Tik...tik...trauma weg

~.

.

1 ( ... tI ( ...

HKS! J.(fNSJf MflCHIOR. BUlO, SHUTlERS10CK

trauma we Door oogbewegingen afkomen van nare herinneringen die je al jaren in de weg zitten? Onmogelijk, zei de medische wetenschap. Nu, twintig jaar later, komen ze daarvan terug. EMDR blijkt voor tal van angsten toepasbaar én succesvol.

annie (50) ging meer dan dertigjaar niet naar de tandarts. Ze durfde niet meer nadat een tandarts zonder verdoving haar kies had getrokken. 'Dat deed zo verschrikkelijk veel pijn. Toen ik huilend naar buiten liep nam ik me voor: dj[ doe ik nooit meer. Dus poetste, floste en spoelde annie elke dag zo goed mogelijk, om maar geen gaarjes te krijgen. 'Dat ging lang goed .

Maar eind vorigjaar gingen er twee kiezen loszitten. a een tijdje vielen ze uit. Toen moest ik wel toegeven dat het helemaal mis was . Maar ik durfde niet naar de tandarts: bij het idee weer in zo'n stoel te zitten, brak het angstzweet me uit.'

Haar dochter belde de Stichting voor Bijzondere Tandheelkunde - een centrum dat gespecialiseerd is in tandartsangst. Daar raadden ze haar EMDR aan. Bij een EMDR-therapeut gebeurde in één sessie iets wat

annie nog altijd 'wonderlijk' en 'magisch' vindt. 'Binnen een uur was het beeld van de tandarts die aan mijn kies stond te rukken, helemaal verdwenen.

Wonderlijk simpel EMDR lijkt inderdaad wonderlijk. Het is een ogenschijnlijk simpele therapie die goed helpt bij mensen die last houden van een traumatische ervaring. Iemand die bijvoorbeeld een heftig auto-ongeluk heeft meegemaakt kan angstig worden van elke auto die voorbijkomt. Bij een EMDR-sessie haal je een duidelijk beeld van zo'n nare herinnering naar boven (de auto dieje op het laatste moment zag aankomen). Tegelijkertijd leidt de therapeut je af door je met je ogen zijn of haar heen en weer bewegende vinger te laten volgen. Of door onregelmatige tikjes in een koptelefoon te laten horen. >

20 112 ésta

21

Nanda (46) pakte haar angst an om In de trein. metro of het

Door de afleiding wordt het nare beeld uiteindelijk steeds vager: de herinnering is niet weg, maar de nare emotionele lading is er wel vanaf. En de lichamelijke reactie die het beeld opriep (een verhoogde hartslag een dichtgeknepen keel) blijft weg. Maar belangrijker is het effect in het dagelijks leven: doordat de herinnering neutraal is, wordje niet meer bang zodraje een auto of een tandartsstoel ziet. EMDR - kort voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing - is bedacht door de Amerikaanse psychologe Francine Shapiro en in de jaren 90 van de vorige eeuw naar Nederland overgewaaid. Wetenschappers waren lang sceptisch: een therapie gebaseerd op oogbewegingen, zoiets simpels kon nooit werken. Maar de laatste tien jaar is die kritiek verstomd: uit veel verschillende onderzoeken blijkt namelijk dar de therapie effectief is en dat het snel werkt. Het staat inmiddels niet voor niets op de lijst van voorkeurstherapieën bij de behandeling van een posttraumatische stressstoornis.

'Van het idee dat ik de metro in moest, lag ik nachtenlang wakker'

Stijf van de stress Ad de Jongh was de eerste psycholoog in Nederland die patiënten met EMDR behandelde. De bijzonder hoogleraar angst- en gedragsstoornissen aan het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam heeft patiënten met verschillende trauma's geholpen.

Hij legt uit hoe het komt dat nare herinneringen soms zo'n impact kunnen hebben. 'Een heftige herinnering kan ervoor zorgen dat het stresssysteem te strak afgesteld komt te staan: bij onschuldige triggers die de herinnering ofhet beeld weer ophalen, denkt het lichaam dat er een gevaarlijke situatie is. Het gevolg: je staat stijf van de stresshormonen, je wordt angstig enje kunt zelfs lichamelijke klachten krijgen.

De Jongh zag dit effect heel duidelijk bij slachtoffers van de vuurwerkramp in Enschede . 'Zij stonden constant op scherp. Wan t als je in je eigen wijk al in een ontploffing terecht kan komen, waar kan het dan niet gebeuren? Ze raakten in paniek bij elk hard geluid .'

Hetzelfde beeld zag hij bij mensen die op vakantie slachtoffer werden van de tsunami. 'Ik behandelde ze in mijn praktijk in mijn tuin in Bilthoven. Niet echt een plek waar ineens een vloedgolf op kon komen zetten.

