سياسى،فيكرى،شيكاريية
12
51
ذمارة (5 )51ي حوزةيراني ()2012 خاوةني ئيمتياز ماكوان كةريم سةرنووسةر هؤشيار حةمةئةمين 07701584813 بة ِريَوةبةري كارط َي ِريي كاروان رةحمان 07702461727
19
راويَذكاري ياسايي: بةختيار عةلي عةبدولآلَ هة َلةضن: ه َيمن مةنصور ديزاين :توانا ئةحمةد َ ئيمةيل Govari_rega@hotmail.com Govari_rega@yahoo.com
24
www.regamedia.com ئؤفيسي نةرويج 004747364535 ناونيشان نووسينطةىسةرةكى:سل َيمانى- َ رةشةمؤل-نهؤمىدووةم تةالرى ئؤفيسى()248ضاث ضاثخانةي كوردستان
37
كؤمثانياي ن َيوةند بؤ ضاث و بآلوكردنةوة 07701517533 نرخ تيراذ 07504612568 ()1500 ()6000 ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
1
حمةمةدي حاجى مةمحود: مَ هةريى كوردسـتـ كةركوك ناطة ِر َيتةوة سةرمَ هةريى كوردستان كةركوك دةطة ِر َيتةوة سةر َ َ دةخةلةت َينن هةل بؤ كورد لةنطية َبل َيت با كةركوكء قةرةهـةنـجـري ِريفراندؤمةوة تابزانر َيت كة كوردستانية يان ع ديداري: هؤشيار حةمةئةمين جيناكؤكةكان ِريَطا :ئيستا دؤخى كورد لة ناوضة َ ضؤن دةبينيت؟ محةمةدى حاجى مةحمود :من َثيشتر بةتايبةت قسةم لة سةر ئةو ناوضانة كردوة، َ لةطةل ئةوة نةبووم بةو ناوضانة بوتريَت من جيناكؤك يان داب�� ِراو يان ئةو ناوضةى َ ناوانةى كة َئيستا هةيةتى يان مادةى ،140 َ لةطةل ئةمانة هيضيان نةبووم ضونكة بؤ من َ كورد لةنطية بلَيت با كةركوكء قةرةهةنجيرو سنجاربخريَنة ِريفراندؤمةوة تابزانريَت كة جيناكؤك كوردستانية يان عةرةبستانى ،خؤى َ يةكيك يانى ئةوة ،ئةوة وةك ئةوة واية كة َ َبيت داواى َ مالى خؤتت َلي بكات ،كةئةمة جيطاى موناقةشة نية ،ئةويش واية ضونكة َ ئةطةربيتو طؤرستانةكان خاكى كوردستانة، َ َ هةلبدةيتةوة مردوةكانمان لة زيندوى اليةنةكانى ديكة زياترة ،من َثيم واية كورد َ هةلةيةكى ط��ةورةى كرد لةوةى كة ئةو جي ناكؤك ،ضونكة كة ناوضانةى ناونا ناوضةى َ جي ناكؤك هةقدةدةيت بة عةرةبةكان وتت َ كة داواى ئةو ناوضانةت َلي بكات ،من َثيم
2
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
واية طة ِرانةوةى ئةو ناوضانة هةروا بةئاسانى نابيت ،زوورجار طويَم َليدةبيت َ دةلين قةرةبوو َ دةكريَتةوة ،من َثيم واية هةموو ميللةتى َعيراق هةقى قةرةبوو كردنةوةى هةية، ضونكة لةسةردةمي هةموو سةركردكانى ضةوساندؤتةوة ميللةتةكةى َعيراقدا بةتايبةتى ميللةتى كورد دةردةكريت ،خانوى وخينريَت ،قةرة بووكردنةوة بؤ ئةوةنية دة ِر َ كة ئةو ناوضانة بطةريَتةوة سةر هةريَمى كوردستان ئةو قةرةبووة بؤ ئةوةية كة ئةو َ ثي بكاتةوة ،من َثيم واية خةلكة خانويةكى َ مادةى 140هةرضةند ماددةيةكى دةستورية َ بةالم ئةم ماددة هةموو داواكانى كوردستان جيبةجى ناكات ،ئةوة لة دواى 2003كورد َ ناتوانيت دةرى دةطةريَتةوة كةركوك كةس َ بكات ،وة عةرة بةكانيش بةهؤى نائارامى ناوضةكانى خ��واروى َعيراق كؤض دةكةن بؤ كةركوك وة ئيستا زياتر بووة لة جاران كةمتربيت ،ئةمة َثيويستى بةب ِرياريَك نةك َ هةية كة دةربكريَت بةطةرانةوةى ئةو قةزاو ناحيةيانةى بؤ سةر ثاريَزطاكانى خؤيان، ئةمةش ضةند َ سالَيكى َثيويستة ،من بؤ َئيستا َميكى َثيم واية كةركوك َئيستا بكريَتة هةري َ سةربةخؤ بةطة ِرانةوةى ضةمضةمالَ و كةالر،
دةبيتة زؤرينة ئةو كاتة كورد ئةو كاتة كورد َ دةبيت، دةبيت بة سةروةكى ئةو هةريَمة َ َ َ 22 دةولةتى عةرةبى هةية با دوو هةريَمى هةبيت . كورديش َ هةليكى ِريَطا :بة ِراى بة ِريَزت كورد هيج َ لةبةردةستاماوة بؤ طةرانةوةى كةركوكء ناوضة جيناكؤكةكان بؤ سةر هةريَمى كوردستان؟ محةمةدى حاجى مةحمود :وةك باسم كرد كةركوك ناطة ِريَتةوة سةر هةريَمى ك��وردس��ت��ان ،ئ��ةوةى َ دةل� َ�ي��ت كةركوك دةطة ِريَتةوة سةر هةريَمى كوردستان ئةوة هةل َ خةلك َ َ ةتينن ،من َثيش تريش دةخةل َ وتومة ئةطةر ك��ورد دةيةويَت كةركوك َنيتةوة دةبيت بةزةخت بيطة ِري َ َنيتةوة َ بطة ِري َ بتوانيت ،بةقوةتى عةسكةرى دةست ئةطةر َ َنيتةوة بةسةر كةركوك دا بطريَتء بيطةري َ ئايا َئيستا كورد ئةو قةوةتةى هةية؟ ضونكة َئيستا كةركوك بووة بة مةسةلةيةكى َنيو َ دةولةتى ،ضونكة َئيستا كةركوك نيو مليؤن عةرةبء توركمانى َليية ِرازى نابن بطة ِريَتةوة سةر هةريَمى كوردستان ،وة نيو مليؤن نابيت بخريَتة كورديش زياترى َتيداية رازى َ سةر بةغداد.
ـان ،ئةوةى َ دةل َيت ن ئةوة َ خةلك
ريو سنجـارخبر َينـة عةرةبستانى ِريَطا :بة ِراى بة ِريَزت ملمالنيةى اليةنة جيناكؤكانة تاضةند كوردةكان لةو ناوضة َ بةزةرةرى كورد بووة؟ محةمةدى حاجى مةحمود :خؤى ئةداى سياسةتى كورد َ غةلةت بوو بؤ ناوضة دابراوة كان ،خؤى بابزانيت فةرقى كوردو فةلةستينيةكان ضية ،فةلة ستينية كان بة دايم لة شة ِردا دةدؤ ِريَنَ ، بةالم لةسةر َميزى طفتوطؤ دةيبةنةوةَ ، بةالم كورد بةدايمى لة شة ِردا دةيباتةوة لةسةر َميزى طفتوطؤ دؤ ِراندومانة ،من َثيم وانية ئةو مةسةالنة بة ئاسانى بةسةرماندا َتيبثة ِريَت. ريَطا :بة ِريزت خويَندنةوةت ضية بؤ سةردانةكةى مالكى بؤ شارى كةركوك ،كة ئةو شارةى بة شاريَكى َعيراقى ناساند ،هةمان كات اليةنة كورديةكان بةشاريَكى كوردى ناوى دةبةن؟ محةمةدى حاجى مةحمود :خؤى دةضيت ثةيوةندى بةو تةشةنوجةى َئيستاوة َثي َ هةبيت ،كاتى سةردانةكةى مالكى ئاسايي َ نةبوو ئةطينا مالكى س��ةروةك وةزيرانى َعيراقة ،ئاسايية كؤبونةوة لة دهؤك َبيت يان سليماني َبيت يان نةجةف كةركوك َبيت يان َ َبيت ،ئاسايية ضونكة ئةو سةروةك وةزيري
ئةم َ والتةية ،هةرضؤن سةروةكى هةريَم ئاسايية كؤبونةوة لة شارى َ هةلبجة يان كاتيك سليمانى يان كفرى بكات ،ئاسايية َ َ مالكى سةردانى كةركوك دةكات كةركوك يش شاريَكى َعيراقية وةك شارة كانى تر، ب� َ �ةالم كةركوك هةويةكةيء خاكةكةى كوردستانيةَ ، لةضوارضيوةى تائيستا َ بةالم َ َ َعيراقداية .كة دةلَيت هةريَمى كوردستان هةولير،سليمانيء،دهؤك، سى شارة َ َئيستا َ َ َئيستا َئيمة ناتوانين بة قةرةهنجير يش بلَيين
َ كؤمةليَك كورِى َ خةلكيان دابة كوشت، ئيَستا ناتوانن بضن داواى خو َينةكةشيان بكةنء هةر ليَشيان نةثرسيون
كوردستانية ،ضونكة َئيستاش ثارةى ئاو و كارةبايان بةناوى َعيراقةوة ديَتةوة. ِريَطا :ئةوة ضؤن بوو كة حوكومةتى َعيراق داواى لة بة ِريَزت كردوة بؤ هيمن كردنةوةى ئ��ةو كرذيانةى كة لة َنيوان هةريَمى كوردستانء بةغدا دا؟ محةمةدى حاجى مةحمود :بةو حوكومةى تةشةنوجةكان هةية بؤية هةراليةو لة َ َ نةهيشتنى ئةو كةنالَيكةوة هةولدةدةن بؤ َ تةشةنوجةَ ، بةلى بةتةئكيد لةم ماوةدا دوو سى جار داوام َليكراوة لةاليةن سةروةكايةتى َ ئةنجومةنى وةزيرانى َعيراقةوة ،منيش لةم رؤذانةدا ثةيوةنديم كردوة بة سةروةكايةتى دةبيت. هةريَمةوة بزانين ضؤن َ ِريَطاَ :ثيت واية ئةو ناكؤكيانةى كةلة َنيوان هةريَم و بةغدا دا هةية ناكؤكيةكى شةخسية يان ناكؤكيةكى نة تةوايةتية؟ محةمةدى حاجى مةحمود :نا ،مةسةلةكان كاتيك مالكى قسةدةكات شةخسي نيةِ ،راستة َ بةناوى حيزبةكةى خؤيةوة قسة دةكات، َ بةثيى قانون سةروةك بةالم َئيستا مالكى َ كاتيك قسةدةكات بةناوى وةزيرانى َعيراقةَ ، حوكومةتى َعيراقةوة قسةدةكاتِ ،راستة ئةو حوكمةتة حيزبةكانى ترى َتيدا بةذدارنء ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
3
سكرتيي حزبي سؤسياليست دميوكراتي كوردستان حمةمةدي حاجي مةمحود رَ هةندَيك اليةن هةية كةلة ذي��رةوة ديَن دةلَين ئةوة ِراى َئيمةنية ،ئايا لة ِروودا وا َ َ دةلين؟ سةروةكى هةريَم كاك مةسعود سةروةكى هةريَمى كوردستانة ،لةدةنطداندا ِريَذةى كاتيك هيناوةو َ %70دةنطةكانى بةدةست َ قسةدةكات بةناوى هةريَمى كوردستانةوة قسةدةكات ،ب� َ �ةالم هةنديَك اليةن يان شةخس لةذيرةوة دة ِروات بة َعيراق َ دةلَيت ئةوة ِراى شةخسى خؤيةتى ،ئةمة الدانة لة واقيعة كة لةبةرئةوةى كاك مةسعود كاتيك قسة دةكات بةناوى طةلى كوردةوة َ قسةدةكات ،من َثيم واية هةقي خؤشيةتى بة ناوى كوردوة قسة بكاتِ ،راستة َثيويستة َ كؤببيتةوة، لةطةل اليةنةكانء حكومةتدا َ َ ب��ةالم ئةو دةنطى ث�َ�ي��دراوة كة بةناوى كوردةوة قسة بكات ئيتر شتى شةخسى ضية؟ شتيكى شةخسى لةنيوان باوة ِرناكةم هيض َ هةبيت ،وة نةمالكى كاك مسعودو مالكى دا َ دةتوانيت بةناوى شةخسى خؤيةوة قسة بكات َ دةتوانيت. نة كاك مسعود يش َ ِريَطا :بةراى بة ِريَزت ئةداى ئؤثؤزسيؤن
4
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
ضؤن َ دةسةنطينيت لة ماوةى كابينةى هةل َ شةشةم وحةوتةم دا؟ محةمةدى حاجى مةحمود :بوونى ئؤثؤزسيؤن خراث نيةَ ،ئيمةش َثيشتر لةناو ئؤثؤزسيؤندا بوينَ ،ئيمة لةضوار حيزبةكة لة
ئةداى سياسةتى كورد َ غةلةت بوو بؤ ناوضة داب ِراوة كان َ بوين،بةالم ئةداى ئؤثؤزسيؤن ئؤثؤزسيؤن ضؤنة َبيت زياتر مةبةستم شة ِرة بةردةكةى هيرش كردنة سةرمقةراتى بةردةركى سةراو َ حيزبةكة ،وة هةنديَك كةس لة سةرادا دةيوت من كيمابارانكردنة كةى َ هةلة جةم
ثي باشترة لةم حوكومةتةى َئيستا كة هةية، َ هةنديَك مةال دةيان قي ِرانء دةيان وت سةد َ ساليشة خةباتى واهةق نةكراوة ،باشة ئةى ئةو هةموو مزطةوت تةقاندنةوةو تةحداكردنة لة سليمانى دا ئةى ئةو كوردو مالزم موحسين لة َ ِروبةروبونةوانة هةموو بير ضوو؟ هيض وةك ئةو ضوار ِرؤذة نية كةئةو قسةى دةكرد ،سةد لة سةد َ شتيك بوو ثةشيمانى لة دوا غةلةت بوو َ كؤمةلَيك كو ِرى َ َ خةلكيان دابة كوشت، بوو، َئيستا ناتوانن بضن داواى خويَنةكةشيان بكةنء هةر َليشيان نةثرسيون. ِريَطاِ :راى بة ِريَزت لة سةر كابينةى بتوانيت حةوتةمَ ،ثيت واية ئةم كابينة َ َ طةندةلى بنة ب ِربكات؟ محةمةدى حاجى مةحمود :من َثيم َ طةندةلى واية لة هةموو عالةم ناتوانريَت شتيكة لة َ َ طةل ذيانى بنةب ِربكريت، طةندةلى َ َ َ َ بووة،ثيم واية ناتوان طةندةلى خةلكدا َتيكةل َ بنةب ِربكةنِ ،رةنطة لةم كابينةدا َ هةولى بؤ بدةن َ طةندةلى ،ضونكة هةموو بؤ كةم كردنةوةى َ كابينة يةك لة دوايةكةكانى حكومةت هةولى
َ طةندةلى ،وة رةنطة داوة بؤ كةم كردنةوةى ئةداى كاركردن ثةيوةندى بة شةخسةكةوة َبيت يان وةزارةت��ةك��ان وة ،ب� َ �ةالم ئةمانة َ طةندلى بنةب ِرناكاتَ ، بةالم دةتوانن كةمى َ طةندةلى َثيويستى بة بكةنةوة ،بؤ بنةب ِركردنى سيستمى كاركردنة لة َ والتةكةدا لةسةر ضى سيستميك كاردةكاتء ضؤن ئيدارةى َ والت َ تائيستا َئيمة لة كةسى خاوةن بة ِريَوة دةبةيتَ ، خيبرةو خاوةن دةس� َ كةسانيك �ةالت ،يان َ هةبيت لة بة ِريَوةبردنى كة ش��ارةزاي��ان َ َ يةكيكة ئةوة هةية، نوقسانيمان دةولةتدا َ لة َكيشةكان،بؤية من َثيم واية ناتوانريَت ضارةسةرى َكيشةكان بكريَتَ ، بةالم ئةطةر تؤ سيستةمت هةبوو ئةو كاتة سيستةمةكة خؤى ضارةسةرى َكيشةكة دةكات ،كابينةى حةوت جيطةى شةش هةنديَك لة وةزيرةكان هاتة َ شتيكى تازة هةر وةزيرةكؤنةكانة ،ئيتر ض َ هةية تابتوانيت َثيى بطؤ ِريت ،طرنط ئةوةية تؤ سيستمةكة ضارةسةر بكةيت ،وةزيريك دادةنييت ثرؤذةيةكى َثيية بة دة َ سال َ دةبيت ،وةزير َئيستا بووة تةواو ثالنةكةى َ سال يان ضوار َ بة دوو َ سال بةو كاتة ئةو دوو بةشى ثالنةكة تةواو دةكات ،وةزيرى سييةمةوة دةبيت لة قؤناغى َ دواى ئةو ديَت َ َ َنيت دةست َثيبكات ،بةالم ئةو ديَت خةت دي َ بةسةريداو َ دةلَيت ئةوةى َثيش من هيضى نةكردوة ،دووبارة ديَت َ دةبيت بودجةى دةلَيت َ يةكيكة لة دابنين ،ئةمة َ لة سةرة تاوة بؤ َ كةخةلك َثييةوة َ َ دةنالَي َنيت. َكيشةكان تائيستا حكومةتى هةريَم ِريَطاَ :ثيت واية َ سيستمى بة ِريَو بةردنى نية؟ محةمةدى حاجى مةحمودَ : بةل َى، تائيستا دةستورمان نية كة دةستور َئيمة َ كةسيك نةبوو قانون نيةَ ،ئيمة َئيستاش َ دةستطير دةكريَت َ دةلَين بة َثيى قانونى سالى ،1967باشة ئةمة ضؤن لةطةلَ َعيراقى َ دةطونجيت ،كةقانون نةبوو مافى َئيستادا َ َ كاتيك تاكء كؤمةل جيا ناكريَتةوة ،ئةمة َ َ دةسةالتةكانيش جيا ناكريَتة، جيانةكراوة َ دةضيتة بةردةم ثة ِرلةمان من دةبينم خةلك َ داواى خزمةت طوزارى دةكات ،ئةمة َ خةلك وشيار نية ،ضونكة ئةمة ئيشى حكومةتة نةك ثةرلةمان ،كابراى ثة ِرلةمانتار ديَت َ جيبةجى دةلَيت بةسةر ضاو هةموويتان بؤ َ دةكةم ،هةفتةيةك دواى َ بةلَينةكة ديَنةوة
َ سةرثة ِرلةمانء َ لةطةل دةلَين ثةرلةمان درؤى كردين ،ئةمة َتي َ َ دةسةالتةكانة كةلكردنى هةربؤية كةس ئيشى خؤى نازانيت. ِريَطا :رايى بة ِريَزت لةسةر يةطرتنةوةى وةزارةتةكان ضية؟ لةم كابينةدا َثيت واية نامي َنيت ؟ يان تةنها ئةمة مؤركى دوو ئيدارةى َ ِروكةشة و بؤ ِراطةياندنةكانة؟ محةمةدى حاجى مةحمود :مةسةلةى يةك ئيدارةو دوو ئيدارة ،دوو حيزبى جياواز لة كوردستاندا هةية ،دوو بةرنامةى جياوازو دوو قؤناغى جياوازيش هةية لة كوردستان، كؤمةلَيك َ َ َ خالى هاوبةشيان َثيكةوة بةالم هةية لة سةر ئةو َ خاالنة دةتوان َثيكةوة ِريَك بكةونَ ،ئيمة ئةطةر سةيرى ِرابردوو بكةين شة ِرى ناوخؤ كوشتنى َ خةلكء دوو حكومةت لةكوردستانَ ،ئيستا لةيةك حكومةتتدا كؤبونةتةوة لةيةك شاردا َئيمة مةنونين، سوثاسيان دةكةين كة كؤبونةتةوة لةيةك بيناداو س��ةروةكء جيطرةكةى ئةندامى مةكتةبي سياسى ئةو دوو حيزبةن ،هةنديَك لة وةزيرةكان لةحيزبةكانى ديكةن ئيتر هةمووى هي ئةو دوو حيزبةيةو كؤبوينةتةوة لةيةك بينادا ،ئةمة هةنطاويَكى َزور باشة ،من َثيم واية لة شويَن هةوارى شة ِرى ناوخؤ هةر ئةوةندة دةكريَت ،من َثيم واية هةنطاوةكان باشن بؤ يةطرتنةوةى وةزارةتةكانَ ، بةالم يةطرتنةوةش هةروا ئاسان نيةَ ،ئيستا وةزيريَك حيزبيكى كةية ،ئةمة جيطرةكةى َ حيزبيكةو َ َ هةموو ثةنجا بة ثةنجاية ،مةسةلةن كةتؤ جيطرةكةى دةبينيت سةروةكى وةزي��رانء َ َثيكةوة سويَنددةخؤن هةردووكيان يةك دةسةالتيان هةيةِ ،رةنطة لةبةرضاوى َ َ خةلك جيطرى سةروةكى سةروةك وزيران، َبلَين َ َ َ بةالم لة دةسةالتى سويَند خواردنةكة هةمان َ هةركاتيك دةسةالتى سةروةكى هةية، َ بينيمان سةروةكى ئةنجومةنى وةزي��ران بةتةنها هاتة ثة ِرلةمان سويندى خوارد ئةو حكومةتيك تةنها سةروةكى دةبيتة َ كاتة َ دةسةالتى هةيةَ ، َ بةالم ئةطةر تؤ وةزيران بتةويَت يةطرتنةوةيةك َبيت كة قةراريَك بةجي دةردةضيت لة زاخؤ وة تا خانةقين َ َ جي َ نةبيت. بكريَت ِرةنطة ئاسان َ ِريَطا :زؤر كات لةاليةن سةروةكى هةريَمةوة باسى سةر بةخؤى كوردستان دةكريَت َثيت واية َئيستا زةمينةكة ِرةخساوة
بؤ سةربةخؤ بونى كوردستان؟ محةمةدى حاجى مةحمود :من َثيم واية كورديش هةروةك هةموو نةتةوةكانى ديكة هةقى خؤيةتى كةداواى سةربةخؤى كوردستان بكات،خؤ َئيمة ئةطةر موقا ِرةنةيةك بةثيش َ سالى 1991ئةوةى َئيستا بكةين َ هةمانة نيوةى زيادة خوانةى ب ِريَت ،ئةطةر باسى دواى َ سالى 1991بكةين ئةوة ميللةتانى شوينيكى وةك دونياو نةتةوةكانى مةسةلةن َ َ ؤذهةالتةوة بةذمارةيةكى كةمةوة تةيمورى ِر لة ئةندةنوسيا جيايان كردةوةو سةربةخؤى هينا ،لةدواى َ هةلوةشاندنةوةى بةدةست َ َ َ يةكيتى سؤظيةت كؤمةلَيك والت سةربةخؤى َ يةكيكة لة نةتةوة هيناوة ،كورد َ يان بةدةست َ َ تائيستا ؤذهةالتى ناوة ِراست طةورةكانى ِر َ
كابينةى حةوت هاتة جيَطةى شةش هةند َيك لة وةزيرةكان هةر وةزيرةكؤنةكانة ،ئيرت ض شتيَكى تازة هةية تابتوانيت ثيَى بطؤرِيت بةرية لة مافى سةربةخؤبون ،كورد هةقي خؤيةتى داواى سةربةخؤى بكات ،من َثيم وانية ئيستا وةختة كةناسكةو وةختى نية ئةوةى من لةبيرم َبيت ئةوة َ 36 سالة لةناو هةردةلَين ئةم َ َ سال وةختةكة ناسكة شؤ ِرشدام بؤ َ سالَيكى ديكة ،من َثيم واية هةمووكات وةختى خؤيةتى ك��ةداواى هةقيى خؤت بكةيت ،ميكانيزمةكانيشمان َثيويستة وةك هيزيكى ضةكدارى دارايية كة سةربةخؤ َ َ سةربةخؤ وثشتيوانى َنيو دةولةتى و يةطرتوى ناو َ مالى كوردى ،ئةو طةنجةى كة لةشاشةى تةلةفزيؤنة كانةوة داواى سةربة خؤى دةكات َ لةطةل َعيراق بةشةر هاتين كاتيك دةبيت َ َ بضيت لة حةمرين شةربكاتء خؤى بةكوشت َ بدات بؤ سةربةخؤى كوردستان . ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
5
َ دلشاد طةرميـانى ضؤن ضـ دواى ضةندين َ سال لةئاوارةى بةر َيكةو كارزان عوسمان كةالرى بةدريَذاى دروس��ت بوونى ح��ي��زب��ة ك��وردي��ي��ةك��ان بةتايبةتى ل��ةب��اش��ورى كوردستان ئةوةمان بةرضاو دةك��ةوَي��ت هةميشة دوو ج��ؤرة كةسايةتى ِر َ ؤلء دةورى سةرةكييان بينوة ل��ةدروس��ت ب��وون��ى ئةو حيزبانة كةدةتوانين َبلَيين ئ��ةوان��ي��ش كةسايةتيية سيياسييةكانء كةساييةتيية ئةم عةسكةرييةكانن، كةسايةتية دوج�����ؤرة هةريةكةيان بةجيا توانييةتى خ� َ �ةل��ك��ان� َ�ي��ك ل����ةدةورى حيزبةكةى كؤبكاتةوة لةدواى ِراطةياندنى حيزبةكةىَ ، نابيت بةالم َ لةيادبضيت زؤرج��ار ئةو كةسة ئةوةمان َ عةسكةرييانة لةناو حيزبدا دةضنة هةرةمى َ دةسةالتى حيزبةكةيانةوة ئةويش يان حزب ترسى لة جؤرة كةسانةية و َليهاتووى ئةو كةسانة خؤيانة رةوة بكةين كةسايةتى َدلشاد َ كؤمةلى هةركةسيك باسى طةرميانيية كة َ ئيسالمى بؤ بكةيت يةكسةر َدلشاد طةرميانى َ لةساالنى دةيناسيت كةضؤن ديَتة يادىء َ َ رابردوودا لةريزةكانى كؤمةلى ئيسالمى دةورو قورساييةكى خؤى هةبووةو هةميشة باوة ِرى لةثيناو خواى بةجيهادو َتيكؤشان هةبووة َ طةورةداَ ،دلشاد طةرميانى ضؤن ضووة َئيران؟ هيزةكانى ئةمةريكاو لةسةروبةندى هاتنى َ ب ِريارى ئازادكردنى َعيراق لةدةست حزبى بةعس ثيش ئةم وادةي��ة ئةمريكا َنيكى ئارامء دوور بؤ ئةوةى شوي َ لةعيراقدا بؤ هةبيت لةشة ِرى َ َ ئةوةى لةهةموو ناوضةكانى َعيراقدا
6
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
هيزةكانى نةبيتةوة لةو كاتدا َ ِرووبة ِرووى شة ِر َ ئةنصاروالئيسالم كةلةناوضةكانى هةوراماندا بوون باشترين كاريَك كةدةبوو ئةمريكا خؤى بؤ يةكالى بكردايةتةوة لةناوبردنى هيزة ضةكدارانة بوو، بنكةو بارةطاكانى ئةو َ كةيةكيك بووة لةو كاتةشدا َدلشاد طةرمييانى َ هيزة عةسكةرييةكانى لةكةسة ديارةكانى َ َ كؤمةلى ئيسالمى باوة ِريَكى زؤرى بةجيهاد شيوة ترسيشى لةمان هةبوو ،ئةمريكا بةهةمان َ َنيك بنكةو بارةطاكانى هةبوو بؤية لةضةند شوي َ هيرشةى ئةمةريكييةكان ئةمانيش بةر ئةو َ َ كؤمةلى ثةياميك بوو كة كةوت ،ئةمةش َ دةبيت دةست بةردارى خةباتى ئيسالمى يان َ دووربيت لةكارى ضةكدارىء ضةكدارى َبيتء َ تةنانةت مامؤستا على باثيريش ئةوكاتة باوةريَكى تةواوى بةضةكداربوونيان هةبووة وةك لةكؤنطرةيةكى ِرؤذنامةوانى لة ئةحمةد ئاوا لةرؤذى 2003/3/10ئةوةى ِراطةياند «ئيمة بةمافى خؤمانى دةزانين ضةكمان ووتى َ َثي َبيت بؤ ثاريَزطاريكردن لةكيانء بوونى نةتوانيت كةسيك خؤمان ،بؤئةوةى هيض َ َ تةعةداو َ زولمان َليبكات» َ بةالم دوو مانط َ كؤمةلى دواى ئةو َليدوانةى عةلى باثير بةثيى نوسراويَك كة ئاراستةى ئيسالمى َ مةكتةبى عةسكةرىء لةشكرةكانى كردووة لةهيزةكانى خؤى دةكات لة 2003/5/15داوا َ تةواوى ضةكة قورسةكانيان بفرؤشنَ ،دلشاد طةرمييانى لةثةيوةندييةكى تةلةفؤنيدا ئةوةى َثي ِراطةياندين لةو ماوةيةدا كة َ كؤمةلى ئيسالمى ئةو هةموو زةختةزؤرةى لةسةربوو ئةوكاتة داواى َ مؤلةتى كردووة بؤ شةش مانط ب ِروات بؤ َئيران كةضى ئةو ماوةية دريَذةى َكيشاو بووة َ لةئيران نؤسال لةو كاتةى َدلشاد طةرمييانى َ دةبيت مةكتةبى عةسكةرى َ دةوةشيتةوة، هةل َ َ َدلشاد طةرميانى ئةوةى بؤ ئاشكرا كردين كةسيكى ديارى مةكتةبى هةرضةندة ئةو َ عةسكةرى بووة َ بةالم بؤ ئةم مةسةلةية هيض
