Nr.4 €8,SO
dossier
Zoethoudertjes Ons voedsel zit vol suiker, zout en andere toevoegingen. Terwijl we E-nummers vaak onterecht als schadelijk zien, blijken suiker en zout de werkelijke sluipmoordenaars te zijn . Hoeveel kwaad
kan een extra snufje zout en een schepje suiker?
Door Mensje Mekttior
Waarom stoppen voedselproducenten zo veel toevoegingen in ons eten? Voedselfabrikanten voegen aan onze voeding suikers toe omdat
we de producten dan lekkerder
•
vinden. Dat gebeurt bijvoorbeeld In de vorm
van rietsuiker. maar
ook als glucosesiroop gemaakt
van malS. Volgens Jaap SeidelL hoogleraar voeding en gezondheid aan de VU in Amsterdam, is onze voorliefde voor suiker goed te verklaren. 'Ons lichaam heeft suikers nodig', zegl5eidelL 'maar in
de natuur komen ze niet veel
Hel voodseHalldschap Candy Cottage Vdrl Carl Warner IIEPOAT~T
voor. In vruchten vind je ze wel. maar die kon je in de oertijd met het hele jaar door vinden. Daarom zijn weer evolutionair op ingesteld om suiker te eten zodra we de kans krijgen. Het gevolg is dat we zoetIgheid lekkerder vinden, dan in deze ttjd van constante overvloed goed voor ons is' Zout maakt voedsel langer houdbaar. maar ook daarbij speelt de 'lekkerfactor' een rol. 'De smaakintensltelt wordt groter wanneer Je zout - in wel·
ke vorm dan ook - proeft'. zegt Marianne Geleijnse, epidemio· loog en zoutdeskundige aan de universiteIt van Wageningen. 'Inmiddels zIJn we zo aan zout in ons voedsel gewend. dat we het flauw vinden wanneer er wat minder in ZIt.' Behalve suikers en zout. bevat bewerkt voedsel veel andere ad· ditteven, dieop het etiket te her· kennen zijn aan de E-nummers. De toevoegingen zijn vaak bedoeld om de houdbaarheid te ver· lengen. Ze kunnen ook de smaak versterken ol eten een mooi kleurtje geven. De kleur voor roze koeken en surimi wordt bijvoorbeeld gemaakt met E120. ofwel bloed van geplette luizen.
Geplette luizen ... Klinkt ongezond, die E-nummers. Die reputatie hebben ze inderdaad. maar UIt verschillende epidemlologlsche studIes is nog nOOl! naar voren gekomen dat de additieven die in de EU zijn toegelaten, schadelijk zijn, Aspartaam (E9S1). een goedkope suikerver vanger die vaak In light-producten ZIt. heeft van alle E-nummers misschien wel de slechtste naam. Het zou kankerverwekkend zijn. en UIt proeven met ratten die
zeer grote hoeveelheden van het stofje binnenkregen bleek inderdaad een verhoogd risico op kankef- Maar geen mens krijgt zo veel binnen. Een uitgebreid overzichtsartIkeL in 2007 gepubliceerd in het vakblad Cmical Revtewsm ToxÎcoIOBY, concludeerde dal aspartaam veilig is als je niet meer dan 40 milligram per kilo lichaamsgewicht per dag binnen krijgt. Voor een volwassen persoon van een kilo of 75 komt dat neer op ongeveer 12 liter cola light per dag. Onderzoeken naar andere E-nummers. laten tot nu toe ook zien dat er bij 'normaal' gebruik geen nadelige geVOlgen voor de gezondheid zIjn EpIdemiologen maken ZICh dan ook veel meer zorgen over de grote hoeveelheden zout en suiker die we binnenkrijgen.
Hoeveel zout en suiker krijgen we dan binnen? UIt onderzoek van het RIVM blijkt dat 85 procent van de Nederlanders te veel zout binnenkrijgt. Mannen consumeren 9.9 gram zout per dag. vrouwen 7.5 gram, Waarschijnlijk zijn die schattingen nog aan de lage kant. Ze komen namelijk uil onok tobe r 20131 New Scient ist 137
dossier
Hoeveel zout is te veel? Ons lichaam heeft natrium, en dus zout nodig. Veel mensen krijgen echter te veel zou t binnen. De bovengrens verschilt per leeftijdsgroep. 1 - 3 jaar
4 - 6 jaar
7 · 10jaar
11+ jaar
3 9 ~ou t
4 grout
(1,2 g natrium)
(1,6 9 natrium)
Sgzou t (2 9 natrium)
(l A 9 natrium)
6 gzou t
! derzoeken waarbij mensen gedurende 24 uur hun urine moesten opvangen en inleveren. Volgens Geleijnse ontstaat bij dat soort onderzoeken een vertekend beeld, 'De kans is groot dat aan zulk onderzoek vooral hoger opgeleiden meedoen, DIe eten doorgaans gezonder dan mensen met een lagere opleiding.' De hoeveelheden die we binnenkrijgen zijn een stuk hoger dan de 'officiële' richtlijnen, De Gezondheidsraad adviseert om maximaal 6 gram zout per dag binnen te krijgen, en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vindt 5 gram per dag de bovengrens, Volgens Geleijnse zijn de exacte getallen van die richtlijnen redelijk arbitrair, maar zeker niet overdreven, 'Een mens heeft 1 lot 2 gram natrium per dag nodig_ Door wal we nu weten uit onderzoek naar verhoogde bloeddruk. en de mechanismen in het lichaam bij inname van veel zout. is die richtlijn realistisch.' Ook de hoeveelheid SUiker die we dagelijks als toevoeging binnenkrijgen, is groot. De gemid38 1New Sdent ist I oktober 2013
delde Nederlander consumeert UO gram suiker per dag, Als je geen bewerkt voedsel zou eten (en dat doet bijna niemand) zou je ongeveer 30 gram suiker binnen krijgen, Seidell: 'Suiker is nu dé dikmaker. met al die 'lege' calorieën die het oplevert.' Die 110 gram suiker is namelijk goed voor 400 kilocalorieën, en nul vezels. vitamines of mineralen.