Toch waren deze mensen constant angstig en zagen ze die hoge golf steeds weer voor zich. Een heftig u'auma dus, maar de EMDR-behandeli.ng werkte wel heel goed bij ze.'

Al is het effect al een tijd bewezen, lang bleef wel onduidelijk hóe het nou kan dat EMDR aanslaat. Eerst werd gedacht dat de beweging die patiënten met hun ogen maakten, de communicatie tussen de beide hersenhelften stimuleerde. Dat dat de intensiteit van

3. 2012

'Ik leefde al Jaren met agorafObie: zodra Ik het gevoel had dat Ik de conrole verloor raakte Ik In paniek. Ik kon niet biJ Iemand anders In de auto stappen - zelf rijden gaat wel - en reizen met de metro. bus. trein 0 het vliegtuig was al helemaal uitgesloten. Als Ik het tóch probeerde, kreeg Ik zodra de deuren dichtgingen geen lucht meer en wilde Ik er meteen weer Uit. Ik heb heel lang maar wat aangemodderd . Ik glllg alleen in Nederland op vakantie en het liefst naar een plek waar Ik na aankomst niet meer In de auto hoefde te stappen . Dat kon Ik niet meer volhouden toen Ik miJn hUidige vrouw ontmoette. Zij heeft twee kinderen van 13 en 15 en die Wilden ook weleens wat anders. Ik heb het heel lang tegengehouden. maar deze zomer zouden we dan toch echt naar ParijS gaan. We zouden de auto nemen en Ik zou riJden . Van het Idee dat Ik ter plekke misschien toch de metro In moest. lag Ik nachtenlang wakker.

Vlak voor de vakan Ie belandde Ik vla een vrrendlll biJ de EMDR-therapeut. De sessie was loodzwaar - biJde herlnnenngen aan de nare vakantiereizen van vroeger kreeg Ik rode vlekken In mijn nek en waren miJn schouders loodzwaar. Achteraf had Ik een barstende koppiJn. Wat Ik nooit had verwach , lukte al na één sessie . In Panls stapte Ik na even diep ademhalen 111 de metro Het ging goed l Na die eerste rit hebben we met de metro de hele stad bekeken. Ik voelde me zo opgelucht: Ik kon gewoon genieten van de vakantie zonder gespannen te raken Nu heb Ik de smaak te pakken: Ik wil nog zo veel zien en doen. Ik ben een soort vulkaan die borrelt en die daar voorlopig ook echt niet meer mee ophoudt. We hebben alweer een weekendje weg geboekt. naar Barcelona Per vliegtUig Elndelilk kan ik echt het leven lelden dat Ik WIl. zonder me steeds belemmerd en bang te voelen. AI die jaren van relsstress: had Ik dit maar veel eerder gedaan:

, \

,, \

, \,

, ,,, ,, ,,, , ,

··

_..... --- - ---------- ------- --

EMDR staat inmiddels

op de lij st van voor:Keurstherapieën bij de behandeling van een posttrau~atische stressstoornIS

'SommiEe l{inderen heb.6en door een trauma een Eroeiachterstand gel<regen. Na de 13ehandelingen groeIen ze ineens weer wél' .. :/'.'.

ervaringen deed vervagen. Maar die theorie hield geen stand toen onderzoekers aantoonden dat ook andere afleidingen werken. Iris Engelhard , hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en verbonden aan de ggzinstelling Altrecht, deed onderzoeken waarbij ze proefpersonen vroeg aan nare herinneringen te denken terwijl ze terugtelden van duizend naar één of het computerspelletje Tetris speelden. Ook nu vervaagden de herinneringen weer. 'Dat maakt het aannemelijk dat het vooral de afleiding is die het werk doet en niet zozeer de oogbewegingen', zegt Engelhal"d. 'De afleiding zorgt ervoor dat het werkgeheugen wordt belast tijdens het opha len van de herinnering, waardoor de herinnering vervolgens minder levendig wordt opgeslagen.'

,. .. I

,, _ _ tI'

I,

,I

1.,"

L_ .... '~. -:_---.