ـووة ئيرَ ان ،ضؤن طة ِرايةوة بؤ كوردستان وتن َيكى سياسى ب ِريار دةدات بطةر َيتةوة مَ هةريى كوردستان ثى نةكردووةو وتيشى « بةطويَرةى َ ثرسيكيان َ ئةو زانيارانةى بةردةستمان كةوتون لةو دةبيت زؤر لةئيران َ كاتةى َدلشاد طةرميانى َ ضاوديَرى دةكريَتء حةزةرى َليدةكةنَ ، بةالم ئاطابيت كةبى َ ضوونى بؤ ئيران واى َلينةكرد َ َ كؤمةلى ئيسالمى، لة بارودؤخى سياسى بةردةوام لة ِريَطةى ئةو كةسانةى سةردانيان َ كؤمةلى ئيسالمى ضى ك��ردووة زانيويةتى دةكاتء ضى بةرامبةر دةكريَت ،ئةم كارانة شيتء بارودؤخى سياسى هةم دةكي َ دريَذة َ َ كوردستانء هةم كؤمةلى ئيسالمى بةرةو باشى دة ِرواتَ ، لةئيران بةالم َدلشاد طةرميانى هةر َ بةبى ئامادةبوونى َ دةبيت ،هةر لةو كاتةشدا َ خؤى لةكؤنطرةدا دووجار بةئةندامى مةكتةبى هةلدةبذيَريَتء دواى ضةندين َ سياسى َ سال َكةوتنيكى سياسى ب ِريار دةدات لةئاوارةى بةري َ بطةريَتةوة هةريَمى كوردستان. هاتنةوةكةى َدلشاد طةرمييانى دواى ئةوةى ب ِرياريدا بطةريَتةوة هةريَمى كوردستان هةر لةكاتى هاتنةوةكةيدا لةكؤنطرةيةكى رؤذنامةوانيدا ئةوةى ئاشكراكرد هاتنةوةكةى ئةو هةنديَك كةس نيطةران دةكاتء َثيى َ ثةياميكى طةورةى َدلشاد قةلس دةبن ،ئةمة َ طةرميانى بوو بؤ ئةوانةى كة هاتنةوةكةى َ كؤمةلى جاريَكى ديكة كاريطةرى لةسةر ئيسالمى دروس���ت دةك���اتء هةنديَك ثى باش نييةو كةسيش ئةو قورساييةيان َ لةثيطةكانيان دةداتء نزيكىء ثتةوى زةرةر َ ثةيوةندييةكانى عةلى باثيرو دلشاد طةرمييانى هيندةى ديكة كارى لةو كةسانة كرد كةوةك َ خؤى وتى قةلس دةبن ،ضونكة عةلى باثير َ بةقةالو ثشتء ثةنايةكى َدلشاد طةرميانى بةهيز بؤ خؤى دان��اوة ،دواى ماوةيةك َ َ لةطةرانةوةى دلشاد طةرميانى دواى ضةند َ كؤمةلى ئيسالميدا دوانيك تو ِرةييةك لةناو َلي َ دروست دةكاتء نيطةرانى َلى دةكةويَتةوةو َ كؤمةلى رؤذنامةنوسيكى كاردةطاتة ئةوةى َ
بشكي َنيتء نامةيةك ئيسالمى ئةو َبيدةنطيية َ َ كؤمةلى ئيسالمى ئا ِراستةى مةكتةبى سياسى َ لةسايتيكى سةر بةكؤمةلى ئيسالمى بكاتء َ َ دةقى ئةو نوسراوة بالودةكريَتةوةو لةناوةرؤكى نامةكةدا َتييدا هاتووة (لةوةتةى َدلشاد كةالرى طة ِراوةتةوة هةريَمى كوردستان لةليدوانى سةيرو سةمةر نةكةوتووةو لة َ ئةطةرى هةر رووداويَك بةهؤى ئائةو جؤرة بيركردنةوة عةوامىء نابةربرسيارانة هةموومان َ ب��ةالم هةموومان باجةكةى دةدةي���ن، ناتوانين وةك َدلشاد كةالرى بؤى دةرضينء دوات��رش موعةزةزوموكة ِرةم بطةريَينةوة) ثيشى واية ئةطةر كةالرى َ جلةوى لةدةست مةكتةبى سياسى دةرضوة كة بؤضونةكانى زؤر عةواميانةية ئةوا بةهؤى بؤ ضونةكانى َدلشاد ك��ةالرى لةبةردةم كارةساتداين، كارةساتيك َدلشاد كةالريش ثابةندى ئةو َ
هةردوالمان وةرةقةى سثيمان خستؤتة بةردةم كاك َ دلشاد بؤ ئةوةى بى يةكء ضى وت ئيَمة َ دوو بةطو َيى بكةين، ضونكة َ دلنيياين ئةو كيَشة تةنها ئةو دةتوانيَت كؤتاى بيَثهيَنيَت
نابيت كةوةك ئةندامى جؤرة بةرثرسيارييةتة َ كارةساتيكى تريش هةيةتى، مةكتةب سياسى َ ئةوةية ئةم بةريَزة هةتا َئيستا لةو بيركردنةوة عةوامىء سادةيية رزطارى نةبووة كةقسةى ناو ناميلكةى كابرايةكى سعودى لة قسةكانى بةباشتربزانيت ،ناردنى ئةم نامةية عةلى باثير َ لةسةر َدلشاد طةرميانى لةناو طةنجانى َ كؤمةلى ئيسالمى تورةييان طةرمييانى َ َ ئاستيكى باالو وادةكات وةالمى دةطةيةنيتة َ َ يةكيك نامةكةى ئةو رؤذنامة نوسة بدةنةوةَ ، لةو كةسانةى َ كةسيى زؤر وةالمى داوةتةوة َ َ نزيكى َدلشاد طةرمييانى خؤيةتى ،وةالمى خؤى دةربارةى نامةكةى ئةو رؤذنامةنوسة دةينيريَت بؤ ئةو سايتةى كةنامةى دةنوسيتء َ َ ئةو رؤذنامةنوسةى َ بالوكردبويةوةو ئاراستةى بةالم َ مةكتةبى سياسى كردبووَ ، وةالمةكة دانابةزيَنن ،ليرةوة كة دةقى َ وةالمى ئةو نامةية شيوةية (دواى كةبةردةستمان كةوتووة بةم َ رؤذنامةنوسيك لةنامةيةكى كراوةدا ئةوةى َ َ هيرش دةكاتة بؤ مةكتةبى سياسى كؤمةل َ بةجيطاى سةر َدلشاد طةرمييانىء َليدوانةكانى َ َ َ كؤمةل وةك بلَييت دةزانيت بؤ مةترسى َ شطي ِرى ئةو كةسايةتييةكى سياسىء شؤ ِر َ ،بى ئاطا لةوةى َدلشاد طةرميانى لةثي َ َ شتربيت َ نايةويَت كاتى زَي ِرينى خ��ؤى بةقسة بةفي ِرؤبدات، ث ِروثوضةكانى ِر ؤذنامةنوسيك َ َ َ كؤمةلى ِراستى ئةوةية ئ��ةوةى بةسةر جيطةى شانازيية ئيسالمى هاتووة لة رابردوودا َ كةسيك كةفاكتةرى ديندارىء بؤ هةر َ َ كردبيتةوة، ئيسالمييةتى لةناو كؤمةلدا كؤى َ َ كؤمةل تةنها ئةوانةى ريَز لةخةباتى ِرابردووى ناطرن كةبةرذةوةندى كؤى كردبنةوة لةناو َ َ كؤمةلى كؤمةلى ئيسالميدا ،وة ئةوةى بةسةر ئيسالميدا هاتووة تةنها هؤكارةكةى ديندارىء ثابةندبوون بووة َثييةوة ،ئةو نامةيةى َئيوة سوكايةتى كردنة بةهيجرةتء خةباتى َدلشاد جيطةى َ قبول ني يةو طةرميياني ،ئةمةش َ ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
7
َ دةبيتء َثيويست ناكات بةناوى هةلويستمان َ ِريزطرتن لةعةلى باثير قسة َ بةدلشاد طةرميانى لةثيناو ضيدا ئةمةت كردووة، َبلَييتَ ،دلنيام َ َ بةدلنياييةوة الى عةلى باثير َثيضةوانةكةيت دةست دةكةويَتء َثيويست ناكات رؤذنامةنوس نةبيتء دةرويَشانة ئيرادةى بةدةستى خؤى َ َ هةلسوكةوت بكات ،طةر حةقت اليةتى َبى منةت بة لة هةموو كةس ضيت لةدةست ديَت بيكةَ ، نةضيت ِريطةت َثينادريَت بةالم بيرت َ لةاليةن ئيمةى َ قةلم بةدةست هةروا بةئاسانى بةكةسيك بكةيت كة هةموو ذيانى قسة َ َ خستبيتة خزمةتى ئةم خؤىء بنةمالةكةى َ بةبى هيض بةرذةوةندييةكى دونياى، كاروانةَ ، نةوةك جةنابت جطة لةموضةخواردن هيض َ كؤمةلى ئيسالمى) ئامانجيكى ترت نيية لةناو َ
لةجيطةى خؤيدانةبووة. َ َ َدل��ش��اد طةرميانىء هةولةكانى بؤ َ َ كؤمةلى دوبالى ضارةسةركردنى كيشةى ئيسالمى لةطةرميان لةدواى ئةوةى لةماوةى ملمالنى لةنيوان كادرو راب��ردوودا كيشةو َ بةربرسء ئةندامانى َ مةلبةندى طةرمياندا هاتة ئاراوةو دةرئةنجامى ئةم ملمالنيية بووة هؤى جيابوونةوةى بةرثرسى َ كارطي ِر مةلبةندو ضةند َ َ مةلبةنديَك ،ئةم َكيشةية هةتا ماوةيةك َثيش َئيستا بةردةوام بوو ،كادريَكى ديارى َ مةلبةندى َ كؤمةلى ئيسالمى كةنةيويست طةرميانى ملمالنيية ناوى ئاشكرابكةين ئةو َكيشةو َ َ َنيتةوة بؤ كةمتةرخةمى ئؤبالةكةى دةطة ِري َ َ «بيئاطاىء قيادةى كؤمةلى ئيسالمىء تيشى َ َ كؤمةلى ئيسالمى خةمنةخواردنى قيادةى
دلَشاد طةرمياني لةكاتي طةِرانةوةيدا بؤ كوردستان لةم ن��وس��راوةوة بؤمان دةردةك��ةوَي��ت كة َ كؤمةلى ئيسالمى كةسانيك هةن لةناو َ دذى بيرو بؤضونةكانى َدلشاد طةرميانينء ئةم دذايةتيية بةئاشكرا هةستى َثيدةكريَتء دةضيت ئةم دذايةتيية فراوان لةداهاتوشدا َثي َ َبيتء خودى عةلى باثير بكةويَتة َنيوةندطيرى َدلشاد طةرميانىء دذةكانى. بةطويَرةى ئةو زانيارانةى دةست َئيمة ك��ةوت��وون لةكاتى هاتنةوةكةى َدلشاد طةرميانى َ كةنالى ئاسمانى ثةيام ديداريَكى َ َ لةطةلدا ئةنجام دةدةن ،بةالم لةكاتى ثةخش كردنى ديدارةكةدا هةنديَك لةديدارةكةيان ثةخش نةكردووة ،ئةمةش َدلشاد طةرميانىء خزمانء دؤستانء ه��ةواداراو طةنجانى زؤر ت��و ِرةو نيطةران ك��ردووةو وة بينةرانيش هةستيان بةوة كردوة ئةو كارةى َ كةنالى ثةيام
8
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
لةمةلبةندةكان بةتايبةت َ َ مةلبةندى طةرميان هيناوةتة ئ��اراوة» ئاماذةى ئةو َكيشةيةى َ ب��ةوةش كرد كة ئةو َكيشانة سةرةتا زؤر بضوك بوونء بةئاسانى ضارةسةر دةكراَ ، بةالم كؤمةل طةيانديية َ َ حالى ئةو َبيئاطاييةى قيادةى َئيستاَ ، لةئيستادا َدلشاد طةرمياتى لةدواى بةالم َ هاتنةوةكةى لةهة َولى بةردةوامداية ئةو ملمالنييةى ناو َ مةلبةندى طةرميانى َكيشةو َ َ بهي َنيت ،بؤ ئةم مةبةستة كؤمةل كؤتاى َثي َ توانيويةتى هةردوو َبالةكة لةيةكتر بةتةواوةتى هيناوةتة نزيك بكاتةوة ه���ةردووالى َ قةناعةت ،لةثةيوةنديييةكى تةلةفونيدا بورهانى مةال عةباس بةرثرسى َئيستاى مةلبةندى طةرميانى َ َ كؤمةلى ئيسالمى ئةوةى َثي ِراطةياندين كة َ هةولةكانى َدلشاد طةرميانى زؤر باشن و هةردوو المان واتة ئةو كادرانةى
لةطةل بةرثرسى َ َ مةلبةندو كةجيابوونةوة َ ستافى نويَى ئيستاى مةلبةند ضاوة ِروانى ب ِريارةكانى َدلشاد طةرمييانينء هةرضييةك ئةو بةجى كردنين ،تيشى بيليت َئيمة ئامادةى َ َ جي َ «تةنانةت هةردوالمان وةرةق��ةى سثيمان خستؤتة بةردةم كاك َدلشاد بؤ ئةوةى ضى وت َئيمة َبى يةكء دوو بةطويَى بكةين، دةتوانيت ضونكة َدلنيياين ئةو َكيشة تةنها ئةو َ ثهي َنيت» ،كارى َئيستاو داهاتووى كؤتاى َبي َ َدلشاد طةرميانى جياواز لةسةركردةكانى ناو َ كؤمةلى ئيسالمىء حزبة ئيسالمييةكانى ديكة َدلشاد طةرميانى َ ئةليت كارى َئيستاو داهاتووم زيندوكردنةوةى دةعوةو سةحوةى ئيسالمييةو بؤ ئةمةش بةرنامةمان هةيةو كارى بؤدةكات لةم هةنطاوةدا َ كيكى خةل َ َ لةكؤمةلء حزبة ئيسالمييةكانى ديكةو زؤر تةنانةت ئةوانةشى لةناو حزبة عةلمانييةكانن زؤر َدلخؤشن بةو كارةو زؤرترين جةماوةر َ لةدلشاد طةرميانى كؤبووةتةوة ،ئةم كارةى َدلشاد طةرميانى دواى ئةوة ديَت وةك خؤى َ دةلَيت «خةريكة بةرنامةو دينى خواى طةورة دةكريَتة قوربانى سياسةت ،ئةمةش كاريَكى َ بةحزبيكى هةلةية ،ضونكة َئيمة خؤمان َ لةثيناو دةبيت سياسةتمان َ ئيسالمى دةزانين َ دينء ذينى َ كدابيتء خؤمان بؤ خواى خةل َ طةورة يةكالى بكةينةوة» ،ئيستا زؤر هةست بةوة دةكريَت َدلشاد طةرميانى لةجاران زياتر َ خةلكى ثشتيوانى َلى دةكةنء زؤرترينيشيان ضينة طةنجةكةنء ئةمانةش بؤية ثشتيوانين لةبةر ئةوةى لةوة َدلنيابونةتةوة ئةوكارةى َدلشاد طةرميانى خالسةنو موخلسةن بؤ خوايةء وةباوةريَكى تةواويان َثييةتىء ئةو كارى دةعوةية ئيستا زؤر هةستى َثيدةكريَتء بةم كارةى َدلشاد طةرميانى سةرنجى زؤربةى اليةنطرانى حزبة ئيسالمييةكانى ديكةى بؤ راكيشاوة ،زؤربةى اليةنطرانء دؤستانء خؤى َ َ ئةوانةشى دلشاد طةرميانى دةناسن بةوةى َثيناسة دةكةن كة كةشتيوانيكةو لةنطةرطرتنء باش ئا ِراستةكردنى ئةو كةشتية لةدةستى َدلشاد طةرمييانيداية ،ل��ةدوا ليدوانيشيدا «ئيستا لةهةموو بؤمان َدلشاد طةرميانى وتى َ كاتيك زياتر َثيويستة يةكريزىء برايةتىء َ َ هةبيتء لةثال ئةمةشدا كاركردن بؤ تةباى َ رةزامةندى خواى طةورةو ديفاع كردن لةدينء ذينى َ خةلكى كوردستان».
م.صديق عةبدولعةزيز: َ خةلكمان ب��ةردةوام ثشتيوانى داواكاريةكانى بى ئةوةى َ خةلك بكةين بةثشك َو بؤ خؤمان، كردووة َ بةردةوام خؤمان كردووة بة ثشك َو بؤ َ خةلك
م.صديق عةبدولعةزيز رابةري طشيت بزووتنةوةي ئيسالمي كوردستان ديداري :كاروان رةحمان ريَطا :باسى َكيشةى ناوخؤى بزووتنةوة دةكريَت ،ئايا ئةمة ِراستة؟ اليةنيك م.صديق عةبدولعةزيز :هةر َ ئةطةر لة طةشةو َ دابيت َبى طومان جوالنةوة َ دةبيت ،بزووتنةوةى ئيسالميش بة َكيشةى َ َثيى ئةو طةشةو طةورةبوونةى كة دةيكات َكيشةى بؤ دروست بووةِ ،راطةياندنةكانى
كوردستانيش ئةو َكيشانةيان زياتر لة حةجمى خؤى طةورة كرد ،الحمداهلل هةموو اليةك َدلنيادةكةمةوة َكيشةيةكى وةهامان نية كة لة وةستي َنيت. طةشةو فراوان بوون بةمان َ كةثيشتر هةبوو ريَطا :ئةى ئةو َكيشانةى َ لة ناو بزووتنةوةى ئيسالمى ،ئايا دةستى دةرةكى لةثشتةوةبوو ياخود ناخؤيي؟ م.صديق عةبدولعةزيز :ئةطةر ئةندامى مةكتةبى سياسىء شوراى ناوةندىء كاديرة َثيشكةوتووةكانى بزووتنةوةى ئيسالمى
يةكتريان خؤش بويَتء لة ناوخؤياندا تةباو يةكريز و يةك َ دةستيكى هةلويَست بن ،هيض َ ناتوانيت دةست بخاتة َنيوخؤمانء دةرةكى َ تةفرةقةو دووبةرى دروست بكات. ريَطا :ئايا كؤنطرةى بزووتنةوةى ئيسالمى لة كاتى خؤيدا دةبةستريَت؟ م.صديق عةبدولعةزيز :شوارى ناوةندى ب ِريارى داوة لة 2012/ 7/10كؤنكرةى دةيةم ببةستريَت ،مةطةر ليذنةى ئامادةكارى كؤنطرة زروفيكى ئامادةكاريةكان تةواو نةكةن ،يان َ ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
9
لةناكاو لةهةريَمىء َعيراق َبيتة َثيش ئةطةر نا لة 7/ 10بة ثشتيوانى خوا كؤنطرة دةبةستريَت ريَطا :ئةو َ كةنالى ئاسمانيةى كة بةنيازن دايبنين لةسةر ئةركى خؤتانة يان هاوكارى َ َ دراوسيةوة؟ دةكريَن لةاليةن والتانى َ م.صديق عةبدولعةزيز :سوثاسى خواى لةئيستا لةسةر ئةركى طةورة دةوَي��ت كة َ خؤمانء دؤستانء اليةنطرانى بزووتنةوةى ئيسالمى ئةو َ كةنالة دةست دةكات بة ثةخشى جيطاى شانازية بؤ بزووتنةوةى خؤى ،ئةويش َ َ بةخؤمالى بكاتء ئيسالمى ئةيةويَت كارةكانى كةسيكء ال دةستى دريَذنةكات بؤ هيض َ يةنيك. َ ريَطا :بةريَزتان تاضةند كارتان بؤ زيندانى ئيسالميةكان كردووة ،ئةطةر كردووتانة تةنها بؤ ئةندامانى خؤتان بووة ياخود هةموو ئةندامى حزبةكانى تريش بووة؟ َ مانيك م.صديق عةبدولعةزيز :هةرموسل َ لةزيندان َبيت بة ئةركى سةرشانى خؤمانى هةولى بؤ بدةينَ ، دةزانين َ هةولمان داوة وة َ (ان شا ْاهلل) بةردةوام دةبين بةلكو خواى طةورة بمان كات بة سةبةب بؤ ئازاد كردنء طة ِرانةوةيان بؤ َنيو كةسء كاريان . ريَطا :بةرهةمى طة ِرانةوةى تؤ بؤ ناو بزووتنةوةى ئيسالمى ضى بوو؟ نابيت خؤم باسى م.صديق عةبدولعةزيزَ : دةبيت َ خةلكى باسى ئةو بةرهةمانة بكةم َ بكات كة َثيش َئيمة ضى بوو َئيستا لة ض ئاستيك داية ئةو وةآلم��ة بؤ اليةنطرانء َ َ دةهيلم . بةجي َ دؤستانى بزووتنةوة َ ريَطا :ثةيوةندى َنيوان ت��ؤو اليةنة ئاستيكداية؟ ئيسالميةكان لة ض َ م.صديق عةبدولعةزيز :هةموو كاديريَكى هةرطةنجيك لة ئيسالميم خؤشدةويَت، َ خوشكء برا كة دةبينم مولتةزيمن بة ئيسالمةوة زؤر َدلخؤش دةبم بة َبى ئةوةى بزانم ئينتيماى سياسيان ضى ية ،لةئاستى اليةن ئيسالميةكانيشدا َئيمة َثيشتر تةزحيةى زؤرمان دا لة َثيناوى يةكريزى َ موسلمانانداو ئةوةش زؤر كةس شاهيدى دةدةنَ ،ئيستايش وةك بزووتنةوةى ئيسالمى ئامادةين بؤ هةر يةك ريزيةك كة خواو َثيغةمبةرى خواو َ موسلمانانى كوردستان داوامان َلى دةكةن. ريَطا :تا ضةند بزووتنةوةى ئيسالمى لة َ هةلكشانة؟
10
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
َ هةرموسلمانيَك لةزيندان بيَت بةئةركى سةرشانى خؤمانى ىَ هةول بؤ بدةين دةزانني سةردةميك م.صديق عةبدولعةزيز: َ ئوميدى زؤرينةى بزووتنةوةى ئيسالمى َ َ موسلمانانى كوردستان بوو ،ئيخوانةكانء سةلةفيةكانء سوفيةكانء جيهاديةكان هةموو لةذيَر بةيداخء ناوى بزووتنةوةى ئيسالمى كؤبووبوونةوةنَ ،ئيستاش ثشتيوان بةخوا لة َ هةولداين بؤ طة ِرانةوةى ئةو سةردةمة بة َ لةطةل اليةن ديديَكى جياوازو َثيكةوة ذيان سياسيةكانى كوردستان. رَي��ط��ا :هةست ناكةيت ك��ة اليةنة ئيسالميةكان الوازن لة دروس��ت كردنى نةوةى َ نوى بؤ دوا ِرؤذى رابونى ئيسالمى؟ َ م.صديق عةبدولعةزيز :بة دلنيايى يةوة
هةموو كادير َيكى ئيسالميم خؤشدةو َيت، هةرطةجنيَك لةخوشكء برا كةدةبينم مولتةزمين بة ئيسالمةوة زؤر خَ بةبى دلؤش دةمب َ ئةوةى بزامن ئينتيماى سياسيان ضيية
ئةوة بةدى دةكريَتَ ، شيوةية نية بةالم بة و َ كة بةريَزتان باسى َليوة دةكةن ،ضونكة لة هةموو ئةو َ مةلبةندو ناوضانةى هةمان دةرسء دةورةى َتيداية كة بؤ دروست كردنى كاديرى َثيشكةوتووةَ ، بةالم ئةتوانين َبلَيين لة ئاستى ويستى َئيمة دا نية. َ ريَطا :تا ضةند لةطةل يةك ليستى ئيسالميدان بؤ َ هةلبذاردنةكانى ثاريزطاكان؟ َ م.صديق عةبدولعةزيز :ئةطةر لةطةل يةك ليستى نةبين ئةوة َكيشةية بؤ دونياو قيامةتمان َ لةطةل ئةو ثةيامةى كة دواي و ِراست ناكةين َ كةوتووينء كارى بؤدةكةين ،بةدلنيايى يةوة َئيمة لة َ هةلبذرادنةكانى َثيشوو داوامان كردووة َ َ لة برايانى كؤمةلء يةكطرتوو بةالم ساردى هةبووة ئةويش ئةتوانيت لةوان بثرسيت بؤضى نةبووة ،بزووتنةوةى ئيسالمى ئيستاش ئامادةية. ريَطا :باشة لة كؤنطرةيةكى ِرؤذنامةوانى ه��ةردوو حزبى ئيسالمى ووتيان داوام��ان لة بزووتنةوةش كردووة كة َبينة َثيشةوة بؤ ئةوةى يةك ليستى دروست بكةين؟ م.صديق عةبدولعةزيز :تا َئيستا بة رةسمى َئيمة ئاطادار نةكراوينةتةوة بؤ ئةو دانيشتنة، ب��ةردةوام دةرطاكانى بزووتنةوة كراوةية بؤ دانيشتنء نزيك بوونةوةى ئيسالميةكان، َئيمة زؤر َدلخؤشدةبين كة يةك ليستى هةبيت لةكوردستان ئةو كات َثيطةو ئيسالمى َ دةبيت لة ناو جيطاى ئيسالميةكان ديار َ َ ثةرلةمانء ئةنجومةنى ثاريَزطاو حكومةتدا ،بة نابيت لة تاك دابةزين ئةو كاريطةريةمان َ ساحةكةدا. كةسيكى ريَطا :مامؤستا كريَكار كة بة َ ديارى ناو حزبة ئيسالميةكانى كوردستان دةناسريَت َ هةلويَستان ضى ية لة سةر زيندانى كردنى؟ م.صديق عةبدولعةزيزَ :ئيمة بة هةموو شيوةيةك ئيدانةى زيندانى كردنى م َ ثى ناخؤشة لة .كريَكار دةكةين ،زؤرمان َ ناخمانةوة هةرضةندة ئةو زيندانكردنةى زياتر َ موسلمانان ،ضونكة خؤشةويستى كرد الى َ ديفاعى لة قورئانء كةرامةتى موسلمانكرد، هيوادارين َ ووالت��ى نةرويج ضاويَك بةو بخشي َنيتةوةو ئازادى بكات. ب ِريارةى َ ريَطاِ :راتان ضى ية لةسةر ئةو كيشةى لة َنيوان هةريَمء بةغدا هةية؟ ئايا تؤ بة َكيشةى
دةرةكى نازانيت َئيستا لة ساحةى َعيراقء كوردستان دةكريَت؟ م.صديق عةبدولعةزيز :خؤى لةراستيدا ئةو َكيشةية زياتر لةو تاك رةوية رووى داوة كة هةية لة َعيراق . ريَطا :تاضةند ثشتيوانى لة شؤرشطيرانى سوريا دةكةن؟ م.صديق عةبدولعةزيز :من ثشتيوانى موسلمانء َ طةليكى َ مةزلوم دةكةم لة هةموو َ جيطايةك َبيت. هةر َ ريَطا :ئايا بؤضى تا َئيستا َ والتى ئةمريكاو َ َستيكى ئيجابيان نةبووة والتانى عةرةبى هةلوي َ بةرامبةر بة رةشةكوذيةكةى سوريا؟ م .صديق عةبدولعةزيز :تةنها َ ووال َتيك و َ َ لةطةل ئيسرائيلة دةسةال َتيك كة سنورةكةى َ و ئةمين ترين سنورى هةية و ووالتى سوريا َ دةسةالتى ئةسةدة . و ريَطا :هؤكارى ئةو شؤرشانةى ووآلتانى عةرةبى ضية ؟ م.صديق عةبدولعةزيز :بة ِراى من ئةو شؤ ِرشانةى لة َ والتانى عةرةبى ِروويدا دواي َ زولم وضةوسانةوةى زؤر ديَت كة بةرامبةر هاووالتيانى ئةو َ َ ووالتانة ك��راوة ،هةر بة َ َ َ ووال َتيك نارةزايى َتيدا بوو ،سولتانى والت دةبيت ضاوة ِروانى شؤرشيش بكات، َزالم بوو َ ضؤن لة َ والتى َعيراق ئةو شؤرشة بةهؤى ئةو َ زولمانةوة دروس��ت بوو كة بةرامبةر بةطةل كردى ،ئةوةش نمونةيةكى روونة بؤ خويَنةران. ريَطا :بؤضى بزووتنةوةى ئيسالمى لة خؤثيشاندانةكانى 17شوبات بةشداري نةكرد، كاتيكدا داواى ِرةواى َ خةلك بوو؟ لة َ م.صديق عةبدولعةزيزَ :ئيمة بزووتنةوةى َ لةطةل جةماوةرى ئيسالمى ب���ةردةوام بةشةرةف بووين ،ب���ةردةوام ثشتيوانى داواكاريةكانى َ خةلكمان كردووة َبى ئةوةى َ ثشكو بؤ خؤمان ،بةردةوام خةلك بكةين بة َ ثشكو بؤ َ خةلك ،ئةو خؤمان ك��ردووة بة َ دةضيتء خؤثيشاندانة دةمان زانى بةو ئاقارة َ جةرطى َ ئةنجاميكى دةسوتيتء خةلكى َتيدا َ َ وةزارةتيك نابيت ،هةر ضةند َئيمة بة َ باشى َ بةشداريمان كردووة لة حكومةت ،خؤتان ئاطاداربوون ئةو وةزارةتة بةردةوام ثشتيوانى داواكارى َ خةلكى كردووة ،ثةرلةمانتارةكةمان داواى َ وتةبيذى خةلكى بردووة بؤ ثةرلةمانء َ
م.صديق عةبدولعةزيز رابةري طشيت بزووتنةوةي ئيسالمي كوردستان حزبمان ثشتيوانى داواكاريةكانى َ خةلكى خؤثيشاندةرى كردووة ،ئةوةى بة بزوتنةوةى ئيسالمى بكريَت دريَغى ناكات بؤ جةماوةرى كوردستانى خوشةويست. ريَطاَ :ئيوة َ خةلكى ضؤن ثةروةردة دةكةن؟ بؤ حزب يان بؤ ئيسالم ؟ م.صديق عةبدولعةزيز :ئةو ثرسيارة روونة كة َئيمة َ خةلكى ث��ةروةردة دةكةين َ بؤ ئةوةى خزمةت بة ئيسالمء ووالت بكات نةوةك حزب ثةرست َبيت ،ئةمة لة ئيسالمء نابيتةوة . جيطاى َ ثرؤطرامى بزوتنةوة َ ريَطا :داهاتووى حزبة ئيسالميةكانى كوردستان ضؤن دةبينيت؟ ملمالني لة واز عةبدولعةزيز: م.صديق َ َ بهينين لةطةل اليةنةكانى سياسيةكان َ َ تردا هاوكار بينء ثاريَزةرى طةلء والتء خورةوشتى ئيسالميانة بين( ،ان شا ْ اهلل) داهاتوويةكى باش ضاوة ِروانى ئيسالميةكانى كوردستان دةكات. ريَطا :دوا ثةيامى خؤت بؤ اليةنطرانى بزووتنةوةو هةموو اليةنة ئيسالميةكان ضى ية؟ م.صديق عةبدولعةزيز :من داوا لةطةنجة خويَن طةرمةكانى ئيسالمء اليةنطرانى بزووتنةوةى ئيسالمىء هةموو ئةو كةسانة دةكةم كة خؤيان بة خةمخؤرى ئةم ئيسالمة
ممالنيى دةزان��ن خؤيان دوور بطرن لة َ سياسىء َكيشة ناوخؤيةكان ،خؤيان زياتر بؤ خويَندنء كاركردن بؤ ئيسالم يةكاليى بانطيشتى َ خةلكى بكةن بؤ ئيسالم، بكةنةوةو َ َ َ راستطؤبن لةطةل خةلكَ ،ئيمةش هيواى خيريان بؤ سةركةوتنيان بؤ دةخوازين ،دوعاى َ دةكةين ،دةزانم ئةو َ خةلكة ضةند َدلسؤزن بؤ ئةم ئيسالمة.
