Overijssel in boeken

Veertien kinderen

Fred Menko

Adolf Menko (1888-1963) kwam uit een joods gezin met veertien kinderen en was na de Tweede Wereldoorlog de enige overlevende van zijn generatie. Twee broers waren een natuurlijke dood gestorven, alle andere broers en zusters en vele van hun aangetrouwde familieleden en nakomelingen waren vermoord. Dat lot trof in Mauthausen ook Adolfs eigen zoon Siegfried. ‘Veertien kinderen’ is geschreven door een kleinzoon van Adolf, Fred Menko. Vele ontstellende geschiedenissen komen voorbij: Westerbork, Auschwitz, Sobibor, Mauthausen, Het Apeldoornsche Bosch, de kampen voor dwangarbeid, de tragiek van de Joodse Raad. Ontzagwekkend was de moed van de jeugdige Palestinapioniers en het heldhaftige verzet van vele dominees. ‘Veertien kinderen’ geeft een beklemmend beeld van racisme, vervolging, deportatie en moord, een geschiedenis die ook nu nog nauwelijks te bevatten is. Fred Menko werd geboren in 1951 in Enschede in een joods gezin als de jongste van twee broers. Hij studeerde geneeskunde in Groningen, werd internist in Leiden en klinisch geneticus in Amsterdam. Hij begon dit boek als een documentatie van zijn familiegeschiedenis, maar het project groeide uit tot een bewustwording van gebeurtenissen waarover zijn ouders en grootouders niet spraken.

Uitgever: Boom | ISBN: 9789024437603 | 336 pag. | € 29,90

Een halve eeuw revolutionair socialisme – De teloorgang van Jan Hilvers

Henk Kleinhout

Dit boek is niet alleen een biografie over Jan Hilvers, een erudiete man, directeur van de Hengelose arbeidsbeurs van 1921 tot 1934, maar het verhaalt ook over de roerige geschiedenis van het revolutionair socialisme in het begin van de vorige eeuw. Hilvers was oprichter en voorzitter van de Hengelose afdeling van de OSP, de Onafhankelijke Socialistische Partij, die zich onder meer tegen het opkomende fascisme verzette. De OSP stond op de lijst van partijen, vakbonden en verenigingen waarvan het lidmaatschap ambtenaren en werklieden hun baan kon kosten. Hilvers weigerde het lidmaatschap op te zeggen, waarop het gemeentebestuur hem in 1934 voor ‘eervol’ ontslag voordroeg. Een meerderheid van de gemeenteraad steunde het ontslag. Dat gebeurde ondanks een zekere bewondering voor Hilvers’ standvastige houding en het nuttige werk dat hij voor de gemeente had verricht. De Hengelose raad stuurde hem met twaalf tegen negen stemmen weg. En maakte daarmee een grote fout, zegt Kleinhout, want Hilvers was een man van vele kwaliteiten. ‘Maar hij was ook lastig, had een slechte gezondheid en moest regelmatig worden vervangen. Dat zal ook een rol hebben gespeeld.’

Uitgever: Stichting Streekarchief HengeloISBN: 9789 0831 9551 3 | 168 pag. | € 15,00

Twente door de ogen van Ruisdael

Stefan Kuks

Dit fraaie boek doet het Twents volkslied eer aan: ‘waar het snelvlietend beekje het molenrad doet gaan’. Dit is het gebied waar in deze publicatie door de ogen van de zeventiende-eeuwse schilder Jacob van Ruisdael gekeken wordt. Kunst kan ons leren kijken en het landschap op een andere manier beleven. Goed kijken en proberen de kunstenaarsblik te volgen kan ons iets leren over het landschap. We vinden hier de kern van het glooiende landschap door de blik van Van Ruisdael. Via zijn tekeningen en schilderijen in de omgeving van Twente waar water kronkelt en stroomt, waar het verval door het hoogteverschil wordt benut door watermolens en waar oude bomen schaduwen werpen over brede zandpaden.

Uitgever: Vechtstromen | ISBN: 9789 0807 8998 2| ca. 80 pag. | € 24,95

Geheim dagboek van een boekhouder

Berend Jan Schutten

De Tweede Wereldoorlog houdt tot op de dag van vandaag mensen bezig. Omdat zij deze oorlog meegemaakt hebben en er nog steeds de gevolgen van ondervinden, of vanuit interesse voor deze periode. Er zijn in de loop der jaren talloze boeken over geschreven, waaronder ook steeds meer oorlogsdagboeken. Een van de dagboeken die pas vele jaren na de oorlog is opgedoken, is dat van Berend Jan Schutten uit Hulsen, bij Hellendoorn. Helaas was dit pas na zijn overlijden. Wat Berend Jan achterliet is een unieke inkijk in wat er zich afspeelde in Hulsen, Nijverdal, Almelo en daarbuiten. Er komen gebeurtenissen voorbij die voor menige lezer nieuw zullen zijn. Dat maakt zijn oorlogsdagboek erg bijzonder en absoluut de moeite waard. De redacteur, de jonge historicus Thom Kruiper, heeft de aantekeningen van Berend Jan zoveel mogelijk letterlijk overgenomen. Hij heeft echter gekozen voor een thematische aanpak. Het boek is ingedeeld in een tiental hoofdstukken, waarin zaken behandeld worden als kabelwacht, onderduiken en razzia’s, luchtoorlog etc. Thom Kruiper heeft alle hoofdstukken van een inleiding voorzien en waar nodig de aantekeningen van Schutten van commentaar voorzien. Hiermee is het oorlogsdagboek ook voor jongere lezers begrijpelijk en is het een interessante bron van informatie.

