Eerste Hulp bij Financiering

Eerste hulp bij financiering Praktische tips voor een geslaagde kredietaanvraag

Eerste hulp bij financiering Praktische tips voor een geslaagde kredietaanvraag

2

Eerste hulp bij

3

FINANCIERING

Voorwoord Beste ondernemer, De economische crisis heeft in Nederland zijn sporen achtergelaten. Zo ook op de kredietverlening aan bedrijven. MKB-Nederland ontvangt daarover nog altijd klachten: aanvragen worden afgewezen of de voorwaarden zijn aangescherpt.

Feit is dat banken bij kredietaanvragen hun acceptatiecriteria strenger toepassen. En daar moet u als ondernemer op zijn voorbereid. Met dit boekje helpen we u alvast op weg. Zo leest u onder meer welke informatie de bank van u nodig heeft en hoe u uw businessplan opstelt. Ook vindt u informatie over de garantieregelingen waarmee het ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie de kredietverlening aan het mkb stimuleert.

Ondertussen blijft MKB-Nederland zich vanzelfsprekend inzetten om de kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf te verbeteren. Dat doen we in onze politieke lobby en in ons overleg met de banken.

Het aantal succesvolle kredietaanvragen van mkb-ondernemers neemt weliswaar weer iets toe - ten tijde van de crisis kreeg slechts 1 op de 3 ondernemers zijn aanvraag gehonoreerd, nu is dat de helft maar er valt nog veel te verbeteren.

Voor een gezonde economie is het cruciaal dat er een sterk middenen kleinbedrijf is. Financiering is de olie in de motor. Samen moeten we ervoor zorgen dat die motor op volle kracht blijft lopen.

Hans Biesheuvel Voorzitter MKB-Nederland

4

Uitleg iconen

Interessante tip

Een praktijkvoorbeeld

Hulp bij de aanvraag

Eerste hulp bij

5

FINANCIERING

Inleiding Financiering nodig? Praktische tips voor een geslaagde kredietaanvraag Heb je plannen om je bedrijf uit te breiden, een onderneming te starten of houd je je bezig met innovatie, dan kan het een logische stap zijn om naar de bank te gaan voor financiering. Met dit boek helpen wij je op weg, tonen we de alternatieve mogelijkheden en voorzien je van praktische tips zodat je kredietaanvraag een grotere slagingskans heeft.

In dit boekje komen de verschillende regelingen uitgebreid aan de orde, geven we praktische tips over het opstellen van je ondernemingsplan, zodat je weet waarmee je rekening moet houden bij een kredietaanvraag en goed voorbereid bij de bank aanklopt.

Inhoud 1. Hoe verloopt een kredietaanvraag?

8

Interview Rob Boeyink, IQNOMY

10

2.

2.1 2.2 2.3 2.4

12 14 17 20 21

Waar moet je aan denken voordat je een krediet aanvraagt?

Is de organisatie op orde?

Welke eisen worden er gesteld aan de jaarcijfers?

Ben jij de juiste ondernemer?

Waar wordt de kredietaanvraag op beoordeeld?

Interview Roy Spit, Qredits

22

3.

24

Welke financieringsbronnen zijn er?

4. Hoe verloopt het proces tot

kredietverlening bij de bank?

4.1 Hoe worden kredieten gefinancierd?

4.2 Welke kredietvormen zijn er?

4.3 Wanneer is een financiering een lening volgens de Belastingdienst?

35

Interview Lammert Jan Blokhuis, Rabobank

36

27 30 32

5.

5.1 5.2

5.3 5.4

Welke andere financieringsbronnen zijn er?

Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen BMKB: borgstellingsregeling voor het midden- en kleinbedrijf De Groeifaciliteit Tijdelijke GO-regeling

38 39

6.

6.1 6.2 6.3

Regelingen voor starters Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen Microkrediet BMKB

46 46 47 48

7.

7.1 7.2 7.3

Regelingen voor innovatieve ondernemers Innovatiekrediet Innovatiebox?