,,,

Toekomstangst Ookbij kinderen en pubers met een trauma kan EMDR goed helpen - maar de therapeut moet de kleinsten wel op een andere manier afleiden. Renée Beer is psychotherapeut bij de Bascule, een academisch centrum voor psychiatrische zorg aan kinderen en jongeren in Amsterdam. In ons traumacentrum helpen we kinderen en jongeren die het slachtoffer zijn van langdurig seksueel misbruik en kindermishandeling en kinderen die een eerunalig trauma hebben meegemaakt zoals een ongeluk. Bij de allerkleinsten gaan de sessies anders dan bij volwassenen. 1k laat de ouder of verzorger vertellen hoe hij denkt dat het kind zich de situatie herinnert. Tegelijkertijd leid ik zo'n peuter af met trommelen: ik geef tikjes met mijn hand op hun armpje of laat hen bij mij trommelen.' Beer merkt dat EMDR bij deze groep snel werkt. 'Je ziet al snel dat kinderen beter in hun vel komen te zitten. De kinderen hebben voor de behandeling vaak last van huilbuien, driftbuien of ze trekken zich juist helemaal terug. Het is heel mooi om te zien hoe zo'n kindje al tijdens één sessie ofkon erna zich beter gaat voelen. Het stopt met huilen, wordt minder verkrampt en gaat zelfs vrolijk spelen. Sommige kindjes hebben doordat ze getraumatiseerd zijn een groeiachterstand gekregen.

Na de behandelingen groeien ze ineens weer wél.'

Na de EMDR-sessies is de behandeling vaak nog niet voorbij_ 'Bij ingewikkelde trauma's door langdurig misbruik of mishandeling is er naast EMDR >

111

_'r~- --i

,/<1 ........ __ , __",; ... -------- - --- .. -

,,

,,

.:

.·· ,, , ··· ,

,,·

···, ·

·

Lara (32) onderging toen ze drie maanden zwanger was cen heel 1t ~ r 1_ 'Toen Ik acht weken zwanger was. kreeg Ik heftige bUikpIJn en bloedverlies. Maar biJ echo's en ander onderzoek leek het alsof er niks aan de hand was: de baby groeide goed. Er zou op miJn rechtereileider een cyste zitten die door de zwangerschap groeide - een probleem dat vanzelf minder zou worden. Maar dat werd het niet: toen Ik twaalf weken zwanger was. heeft miJn man me terwlll ik lag te kermen van de p'Jn naar het ZiekenhUiS gebracht. Ik moest meteen geopereerd worden: de rechtereileider was al weken eerder gescheurd en gaan bloeden - een heel gevaarlijke situatie. Die eileider moest er dus Uit. Achteraf bleek het niet om een cyste te gaan. maar om een tweede vruchtje. Ik was zwanger geweest van een tweeling. één daarvan was dus een bUitenbaarmoederlijke zwangerschap.

De operatie was op zlcll goed gegaan en de baby die wel goed was gegroeid. was gered.

Maar daarna was het in miJn hoofd goed mis. Ik had overdag hU ilbuien en 's nachts nachtmernes over plassen bloed. valpartijen en een doodgeboren kindJe. En Ik bleef wat er was gebeurd steeds als een film afdraaien. waarom was Ik Dlet serieus genomen de eerste keren dat Ik naar het ziekenhUIS ging? Waarom had Ik zelf niet geêlst dat er goed naar me gekeken werd? Tegenover het kindje dat nog wel In mijn bUik groeide. voelde Ik me schuldig. Ik Wist dat stress slech was voor de baby Ik ging naar de huisar s. Hij zei meteen dat het een posttraumatische stressstoornis was. HIJ raadde me EMDR aan. Ik heb zes sessies gehad . eentie per week. MIJn ergste hennnering was het moment dat Ik onder narcose ging. Ik wilde zeggen dat ze voorzichtig moesten doen met miJn baby. maar Ik voelde mezelf al weggliJden. Ik voelde me zo machteloos op dat moment.

AI na de eerste keer voelde Ik me beter: wat er was gebeurd was niet meer het eerste waar Ik aan dacht als ik wakker werd. En langzaamaan verdwenen ook de nachtmernes. de huilbUien en dat knagende schuld gevoel'

'Na die spoedoperatie was het in mijn hoofd goed mis'

,,

,,

\

,

,, ,, ,

\

,,, , , ,,

. ·· ,,· I

nog veel meer nodig. Kinderen die daarmee te maken hebben gehad kunnen hun emoties niet goed uiten of hebben niet geleerd hoe ze zich kunnen verweren.

Daar helpen we ze dan ook verder mee. EMDR is zoiets als onkruid wieden, je pakt het trauma bij de wortels aan. Maar daarna is er soms nog meer begeleiding en therapie nodig.'

Inmiddels wordt EMDR niet alleen toegepast bij nare herinneringen in het verleden: ookflashforwards, angsten voor iets dat in de toekomst kan gebeuren, worden ermee aangepakt. Want met het succes en de wetenschappelijke bewijzen, kwam ook de uitbreiding van de toepassing. u valt hetbij trauma's nog voor te stellen dat het vervangen van een nare herinnering goed kan werken, maar heeft zo'n behandeling bij toekomstangsten ook echt nut? Er is nog geen onderzoek naar gedaan, maar de therapeuten zelf hebben er wel al goede ervaringen mee. Ad de Jongh: 'Ook bij mensen die geplaagd worden door angst voor toekomstige gebeurtenissen helpt EMDR; ik zie het in de praktijk.