َ لةطةل يةك ئةطةر ليستى نةبني ئةوة كيَشةية بؤ دونياو قيامةمتان و رِاست َ لةطةل ئةو ناكةين ثةيامةى كة دواي كةوتووينء كارى بؤدةكةين ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
11
كؤبوونةوة نه َينيةكانى ميدياى ئةهلىء سـةركردةكــ ئا /ناسيح عةبدولرةحيم ثرسى ثةيوةندى َنيوان ِرؤذنامةنووسانى َ ميدياى ئةهلىء بةرثرسانى َ دةسةالتء باالى َنيوانيان ض��اوديَ��رانء كؤبوونةوةكانى ِرؤذنامةنووسانى سةربةخؤى َنيو كاية جياجياكانى ئةم ِرؤى ِراطةياندنى كوردى خستة طومانةوة كة دةوتريَت ميدياى ئةهلىء سةركردةى حيزبةكانء كؤبوونةوةى داخراو نهينى بؤ؟ دةثرسين سةركردة سياسيةكان ض َ نيةتيكيان هةية لةو جؤرة كؤبوونةوانة؟ ئةى َ سةرنووسةرانى ميدياى ئةهلى ض َثيويستيةكيان بةو جؤرة كؤبوونةوانة هةية؟ ِرؤذنامةنووسانء ضاوديَرانى دوونياى ِرؤذنامةنووسى ئةهلىء سةربةخؤ خؤيان لةو بارةيةوة ضى َ دةلَين؟ طؤظارى ِريَطة وةك يةكةمين طؤظارى ئةهلى تةقة لةو دةرطاية دةدات دةثرسين كؤبوونةوةى سةنوسةرانى ميدياى ئةهلى و َتالةبانى لة دوكان ء كؤكردنةوةى زؤريَك لة سةرنوسةرانى ميدياكانى كوردستان لةسةرى يةكيتىء ِرةشء طويَطرتن لة بةرزانى بؤ؟ َ
تو َيذةر َيكى كؤمةالَيةتى: سةرنووسةر َيك كاتيَك لة سةركردة سياسيةكان دوورة هةست بة ئارامي بكات بوَية ئةوةي بةهزري دا ربي ,لةوانةية بيَت دةرب ِ لة نزيك سةركردةكان هةست بةم جورة ئاراميية نةكات ،بوَية رِاكاني خوي بةرامبةريان دةرناب ِريت 12
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
َ لةطةل سةرنووس كؤبوونةوةي مةسعود بارزاني َ كؤنترؤلكردنى شةقامى كوردستان ثارتى بؤ بةرنامةيان هةبووة كة ئؤثؤزسيؤنء ميدياى ئةهلى لةخؤيان نزيك بكةنةوةو َبيدةنطيان بكةن لة هةنطاوى يةكةمدا لة ِريَطةى هيزةكانى كؤبوونةوة خؤ نزيككردنةوةى لة َ ئؤثؤزسيؤن توانيان تا ِرادةيةك سةركةوتن بهي َنيت ،ئةم خؤ نزيك كردنةوانةش بةدةست َ َ لةسةر ئاستى ِراى خةلك نيطةرانى دروست كرد لةبةرامبةر هيزة ئؤثؤزسيؤنةكان ،لةدواى يةكيتىء ثارتى بةرنامةيان دانا هةنطاوى يةكةم َ بؤ خؤنزيك كردنةوة لة ميدياى ئةهلىء ئازاد لة ِريَطةى كؤبوونةوةى نهينىء ذيَربةذيَرةوة بةبي ئاطادارى ِرؤذنامةنووسان .ئةم كؤبوونةوة َ َ يةكيتىء ثارتى نهينيانة لةطةل بةرثرسانى َ جيطةى نيطةرانى زؤريك لة نوسةرانء بووتة َ ِرؤذنامةنووسان بؤ ئةو مةبةستة هةريةكة لة ئارام ئةحمةد بة ِريَوبةرى ذوورى ئؤثؤزسيؤن لة َ ثالتاكء نوسةر لة سايتى كوردستان ثؤست، َ هةردى ئةحمةد بة ِريَوبةرى بةشى هةوال لة َ كةنالى (كةى َئين َئين) دواند هةروةها جةزا َ َ حةمة سالحى تويَذةرو تويَذةرى كؤمةاليةتىء َليثرسراوى سةنديكاى َ سليمانى كؤمةلناسان لة َ لةو بارةيةوة قسةدةكةن. سةرنوسةرانى ميدياى ئةهلى ضةند َ لةطةل بةرثرسة َ يةكيتىء جاريَك باالكانى َ ثارتى كؤبوونةتةوة ،وةك ضاوديَريكى ب��وارى رؤذنامةنووسى ئ��ةم كؤبوونةوانة
ضؤن َ كةسيك دةسةنطينيت؟ ئايا هيض هةل َ َ مافى ئةوةى هةية بةناوى ِرؤذنامةنووسانء َ لةطةل نهينى ميدياى ئةهليةوة كؤبوونةوةى َ سياسيةكاندا ئةنجام ب��دات؟ ئ��ارام ئةحمةد بة ِريَوبةرى ذووى ئؤثؤزسيؤن لة َ ثالتاكء نوسةر لة سايتى كوردستان ثؤست َ دةلَيت» من بؤخؤم شاهيدي بووني هيض ميديايةكي ئةهلي نيم لة كوردستان،تةفسيري ميدياى ئةهلي ثاساويَكي َبيسةرو بةرة،خؤ شاردنةوةية لةذيَر دةمامكيكدا،كة َ هةلسو ِراوة سةرةكيةكان يان َ ياريزانة َ ئةسليةكان بؤ شارنةوةي قةيدو بةندة َ لةطةل دةسةلاَ ت ،يان ئؤثؤزسيؤن ،يان كانيان وردة ثارتةكاني تر هةيانة ،واتة ناونانء داناني َ كؤمةلَيك ِرؤذنامةنووس، ضوارضيوةيةك بؤ َ دابنينء لة بةيني تا ئةم بةرةوبةري ثرديَك َ َ خةلك ودةسةلاَ تء ثارتةكاندا هاتوضؤ بكةن، تةزوويركردنيكة بؤ شاردنةوةي ئةمةش بؤ َ خود لة ذيَر ديَوجامةي ئةهليدا ،بؤ َميذووتا َبلَين َئيمة َ خةلكينء لةبةرامبةر دةسةلاَ تدا باجي طةورةو طرانمان داوةو زيندان كراوينء ثةالمار دراوينء هةريةكةمان ضةندين جار لةبةردةم دادطادا ِراوةستاووين ،زؤر جاريش غةرامةكان سيبةرو تاريكيدا حيزبيكي تر ،لة َ حيزبي نةياري َ ؤذامةنوسيكي ر َك، ي نوسةر داويةتي ،هيض َ ِ بة ناو ئةهلي نةيتوانييوة بؤ قسةكردن دذي ضوارضيوةي ثا ِرانةوة يان لة دةس��ةلاَ ت ،لة َ باشترين َ دةرضوبيت ،باشترين حالدا تةكليف َ
ـانى يةك َيتىء ثارتى ،رؤذنامةنووسان نيطةران دةكات
سـةري طؤظــارو رؤذنــامةو راديؤو تةلةفزيؤنةكان اليةنيكي اليةنيكي دةسةلاَ تَ ، تو ِرةبوون دذي َ تري دةسةلاَ ت لة ثشتي بووة ،يان دذة هةردوو اليةنيكي ئؤثؤزسيؤني خؤ بة ثارتي دةسةلاَ تَ ، عةلماني زان ،يان ئيسالمي سياسي لة ثشت بووة». ه��ةردى ئةحمةد َليثرسراوى بةشى كةنالى (كةى َئين َئين) َ هةول لة َ َ دةلَيت « َبيطومان سةرنوسةرو رؤذنامةنوسانى ئةهلىء رؤذنامةنوسان بةطشتى ئاسايية َ لةطةل بةرثرسان ضاوثيكةوتنيان ض حكومى يان حزبى طفتوطؤو َ ضاوثيكةوتنء كؤبونةوةكان هةبيت ،بةمةرجيك َ َ بةهيزكردنى سةرضاوةكانى زانيارىء ناوى لةثي َ َ َ َ طواستنةوةى زانيارىء هةوال َبيت بؤ هاوالتيانء بةنهينى راي طشتى .هةروةك كؤبونةوةكان َ نةبيت نةبنء بؤ بةال ِريدابردنى ميدياى ئةهلى َ يةكيتى بةوةى كةدةسةالت يان بةرثرسانى َ ءثارتى دةيانةويت ،ضونكة بة ِراى من ضةند ميدياى ئةهلىء رؤذنامةنوسان توانيويانة لةو َ دةستكةوتبيت، هةواليان ريطةيةوة زانيارىء َ بةشيك كةمتر ئةندازةية كةميك ل��ةو َ لةرؤذنامةنوسانى ئةهلىء رؤذنامةنوسان ملمالنيكانى َنيوان حزبةكانء كةوتونةتة داوى َ ملمالنيى نيوان طروثء سلبيتر ل��ةوةش َ دةستةكانى ناو حزبةكانى دةسةآلتةوة». سةبارةت بة بوونى كؤبوونةوةى داخراو نهينى لةدونياى ِرؤذنامةطةرى دةرةوةدا لة َ َنيوان سةركردة سياسةكان سةرنوسةرانى
ميدياى ئةهلىء ئازادا ئارام ئةحمةد َثيى واية َ لةطةل دةسةلاَ تدا «دانيشتني ذيَربة ذيَر لةشانء شةوكةتي ِرؤذنامةنووسء نووسةراني جديء سةربة بةرةي طةل يةك ناطريَتةوة، نهينيية تا ِراستييةكان لة نهيني بؤية َ دانيشتني َ َ خةلك بشاريَتةوة ،ئةمةش كاريَكي جاسووسي، يان مخابةراتييةو دانيشتن لة تاريكيداو دوور لة ضاوي َ خةلك ،تةنها ئةم خويَندنةوةي لة َميشكي ئينسانة َ ئاقلةكاندا هةية ،مةنتقيش هةر ئةوةمان َثي َ دةلَيت ،دةكريَت سةراني دوو دةزطاي مخابةراتي ،دوو سةرؤك ثارت لة َثيناوي قازانجةكاني خؤياندا كؤببنةوة ،جا يان َ هةردوحالةتكةدا، هاماهةنط دةبن يان دذ ،لة َ ثؤزةتيظ يان نةطةتيظ ،شاردنةوةي ئةسلي مةسةلةكةية لة َ خةلك ،خودي بابةتةكةش َ طرةوكردنة لةسةر ذياني خةلك وثةيوةندي ِراستةوخؤيي بةسةر ذياني ئةوانةوة هةية، لةسةر ذيانء ئةمنيةتي ئةوان ،تةئيسيري خؤي دادةنيت» َ هةردى ئةحمةدى ِرؤذنامةنوسيش َثيى واية «سايكؤلوذياو بيركردنةوةى تاك هةميشة دةبيتء نهينىء ذيَربةذيَر نيطةران َ لةبابةتى َ طومانى زياتر دروست دةكات ،كة بة ِراى من نهينى لةنيوان رؤذنامةنوسء ناكريَت بابةتى َ هةبيت ،ضونكة ئةطةر هةبوو بةرثرسدا َ َ خةسلةتء تايبةتمةندى بةماناى لةدةستدانى كارى ميدياييء رؤذنامةنوسييء طؤ ِرينى
ثةيوةنديةكانة بؤكارى شةخسىء سياسى، لةخراثترين دؤخيشدا بؤ كارى سيخو ِرىء بةرذةوةندخوازى». سةبارةت بةوةى كة ئايا ِرؤذنامةى ئةهلى َ لةطةل َثيويستى بة كؤبوونةوةى داخراو هةية سةركردة سياسيةكانى يةكيتىء ثارتى ئارام ئةحمةد َثيى واية» ِرؤذنامةنووس ثؤليسي َ َ دةسةالت لةطةل نهيني نيية تا لة تاريكيدا َ كؤببيتةوة ،بؤية لة هزري منداو بة َثيي كاري َ ِرؤذنامةنووسي ء نوسةراني جدي لة دنياي دةضييتة خانةي دةرةوةي كوردستانيش ،ئةوة َ كةسيتي ك��اري ثؤليسيء جاسوسييةوةو َ ِرؤذن��ام��ةن��ووس ،يان نووسةر دةخاتة ذيَر ثرسيارةوةِ ،راستطؤيي خؤي لةدةست دةدا، َثيويستة هةموو كةس بة ضاوي طومانةوة سةيري بكات ،ناكريَت باوة ِر بةوانة بكريَت، ئةطةر ئةوانة ثةريَزيان خاويَنةوة سةر بة َ خةلكنء نوسةرو ِرؤذنامةنووسي ئةهلين بؤضي دانيشتةنةكان لة ئةهلةكةيان دةشارنةوة؟ هةتا ئةطةر دواي دانيشتنةكانيش َبينة دةرةوةو َبلَين وامان ووتوةو ئةم قسانةمان كردوة ،ديسان ئةوة َ طالتة كردنة بة خؤيان لةوكاتةدا لةو سياسيية يان
َ هةوال ل َيثرسراوى بةشى لة:KNN ئةوةى لةو كؤبونةوةي رؤذنامةنووسانء بةرزانيدا بينيم ئةوةندةى موجامةلةى بارزانى كرا نيو هيَندة باسى طرفتةكانى رؤذنامةنوسانء كارى رؤذنامةوانى نةكرا ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
13
ثؤليسء جاسووسانة دةضن ،كة لة كؤبونةوةكاندا طريَبةستي مةرطي َ خةلكء شة ِرو تالاَ نكاري َ شتيك دةكةنء ديَنة دةرةوةو دةلَين ،هةموو َ باش ِرؤيشت ،دانيشتةكان سةركةوتو بوو، َ لةطةل جاسوسةكاني سةركردةي سياسي تةنها كؤدةبيتةوة ،نةك لةطةلَ بةنهينيء لة تاريكيدا َ َ نوسةرانء ِرؤذنامةنوسان وهونةمةنداو ِريَبواراني ثةيامنيري تري ذانرةكاني تري ئةدةب ،نووسةر َ جيطايةك، بضيتة هةر َ طةلةكةي خؤيةتيَ ، شتيكي تةنها ثةيامي طةلةكةيي َثييةو هيض َ َ لةطةل دةسةلاَ تداران نهيني نهيني نيية تا بة َ َ كؤببيتةوة». َ سةبارةت بة َثيويست بوون يان َثيويست نةبوونى كؤبوونةوةى نهينىَ ،ليثرسراوى هةول لة َ بةشى َ كةنالى (كةى َئين َئين) َثيى واية «ئةطةر كؤبونةوةى داخراوى ميدياكارو َ لةطةل سياسيةكاندا بةتايبةت ميدياى ئةهلى تةنها َ َطةثيدراوة ،كةثةيوةندى ةتيكدا ري َ لةحال َ هةبيت ،كةبة ِراى بةئاسايشى نةتةوةييةوة َ من ئةمةش لةكوردستان كاتى نةهاتووة، ضونكة ئةوةى ئاسايشى نةتةوةيى هةريَمى كوردستانى خستؤتة مةترسييةوة كارو كردةوةى َ كاتيك بةرثرسانى سياسيةكانى دةسةالتة َ َ بةشيكن لةثةرةثيدانء ئيدامةدانى دةسةالت َ دؤخيكى نالةبار .بؤ رؤذنامةنوسء ميدياكار َ طرنطة بزانيت كةزؤرينةى سياسيةكانى بةكارهينانى دةس��ةآلت لةريَطةى خ��راث َ َ دةسةآلتء ناعةدالةتىء طةندةلى دارايى و ئيدارى و ئةخالقى و دلسؤزى بؤ حزب لةبرى نةهيشتؤتةوة ناوى ئاسايشى شتيكيان َ نةتةوةَ ، نةتةوةيى َبيت ،واتة ئةوةى دةسةآلتدارانى هةردوو حزبةكة دةيكةنء دةيانةويَت ميدياى بةجيكردنى ئةهلى بكةنة بةشيك لةجي َ َ مةرامةكانيان ،تةنها َ هةولدانة بؤ ئةوةى ئةو دؤخة نالةبارة حزبية وةك خؤىء لةبةرذةوةندى بمي َنيتةوة». خؤياندا َ ب��اس نةكردنى دؤس��ي��ةى سةردةشت عوسمان لة كؤبوونةوةكةى سةرنووسةرانى َ لةطةل بةرزانيدا طللةيةكى زؤرى مدياكان ؤرذنامةنوسيكى ليكةوتةوةو سةبارةت بةوةى ِر َ بؤضى لة كؤبوونةوةكةى مةسعود بةرزانيدا باسى لة تيرؤركردنى سةردةشت عوسمانء بةتيرؤرناساندنى س��ةردةش��ت عوسمانى نةكردووة َبيدةنطى ِرؤذنامةنووسان لةو كؤبوونة ض هؤكاريَكى هةية؟ َ ئ���ارام ئةحمةد دةلَيت»بمبةخشة
14
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
دةضيت، ئةوثرسيارةي بة ِريزتان زياتر لة نوكتة َ نوسانيك بة ناوي ئةهلييةوة نووسةرانء ِرؤذنامة َ َ لةطةل دةسةالتدارانء سةردةشت بةنهيني َ كوذاندا كؤببنةوة ،ضؤن دةويَ��رن خؤيان لةقةرةي ئةو ثرسايرة بدةنء باسي تيرؤركردني سةردةشت عوسمان بكةن؟ ،ئةمة َ مةحالة ،ئةو ثرسيارة لةسةرؤك دزانء َ مندال كوذان ،نوسةرو ِرؤذنامةنووسي ئازاو ئازاد دةيكات ،نةك كؤيلةو دةستةنةوخوارو لة خوارةوة دانيشتوويَ ،ميزي نهيني كؤدةبنةوة ثياوكوذان ،ئةوانة مادام بة َ واتة ثةيامةكةي خؤيان دؤ ِران��دووة ،لةسةر سكةي كارةكةي خؤيان نةماوون ،دةرؤدةكةنء َ لةطةل دةسةلاَ ت طةرمة، نهيني بازيان بازا ِري َ َ ثؤليسيكي زةليلي كةواتة لة باشترين حالدا َ
بة ِر َيوبةرى ذووى ئؤثؤزسيؤن لة ثالَتاك: دانيشتنى ذ َيربةذ َير َ َ دةسةالتدا لةشانء لةطةل شةوكةتى رِؤذنامةنوسانء نوسةرانى جدى بةرةى طةل يةك ناطر َيتةوة كةسانيكي ئازاو ئازادَ ،ليرةوةية دةسةلاَ تن ،نةك َ ناتوانيت لةبةردةم خاوةنةكةيدا، هةرطيز كؤيلة َ نة باسي كؤيلةيةتي خؤيي بكات ،نة نا ِرةزايةتي دةربب ِريَت ،بؤ تيرؤركردني َ كانيكي تر ،كة خةل َ بة تووندي كؤيلةيةتييان ِرةتكردؤتةوةو ،لةو َثيناوةشدا طيانء ذياني خؤيان داناوة ،ئةمانة كةسيكي تا سةردةشت تيرؤر نةكرابوو ،وةك َ هةركةسيك جويَن فرؤش ناوةزةدةيان دةكرد، َ هةبيت دوو قسةي تووند شةهامةتي ئةوةي َ دذي ئةم دةسةلاَ تة مافياية بكات ،ئةمانة بة دةم ثيسء جويَن فرؤشء َ كؤمةلي ناو ناتؤرةي تر ناوي دةبةن ،واتة سةربة هةمان مةكينةي دةسةلاَ ت ،بؤ دةم بةستنء سوكايةتي كردن ،بة نوسةرانء ِرؤذنامةنووسة جديية ئازاو ئازادةكان.
هةردى ئةحمةد َثيى واية ِرؤذنامةنووسان لةكاتى ِرووبة ِرووبوونةوةيان َ لةطةل سياسيةكاندا دةكةونة ذير كاريطةرى سياسيةكانةوةو لةو بارةيةوة َ دةلَيت» لةكؤبونةوةى رؤذنامةنوسان َ لةطةل بارزانيدا ،نةك هةر باسى تيرؤركردنى سةردةشت عوسمان ،بةداخةوة ريَكء هاوكات لةكاتى كؤبونةوةكةدا رؤذنامةنوس شيروان شيروانى سةرنوسةرى طؤظارى باشور لةدهؤك َ لةئاكرى، دةستطيركرابوو ،واتة لةزينداندا بوو بةداخةوة نة باسى سةردةشتء نةباسى ئةو رؤذنامةنوسة زيندانيكراوةو ئةو رؤذنامةنوسانةش نةكرا ،كةبةردةوام لةذير فشارو هةرةشةى يةكيكة لةخةوشةكانى سياسىء ياساييدان .ئةوة َ كةسيتى رؤذنامةنوسء ميدياكارانى كورد َ هةميشة دةكةونة ذيَركاريطةرى ثانتاييء روب��ةرةوة ،ئةوةى لةو كؤبونةوةيةدا بينيم ئةوةندةى موجامةلةى بارزانى كرا نيو َهيندة باسى طرفتةكانى رؤذنامةنوسانء كارى رؤذنامةوانى نةكرا». يةكيكة قسةنةكردن لة ِرووى سةركردةكاندا َ لة الوازيةكانى ِرؤذنامةنووسء ِرؤشنبيرانى كورد جةزا حةمة َ َ كؤمةاليةتى و سالةح تويَذةرى َ سليمانى َليثرسراوى سةنديكاى كؤمةلناسانى َ تاكيكي تر َثيى واية»تاكي كورد وةك هةر َ مروظةء َ حالى بةهيزيء الوازي هةية ،بوية ئةطةر كاتيك لة سةركردة سياسيةكان سةرنووسةريَك َ دوورة هةست بة ئارامي بكاتَ ،بوية ئةوةي بةهزري دا َبيت دةرببريَت ,لةوانةية لة نزيك سةركردةكان هةست بةم جورة ئاراميية نةكات، َبوية راكاني خوي بةرامبةريان دةرناب ِريَت، لةوانةشة هوكاري كةسي تر هةبيت». َ كؤمةاليةتية سةبارةت ئ��ةو ت��وَي��ذةرة بة َزالبوونى كارةكتةرى سياسي بةسةر «شتيكي ِرؤذنامةنووسانء ِرؤشنبيراندا َثيى واية َ ئاسايية كة روشنامةنوس ي��ان روشنبير كارةكتةري سياسي بةسةردا َ زال بيتَ , بةالم جورة نةك دةمارطيري سياسي ،ضونكة ئةم َ دةبيتة لةمثةر لة بةرامبةر هينانةدي دةمارطيريية َ كاري روشنامةنوسي كة َثيويستي بة َبياليةني هةية يان كاري روشنبيري كة َثيويستي بة روشنبير هةيةَ ،بي طومان َبياليةن نةبووني َروذنامةنووسء روشن نةبووني بيري روشنبيرة جيي ناهي َليتء نابنة َ مصداقيةتيان الي خةلك َ كوتاييدا لة َ خةلك دوور دةكةونةوة متمانةيان ،لة َ وةك بةديليش َ خةلك بة دواي َروذنامةنووسء َروشنبيري تردا دةكةريت.
مايكل ِرؤبن :هيض اَ َ ولت َيك بة مانةي وتة دميوكراسخوازي تةواو نيية ،بة تايبةتي كوردستان كة تا ئ َيستاش لة ذ َير كاريطةري خزم خزم َينةداية (ن َيثؤتيزم) ديداري :رةنج هةذار ريَطا :ئايا لة ديدطاي جةنابتةوة ،كوردستان ولاَ تَيكي ديموكراتي ية؟ َ مايكل ِرؤب�ن :هيض ولاَ تَيك بة مانةي وتة ديموكراس خوازي تةواو نيية ،بة تايبةتي كوردستان كة تا ئَيستاش لة ذيَر كاريطةري خزم خزمَينةداية (نَيثؤتيزم) ،بة واتايةكي ترتا ئَيستاش كاري ِرؤذانةي دةسةلاَ ت بة خزم خزمَينة دةضَيت بة ِريَوة .بةلاَ م ئاشكراية كوردستان ئَيستاشي لةسةربَيت لة حوكم ِرانكردندا ساواية ،هةر ئةوةشة بؤتةهؤي ئةوةي سيستمَيكي كاراي سةربةخؤي خؤي نةبَيت. يةكَيك لة سةرةكي ترين طرفتةكاني ديموكراسي لة كوردستاندا ِريَطا نةدانة بة بيرو ِراي ئازاد ،كة لة ِراستيدا دةبوو لة دواي ِرووخاندني ِرذيَمة ديكتاتؤريةتةكةي سةدام زياتر َ كةلك لة ديموكراسيةت وةربطيراباو كاري ثَيبكراباية ،نةك وةك ئةوةي كة دةبينين، ديموكراسيةت لة كار كةوتووةو ِرزيَندراوة .بؤ ئةوةي كوردستان ببَيتة ولاَ تَيكي ديمكوراسي خواز ثَيويستة سياسةتمةداران بة ِرؤحَيكي لَيبوردةييةوة لة يةك ب ِروانن ،هيض عةيبةيةك لةوةدا نيية ِرةخنة لةيةك بطرنء َ خالي الوازي يةكتر نيشاني يةك بدةن تاكو َ بطةن بة ئامانج لة يةك خالي هاوبةشدا ،دةكريَت ديموكراسي بة َئالوطؤ ِر كردني دةسةلاَ ت لة نَيوان حيزبي فةرمان ِرةواو ئؤثؤزسيؤندا زياترو زياتر ثةرة بسينَيت ،زياتر لة جاريَك. ِريَطا :دةكريَت لة ئَيستادا ديموكراسي لة ذيَر َبالي سياسةتي هةردوو حيزبي فةرمان ِرةوادا وة بةرهةم بَيت؟ َ مايكل ِرؤبن :دةكريَت حيزبة سياسيةكان وزةيةك بن بؤ طةيشتن بة ديموكراسي ،دةكريَت طؤ ِرانكاري ِروو ب��دات ،ب��ةلاَ م دةبَيت حيزبة سياسيةكان لة نَيو خودي خؤيانةوة دةست ثي بكةن. من خودي خؤم اليةنطري حيزبي(يةكطرتووي ئيسالمي)نيم ،بةلاَ م لة دواهةمين كؤنفرانسي حيزبيياندا ،بة دةست لة كاركيشانةوةي سةرؤكي
ثارتةكةيان ،توانييان باشترين نموونة بخةنة ِروو بؤ حيزبء اليةنة سياسيةكاني تر ،كة ئةمة خؤي لة خؤيدا طؤ ِرانكاريية ،سةرنج ِراكَيش دةبَيت ئةطةر بوةستينء بزانين (طؤ ِران) ضي َلي بة سةر ديَت ،ئايا دةتوانَيت طؤ ِرانكاري ِريشةيي بكات ،ياخود ئةويش َ هةول ئةدات هةمان ِريَضكةي ئةم حيزبة بالاَ دةستة تو ِرانة بطريَتةوة بة تو ِرةيي خؤي. ِريَطا :تا ض ئةندازةيةك َ ئةقليةتي سياسي كوردي بة تايبةتيء عَيراق بة طشتي ثةسةند دةكةيت؟ َ مايكل ِرؤبن :هةردوو سيستةمة سياسيةكة سيستمَيكي نيثؤتيزميي و طةندةلاَ نةية ،نيثؤتيزمي تا ئةندازةيةك ئاسانترةو دةكريَت زوو بة زوو ِريَطة َ طةندةلي طرفتَيكي ضارةيةكي بؤ بدؤزريَتةوة ،بةلاَ م ِريشةييةو ضارةسةركردني ئاسان نيية ،لة بةرئةوةي طرفت هةية لة ثَيناسةي َ طةندةليدا ،هةر وةك ضؤن َ َ طةندةلي ثَيناسة دةكةم ِرةنطة طةندةلي بة من َ َ سياسةتمةداريَكي طةندةل ،طةندةلي بة بازرطاني ثَيناسة بكاتء بة حةقي خؤي بزانَيت ،ئةطةر ياسايةكي ِروونء ِرةوان هةبَيت سةبارةت بة حةز و ئارةزوو ،دةكريَت ئةم طرفتةش ضارةسةر بكريَت، طرفتي سةرةكي كوردستان طرفتي ماددةية ،هةر بؤية حيزبة بالاَ دةستة َ دةولةمةندةكان خؤيان لة سةرووي هةموو ياسايةكةوة دةبيننةوة. لة ِراستيدا كةمَيك نيطةرانم دةربارةي سياسةتي نوري مالكي لة ئَيستادا ،بةلاَ م ثَيش ئةوةي بايكؤتي بكةمء دذي بوةستم ،وام ثي خؤشترة بوةستم و بزانم ئايا لة ٢٠١٤دا خؤي كانديد دةكات بؤ َ هةلبذاردنَيكي سةربةخؤي َبي غةلء غةشء ِريَطة دةدات بة ميدياي حيزبة سياسيةكاني دي ِراشكاوانة ِركابةري بكةن. ِريَطا :تا ض ئةندازةيةك ب ِروات بةو وتةيةي دةلَيت َ جةالل َتالةباني هةية كة َ «دةولةتي كوردي خةونَيكي شاعيرانةية» ؟ َ طومانيك لةوةدا مايكل ِرؤبن :لة ِراستيدا هيض َ نيية ،كة كورد وةك حةق ،حةقي خؤيةتي خاوةني َ ةتيكي سةربةخؤي خؤي َبيت ،بةلاَ م دةول َ دراوسيي كؤسثن لة بةردةميدا. لة َئيستادا ولاَ تاني َ
ِريَطا :ئايا كوردستان لة َئيستادا لة ذيَر هة ِرةشةي نوري مالكيدا نيية؟ َ مايكل ِرؤبنَ :ثيم وانيية هةرطيز جاريَكي تر تانكء زريَثؤشةكاني بةغدا ببينينةوة بة سةر هةوليردا َبينء بضن وةك لة ١٩٧٥ شةقامةكاني َ و ١٩٩٦دا بينيمان. ِرَي��ط��اَ :ثيت وانيية ك��ورد دةرفةتي بةسةربةخؤيي خؤي لة ٢٠٠٣دا لة دةست خؤيدا؟ َ مايكل ِرؤبنَ :ثيم وانيية كوردةكان لة ٢٠٠٣ دةرفةتيكي وايان بؤ رةخسابيت بؤ ِراطةياندني دا َ سةربةخؤيي خؤيان ،من بة َبيضةوانةوة َثيم واية دةبيت ،بة ِرؤذ بة ِرؤذ دةرفةتي كورد زياتر و زياتر َ طرفتيكي زؤر لة سوريادا تايبةتي لة َئيستادا كة َ هةيةو هةروةها طؤ ِرانكاري بةسةر سياسةتي توركيادا هاتووة سةبارةت بة دؤزى كورد. ِريَطاَ :ثيت واية كورد توانيويةتي ثةند لة ِرابردووي خؤي وةربطريَت؟ َ مايكل ِرؤبن :ئاذاوةي َنيو حيزبة سياسيةكانء تةماحء ِرقء كينةيان بةرامبةر بة يةك هةميشة سة ِرةتان بووة بؤ كورد .كوردةكان زؤربةي كات بونةتة قورباني لة َنيوان حيزبء اليةنة سياسية َ خؤماليةكاندا .شة ِريَكي وةك شة ِري ناوخؤ لة ١٩٩٧- ١٩٩٤بووة هؤي ثةرتةوازةيي َ مالي دراوسيكاني هةميشة تةباييء يةك ِريزي كورد. َ كورديان بة َثيك داداني دوو حيزبي سياسي َ هةلوةشاندؤتةوة ،كوردةكان ِرةنطة زةرةرمةند بن ،بةلاَ م سياسةتمةدارةكان هةرطيز َ طوي بة تياضووني ئةوان ن��ادةن ،ضونكة هةميشة الندكرؤزةري ئاخير مؤديَلء تةلةفزيؤني فالتيان لة بةر دةستداية. ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
15
َ دةول�������ةت ب��وون��ى ث������� ِرؤذةى َ ك����وى؟ ك���وردس���ت���ان ب������ةرةو مةسعود عبدالخالق لةكؤنفرانسَيكى الوان لة ثيش نةورؤزى ئةو َ سال سةرؤكى هةريَم مذدةيةكى زؤر خؤشى بةطويَى هةموو اليكدا دا كة لةكؤتايى ووتارةكةى ووتى «زؤر جوان طويَم بؤ بطرن لةو ماوةية َ ثى دةدةم»، هةوالء مذدةيةكى خؤشتان َ لةدواى ئةو لَيدوانةو هةنديَك لَيدوانء ضاالكى نهَينى سةرؤكى هةريَم َ هةولى ئةوةى دا كة لة نةورؤز ئةو موذدةية ِرابطةيةنَيت،دواى ئةو سؤزةى سةرؤك زؤر خةفة بوةوة ،بابزانين ئةو بارودؤخةى ئَيستا ضةندة طونجاوة بؤ َ دةولةتى كوردستان ،بارى ناوةكى ضةندة ئامادةكراوة، َ نيودةولةتى ضى هةنطاوة سياسىء ياساييةكانى َ لةطةل زؤر ثرسيارى ستراتيذى بةو ثَيويستة، كورتة تويذينةوة ئةكاديمية ضارةسةر دةكةين. هؤيةكانى بة َ دةولةت نةبوونى كورد هؤيةكى يةكجار زؤر باس كراوة،دةيطوشين لةو ضةند َ خالةا-: -1كوردستان سنورةكانى داخراوبوةو كةوتؤتة نَيوان عوسمانىء سةفةوى ،واتة اليةكى لةسةر ئاو نةبووة بؤية نةبوةتة َ دةولةت. -2لةكؤنةوة هةر ضةوساوةتةوةو ذيَر دةستة بووة. -3زؤر عةشايرو دواكةوتوو بووة ،ميللةتَيكى رةوةند بووة. -4شاريَكى زؤر طةورةى بازرطانى نةبووة كة وةك مةركةزيَك بَيت. َ -5زالبونى هةستى ئاينى بةسةر نةتةوةيةتى دا ،سةركردةكانى كورد هاوكاريان َ لةطةل ِرؤذئاوا نةكردَ ، لةتؤلةى (صالح الدين ئةيوبى) نةيان كردونةتة َ دةولةت. -6زةمينةى ياساىء سياسى كة بريتيية لةهةريَمء طةلء دةسةآلتى سياسى ئامادةنةبوو. -7ناكؤكى ناوخؤ لةنَيو كوردانء كَيشةو ناكؤكى سةركردةكان. -8لَيدانى ئ��ةرم��ةنء ضةوساندنةوةى نةسرانى ،ئةو كيشانة واى كرد كورد نةبَيتة
16
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
َ دةولةت. - 9زؤرى سامانى ذير زةوى كوردستان هؤى بة َ دةولةت نةبوونى كوردة. -10هةية دةلآَ ،ضونكة ثارضة ثارضةكراين بؤية نةبووينة َ دةولةت. ِ -11رايةكى ترى نويَش لةنَيو كوردستانء دةرةوة هةية دةلآَ «تواناى َ دةولةت بة ِريَوةبردنيان نةبوةو نية». بارودؤخى دروست بوونى مةينةتى كورد يةكةم :هةلو نائامادةيى كورد لةنوسينةوةى مَيذووىء ب��ةروارى مةينةتى كورد ديَت ،كة سالة َبى َ دةليت ه��ةزاران َ َ دةول��ةتء كيانين، َ َ يان زانكؤكانمان دةلين لة ضالديرانى 1514ةوة كوردستان داطيرو دابةش كراوة ،راستيةكةى وانية ،ئةو مةينةتىء دابةشبوونة دةطة ِريَتةوة بؤ سةرةتاى سةدةى بيستةم ،يان ووردتر لة نَيوان 1908تا 1924كة ئةو ِرووداوانة طرنطترينيان بوو (ئينقالبي ئيتحادية تورانيةكان لة 1908 ,لة َ 1909 سولتان عبدالحميد الدرا ,لة 1914 جةنطي جيهاني يةكةم ,لة ِ 1916ريَكةوتن نامةي سايكس بيكؤ ,لة َ 1917 بةلَيني بلفؤر، لة 1918كؤتايي جةنط ,لة 1917شؤرشي ئؤكتؤيةر ,لة 1919فرساي ,لة 1920سان ريمؤ و سيظةر ,لة 1921بةدواوة دروست بووني َ دةولةتي عَيراقء توركياو سوريا , .لة 1923 َلوزان ,لة َ 1924 هةلوةشاندنةوةي يةكجاري خةالفةتي عوسماني) ،بةكورتىء تةسك تر لة ذيَر ئةو طؤ ِرانكاريانةى خوارةوة-: -1لةكؤتايى جةنطى جيهانى يةكةم جَيبةجآ كرا. -2لةوكاتةبوو كة هاوثةيمانان بةسةر وآلتانى تةوةر كة عوسمانى بةشَيك بوو لَيى زاأل بوون. -3لةو كاتة بوو بيرى عةلمانى جَيى بيرى ئيسالمى طرتةوة. -4لةوكاتة بوو كة بيرى نةتةوةطةرى بووة َ دةولةتى هاوضةرخ بنضينةى دروستكردنى لةجياتى ئيمثراتؤريةتةكان. -5لةوكاتة بوو كة ئاشتى جيهانىء (وفاق
الدولى) بةو نةخشةية دروستكرا. هؤية يارمةتيدةرو يارمةتينةدةرةكان بؤ بة َ دةولةت نةبونى كورد أ \ يارمةتى نةدةر زؤر بةكورتى ئةو هؤكارو فاكتةرانةى خوارةوة ِريَطرى بة َ دةولةت بونى كورد بوونء بونة هؤى مةينةتى-: ِ - 1رؤذ ئاوا -2سةركةوتنى هاوثةيمانان -3مةدرةسةى عةلمانى -4ئايدؤلوذياى َ َ دةولةتانى سةرهةلدانى ناسيوناليزمى -5 َ هاوضةرخى وةك عَيراقء توركياو سوريا -6شؤرشى ئؤكتؤبةرى رووسى -7بزوتنةوةى شةريفى مةكة -8ث ِرؤذةى َ دةولةتى ئيسرائيل -9ب��زوت��ن��ةوةى كةمالى -10عشايرو عةلمانيةتى كورد -11بزوتنةوةى ثان ئةرمةنيزم (تارادةيةك) ِ -12ريَكةوتنةكانى (سايكس بيكؤ، سان ريمؤ ،فرساى ،قاهيرة ،لؤزان) - 13ث ِرؤذةى ناسيؤناليزمى عروبىء تؤرانى -14لكاندنى وياليةتى َ موسل بة عَيراقةوة -15سةربةخؤيى هةرسى ِريَكةوتنامةى لة جياتى ئينتداب -16 َ بةريتانياو عَيراق -17ياساى نَي َ ودةولةتىء ِريَكةوتنةكان (ت��ارادةي��ةك) -18جاميعةى عةربىء كؤنطرةى ئيسالمى ... ب \ يارمةتى دةر-: َ َ - 1 (ئةستةنبول) دةول��ةت��ى عوسمانى -2ث ِرؤذةى ثان ناسيؤناليزمى عةرةبى دذ بة ئيمثرياليزم(تارادةيةك) -3جاميعةى ئيسالمى -4شؤ ِرشى بيست -5بزوتنةوةى كوردى رةس��ةن -6بزوتنةوةى تاشناقى ئةرمةنى (تارادةيةك) -7بزوتنةوةى رزطار خوازةكان -8 ِريَكةوتنامةى سيظةر -9ليذنةى كنط كراين(تا رادةيةك) -10عصبة االمم (تا رادةيةك) -11 ث ِرؤذة ئيسالميةكان. سيظةرو يةكالبوونةوة زياتر دابةشيةكةو ثالنى ئيستعمار كة خؤى لة سايكس بيكؤ لةدوا كؤنطرةى دا بةشى سيظةر بةو شَيوةية دةبينيتةوة :كوردستان (نةبووة َ دةولةت) بةثَيى ماددة 64-62ى سيظةر ،ئةرمينيا لة ماددةى ( 88هةتا )93نةبوة َ دةول��ةت ،ئةو بةشةى
ئَيستا َ ثى دةلَين ،سورياو دةولةتة بةرى ِروسى َ ميزؤثؤتاميا (عَيراق) بةثَيى مادةكانى 94هةتا ،97ئيسرائيل بةثَيى ماددةى ( -)95ئيسرائيلء شامء عَيراق بة يةك َ فةسلء فةرمان دروست بوونة ،حيجاز بةثَيى ماددةكانى ( ،)99-98بةو شَيوةية ميسر لةمادةى ( ، )101سودان لة مادةى ( )113مةغريبء تونس لة ماددةى ( )118ليبيا بة ماددةى ( .)121ريكةوتنةكة بةسةر توركيا سةثا ئةويش دروست بوو ،سةرةتاى دروست بوونى مةينةتى كورد َ لةطةل شكستى يةكجارى شؤرشى شيخ سةعيد ،بؤ يةكةم جار كورد كةوتة قؤناغَيكى ميذووى سةخت وئالؤز ،دواى جةنطى جيهانى ميللةتانَيكى زؤر رزطاريان نةبوو ،ئةوانة دووبةش بون-: -1ئةو ميللةتانةى كةوتنة ذيَر دةستى ئيستعمارو وآلتة زل هَيزة طةورةكانى بةريتانياو فرنساو َ ئيتالياو ثرتوطال ،وةك ميلةتانى (جةزائير، ليبيا ،ئةنطؤال ،ظَيتنام ).. ،ئةوا بة هؤى طةشةى ياسايىء مةدةنى جيهان لةاليةكء خةباتى ئةو ميللةتانة بة ئاسانى ِرزطاريان بووو ئَيستا َ دةولةتن. -2بةشةكةى تر ئةو ميللةتانةى كةوتنةذيَر دةستى َ دةولةتء ميللةتَيكى بضوكء دةظةرى، كَيشةكةيان زؤر قو ِرس بوو ،لةوةش خراثتر ئةطةر بةسةر ضةند َ دةولةتَيكى ناوضةكة دابةش كرابن،وةك كوردو باسكء بةربةرو فةلةستين (لةدواى َ ساالنى 1948فةلةستينيش لةنَيوان ئيسرائيلء ميسرو ئوردةن دابةش كرا) ،ئةوا كَيشةى ئةو جؤرة ميللةتانة َ لةطةل-:
يةكةم داطيركةرةكة .دووةم كَيشةى جيهانى َ لةطةل ميللةتانى ذيَر دةستةى تر. كة هاوبةشة سَييةم كَيشةى ئيقليمى كة تايبةتة بةكوردو ضةند ميللةتَيكى تر. بؤية ئةطةر بتةويَت رزطاربيت يان مافى ضارةنوس بةدةست بهَينَيت ئةوا ئةو ثشتيوانة نَيو دةولةتيانةت هةية :ئةو مافة لة جاميعةى ئيسالمىء لة َ 14 نيلسون لة1918 خالةكةى َ و لة بنةماكانى شؤرشى ئؤكتؤبةرى1917و شؤرشةكانى ثَيشوى ئةمريكى 1776و فةرةنسا 1789هاتووة ،لةسةردةمى نويَش :لةمادةى ()1 و مادةى ( )55ى ميساقى نةتةوة يةكطرتوةكان هاتووة ،هةروةها بريارةكانى :ذمارة 1514خولى ()15لة/14ديسمبر ،1960/ب ِريا ِرى ذ 2105:خولى ( )20لة1965ز ،بريارى ذ 2625:خولى 25لة/24 ئؤكتؤبةر ،1970/بريارى ذ 3070:خولى28لة ،1975هةروةها بريارى 3314سالى ...1974 ئةوانة ثشتيوانى دلخؤشكةرن بؤ مافى ضارةنوسَ ، بةالم لةاليةكى تر ئةو لةمثةرة طةورانةش دةكةويَتة سةر نةخشة ِريَطة ،بؤ ئةوةى كورد بة مافى ضارةنووسى بطات دةبَيت: - 1سنورى ضوار وآلتى طةورةى ِرؤذهةآلتى ناوة ِراست تَيك بدات . - 2بناماكانى سايكس بيكؤ( ،عدم المس بالرب اإلستعمارى)و بنةماكانى ئايزنهاور .. هةموو تَيك بدات . - 3ئاسايشى نةتةوةيى ئيسرائيل دةستكارى بكةيتء تَيكى بدةيت.