Wat doen al die suikers met ons lichaam? Als je suikers binnenkrijgt, piekt je bloedsuikerspiegel waarna de alvleesklier het hormoon insuline afgeeft, Dat hormoon zorgt ervoor dat de bloedsuiker bij de spiercellen terechtkomt. en dat een overschot aan koolhydraten als vet wordt opgeslagen, Die piek in de bloedsuikerspiegel wordt al snel gevolgd door een daling, waardoor je weer trek krijgt - ook als Je net veel calorieen naar binnen hebt gewerkt. Daarnaast maakt de lever bij een
hoge suikerinname triglyceriden (vetten) aan en pompt dat in de bloedbaan, Als je jarenlang te veel suikers binnenkriJgt. kun je insulineresistent worden, ljchaamscellen kunnen dan niet meer goed overweg met suikers in de voeding. Dat kan leiden tot diabetes type 2 en tot een verhoogde bloeddruk Ook gebeurt er iets opvallends met onze darmflora, Uit een muizenonderzoek dat in 2009 verscheen in het vakblad Sdence TransJational Magazineblijkt dat darmbacteriën schadelijke exotoxinen produceren na het eten van een fastfoodmaaltijd, Dat soort voedsel is rijk aan vet, zet· meel en suikers, Het lichaam rea geert op de exotoxinen door stoffen aan te maken die een reeks van ontstekIngsprocessen in gang zetten. Die zogeheten ontstekingsfactoren zijn betrok· ken bij het ontstaan van hart- en vaatziekten en bij diabetes type 2, De muizen in het onderzoek uit 2009 waren overigens 'gehumaniseerd' en hadden een darmflora die op de onze lijkt.
Zelfs in 'normale' hoeveelheden is suiker schadelijk, Die alarmerende conclusie trokken Amerikaanse biologen afgelopen zo· mer in het vakblad Nature Commllnications. naar aanleiding van een experiment met muizen. De onderzoekers gaven een groep muizen een kwart meer suiker dan wat de dieren normaal gesproken binnenkrijgen. Vertaald naar menselijke hoeveelheden komt dat overeen met drie extra blikjes fris per dag, Extra suiker klinkt als een feest voor de proefdieren, maar de gevolgen waren volgens de onderzoers desastreus. Gedurende de 32 weken die het experi· ment duurde, overleed 35 procent van de vrouwtjes, terwijl slechts 17 procent van de vrouw· tjes stierf in een controlegroep, Bij de mannetjes waren geen verschi!len in levensduur te zien, Wel bleken de mannetjes in de suikergroep een stuk minder succesvol in het bemachtigen van een eigen territorium, Ook brachten ze een kwart minder nageslacht voort,
110
gram suiker consumeert de gemiddelde Nederlander per dag, wat goed is voor 400 kilocalorieĂŤn
Het onderzoek is opvallend. omdat proefdieren meestal enorm hoge doseringen krijgen toâ‚Źgediend tijdens onderzoeken naar de giftigheid van bepaalde stoffen. Die gewoonte maakt het gemakkelijker om schadelijke effec-
ten te vinden, maar de resultaten zijn niet zomaar te vertalen naar de realiteit.
Welke schadelijke effect heeft zout Op ons lijf? Ons lichaam heeft natrium. en dus zout. nodig om de vochtbalans in het lichaam te reguleren, Seidell: 'Als je te veel natrium binnenkrijgt, kan het gebeuren dat het lichaam te veel vocht onttrekt aan het andere weefsel. Je bloedvolume stijgt, en daardoor neemt de bloeddruk toe: Geleijnse merkt op dat een natnumoverschot nog meer gevaren met zich meebrengt,1n de nieren komen stoffen vrij die zorgen voor het samentrekken van de bloedvaten. Ook maakt je li-
chaam bepaalde hormonen die betrokken zijn bij vochtbalans
- en dat heeft eveneens zijn neerslag op de nieren: Het gevolg van die processen is een
I I
verhoogde bloeddruk en zelfs
nierschade.