Fonds Opkomende Markten (FOM)

50 50 51 52

41 42 44

8. Particuliere financiering

55

9. Waar moet ik op letten na de kredietverlening

Interview Fred Zwart, Wostavin Stansvormen

58 60

Bijlagen

Ondernemingsplan Begrippenlijst

Geraadpleegde bronnen en handige links

62 69 71

8

1. Hoe verloopt een kredietaanvraag?

Wanneer je behoefte hebt aan een zakelijke lening of extra financiële armslag, dan klop je meestal aan bij de bank. Een logische stap. Toch betekent dat niet dat dit ook de eerste stap is die je moet nemen. Een kredietaanvraag begint namelijk bij je eigen bedrijf.

Een veel gehoorde klacht is dat banken steeds minder kredieten en leningen verstrekken aan bedrijven. Een goed onderbouwde aanvraag kan het verschil maken. Maar hoe verloopt het proces van een kredietaanvraag? De inventarisatie van een kredietaanvraag in drie stappen.

“Een goed onderbouwde vraag maakt het verschil”

Eerste hulp bij

9

FINANCIERING

Stap 1: Hoeveel krediet heeft de onderneming nodig?

Vaak geeft de bank aan welke informatie zij van je verwachten, maar je kunt hier ook een voorsprong op nemen. Je kunt zelf een actieve inbreng hebben door na te gaan welke zekerheden je kunt bieden, door inzicht te hebben in het geld dat zich al in de onderneming bevindt en door het op orde hebben van de geldstromen. Misschien kom je dan tot de conclusie dat bancair krediet niet nodig is, maar leverancierskrediet. Of dat het schuiven met betalingstermijnen ook een oplossing kan bieden.

Stap 2: Hoe presenteer je jezelf en je bedrijf?

In tegenstelling tot wat veel ondernemers en bedrijven verwachten, komen bij een kredietbeoordeling niet uitsluitend de financiĂŤn ter sprake. Juist jij als ondernemer bent belangrijk en de wijze waarop jouw bedrijf is georganiseerd. Presenteer jezelf alsof je naar een klant gaat en verschaf een helder inzicht en overzicht. Een financier ziet graag ondernemers die kennis en vertrouwen uitstralen.

E-scan Doe de e-scan en krijg direct een objectief beeld van jouw ondernemerschap. www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering

MKB TV: Waar let de bank op?

Je hebt geld nodig en wil daarvoor een krediet aanvragen bij de bank. Wat zijn dan de belangrijkste dingen waar de bank op let? Tips van de Rabobank en ING, zodat je je kredietaanvraag nog beter kan voorbereiden! www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering

Stap 3: Welke toekomstverwachtingen heeft je bedrijf?

De hoogte van het bedrijfskrediet en de voorwaarden die daaraan zijn verbonden, hangen in hoge mate af van de interne beoordeling van de bank of financieringsmaatschappij. Hiervoor kijken ze naar de cijfermatige onderbouwing van de aanvraag, maar belangrijker nog, ook naar de ondernemer en onderneming. Voordat je naar de bank gaat, is een gesprek met je accountant raadzaam. Behalve de jaarcijfers van de afgelopen jaren, kunnen jullie dan een goed onderbouwde prognose opstellen voor de toekomst.

10 INTERVIEW

Rob Boeyink, IQNOMY Begin 2011 ontving IQNOMY een Innovatiekrediet van Agentschap NL voor hun Liquid Internet Platform. Een toekenning die van toegevoegde waarde bleek voor zowel de bank als de uitstraling van het bedrijf.

“Voor een kleine organisatie als het onze betekent het doorontwikkelen van nieuwe technologieën een grote stap, zowel organisatorisch als financieel”, legt directeur Rob Boeyink uit. “Waar IQNOMY naar streeft, is het optimaliseren van 1-op-1 online communicatie tussen bedrijven en consumenten. Om dat te bereiken, hebben wij het Liquid Internet Platform ontwikkeld waarmee van iedere anonieme bezoeker realtime een profiel wordt gemaakt en de website zich vervolgens aanpast aan de unieke behoeften van de bezoeker.”

