Niet van mars, niet van venus

niet van Venus Tientallen boeken verschenen de laatste jaren over m/v-verschillen: ze zouden aangeboren zijn. Waarom geloven we daar zo gtaag in? Journalist Mensje Melchior ging bij ztchzelf te rade ĂŠn bij de tegenbeweging, die korte metten maakt met het 'neuroseksistische qeneuzel'. Dr

22

.tutlt 20n de vrouweliike oDinie oPzu

Grays laatste draak van een boek daargelaten, kan ik me altijd erg vermaken met dit soort literatuur. Natuurlijk Ieg ik de wetenschappelijke inzichten vooral in mijn eigen voor deel uit. Zo wljr ik het feit dat ik het ruimtelijk inzicht van een stuurloos botsautootie heb graag aan mijn mafunctioneÍende rechterhersen-

tig I

ik ]ohn Gray mag geloven, steel< ik heel anders in ell<aar dan de meeste wouwen. Van het schrobben van de plee krijg ik namelijk helemaal geen weldadig gevoel. Koken is voor mij een noodzakelijk kwaad. En behoefte aan urenlange zeursessies met mijn vriendinnen heb ik ook al niet. Toch is poetsen, koken en over je problemen praten met seksegenoten volgens Gray dé remedie tegen stress. Net als'in de keuken artistieke composities mal<en van fruit'. trouwens. Voor vrouwen dan tenminste. Man nen varen vooral wel bij waardering voor hun prestaties.

Een hoop onzin? |e zou het denken, maar we hebben het hierwel over de schrijver die met MannenkomenuanMars, vrouwen van Venus wereldwijd 5o miljoen boeken heeft

ls

ll lt 1l

ij

helít. En dus niet aan mijn luiheid om mijn ruimtelijke vaardigheden te trainen, bijvoorbeeld door eindelijk eens autoriilessen te nemen. Dat

mijn wiskundelerares me al spoedig opgaf met de boodschap: 'Ga jij maar lekker wat economietaal<jes maken, ligt natuurlijk ook niet aan mezelf.

Ik kan er toch niets aan doen dat miin

verl<ocht.

In zijn jongste boek Venus is hot" Mars ís coolbeweert Gray dat de hormoonhuishouding van vrouwen danig in de war is geraakt door het moderne leven. Dat zit zo: voordat

neurologische bedrading niet op wiskundeformules is ingesteld? Dat ik zo empathisch ben dat het soms lijkt of ik iemands gedachten l<an raden, is dan weer een van de voordelen van mijn vrouwelijke grijze massa. Net als het feit dat ik makkelijk vreemde talen leer; dat komt door al die actie-

vrouwen een carrière buiten de deur nastreefden, zorg-

ve neuronen

den ze gezellig met andere vrouwen voor het eten en de kinderen. Dat was goed voor het vrouwvolk, schrijft Gray, want door het 'zorgen' en de sociale interactie met andere vrouwen maakten zij oxytocine aan. Dit hormoon helpt stress te bestrijden. En moderne vrouwen hebben volgens de bestsellerauteur dus een ernstig tekort aan oxytocine, iets waar ze hartstikl<e ongelukkig van worden.

Gray is lang niet de enige schrijver die een dik belegde boterham verdient met allerlei populair-wetenschappelijke veronderstellingen over hoe mannen en vrouwen van nature in elkaar zitten. Neem Louann Brizendine, de neuroloog en psychiater die in haarboel< De vrouwelijke hersenen probeert te ontrafelen hoe de verschillen tussen mannen en vrouwen al in het brein beginnen. Zij betoogt dat vrou welijke hersenen van nature meer geneigd zijn tot empathie dan mannelijke. Nog zo'n bestseller: Waarommannen

centra van miin hersenenMaar wanneer die hersenweetjes in mijn nadeel worden gebruikt, word

níet luisteren en vrouwen níet kunnen kaartlezenvan Barbara

en Allan Pease.

in

de communicatie-

ik altijd

een beetje pissig. Ik kan slecht tegen mensen die met onderzoeken in de hand beweren dat'vrouwen te lief en te emotioneel ziin om leiding te geven. Of dat vrouwen weinig ambitie hebben, omdat ze van nature liever voor hun kinderen zorgen en het huishouden doen. Dan verandert dit soort wetenschap in neuroseksisme, en is het ineens stukken minder vermakelijk.

De Australische psycholoog Cordelia

Fine komt in actie tegen dit soort seksisme-met-een-wetenschappelijk sausie. In haar onlangs verschenen boek Waarom we allemaal van Mars komenïrekI Fine, na bestudering van

al het onderzoek naar

aangeboren genderverschillen, deze simpele con-

clusie: er zijn verschillen, maar ze zijn klein. Bovendien weten we nog veel te weinig van de werking van de

hersenen om met neurologische ver-

schillen allerlei verklaringen te

ge-

ven voormannen en vrouwengedrag.