Uitgever: ’n Boaken | ISBN: 9789 0762 7245 0 | 175 pag. | € 14,90

Schoffies in Salland

Jasmijn Vervloet

Vanaf 1894 duiken er in het Sallandse landschap plots grote aantallen jongens op. Deze schoffies gaan hier niet vrijwillig heen: ze worden voor een heropvoeding naar Balkbrug gestuurd. In het rijksopvoedingsgesticht Veldzicht wordt geprobeerd om deze jongens een ambacht aan te leren in de hoop dat zij daarna een goede plek in de maatschappij zullen vinden. Op haar hoogtepunt wonen hier zo’n 240 jongens. Maar wat is een rijksopvoedingsgesticht eigenlijk? En wat doen die jongens daar dan? Hoe is Veldzicht verbonden met het omringende landschap? En wat heeft de Kolonie van Weldadigheid de Ommerschans met dit alles te maken? Jasmijn Vervloet neemt een duik in de geschiedenis van Veldzicht. Door de ogen van een schoffie vertelt zij het verhaal van het rijksopvoedingsgesticht en haar bewoners. Leer meer over de geschiedenis van de penitentiaire jeugdzorg, bewonder de vele

foto’s die het boek rijk is of maak de architectuurhistorische rondwandeling. Kom mee naar Veldzicht!

Uitgever: Kon. Van Gorcum bv | ISBN: 9789 0232 5752 3 | 176 pag. | € 23,50

Bewoners Breklenkamp in woord en beeld

Bennie Busscher

‘Bewoners Breklenkamp in woord en beeld’ is voorzien van unieke verhalen en beelden. Als een uitgestoken punt van ons land in Duitsland heeft Breklenkamp een unieke ligging. Wie er weleens is geweest, weet dat de omgeving zelf minstens zo uniek is. Busscher bevestigd dat mede daardoor de keuze op Breklenkamp viel. Breklenkamp is een boerschop met weilanden, wallen en eeuwenoude eiken. Er is een ruilverkaveling geweest, maar heel veel van het oorspronkelijke is behouden gebleven. Bijzonder is ook dat de door de overheid gemaakte grens in Breklenkamp eigenlijk helemaal niet bestaat. De verhouding tussen de katholieken en protestanten in Breklenkamp was 50/50, afwijkend van de rest van het overwegend katholieke Noordoost Twente. In die tijdgeest waren de religies gescheiden, de protestantse inwoners trouwden met protestantse mensen uit de buurtschappen over de grens zoals Lage en Frenswegen. De kinderen uit katholieke gezinnen gingen daarentegen vanaf 1925 naar de katholieke school in Lattrop in plaats van het schooltje in de eigen buurtschap. Hoewel de tijdgeest is veranderd zijn zowel de familiebanden als het noaberschap nog altijd grensoverschrijdend, in dat opzicht bestaat er geen grens in Breklenkamp. In het boek staan verhalen over boerenerven, de school met onderwijzers, de vroegere inwoners etc., vergezeld van honderden oude foto’s. Daarbij ook historische anekdotes over gevluchte Franse krijgsgevangenen tijdens de Eerste Wereldoorlog en verstopte foezel onder de stobbeboom.

Uitgever: Heemkunde Lattrop-Breklenkamp | circa 400 pag. | € 35,00

Vrouwenwandeling Zwolle

Lamberthe de Jong, Lucia de Vries en Saskia Zwiers

Op 10 juni 2022 presenteerde het Zwols Vrouwenplatform de Vrouwenwandeling Zwolle. De route voert langs plekken in de historische binnenstad waar onvergetelijke vrouwen woonden of werkten. ‘Iedereen die geïnteresseerd is in wat historische Zwolse vrouwen bezighield, beroemd of berucht maakte, moet de wandeling eens uitproberen’, aldus de initiatiefnemers. De route voert langs de woningen van bekende Zwolsen, onder wie tekenares Gesina ter Borch, Aleida Greve, stichtster van Het Vrouwenhuis, en Amoene van Haersolte, winnaar van de eerste P.C. Hooftprijs. Maar er zijn ook minder bekende vrouwen te ontdekken zoals Maria Lauws, de eerste orgeltrapper van de Grote Kerk, en Gre Runhaar, een moedige stadgenote in de Tweede Wereldoorlog. Geertruid Kadeneter staat symbool voor de vele Zwolse vrouwen die zich begin vijftiende eeuw aansloten bij de beweging van de Moderne Devotie. Bijzonder zijn Jacomina Jannes, een ter dood veroordeelde moordenares, en Maria van Antwerpen, een vrouw die liever als man door het leven ging en als soldaat wacht liep op de stadsmuren van Zwolle. Ook lokale feministes en politica’s worden niet vergeten, evenmin als arme vrouwen, kunstenaressen, verzetsheldinnen en prostituees. Het meest recent zijn de Zwolse Dolle Mina’s die in 1976 een Vrouwenhuis oprichtten.

Uitgever: Zwols Vrouwenplatform | ISBN: 978 90 9036099 7 | 56 pag. | € 5,00