Erkenning Een concept met mondiale potentie. Maar tevens een technologie die veel onderzoekswerk en ontwikkeling vergt. “Door de verstrekking van het Innovatiekrediet kunnen we de lijn die we voor ogen hadden voortzetten. Het is een extra boost voor ons en een stuk erkenning, waardoor ook de beoordeling bij de bank positief werd beïnvloed.

Daarnaast stelt het ons in staat onze zelfstandigheid te behouden, omdat we niet zijn aangewezen op private investeerders.”

11

“Verstrekking van het Innovatiekrediet geeft extra boost en erkenning”

De ervaring van Boeyink is dat banken minder op innovatieve ontwikkelingen zijn ingesteld. “Zij zoeken zekerheid en voor hen is het eenvoudiger om traditionele leningen voor bijvoorbeeld machines te financieren. Toch merk ik wel dat daar verandering in komt door het oprichten van gespecialiseerde teams.”

Agentschap NL Voor het aanvragen van het Innovatiekrediet richtte Boeyink zich tot Agentschap NL. “Na de quickscan kregen wij het advies om door te gaan met de aanvraag en dan begint het echte werk. Een aanvraag volledig invullen kost veel tijd en moeite, zeker voor een organisatie als IQNOMY waar circa 10 mensen werken. Terugkijkend was het de inspanning wel waard. Het inleveren en aantonen van alle gegevens luistert nauw, maar daarbij hebben wij begeleiding gehad van adviseurs van Agentschap NL die hetzelfde doel voor ogen hadden als wij: kredietverstrekking.”

12

2. Waar moet je aan denken voordat je een krediet aanvraagt?

Als jouw bedrijf externe financiering nodig heeft kun je daarvoor naar de bank gaan. Een proactieve houding helpt dan. Laat zien wat je de bank kan bieden aan zekerheden en als ondernemer. Zo win je het vertrouwen en komt de financiering een stuk dichterbij.

�Win het vertrouwen van de bank�

Eerste hulp bij

13

FINANCIERING

De vraag hoeveel geld je bedrijf nodig heeft om plannen te financieren is eenvoudig gesteld. Maar deze vraag moet wel beantwoord zijn voordat je bij de bank binnenloopt. Heeft je bedrijf behoefte aan externe financiering? Het is dan raadzaam om eerst een accountant of bedrijfsadviseur om advies te vragen. Samen maak je een inventarisatie van de mogelijkheden en de bronnen die jouw bedrijf kan aanspreken om de financiering rond te krijgen. In het inventarisatieplan komen aan de orde: De kredietbehoefte Wat heeft je bedrijf nodig om de doelstellingen te realiseren? Heb je bijvoorbeeld behoefte aan meer financiĂŤle armslag in de vorm van een krediet of wil je bedrijfsmiddelen financieren in de vorm van een lening? De bank verlangt een onderbouwd verhaal, waarin duidelijk wordt waarom jij als ondernemer een krediet noodzakelijk acht, hoeveel geld je onderneming nodig heeft en hoe het krediet bijdraagt aan het bereiken van de bedrijfsdoelstellingen. Een aspect dat hierbij van belang is, is de aflossingscapaciteit. Onderbouw daarom ook cijfermatig de prognoses.

Mogelijke financiers Bij wie kun je aankloppen voor financiering? Bij een kredietaanvraag zien banken graag dat er verschillende mogelijkheden zijn afgewogen. Om plannen te financieren kun je bijvoorbeeld denken aan het effectiever inrichten van je onderneming, het inbrengen van eigen geld, leverancierskrediet, overheidsregelingen of familie. Daarnaast kun je een beroep doen op private investeerders zoals crowdfunding, Business Angels of private equity fondsen en participatiemaatschappijen.

Zekerheden Zekerheden die je kan bieden reduceren het risico voor de financier.

