە گشتی گ���ۆڕاوە كە بەرپرسانی ئیسالمی منداڵیان لەم هەرێمە دەژین بەاڵم ئەو تەخشانو پەخشانەی لەبەرپرسانی عەلمانیو م��ن��داڵ��ی��ان دەب��ی��ن��رێ ل��ە ب���واری ئ��اب��ووریو دەس��ەاڵت��ی سیاسیەوە بەراوردناكرێت بە خەڵكی ئیسالمی. رێگا :ب��ەاڵم خەڵكی جیاوازی نابین لەنێوان ك��وری لێسراوی عەلمانیەكان ل��ەرووی خوێندنو ئ��اب��وری چونكە زۆرب���ەی ك��وری لێپرسراوانی ئیسالمیەكان لە دەرەوەی واڵتو لە زانكۆ ئەهلیەكانی كوردستان دەخوێنن؟ ع��ەب��دورەح��م��ان ئ��ەح��م��ەد :من ل���ەڕووی ئابورییەوە وانابینم وەك یەكبن ئ��ەوە بێ ئینسافیە ئ���ەوەی ل��ەم كوردستانە ژیابێ ب��اش��دەزان��ێ ك��ە ئیسالمیەكان بێبەشترین چینو ت��وێ��ژن ،بۆ مەسەلەی خوێندنیش جگە لەم یەك دوو ساڵەی بەرنامەی تواناسازی چەند كەسێك چونەتەدەرەوە پێشتر تەنها قوتابیانو خوێندكارانی ئەو دوو حزبە نەبێت كی لەخەویش بەتەمای خوێندنی دەرەوە بووە . ئیسالمیەكان بێبەشترین چینو توێژن ،چونەدەرەوە بۆخۆێندن تەنها قوتابیانو خوێندكارانی ئ���ەو دوو ح��زب��ە ن��ەب��ێ��ت كی لەخەویش ب��ەت��ەم��ای خوێندن بووە جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان مندالی لێپرسراوی عەلمانیو ئیسالمیەكاندا. ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
39
ئیسالم تەنها چارەسەرە ماكوان كەریم ئ��ی��س�لام��ی��ی��ەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان لەسەرەتای هاتنیانەوە ئەم وشەیە بەكاردێنەوە بەرانبەر بە كۆمەڵگای ك��وردی موسڵمان (ئیسالم تەنها چارەسەرە) ،وشەیەكی زۆر جوانە دروشمێكی مەعقولە ،بەاڵم كوا؟ خەڵك دروشمی ناوێت ،بەڵكو رەفتاری دەوێت ،ئەوە زیاتر لە ٢٠ ساڵە ئیسالمیەكان لەكوردستاندا ب��ە ب��اش��ی ن���اس���راون ،خ��ەری��ك��ی زەمینەسازینو كاری ئیسالمی دەكەن، گومانی تێدانیە جێگادەستیان دیارەو خزمەتیانكردوە ،ك��ەس ناتوانیت ئ��ەوە لەبەرچاونەگرێت لەهەموو بوارەكاندا ،هەر لە بواری خزمەتی نیشتیمانو خزمەت بەخەڵكی هەژاری ئەم واڵتەو ناساندی كێشەی رەوای میللەتی كوردو ..تاد. پێویستیشە ئ���ەوە ب��زان��ن كە تارادەیەك رێژەی نەگۆڕنو چەقیون لەجێگای خۆیانداو توانای ئەویان نیە زیادبكەن ،هەڵبەت هۆكار زۆرەو منیشو زۆرێك لە هاوكارە بەرێزەكانم لێرەو ل��ەوێ درێغیماننەكردوە لە ڕەخنەگرتن لێیان ،ئەوانیش خوا هەڵناگرێت گوێ بۆ كەس ناگرنو وەك شێخی سەعدی دەڵێت گویان هەیە بەس نابیستن بۆ؟ هۆكارەكەی دەگ��رێ��ت��ەوە ب��ۆ ب��ێ پ��رۆژەی��ی��انو السیكردنەوەی عەلمانیەكان وەك ئ���ەوان هەنگاودەنێن وەك ئ��ەوان بیردەكەنەوە وەك ئەوانیش رێدەكەن وەك ئ���ەوان���ش م��ۆدی��ل��ی قسەو رێكخستنو حیزبو هەموو كیانی خۆیان ڕێكخستوە ،جاكەوایە كەی ئیسالم چ��ارەس��ەر ،ئەی بۆ نەڵێن عەلمانیەت چ��ارەس��ەرە ،ئەوەنیە ئێوەی ئیسالمیش ه��ەروەك ئەوان هەنگاو پرۆژەو رەفتار دەنێنو دەكەن، ئیسالم خاوەنی ئەدەبیاتی تایبەتی خۆیەتیو پاكە هەر شتێكی تێكەڵ