24

.luttt ZOtt de vrouweliike oDinie 0PzlJ

Ze is niet de enige die neuroseksisme hel<elt. De laatste jaren komt er een ware tegenbeweging op gang. Publi

cisten, hoogleraren en wetenschappers nemen de onderzoeken en con-

clusies

in de boeken van

Gray,

Brizendine en vele anderen onder de loep en halen ze keihard onderuit.

Ook als je denkt dat de onderzoekjes in je voordeel uitpakken, is neurosel<sisme verraderliik, vertelt Fine per mail. 'Veel van de beweringen

lij-

ken aardig en welwillend. Wie hoort nou niet graag dat ze bijzonder empathische vermogens heeft en een ster

is in communiceren? Maar voor je het weet, ga je je ernaar gedragen. fuist door dit soort subtiel seksisme worden ambities in de kiem gesmoord en blijft het moeilijk in een mannenwereld door te drineen.'

Fine denkt dat we zo graag in neuroseksistische feitjes geloven omdat de idee dat vrouwen en mannen van na-

ture anders zijn ons troost.'Het lijkt dan alsof de ongelijkheid der seksen niet onze eigen schuld is, maar dat van de verschillen in ons brein.'

Fines betoog is overtuigend en goed onderbouwd. Ze haalt bijvoorbeeld het beeld onderuit dat vrouwen van nature veel empathischer zijn. Zo is er het onderzoek dat door biina alle bestsellerauteurs wordt gebruikt om aan tonen dat vrouwen van nature meer op andere mensen gericht zijn.

Daarbij werden roz baby's van anderhalve dag oud gefilmd terwijl ze naar het gezicht van een onderzoeksleidster keken of naar een mobile boven hun wieg. De jongetjes keken iets

korter naar het gezicht dan de meisjes en langer naar het

mobile. Dit on-

Juist seksisme smoort alle ambities

t

NEUROSEKSISV

# Van F

kriigen

hoe we horen

functioneren, en zelfs hoe we zijn.

te zijn als vrouw, of als man

Volgens wetenschapsjournalist Asha ten Broeke kunnen de neuroselcsistische boel<en er zelfs toe leiden dat we

bij

een hork van een vent blijven omdat hij van nature nu eenmaal zo is.

Zelf trapte ze bijna in die valkuii. Ten Broeke schreef het boel< Het idee m/v.

Ontmaskeing

v

an een hardnekkig denk-

zij maakt in haar boek de gedachte dat vrouwen van nature empathisch zijn, maar ongeschikt voor ruimtelijk inzicht en analytisch beeld. Ool<

denl<en, met de grond gelijk.

derzoek geldt al jaren als hét bewijs dat meisjes een aangeboren beiangstelling hebben voor gezichten en jongens voor bewegende objecten.

Ook hersenwetenschapper Dick Swaab haaltinWij zijnons breindit onderzoel< aan om te bewijzen dat jongetjes en meisjes met een ander brein worden geboren. In zijn vlot geschreven boek stelt hii nogal eendimensionaal dat zo'n beetje alle menselijke gedragingen voortl<omen uit hoe onze hersenen functioneren, en dus ook hoe mannen en vrouwen anders in het leven staan. 'Sommige geslachts-

verschillen in ons gedrag zíjn al zo vroeg in de ontwikl<eling zichtbaar dat die uitsluitend in de baarmoeder kunnen ontstaan,' schrijft hij over het gezichtenonderzoek.

Maar de onderbouwing van dit onderzoek is veel te dun om er zulke vergaande conclusies uit te trekken. Fine fulmineert: 'De verschillen in kijktild waren klein, wat de

conclusie overtrokken maakt. Maar sowieso moet dit hele onderzoek de prullenbak in. Baby's van een paar dagen oud kunnen nog helemaal niet goed zien of vormen onderscheiden. Hoe kunnen onderzoekers dat gegeven zomaaÍ negeren?'Uit andere onderzoeken met volwassenen komen wel degelijk verschillen naar voren: vrouwen herkennen emoties beter en hebben een grotere affectieve empathie (in normale mensentaal: ze zijn liever). Maar bij die onderzoeken zijn de verschillen met mannen meestal klein en de resultaten bij vrouwen onderling verschillen ook nog flink. ]e kunt er dus niet zomaar het beeld van een compleet anders functionerend vrouwelijk brein aan ophangen.

Nog belangrijker is dat vrouwen vaker als empathisch uit de bus l<omen omdat de omgeving dat van hen verwacht.