Hoe meer zekerheid je de bank kunt bieden, hoe eerder ze geneigd zijn het gewenste krediet te verstrekken. Vooral de laatste jaren wordt er veel belang gehecht aan een solide eigen vermogen, dat is immers de spaarpot waar je in geval van nood op kunt terugvallen. Maar het kan ook zijn dat je de bank op andere manieren zekerheid kunt bieden. In de meeste gevallen vraagt de bank een onderpand. Een

14

belangrijk voordeel van het verlenen van onderpand is dat het rentetarief daardoor meestal lager wordt. Voorbeelden van zekerheden die als onderpand meegenomen kunnen worden zijn: de hypothecaire inschrijving, voorraden, bedrijfsuitrusting en borgstellingen. Ook deze zekerheden kun je op voorhand inventariseren.

Loop realistische toekomstscenario’s door De bank wil niet alleen weten hoeveel geld je nodig hebt, maar wil ook de zekerheid dat het geld kan worden terugbetaald op de lange termijn. Het is van belang verschillende realistische toekomstscenario’s te doorlopen. Te rooskleurige toekomstbeelden worden meestal terugverwezen naar de tekentafel, slechte komen niet in aanmerking voor financiering. Een goed plan is gebaseerd op realistische aannames, een goed onderbouwd businessplan en een deugdelijke cijfermatige onderbouwing.

2.1

Is de organisatie op orde?

Weet je hoe groot de kredietbehoefte is, dan zal je jouw bedrijf moeten presenteren aan de bank. Van belang is dat je laat zien dat je weet wat er in de onderneming speelt, open en eerlijk bent en processen inzichtelijk maakt.

Weet jij bijvoorbeeld hoeveel geld er wordt uitgegeven, hoeveel voorraad er op de plank ligt of hoe lang debiteuren erover doen om te betalen? Wil je aannemelijk maken dat de organisatie van je bedrijf goed op orde is, dan moet je op deze vragen het antwoord weten.

Ongemerkt gaat er veel geld zitten in niet tijdig factureren, hoge voorraden en slecht betalende afnemers. Voor je relaties is het misschien prettig dat jij de rekeningen direct betaalt en een ruime betalingstermijn voor klanten hanteert, maar de kredietwaardigheid van je bedrijf is er niet bij gebaat. Laat aan de kredietverstrekker zien dat de organisatie efficiënt en goed is ingericht. Let daarbij op debiteurenbeheer, voorraadbeheer en crediteurenbeheer.

Eerste hulp bij

15

FINANCIERING

“Wees open en eerlijk en maak processen inzichtelijk”

Debiteurenbeheer Zorg dat de rekeningen op tijd worden betaald. Als ondernemer heb je hier wel degelijk invloed op. Door tijdig te factureren, bijvoorbeeld wekelijks, krijg je het geld eerder binnen. En stel een protocol op voor wanneer de betaling op zich laat wachten. Bijvoorbeeld eerst bellen en vervolgens aanschrijven.

Voorraadbeheer Hoe minder geld er op de plank ligt, hoe positiever een bank zal reageren. Ook de liquiditeit van je bedrijf is hiermee geholpen. Door afspraken te maken met leveranciers en het aanhouden van een kritische voorraad die recht doet aan je strategische uitgangspunten loop je bovendien minder risico op veroudering. Een goede onderbouwing van je voorraadbeheer is voor de bank van belang.

Crediteurenbeheer Hoe meer liquide middelen je tot je beschikking hebt, hoe lager de kredietbehoefte. Vaak wordt er uitsluitend gedacht aan de inkomstenkant van de balans, maar ook aan de uitgavenkant kunnen veel ondernemingen efficiënter worden ingericht. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van de betalingstermijn van leveranciers of de gespreide betaling van de belastingen.

16

Kun je geld lenen met een BKR-registratie?

Bij het Bureau Krediet Registratie worden alle leningen, hypotheken, maar ook abonnementen en afbetalingsregelingen van particulieren geregistreerd.