- 4تَيك دانى ئةو نةخشةيةى وآلتان كةدةقى ثَيوة طرتوةو ضةندين ِريَكةوتنى ئيقليمىء َ دةولى نويَى لةسةر بينا كراوة .تَيكدانى ئةو بنةما نَي َ ودةولةتية طةورانة لة ئاستى هَيزى كورد دا نية ،هَيشتا قورس تريش دةبَيت ئةطةر عَيراق لة بةندى 7بةيةكجارى دةربضَيت ،ناضار َ رؤذهةالتى دةبَيت بةدواى ثرؤذةكانى ضاكسازى ناوة ِراست بطة ِريَت بزاننَيت كاميان لةطةلَ ئامانجةكانى كورد نزيكة ،ث ِرؤذةكاني ضاكسازي ِرؤذهةآلتي ناوة ِراستيش بريتين لة-: ِ -1رؤذهةآلتى ناوة ِراستى بنةماى جونسون ئينجا ئايزنهاوةر،دواي ()step by stepى كيسنجر . 1977-1976 َ ؤذهةالتى ناوة ِراستى طةورة 1991ج ـ ِ -2ر بؤشى باوك (سيستةمى نويَى جيهانى) . -3ث��� ِرؤذةى ئ��ةوروث��ى بؤ ضاكسازى ِرؤذهةالتى ناوة ِراست (كؤنطرةى بةرشلؤنة . )1995 ِ -4رؤذهةآلتى ناوة ِراستى تازة 2004ز ـ ج بؤشى كو ِر . ؤذهةالتى ناوة ِراستي فراوان َ َ ئةلمانياو ِ -5ر فةرةنسا ـ 2004ز . 6ـ ث ِرؤذةى ئيسرائيل (شمعون ثيرس) . 7ـ ث ِرؤذةى جاميعةى عربى (ديكؤمينتى ئةسكةندةرية) . ئةو ثرؤذانة لة ضوار ضَيوةى بنةماكانى سايكس بيكؤن،ضارةنوسى كوردى تيا ديارى نةكراوة ،ناضار دةبَيت بةدواى ثرؤذةى ترى
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
17
وةك (ئَيرانى ،ئيسالمي،توركى..،هةتا هةنديَك ثرؤذةى تايفى ،ضةثى ئةطةر هةبَيت ) بطة ِريَين َ هةندى لةمثةرى طةورةيان بؤ ئةوةى ئةطةر َ الدا سودى لَيببينين ،لةو ميانةدا سةرهةلدانى ئةو ِرابوونةى لة بةهارى عةربى دةبينريَت لة ِرووى ستراتيذى لة قازانجى ثرؤذةى مافى ضارةنوسى كوردة ،بة تايبةتى بارودؤخى ئَيستاى عَيراق َ َ رؤذهةالتى ناوةراست لة وهةلضوونى َ َ نَيوان ئَيرانء اليةنطرانى لةطةل والتانى كةنداو وئةمريكاو ئيسرائيل لةاليةكى ترةوة ،كة بووةتة هؤى دابةشى عَيراقى عةرةبيشَ ، وةالمى ثرسيارةكة ئاسان دةبَيت ئاخؤ كورد لة عَيراق ض بكات؟ َ جارى لةالى خؤمان وةك كورد ض بكةين؟ نةخشة ِريَطة َ بةدةولةت بوون بةثَيى ياساى لةو سةردةمة نَي َ ودةولةتى يان بةثَيى سياسةتى دةولى يان بةهةردووكيان ثَيكةوةية ،لة ِراستيدا بة ثَيى ياساى نَي َ ودةولةتى ئةوا كوردستان مةرجة َ دةسةالتى سياسى) ياساييةكانى (هةريَمء طةلء ى هةية ،مةرجةكانى ئةنداميةتى لة نةتةوة يةكطرتوةكان بة ثَيى بةشى ( )1و مادةكانى (-3 )6بةشى دووى ميساق ،هةروةها بة ثَيى مادةى 60ى (النظام الداخلي املؤقت جمللس األمن) كةدةقةكةى واهاتوة (( :يقرر جملس األمن ما إذا كانت الدولة صاحبة طلب العضوية هي ،يف تقديره ،دولة حمبة للسلم وقادرة على الوفاء بااللتزامات املنصوص عليها يف امليثاق وراغبة يف ذل��ك ،وم��ن ثم ما إذا ك��ان يوصي بقبول الدولة صاحبة الطلب يف العضوية)) لةطةل كةمَيك كارى ياسايى بؤ كورد سازاوة ،كةضى ئةوةى دةطؤ ِريَت (سياسةى دةولية) كة زياتر كاريطةر ترة لة (ياساى دةولى) ،سياسةى دةولي وةك (ياساى دةولى) ضةسثاو نية دةطؤ ِريَت، لةم دةموو دةستة دةتوانين َبلَيين مةباديئةكانى َ بةدةولةت بوونى كوردستان سياسةى دةولى بؤ لةو هةنطاوانة خؤى دةنويَنَيت-: - 1دروست كردنى نمونةيةكى جوان لة َ دةسةالتى كوردى لة سةروةرى ياساو ثيادةى دةستورو ث ِرؤسةى ديموكراسىَ ، هةلبذاردنى َ دةسةالت ،ثاكى ئازادو ِراستةقينةو دةست طؤ ِرى تؤمارطاى مافةكانى (مرؤظء ئافرةتء ِرؤذنامة نوسى ،)..ثَيكةوةذيان َ لةطةل كةمايةتيةكان. َ نيودةولةتى - 2ثاراستنى سنورةكانى َ لةطةل دةوروبةر ،وةك كيانَيك نةبَيتة هة ِرةشة بؤسةر دةوروبةر.
18
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
- 3بتوانَيت (مقوماتى) ئابورىء سياسىء َ كؤمةاليةتىء...بسازانَيت فةرهةنطىء تعليمىء بؤ َ دةولةت ،لةدواى سةربةخؤ بوونى نةبَيتة بار (كؤمةلطاى نَيو َ َ دةولةتى) لة برسَيتىء قو ِرسى بؤ ثي شَيلى ياساو ذينطةء كردنى ثيس هةذارىء َ َ ِريَكةوتنة نَيو دةولةتيةكان. لةسةر ئ��ةو بنضينانة بتوانَيت - 4 َ بةرذةوةندى تةوةرو بارستة نَيو دةولةتيةكان َ َ بةدةولةت بوون هاوتةريب بكةيت. لةطةل - 5لةكؤتايدا كة يةكةم هةنطاوى دةست َ بةدةولةت دروست كردن ،ئةويش ئةوةية كردنة ثَيويستة داوانامةيةكى ياسايى بة ديباجةيةكى ميذوويىء سياسى زؤر مةنتيقيانة ثيش كةش بة (ئةنجومةنى ئاسايش) بكريَت كة ثيك هاتوة لة 15ئةندام ،ثينجيان هةميشةييةء دةيةكةى سال جاريك َ تريش هةردوو َ هةلدةبذيَريَت كة بريتين لة :مةغريب،هند،تؤطؤ،خوارووى ئةفريقا،
سةركردايةتى كورد َ بةدةولةت بوونى ئريادةي هةيةَ ، بةالم زانستى َ بةدةولةت بوونى نية َ طواتيماال،كؤلؤمبيا،ئازةربيجان،ئةلمانيا،ثاكستان،ث ورتوطال. َ ثرؤذةى بةدةولةت بوونى كوردستان كوا؟ ئةوة بةكورتى هةنطاوة طشتيةكانة ،ئةوةى ئَيستا لة ذيَر حوكمى كوردى دةطوزةريَت بةشى هةرة زؤرى دذ بةم ثينج َ خالةية ،لة خالى ثينجةم ثي دةكةين ضونكة لَيرةدا هةموو عةيبء دةست َ عارى سةركردايةتى كورد دةردةكةويَت كة َ بةدةولةت بوونيان زؤر الوازةو تةنانةت ثرؤذةى َ دةست كورتن لةبارةى زانستى بة دةولةت بوونيش ،لةدوو خال زياتر ئةوة ِروون دةبَيتةوة يةكةم :من خؤم لة سةركردايةتى َ باالى كوردم ثرسى ئاخؤ ئةوان ليستى َ دةولةتانى ئةندام لة ئةنجومةنى ئاسايشيان هةية ،ووتيان «ناوةال». دووةم بؤ ئ��ةوةى ئةنجومةنى ئاسايش �ى وةرطريَت داوانامةكةمان بة ئيجابى ل� َ
ثَيويستمان بةوة هةية ئةو َ دةولةتانةى لةسةرو ناومان بردنء ئةندامن لة ئةنجومةنى ئاسايش بةرذةوةنديةكيان لةو ثرؤسةية هةبَيت ،ئةويش لةطةل ئةو َ 10 بةوة دةبوو كة ئَيمةى كورد َ دةولةتة بةرذةوةنديةكمان دروست بكردباية لة سياسةتى نةوتىء بازرطانىء سيستمى وةبةرهينانمان، كةضى هيض كاريَك بؤ ئةو هةنطاوة طرنطة نةكراوة ،ل��ةوةوة بة ِروونى دةردةكةويَت كة سةركردايةتى ئيرادةى بة َ دةولةت بوونى هةية، َ َ بةدةولةت بوونى نية ،بؤيةش بةالم زانستى يةخةى ئةوةى طرتوة لة مانطى ِ 9راثرسى بكات بؤ بة َ دةولةت بوون ،ئةوةش نةشارةزايية لة َ ثةيوةندية نَيو دةولةتيةكان ،ئةو كاتة ِراثرسى ميللةت دةبَيتة بنضينةى مافى ضارةنوس كة ب ِريا ِرى ئةنجومةنى ئاسايشى بؤ دةرضووبَيت وةك ئ��ةوةى ئةريترياو تةيمورو خ��وارووى س��ودان ،كوا كورد هيضى نةكردوة يةكسةر هاتةسةر ِراثرسى كة لةهةموان ئاسان ترة، بؤية ئةوةى سةرؤكى هةريم دايناوة لة مانطى 9ئةوة هيض َ ئةسلء ئةساسَيكى دةولى نية، كةواتة َ دةولةتى كوردستانى بةو شَيوةية دروست َ طةندةلىء َبى ناكريَت ،بةو (تةكةبورىء غرورىء سةرو بةرىء ئيهمالىء خؤ ويستىء ثةرتةوازةي) َ دةسةالتى ئيستاى كورد زؤر دوورة، يةى ئةطةر لةضةند جارى ِرابوو دوو ريَكةوتنامةى نَي َ ودةولةتىء (وفاقى ئيقليمى) لةكوردى تَيكدابَيت َ ئةو جارة طةندةلى بةرثرسان واتَيكى دةدا، بؤيةش بة ِروونى دةردةكةويَت كة ئَيستا ثرسى بة َ َ رؤذهةالتى (دةولةتبون) سازاوة لةسةر ئاستى َ سةرهةلدانى ئيسالمى ناوةراستى ط��ةورةو َ نةخشةو ستراتيذيةكانى جيهان دةطؤ ِريَت ،بةالم بارى زاتى خراثة ،ئةطينا هةنديَك دةرطاى ترى سةربار لة ناكاو لةسةر ئاستى عَيراق لة قازانجى كوردستان كرايتةوة ،ئةويش ثرسى هةريَمةكانء َ سةرهةلدانى كيشةى سوننةو شيعة كة يةكَيك َ بةدةولةت بوونى لة ِريَطةى هةرة ئاسانةكانى كوردستانة ،ضونكة سةالمةتترين ِريَطا بؤ َ دةولةتى كوردستانى باشور ئةوا جا ِرثَيدانى َ دةولةتى سونةية لة ناوة ِراست ،ئينجا كوردستان ئؤتؤماتيكى دةبَيتة َ دةولةت ،كة لة تويَذينةوةكى تر بةدريَذى باسى ئةو ست ِراتيذيةتة دةكةين، ضؤن ئةوةش لة فكرى سةركردايةتى كورد نةبوةَ ، بةبةلطةى ئةوةى لةسةرةتاى ثرسى هةريَمى فيد ِر َالى لة خواروو دلخؤش نةبوون، َ بةالم ئَيستا خةريكة سةركردايةتى كورد لة نيعمةتى ثرسى هةريَمةكان بطات.
مةروان طةالَ ىَل :ئةو خؤث َيشاندانةى هةوليرَ دةست َيكى ت َيكدةرانةى لةثشت بوو ،كةحةق واية دةسةالَت ئةوة ِروون بكاتةوة ديداري كاروان محةمةد لةديداريَكى تايبةتى طؤظارى ِريَطادا مةروان َ َ كؤمةلى طةالَلى ئةندامى مةكتةبى سياسى َ سيى ئةو ئيسالمىء بةرثرسى مةلبةندى َ حيزبة تيشك دةخاتة سةر طؤ ِرانكانكاريةكانى هةولير ،كة ضةندين ئةمدواييةى شارى َ كاردانةوةى َليكةوتةوةو ضةندين اليةنطرى َ كؤمةلى بةشيك لة ئةندامانى ئيسالميةكانءَ ، ئيسالميش دةستطيركران. َ كؤمةل ئةو ئةندامةى مةكتةبى سياسى بةشيكى ديكةى ديدارةكة َثيى واية ئةو لة َ دةستيكى َتيكدةرانةى هةولير َ خؤثيشاندانةى َ َ َ لة ثشت بوو ،كة حةق واية دةسةالت ئةوة ِروون بكاتةوة. ِريَطا :دواي ِرووداوةكاني َ هةلطيرساني خؤثيشاندانةكان ،ثاش كاردانةوةكاني 17ي سليمانيء ناوضةي سةوز، شوبات لةثاريَزطاي َ ئةو خؤثيشاندانانة خؤي لةضيدا دةبينيةوة ،ئايا َ طةندةلي بوو ،يان هؤكاريَكي تر هةر بووني لةثشتيةوة بووة؟ مةروان َ طةالَلى :ديارة خؤثيشاندانةكان ضةند َ خالَيكي ج��ةوه��ةري لةخؤياندا َ كؤدةكةنةوة ،يةكةميان ،لةبةر ضاوي خةلك َ طةندةليء ناشةفافيةت دي��ارة ،كة دذي َ خؤثيشاندان كراوة ،كة ئةوة خالَيك بووة، خالَيكي تر ئةوةي َ َ خةلكي َبيزاركردووة، لةكوردستاندا بةيةك ضاو تةماشاي َ خةلك ناكرَيت ،ئةو خزمةتطوزاريانةي بؤ َ خةلك دةكريَت ،تا ئةم ِرؤشي َ لةطةلدا َبيت ،جياوازي دةبينيت بؤ دةكريَتء ،ئينتيماي حيزبي رؤأل َ خزمةتكردني هاوآلتيان ،دواتر خؤثيشاندان كراوة زؤربةيان لةضيني طةنجاندا بوون لةهةردوو رةطةز ،ئةوةش لةروي ئةوةي خزمةت ناكريَت كة زانكؤ تةواو دةكاتء
ىَ كؤمةل ئيسالمىء بةرثرسى مةلَبةندى سيَى مةروان طة َالىَل ئةندامى مةكتةبى سياسى َ بةلَينةكانيش ،كةمء كو ِري زؤري َتيدابوو، ئةمةلي دامةزراندني كةمة ،ئةو طةنجانةي ئةم ِرؤ خةباتي شاخيان نةبينيووةو َ كة ئةو خزمةتطوزاريانةي شويَنةكاني زولمي
بةعسيان نةبينيووةَ ،ئيستا ضاويان كراوةتةوة لةو بارودؤخةي كوردي ،كة ئةو تةجروبةي شيوةية دةبينن كة خزمةت كوردي بةم َ دةشوبهينن بة الواني خؤيان ناكريَتء، َ دةوروبةر. ِريَطا :كاردانةوة سياسيةكان ضي بوون، جطة لةوةي تؤ باسي دةكةيت؟ َ طةالَلى :لةكابينةي شةشدا، م��ةروان جطة لةكابينةكاني تر ،ئؤثؤزسيؤن سةري هةلدا ،دةوريَكي باآلي بيني بؤ ثةردة َ َ رامالين َ طةندةليء ناعةدالةتيء ناشةفافي، لةسةر َ ئينجا زيادةرؤيي َتيدا كردووة ئةوة خالَيكي ترة .بةآلم ئؤثؤزسيؤن دةوريَكي باآلي بيني بؤ ئاشناكردني شةقامي كوردي بةو دةسةآلتدارانةي َ بةلَينيان بة ميللةت دابوو، كة تاضةند توانيويانةَ ، جي بةلَينةكاني خؤيان َ بةجي كردني جي َ بةجي بكةن ،لةرووي َ َ
بةجي دةك��ران ،ئايا بة جي َ كوردستان َ بةجي دةكران ،يان جي جيهاني ستانداردي َ َ ناوة ِرؤكي ث ِرؤذةكانيش دةستاو دةستء ثي دةكرا ،كة هةمووي ك ِرينء فرؤشتنيان َ لةسةر حيسابي مةرجةكاني ث ِرؤذةكان خؤي دةبينيةوة. ِرَي��ط��ا :دانيشتني ئؤثؤزسيؤن ثاش رووداوةكاني 17ي شوباتء َليذنة دروستكردن لةنيوان دةسةآلتء ئؤثؤزسيؤنَ ،ثيت واية َ ب ِريارةكةي ئؤثؤزسيؤن َ هةلة بوو بؤ دانيشتن لةكاتيكدا َ خةلك كوذراوو لةطةأل دةسةآلت، َ برينداربوون؟ َ َ مةروان طةاللى :بارودؤخي كوردستان َ جاري كورد لةطةأل وآلتاني تر جياوازة، دةبي راستطؤ َبيت ،كة َئيمة تا لةطةأل خؤيدا َ كيانيكي سةربةخؤ نين ،وآلتان دانمان َئيستا َ دابنيت ،ئةم ِرؤش ضةند ثاريَزطايةكين ثي َ َ ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
19
لةنيوان لةعيراق ،ناضاربووين دانيشتن بكريَت َ َ دةس��ةآلتء ئؤثؤزسيؤن ،ئةطةر دانيشتن نةكراية بة بؤضووني من لةوانةية بارودؤخةكة طةورةتر ببواية ،لةوةي كة اليةني بةرامبةر هيزةو ئؤثؤزسيؤنيش ضةكيان لةدةست خاوةن َ نةبوو ،اليةني دةسةآلتداريش هةم دةيانتواني ثي بهيننء َ َثيشمةرطةيان َ لةشكركيشي َ بكةن ،بة فةرماني حيزبةكان َ هةلسء كةوت دةك��ةنء ديَنء دةضن ،ئةجينداي بةجي دةكرد بةسةر جي َ ئةو دوو حيزبةيان َ هةرسي اليةني ئؤثؤزسيؤنَ ،ئيمةش وةك َ كاتيك لةطةأل هةردوو حيزب ئؤثؤزسيؤن َ دانيشتووينء دانيشتني َثينج َ قؤلي َليكةوتةوة، كة داواكاري ئؤثؤزسيؤنء شةقاميش بوو ،ئةو َ خةلكةشي لةسةر شةقام بوون جؤراو جؤر يةكيتيء ثارتيء بوون ،رةنطة اليةنطراني َ َ دابووبيت، لةخةلكي ئؤثؤزسيؤنيشي لةطةأل َ
بة بؤضووني من لةو قؤناغةدا لةوانةية نةمان كابيت لةوة ،بةآلم بارودؤخي كوردستان َثي َ ئةوساو َئيستاش ئةو بارطرذية لةبةرذةوةندي ميللةت نية ،ماناي ئةوةش نية با دةسةآلت َ طةندةليء داهاتي بة هةوةسي خ��ؤي كوردستان َ هةلمذنء دةست بة سةر داهاتي َ دةبيت ئةوانيش ضاو بةخؤياندا خةلكدا بطرنَ ، كاتيك بةرامبةريان ئةوةندة بخشيننةوةَ ، َ سوورن لةسةر يةك ِريزي ئةو كوردستانة ئةزموونيكي لةميذوودا ئةوةي َئيستا َ ضونكة َ ناوازة لةكوردستان دروست بووة ،ئينجا ض بة طةندةليء ئيختيالسء ،داناني َ َ خةلك هؤي َنيكدا لةدةستي بدةين ،يان بة نةشياو لةشوي َ هؤي ئةوةي حيساب بؤ يةكتري نةكةين. ثي ِريَطاَ :ثيت واية دانيشتن دةست َ دؤخيكي ناسروشتي بكاتةوة ،بةو َثييةي َ هةوليريشدا َبالي َكيشاوة؟ بةسةر َ
20
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
مةروان َ طةالَلى :بة بؤضووني من َ جاري نةبيتةوة ،دانيشتن لةثيناو دانيشتن َ دانيشتن َ ئةطةر واي َلي هات تةنها بؤ بةرضاوي كاميراكان َبيت ،كة َبلَين بارودؤخةكة ئاسايي بؤتةوةو اليةنةكان كؤبوونةتةوة وةك ئةوةي َ لةخةلك بكةنة شامي شةريف ،بةآلم دونيا بةدوادابيت دانيشتنيك هةنطاوي عةمةلي َ َ َثيم كارَيكي باشة ،ك��ةوةك ثةرلةمان َ كورتكراوةي َ كؤمةلة خةلكي كوردستانة، ب ِرياريَكي دةرك��ردووة ،كة هةنديَك خاأل لةبةرذةوةندي َ خةلكي خؤثيشاندةر بوون، هةنديَكيان لةبةرذةوةندي ئؤثؤزسيؤن بوو ،دواتر حيزبة دةسةآلتدارةكانيش ،يان جي ب ِريارةكاني سةرؤكي هةريَم َثيم باشة َ بةجي بكريَت.، َ ِريَطا :ئةو سوكايةتيانةي بةرامبةر ثيرؤزية بنة ِرةتيةكاني ئيسالم كراوةَ ،ثيت واية دةستي دةرةكي لةثشتةوة َبيت ،وة ئةو سوكايةتيانة ئامانجيكي ل��ةم دؤخ���ةي َئيستادا ض َ لةثشتةوةية؟ مةروان َ طةالَلىَ : جاري َثيش ئةوةي َبلَيم دةستيكي دةرةكي لةثشتةوة هةية ،يان هةر َ َنيكدا سوكايةتي ي شو لةهةر تر، قسةيةكي َ بة خواي طةورةو َثيغةمبةر (درودي خواي لةسةر َبيت)بكريَت نيشانةي ثرسيار لةسةر دةسةآلتداراني ئةو وآلتة دروست دةكات ،ضونكة خواي طةورة خواي هةموو َ لةكةنالةكان كاتيك دروستكراوةكانةَ ،ئيمة َ سةير دةكةين سةركردةكاني كورد موزايةدةي َ مانيتي بةسةر يةكتر دةكةن ،كةس نية موسل َ َ نةزانيت ،ئةي خؤي لةوةي تر بة موسلمان تر َ وآلتيكي ئاوا كة َ موسلماني عةيار دةبيت لة َ بؤ َ دةبيت َ ري بدريَت سوكايةتي بة خوا بؤ 24ن، َ بكريَت ،يان بة هةر ثيرؤزيةكي ئيسالمي، َ لةكةنالةكاني بؤضي تا مامؤستاياني ئاييني َ خةلكيان ئاطادار نةكردةوة راطةياندن حكومةت نةهاتة سةر خةت؟ لةطةأل ئةوةشدا ئةو كاتةش حكومةت نةهاتة سةر خةت، هةتا َ خةلكةكة نةضووة سةر شةقامء كؤنةبؤوة لةمزطةوتي سةواف؟ لةحةوت رؤذ َثيش ئةوة َ ظيستيظالةيان لةسؤران مامؤستايان باسي ئةو كرد كة بة وجودي هةموو بةرثرسةكاني ئةو َ كؤمةلَيك َبي ِريَزيء كوفريَكي ئاشكرا دةظةرة َ دةبيت ئةو خةلكة ئةوةندة جاهيل كراوة ،يان َ وابيت ئةوكارانة ئاساين، َبيت لةدينَ ،ثيي َ
ثي بة كة مةبةستم دةسةآلتة ،يان خؤي َ بةرثرس تر َبيت بةرامبةر بةو كارانة ،ئةطةر وابيت ئةوة كارةساتة ،ئةطةر َبلَيين ئازادي َ بةرثرسيك كاتيك قسة بة َ رادةب ِرينة ،ئةي َ بوتريَت ،يان سةركردةيةكي ئةو ميللةتة بطوتريَت بة تايبةتي ئةوانةي لةدةسةآلتدان ئايا قبول دةكريَت؟ دةتوانم َبلَيم بانطةشةي ش��ة ِري لةسةر دةك��رَي��ت ،يانيش ئةطةر ناهيَلن جاريَكي تر بةردةستيان بكةويَتَ ، ببينيتةوة ،بة عةمةليش بينيومانة ،ئةو خؤر َ شيعرةم بير ديَتةوة َ دةلَيت (ئةطةر جويَن بة راثيض مةليك بدريَتء بة دةسةآلتدار بدريَتَ ، دةكريَت بؤ زيندان ،بةآلم ئةطةر جويَن بة خوا بدريَت َ دةلَين بي ِرورا ئازادة). لةهةولير ِريَطا :دواي خؤثيشاندانةكة َ بةرامبةر ئةو سوكايةتيانة ،جةماوةريَكي زؤري اليةنة ئيسالميةكان بةشداربوون، بةشيوةيةك زانياري واهةية ،كة لةاليةن َ َ كؤمةلي ئيسالمي فشاري زؤري ثارتي لةسةر بوو ،بةرامبةر تؤمةتباركردنتان ،كؤمةأل بؤ تؤمةتبار دةكريَت بةرامبةر بةو بابةتة؟ بابةتيكي تر نية ئةوةش ثةردة ثؤش كردني َ لةاليةن دةسةآلتةوة؟ َ م��ةروان َ طةالَلىَ :ئيمة وةك كؤمةلى ئيسالمىء َ هةوليرو ِريَنمايى سيى َ مةلبةندى َ َ سةركردايةتى بؤ َئيمة ،وة لةطةل مامؤستايانى ئاينى يةك دةن��طء ه��او ِرا بووين ِرؤذى كاتيك َ خةلك ضؤتة بةردةم يةكشةممة َ مزطةوتى سةوافء داوا َثيشكةش كرا بؤ خؤثيشاندان لة ِريَي مامؤستايانى ئاينى بة حيزبيكى ئيسالمى ِريَنمايى َبى ئةوةى هيض َ َ كردبيت ،بةالم ضؤن مامؤستايان مامؤستايانى َ بةرطرى لة دينى خواى طةورةو ثيرؤزييةكان دةك��ةنَ ،ئيمةش هةمان ئةو ئةركةمان دةكةويَتة سةر ،كة بةرطرى بكةين لة دينى خواو َثيغةمبةر(د.خ)و ثيرؤزيةكانى ئيسالمى، حيزبيكى ئيسالمى بةرامبةر ئةى ئةطةر َ َبي ِريَزييةكان َبيدةنط َبيت ،بوونى بؤضية؟ ئةو كاتيك حيزبة ئيسالمية نةبيت باشترة ،كة َ بةرطرى لة ثيرؤزيةكانى خؤى نةكات .ئةوةش َ دةسةالتة خةلةليكى ديكةى بة ِراستى َ خوثيشاندان نادات ،ئةطةر كاتيك ِرئ بة َ َ بةشيوةيةكى ِريَكخراو َليذنةى بدرابواية َى ِري َ بؤ تةشكيل دةكرا،ئةوانيش ثؤليسى ضاالكية مةدةنيةكانيان بؤ دابين دةكرد ،هيض َكيشة
دروست نةدةبووِ ،رَي ِرةوةكةى بؤ دابين دةكرا، دواتر َ خةلكةكة دةطة ِرانةوة ،وةك ئةوةى لة دانيمارك َبي ِريَزى بةرامبةر َثيغةمبةرمان(د.خ) كرا ،خؤثيشاندانيش كراو ،كةسمان نةبينى بشكي َنيت، بةرديَك بهاويذيَتء لقة داريَك َ َ كؤمةلى ئيسالمىء ضونكة بة ِرةسمى يةكطرتووى ئيسالمى خؤيان َلى كردة خاوةنء سةركردايةتى هةردووالش لة َثيش خؤثيشاندانةكةدابوونَ ، بةالم لةم جارةدا دواى َ وةالمدانةوةى سةرؤكى حكومةتى هةريَم ِريَنمايمان ئا ِراستةى تةواوى ِريَكخستنةكانى شيوةيةك خؤثيشاندان خؤمان كرد ،بةهيض َ ناكةين ،ئةو جةماوةرةى تؤ باسى دةكةيت ،كة زؤرينةى اليةنة ئيسالميةكانن ،كة بة ِراستى َ هةولير زؤرينةى َ موسلمانةو خةلكى َ ِرةنطة َ هةوليريش %50ئينتماى موسلماناني َ نةبيت ،لةبةر بؤ هيض حيزبيكى ئيسالمى َ َ َ ئ��ةوةش ثابةندنين بة ِريَنمايى كؤمةلى ئيسالمىء يةكطرتووى ئيسالمى. َ ِريَطاَ :ثيت واية ئةوة سيناريؤى دةسةالت َبيت بؤ تؤمةتباركردنى اليةنة ئيسالميةكان ، كة َ هةلكوتراية سةر ثةرلةلةمانى كوردستان؟ َ حيزبيك طةالَلى :من هيض م��ةروان َ َ تؤمةتبار ناكةم،لة كاتى خؤيدا وةالممان داوةتةوة لة َنيوان ِراستىء درؤدا َ بةلطة هةية، وتومانة ئةو َ بةلطانة ثيشان بدريَنَ ،ئيمةش طرتةى ظيدؤييمان الية ،زانيار يشمان الية كة رؤذ بة رؤذ طؤ ِرانكارى بةسةر تؤمةتباركردنى اليةنةكاندا هاتووة ،لةوانةية يةكةم ِرؤذ َ كرابيتَ ، بةالم لة كؤمةلى ئيسالمى تؤمةتبار َ حيزبيكى سييةمء ضوارةميش َ ِرؤذى دووةمء َ كرابيت ،كة َ ئةسلةن دوورو ديكة تؤمةتبار َ َ َ كؤمةلى ئيسالمى َتيك لةطةل نزيك ناكانةوة ،بة بؤ ضوونى َئيمة ئةو خؤثيشاندانة َ كانيكى َ موسلمانى تيدابووَ ، بةالم لةوانةية خةل َ ثى نةطةيشت بانطةوازى مامؤستايانى ئاينى َ سيشةممة خؤثيشاندان َبيت ،كة ِرؤذى َ َ ناكريَتَ ، بةبةلطةى ئةوةى اليةنى بةالم َ دةنيرن دةسةالت لة دواى مامؤستايانى ئاينى َ بؤ ئةوةى ثةرتةوازة بةو خؤثيشاندانة بكةن، خةلكةكة طة ِراوةتةوة َ زؤربةى َ مالةوة ،كة ئةو دةستيكى َتيكدةرانةى هةولير َ خؤثيشاندانةى َ كي لة ثشت دابوو ،ئايا ئةو دةستة َتيكدةرة َ ية؟ كة حةق واية دةس� َ �ةالت ئةوة ِروون بكاتةوة.