40
ذمارة ()5(..)59ي شوباتي ()2013
بكەی لەفیترەتو سروشتی خۆی دەردەچێت ،یان وەك خۆی نامێنێتو دەچیتەسەر مۆدێلیكی تر كە ئەو نیە (ئیسالم) ،یان دەترشێت بە هۆكاری ئەوەی خومەری تری تێكەڵكراوە. ئیسالمیەكان ،ئێوە بۆ چاو لە پرۆژەی پێغەمبەر ناكەن؟ چونكە تا مردن بڵێ ئیسالم چارەسەرە خەڵكی رەفتارو پرۆژەی دەوێت ،خەڵكی قسە تێری ناكات ،بەڵكو خەڵك كارەبای دەوێ���ت ،خەڵك ج���ادەی قیرتاوو شەقامی پاكوخاوێنی دەوێت ،خەڵك كارو نانو ئەمانو خۆشگوزەرانی دەوێ���ت ،خەڵكی ك��ورد ت��ام��ەزرۆی سەربەخۆیە ،هەموو ئەمانە هەتانە ب��ەدروش��م بەخەڵكیتان گەیاندەوە لە كۆنگرەو میدیاكانتانەوە ،بەاڵم خەڵك بڕواتان پێناكات بەداخەوە، ئەزانن بۆچی؟ ل���ەب���ەر ئ�����ەوەی ئ��ی��س�لام��ت��ان هەڵنەگرتوە وەك خۆی ،هەڵتانگرتوە وەك ئ��ەوەی خۆتان دەتانەوێت، ب��ۆی��ە رۆژب������ەرۆژ دەچ��ن��ە دواوە لەجیاتی بۆ پێشەوە هانگاوبنێن بەگ دادەننێن .هەموو كۆمەڵو گروپێك ب��ەدوای ئ��ەوەدا دەگرێت كە لەكەس نەچێت ،تەماشای بزوتنەوەی گۆڕان بكەن ل��ەگ��ەڵ ئ���ەوەی عەلمانیەو لەسەر بنەمای حیزبی رۆژئ��اوای ه��ەن��گ��اودەن��ێ��ت ،ب����ەاڵم ه��ەرچ��ی دەكاو دەكۆشێت دەیەویت لەجۆری مودێلی حیزبی كوردستانیەكان جیاوازتربێت ،خ��اوەن��ی پ��رۆژەو تەرحو تەعقیبی تایبەتی خۆیەتی. ئێمەی موسڵمانانیش ئاواتەخوازین بەوەی ئێوەش خاوەنی ئەم ئیسالمە بن نەك ئیسالم موتوربەبكەن لەگەڵ ئ���ەوەی خ��ۆت��ان پێتانخۆشە ،بۆ ئ��ەوەی پێتانبڵێن ئافەرین ئێوەش وەك رۆژئ��اوا بیردەكەنەوە رۆژێك ئ��ێ��رانو رۆژێ���ك ت��وران��یو رۆژێ��ك
ع��ەرەب��ی ،دە ل��ەخ��ۆت��ان بچن بۆ ئەوەی هانگاوی نوێتان ببینین ،ئەم بیرخستنەوەیەم لەبەر ئەوەیە كە هەڵبژاردنەكان لەئارادایە ،خۆتان بكەنە خاوەنی پڕۆژەیەكی ئیسالمیو نیشتیمانی بۆ ئەوەی كەس حووجەی شەرعی نەمنێت قسەتان لەسەربكات با هەموومان پشتگیریتان بكەین، ئەم رەخنەیە زۆر لەدڵسۆزیەوەیە ئ��ەگ��ەر ب��ڕواب��ك��ەنو حیزبایەتی كوێرتان نەكات ،دەمەوێت هەموو ئیسالمیەكانی ك��ورد ئەمجارە بە پ��رۆژەی��ەك��ی ئ��ی��س�لام��ی��ەوە بێنە ن���او گ��ۆڕەپ��ان��ەك��ەوە ت��ا خ��وای گ����ەورە ه��ەم��ووم��ان س��ەرك��ەوت��وو بكات ،بتوانین ئێمەو رۆشنبیرانو بانگەوازچیانو مەالو پیرو جوانو قوتابی ،بە یەكدەنگ هاوارتان بۆ بكەین موناصەرەتان بكەین ،بەاڵم ئەگەر نەتانكرد ،موستحەقن بەوەی كە ڕەخنەتان لێبگرینو بە خەڵكیش بڵێن ئیتر بڕوایان پێمەكەن ،چونكە ئەم ئیسالمیانە توشی وەهم بوونو خۆشی دوونیاو ترسنۆكیان لەمردن وێ��ران��ی��ك��ردوون ،ه��ەر كاتێك كە رەخنەمان گ��رت��ووە نەمانهێشتوە خەڵكی لە ئیسالمەكە دووربكەوێتەوە، كەرەخنەمان گرتووە نەمانوویستوە ئەندامەكانتان وازتانلێبێنن ،چونكە ئێمە خاوەنی حیزب نین ،خۆشتان ئەوە باش دەزانن ،رەخنەمان تەنها بۆ چاكسازیتانە ،بەاڵم نەك لیستی چاكسازی ،چاكسازی ئیسالمی