Hierdoor staat het merendeel van de Nederlanders in de archieven. Banken gaan, voor zij jou een financiering verstrekken, eerst je gegevens na in het Centraal Krediet Informatiesysteem (CKI). Als je bij het BKR geregistreerd staat, hoeft dat geen negatieve gevolgen te hebben voor je kredietaanvraag. Sterker nog: Heb je in het verleden een lening afgesloten, dan kan dat in je voordeel werken. Ziet de geldvertrekker dat er in het verleden netjes is betaald, dan verschaft hen dat extra zekerheid.

Wees eerlijk Te rooskleurige cijfers, wegmoffelen van tegenvallers of te positief zijn. Het zijn allemaal valkuilen waar ondernemers zich regelmatig schuldig aan maken. Vergeet echter niet dat je aanklopt voor een financiering. Als je over voldoende financiële middelen beschikte, zat je niet tegenover de kredietverlener.

Communiceer open en eerlijk over uw bedrijf en maak geen zoekplaatje van de gegevens. Dat vereenvoudigt de kredietaanvraag. Er is namelijk geen bedrijf waar de cijfers alleen maar een constante groei laten zien. Banken weten dat! Op vragen als ‘waarom viel de omzet twee jaar geleden tegen?’ en ‘Hoeveel winst verwacht u komend jaar?’ wensen zij een passend en gestaafd antwoord. Draai er dus niet omheen.

Door te laten zien dat je adequate maatregelen hebt genomen, versterk je de kredietwaardigheid van jou als persoon en die van je bedrijf.

Een negatieve registratie?

Heb je een negatieve BKR-registratie doordat er in het verleden niet aan betalingsverplichtingen is voldaan, dan kan dit nadelig zijn voor je kredietaanvraag. Ook hier geldt: een goede uitleg is voor de

Eerste hulp bij

17

FINANCIERING

meningsvorming van de bank van belang. Als de bank niet mee wil financieren, is microfinanciering via Qredits vaak nog wel mogelijk voor kredieten tot ₏ 35.000,– Tot wanneer blijven BKR-gegevens geregistreerd staan?

Je registratie blijft tot vijf jaar na afloop van een lening in het CKI staan. Dit geldt zowel voor een gewone als een negatieve registratie.

Ben je verbaasd dat je bij het BKR geregistreerd staat? De gegevens zijn op te vragen via de bank.

2.2 Welke eisen worden er gesteld aan de jaarcijfers?

Vraag je als ondernemer een krediet aan voor je bedrijf, dan word je geconfronteerd met begrippen als liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit. Door inzicht in de jaarcijfers kan een bank beoordelen of je in staat bent om aan de betalingsverplichtingen te voldoen (liquiditeit) en of je bedrijf gezond is (rentabiliteit). Ook je buffer om tegenvallers op te vangen (solvabiliteit) is van belang.

Om de liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit van je onderneming te bepalen, moet je bekend zijn met een aantal basisbegrippen op de balans. Aan de debetzijde van de balans staan: Vaste activa: productiemiddelen die langer dan 1 jaar meegaan.

Vlottende activa: productiemiddelen die korter dan 1 jaar meegaan.

Liquide middelen: alle vrije geldmiddelen van een onderneming.

Aan de creditzijde vind je: Eigen vermogen: geld dat de eigenaar zelf in de onderneming gestoken heeft.

Vreemd vermogen lang: leningen met een looptijd van meer dan 1 jaar.

Vreemd vermogen kort: leningen die binnen 1 jaar terugbetaald moeten worden.

18

Liquiditeit Je bedrijf wordt als liquide beschouwd als je in staat bent schulden op korte termijn terug te betalen. Eigenlijk wordt hier het direct beschikbare geld en het geld dat gemakkelijk op zeer korte termijn kan worden vrijgemaakt gemeten. Een rekening courant krediet zorgt voor meer beschikbare liquide middelen en meer liquiditeit. Zonder liquiditeit kan je op korte termijn de rekeningen niet betalen, ongeacht hoeveel vermogen je heb. Een gebrek aan liquiditeiten is de nummer 1 reden voor faillissement!