Als mensen maar een duidelijk beeld in hun hoofd hebben van hoe zo'n gebeurtenis eruitziet, kunnen we ermee aan de slag.'

Uitkomst bij slechte relaties?

EMDR-grondlegger Francine Shapiro zegt nu in interviews dat mensen die vastzitten in ongezonde relaties ook baat kunnen hebben bij EMDR. Door hen te helpen de knoop door te hakken, of door angsten die hen in de relatie parten spelen, zoals jaloezie, aan te pakken.

Ad de Jongh vindt dat niet zo'n gek idee. 'Mensen kunnen in relaties steeds dezelfde problemen ondervinden. Een collega heeft pasgeleden een vrouw gehol pen die twijfelde of ze bij haar vriend moest blijven. Het ging al een tijd slecht tussen hen, maar zij was bang om alleen te blijven, nooit meer een nieuwe liefde te vinden. Mijn collega is met dat angstbeeld aan de slag gegaan, en al snel vervaagden dat beeld en de angst om alleen achter te blijven. Ze voelde zich erg opgelucht en heeft het inderdaad uitgemaakt.'

Gaat het niet wat ver om zelfs bij dat soort levenskeuzes de EMDR-therapeur op te zoeken? De Jongh vindt van niet. 'AJsje in relaties in de problemen komt, doordat jeje allerlei rampscenario's inje hoofd haalt, waarom zouje het dan niet doen? Jkgeeftoe, dit i een nieuwe toepassing waarvan we nog geen wetenscha ppelijk bewijs hebben dat het echt werkt. Maar als mensen erbij gebaat zijn en de sessies door een goede EMDRtherapeut worden gedaan zie ik niet in waarom we het niet zouden doen .'

En hoe is het nou afgelopen met annie? De vrouw aan het begin van het verhaal die EMDR gebruikte tegen haar tandartstrauma? Zij heeft inmiddels zelfs haar gebit Jaten renoveren, zonder in paniek te raken.

Nannie: 'En dat door één uurtje met mijn ogen een vinger te volgen! ' «

24 ésta2o l12

Rosa (24) wordt met EMDR behandeld omd<lt ze In het verleden

,,

,,, ,

,, , \, ,, ,, ,,

'Ik moest op een gegeven moment wel lets doen. Anders zou Ik vast blijven zitten In een spiraal die nergens naartoe leidt. AIjaren durf Ik niet meer In groepen e zIJn met veel mensen die Ik niet ken. Daardoor kan Ik niet gaan studeren. terwijl Ik dat wel heel graag wd.

Ik ben vroeger veel gepest. Ik was als kind best gezet en dyslectisch.

Genoeg reden voor de andere kinderen om me dom, lelijk en dik te noemen. Het erge IS oa Je daar na een tijdje ook echt In gaat geJoven.

Ik heb me zo slecht over mezelf gevoeld dat Ik een tijdje bijna de deur met meer Uit durfde. Door de kleinste dingen kan Ik ook heel naar over mezelf gaan denken. Als Ik In gesprek ben 'V t d met Iemand en diegene even afgeleid IS. roeger s on biJvoorbeeld. Dan denk Ik: ZIe je wel. ze Vindt me een enorme trut. Met EMDR proberen ik als een we nu de scherpe randles van die pestherInangstig konijntje nerIngen af te halen. zodat Ik minder heftig reageer. Met een paar sessies ben Ik er niet in een hoek ' Ik zal ook aan miJn zelfbeeld moeten gaan werken. Maar Ik merk al dat Ik veel minder gespannen ben. Ik ben vrOliJker en kan veel meer hebben. Laatst ging Ik met mijn vnend naar een feestie waar Ik weinig mensen kende. Vroeger zou ik dan eerst een uur als een angstig. trillend konijntje In een hoek hebben gestaan. Maar nu vond Ik het eigenliJk meteen gezellig. Op een gegeven moment haa lden twee bekenden wat te drinken voor mij en miJn Vriend. Toen ze terugkwamen. toostten ze met miJn Vriend, maar ze vergaten mil. Een paar maanden geleden had Ik lil zo'n Situatie nog gedacht dat ze me vast een stom en saai mens vonden en me weg Wilden hebben. Die gedachte kwam nu niet eens bij me op. Ik zei gewoon' 'Hé. Jul lie vergeten miJ!'