ِرَي��ط��ا :ئ��ةو دةستة َتيكدةرانةى تؤ َ دةسةالتة ،يان باسى دةكةيت لة بةرةى ئؤثؤزسيؤنة ،يان ئيسالميةكانة؟ َ طةاللى :من ناوى هيض كةسء مةروان َ ناهينم ،بةالم ئةم ِرؤ ئؤثؤزسيؤن اليةنيك َ َ دابيت َثيشبينى ناكةم بةرذةوةندى لةوة َ َكيشة دروست بكات ،بةتةسةورى من ضةند ئامانجيك هةبووة لة ثشت ئةو خؤثيشاندانةى َ كراوة ،كة بؤ ئةوةى بة َ خةلكى كوردستان َبلَين َ خةلكينة نزيكى خؤثيشاندان مةكةون بظةية ،لةبةر ئةوةى خؤثيشاندان فةرموون َتيكدانء شكاندنء،كةل و ثةل دزينى شتيكى َقيزةونة ،هةموو بةدواوةية ،كة ئةوة َ خةلك ِرقى َلييةتىَ . َ خالَيكى تر ئةوةية َبلَين مامؤستايانى ئاينى لة تواناياندا هةية، بةالم َ كة َ خةلك َبيننة سةر شةقامَ ، خةلكيان بؤ كؤنترؤل ناكريت ،باوة ِرم واية ضةندين َ كيك نامةو ئامانجى ديكةيان هةبووة،خةل َ لةو ئاستةدا ئةوةندة نةفس نزم َبيت ئةو سيناريؤيانة دروست بكات بؤ ناشيرين كردنى َ كؤمةلى بةرامبةرةكةى خؤىَ ،ئيمة وةك ئيسالمى ئةطةر خؤثيشاندان َ خةلكى َئيمة بوايةو ِريَنماييمان بدابواية ،قةسةم بة خوا لةثيش خؤثيشاندانةكة دةبووين ،لة خؤمان َ َ ناوةشيتةوة كو ِرى خةلكء جةماوةر َئيمة َ بنيرينة سةر شةقامء خؤمان لة بارةطاكان َ دابنيشينِ ،رامان دةطةياند وة هانى هةموو َ موسلمانانمان دةكرد ،خؤشمان وةك ئةميرو مةكتةب سياسى سةركردايةتى لة َثيش خؤثيشاندانةكة دةبووين ،سةرثةرشتيمان دةكردنء دةستى ئةو كةسانةشمان دةطرت، كة ثةناى بؤ توندوتيذى دةبرد. ِريَطا :كةواتةَ ،بيمةتن لةو سيناريؤيانةى َ دةسةالت؟ م��ةروان ط� َ �ةالَل��ى :ه��ةر زؤر زؤري��ش َبيمنةتين لةو سيناريؤيانة. دةستثيكردنى ئةو رَي��ط��ا :لةكاتى َ هةوليرو كاردانةوةكانى لة خؤثيشاندانانة لة َ َ َ لةطةلدا مامةلةى ئيستادا ئةندامانتان ضؤن دةكريَت؟ َ َ م��ةروان طةاللى :بة داخ��ةوة لة ِرؤذى يةكةم هةنديَك َ خةلكمان دةستطيركران، ئةطةر َ خةلكى خؤمان ب��ةراورد بكةين، كة دةستطيركراون تةنانةت يةكيتىء كةسانيكيان دةستطير كرابوون ،كة ثارتيش َ
دةستطيركردنى َ خةلكى َئيمة كةم بوون لة ذمارةى ثةنجةكان َتينةثة ِري بوون ،وة زوو ئازاد كران ،ضونكة بؤيان دةركةوت َئيمة لةثشت خؤثيشاندانةكة نةبووين ،سوتاندنى شويَنى مةى فرؤشى ،كة ئةو شويَنانة هةر تائيستا ئةو َ َئيستانين لةناو َ خالةتة موسلمانان َ نرابيت، سوتي َ نةبينراوة شويَنى مةى فرؤشى َ دةسوتينرين بؤ جارى وا هةية ئةو شويَنانة َ تؤمةتباركردنى اليةنة ئيسالميةكان بووة، َ دةسةالتم كةسيكى ئيسالمى ئةطةر من وةك َ َ دةبيت ئةو شويَنانة كؤنترؤل بكريَن، هةبيتَ ، َ شيوةية بة ِر َةلاليية َبيت ،ئازاديية نابيت بةو َ َ َ كةسيةكان لة دةولةتى ئيسالمى ثاريَزراون، كابرا لة َ شتيك دةكات، مالى خؤى هةر َ
ئؤثؤزسيؤن سةري َ هةلدا، دةور َيكي باآلي بيين بؤ ثةردة َ رامالني لةسةر َ طةندةليء ناعةدالةتيء ناشةفايف ،ئينجا زيادةرؤيي تيَدا كردووة ئةوة َ خاليَكي ترة كةس بؤى نية موحاسةبةى بكاتَ ، بةالم ئةويش بؤى نية َ خةلكى تر ئازار بدات ،كة َ ببيتة هؤى نا ِرةزايي خةلك. َ هيرش كردنة سةر ِرَي��ط��ا :لة كاتى َ بارةطاكانتان َ دةبيت؟ ضى هةلويَستتان َ مةروان َ طةالَلى( :لكل حادث حديث)،هيض َثيشبينى ناكةمَ ، بةالم هةموو بارةطايةك ِرَيزى خؤى هةية ،ئةو كلتورة باوى نةماوة، َ بةداخةوة َ لةطةل سوتاندنى بارةطاكانى دةلَيم برايانى يةطكرتووى ئيسالمى لة بادينان، َ جاري َئيمة هيض َ َ كؤمةلى َستيك وةك هةلوي َ َ ئيسالمى ديارى ناكةين ،لةو كاتةى خةلك بسوتي َنيت ب ِريارى بيةويَت بارةطاكانمان َ خؤمان دةدةين. ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
21
دواي سةردانةكةي ماليكي بؤ شاري كةركوك
ِراثؤرتى :هَيدى هةولَيرى دواي وتارةكةي مةسعود بارزاني لةمانطي َ ئةمسالدا ،سةرةتاي طرذيء وتارة ئ��ازاري ئاطرينةكاني مةسعود بارزاني ،سةرؤكي هةريَم دةستي َثيكرد ،ثاشان سةركردةكاني َ دةولةتي ياسا بة سةرؤكايةتي نوري ماليكي سةرؤك وةزيراني َعيراق بةتوندي وآلمي بارزانييان لةئيستاشةوة ناكؤكيةكاني َنيوان داي��ةوةَ ، بةرثرساني ثارتي بة سةرؤكايةتي مةسعود بارزانيء َ دةولةتي ياسا بة سةرؤكايةتي نوري َ يةكيتي. ماليكي بةردةوامة،جطة لةتالةبانيء َ سةردانةكةي نوري ماليكي بؤ كةركوك لةمانطي َثينج دا،و َثيشوازي كردني لةاليةن ثاريَزطاري كةركوك ،كة هاوكات ئةندامي يةكيتي نيشتيماني مةكتةبي سياسي َ كوردستانيشة كاردانةوةيةكي توندي لةاليةن راويَذكاري بارزاني َليكةوتةوة ،ئةطةرضي يةكيتيء ثارتي ب��ةردةوام باس بةرثرساني َ لةبةردةوامي ِريَككةوتني ستراتيذي دةكةنةوة، يةكيتي بةآلم َليدواني دذ بة يةكترو َبيدةنطي َ بةرامبةر َليدوانةكاني ماليكيء مانةوةي ثارتي بة تةنها لةطؤ ِرةثانةكة ،هاوكات سةرة ِراي سةردانةكةي ماليكي بؤ كةركوك ،ديسان
22
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
يةكيتي بةسةر دوو بةرةي دذ بةيةك ثارتيء َ ئةنداميكي سةركردايةتي ثارتي دابةشكردةوةو َ ئةنداميكي تء، نازاني طونجاو بة سةردانةكة َ َ يةكيتي ئةو سةردانة بة ئاسايي سةركردايةتي َ دةزانيت. َ َثيشوازي كردني د.نةجمةدين كةريم ثاريَزطاري كةركوكء ئةندامي مةكتةبي يةكيتي لة نوري ماليكيء نوسيني سياسي َ وتاريَكي راويَذكاري مةسعود بارزاني دذ بة يةكيتي بةرامبةر َثيشوازيةكة بةرثرساني َ ناكؤكيةكاني زةقتر كردةوةو هيض بنةمايةكيان نةهيشتؤتةوة بؤ ريَككةوتنة ستراتيذيةكة. َ فةيسةل دةباغ راويَذكاري راطةياندني مةسعود بارزاني لةرؤذي 2012/4/21وتاريَكي هيرشي توندي كردة سةر ئيدارةي بآلوكردةوةو َ شاري كةركوك ،كة زؤرب��ةي ثؤستةكان يةكيتيةوة بة ِريَوة دةضن. لةاليةن بةرثرساني َ ئةنداميكي ئةنجومةني ثاريَزطاي لةبةرامبةردا َ كةركوك كة هاوكات ئةندامي سةركردايةتي دوانيكدا لةلي َ يةكيتي نيشتيماني كوردستانيشة َ َ بؤ طؤظاري ِريَطا جةخت لةوة دةكاتةوة»كة بةشيك لةهؤكارةكاني سةردانةكةي نوري َ ماليكي بؤ شاري كةركوك ئيستيفزازية، بةآلم نازانم ديوةكةي تر ضية ،لةمةبةستي ماليكي ،كة ئايا موزايةدةي سياسي بووة ،يان خزمةتطوزاري».
ئةحمةد عةسكةري ئةندامي سةركردايةتي يةكيتي بؤ ريَطا وتيشي « ئةطةر هاتنةكةي َ ن��ورى ماليكي س��ةرؤك وةزيرانى َعيراق بؤ كةركوك َكيشةي َليبكةويَتةوةِ ،رةنطة لةثشتةوةبيت ،هةرضةندة تا ئةجنداي سياسي َ َئيستا روون نةبؤتةوة». عةسكةري سةردانةكةي ماليكي بة دةزانيتء َثيي واية «ضةندين كاريَكي ئاسايي َ فةرمانبةر لةكةركوك هةية ،سةردانةكةي ماليكي بؤ كةركوكء هةر شاريَكي تر ئاسايية». ئةنداميكي ئةنجومةني لةبةرامبةردا َ سةركردايةتي ثارتي ِروون��ي دةكاتةوة « تةوقيتي سةردانةكةي ماليكي طونجاو نةبوو، ضؤنيك َبيت كةركوكء خانةقينء بةآلم هةر َ شيخان ناوضة داب ِريَنراوةكانن شةنطارء َ بةتةواوي شويَني نةتةوةيي كوردن». خةسرةو ط��ؤران ئةندامي ئةنجومةني سةركردايةتي ثارتي بؤ طؤظاري ِريَطا وتي «ئةو سةردانة طونجاو نةبوو ،بةآلم بةو سةردانء َليدوانة ئيستفزازيةي ماليكيء هة ِرةشةكاني، َكيشةي كوردو كةركوك ضارةسةر ناكات ،كة دوو ِريَطا هةية بؤ ضارةسةركردني ئةو َكيشانة، بةجي يان َ جي َ بةثيي دةستوور ماددةي َ 140 بكريَت ،يان بطة ِريَينةوة بؤ ريَككةوتنةكان بةشيوةيةك ضارةسةر بكريَن». َ
ئةو ئةندامةي ئةنجومةني سةركردايةتي ثارتي باسي لةوةش كرد «هيض َكيشةيةكي شةخسيمان لةطةأل نوري ماليكي نيةَ ، بةلكو َكيشةمان لةطةأل ئةوانةية لةبةغدا دةسةآلتيان بة دةستة ،ئةويش ماليكية ،كةسي يةكةمي لةكيشةي دةسةآلتي تةنفيزية لةوآلتيكي ث ِر َ َ وةك َعيراق ئةزمة دروست بووة». دةربارةي َ هةلويَستة َثيضةوانةكاني َنيوان يةكيتيء ثارتيء َليدوانة دذةكاني يةكتر، َ ئةنداميكي ئةنجومةني نويَنةراني َعيراق َ لةفراكسيؤني طؤ ِران ئةو دابةشبوونةي ناو طوتاري كوردي بة َميذوويةكي دووروو دريَذ ناودةبات ،لةطةأل ئةو ئةزموونة َميذووييةي هةر اليةك هةيةتي لةطةأل اليةنة َعيراقيةكان». هةظاأل كويَستاني ئةندامي ئةنجومةني نويَنةراني َعيراق لة ليستي طؤ ِران ئةوةشي بؤ «بةشيكي ديكةي ئةو دابةشبوونةي ريَطا وت َ يةكيتي دةطة ِريَتةوة بؤ ئةو طوتاري ثارتيء َ سياسةتة هةريَميةي وآلتاني دةوروب��ةرو كاريطةري لةسةر حيزبة كورديء َعيراقيةكان، لةاليةكي ديكةشةوة َ قولبوونةوةي َكيشة لةنيوان سةرؤكايةتي هةريَمء سةرؤكي َ حكومةتي َعيراقي بةم دوايية ،ئةم جياوازييةي طوتاري كوردي زياتر زةقتر كردةوة ،وة ئةطةر هاتني ماليكي بؤ كؤبوونةوةي ئةنجومةني ئامانجيكي سياسي وةزيران لةشاري كةركوك َ نةبيت كاريَكي ئاسايية ،بةآلم ئةطةر لةدواوة َ ئامانجةكة سياسي َبيت ،بؤ ئةوةي بة كوردو توركمانةكان بوتريَت كةركوك شاريَكي نابيت بير لةوةبكاتةوة ،ئةوةش َعيراقيةو كورد َ كاريَكي نادروستي ماليكية». سةبارةت بة بةشداري نةكردني وةزيرة كوردةكان ئةو ثةرلةمانتارة وتى» ئةطةر دواي بةشداري نةكردنيان بةياننامةيةكيان بآلوبكردبوايةوة ،ل��ةو كاتةي ماليكي لةكةركوك ب��ووَ ، هةلويَستيان هةبوايةء هؤكاري بةشداري نةكردنيان ئاشكرابكرداية، كاردانةوةي باش دةب��وو ،بةآلم بةشداري نةكردني وةزيرة كوردةكان بةم َبيدةنطيء هةبووبيت، هيمنيةَ ،ثيم وانية سوديَكي بؤ كورد َ َ تةنانةت بؤ خؤشيان». خةسرةو ط��ؤران ئةندامي ئةنجومةني سةركردايةتي ثارتي َبي ئاطايي خؤي لة وتارةكةي ِراويَذكاري بارزاني دةردةب ِريَتء، بؤ ريَطا ئاماذة بؤ ئةوة دةكات «ئاطاداري َليدوانةكةى ِراويَذكارةكةى بارزانى نيمء
ناتوانم قسةي لةسةر بكةم». ب��ةآلم ئةحمةد عةسكةري ئةندامي يةكيتي وةآلمي راويَذكارةكةي سةركردايةتي َ بارزاني دةداتةوةو لةم بارةوة بؤ ريَطا َ دةلَيت» راويَذكارةكاني بارزاني هةر يةكة بة جؤريَك قسة دةك��ات ،ئةو راوَي��ذك��ارةي رةخنةي لةبةرثرساني كورد طرتبوو لةشاري كةركوك لةكاتيكدا زؤر نامةسئوالنة قسةي كردووة، َ لةثيشوازي ماليكيدا بةرثرسي لقي ثارتي خؤي َ بوو ،كة لةهةمان كاتدا بة ِرةزامةندي بارزانيء َتالةباني ضووينةتة َثيشوازي ماليكي». ملمالنييةكاني ثارتيء وتةي لةبارةي َ يةكيتيء ئاآل َتالةباني ئةندامي سةركردايةتي َ ئةندامي ئةنجومةني نويَنةراني َعيراق بؤ ِراويَذكارةكةي بارزاني ،كةبة بةعسي ناو بردبوو، هةظاأل كويَستاني َ دةلَيت «ئةو دوو بةرةكيةي يةكيتي ثةيوةندي بة َميذووي ئةو دوو ثارتيء َ حيزبةوة هةية ،دواتر ئةو دابةشبوونة ئيقليميةي َنيوان ئةو دوو حيزبة ،كة ثارتي كةوتؤتة تةوةرةي سوننة ،كة بريتية لة توركياو سعوديةو ليستي َعيراقية ،بةسةرؤكايةتي ئةياد عةالوي، يةكيتي كةوتؤتة بةرةي َثيضةوانةوة، بةآلم َ كة تةوةرةي يةكةم دذ بة تةوةرةي دووةمة، لةئيرانء حكومةتي َئيستاي َعيراق كة بريتية َ بة سةرؤكايةتي نوري ماليكي ،كة شيعة باآل دةستن ،بةرذةوةنديةكاني ئةو دوو تةوةرة ناكؤكء دذ بة يةكنء ِرةنطي دةداتةوة». كويَستاني لةبارةي َثيشوازي لةماليكي بؤ سةردانةكةي كةركوك ِرووني كردةوة «سةيرة ئةو ِرةخنةية لةبةرثرساني كورد لة كةركوك دةطيريَت ،كة تا َئيستا كةركوك لةعيراقء ثاريَزطاكاني َعيراق، بةشيكة َ َ بةشيك َبيت لةثاريَزطاكاني هةريَمي نةك َ جي ناكؤكة ،بةآلم كوردستان ،كة ناوضةي َ لة ِرووي ئيدارييةوة سةر بة حكومةتي َعيراقة». سةردانةكةي ماليكي سةرؤك وةزيراني لةسي شةممةي 2012/5/8كاردانةوةي َعيراق َ توندي راويَذكاري راطةياندني سةرؤكي هةريَم َ خةجالةتي بؤ كورد ناوي بردبوو ،بةآلم بة هيرشة يةك بة سةرؤكايةتي هةريَم ئةو َ دواي يةكانة بؤ سةر بةرثرساني كورد لةشاري كةركوك َ دادةنيت». بةزولم َ ضاوديَران َثييان واية ئةو شة ِرو َليدوانء دةنوكةي َنيوان ئةندامة باآلكاني ثارتيء هيندةي يةكيتي ئةطةر زيان بة كورد بطةيةنيتَ ، َ َ ديكة بؤ موزايةدةي سياسيء دةستكةوتي
حيزبية بةسةر يةكتريةوة ،وةك هةظاأل هيما بؤ ئةوة دةكاتء َ دةلَيت «هةر كويَستاني َ يةكيتي لةبةرذةوةندي حيزبيء يةكة لةثارتيء َ َثيطةي سياسي خؤيانةوة َ مامةلة لةطةأل َكيشة سياسيةكاني َئيستاي َعيراق دةكةن ،كة رةنطة وابيت هاوثةيماني لةطةأل توركياء ثارتي َثيي َ دةبيت، سعوديةو سوننةكان كاريطةري زؤري َ بةرةي فشار دروست بكةن ،لةهةمان كاتيشدا يةكيتي لةبةرذةوةندي خؤيانةوة ،كة دوورنية َ كهيناني حكومةتي َعيراقةوة َئيران لةدواي َثي َ لةعيراقدا بوو ،كة دةتوانيت َئالوطؤ ِري سياسي َ َ َ دروس��ت بكات ،لةهةمان كاتيشدا رؤلي بةرضاوي هةبووة لةدووبارة َ هةلبذاردنةوةي
ئةندام َيكى سةركردايةتى يةك َيتى: رِاو َيذكارةكاني بارزاني هةر يةكة بة جؤر َيك قسة دةكات ،ئةو راو َيذكارةي رةخنةي لةبةرثرساني كورد طرتبوو لةشاري كةركوك زؤر نامةسئوالنة قسةي كردووة جةالل َتالةباني بؤ سةرؤكايةتي كؤماري لةنيوان َعيراق ،كةواي كردووة ئةو ريَزبةنديية َ ببيت». يةكيتيء ثارتي دروست َ َ كويَستاني لةكؤتايي َليدوانةكةيدا وتيشي «رةنطة ئةوة راست َبيت ،كة َتالةباني نايةويَت َنيت، لةسةر بارزاني ثةيوةندي شيعةكان بثض ِري َ كة ثةيوةندي بة َتي ِروانيني َتالةبانيةوة هةية لةطةأل ئةزمووني شيعة ،وة داناني جةالل تالًةباني بة سةرؤك كؤماري َعيراق لةاليةن َئيرانةوة وا دةكات سياسةتي َئيران بةسةر يةكيتي ديار َبيتء ثشتطيري سوننةي َعيراقء َ توركياو سعوديةش بةسةر ثارتيةوة ديار َبيت». ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
23
دِ .ر َيبوار :ثارتى بةئاطادارى يةك َيتى كؤبوونةوة دة
ن���زي���ك ب�����وون�����ةوةى ح���زب���ة ك���وردس���ت���ان���ي���ةك���ان ل�� ث���رؤس���ة س��ي��اس��ي��ةك��ة داي�������ةو ه���ي���ض زي��ان�� َي��ك��ى ديداري: هةرَيز خاليد لةديداريكى تايبةتى طؤظارى ريطادا دكتؤر ِريَبوار جيطرى يةكةمى َ مةلبةندى هةوليرى يةكيتى نيشتمانى كوردستان تيشك دةخاتة َ َ لةنيومةلبةندا سةر ئةو طؤرانكاريانةى كة ك��راون ،كابينةى شةشةمى حكومةت بةكابينةيةكى زوور سةركةوتو وةسف دةكات، َ دةلَيت نزيك بونةوةى اليةنةسياسيةكان لةبةرذةوةندى هةريمى كوردستانة. ِريَطا :هؤكارى َئالوطؤرةكانى بةرثرسى َ هةولير ضي بوو؟ئ ايا بؤ ئةوةية مةلبةندى َ يةكيتى زياد بكات؟ يان بةهؤى نفوسى َ تةكةتولةوة بوو؟ دِ .ريَبوار :بةهؤى ئةو ئالوطؤرةى كةلة حكومةتى هةريَمى كوردستان بوو كة بةريَز كاك عيماد ئةحمةد بوو كة بةرثرسى جيطرى ريبكخستن ب��وو بة َ مةكتةبى َ سةرؤكى ئةنجومةنى وةزيرانى حكومةتى هةريَمى كوردستان ،بؤية َثيويستى كرد لة شويَنى ئةو كاك رةفعةت بوو بة بةرثرسى مةكتةبى ريَكخستنء كاك ئاسؤ مامةند كة َليثسراوى َ هةولير بوو بة بةرثرسى مةلبةندى َ َ مةلبةندى كةركوكء كاك سةعدى ئةمةد ثيرة كة بةرثرسى َ مةلبةندى دهؤك بوو بو بة بةرثرسى َ هةولير. مةلبةندى 3ى َ يةكيتى ِريَطا :لةئيستادا ئاستى جةماوةرى َ هةولير ضؤنة؟ ئايا لة َ هةلكشانداية يان بة لة َ َثيضةوانةوة؟ دِ .ريَبوار :لةم نزيكانة راثرسيةك نةكراوة تاك بةداتاوةو بة ئامار َ هةبيت، وةالم��م َ َ بةالم بةديدى َئيمة وةك ئةو تيمةى كة لة َ هةولير لةكار داينة جةماوةرى مةلبةندى َ َ هةولير لة هةلكشان داية. يةكيتى لة َ َ
24
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
َ لةهةلبذاردنى 3\7دا تةنها يةك ِريَطا: يةكيتى دةرنةضوو َثيمان خؤشة كانديدى َ هؤكارةكةى بزانين؟ دِ .ريَبوار :بةهؤى زؤرى كانديدةكانى هةولير نةمان يةكيتى لة ثاريَزطاى َ ليستى َ توانى دةنطةكان دورنةبكةينء سوودى َلي وةرطرين . َ ِريَطا :دةربارةى هةلبذاردنى ئةنجو مةنى ثاريَزطاكان َثيشبينى جةنابتان بؤ ِريَذةى يةكيتى لةو َ هةلبذاردنةدا ضؤنة؟ دةنطى َ هيشتا زووة كات م��اوة بؤ �وار: دِ .رَي��ي� َ يةكيتى لة َثيشبينى كردنى ريَذةى دةنطى َ َ هةلبذاردنى ئةنجومةنى ثاريَزطاكان. ِريَطاَ :ثيم خؤشة بزانم ِريَكةوتنى ستراتيذى هةولير؟ تاضةند لة قانجازى َئيوة بووة لة َ دِ .ريَبوار :لةماوةى نزيك لة قازانجى َئيمة نةبوو ،بةآلم لةماوةى دوور سوودى طةورةى يةكيتى بةتايبةتى بؤ يةك هةية بؤ كوردو َ رةنطء يةك َ هةلويَستى كوردو ثاراستنى ئارامىء ئاسايشى لة كوردستانء طورينى سيستمى ثاوان كردنى حزبى. هينانى مةكتةبي سياسى ِريَطا :هؤكارى َ
كابينةى د .بةرهةم (كابينةى شةش) لةكابينة هةرة سةركةوتوةكان بووة ضونكة د.بةرهةم حكومةتى رزطار كرد لة طةورةترين َ هةلد َير
هةولير ضيى بوو ؟ ئايا بؤ زيات يةكيتى بؤ َ َ كردنى َ يةكيتية لة شارى باالنسى جةماوةرى َ هةولير؟ َ هةولير وةك دِ .ريَبوار :طرنطى شارى َ ثايتةختى سياسى لةناوضةكة بةتايبةتى بؤ َ والتانى ئةنجومةنى ئاسايشى َنيونةتةوةى وة وةك سةنتةريَكى ئابوورى طةورة لة ناوضةكة يةكيتىء دروستى تةبايى و هاوكارى َنيوان َ ثارتى . ِرَيطا :راتان ضية بةرامبةر ئاستى جةماوةرى هةولير؟ هةنديَك كةس َثييان طؤران لة َ هةولير لة واية ئاستى جةماوةرى طؤ ِران لة َ َ هةلكشاندايةِ ،راى بة ِريَزت لةسةر ئةم قسةية ضية ؟ ئاية لة سةر حسابى ئيوةية يان نا؟ دِ .رَي��ب��وارَ :ئيمة َثيمان خؤشة هةموو حزبةكان جةماوةريان لة َ هةلكشاندا َبيتء َ خةلك بةشدارى ثرؤسة سياسيكة بكات بةشدار بوونى حزبةكانةوة, لةريَطاى بةديدى َئيمة ثرؤسةكة طةشة دةكات كة حزبيك بةهيزى هةر َ بةهيزبن ،وة َ حزبةكان َ دةطةريَتةوة بؤ ضاالكيء تواناى حزبةكة لة خزمةت كردنى جةماوةردا ،وة َ هةلكشانى حزبيكى كة نية حزبيك لةسةر حيسابى َ هةر َ لة كوردستان . ِريَطاِ :رات��ان لةسةر نزيك بونةوةى ثارتيء بزوتنةوةى طؤران ضية؟ ئايا هةست ناكةن لةزيانى ئيوةداية يان لةسةر حسابى ثةيوةنديةكانى ئيوةية؟ دِ .ريَ��ب��وار :نزيك ب��وون��ةوةى حزبة كوردستانيةكان لة ب��ةرذةوةن��دى ثرؤسة يةكيتى نية . زيانيكى بؤ َ سياسيةكةدايةو هيض َ ِريَطاَ :ثيم خؤشة بزانم َئيوة تاجةند ئاطادارى كؤبونةوةكانى بزووتنةوةى طؤ ِرانء ثارتين ؟ تاضةند ئاطادارى ناوة ِرؤكى كؤبونةوةكانن؟ يةكيتى دِ .رَي��ب��وار :ثارتى بةئاطادارى َ
َ لةطةل طؤران كات
�ـ��ة ب�����ةرذةوةن�����دى ب���ؤ ي��ةك�� َي��ت��ى نية َ لةطةل طؤرانء هةردوو ال كؤبونةوة دةكات (يةكيتى وثارتى) خويَندنةوةى باشمان هةية َ بؤ يةكيترى بؤ بةرةو َثيش بردنى ثرؤسةى سياسى لة كوردستانء سةقام طيربوونى دؤخةكةوثاراستنى ئارامى. َ ئةنداميكى سةركردايةتيتان دةلَيت ِريَطا: َ بضيتة ناو يةكيتى َ ئةطةرى ئ��ةوة هةية َ بزووتنةوةى طؤ ِرانةوةِ ،راتان لة سةر ئةم قسةية ضية؟ د.ريَبوار :هةموو ئةطةرةكان لة ئاراداية لة سياسةت يةكطرتنةوةى حزبة سياسيةكان لة كوردستان كاريَكى سياسيء دروستةَ ، بةالم يةكيتى بؤ طؤران حزبى دايك و سةرضاوةو َ َميذووة . ِريَطا:دةمانةويَت ِراى بة ِريَزتان دةربارةى كابينةى حةوتةم بزانم؟ َثيت واية لةم َ طةندةلى بنةب ِر بكريَت؟ كابينةيةدا ئةبيت دِ .ريَبوار :لة كابينةى حةوتةم َ َ هةولى جدى بدريَت بؤ كةم كردنةوةى تائاستيك كة كار لةسةر َثيشكةش طةندةلى َ كردنى خزمةت طوزارىء ئاوةدان كردنةوة نةكات. ِريَطا :زوربةى ضاوديَران َثييان وابوو لة كابينةى شةشدا ثارتى هاوكارى د.بةرهةمى نة كردوةِ ،راتان لة سةر ئةم قسةية ضية؟ دِ .ريَبوار :كابينةى د.بةرهةم (كابينةى شةش) لة كابينة هةرةسةركةوتوةكان بووة ضونكة د.بةرهةم حكومةتى رزطار كرد لة طةورةترين َ هينابووة هةلديَر كة ثرؤسةكةى َ َليوارى َ هةلوةشاندنةوة. ِرَيطا :سةردانةكةى ئاشتى هةورامى بؤ الى نةوشيروان مستةفا ضؤن َ دةسةنطينيت؟ هةل َ دِ .ريَبوار :سةردانةكةى ئاشتى هةورامى بةكارى َثيويست ئةزانم بؤ روون كردنةوةى يةكيك لة بةرنامةى وةزارةت��ةك��ةى بؤ َ
دكتؤر ِريَبوار جيطرى يةكةمى مةلَبةندى هةولريى يةكيَتى نيشتمانى كوردستان سةركردةكانى ئؤثؤزسيؤن ،وة طفتوطؤ كردنى دةرب��ارةى نةوتء طريَبةستةكانى نةوتء ئالوطؤر كردنى بيروبؤضونةكان. ِريَطا :راتان ضية لةسةر َئالؤزيةكانى بةينى هةريَمء ناوةند؟ ئايا َئالؤزى شةخسييةيان نةتةوةى؟ دِ .ريَبوار :ئالوزيةكانى َنيوان هةريَمء ناوةند شةخسيء نةتةوى نية زياتر َنيوان هةريَمى كومةليك ثرسى كوردستانء ناوةندة كة لة َ َ طرنط خؤى ئةنويَنى ضةند سالة بنبةستةو ناضيت. بةرةو َثيش َ ِريَطاِ :راتان ضية لة سةر كؤبونةوةكةى نورى مالكى لة كةركوك؟ بةراى بة ِريَزتان ئةم سةردانة جؤريَك لة حساب نةكردن نةبوو بؤ كورد؟ دِ .ريَبوار :كؤبونةوةكةى ماليكى ئاساية كة لةكةركوك كراوة ،وةك هةر شاريك
ئةنجومةنى وةزيرانى َعيراق بؤى هةية كووبونةوةى تيادا ئةنجام بدات ،مالكىء ناتوانيت كةسيك جطةلة مالكيش هيض َ َ حساب بؤ كورد نةكات ،ضونكة َئيستا َثيطةى ياريزانيكى بةتواناية لة بةهيزةو َ كورد ئةوةندة َ ثرؤسة سياسيةكةدا كاريطةرى طةورةى هةية هيزى سياسي لةبةغداد . لة طؤ ِرانى تةرازووى َ ِريَطا :راتان ضية لة سةر خؤبيشاندانةكانى هةولير؟ َ هةولير َبي خؤثيشاندانةكانى دِ .ريَبوار: َ َ مؤلةت بوو لةدةرةوةى ئامؤذطارىء رؤلى هةولير بوو ،كاريَكى باش مامؤستايانى ئاينى َ هةوليريةكان ضاك لة هةوليرء َ نةبوو ضونكة لة َ ئارامىء لة سةقامطيرى َتيدةطةن كة سوودى بؤ سةرجةم ميللةتء ثرؤسة سياسيةكة هةية وة َ لةطيرةشيويَنء َئالوزى هةولير خةلكى َ َ خؤيان بةدور دةطرن. ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
25
دار كةخوار بوو س َيبةريشي خوار دةب َيت موصليح باَلةك سى َ سالةى كة ئؤثؤزسيؤن َتيدا لةم َ دةركةوت كاريطةرى زؤرى داناوة لةسةر َ دةسةالت و ِرةوتى ِرووداوةكان بةطشتى َ دةس��ةالت بة ضةندةها جؤرو ،بؤية شيوةى شيوةى شياو نةشياو سينارؤ بؤ َ هةولى َ لة َ كال كردنةوةى ئةو كاريطةرية داية ماكينةى زةبةالحى اعالمى و دارايى و عةسكةرى و أمن وة طةر خست بة ترساندن و برساندن يان تيركردن و ثيا هة َلدان يان ناو ز ِرندن بة ك ِرين و فرؤشى كةسايةتيةكان هةتا حزبيةكان هاوكات َ يةكيكيش لة هةرة لةطةل ئةمانةدا َ هؤكارة خراث و الوازةكانى كة ثةناى بؤ بردوة وةكو َ ضلة ثؤشى قةراغ رووبار شاويك لة طؤظار و ِرؤذنامة بووة كة َلي َ سيبةر ناسراون كةثشكى بة ِراطةياندنى َ شيرى بةركةوتووة لة ث ِرؤسةى ناو زراِندن َ و ئاوة ذوو كردنةوةى ِراستيةكان ئةوانيش دريغيان نةكردووة َ بةالم ئةم هةنطاوةى َ َ دةس��ةالت ئةوةندةى زيانى بؤ ئةوانة نةبووة كة كراونة تة ئامانج ئةمةش لةبةر دوو هؤ يةكةم ئةو ئةو كةسانةى
بةو ئةركة قورس و نةشياوة هةستاون كةسانى زؤر هةرزة و نةشياون لةبوارى كاريكى كارى ِرطةياندن ضونكة ديارة َ لةو جؤرة ِرطةياندن كارى حرفةيى و َليهاتوو نايكات ضونكة عوزابى و ويذدانى راستيك ئةوةبى هةموو َتيية ئةركت َ َ َ جؤريك لة خؤفؤؤشى ريتةوة بة َ طي َ هةل َ َ دةدريت . لةقةلةم َ بى ئاطان هؤكارى دووةم ئةوانة لةوة َ لة َ خةلكى كوردستان زؤر لةوة ورياترة تى ى طةيشتوون ضونكة هةموو لة ئةوان َ َ كويو وة نان �ى ئةوانة لة َ خةلك دةزان� َ دراون بؤية هةرضى بنوسن ئةطةر جاروبار بضيت راستيكيش َبلَين َ خةلك َلييان َتيك َ ثى ناكات ضونكة بابةتةكانيان باوة ِريان َ زياتر لة كارى خؤ َ دةضيت قةلة و كردن َ نويترين َ تةلةش تا كارى ِرؤذنامةنوسى َ كة بةدةستى خؤياندا تةقيةوة بابة تةكةى طؤظارى (ضرثة ) بوو كة وايان دانابوو تى ثة ِر َى َ بةالم وا بى دةنط بةسةريان َ َ دةرنةضوو َ بةلكو سةرؤكى حكومةتى ناضار كيشةكةوة هة ِرةشة لةستافى كرد َبيتة ناو َ