Solvabiliteit Wil je bedrijfsmiddelen financieren door een lening, dan is de solvabiliteit van belang. De solvabiliteit is het eigen vermogen / het totale vermogen x 100 %. Per branche en aard van de onderneming kunnen andere richtlijnen gelden. In de meeste gevallen is een solvabiliteit van minimaal 25% gewenst.

Om de rentabiliteit van het geïnvesteerde vermogen (je eigen geld) te vergroten, is het handig om vreemd vermogen aan te trekken.

Echter, te veel vreemd vermogen is zeer risicovol. Je eigen vermogen fungeert ook als een vermogensbuffer om op terug te vallen indien er tegenvallers zijn. Is er geen eigen (buffer) vermogen, dan moet iedere tegenvaller worden opgevangen door het aantrekken van extra leningen. Een financier zal hier in de regel niet toe bereid zijn, het ondernemersrisico valt dan immers geheel op zijn kant.

Hoe bereken ik de solvabiliteit?

Bedraagt het eigen vermogen € 100.000,– en het vreemde vermogen € 80.000,– dan is je onderneming solvabel. De solvabiliteit is hoger dan 50% en het solvabiliteitsgetal 1,2 is hoger dan 1,0. Voor de bank is dit cijfer van belang, omdat je als onderneming een spaarpot hebt en bij tegenslag niet direct op externe financiers hoeft terug te vallen.

Eerste hulp bij

19

FINANCIERING

Rentabiliteit De rentabiliteit is een percentage dat laat zien hoeveel rendement het eigen vermogen oplevert. Het wordt berekend om de levensvatbaarheid van je onderneming te bepalen.

Hoe bereken ik de rentabiliteit?

Heeft je bedrijf een eigen vermogen van € 100.000,– en bedraagt de winst € 25.000,– dan is de rentabiliteit 25%.

Bij het kleinbedrijf (<50 werknemers) is de vrije kasstroom echter van belang voor de bank. Daar staat immers alleen vrij beschikbaar cash ter beschikking om rente en aflossingen te voldoen.

Wat is Standard Business Reporting?

Wil je een krediet of lening aanvragen dan zal de bank om de financiële gegevens van je bedrijf vragen. Het aanleveren van de gegevens gebeurt op basis van Standard Business Reporting (SBR). Dit is een standaard rapportagemethode voor de bedrijfsadministratie. SBR is bedoeld om ondernemers werk uit handen te nemen bij rapportages aan de overheid en banken. Door uit te gaan van een elektronische standaard rapportage kunnen gegevens efficiënt worden hergebruikt.

SBR in de praktijk In Nederland is de SBR-aanpak als eerste toegepast op de belastingwetgeving, maar daarnaast maken ook de banken, de Kamer van Koophandel en het CBS gebruik van SBR voor hun rapportagestromen. Wil je een krediet aanvragen en dan kan het helpen om deze volgens de SBR-aanpak in XBRL (een open standaard om financiële gegevens uit te wisselen via internet) te versturen. Je accountant kan je helpen om de financiële gegevens op de juiste wijze aan te leveren.

Maakt hij gebruik van XBRL, dan zal de accountant de relevante informatie aan de bank van je keuze versturen.

Aanleveren via SBR biedt een aantal voordelen zoals: Tijdwinst: gegevens hoeven maar één keer in te worden gevoerd.

Beter inzicht in de bedrijfsvoering door benchmark informatie.

Een meer passende kredietofferte omdat de bank beter inzicht heeft.

Snellere reactie van de bank bij een kredietaanvraag.

20

2.3 Ben jij de juiste ondernemer?

In tegenstelling tot wat veel ondernemers en bedrijven verwachten, komen bij de beoordeling niet uitsluitend de financiën ter sprake. Ook je profiel als ondernemer, je visie en de wijze waarop je zaken aanpakt zijn van belang. Hoe meer het bedrijf verbonden is aan jouw persoon, hoe meer persoonlijke vragen je kunt verwachten. Zorg dat je hierop voorbereid bent en presenteer jezelf.

