6 minute read
Een bezoek aan de broeders van het Heer Florenshuis in Deventer
Door: Suzan Folkerts
Reconstructie van de binnenruimte van het Heer Florenshuis in Broeders 3D (broeders3d.org).
Reconstructie van de binnenruimte van het Heer Florenshuis in Broeders 3D (broeders3d.org).
Hoe kun je gedigitaliseerde boeken op een nieuwe manier presenteren en tegelijk nieuwe wetenschappelijke inzichten over het verleden delen? In samenwerking met een onderzoeksteam van de Rijksuniversiteit Groningen heeft de Athenaeumbibliotheek Deventer middeleeuwse boeken uit het Heer Florenshuis op een interactieve manier toegankelijk gemaakt. Op de website ‘Broeders 3D’ kan de bezoeker een kijkje nemen in het Heer Florenshuis, de broeders van het gemene leven om raad vragen en hun boeken raadplegen.
Erfgoed online
De coronamaatregelen en lockdowns noopten erfgoedinstellingen in 2020 en 2021 ertoe hun presentatie van erfgoed te verplaatsen naar een online omgeving. De Athenaeumbibliotheek in Deventer heeft een hybride vorm gekozen voor de exposities die ze in die periode organiseerde. Zo is het digitale 'Boekenspoor', dat sinds de opening van de bibliotheek aan de Stromarkt te zien was op schermen in de boekenkasten, onlangs omgewerkt naar een webexpo en is de expositie ‘Van hand tot hand: Boekcultuur in 15 e -eeuws Deventer’, behalve in de vitrines, volledig online te bezichtigen. Aangezien boeken maar drie maanden tentoongesteld kunnen worden, is een webexpo een mooie manier om boekenerfgoed meer duurzaam te presenteren.
De Athenaeumbibliotheek experimenteerde niet alleen met webexpo’s, maar opende ook een youtube-kanaal voor haar video’s en een blogpagina waar medewerkers en vrijwilligers over de collectie schrijven. Verder werd in coronatijd de wandelapp ‘Hidden Deventer’ gelanceerd, die in samenwerking met de Athenaeumbibliotheek is geproduceerd door een onderzoeksteam van de Rijksuniversiteit Groningen onder leiding van prof. dr. Sabrina Corbellini. Dit gebeurde in het kader van ‘Public Renaissance’, een Europees project over de publieke ruimte in diverse Europese steden in het verleden. Het Groningse team nam in dit project de laatmiddeleeuwse boekcultuur in Deventer tot onderwerp van onderzoek. In de wandelapp is het verhaal van de burgervrouw Katherina Kerstkens te horen, die met de wandelaar op pad gaat om een psalter te kopen en onderweg van alles vertelt over de cultuur van geloven, lezen en leren in Deventer rond 1495.
Broeders 3D
Het Groningse team verwierf subsidie om naast de wandelapp nog een digitaal publieksproduct te maken. De onderzoekers, dr. Margriet Hoogvliet en dr. Pieter Boonstra, kozen ervoor om de rol van de broeders van het gemene leven van het Deventer Heer Florenshuis in de boekcultuur te laten zien. De broeders ontvingen burgers in hun huis tijdens zogenaamde ‘collaties’, samenkomsten waarin zij devotionele teksten lazen en bespraken. Op de website broeders3d.org is een reconstructie gemaakt van de binnenruimte van het Heer Florenshuis. Voor de indeling van deur- en raampartijen en de plafondconstructie is gebruik gemaakt van het nog bestaande Buiskenshuis aan Klooster 3 in Deventer. De bezoeker van de website treedt binnen via de deur en ziet twee broeders aan het werk. Her en der ligt of staat middeleeuws schrijfgerei en middeleeuws meubilair, dat naar bestaande voorwerpen is gemodelleerd. Ook liggen in de ruimte 3D-modellen van originele 15e-eeuwse boeken uit het Heer Florenshuis, die nu bewaard worden in de Athenaeumbibliotheek. De 3D-modellen van de boeken zijn gekoppeld aan de volledig gedigitaliseerde exemplaren. Door op witte vlakken en vraagtekens te klikken beweegt de bezoeker zich door de ruimte en spreekt de broeders aan. De digitale broeders beantwoorden levensvragen over huwelijk, werk en stress. Hun antwoorden zijn gebaseerd op de teksten van hun oorspronkelijke preken.
Band met rolstempeling van het Heer Florenshuis (Deventer, AB, 111 D 11 KL).
Prekenhandschrift uit het Heer Florenshuis (Deventer, AB, 4 J 2 KL).
Boeken uit het Heer Florenshuis
De preekactiviteiten van de broeders en hun interactie met de stadsbewoners van Deventer worden via de website Broeders 3D inzichtelijk gemaakt met behulp van historische objecten en teksten. Andersom worden de boeken uit de Athenaeumbibliotheek in een historische ruimtelijke context geplaatst. Enkele van die boeken zijn ook in de hierboven genoemde webexpo ‘Boekcultuur in 15 e -eeuws Deventer’ beschreven. Een van die boeken is pas sinds 1997 in de Athenaeumbibliotheek (Deventer, AB, 4 J 2 KL). Het bevat een verzameling Latijnse preken ‘aan de broeders in de woestijn’, dat wil zeggen kluizenaars en monniken die in afzondering leefden. Ook in een stedelijke omgeving trokken mensen zich terug om als kloosterling te mediteren over vrome teksten en die met elkaar te bespreken. De moderne devoten in Deventer gebruikten deze preken om die met elkaar en met anderen te lezen en te bespreken. Aan het slot van het boek onthult de kopiist zijn naam: ‘geschreven in Deventer in het Heer Florenshuis door de handen van Herman Kysendael van Orsoy. Bid voor hem’.
Handschrift uit het Heer Florenshuis, geschonken door meester Willem van Lochem (Deventer, AB, 111 E 8 KL).
Een ander boek uit het Heer Florenshuis is een handschrift met een tekst over de lofprijzingen van de Maagd Maria van de geleerde Albertus Magnus en traktaten van de Parijse kanselier en theoloog Johannes Gerson (Deventer, AB, 111 E 8 KL). De broeders hadden het ontvangen uit een legaat van meester Willem van Lochem. Deze Willem had gestudeerd in Parijs en was pastoor van de Mariakerk in Deventer. Andere boeken uit het Heer Florenshuis waren afkomstig uit schenkingen van de arts Reyner Oesterhuys, burgemeester Johannes Marquard, pastoor Arnoldus Michaelis, de bekende leraar Jacobus Faber en nog vele anderen. De webexpo laat zien dat er niet alleen teksten werden besproken tijdens de collaties, maar ook hoeveel boeken er werden uitgewisseld tussen burgers en kloosterlingen. De virtuele reconstructie van het Heer Florenshuis Broeders 3D maakt het gebruik van deze boeken in het verleden nu ook op een ruimtelijke manier inzichtelijk.
Links naar besproken websites en apps
Webexpo ‘Boekenspoor’: https://www.bibliotheekdeventer.nl/athenaeumbibliotheek/ boekenspoor.html Webexpo ‘Van hand tot hand’: https://www.bibliotheekdeventer.nl/athenaeumbibliotheek/boekcultuur-in-15e-eeuws-deventer.html Website ‘Hidden Cities’ apps: https://hiddencities.eu/ Website ‘Broeders 3D’: http://broeders3d.org/