Loopt iedereen die te veel zout eet hetzelfde risico? Het lijkt erop dat de ene persoon
gevoeliger is voor de effecten van een hoge zoutinname dan de ander. Onderzoekers vermoeden dat die gevoeligheid al op jonge leeftijd ontstaat. Gelei)nse bestudeer, de welke effecten op lange termIJn ontstaan wanneer baby's te veel zout binnenkrijgen. Ze bracht eerst de zoutconsumptIe van baby's in kaart. en onderzocht vijftienjaar later haar proefpersonen opnieuw, Geleijnse: 'De eerste zes maanden na de geboorte rijpen de nieren nog verder uit. Waarschijnlijk maken baby'S die veel zout binnen kr ijgen meer nefronen aan', Dat zijn oktober 20131 New Scientist I 39
=
10 tot 15
mmHg hoger kan je bloeddmk worden, wanneer je over een periode van dertig of veertig jaar te veel zout eet
Om je penseelllij af te likken' een schllllenJ Viln rial! Spamaay IIEfIO~TER'itCAW!'S
de microscopische basiseenhe-
maakt hel in een week niet veel
den' waaruit een nieris opgebouwd. 'Toen we de zouteIers onder de kinderen vijftien jaar later onderzochten. bleken zij een hosere bloeddruk te hebben: ook al aten ze inmiddels evenveel zout als hun leeftijdsgenoten, Dat duidt erop dat vroege zoutinname leidt tot een hogere zout gevoeligheid op latere leeftijd: De 'zout bestendigheid' hangt ook af van het lichaamsgewicht. Uit een Gronings onderzoek, dat in 2009 verscheen in het vakblad Obesity, blijkt dat mensen met een hoge body mass index (BMI) meer vocht vasthouden als ze zout eten. Kortom: hoe dikker Je bent, hoe meer moeite je lichaam heeft om zout en hel bijbehorende vocht naar builen te werken. Ondanks de verschillen in zoutgevoeligheid zeI de overheid in op een algehele zoutredudie In 2015 moeten voedselproducenten 15 procent minder zout in voeding stoppen dan ze nu doen. Geleijnse: 'We krijgen allemaal te veel zout binnen_Misschien
verschil. Maar als Je over een periode van dertig of veertlBjaar te
40 I New 5cient ist I oktober Z013
veel zout eet. kan dal een bloeddrukverhoging van 10 lot IS mmHgleweegbrengen: De optimale bloeddruk is 120/80 mmHg. Vanaf 140/90 is de bovendruk te hoog, en heb je 'hypertensie', Een bloeddrukverhoging van 10 tot 15 mmHg kan volgens Geleijnse dan ook gevolgen hebben. Ze baseert zich hierbij op het wereldWijde Inter· salt-onderzoek. dat in 1988 werd gepubliceerd in het vakblad British Medica! joumaJ. In 1996 volgde een aanvul· lend onderzoek In hetzelfde blad. Tijdens de Intersalt·studle volg· den onderzoekers de zouIconsumptle en de bloeddruk van 10,074 volwassenen Uit diverse landen en van alle leeftijden. Het was duidehJk dat veel zoutconsumptie leidt tOl een hogere bloeddruk Bovendien bleek dat de toename van hoge bloeddruk met de leeftijd geringer is naarmate men op jongere leeftijd minder zout had gebruikt.
Minder duidelijk is wat de effeclen zijn als grote delen van de
bevolking minder zout gebruiken. Naar aanleiding van de IntersaJt -studie schatten onderzoekers dat 6 gram minder zout per dag, de bloeddruk met zo'n 5 procent kan verlagen,
Hoeveel doden gaat het schelen als we met z'n allen veel minder zout eten? Ook dat weet niemand, De hoge zoutinname zorgt voor een Bro· tere kans op beroerten, en geeft een 14 procent hogere kans op een hartkwaal Toch kun je daaruit niel afleiden dat minder zoulleidt tot een bepaald aantal minder doden. Onderzoekers hebben wel schattingen gernaakt die Uitwijzen dat een wereldwljde zoutreducue van 1 gram per dag leidt lot 3 procent minder sterfgevallen aan harten vaatziekten Voor de effecten van verminderde suikerconsumptie ziln iets
concretere cijfers berekend. Onderzoekers van de Harvard Universlty schatten hoeveel sterf-
gevallen er jaarlijks toe zIJn te schrijven aan diabetes. kanker en hart- en vaatziekten door consumptie van sUIkerrijke frisdranken. Dat deden ze onder meer door de uitkomsten van 114 Internationale epldemiologische studies op het gebied van voeding en gezondheid onder de loep te nemen. DaarUit condudeerden de onderzoekers dat suikerdranken elk jaar wereJdwijd 180,000 doden op hun geweten hebben, Is een anti·suikercampagne dan niet veel Zinvoller dan een anti-zoutcampagne? Seidell: 'Sui· ker is misschien wel een grotere boosdoener als het om welvaartsziekten gaat, maar het is veel lastiger om voedselproducenten zover te krijSen suiker in voedsel Ie reduceren. Suiker geeft volume aan de voeding, en mensen eten graag iets zoets, Maar een geleidelijke zoutreductie zullen consumenten vaak niet eens proeven' _