Persoonlijke vaardigheden Ben jij uit het goede ondernemershout gesneden? Banken willen dat bij een kredietaanvraag graag weten. In je ondernemingsplan laat je deze zaken aan de orde komen, maar ook tijdens een gesprek met de bank. Persoonlijke vaardigheden die je naar voren kunt brengen zijn: onderhandelingsvaardigheden communicatieve vaardigheden en klantvriendelijkheid leidinggevend vermogen strategisch inzicht kennis van je eigen bedrijf kennis van de markt inzicht in financiële zaken zicht op risico’s en de omgang hiermee de wijze waarop jij de markt en je doelgroep benadert De kwaliteit van het management Een belangrijke factor voor de continuïteit van je bedrijfsvoering is de kwaliteit van het management en de directie. Gelet wordt op de organisatiestructuur, de ervaring die is opgebouwd, de mate waarin de continuïteit is geborgd en of opvolging geregeld is. Van belang is tevens hoe het management in het verleden ingreep in bepaalde situaties en hoe beslissingen worden genomen. Om dat te beoordelen zal de financier je ook vragen stellen over de administratieve organisatie, de mate van automatisering en de samenstelling en bevoegdheden van het management. Vragen die gesteld kunnen worden zijn: hoe wordt er omgegaan met tussentijdse cijfers en prognoses, is er een goed managementinformatiesysteem en wordt er tijdig bijgestuurd naar aanleiding van de beschikbare informatie?

Eerste hulp bij

21

FINANCIERING

2.4 Waar wordt de kredietaanvraag op beoordeeld?

Net als jij willen financiers alleen zaken doen met een betrouwbare partner. Daarom zal een financier voordat hij overgaat tot kredietverstrekking eerst de plannen voor expansie, start of groei toetsen en de kredietwaardigheid van je bedrijf beoordelen.

Hoe kredietwaardig de onderneming in de ogen van geldschieters is, hangt samen met de beschikbare activa, de rentabiliteit, de solvabiliteit en de prognoses. De bank wil voor een kredietaanvraag weten hoeveel activa (bezittingen van een onderneming) in het bedrijf aanwezig zijn. Maar ook op hoeveel vreemd vermogen het bedrijf een beroep heeft gedaan en in welke situaties. Bij de beoordeling van de rentabiliteit (winstgevendheid) let hij op de ontwikkeling door de jaren heen en word je om de jaarcijfers en een onderbouwing daarvan gevraagd.

Externe factoren Net als jij kijken ook banken naar marktontwikkelingen. Kredietverstrekkers hebben vaak een beter beeld van wat zich in branches afspeelt dan ondernemers beseffen. Zij beschikken over marktcijfers aan de hand waarvan zij de sector analyseren. De vooruitzichten op korte en lange termijn worden beoordeeld en er wordt gekeken naar de rol van jouw onderneming in de sector, door gebruik te maken van benchmarking. Bij internationale activiteiten maken banken een aanvullende risico-inventarisatie.

â&#x20AC;?Zoals jij je leveranciers beoordeelt, zo beoordeelt een bank jou ookâ&#x20AC;?

22 INTERVIEW

Roy Spit, Qredits Ondernemers die bij de bank aankloppen, maar weinig onderpand (zekerheid) kunnen bieden, krijgen vaak nul op het rekest. Toch hoeft dit niet het einde van hun plannen te zijn. Qredits, Stichting Microkrediet In Nederland, biedt de helpende hand.

“Ondernemers die voor een klein krediet aankloppen bij een bank, moeten een laag risicoprofiel hebben om een aantrekkelijke klant te zijn”, legt Roy Spit, commercieel directeur van Qredits, uit. “De benadering van Qredits is anders. In tegenstelling tot banken zijn wij een stichting en hebben we geen winstoogmerk. Wij kijken minder naar de zekerheden, ons uitgangspunt is de levensvatbaarheid van een bedrijf. Een reëel toekomstbeeld zien wij liever dan een torenhoge geprognosticeerde omzet.”