هةولي-فؤتؤ ساييت طوآلن خؤثيشاندانةكةي شاري رَ
26
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
دةردين طؤظارةكة بكات كة بة ياسا سزا َ َ َ بةالم من بةسةرؤكى حكومةت دةلَيم بؤ وانةبيت ئةوةى َ جاريكى تر تووشى احراجى َ لةسيبةرةكان بؤية سي َ بةريكة َ ضرثةش َ َ بى دةنط كردنى بلند طؤ حةق لةجياتى َ دةرضيت لة َبيذةكان َليطة ِرَين با دةنطيان َ جياتى دروست كردنى واعيظةكانى سلطان َلى طة ِرَين باوا عيظةكانى خوا قسةبكةن لة جياتى دانانى بودجةى زةبةالح بؤ سةركوتكردن و ِراوة دوونان سزادانى زؤربيت ضونكة ِراى جياواز با ِراى جياواز َ ئةو بودجةيةى بؤ سيخورى كردن و دةم بةستنى َ خةلك سةرف دةكةن هةر تةنها ئةو ب ِرة بؤ خزمةت كردن و دروست كردن و دروست كردنى قوتابخانة و نةخؤشخانة و َريطا و بان خةرج بكةن ئةو دةمانةى َئيوة دةيبةستن ئةو كاتة دةست خؤشيتان َلى دةكةن ئةطةر نا سةرؤك َدلنيابة َئيوة فرياى ئةو هةموو دةم بةستنة ناكةون كة حوكمةكةتان كؤتايى َدي��ت بؤية سيبةرةكانتان حوكميكى ِراست بكةن َ َ راست دةبنةوة
فازيل بةشارةتى ثة ِرلةمانتارى ليستى كوردستانى: ثريؤزى ِر َيككةوتنى سرتاتيذى ثارتىء يةك َيتى لةوةداية لةالى ئ َيمة كة سةرؤكى هةر َيم ئيمزاى لةسةركردووة ديداري: ئةنوةرحةمةغةريب َ لةطةل كؤظارى ِريَطا فازيل لةم ديمانةيةدا بةشارةتى ثة ِرلةمانتارى ليستى كوردستانى لة وةآلمى ضةند ثرسياريَكدا لةمة ِر خؤثيشاندانةكانى هةوليرو ثةالماردانى ثة ِرلةمان ئةم دواييةى َ بةدةستيكى لةاليةن خؤثيشاندةرانةوة دةدويَت، َ دةزانيت ،هةر لةم ديمانةيةدا ناحةزو دةرةكى َ ناوبراو باس لةبارودؤخى هةريَمء كيشةكانى َ لةطةل بةغداو ِر َؤلى ثة ِرلةمان لةو َنيوةندةدا دةكات. ِرَي��ط��ا :خويَندةوةت بؤ دواي��ن ِروداو و هةولير ضى بوو؟ خؤثيشاندانةكةى َ يةكيك لةشانازية فازيل بةشارةتى :ديارة َ طةورةكانى َئيمة لةم ِرؤدا لة هةريَمى كوردستان، كةبةدةستمان َهيناوة بؤ طةلى كوردستان ئةو ئازاديةية كةهةية لة هةريمةكةماندا ،ئةو ئازاديةش بةرهةمى خويَنى دةيان َ سالةى طةلةكةمانة بةطشتىء َهيزو اليةنة سياسية َتيكؤشةرةكانة، َ لةسالى ِرابردووشدا ث ِرؤذة ياسايةكمان َئيمة دةرك��رد بةناوى ث � ِرؤذة ياساى خؤثيشاندان، َ بةآلم ديارة هةرئةوكاتة َ تةنطوضةلةمة كؤمةلَيك هاتةبةردةم ئةو ث ِرؤذة ياسايةَ ،ئيمة ئةوكاتة مافى لةجيطيربوونى خؤمان بوو كةضؤن داكؤكيمان َ ئةو ياساية كرد ،بةو َثييةى َئيمة لةناو ليستى دةسةآلتين ،مةبةستمان بوو كةوا ماف بةهةموو اليةنةكان بدريَت ،وة س��ةروةرىء ئاسايشى هةريَم بثاريَزين ،من نايشارمةوةو هةميشةش َ لةطةل َبيت ءتومة هةتا َئيستاء ئةم ساتةشى َ دةستيوةردانى دةرةكى لةناو بارودؤخى كؤمةلَيك َ دةستيوةردانانة هةريَمى كوردستاندا هةية ،ئةم َ دةبيتة هؤكارى َئالؤزى دروست زؤربةى كات َ دةبيتة هؤى دروستبوونى طرذىء كردن ،وة َ
فازيل بةشارةتى ثةِرلةمانتارى ليستى كوردستانى
َئالؤزى َنيوان َهيزواليةنة سياسيةكانى كوردستان لةطةل يةكتر ،وة زويربوونى َ َ خةلكى كوردستان دةستيوةردانانةمان لةدةسةآلت ،واقعيةتى ئةو َ بةضاوى خؤمان لةناو ئةو ِروداوانةى كة ِرويداوةء داواكريشم لةميدياو َ خةلكى كوردستان كةهةموو جوآلنةوةيةك بةخؤثيشاندان نةزانين ،ضونكة ئةطةر وامان كرد َ زول َميكى َبي ئةندازة لةمافى مافيكى خؤثيشاندةران دةكةين ،كة بيانةويَت َ سروشتى خؤيان لةناو هةريَمدا ثيادةبكةن، دةستيوةردانى دةرةك��ى ب��ؤئ��ةوةى بنب ِرى َ ناوبنيين لةكوردستان بكةين خؤثيشاندان َ خؤثيشاندان ،ضونكة مافى َ ئاذاوةطي ِريش خةلكةء َ ناوبنين فةوزا وةك ئةوةى كةلة \5\8لةبةردةم َ هةولير ِرويداء ضةند ثة ِرلةمانى كوردستان لة َ جيطايةكى تريشى طرتةوة بؤ ثةالماردانء بؤ َ سوتاندنء َتيكدان. ِريَطا :تاضةند ئةو ث ِرؤذة ياسايةى كةبةناوى ياساى خؤثيشاندانةوة دةرضوو توانى خؤثيشاندان لةفةوزا جيابكاتةوة؟
فازيل بةشارةتى :ئةوةى كةزؤر طرفتى بؤ َئيمة دروست كرد لةناو ياساكةدابوو،ئةطينالةناو ياساكةدا طفتوطؤيةكى َتيروتةسةل بةئامادةبوونى ئؤثؤزسيؤن لةناو ثة ِرلةماندا لةسةر ناوةرؤكى ياساكة كراَ ،ثيموابوو ياسايةكى زؤرباش بوو ،بةآلم بةوثييةى سةرؤكى هةريَم زياتر بيركردنةوةى َ لةئيمةو زياتر هةستى بةبةرثرسياريَتى فراوانترة َ خؤى ك��ردء بؤ ِرازيكردنى هةموو َ خةلكى كوردستان بةئؤثؤزسيؤنةوة ث ِرؤذة ياساكةى َكةوتنيكى هاوبةشى ئيمزانةكردو داواى ِري َ سياسى كرد لةسةر ث ِرؤذة ياساكة ،بؤئةوةى هةموو اليةك هةم َثيى ِرازى بنء هةميش ثابةندى بن ،بؤية ث ِرؤذة ياساكة طة ِريَنرايةوة بؤ تائيستا بؤ جارى دووةم طفتوطؤمان ثة ِرلةمانء َ لةسةرى نةكردؤتةوة ،بةآلم ئةمة ناكاتة ئةوةى َ خةلك َبيت دةستبكات بةفةوزا دروست كردنء هةوليرى َتيكدانى ئارامى هةريَم ،بةتايبةتيش َ ثايتةخت ،من زؤرج��ار ئ��ةوةم وت��ووة فةوزا جيطايةك َبيت فةوزاية، دروست كردن لةهةر َ ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
27
لةهةولير فةوزاكة طةورةترة،لةبةرئةوةى بةآلم َ كونسولخانةى وآلتانى َتيداية،لةبةرئةوة ضاوديرى سياسىء دامء دةزطاى دامةزراوةيى َتيداية كة ضارةنوسى َ خةلكى كوردستانى هةموو َثيوةبةندة. ِريَطا :هؤكار ضى بوو ئةو ث � ِرؤذة ياساية بةجي بكريَت؟ طة ِريَنرايةوةء نةتوانرا َ جي َ ئوميدم واية ئةو باوة ِرةى فازيل بةشارةتى :من َ الى َئيمة هةية الى تةواوى َ خةلكى كوردستان هةبيت ،ئةويش ئةوةية َئيمة ئةندامانى ثة ِرلةمانى َ كوردستان كارددةكةينء بيردةكةينةوة نةك هةريةكيكمان بؤالى اليةنى وةك ئ��ةوةى َ سياسى خؤمان ،هةرضةند هيض اليةكمان َ بةشبةحالى خؤيشم نةمانشاردؤتةوةء من يةكيكم لةو كةسانة كةهةميشة نايشارمةوةو زؤر َ بةشانازيشةوة ئاماذة بةاليةنى سياسىء ئينتيماى سياسى خؤم دةدةم ،كة من ثارتى ديموكراتى زؤرجيطةى كوردستانم ،ئةمة بةالى منةوة َ شانازية ،بةآلم لةهةمان كاتيشدا وةك كادريَكى ثارتى كة كانديدكراومء ئةندامى ثة ِرلةمانم وةك ئةندام ثة ِرلةمان كاردةكةم ،ئةطةر من لةناو ثة ِرلةمانى كوردستان وةك كادرى ثارتى كارم كرد ،لة ِراستيدا من هةم ثارتى بضوكدةكةمةوةء َ َ لةطةل ئةو دةجولَيمةوة هةميش َثيضةوانة سويَندوثةيمانةى خواردوومة وةك ئةندامى ثة ِرلةمان كةكاربكةم بؤ بةرذةوةندى َ خةلكى كوردستان ،ئةمة نةهجء باوة ِرى َ موتلةقى َئيمةية بةتيك ِرا ،جا ئةطةر ثة ِرلةمانتاريَك لة ثة ِرلةمان َ لةناو ثة ِرلةمانى كوردستان سةر بةهةر اليةنء حزبيكى سياسى َبيت ئيسثاتى ثة ِرلةمانتاريَتى َ خؤى بكات بؤ ئينتيما سياسيةكةى خؤى َثيم واية ئةوثة ِرلةمانتارة َ زول َميكى طةورة لةدةنطدةرانىء لةثة ِرلةمانى كوردستانء لةو سويَندة دةكات استطؤبيت َ ئةنداميتى لةطةل ئةو كةخواردويةتى ِر َ َ ثة ِرلةماندا. ِريَطا :بةخؤتانء ثة ِرلةمانتارانى ترى فراكسيؤنةكانةوة تاضةند لةئاست ئةو سويَندء ِراستطؤييةدا بوون كة بةدةنطدةرانتان دابوو؟ فازيل بةشارةتى :ئ��ةوةى زياتر ليرةدا دةرفةت بةمن دةدات بدويَم ،من ناتوانم َبلَيم كةس واقعيانة كارى نةكردووة ،ئةوة بؤ َ خةلكى دةهيَلم كة شاهيدى لةسةر جي َ كوردستان َ فراكسيؤنيك بدةن هةر ئةندام ثة ِرلةمانء َ كي ِراستطؤيانةو واقعيانة لةبةرذةوةندى كة َ َ خةلكى كوردستان كاردةكاتء دةدويَت لةناو ثة ِرلةمانى كوردستاندا ،ضونكة َئيمة لةناو سيدا لةضل ث ِرؤذة ثة ِرلةماندا بةتايبةت لةخولى َ
28
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
ياسا زياترمان دةركردووة ،لةبةرئةوةى هةموو جةلسةكان لةميدياكانةوة ثةخش دةكريَتء َ بينيت،لةبةرئةوة نةبةوةسفى من خةلك دةمان َ دةبيتء نةبة ِرةخنةى منيش كةسيك جوان َ هيض َ دةبيت ،كردةوةكانمان كةسيكيش ناشيرين َ هيض َ شاهيدى جوانىء ناشيرينى كارةكانى َئيمةية بةتيك ِراى ئةندامانى ثة ِرلةمانى كوردستان. َ شيوازى تائيستا نةتوانراوة َ ِريَطا :بؤضى َ حكومدارى لةهةريَم ِريَكبخريَت بةجؤريَك سليمانيش لة هةولير دةسةآلت زؤرتوندو لة َ َ بةجؤريَكى تر؟
سةرؤكى هةر َيم زياتر بريكردنةوةى فراوانرتة لةئيَمةو زياتر هةستى بةبةرثرسيار َيتى خؤى كردء بؤ رِازيكردنى هةموو َ خةلكى كوردستان بةئؤثؤزسيؤنةوة ث ِرؤذة ياساكةى ئيمزانةكردو داواى ِر َيكةوتنيَكى هاوبةشى سياسى كرد لةسةر ث ِرؤذة ياساكة فازيل بةشارةتىِ :راستيةك هةية َثيويستة هةموومان بيزانين ،كة من تةمةنادةكةم كةسيك لةناخى خؤيةوة ،ئةم ِراستية هةموو َ دابنيتَ ،ئيمة سةرتاسةرى كوردستان داني َثي َ لةطونديَكةوة بؤ ثايتةخت ءلةثايتةختةوة بؤ سنور هةمووى وةك يةك واية بؤ َئيمة ،بةآلم كة من َ هةولير ئةمةية ،بةآلم دةبَِيت دةلَيم ثيرؤزى َ ئةو راستية بزانين كةتةنانةت لةطونديَكى دوورة َ دةبيتة طرفتى دةستةوة ماريَك بدات بةمندالَيكةوة َ َ كوردستانء ئةطةر لةو طوندة دوومالةدا ئاونةبوو دةبيتة ئةركء كارى حكومةتى بؤخواردنةوة ئةوة َ
هةوليرى ثايتةخت َ طولَيك هةريَم ،ئةطةر لةناو َ دةبيتة َنيذراو بؤنى خؤشء ِرةنطى جوان بوو ،ئةوا َ جيطةى فةخرو شانازى بؤ سةرجةم َ خةلك ،بةآلم َ َنيك دامء دةزطاكانى زياتر توندوتؤلَ ئةطةر لةشوي َ َ بةكؤمةلَيك بوو ،ئةوة بة ِراستى ثةيوةندى ئيلتيزاماتةوة هةيةو كة ئيلتيزاماتة بؤ بةرذةوةندى َ اليةنيكى دياريكراو. خةلكى كوردستانة نةك بؤ َ هةولير بؤ ثة ِرلةمان ِريَطا :لةو خؤثيشاندانةى َ كراية ئامانج ؟ بةبي مةرام فازيل بةشارةتى :ئةو فةوزا َ نةبوو ،ثة ِرلةمان ئةو ضةترةية كةهةموو بيرو ِرا سياسيةكانى كوردستانى كؤكردؤتةوة ،وة هةموو داخوازىء ويستى َ خةلكى َتيدا كؤكردؤتةوة ،لةو ثة ِرلةمانةدا ب ِريار بؤ بةرذةوةنديةكانى سةرجةم َ خةلكى كوردستان دةردةض�َ�ي��ت ،لةبةرئةوة ثةالماردانى ثة ِرلةمان مةترسيةكى يةكجار طةورةيةء خراثة ،بؤية من ئةوة بؤ ِر َؤلى دةزطا لةهةوليرو لة هةريَم ئةمنيةكانء ِر َؤلى دادطا َ دةطي ِرمةوة ،هةم دةستةكانء هةم َ خةلكى سةر َ كي ية ،ضونكة ِرون بوو ،ئةوانةى بةاليةنةكة َ كةهاتبوو،طةنجيك وا ِرًَيكبخةيت ءهانى بدةى َ َبيت بةدروشمى ئةآلوئةكبةر سيماى وآلتت َتيكبداتَ ، زولم لةدةزطايةكى شةرعى ئةم وآلتة بكاتءبيت جوانيةكانى تؤ َتيكبدات ،ووشةى َ (اللة اكبر) ووشةيةكى زؤربيرؤزة ،بة ِراستى َئيمة نةلة (اللةواكبر)ةكة َ حالى بووينء نةجوانيةكانى ئةو وآلتةمان لةبةرضاوطرت ،نة ئةهميةتء ثيرؤزيةكانى ثة ِرلةمانمان لةبةرضاوطرت ،وة نةهةست بةبةرثرسياريَتى كرا لةو فةوزايةى لةهةوليردا دروست بوو، كة لةمانطى َثينجدا َ كي بؤية ئةمة َ دةستيكى دياربوو ء ئاشكراشة َ ية ،لةبةرئةوةى ضةند ِرؤذى َثيشوتر لة ِراستيدا َليدوانى جؤربةجؤر لةسةر هةريَمى كوردستانء لةثايتةخت دةدرا ،دةبواية لةبرى ئةوة ئةو ِرؤذة بةبةشدارى هةموو ضينء تويَذء اليةنة سياسيةكانء ِرؤشنبيرو زانايانى ئايينيةوة دذ بةهاتنةكةى مالكى بؤ كةركوك بكراية نةك ئةو لةهةولير ئةنجامبدراية ،دةبواية فةوزاكة فةوزاية َ بةخؤثيشاندان دذى هاتنةكةى مالكى بكراية، ضونكة مالكى تةحداى كوردستانيةتى كةركوكى كرد ،كةهات بؤ كةركوك ،ضونكة ئةمة هةرضؤن َليكدةدريَتةوةء ئةمة هةموو اليةنةكانى دةستةء فةوزاية دذ بةخواستةكانى َ خةلكى كوردستانةء ثشتطيرى كردنى هاتنةكةى مالكى بوو بؤ كةركوك. ِريَطا :بؤضى هةميشة ئةو جؤرة ِرودان��ة
دةشوبهيننء ناشتوانن َ بةبةلطةوة ئةو بةدةست َ َ دةستانة ئاشكرابكةن بؤ خةلًك؟ فازيل بةشارةتى :ئةو اليةنانةى كةبةدةستى دةجولَين سوديان لةيةك َ َ هةلويَستى دةرةكى َئيمةو بةتايبةتى سةرؤكى هةريَم كردووة ،ئةويش كةليرة زؤر بةهةست كردن بةبةرثرسياريَتيةكى َ َ قورسةوة َ لةطةل ِروداوةك��ان دةكات، مامةلة خةلًكانة َ ئةطةر دةسةآلتيش وةك ئةو َ مامةلة بكات كةفةوزاكان دروست دةكةن دةتوانم شيواو هةموو دةبيتة خومى َ َبلَيم كوردستان َ م� َ دةبيت بةدووذمنى يةك، ةكيك َ �الء طة ِر َ لةاليةكى ديكةوة دةستى دةرةكى بؤالى خؤمان دريَذدةكةين بؤ فةوزا دروست كردن ،ئةمة يةكيكيان نية لةو دةستانةى بةبي ثةردة هيض َ َ كةلة هةريَمى كوردستان ف��ةوزا دروس��ت ديارنةبيت لةاليةن دةزطا دةكةن بةئاشكرا َ ئةمنيةكانى َئيمة ،بةآلم ئةوةى كةبؤتة ضانسى طةورة بؤ ئةوانةى كةئاذاوةكان دروست دةكةن بةهةقيقةت هةست كردنى بةرثرسياريَتى َئيمةية بةرامبةر بةم ئةزمونةو بةم بارودؤخةى كةئةم ِرؤ لةكوردستاندا هةية ،ضونكة دةتوانم َبلَيم ئةو كةسء اليةنء َ دةولةتانةش كةفةوزا لةوآلتى َئيمة دروست دةكةن ،ئةوانيش حةق نية بةو شيوةية بيربكةنةوة. َ ِريَطا :باس لةوة دةكريَت ئةو خؤثيشاندانةى هةولير ئةوةندةى ثةيوةندى بةتوندى كث كردنى َ دةنطى َ خةلكةوة هةية لةاليةن دةسةآلتةوة ئةوةندة ئةو بابةتة نةبوو كةبآلوكرايةوة ،واتة خؤثيشاندةران خواستء ويستى تريان هةبوو، لةاليةكى ديكةشةوة باس لةوة دةكريَت كةئةم بؤليدانى ِروداوةش سيناريؤى ثارتى خؤى بووة َ حزبةكةى سةرؤكى ثة ِرلةمان؟ فازيل بةشارةتى :من هيوادارم َ خةلكى كوردستان بةطشتى ئةم ِراستية ببيننء بزانن َ جاري ثارتى ديموكراتى كوردستان حزبى ثاش َ دةزاني،ثارتى ِراثة ِرين نية كةخةلًك َميذووةكةى َ ديموكراتى كوردستان حزبى دامةزراوةيى نةتةوةيىء كوردايةتية لةهةريَمى كوردستان، هةرضةندة ئةو ثارتة َ لةسالى 1946ةوة دامةزراوة، بةآلم َ لةسالةكانى بيستء سييةكانةوة هةم ثارتىء َ بنةمالةى بارزانى لةناو سةنطةرى كوردايةتيان تائةم لةحزةو بةبةردةوام،لةبةرئةوة ثارتى َميذوويةكى دوورو دريَذى تؤماركردووة لةهةموو جوآلنةوةكانى خؤى ،وة زؤربةى زؤرى ضاوديَرانى سياسى دةرةوةى هةريَمء َ خةلكة ِرؤشنبيرةكانى ِرابردو و َئيستاى هةريَمى كوردستان زؤر بةباشى
لة جوآلنةوةى سياسىء جةماوةرى ثارتى وانينيكى َ قوليان لةسةر ئةو َتيطةيشتوونء َتي ِر َ ثارتة هةية ،ضونكة لةو كاتةوةى ثارتى دامةزراوة طرةوى لةسةر ذيانى سياسى َ خةلكى كوردستان نةكردووة ،هةميشة طرةوى لةسةر ذيانى خؤى كردووة بؤ ثاريَزطاريكردنى بةرذةوةنديةكانى بةدةستهينانى داخوازيةكانى َ َ خةلكى خةلكء بؤ َ كوردستان ،من َثيمواية ئةو قسانةى كة دةكريَت ئةوة سيناريؤى ثارتى خؤيةتى بؤ ون كردنى ِراستيةكانة هةم لةثارتىء هةم َ لةخةلكى تر ،بةآلم هةم ثارتىء هةم َ خةلكيش زؤر لةوة وشيارترن
لةو كاتةوةى ثارتى دامةزراوة طرةوى لةسةر ذيانى سياسى َ خةلكى كوردستان نةكردووة، هةميشة طرةوى لةسةر ذيانى خؤى كردووة بؤ ثار َيزطاريكردنى بةرذةوةنديةكانى َ خةلكء بؤ بةدةستهيَنانى داخوازيةكانى َ خةلكى كوردستان ك��ةوزؤر باش دةزان��ن ئةم جؤرة جوآلنةوانة َ بنةمالةى لةئةخالقى سياسىء لةئةخالقياتى تؤمةتيكى زؤر بارزانيدا يةكناطريَتةوة ،بؤية ئةمة َ نادروستةو بؤ ونكردنى ئةو فةوزاو دةستانةية هةولير بةتايبةتى ِروودةدات، كة لةكوردستانء َ اليةنييكى،اليةنى دووةمى ثرسيارةكةش ئةمة َ كةثارتى توندترة لةحكومداريدا لةو سنورة، حةزدةكةم ئاماذةيةك بة ِر َؤلى دةزطا ئةمنيةكانى هةولير بدةم لة ِروداوةكانى حةظدةى شوباتء زاخؤ َ و تادوا ٍِروداوى بةردةم ثة ِرلةمان ،ئةو ديمةنةى كةدةزطا ئةمنيةكانى َئيمة َثيشكةشيان كرد
َثيموانية ثؤليسى بةريتانياو سويسراو فة ِرةنسا َثيشكةشى بكةن ،ضونكة دةزطايةكى ئةمنى نةفرةت َليكردنى خؤىء كوشتنء بةردبارانكردنى خؤىء هةموو سوكايةتيةكان بةخؤى َ قبول بكات ،بةآلم بةهةموو ِرؤحى خؤى َ هةولبدات هةولير بثاري َ َزيء َئالؤزيةكان َهيور بكاتةوة،ثارتى َ ديموكراتى كوردستان هةميشة وا تةوسيةى َ خةلكةكانى خؤى كردووة لةكاتى ِروداوةكانى حةظدةى شوبات لةهةموو بارةطاكان كة َهيرش سليمانى كراية سةر بارةطاكانى ثارتى لةسنورى َ لةهةمووياندا َ خةلكى ثارتى شةهيد كرا ،تةعداو َ زولمى َبي ئةندازة لة ِروداوةكانى حةظدةى شوباتدا لةئاآلكةى ثارتىء لةشيعارو بارةطاكانى ثارتى كرا، بةآلم ثارتى ئامادةنةبوو دةستى كوشتن َ بؤخةلك هةولير دريَذ بكات ،وة ِروداوةكانى زاخؤو شارى َ ئةو ٍِراستية دةخةنة ِروو كةثارتى بؤتة ئامانجى نةيارانى كورد ،لةبةرئةوةى ثارتى هةميشة بةدةستهينانى دروشمى نةتةوةيىء سةربةخؤيىء َ مافة ِرةواكانى كوردستانى بةرزكردؤتةوة ،بؤية هةوليرى ثايتةختء بارةطاكانى ثارتىء زياتر َ كةسايةتيةكانى ثارتى دةبنة ئامانج لةاليةن ئةو َ ئاذاوةطي ِريةكة لةكوردستاندا خةلكانةى كةدةستى َ دروس��ت دةك��ةن ،ثارتى هةميشة لةطةلَ بةئةخالقياتيكى نةيارةكانء دؤستةكانى خؤى َ تةواوى سياسيةوة َ مامةلةى كردووةء نةخةشمان لةدؤستةكانمان ك��ردووةء نةتةنزولمان بؤ نةيارةكانمان كردووة ،ئةمة َميذووى ثارتى ئةمة دةسةلمي َنيت ،لةوةتةى كاك ئةرسةالن بؤتة َ سةرؤكى ثة ِرلةمان يةكةمجارة خؤثيشاندةران لةكاتيكداية كة َبينة بةردةم ثة ِرلةمان ،ئةمة َ لةسةردةمى َثيش ئةودا هةموو هةفتةيةك خؤثيشاندانء طردبونةوة هةبووةَ ،ئيستاش َئيمة َ يةكيتى لةثارتى ديموكراتى كوردستان لةطةل َ بةبي نيشتمانى هاوثةيمانى ستراتيذيمان هةية َ هةركاتيك بكةوينة ئةم جؤرة حاشاكردنَ ،ئيمة َ َ كيك باسى دةكات موئامةرةو جوآلنةوةية كةخةل َ شتيك هةموو ش تى،ئيمة َثي بةرامبةر َ بةيةكي َ َ َ دةوةشينينةوة،لةبةرئةوةى ِريَككةوتنةكة هةل َ شتيك هةموو ش ستراتيذيةثي ئةو ِريَككةوتنة َ َ لةالى َئيمة ثيرؤزيةكةى لةوةداية كة ئيمزاى سةرؤكى هةريَمى لةسةرة ،لةبةرئةوة َثيموانية ئةنداميكى ثارتى ماف بةخؤى بدا غةش هيض َ لة ِريَككةوتنى ستراتيذى بكات كةجةنابى سةرؤكى هةريَمى كوردستان ئيمزاى لةسةرى كردووة ،الدان لة ِريَككةوتنى ستراتيذى الى ثارتى َهيَلى سورة. ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
29
ىَ طةندةل هة ِرةشة لة سةقامطريى مَ هةريى كوردستان دةكات نوسينى فازيل هةورامى وةرطَي ِرانى هَيمن مةنسور مانطى ِراب��ردوو زانا حةمة َ سالح قايمقامى دووةمين طةورةترين شارى كوردستان كة «سليماني»ة بة تؤمةتى دزينى نيو مليؤن دؤالر َ دةستطيركرا ،دواى هةفةيةك بة مردووى لة يةكيك لة بةندينخانةكانى ئاسايشدا دؤزرايةوة، َ س���ةرة ِراى ئ��ةوةى حكومةتى هةريَمى كوردستان جةختى لةوة كردوةتةوة كة قايمقام خؤى خنكاندووةَ ، خيزانةكةىء زؤريَك بةالم َ خنكينراوة، لة ضاوديَران َثييان واية ناوبراو َ لةبةرئةوةى هة ِرةشةى كردبوو كة ناوى َ هةنديَك لة بةرثرسة َ بهي َنيت. باال طةندةلةكان َ َ طومان لة مردنةكةى زانا حةمة سالح ئةوةندةكى تر حكومةتى هةريَمى كوردستانى دةنالي َنيت بةدةست َبى متمانة ك��رد كة َ َ طةندةلىء هةست نةكردن بة َليثرسراويَتى، ِريَكخراوة َني َ ودةولتيةكان لةم ماوةيدا هؤشدارى َ ئةوةى داوة طةندةلى كة كاريطةرى خراثى دةبيت لةسةر ِرةو ِرةوةى بةرةو َثيشضوونى َ بةهيزكردنى َعيراق بؤ نةمانى توندوتيذىء َ دامةزراوة حكوميةكان. حسين لةدواى لةسةر كارالبردنى سةدام َ كوردستان بووبة بة سةقامطييرترين ناوضة لة َعيراقدا ،هةروةها سةرؤك مةسعود بارزانى زؤر ب��ةزووى بووبة كةسايةتيةكى ديار لة َ ؤذهةالتى ناوة ِراستء لة خؤرئاوادا ،نزيكةى ِر 4,500سةربازى ئةمريكى لةناوضةكاديكةى لةكاتيكدا لة كوردستان هيض َعيراقدا كوذان َ هيزى هاوثةيمانان نةكوذرا ،لة سةربازيَكى َ ماوةى ئةو نؤ َ سالةدا، كاتيك سةرؤك ئؤباما بة ِرةسمى َثيشوازى َ لة س��ةرؤك بارزانى كرد لة كؤشكى سثى لة مانطى نيساندا ،جةختى لة ثةيوةندى بةهيزو َميذووى َنيوان طةلى ئةمريكاو كورد َ كردنيكى زؤر ناوازة كردةوة ،ئةمة َثيشوازى َ طروثيكى ياخى بوو كة بوو بؤ سةردةستةى َ زؤر َ بةدةستهينانى ظيزاى هةولَيكى زؤردا بؤ َ
30
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
ئةمريكى لة َ كاتيكدا باوكى سالى 1070لة َ خةريك بوو دةمرد لة نةخؤشخانةى واشنتؤن شيرثةنجةوة. بة هؤى نةخؤشى َ توركياش لة كؤتايدا واديارة خةريكة بايةخ بة حكومةتى هةريَمى كوردستان دةدات ،كة لة ماوةى سةدةى بيستدا ئينكارى لة هةبوونى كورد كردبوو ،دواى سةردانةكةى بارزانى بؤ ئةمريكا لة اليةن حكومةتى توركياوة وةك سةرؤك َ وال َتيك َثيشوازى َليكرا. هيشتا دواى ئةم هةموو طةورةيية واديارة َ لةنيوخؤدا بارزانى لةبيرى ضووة كة ضاكسازى َ يةكيك لة وانة طرنطةكانى ضةند طرنطةَ ، ِراثة ِرينى طةالنى عةرةب ئةوةية كة مانةوةى حكومةتى ه��ةرَي��م ئ��ةوةن��دةى بةندة بة بةهيزكردنى ضاكسازىء سةروركردنى ياساو َ دامةزراوةكانى حكومةت ئةوةندة بةند نية بة هيزى َبيطانةوة ،سةرؤك بارزانى ثشتيوانى َ َثيويستة سةيرى ضارةنوسى حوسنى موبارةك بزانيت ضى لة ميسر و بن عةلى لة تونس بكاتَ ، كاتيك حيساب بؤ ويستى طةلةكةت ِروودةدات َ نةكةيت. َ لةم مانطةدا دووةمين ساليادى كوشتنى ؤذنامةنوسيكى كوردة بةناوى سةردةشت ِر َ َ عوسمان كة دةرب��ارةى طةندةلى بةرثرسة
لةم مانطةدا دووةمني َ ساليادى كوشتنى رِؤذنامةنوسيَكى كوردة بةناوى سةردةشت عومسان ىَ طةندةل كة دةربارةى بةرثرسة َ باالكان نوسيبووى بةر لة مردنى
َ باالكان نوسيبووى بةر لة مردنى ،دةستةى داكؤكيكار لة مافى ِرؤذنامةنوسان مردنةكةى بة ِرةمزى كلتورى بةرتةسكردنةوةى ئازادى دادةنين. رادةرب ِرين لة َعيراق َ د ِرةندةى ثؤليسى كوردستان زياتر دةركةوت َ سالى ثار لةكاتى ئةو خؤثيشاندانةدا كة هةزارةها َ خةلكى هاتبوونة دةروة بؤ دةرب ِرينى هاوسؤزى بؤ ِراثة ِرينى طةالنى عةرةب ،دة خؤثيشاندةرى َبى ضةك كوذرا كة لة ناوياندا َ مندالَيكى 12 َ هيزةكانى ئاسايش ساالنى تيادابوو كة بةدةستى َ ك��وذرا ،عةلى بةرزنجى مامؤستاى زانكؤى َ لةطةل ضةند خؤثيشاندةريَكى سليمانى كة َ دةنيت دانبةوةدا ديمانةيدا دوا لة طيرابوو ديكةدا َ كة ئةو ئازارو ئةشكةنجةيةى بةدةست ثؤليسى كوردستانةوة ضةشتويةتى زؤر خراث تر بووة لةو ئازارو ئةشكةنجةى كة ضةشتويةتى بةدةستى حسين لة َ سالى 1998دا. ِرذيَمى سةدام َ هةموو ئةمانة ماناى ئةوة نية كة حكومةتى هةريَمى كوردستان هيض ضاكسازيةكى ئةنجام نةداوة ،لة ِراستيدا ئةم ضيرؤكانة خؤى لةخؤيدا ماناى واية كة هةريَمى كوردستان زؤر ئازادترة لةو َ والتانى ناوضةكة ،هةروةها لة بوارةكانى بةروثيشضوونى باش ِرووي��داوة، ديكةشدا َ لةسيدارةدان خةريكة قةدةغةدةكريَت، سزاى َ َ وةبةرهينة بيانيةكان ِرذاونةتة ناو والتةةوة، َ 36%ئةندامانى ثةرلةمان ئافرةتن1,600 ،قوتابى كورد َنيردراون بؤ زانكؤ بةناوبانطةكانى جيهان بؤ خويَندنى ماستةرو دكتؤرا ،ئةندام ثةرلةمانة كةمثينيكيان ِريَكخستووة بؤ ئافرةتةكان َ بةياساى كردنى سؤزانى خانةكان. سةرؤك بارزانى جاريَك ثةيمانيدا ئةطةر ضانسى ئةوةى بؤ ِريَكبكةويَت كة ئيدارةيةكى َنيت ئةوا هةريَم دةكات بة كوردى دابمةزري َ خيرا ناوضةيةكى ث ِر ديموكراسىء يةكسانىَ ، َ 10 سال َتيثة ِرى بةسةر ِرووخانى ِرذيَمى بةجيطةياندنى سةدام حوسينداَ ،ئيستا كاتى َ َ ثةيمانةكةى سةرؤك بارزانية ،بؤ ئةوةى خؤى لة ئةطةرى ِراثة ِرينى طةلةكةى بثار ِيزيَت. www.the guardian.com