Bij verschiliende onderzoeken naar empathie bliikt dat wanneer vrouwen er van tevoren fiinties aan worden herinnerd dat ze beter zouden moeten scoren, omdat empa

thie een vrouwelijke eigenschap is, ze dat meteen ook doen. Bij mannen werkt dat motiveren en aanmoedigen trouwens ook. Wanneer zij van tevoren te horen krijgen dat empathische mannen seksueel aantrekl<eliiker zijn, scoÍen ze ineens stul<ken beter. Horen ze echter op voorhand dat ze meedoen aan een onderzoek naar de vermeende inferieure empathische vermogens van mannen, dan liggen de scores aanzienlijk iager.

De verwachtingen van onze omgeving bepalen dus hoe we ons gedragen. Fine toont in haar boel< aan dat die beïnvloeding op allerlei terreinen geldt. Zo zijn vrouwen ineens veel beter bij wiskundetests wanneer ze van tevoren te horen krijgen dat vrouwen daar goed op scoren. Of slechter wan-

neer ze ergens hebben gelezen dat vrouwen doorgaans minder goed zijn in wiskunde dan mannen. Hetzelfde gaat op voor het testen van ruimte-

lijk inzicht.

In haar studententiid had Ten Broeke een relatie met een ware holbewoner.

'Hij was de hele dag op pad, kwam thuis en kroop achter zijn computer.

Om negen uur's avonds kwam hij naar beneden en raal<te helemaal ge

irriteerd dat ik geen potje voor hem had gekookt.'Toen kreeg ze het boek van Barbara en Allan Pease, Waarom mannen niet luisteren en vrouwen níet kunnen kaartlezen, in handen. Dit

echtpaar beweert dat mannen en vrouwen zoveel van elkaar verschillen omdat we in de oertiid andere rollen hadden. Hij was de jager en zorgde zo voor het voedsel. De vrouwen zorgden samen voor de l<inderen en bereidden het eten, zodat hii kon uit-

rusten voor een nieuwe jachtpartij.

Door die rolverdeling zit'zorgen' bij vrouwen in de genen, en hebben mannen het juiste DNA om in de gevaarlijke buitenwereld de kost te verdienen. Ten Broeke vond de theorie heel aantrekkelijk. 'De gedachte dat mijn vriend niets aan zijn vervelende

Als je het zo bekijkt is het nogal kwa-

lijk dat

de boekwinkels vol liggen

met boeken die ons vertellen dat vrouwen zo inlevend zijn, maar dat ze geen kaart kunnen lezen. Of dat vrouwen gestrest raken van een carrière najagen, terwijl mannen juist wel varen bij presteren. Al die beweringen kunnen beïnvloeden hoe we

OPZIJ de vrouwelijke opinie JUNI

2oll 25

I

NEUROSEKSISME

Ook Zou empathie niet ook empathie l<weken? Het kan heel goed zijn dat meisjes emoties bij anderen beter herkennen en er sneller op inspelen omdat zij diezelfde behandeling als kind al kregen.

Ook met speelgoed worden meisjes en jongens op allerlei

aa

mersfes gedrag kon doen, voelde onverwachts

goed. Ineens kon ik er beter mee Ieven. Il< hoefde niet op zoek naar een nieuwe man, want dan zou il< waarschijnlijk met precies hetzelfde pro-

manieren beïnvloed. Op de peuterschool heerst bijvoorbeeld een strenge sociale controle: jongens die zich op poppen storten en meisjes die met autooties spelen, wor den bij hun spel vaak genegeerd door de andere peuters.

Als niemand met je mee wil spelen, leer je vanzelf wel welk speelgoed bif je past.

op allerlei manteren beïnvloed

bleem zitten.'

Die vlaag van verstandsverbijstering

boeken. Maar als ie om je heen kijkt,

Van kleins aÍ aan krijgen we dus allerlei signalen hoe we horen te zijn als vrouw, of als man. Door de boodschap dat vrouwen vooral geschikt zijn voor'vrouwendingen presteren we op 'typisch mannelijke'terreinen minder goed

zie je toch vanzelf dat vrouwen en mannen van nature anders zijn?'Kif k maaÍ naar mijn dochters,' zegt mijn

meer vrouwen zich aan het standaardbeeld. Anke Rijnen is er zo een. Ze werl<t als projectmanager bij een bouw

duurde gelukkig niet zo lang. Ten Broeke zette haar holbewoner opzij toen ze bedacht dat ze liever alleen door het leven ging dan terug te keren naaÍ de prehistorie. Niet veel later vond ze een man die wél geëmancipeerd was. Op hun huwelijksreis las ze het boel< Bij gelijke geschiktheid van Rosalind Bamett en Caryl Rivers.