ثة ِرلةمانتار َيكى ليستى كوردستانى: يةكخستنةوةي وةزارةتةكان ماناي س ِرينةوةي دوو ئيدارةيي ناطةيةن َيت ،دوو ئيدارةيي بةتةنيا دامودةزطاكاني دوولةت نةكردووةَ ، بةلكو تةواوي َ كؤمةلطاي دوولةت كردووة سيستمي سياسيء راثؤرت :ظينا ئةنوةر لةنةهيشتنى ئاسةوارى زةمةنيكى زؤرة باس َ َ دووئ��ي��دارةي��ى دةك��رَي��تء لةميدياكانى دةستكةوتيكى دةسةآلتةوة ئةم بابةتة وةك َ لةكاتيكداية طرنط ثيشاندةدريَت،ئةمة َ َ َ كانيكى زؤر ل��ةم كؤمةلطاية كةخةل َ َتيطةيشتوون لةو شيوازة حكوم ِرانيةى هةريمء متمانةشيان بةو هةوآلنة نةماوة بؤنةهيشتنى ئاسةوارى دوو ئيدارةيى كة َ لةاليةن هةردوو حزبى دةسةآلتةوة دةدريَت، طؤظارى ِريَطا لةم ِراثؤرتةدا بؤضوونى ضةند كةسايةتيةكى سياسى لةحزبء اليةنة سياسيةكانء ثة ِرلةمانتارانى فراكسيؤنة جياوازةكانى وةرطرتووة كة هةريةكةيان بةجياوازى بيرو بؤضوونةكانيان شرؤظةى ئةو بابةتةمان بؤدةكةن ،لةسةرةتادا دانا سةعيد سؤفى ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لة ليستى كوردستانى بؤ طؤظارى ِريَطا وتى «ئ��ةم كابينةية َ مانطيكي لةبةردةستة بؤ ساليكء ضةند َ كاركردن لةسةر س ِرينةوةي ئاسةواري دوو ئيدارةيي ،ئةمة ئةطةر ئيرادةيةكي هةبيت بؤ ث ِرؤذةيةكي ئاوا، بةهيزيش َ زؤر َ زةحمةتة سةركةوتني بةرضاو بةدةست َبي َنيت ،لة باشترين َ حالةتدا ب��ةب��اوة ِري من دةت��وان��رَي��ت هةنديَك ل��ة ك��اروب��ارةك��ان��ي وةزارةت������ةك������ان يةكبخريَت ،بةتايبةتيش
تائيستا بةئاشكرا دوو ئةو وةزارةتانةي كة َ نابيت يةكخستنةوةي ئيدارةيين ،بةلاَ م َ َ وةزارةتةكان تووشي َليكدانةوةي هةلةمان بكات سةبارةت بة ئاسةواري دووئيدارةيي، واتة يةكخستنةوةي وةزارةتةكان ماناي ناطةيةنيت .دوو س ِرينةوةي دوو ئيدارةيي َ ئيدارةيي بةتةنيا دامودةزطاكاني دوولةت ن��ةك��ردووةَ ، بةلكو ت���ةواوي سيستمي َ كؤمةلطاي دوول��ةت ك��ردووة، سياسيء يةكخستنةوةي وةزارةتء دامودةزطاكان هةنطاويَكي سةرةتاييء َثيويستى هةرضي َثي َ بكري ،بةلاَ م زووة دةس���ت ئاسةواري دوو س ِر ينة و ة ي
ئيدارةيي ثرؤسةو ث ِرؤذةيةكي دريَذخايةنةو بة ضةندان َ تةوادةبيت ،يةكخستنةوةي سال َ َ كؤمةلطاي كوردستانييء زيهني مرؤظةكاني كؤمةلطاية بة َ َ سالَيكء دووان يان ئةم هةرشتيك ب ِرياريَك بةدةست نايةتَ ،ثيش َ َثيويستمان بة دروستكردنةوةي متمانةية لةطةمةي سياسي لة هةريَمي كوردستاندا، هةروةها َثيداضوونةوةيةكي بنةمايي بة ذياني بةشيوةيةك ريَكخراوةييء حيزبي لة هةريَمَ ، حيزبيك ئةنداماني حيزبةكاني تر كة ئةندامي َ بة دوذمني خؤي سةير نةكات ،بؤية ئةطةر لةو روانطةيةوة تةماشاي ث ِرؤذةي س ِرينةوةي ئاسةواري دوو ئيدارةيي بكةين ،ئةوا ناتوانين زؤر طةشبين بين بةو م��اوة كةمةي كة لةبةردةستي كابينةي حةوت داية. هيوا سةيد سةليم ،ئةندامى مةكتةبى زةحمةتكيشانى كوردستانيش سياسى حزبى َ َثييواية»سيماي دوو ئيدارةي ئاسةواري ش��ة ِري نةطريسي ناوخؤية كة ئةو ش��ة ِرة بؤ كورد ضةندين نةطبةتي بة هينا ،لة رووي سياسي دواي خؤي َ دابةشبووني ئيداريء دوو لةشكريء دوو حكوومةتيء تةنانةت دوو ياساييء لة رووي فةرهةنطيشدا دابةش بووني زمانء زارةوةو ضةمكي وةك خويندكارو قوتابيء ذنء ئافرةتء هتدى َليكةوتةوة، بؤية دواي نةماني شةري تيكةلاَ وبووني ناوخؤو ه����ةردوو ح��ك��ووم��ةت لةسةردةمي كابينةي ثينجةم َ بةلَيني ئةوة بة خةلكي كوردستان درا ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
31
نابيت لة كوردستان ئاسةواري دوو كة ئيتر َ بمي َنيت ،كابينةي ثينجء شةش تةواو ئيدارةي َ بوو ،ئيستاش كة كابينةي حةوت دةست بةكار بووة تا َئيستا لة رووي دارايي ء ناوخؤو َثيشمةرطةو ياساو رينماييةكان لة كوردستان دوو حكوومةت هةية ،ئةطةرضي لة كارنامةي ئةو كابينةداية كة بؤ ماوةي 45رؤذ ئةو وةزارةتانة يةكبخاتةوةَ ، بةالم بةراي من ئةو بةهيزي هةنطاوة ئةطةر ئيرادةيةكي سياسي َ نابيتء دوو ئيدارةي لة نةبيت ئاسان َ لة ثشت َ دةمي َنيتء كاري يةكخستني دوو كوردستان َ ئيدارةش هةروةك َ دةمينيتةوةو بةلَينةكاني تر َ بةجي ناكريت». َ جي َ
د.هيوا سةيد سةليم : سيماي دوو ئيدارةي ئاسةواري شةرِي نةطريسي ناوخؤية كة ئةو شةرِة بؤ كورد ضةندين نةطبةتي بة دواي خؤي هيَنا لة رووي سياسي دابةشبووني ئيداريء دوو لةشكريء دوو حكوومةتي سةرهةنط فةرةج ،ثة ِرلةمانتار لةسةر ليستى بزوتنةوةى طؤ ِران لةوبارةوة وتى» كابينةى حةوتةم نةئةو تواناو ئيرادةيةى هةية كةبتوانيت ئةو وةزارةتانةى حكومةت يةك َ قؤناغيكى زؤر َتيثة ِريوة بخاتةوة ،بةب ِرواى َئيمة َ سليمانى كةحكومةت دوو ئيدارةبوو ،ئيدارةى َ لةسليمانى بوون ءهةولير ،ئةوانةى كة َ َ كةيةكيتى تةزكيةيان بكات َثيويست بوو َ بؤئةوةى وةزارةتةكان ببةن بة ِريَوة ،بةهةمان هةوليريش لةاليةن ثارتييةوة ،واتة شيوة بؤ َ َ زؤربةى زؤرى ئةو كارمةندو فةرمانبةرانةى كةلةو وةزارةتانةدان سةر بةهةردوو حزبى دةسةآلتدارن ،يةكطرتنةوةى ئةم حكومةتة
32
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
هةروا ئاسان نية ،حكومةت ئيرادةيةكى بةهيزى نية بؤ ئةو يةكطرتنةوةية ،بةب ِرواى َ َئيمة يةكطرتنةوةكة يةكةم ئيرادةيةكى بةهيزى سياسى دةويَ��ت ،دووةم كةزؤر َ َثيويستة ئةوةية كةئةم وةزارةتانة دةرطاى َ ؤفيشنالء خؤيان بكةنةوة بة ِرووى كةسانى ث ِر تةكنؤكراتء سةبةخؤ كة شارةزاييان هةية، ئةمانة هيضى لةبةرضاونةطيريَت ،موجة ِرةد ئةوة لةبةرضاوبيطيريَت كةئةمان دةتوانن ض َ بةخةلكى كوردستان بطةيةنن، خزمةتيك َ ضونكة وةزارةت��ةك��انء حكومةتى هةريَم َثيويستة ك��ةوةزارةتء حكومةتى َ خةلك َبيت بةجياوازى بيرو ِراكانيانةوة ،لةهةمانكاتدا َثيويستة دةرطاى ئةو وةزارةتانة بكريَتةوة َ ب��ة ِرووى َ ؤفيشنالء كةسانى خةلكى ث ِر بهينريَنة ناو وةزارةتةكانةوة»، شارةزاو َليهاتوو َ ئةو ثة ِرلةمانتارةى طؤ ِران لةبارةى زةمينة سازيةكانى ِراب��ردوو و َئيستاى ئةو دوو نةهيشتنى سيماى دوو ئيدارةي حزبةوة بؤ َ لةسةربيت َئيمةو هةموو وتى»ئيستاشى َ َ َ كةملمالنييةكى خةلكيش هةست دةكةين َ يةكيتى دا هةية لةسةر لةنيوان ثارتىء َ توند َ زؤر بابةت بةتايبةتى بابةتة حزبيةكان ،بوونى ناتوانيت زةمينةسازى ملمالني توندة ئةم َ َ نةهيشتنى سيماى بكات بؤ يةكطرتنةوةو َ ملمالني توندة دووئيدارةيىَ ،ثيمانواية ئةو َ شؤ ِربؤتةوة بؤناو خوارى خوارةوةى ئةو دوو حزبةء دةزطاكانى حكومةتيش بةداخةوة زؤربةخراثى ِرةنطيداوةتةوة. سليمان ،ئةندامى لةاليةكى ترةوة تةها َ سةركردايةتى حزبى شوعى كوردستانيش نةهيشتنى سيماى لةمة ِر كابينةى حكومةتء َ دوو ئيداريى بؤ ِريَطادواو وتى» كابينةي حةوت دريذكراوةي كابينةكاني ثيش خؤيةتي، َبيطومان بة دةستي َكيشةو طرفتةكاني دةنالي َنيت، كابينةي َثيش خؤي دةرطيرةو َ شيتي يةكيك لةو طرفتء َكيشانةي لة َثي َ َ مةسةلةي دوو ئيدارةيية ،وةك سةرةتا هةنديَك َ بةلَين دراوة ،كة لةماوةي 45رؤذدا نةهيَلدريَت، ئاسةوارةكاني ئةو دووئيدارةيية َ وةك دان ثيانان ئةمة سةرةتايةكي باشة، َ بةالم دواتر ئةمة هةنطاوي كرداري دةويَت، َثيم واية ئةطةر دةستي حزبء بةرذةوةندي تايبةتي حزب لةو هةنطاوانة دوور بخريَنةوة، ئةوة دةتوانريَت هةنطاوي جدي تري بة
دوادابيتَ ، بةالم من بؤخؤم طومانم لةوة هةية َ بتوانريَت بة تةواوي دةست يان كاريطةري حزب دوور بخريَتةوة ،بؤية ئةو ئاسةوارانة نةهيشتني ئاسةواري دةمي َنين ،ناييشارمةوة َ َ هيزو دوو ئيدارةي بة سيماي حوكومةتةوةَ ، ب ِرياريَكي جدي دةويَت ،كة بة ديدي من ئةو هيشتا لة دةستي حزبة نةك حوكومةت، هيزة َ َ ريزي زؤرم هةية». ئةبوبةكر َ هةلةدنى ،ئةندامى مةكتةبى سياسى يةكطرتووى ئيسالمى لةمة ِر كابينةى َ نةهيشتنى سيماى دوو ئيدارةييةوة نويء َ يةكيكة لة دياردة َثييواية» دوو ئيداريي َ ناشيرينةكاني سيستمي حوكوم ِراني كوردي لةم بةشةي كوردستان وةك بةرةنجامي َ يةتيكي دواكةوتوو ش��ة ِري ناوخؤو ئةقل َ لةثيناو هةرضي زياتر ضنينةوةي دةستكةوتي َ حزبيء ئامادةنوبوون بؤ قوربانيدان لة َثيناو بةرذةوةنديية باآلكانء داننان بة بةرامبةرو قبولكردني طةمةكاني َ َ هةلبذاردن بة بردنةوةو دؤ ِراندن ،دواي ريَكةوتننامةي واشنتؤن لة َ سالي 1998و ثاشان لة دواي ثرؤسةي ئازادي َعيراقء َ هةلبذاردنةكاني هةريَمي كوردستان لة َ سالي 2004كابينةكاني ضوارةمء َثينجةم وا َثيناسةكرا كة َ دةبيت لة رؤل��ي بريتي َ كهيناني يةكخستنةوةي هةردوو ئيدارةكةو َثي َ حكومةتيكي يةكطرتووي سةرتاسةري كة َ َ لةسةرجةم هةريَمي كوردستاندا قةلةم ِرةوي هةبيت ،بةآلم لةو كاتةوة تا َئيستا ئةم خواستة َ لةسةر ثشتي كيسةأل دة ِروات ،كة ئةمةش بة زياني طةورة شكاوةتةوة لةسةر ئةزمووني طةلي كوردستان لةوانة -: -1الوازكردني َثيطةي كورد لة بةرامبةر ناوةند. -2دروست بووني دوو طوتاري جياوازو رؤشنبيريء دوو كةلتوري. -3كاريطةري نةريَني دروست كردووة شيلكردني س���ةروةري ياساو لةسةر َثي َ كؤمةآليةتيء عةدالةتي بةديهيناني َ دابةشكردني عاديالنةي سةروةتء سامانء طةشةكردني ديموكراسي -4ك��اري��ط��ةري لةسةر ك��ؤي ذي��انء بزافي سياسيء كؤمةآليةتيء رؤشنبيريء هيشتووة. فةرهةنطي و زانستي بةجآ َ ب����ةداخ����ةوة ت���ا ئ�َ�ي��س��ت��ا الي��ةن��ة دةســـةآلتدارةكاني كوردستان خؤيان
بةرامبةر بةم دؤخة بة بةرثرسيار نازاننء هةنطاوي جديء ئيرادةيةكي َدلـسـؤزانةي خؤنةويستيانة هةست ثآناكةين ،هةرضةندة وادةو َ بةلَينةكاني كابينةي حةوتةم بة ئاقاري يةكخستنةوةي دوو ئيدارةكةية ،بةآلم ئايا ئيرادةيةكي جدي هةية كة يةكطرتنةوةكة ببيت ،يان لةسةر زةمينةي واقيع بةرجةستة َ يةكطرتنةوةكة َ شكلية؟ ،ئايا يةكطرتنةوةكة دةبيت بةوةي -: فيعلي َ َ -1دوو حزبةكة ئامادةن دةست هةلطرن لة دةستوةردان لة كاروبارةكاني حكومةت اليةنيك لةو اليةنانة -2وةزيري هةر َ دةتوانيت لة كؤي ناوضةكاني كوردستاندا َ ب ِريارةكاني جآبةجآ بكريَت . َ خةلكي كوردستان -3يةكطرتنةوةكة بةرهةمةكةي دةبينن لةسةر ئاستي دامء دةزط��اك��انء تةنانةت ب��واري ث��ةروةردةو َفيركردنء زماني ستاندةري كوردي. -4ئايا يةكطرتنةوةكة بؤ خؤأل لة ضاوكردني َ خةلكي كوردستانء دةمكوت كردني ئؤثؤزيسيؤنة ،يان وةك َثيداويستييةكي ئةم قؤناغة بؤي دة ِروانن ،ئةطةر ئاوا ئيستيافدةي لي دةكةيت. عومةر سديق ه��ةورام��ى ،ئةندامى ثة ِرلةمانى كوردستان لةسةر ليستى ثارتى ديموكراتى كوردستان َثييواية» لة (هةولير ، دواى شة ِرى ناوخؤ دوو ئيدارة َ سليمانى ) لة هةريَمى كوردستان دروست َ بوو ،يةكخستنةوةو دروستكردنى متمانة لة يةكيك لة وةزارةتء َنيوان بةرثرسانى هةر َ لاَ فةرمانطةكان كاريَكى ئاسان نةبوو ،بة م دواجار هةنطاوةكانى يةكخستنةوةى دوو ئيدارة لة َ سالى 2005دةستى َثيكردو زؤرينةى وةزارةت��ةك��ان يةكخرانةوةو خؤشبةختانة ئةوةى بة موستةحيل ئةزانرا كة خؤى لة يةكخستنةوةى هةر دوو وةزارةتى ناوخؤ و دارايى بوو ،لة مانطى نيسانى 2012لة اليةن كابينةى حةوتةمى هةريَمى كوردستان ب ِريارى يةكطرتنةوةى درا ،يةكخستنةوةى ئةم دوو وةزارةت���ة طرنطىء بايةخى لة ثاثةندبوونى حكومةت بة ياساو دانانى ثةك ثالنء نةخشةو كةمكردنةوةى َكيشة دارايى بينيتةوة،وةرطرتنى و ئةمنييةكان خؤى ئة َ ئةم ب ِريارة بؤ من ضاوة ِروانكراو بوو ،ضونكة لةمانطى ئازارى 2012لةو كارنامةى كة
سةرؤكى حكومةت بة ِريَز َنيضيرظان بارزانى لة ثةرلةمانى كوردستان لة كاتى وةرطرتنى متمانة لةاليةن ثةرلةمانةوة َثيشكةشى كرد، بة ِروونى ئةوة هاتبوو بؤ ئةوةى حكومةت بتوانيت كارى جدى بكات َثيويستى بة دوو َ بنةماى سةرةكيية ئةوانيش -: يةكةم\ َئيمة دةتوانين كارى موستةحيل بكةين . نابيت لة وةرطرتنى ب ِريار بترسين. دووةم\ َ َئيستا حكومةت لة ئاستى ئةنجومةنى وةزيران ب ِرياريَكى طرنطء بويَرانةى داوة، ئةوةى طرنطة هةر دوو وةزي��رى دارايىء ناوخؤو بةريَوةبةرة طشتييةكانى ئةم دوو وةزارةت��ة ثاريَزطارى لةم ب ِريارة بكةنء نةهيَلنء َميذووى ئاستةنطةكانى بةردةمى َ شانازى بؤ خؤيان تؤمار بكةن بةوةى كة ثابةندى ياسابنء كارو ضاالكييةكانيان لة ضوارضيوةى بةرذةوةندى نيشتمان َبيت. َ عةزيز رةوف ،ضاوديرى سياسى لةمةر يةطرتنةوةى دوو ئيدارةى بةريَطاى ووت» يةكيك لة َ هةولةكانى كابينةى حةوت ئةطةر َ بريتي َبيت لة َ كالكردنةوةى دوو ئيدارةيى وةزارةتيكء بة ِريَوةبةرايةتيةك وةك لة ضةند َ دةستى َثيكرد ،ئةوا ئةم ئةركة بؤ فراوانى دةس��ةآلت��ى س��ةوز ل��ة دةظ���ةرى زةردو ئةركيكى قورسترة .ئةطةر بةثيضةوانةشةوة َ َ ئةم كابينةية َ هةولى يةكطرتنةوةى سةرجةم دةبيت لةوةش وةزارةتةكان بدات ئةوا َبيشك َ َ حالى َبيت كة َثيدانى دةسةآلت بة هةردووال لة دةظةرة جياوازةكان ئاسان نية ،لةماوةى ئةو بيست َ سالةدا هةر حزبة لة دةظةرى خؤى هةولآَ بةحزبيكردنى ناوضةكةى داوةو ئةمةش ئاسان نية بة َتي َ كةلكردنةوةى وةزارةتةكان َ بتوانريَت لة ِريشةوة هةولى بنةب ِركردنى دوو ئيدارةيى بدريَت ،بة تةسةورى من النى كةم يةكخستنةوةى ئيدارةكان َثيويستى بة ئيرادةيةكى ثتةو هةية بؤ يةكطرتنةوة، نةبيتء يةكطرتنةوةيةك تةنها بة ِرووكةش َ فيعلةن يةكطرتنةوة َبيت ،لةم ماوة كةمةدا كة كابينةى حةوت دةستى بة كارةكانى شيوة دةبينين خؤى ك��ردووة بةهةمان َ سليمانى جيطرى سةرؤكى حكومةت لة َ َ سةردانة مةيدانيةكانى دةكاتء سةرؤكى حكومةتيش لة ناوضةى زةرد ،بؤ ئةوةى ئةم ئيدارةية بةيةكجارى يةكبطريَتةوة َثيويستى
سةرهةنط فةرةج: ملمالني توندة شؤرِبؤتةوة َ بؤناو خوارى خوارةوةى ئةو دوو حزبةء دةزطاكانى حكومةتيش بةداخةوة زؤربةخراثى رِةنطيداوةتةوة بةوة هةية كة هةر اليةنة خؤى نةكات بة ساحيبى دةظ��ةرى ذيَر دةسةآلتى خؤى، َ َ َ سليمانى بؤ تؤزقالَيكيش دةسةالتى من لة َ ثارتى نابينمء لة دهؤكيش بة َ طالتةش ثؤليسيك تاعين بتوانيت َ يةكيتى َ نابيسنم كة َ بكات ،يةكطرتنةوةى دوو ئيدارة هةروا بة يةكخستنى وةزارةت و بةريَوةبةرايةتيةكان ناكريَتَ ، بةهيزى دةويَت، بةلكو ئيرادةيةكى َ َ ئيرادةيةك دوور لة هةلمةتى ئيعالمىء دةركةوتن لةسةر شاشةكانء َدلخؤش بوون بةوةى ئيدارة يةك ئيدارةية .يةكخستنةوةى ئيدارةكان َثيويستى بة ميكانيزمى تر هةية».
عةزيز رةئوف: لة سليَمانى بؤ َ َ دةسةالتى تؤزقاليَكيش ثارتى نابينمء لة دهؤكيش بة َ طالتةش نابيستم كة يةكيَتى بتوانيَت ثؤليسيَك دامبةزر َينيَت ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
33
َ هةلطريساني خؤثيشاندان لةشاري هةوليرَ
ترس لةطريانى ئيسالميةكان مةترسى ئـةوة هـةيـ بةرةنطاربونةوةى تريؤر ،كة بةالى كةمى سـز بروا هةولَيرى ِراثؤرتى ِ َ سةريهةلداو دةنطي نا ِرةزايي لةشاري هةولَير هَيزة ئةمنيةكاني ثارتي ديموكراتي كوردستانيش بة توندي ِرووب��ة ِرووي خؤثيشاندةران بوونةوة، سةرةتاي ترساندن ئةزمووني ثارتي زيندوو دةكاتةوة. بآلوكردنةوةي بابةتَيكي ضةندين مانط لةمةو بةرء دووبارة بآلوكردنةوةي لةذمارة 14ي طؤظاري ضركة لةرؤذي 2ي ئاياري 2012دا ،دذ بة هةموو نةريتَيكي ئايينيء نةتةوةيي زؤرترين كاردانةوةي خَيراي لَيكةوتةوة. لةثاأل بآلوكردنةوةي بابةتةكةِ ،رووخساريَكي ئاييني بةخؤوة دةبيني ،بةآلم دؤخةكة طؤ ِرا بؤ سياسيء ئةمني ،ئةويش ثاش ئةوةي رؤذي يةكشةممة طردبوونةوةيةكي نا ِرةزايي لة 2012\5\6دةستي ثَيكرد ،بةثَيي زانياريةكاني طؤظاري ِريَطا نزيكةي 50مامؤستاو زاناي ئاييني بةشداريان كردبوو ،كة خؤي هةنديَك لةمامؤستاياني سةر بة يةكَيتيء ثارتي بةشدار نةبوونء بةردةواميش ضاوديَري دةكران لةاليةن هَيزةكاني ئاسايش. ئةطةرضي خؤثيشاندانةكةي سَيشةممةي 2012/5/8لةماوةيةكي زؤر كورتدا هةزاران طةنج لةهةموو اليةكي هةولَيرةوة كؤبوونةوة بة مةبةستي خؤثيشان ،دواتر طؤ ِراني رَي ِرةوي خؤثيشاندانةكة بؤ بةردةم ثةرلةماني كوردستان. ضاوديَراني سياسي لةهةولَير لةو باوة ِرة دان ئةو خؤثيشاندانةي هةولَير لة ِروخساردا بؤ ئيدانةكردني بابةتَيكي دذ بة ئايني ئيسالم بوو ،بةآلم لةثشت ئةوةوة ديويَكي شاراوةي هةية ،كة لةماوةي حكوم ِراني ئةو ناوضةية ،بة دريَذايي مَيذوو ،كة ثارتي ذمارة يةكةمةَ ، خةلك لةدواي 31ي ئابي 1996ئازادي رادةرب ِرينء مافي خؤثيشانداني َلي ق��ةدةغ��ةك��راوة ،ضونكة بة وت��ةي ثارتي
34
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
ئةنجام نةداني خؤثيشاندانء ئارامي ،ثةيوةندية بازرطانيةكان سةالمةت دةبن ،كؤبوونةوةي ضةند كةسَيكء نا ِرةزايي بوونيان لةبةرامبةر هةر ثرسَيكي سياسي ،يان خزمةتطوزاري هاوآلتيان ئةمني قةومي دةكةويَتة مةترسيةوةو هةر زوو دةبَيت بن ب ِر بكريَت. َ هةلطيرساني خؤثيشاندان لةشاري هةولَير، ل��ةس��ةرةت��ادا ثارتي بة ئاسايي وةري��ط��رت، ضونكة َ بةلَين بةمامؤستاياني ئايني درابوو ،كة ئةنجامدةراني ئةو كارةو سةرنووسةري طؤظاري ضرثة دةستطيردةكريَنء ،سزاي خؤيان وةردةطرن، بةآلم دوايي ثارتي ترسي ئةوةي َلي نيشت كة خؤثيشاندانةكة بة ئاساني كث نةكريَت ،لةضةند كاتذمَيريَكدا تةواوي دةروازةكاني شار بةرووي هاوآلتيان داخرانء سةرجةم هَيزةكاني ئاسايشء دذة تيرؤرء ثؤليسء ضاالكية مةدةنيةكان خرانة ئامادةباشيةوة. َ كؤمةلطةى مةدةنى ئةوةيان ضاالكوانانى بؤ ِريَطا شى ك��ردةوة كة ئةم ترسةى ثارتى لةوة سةرضاوةى طرت ,كة َ خةلكى هةولَير ئةوةى تو ِرةى دةكات لة كرداركردنى دروشمة ثيرؤزيةكانيةتى ,بةدةر لةوةى بؤ مةسةلةى ضاكسازى سياسىء خؤشطوزةرانى بَيت ,لةهةمان كاتيشدا ئةوةش دةزانن ئةنجامدانى َ هةلبذاردنةكان هيض لة مةسةلةكان ناطؤريَت ,بةو ثَييةى تةواوى جومطةكانى هةولَيرو بادينان بة ثارتيةكان ث ِركراوةتةوة. هةر بة ثَيى زانياريةكانى طؤظارى ِريَطا لة دةركةوتنى يةكةم مةترسى ،ثارتى زياتر لة 2000ضةكدارى هَيزةكانى زيَرةظانى لة بادينانةوة لةشكركَيشى ثَيكران بؤ شارى هةولَير ،كة ئةو هَيزة ضةكدارية ,ئةوةى الى جةماوةرى خؤثيشاندةر َ بالوكرايةوة,ثَييان دةوترا لةشكرى َ تايبةت,لةطةل ضةندين ضةكى قورس ,لةوانة تؤثء دؤشكةء بيكةسى ,كة دواتر بةبازنةى شةقامى ( )60مةترى شارى هةولَيردا دةسو ِرانةوة،
ترسء َدلة ِراوكَيةكى زؤريان خستنة ناو َدلى َ خةلكةوة. خؤثيشاندانةكةى ب���ةردةم ثةرلةمانى كوردستانء دروستكردنى سيناريؤ لةاليةن َ دةسةالتى ناوضةكةو ,دواتر داخل بوونى هَيزة َ ضةكدارةكان بة ضةكى قورسةوة ,كؤمةلَيك لَيكدانةوةى بؤ دةكريَت. هةنديَك لة خؤثيشاندةران ثَييان واية َ هةلكوتانة سةريانء دةستطيركردنيان بةناوى ثؤليسء ,دواتر ناردنيان بؤ ئاسايشء ,ئةو هةموو ئةشكةنجةو لَيدانء ترساندنةى َ خةلك ,مَيذووى ئةو حيزبةية بة دريَذايى تةمةنى دذ بة نةيارانى
،لةسةرةتادا ثارتي بة ئاسايي وةريطرت
ـة ،دؤسييةى دةستطريكراوان خبر َيتة ضوارض َيوةى اى ث َينج َ سال زيندانى هةية بؤ هةر كةس َيك خؤى ,ضاوديَرانيش َ دةلَين دروستكردنى سيناريؤ بة َ هةلكوتانة سةر ثةرلةمانى كوردستان بةدةستى ثارتى دةزانريَت ،ضونكة لةماوةى سةرؤكايةتى كردنى ثةرلةمانى كوردستان لةاليةن ثارتيةوة, تةواوى ئا ِراستةى نا ِرةزايةتىء خؤثيشاندانةكانى ثيشةييةكان ِ ،روو لة ئةنجومةنى وةزيران بوو ,كة سةرؤكايةتيةكةى لةدةست يةكَيتى بوو ،تَيكدانى بارودؤخى ئةمنى بة وتةى ثارتى ,كة ويردى سةر زمانيةتى ,دةرخستنى نا ِرةزايىء ئةنجام دانى َ كؤمةلَيك خؤثيشاندان بة ِرووة ِراستةقينةكةى ئامانج دةردةكةون ,كة طرينطترينيان ِرةشبطيرىء دةستطيركردنى زياتر لة 100مامؤستاو زاناى
ئاينىء طةنجء بةشداربووانى خؤثيشاندانةكة بوو ,كة زؤربةى كةسانى بَياليةنء دواتريش كاديرو ئةندامء اليةنطرانى حيزبة ئيسالميةكان َ كؤمةلء بزووتنةوةى ئيسالمى ,وة بة تايبةتى تةنانةت هةنديَك لة دةستطيركراوةكان ئةندامى يةكَيتىء ثارتى بوون ،ضونكة ثارتى لةوةدا زةرةرى كرد ,كة بة وتةى ضاوديَرانى ِرةوشةكة خودى َ بالوكردنةوةى بابةتَيكى ضةند َ سال لةمةوبةرء دووبارة دابةزاندنةوةى لةاليةن طؤظاريَكى نزيك لة ثارتى (ميدياى سَيبةر) ثرسيارى جدى دروست دةكات ,وةك ئةوةى لةئانء ساتى وةرطرتنةوةى سةرؤكايةتى حكومةتى هةريَم لةاليةن نَيضيرظان
ترسةى ثارتى لةوة سةرضاوةى طرت ,كة َ خةلكى هةوليرَ ئةوةى تورِةى دةكات لة كرداركردنى درومشة ثريؤزيةكانيةتى
هةولي-فؤتؤ ساييت طوآلن خؤثيشاندانةكةي شاري رَ ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
35
بارزانىء هاتنة ئاراى ِرووداوةكانى بادينان ,ئةوة دةردةخةن ثارتى لةناوخؤيدا لة قةيرانداية ،كة غافلكردنى َ بؤ َ خةلكء ئاشكرا نةبوونى كةشء هةواى نالةبارى ناوخؤى ثارتى سيناريؤ دروست دةكات ,بؤ ثةردةثؤشكردنى قةيرانة ناوخؤييةكان. لة سةريَكى ديكةشةوة ترسة طةورةكةى ثارتىء شكانةوةى زيانةكانى سيناريؤ ئةوة بوو, هةنديَك لة بةشداربوانء دةستطيركراوان ثارتى بوون ,كة ئةوة بؤ ثارتى دةركةوت َ بالوكردنةوةو سوكايةتى بة ثيرؤزية ئاينيةكان بةتايبةتى ئاينى ئيسالم ,نةك تةنها َ خةلكى ئاسايى َ موسلمانء حيزبة ئيسالميةكانَ , بةلكو اليةنطرانى خؤشى تو ِرةو بَيزار كردووة ،بؤية لة هةستانى جةماوةرىء ِرةنطدانةوةى لةسةر شارةكانى تر مةترسيةكة زياتر دةبَيتء كؤنت ِر َ ؤل كردنى ئةستةم دةبَيت ,دواتريش َ لةطةل كاريطةرى ِراستةوخؤ دروست دةكات َ هةلطيرسانى بةهارى ئيسالمى بةسةر هةريَمى كوردستان بة تايبةت هةولَير ،كة ثايتةختة. َ مامةلة كردنةى ثارتىء دروستكردنى ئةو سي شةممةيةكى ترسء سَيشةممةى ئاسايى بة َ َ هةلكوتانة سةر ئيسالميةكانء دةستطيركردنى َ بةبى هيض خةلك بة تايبةتى زانايانى ئاينىَ , ب ِرياريَكى دادوةر دؤخةكةى بة ِريَطةيةكى َ دةسةالت خؤى ثالنةكةى بؤ ديكة بردووة ,كة َ هةندى قةرزى كؤنى دا ِرشتووة ,لةويَوة دةيةويَت الى حيزبة سياسيةكان ساغ بكاتةوة ,بة شة ِر فرؤشتنَيك وةك ئةوةى بةسةر يةكطرتووى ئيسالميدا هَينا. َ لةطةل ئةوةشدا دروستكردنى تؤمةتى ئاذاوةطَيرى بؤ خؤثيشاندةران ديسان ئةوةش َ دةسةالتدارةكانى تؤمةتَيكى تازة نية سياسية والتة دةيدةنة َ ئةم َ ثال ئةو كةسانةى بؤ ماف، ياخود نا ِرةزايى دةرب ِرينء بريينداركردن هةستى ئاينداريَتيةكان ،ضونكة طرفت وئالؤزيةكانى هةر هةريَمء دة َولةتَيك لةوةوة سةرضاوة دةطريَت هةنديَك دوذمنء دؤست لة كاتى ِرووداوةكان َ دةس��ةالت لةو دةردةك���ةون ،ضونكة دةمَيكة سنوورة ضاوى ب ِريوةتة سةر ضةندين كةسايةتىء مامؤستايانى ئاينىء ضينء تويَذةكانى تر ,بؤ ئةوةى َ لةطةل سةركوتكردنى بناسريَن ضينء كَين. َ خةلكء ِراوةدونانى خؤثيشاندةران لةبةردةم ثةرلةمانى كوردستان ,فيشةك تةقاندن بة ِرووى ئاسمانء كوتانى َ خةلك بةدارو َقونداغة تفةنط, َ بةالم جةخت كردنةوةو بةردةوام بوون لةسةر َ دةستطيركردنى خةلك تةنانةت طوماناوىء ئةوةش ئةوةى بةشداريشى نةكردبَيت ،هَيندةى تر
36
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
هةستانى جةماوةرى كاريطةرى رِاستةوخؤ َ لةطةل دروست دةكات َ هةلطريسانى بةهارى ئيسالمى بةسةر هةريمَ ى كوردستان بة تايبةت هةوليرَ ،كة ثايتةختة َ دةسةالتى ناوضةكةدا دؤخةكةى بةزيان بة ِرووى ت��ةواو ك��ردووة ,لة كاتَيكدا تؤمةتبار كردنى َ هةولى دةستطيركردنيان مامؤستايانى ئاينىء ئا ِراستةكان دي��ار نين ,بؤية ثرسيارى ئةوة الى شةقامى كوردى دروست دةبَيت دووبارة َ َ سةرهةلدانى خؤثيشاندان بالوكرنةوةى بابةتَيكء لةو كتوث ِرة خَيراييةدا ئامانجةكةى ضى بوو؟ هاتنة سةر شةقامى هةولَيريةكان لةسةر ثرسَيكى هةستيارى لةم شَيوةية بؤضى؟ لة كاتَيكدا لة خؤثشاندانةكانى ثار َ سالى سنوورى يةكَيتى,ضةندينجار داوا لة َ خةلكى هةولَير دةكرا ِراثة ِرن بؤ خؤثيشاندانَ ، بةالم نةيان كرد. َ كةواتة ئةم نهَينية لة كويَداية كة خةلكى