Een grote opluchting. 'Zij maakten korte metten met dat gekleurde evolutie-idee. In de oertijd jaagden vrouwen ook, op klein wild. Ze schanelden voedsel bij elkaar en waren daarmee regelmatig de kostwinner.

Wie zegt dat de mannen dan niet ook

Allemaal leuk en aardig, die tegen-

vriendin lanny.'Ze voelen zich

als

vanzelf aangetrokken tot roze jurk-

jes, poppen en glitterhaarspeldjes.

Geloof me, ik heb dat nooit gestimuleerd.' Ik gelooí het meteen: ]anny is niet het type moeder dat haar dochters opvoedt tot barbieadepten. Veel liever had ze hen als stoere boom klimmertjes gezien, en in de weer

Bovendien las ik in dit boek dat mannen ook prima voor de kinderen kunnen zorgen. De auteurs haalden on-

met speelgoedwagentjes.'Maar hoe' veel autootjes ik ook voor hun neus zet, ze wandelen veel liever rond met een pop in een kinderwagentie.'

Ook mijn ouders probeerden me in

der andere een onderzoek aan waarbij

de jaren zeventig genderneutraal op

alleenstaande mannen het heel eoed doen met de opvoeding.'

te voeden. Barbies kwamen het huis

Het werd het startpunt voor

viesje. Mijn moeder l<leedde me het liefst in stoere spijkerbroekjes. Maar het experiment mislukte jammerli jk.

Ik wilde net ais mijn vriendinnetjes een barbie en haalde mijn oma over iurkjes met kant en ruches voor me

een deel van de zorg op zich namen?

Broekes boek. Als

Ten

ik één ding heb ge-

leerd. is het wel dat ons brein zo geevolueerd is dat het heel flexibel in-

springt op veranderingen

in

onze

omgeving. Ons brein verandert constant en zelís tot op latere leeftiid.

Roepen dat mannen en vrouwen verschillen omdat we nu eenmaal zo voorgeprogrammeerd ziin, is nogal

kortzichtis.'

niet in, evenmin als een poppenser-

te kopen.

Maar hoezeer ouders ook denken dat hun kleine meisjes niet aansporen

ze

lieí en mooi te zijn: niets is minder waar. Van jongs af worden meisjes anders behandeld, vaak zonder dat de ouders het doorhebben. Zo blijkt

uit observaties dat ouders veel meer tegen hun dochter praten dan tegen hun zoon. Ze reageren ook sneller wanneer hun dochter huilt en trekken meer tiid uit om haar te troosten.

26

lUHt ZOtt de vrouweliike oDinie 0PZIJ

dan we zouden kunnen. Gelukkig onttrekken

steeds

projectmanagementbureau.'Samen met één andere vrouwelijke projectleider begeef ik me constant tussen mannelijke collega's.'

Te zou dus denken dat Riinen zich weleens overschaduwd voelt door al die mannen om haar heen, maar niets is minder waar. 'Ik vind werken met mannen prettig. Ze com

municeren lekker direct en dat past precies bij de stifl waarop ik dingen aanpak. Natuurlijk zie ik weleens verbazing bij mensen als ik de leiding over een project blijk te hebben. In een vergadering denken ze al snel dat ik er voor de notulen ben. Maar ik laat snel merken dat ik verstand van zaken heb en dan ziin die vooroordelen zo

verdwenen.'

Alle neuro onderzoekjes die moeten bewijzen dat vrouwen en mannen echt verschillen, gaan helemaal langs Rijnen heen. 'Ik geloof er gewoon niet zo in, de manier waarop je bent opgegroeid is veel belangrijker dan onze aanleg. Ik heb twee broers en werd vroeger niet anders behandeld. Ik speelde met hun lego, we sportten samen.

Misschien ben ik daarom wel de bètakant opgegaan, wie zal het zeggen. Hoe dan ook weet ik één ding zeker: ik ben minstens zo goed in mijn werk als mijn mannelijke collega's.'

Heel goed dat deze bouwvrouw al het neuroseksistische geneuzel aan zich voorbij laat gaan, vindt Ten Broeke. Zij heeft zo haar eigen verklaring voor het grote succes van de boeken van fohn Gray en consorten. 'Ze bevestigen de vooroordelen die in onze cultuur springlevend zijn. Mensen lezen nu eenmaal graag oveÍ wetenschap die beves

tigt wat ze weten, of denken te weten. Bovendien kan het geruststellend zijn te lezen dat ie nu eenmaal zo bent als je bent, doordat je hersenen op die manier zijn voorgeprogrammeerd. Dan hoef je ook geen moeite te doen om te veranderen, of, nog lastiger: je partner te veranderen.'a Reageren op

dit artikel?

Ga naar www.opzij.nl/forum