خؤثيشاندانةكةى بةردةم ثةرلةمانى كوردستانء دروستكردنى سيناريؤ َ دةسةالتى لةاليةن ناوضةكةو ,دواتر داخل بوونى هيَزة ضةكدارةكان بة ضةكى قورسةوة, َ كؤمةليَك ليَكدانةوةى بؤ دةكر َيت
هةولَير لة ثَيناو ثاراستنى دين ِرادةثة ِرنَ . بةالم بؤ خؤشطوزةرانى ذين بَيدةنطن؟ خؤثيشانةكةى بةردةم ثةرلةمانى كوردستانء, كةمكردنةوةى بةهاى خؤثيشاندانةكة لةاليةن سةرؤكايةتى ثةرلةمان ،كة تةنها باسى لة هَيرشكردنة سةر ثةرلةمان كردبوو ,جطة لة بة سادةيى باسكردن لة بابةتةكة ،كة خؤى ئةمةش جَيطةى تَي ِرامانة ،هاتووة بؤ ئيدانةكردنى ئةو بابةتةى ل��ةدوا ذم��ارةى طؤظارى ضرثة َ بالوكراوةتةوةء سوكايةتى بة ضةند موقةدةساتَيكى ثيرؤزى ئاينى كردووة كة ئةوةندةى ئيدانةى هَيرشبةرانى سةر ثةرلةمان كراوة ،هَيندةى تر بابةتةكة باس نةكراوة بة ضةند ديَريَك نةبَيت. لةاليةكى ديكةشةوة َ هةلةى بةياننامةيةكى يةكَيتى زانايان بوو ,كة ِراى طةياندبوو ئةوانةى دةستطيركراون مامؤستاى ئاينى نينَ , بةالم دواتر َ هةلةكةيان ِراستكردةوة كة هةنديَك لة دةستطيركراوان مامؤستاى ئاينى بوون. دةركةوتنى هةر نا ِرةزايىء خؤثيشاندانَيك ئةوةى زياتر َ هةولى دةمكوتكردنى دةدريَت ِراطةياندنء ِرؤذنامةنوسانن ,بة مةبةستى ِر َ وومالنةكردنى ِرووداوةكان ،كة بةثَيى زانيارية بةردةستةكانى ِريَطا زؤربةى ِرؤذنامةنوسانء َ كةنالةكانى ِراطةياندن هَيرشيان كراوةتة سةرو َ ثى نةكراوة لةطةل خؤثيشاندةران, هيض جياوازيان َ بة تايبةتيش هَيزة ئةمنيةكان بةشى سةرةكى بوون لة ثَيشَيَلكارى بةرامبةر ِرؤذنامةنوسان, كة جاريَكى تريش ئةزموونى ِرؤذنامةطةرىء َ ثى ِراطةياندنى ئازاد لةاليةن دةسةالتةوة ذيَر َ َ خرايةوةو ثرسيارى جدى لةسةرة .لةطةل هةموو ئةمانةشدا دروستبوونى هةر ِرووداويَك ئةو ِرؤذة بؤ ِرؤذنامةنوسان ِرؤذيَكى شوومء ِرةش كؤتايى ديَتء ذم��ارةى ثَيوانةى دةشكَينن كة ترس لة طيرانى ئيسالميةكان مةترسى ئةوة هةية, دؤسييةى دةستطيركراوان بخريَتة ضوارضَيوةى بة ِرةنطاربونةوةى تيرؤر كة بةالى كةمى سزاى ثَينج َ سال زيندانى هةية بؤ هةر كةسَيك. يةكَيك لةدةستطيركراوان كة لةخؤثيشانةكةى ( )5/8دا دةستطير كرابوو ئةوةى بؤ طؤظارى ( ِريَطا) ِروونكردةوة كة لةيةكةم دةستطيركردنمان كرد,بةبى جنَيوو لَيدانء هة ِرةشة دةستى ثَي َ ئ��ةوةى ب ِرياريَكى دادوةر هةبَيتء,دةرفةتى ئَيمةش بدريَت ,كة لةسةر ضى طيراوين ئاواش بةبى ساغ بوونةوة,يان ساغ نةبوونةوةء هؤكارى َ دةستطيركردنمان ئازادكراين ،كة نازانين ئةم َ والتة بة ض ياسايةك بة ِريَوة دةضَيت؟
طة ِرانةوةى ه َيزةكانى يةك َيتى بؤ َ هةلةجبة (باس َيك بؤ م َيذوو) ئةم بابةتة وةآلمى كؤى ئةو ثرسيارانةية كة طؤظارى ( ِريَطا) ئاراستةى بة ِريَز مامؤستا(كاميل مةحمود) نووسةرو رؤذنامةنووس و(بةرثرسى مةكتةبى يةكيتى نيشتيمانى بؤ َ هةلةبجةو ئةو هيزةكانى َ راطةياندنى بزووتنةوةى ئيسالمى لةو كاتةدا) كردووة دةربارةى وردةكارييةكانى طة ِرانةوةى َ هيزةكانى(ي هاتنةناوةوةى ساتةوةختى نائارامى رووداوانةى لةو ضةند رؤذةدا روويان دا ،دةستبةسةركردنى وةفدى بزووتنةوةى ئيسالمى و شة ِرو َ َ بةثيى ريَككةوتننامةى هيزةكانى بزووتنةوة بؤ ناوضة سنوورييةكانى تةويََلةو ثاشان طة ِرانةوةى ئةو حزبة بؤ هةلةبجة َ ن ك)و ثاشةكشةى َ َ َ جيطرى ِرابةرى طشتى بزووتنةوةدا ضةند دةقيقةيةك َثيش رووداوةكانى هةلةبجة يةكيك بوو لةو كةسانةى لةطةل َ (قةسرى شيرين) ..ناوبراو َ بةوةفديَكى حزبيى سةردانى َ يةكيتى.. يةكيتييان كردو بةرثابوونى َثيكدادانةكان بووية هؤى مانةوةيان الى َ مةلبةندى 9ى َ تايبةت رَيطا لةضوارضيوةى ئةو دةمويست ئةم بابةتة َ باسةدا بخةمة ِروو كة بةنيازبووم لةئاييندةدا دةربارةى ئةزموونى تايبةتى خؤم لةناو كارى ئيسالمى و بةتايبةتى بزووتنةوةى ئيسالميدا بينووسمةوة ،بةآلم بؤ راستكردنةوةى ئةو بوهتان و درؤ نا ِرةوايةى َليرةو َ لةوى و لةضةند ثى ئاوةذوو دةكريَت َ نووسينيكدا راستييةكانى َ شيوةية وةآلمى ثرسيارةكانتان حزم كرد بةم َ بدةمةوة دةربارةى طؤ ِرانكارى و رووداوةكانى ئةو ضةند رؤذةى ناوضةى َ هةلةبجة.. رؤذنامةنووسيك دةك��ريَ��ت وةك َ راثؤرتيكيش وةربطريَت، شيوةى َ وةآلمةكانم َ َ هةرضةندة ب��ةدةر لة رؤل��ة ئيعالمى و رؤذنامةوانييةكةشم باشترة وةك كاراكتةريَكى بةشدارى ناو رووداوةكانى ئةو رؤذو شةوةى َ بطي ِرمةوة كة خةريك هةلةبجة رووداوةكان َ ملمالنييةش بوو بةطيانى خؤم باجى ئةو َ بدةم و َثيم واية بوونى دواى ئةوةو َئيستام كوردطوتةنى لةسةر زيادة ماوةتةوة! .ئةوةى باسى دةك��ةم َطي ِرانةوةيةكى مةيدانيية ديكؤمينتى درؤ و نةك داتاشينى زانيارى و َ ريَكخستنى سيناريؤى نا ِرةوا بؤ ناشيرينكردنى اليةنيك!. كةس و َ بارطرذى و ناسةقاطيرى لةشاردا َبيطومان ئةو رووداوان���ةو ثةالمارى بةيةكيتى نيشتيمانى بؤ هيزةكانى سةر َ َ َ سةر َ كؤمةلَيك رووداوى هةلةبجة دواى نةخوازراو هات كةبةهؤى شة ِرى َنيوان
(يةكيتى نيشتيمانى) طروثى(جوندولئيسالم)و َ يةكيك يةوة لةدةظةرةكةدا بةرثابوو ،كة َ لةدةرهاويَشتةكانى ئةو بارودؤخة شة ِرى َ هةلةبجةو بارطرذى َنيوان طرتنةوةى يةكيتى نيشتيمانى بزووتنةوةى ئيسالمى و َ بوو.. ش��ةوى24/23ى ئةيلولى 2001طروثى جوندولئيسالم ثةالمارى َثيشمةرطةكانى خيَلى حةمةو يةكيتييان دا لةطوندى َ َ َ لةئةنجامدا كؤمةلَيك لةو َثيشمةرطانة بوونة قوربانى ،رووداوةك��ة ئةو حزبةى تووشى هيزةكانى شؤك و توو ِرةيى كردو زؤربةى َ خؤيان كؤكردةوة بةمةبةستى َطي ِرانةوةى دةسةآلتى خؤيان بؤ سةر ناوضةى َ هةلةبجةو ثاشان دةظةرى هةورامانيش كةبةدةست جوندةكانةوة بوو. َثيش ئةم رووداوة مةرحوم مامؤستا مةال عةلى رابةرى بزووتنةوةى ئيسالمى و مام جةالل كؤبوونةوةو ديداريان َثيكةوة هةبوو، دياربوو كة لةداوا كؤبوونةوةشدا دوا لةمامؤستا كرابوو سنوورى تةواجودى بزووتنةوة جياو هيزةكانيان ثاريَزراو بكريَت و خؤيان و َ َتي َ كةل بةو طروثة نةكريَن ،بؤ نموونة داوا لةبزووتنةوة كرابوو رةبيةيةك لةسةر ضياى َ دابنين بؤ ئةوةى جوند رةبية لةو شنروى َ دانةنين ،ئةمانة َثيش رووداوةكةى طايةدا جي َ َ َ خيلى حةمة. َ هيزيَكى طةورةى رؤذى دووشةممة َ جيطير كران و يةكيتى لةناحيةى سيروان َ َ َ لةحالةتى ئامادةباشيدابوون بؤ َثيش ِرةوى هةلةبجة ،لةناو شارى َ بةرةو َ هةلةبجةشدا
كاميل مةمحود ناسةقامطيرى و باريَكى نائاسايى دروست بةشيكى ثةيوةندى بةو رةوشة بووبوو ،كة َ َ خيلى حةمة نةخوازراوةوة هةبوو رووداوةكةى َ دروستى كردبوو ،بةشةكةى تريش ثةيوةندى يةكيتييةوة هيزة زؤرةى َ بةهاتنى ئةو َ هيزةكانى �ةدا � �ارةك � ش هةبوو كة لةناو َ بزووتنةوةشى جووآلندبوو كة لةبازطةى َنيكى زةمةقى و طردى بةكراواو ضةند شوي َ تردا َ حالةتى ئامادةباشييان وةرطرتبوو، هيزانة َبينة ناو بزووتنةوة نةيدةويست ئةو َ شارى َ َ هةندى لةسةركردةو هةلةبجةوةو َثيشمةرطةكان خؤيان بؤ جةنط ئامادة يةكيتيش عةزمى جةزم كردبوو كردبووَ ، لةسةر طة ِرانةوة. ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
37
من لةو كاتةدا بةرثرسى مةكتةبى راطةياندنى بزووتنةوةى ئيسالمى بووم بةوةكالةت ،بؤضوونم وابوو كة هةلومةرجى ئةو كاتةى بزووتنةوة بؤ ئةوة دةستى نةدةدا ملمالنييةكى بسةثي َنيت و شة ِر بةسةر خؤيدا َ َ نابةرامبةر بؤ خؤى َ بخول َقي َنيت ،دواى عةسةر بوو سةردانى مةكتةبى سياسيم كردو لةو كاتةدا مةرحومى مامؤستاى رابةرو جةنابى جيطرى رابةرى ئةوساو مامؤستا سديقى َ ئةنداميكى رابةرى َئيستاى بزووتنةوةو ضةند َ سةركردايةتى دانيشتبوون و قسةيان لةسةر ئةم َثيشهاتة نويَيةو رووداوةك��ةى خيَلى حةمةو نيطةرانى بزووتنةوة سةبارةت َ بةبارودؤخةكة دةك��رد ،مشتوم ِرى ضروث ِر لةسةر ئةوةش دةكرا كة َ هةلةبجة نةكريَتة َ مؤلطةى سةربازى و بوونى ئةم بؤسةو بازطةو بآلوةثيكراوة شارةكة دةكاتة طؤ ِرةثانى هيزة َ َ شة ِر.. ئ��ةوةى م��ةرام��ى س��ةردان��ةك��ةى من بوو ئةوةبوو كة بؤضوونى خؤم دةربارةى رةوشةكة بطةيةنمة جةنابى مامؤستا مةال عةلى و برايانى سةركردايةتى كة ثوختةكةى ئةوةبوو شة ِر لةبةرذةوةندى بزووتنةوة نيية، هةرضةندة قيادةى بزووتنةوة بةهةموو شيضوةيةك خؤيان لةشة ِر دةثاراست و دةيانويست دؤخ��ى َنيوانيان لةطةلض يةكيتيدا ئاسايى بكريَتةوة ،بةآلم ئاراستةى َ رووداوةكان لةدةستى بزووتنةوةدا نةبوون و َ بةردةوام َ دةخولقا. حالةتى نةخوازراو بةم دةقة بةجةنابى رابةرم وت :قوربان هيزةى الى ئةم بزووتنةوةيةى َئيستاو ئةو َ جةنابت ماوةتةوة ئةوة نيية كة شةرةكانى كؤتايى نةوةدو حةوت و رووبةرووبوونةوةكانى مليى َ دارى و طردى طؤى بؤ دةك��ردى، َ زؤربةى َثيشمةرطة بةئةزموونى بزووتنةوة َ كؤمةلى ئيسالمى و كةوتوونةتة الى ثي ئةوانيش ئةو َثيشمةرطانةيان ثاشةكشة َ َ خورمال و ئاماذةى ئةوةش كردووة بؤ ناوضةى دةخويضنريَتةوة ئةوان َطلؤثى سةوزيان بؤ ئةو هيزانة َ كردبيت و َبياليةنيان َثيوة ديارة، هةل َ َ هةروةها تواناى مادى و سةربازى بزووتنةوة لةو ثة ِرى خراثيدا بوو ،ضونكة زؤربةى ضةك و تةقةمةنى و جبةخانةكانى بزووتنةوةى َ هةلةبجةبوون ئيسالمى ل����ةدةرةوةى كاتيك ئةو برايانةى مامؤستا عةلى باثير َ
38
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
جيابوونةوة دةستيان بةسةر زؤربةيدا طرتبوو، جبةخانةيةك لةسةرطةت مابوويةوة ئةويش الى بيضاليةنةكان بوو ،بزووتنةوة هةر خاوةنى ئةو ضةك و مةخزةنانةبوو بةدةستى َثيشمةرطةكانيةوة بوو.. ه��ةروةه��ا بؤضوونم واب��وو مةلةفى بزووتنةوة َتي َ كةل بة مةلةفى هيض اليةكيتر نةكريَت ،بةتايبةتى دؤسيةى جوندولئيسالم، عةرزى جةنابى رابةرم كرد كة باش واية َ تةفاهوميك كة يةكيتيدا بطةينة لةطةل َ َ َ تيميكى لةباشترين حالةتدا دروستكردنى َ ض��ةك��دارى هاوبةشة بؤ ط��ة ِران بةسةر هيزةكانى ه��ةردوو الدا لةناو َ هةلةبجةدا َ بةمةبةستى َطي ِرانةوةيان بؤ شويَنةكانى خؤيانَ ،ثيش منيش جةنابى مامؤستا سديق هةمان ئةو قسانةى بةزياتريشةوة كردبوو، بؤية جةنابى مامؤستا مةال عةلى(بة ِرةحمةت َ لةطةل ئةو بؤضوونانةى َبيت) وتى منيش َئيوةدام ،وتى بةمامؤستا سديق تؤو مامؤستا جةميل عةبدولرةحمانى قائيمقامى ئةو كاتةى َ هةلةبجةو كاك كاميل تؤيش(بةندة) ب ِرؤن بؤ َ مةلبةندى نؤى شارةزوورو سةرةخؤشى خيَلى حةمةيان َلى بكةن و ئةو رووداوةكةى َ َثيشنيارةيان بخةنة بةردةست و َ هةول بدةن ببيتةوة. هيور َ بارودؤخةكة َ ل��ةو كاتةدا مامؤستا نامةيةكى مام َ هةندى جةاللى ثيشان داين كة بة ِريَزةوة طلةيى لةمامؤستا َتيدابوو دةرب��ارةى ئةو رةبيةيةى دةبوو بزووتنةوة لةسة شاخى َ شنروى دايبناية ،دياربوو َثيشتر مامؤستا و مام جةالل لةسةر ئةوة ريَككةوتبوون َ لةشنروى و سنوورةكةى خؤيدا بزووتنةوة هةبيت بؤ ئةوةى اليةنيتر رةبيةى ضةكدارى َ نةنينةوة ،ئةمةش َثيش بشيوى َ لةشارةكةدا َ َ خيلى حةمة ،بةآلم ئةو رووداوة رووداوةكةى َ هةموو شتةكانى ئاوةذوو كردةوة.. لةناو َ مةلبةندى 9ى شارةزووردا وةفدةكةى َئيمةو نزيكةىَ 12ثيشمةرطة رؤيشتينة َ يةكيتى مةلبةندى نؤى شارةزوورى َ نيشتيمانى كوردستان و لةاليةن مامؤستا شاهؤى بةرثرسى ئةو كاتةى َ مةلبةندةوة بةخيرهاتنمان َليكرا ،بةآلم توو ِرةيى و َ َ َ نيطةرانى بةرووالةتى برادةرانى مةلبةندةوة خيَلى حةمةوة.. دياربوو بةهؤى رووداوةكةى َ مامؤستا سديق دةستى بةقسة كردو سةرةتا
سةرةخؤشى لةوان كرد بةهؤى قوربانييةكانى َ هةندى قسةيتر كرا، خيَلى حةمةوةو رووداوى َ تةنها 10دةقيقةيةك بةسةر دانيشتنةكةى كةسيك هاتة ذوورةوةو َئيمةدا َتيثة ِريبوو كة َ وتى مامؤستا شاهؤ لةبازطةى زةمةقى شة ِرةو تةقة دةستى َثيكردووةَ ،ئيمةش هةستاين و وتمان بةو برادةرانةى َ يةكيتى مةلبةندى َ نةهيَلين ثى رابطرين و َ با ب ِرؤين و تةقةيان َ شة ِرةكة تةشةنة بكات ،بةآلم مامؤستا شاهؤ بةمامؤستا سديق و َئيمةى وت كة نةخير دانيشنَ ،ئيمة وتمان خؤمان دة ِرؤين، َ مامؤستا شاهؤ وتى :نا مامؤستا َئيوة الى دةميننةوة َثيويست ناكات ب ِرؤن ،ئةو َئيمة َ كاتة زانيمان كة َئيمة دةستبةسةرين و وةك بارمتة طيراوين.. لةدةرةوةى ذوورةكةش طويَمان لةدةنط و هةراى َثيشمةرطةكانيشمان بوو كة بةزؤر هيناية ضةكةكانيان َلى سةنراو ئةوانيشيان َ ذوورةك��ةى َئيمة ..خؤر ب��ةرةو ئاوابوون دةرؤيشت كة تةقة كةوتة ناوشاريش و بةتايبةتى دةورو بةرى َ يةكيتى، مةلبةندى َ دةنطى ئاربيجى و دؤشكةو بيكةيسى بةناو يةكدا دةضووَ ،ئيمةش كة 15كةس بووين جيطرى راب��ةرى طشتييةوة، بةجةنابى َ َ لةذوورةكةى بةرثرسى مةلبةندى نؤدابووين و ضاوة ِروانى ضارةنووسى نةزانراوى خؤمان دةكرد.. يةكيتى تةلةفوونيان ئةو برادةرانةى َ َ لةطةل مامؤستا خستة ئيختيارمان كة قسة مةال عةلى بكةين بةمةبةستى راطرتنى تةقةو ئاطاداركردنةوةى لةبوونى َئيمةش الى َ يةكيتى ،مامؤستا سديق ضةند مةلبةندى َ جاريَك تةلةفوونى كردو مامؤستا جةميل شيوةو لةوةش ئاطادارمان ومنيش بةهةمان َ كردنةوة كة طيانى َئيمة لةمةترسيداية نةوةستيت ،بةآلم دياربوو ئةطةر شة ِرةكة َ َ بارودؤخةكة لةكؤنترؤلى مامؤستاى رابةريش لةنيوةشةوداو بةنارةحةت دةرضووبوو ،بؤية َ توانرا تةقة ِرابطيريَت و خؤشبةختانة كةسيش ن��ةك��وذرا ،تةنها ضةند َثيشمةرطةيةكى بزووتنةوة بريندار بوون.. َ ثاشةكشةى بزووتنةوة بؤ تةويَلة َ بةردةوامى شة ِرةكة طيانى كؤمةلَيك ئةندامى بززوتنةوةى دةخستة مةترسييةوة كة شةخسى دووةمى حزبةكة لةناوياندابوو،
فشارو تةلةفوونةكانى َئيمةش َ رؤلى بينى هيوركردنةوة ،لةراستيدا َ ثالنةرةكةش بؤ َ تةنها ترس نةبوو هةرضةندة ترسيش لةو جؤرة َ حالةتانةدا ئاسايى و ضاوة ِروانكراوة، َ بةلكو لة بنة ِرةتةوة قةناعةتمان بةوة نةبوو نى بزووتنةوة خؤى لةشة ِريَكةوة َ بطلي َ نةبيت و اليةنيتريش ئةو لةبةرذةوةندى َ شة ِرةى َ يانطيرساندبيت ،جطة لةوةى هةل َ تواناو ئيمكانياتى بزووتنةوة لةرووى مادى و مةعنةوييةوة كة لةسةرةوة ئاماذةمان بؤ كرد بؤ ئةوة دةستى نةدةدا خؤى دووضارى شةرو رووبة ِروبوونةوة بكات. لةاليةكيتريشةوة راطرتنى شة ِرو تةقةش زةمانةتى ثاراستنى ئةمنيةتى ئةندامان و بارةطاكانى بزووتنةوةى َتيدا نةبوو بةو هؤيةوة هيزيَكى طةورةى تازة شة ِرو تةقة ِرووى داوةو َ يةكيتيش روويان لةشارةكة كردووةو زؤربةى َ س��ةرك��ردةو ضةكدارةكانيش نةناسراون بةدؤخى ناوضةكةو ئةطةرى ئيستيفزاز و دةمي َنيتةوة ،بؤية سةركردايةتى َثيكدادان هةر َ هيزةكانى بؤ دا ئةوةى بزووتنةوة ب ِريارى َ
ثى بكات و خؤى ناوضةى تةويََلة ثاشةكشة َ البدات لةشة ِرو رووبةرووبوونةوةي زياترو بةو هؤيةشةوة َ بشيوى و زيان هةلةبجة دووضارى َ نةبيتةوة ،هةروةها ئةو ئةندام و بةرثرسانةى َ يةكيتين طيانيان نةكةويَتة بزووتنةوةش الى َ مةترسييةوة. كاتذمير 2ى شةوبوو كة وتيان نزيكةى َ بزووتنةوة ئينسيحابى كردو سةيارةكانيان عةبابةيليى ثشتى َ هةلةبجةوة لةريَطاى َ َ َ دةكشين ،دواتر بةرثرسى شنروى هةل بةرةو َ َ َ هةندى لةو برادةرانةى تر داواى مةلبةندو َليبووردنيان لةمامؤستا سديق و َئيمةش كرد كة تةنها مةبةستيان ئةوة بووة بةهؤى ببيتةوةو هيور َ مانةوةى َئيمةوة بارودؤخةكة َ ببنة هؤكارى نة ِرشتنى خويَن.. جيطاى خؤيةتى ئاماذة بؤ ئةوةش بكةم َ كة لةماوةى ئةو شةوةدا ريَز لة مامؤستا سديق جيطاى خةوتن و طيراوةو تةنانةت َثييان وت َ ثشوو هةية بؤ بةريَزتان و فةرموويان َليكرد، بةآلم مامؤستا سديق رةتى كردةوةو وتى من َ لةطةل ئةم َثيشمةرطانةى خؤمدام و َلييان
جيا نابمةوة. َ هةندى زانيارى مامؤستا شاهؤ لةسةر َ َ هةندى توندى هةلةى برادةريَك ئةو شةوة َ هينا بةحوكمى و زبرى لةطةل مندا بةكار َ رؤذنامةنووسيكى ديارى ئةوةى نووسةرو َ َ هةندى ناو بزووتنةوة بووم و لةو كاتةشدا يةكيتى نووسرابوو كة نووسينى دذى َ بةرثرسى َ مةلبةندى نؤى شارةزوور دةيويست من بةرثرسيار بكات لةو نووسينانة ،خوا كردى ئةو شةوة كةس نةكوذراو ئةو هةموو تةق و تؤقة قوربانى َلى نةكةوتةوة. لةطةل كاك كؤسرةت رةسولَ َ كؤبوونةوة ئ��ةو ش��ةوةم��ان ب��ةس��ةردا َتيثة ِرى و سبةينى سةرلةبةيانى( )9/25ضةند بؤ َ َ يةكيتى و لةطةليشياندا حاجى بةرثرسيكى َ َ ساحيبى نويَنةرى َئيران كة لةناو َ هةلةبجةدا َ نوَينةرايةتييةكى هةبوو سةردانى َئيمةيان َ َ هةندى لةطةل جةنابى مامؤستا سديقدا كردو طفتوطؤيان كرد ،دواتر َئيمةيان بةرةو سةراوى سوبحان ئاغاى نزيك سةيد سادق برد كة وائةزانم قيادةى عةمةلياتةكانى َ هةلةبجة ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
39
َ لةوى بوو ،وتيان كاك كؤسرةت حةز دةكات بتانبينيت. َ سى كةسةى وةفدةكة لةطةلَ َئيمة ئةو َ َ رةسولدا دانيشتين و دةربارةى كاك كؤسرةت بارودؤخةكة قسةى زؤرمان كرد ،نايشارمةوة كاك كؤسرةت زؤر نيطةران بوو لة رؤيشتنى مامؤستا مةال عةلى بؤ تةويََلةو َ ضؤلكردنى َ بةئيمةشى بارةطاكانى بزووتنةوة لةهةلةبجةَ ، يةكيتى و خؤى بةجةنابى وت كة ثةيامى َ رابةر بطةيةنن كة ئةوان هيضيان لةطةلَ بزووتنةوةدا نييةو داوا لةمامؤستا مةال عةلى بكةن بطةريَتةوة بؤ َ هةلةبجةو ناو بارةطاكانى خؤيان ،من يةكةمجارم بوو كة لةنزيكةوة َ كةسيكى رةس��ول ببينم ،ئةو كؤسرةت َ زمانيكى دبلؤمات بوو لةسةرخؤو خاوةن َ َ لةطةلمانداو ريَزى زؤرى لةمامؤستا سديق و َئيمة طرت. ئةو رؤذة تا نيوة ِرؤ لةسةراو ماينةوةو دواتر هاتينةوة بؤ َ مةلبةندى نؤى شارةزوورو سةيارةكانمان وةرطرتةوةو طة ِراينةوة بؤ َ مالةكانمان ،جةنابى مامؤستا سديق رؤيشتةوة َ بؤ مالى خؤيان و هةنديَك لةو َثيشمةطانةش كة داب ِرابوون الى ئةو مانةوة ،هةرضةندة يةكيتى داوايان كرد مامؤستا سديق اليةنى َ بضيتةوة ناو بارةطاى سكرتاريةتى رابةرى َ َ دابنيشيت، طشتى و مةكتةبى سياسى و لةوى َ بةآلم مامؤستا سديق ئةوةى نةكردو ترسى ئ��ةوةى هةبوو بةم ك��ارة درز بخاتة ناو ريزةكانى بزووتنةوةوةو َ هةلَيستى سياسى َ لةهةلةبجةو تةويََلة بزووتنةوةى ئيسالمى بةدوو ئاراستةى جياوازدا ب ِروات. جيطرى بؤ رؤذى دوات��ر( )9/26جةنابى َ راب��ةرى طشتى داواى لةمن كرد ب ِرؤم َ لةهةلةبجة بؤ تةويََلةو بةباشى نةزانى بمينمةوة ،ضونكة بةداخةوة لةم جؤرة َ بارودؤخانةدا هةميشة ميدياكارةكان باجى طرذى و ناسةقامطيرييةكان دةدةن ،هةروةها داواى كرد واقيعى رووداوةكانى ئةو شةوةو دانيشتنةكةمان لةسةراو و قسةكانى كاك كؤسرةت رةسول بةجةنابى رابةر بطةيةنم. طة ِرانةوة بؤ تةويََلة جةنابى مامؤستا سديق داواى لةو َ لةهةلةبجةبوو نويَنةرايةتييةى َئيران كرد كة ئةنداميكمان بطةيننة تةويََلة ،منيش َ َ لةطةل برادةريَكى بةسةيارةيةكى ئةوان و
40
ذمارة ()5(..)51ي حوزةيراني ()2012
َ لةخورمال َئيرانيدا بةرةو تةويََلة بة ِر َى كةوتم، و لةسةر ريَطاى َنيوان ئةو شارؤضكةيةو ئاوايى رؤستةم ب��ةط َثيشمةرطةكانى َ كؤمةلى ئيسالمى و هةموو ئةو ئةندامانةى َ ثى كرابوو لةهةلةبجةوة ثاشةكةشةيان َ كؤبووبوونةوة ،بةناوياندا رةت بووين و من دةستم بةرز كردةوةو سةالمم كرد بؤ زؤربةيان بةو َثييةى هةموويان براو هاوسةنطةرى دَيرين بووين ،ئةوةى سةمةرةبوو لةناو ئةو َ مندالكارى كورتةباآل كةسيكى ئاثؤرايةوة َ شريتيكى لةو برايانةى راثة ِرين(نةهزة) كة َ بةشيوةيةك بيكةيسى لةخؤى َثيضابوو َ ديمةنيكى ناشيرينى هةبوو هاوارى كرد َ َ مةيةلن ب ِروات)، (ئةوة حةرةكةيةكة بيطرن َ كؤمةل نرخيان بؤ هةرضةندة ئةو برايانةى هات و هاوارةكةى دانةنا بةآلم من لةناخةوة ئازارم َثيطةيشت و َ لةدلى خؤمدا وتم ئاواتة لةمَِيذينةكةتان هاتةدى كة ئةو بزووتنةوةية لةت بكةن و بياندةن بةطذى يةكتردا. نزيكةى سةعات 10ى َثيشنيوة ِرؤ بوو طةيشتمة تةويََلةو رؤيشتمة خزمةتى مامؤستاى رابةرو ئةو برايانةى سةركردايةتى، مامؤستاى مةرحوم بةتوندى باوةشى ثيا كردم و سوثاسى خواى كرد كة رزطارم بووةو َ يةكيتى بيستبووى ئةو شةوة لةمةلبةندى َ بةرثرسى َ َ مةلبةند هةندى قسةى زبرى َ بةرامبةرم كردبوو ،لةطةل مامؤستاو برايانى سةركردايةتى دانيشتم و وردةكارى رةوشى هةلةبجةو طوزةران و َ َ حالى َئيمة لةو شةوةدا َ يةكيتى دةستبةسةربووين كة لةمةلبةندى َ َ و ثةيامةكةى كاك كؤسرةت رةسوليشم بةسةرزارى طةياندة مامؤستا.. طة ِرانةوة بؤ َ هةلةبجة ن��زي��ك��ةى 13رؤذ ب��زووت��ن��ةوةو سةركردايةتييةكةى لةتةويََلة مايةوةو هةولةكان لةضةند َ َ قؤلَيكةوة لةو ماوةيةدا هيوربوونةوةو ئاساييكردنةوةى لةئارادابوون بؤ َ بارودؤخةكةو ريَكخستنةوةى ثةيوةندييةكانى يةكيتى َنيوان بزووتنةوةى ئيسالمى و َ نيشتيمانى كوردستان ،دواج��ار وةفدى باآلى هةردووال لةشارى (قةسرى شيرين) ى َئيران بةناوبذيوانى كؤمارى ئيسالمى ريَككةوتننامةى ئاشتى و ريَكخستنةوةى ثةيوةندييةكانى هةردووال ئيمزا كرايةوةو بزووتنةوة خؤى بؤ طة ِرانةوة بؤ َ هةلةبجة
ئامادة كرد. ضةند رؤذيَك َثيش ئةوةى سةركردايةتى بزووتنةوة بطة ِريَتةوة بؤ َ هةلةبجة نزيكةى 70ئ��ةن��دام و َثيشمةرطةى بزووتنةوة بةكاروانيك طة ِرانةوة بؤ ناو شارو رؤيشتنةوة َ ناو بارةطاكانى خؤيان ،بةطةيشتنى ئةوان جيطرى رابةرى جةنابى مامؤستا سديقى َ طشتيش هاتةوة بؤ ناو بارةطاى سكرتاريةت و هيور بوويةوة. بارودؤخةكة تا ِرادةيةكى باش َ ط��ي�� ِران��ةوة ثوختةى ئ���ةوةى ب��ؤم َ رووداوةكانى ئةو ِرؤذانةبوو كةناوضةكةى َثيدا َتيثة ِرى و بةشى هةرةزؤريشى دةرهاويَشتةى كارةساتى َ هةلوةشاندنةوةى يةكبوون و لةت و ثةتكردنى بزووتنةوةى ئيسالمى بوو ،ئةوانةش كة َئيستا قسةى زل ئةكةن و مزايةدة بةسةر َ خةلكيترةوة دةكةن َ هةلةبجةيان بةريَككةوتننامة كة طواية بةيةكيتى كردووة َثيش بزووتنةوة تةسليم َ َ هيشت و هةر ئةوانيش بةجي ةبجةيان هةل َ َ مةليكى َبى ثة ِرو َ بال و بزووتنةوةيان كردة َ دةستيان بةسةر ضةك و جبةخانةكانيدا طرت و دواتر ضارةنووسى ئةو ضةكانةشمان بينى ضؤن تةسليم كران. َ كةهةلسو ِراوى ماوةتة َبلَيم :زؤربةمان ناو ئةو حزبةبووين بةشدارى زؤر كؤ ِرو كؤبوونةوةمان كردووةو زؤر شتمان بةئةمانةت بةطويَدا دراوةو َئيستا دةتوانين بؤ دذايةتى بهينين ،بةآلم َبيطومان يةكتر بةكارى َ دةمش ِرى و خيانةت لةئةمانةت لةئةخالقى َ موسلمان نيية ،لةويش خراثتر سيناريؤ خولقاندن و درؤ َ َ هةلبةستن و خؤطةورةكردن و بوهتان كردنة بؤ م��ردووةك��ان هةر لةبةرئةوةى نةماون تواناى وةآلمدانةوةيان نيية .طةورةيى مرؤظ لةوةدا نيية هةر رؤذةو لةبةرةى طةورةيةكةوة تةقة لةطةورةيةكيتر بكات كة َثيشتر دؤستايةتى كردووةو ئةوةندة َ لةطةليدا رؤض��ووة بةشى دووركةوتنةوةو َ نةهيشتووةتةوة ،بةآلم لةطةليدا شة ِرى َ كة دوور ك��ةوت��ووةت��ةوة ش��االوى درؤو سوكايةتييةكانى ديسان بةشى ئاشتى تيادا نةهيشتووةتةوة ،ضونكة دواجار هةموومان َ مسولمانين و كوردطوتةنى تف َ َ هةلدةى بةئوميدى ناوضةوانى خؤت دةطريَتةوة!. َ ئاشتى و ئارامى هةميشةيى بؤ وآلتةكةمان و دووبارةنةبوونةوةى ئةزموونة َتالةكان.