Aanlooptijd Een te optimistische visie kan bij een kredietaanvraag in het nadeel van de ondernemer werken, weet Spit. “Er wordt wel eens te rooskleurig gedacht over het rendement dat de investering (lening) zal opbrengen. Wij weten dat een aanlooptraject soms langer duurt dan op voorhand wordt ingeschat en daar praten we ook met de ondernemer over. Een website moet eerst gevonden worden om te kunnen renderen. Dat er niet direct een plus gedraaid wordt, is voor ons geen probleem, als er maar een realistische toekomstverwachting is.”

23

”Reëel toekomstbeeld is het belangrijkst”

Onderbouwing Driekwart van de ondernemers die bij Qredits aanklopt is starter, maar ook gevestigde ondernemers met een kredietbehoefte tot € 35.000,– worden door de stichting geholpen. De vraag aan Spit is hoe deze ondernemers hun kredietwaardigheid kunnen vergroten. “Waar het om draait is dat de plannen goed zijn onderbouwd. Dat geldt voor de cijfers, maar zeker ook voor het ondernemingsplan. Wat wij regelmatig tegenkomen is dat we een plan zien waar veel aandacht aan is besteed, maar dat net niet kloppend genoeg is voor financiers.

Soms spat de energie en drive er zelfs af, maar tegelijk zien we dat de vaardigheid om het honderd procent op papier te zetten ontbreekt.

Door extra tijd en aandacht aan de ondernemer te besteden, zorgen we dat het hele plaatje kloppend wordt.”

24

3. Welke financierings­ bronnen zijn er?

‘Geld nodig? Dan klop ik aan bij de bank.’ Vaak is dat de eerste gedachte van ondernemers. Banken zijn verreweg de grootste kredietverstrekkers, maar er zijn meer instellingen waar je terecht kunt. Afhankelijk van de omvang van de kapitaalbehoefte en de reden dat je geld nodig hebt, loont het de moeite om andere opties te onderzoeken.

”Het loont de moeite andere opties te onderzoeken”

Eerste hulp bij

25

FINANCIERING

Heeft je bedrijf extra financiĂŤle middelen nodig dan kun je daarvoor terecht bij: Jezelf, je kunt eigen vermogen inbrengen.

Je eigen onderneming, behoort bijvoorbeeld balansverkorting tot de mogelijkheden?

De overheid.

Banken en financieringsmaatschappijen.

Particuliere geldverstrekkers.

Leveranciers.

Overheid De overheid kent een aantal programmaâ&#x20AC;&#x2122;s en regelingen die ondernemers ondersteunen bij hun kredietaanvraag. Zij verstrekt leningen voor innovatieve ontwikkelingen, maar kan door het verlenen van borgstellingen en subsidies ook een positieve invloed hebben als je een lening bij de bank wilt aanvragen. Daarnaast kent de overheid speciale regelingen voor starters en geeft ze advies aan startende ondernemers en bij bedrijfsbeĂŤindiging.

Actuele informatie over overheidsregelingen vind je op www.ondernemerskredietdesk.nl.

Banken en financieringsmaatschappijen Wanneer je onderneming geld nodig heeft, kun je je, naast banken, ook richten tot financieringsmaatschappijen. Dit zijn professionele organisaties die financieringen verstrekken aan particulieren en bedrijven. Voorbeelden daarvan zijn handelsbanken, hypotheekbanken, leasemaatschappijen en factoringbedrijven. Factoringbedrijven zorgen voor het innen van openstaande facturen.

Particuliere geldverstrekkers Particuliere geldverstrekkers kent bijna iedere MKB-ondernemer wel. Veel ondernemers doen een beroep op hun netwerk om bij het starten van een onderneming aan geld te komen. Daarnaast zijn er investerings- en participatiemaatschappijen. Dit zijn vaak private instellingen waarin investeerders zijn verenigd. Een andere veelgebruikte naam voor risicodragend vermogen is private equity.

26

Omdat private equity partijen meedelen in het risico van de onderneming, zullen zij ook vaak willen meedelen in de toekomstige winsten.

Vergoeding voor het ingebrachte vermogen kan dan ook in andere vormen dan een rente vergoeding voorkomen. Ook zeggenschap over de onderneming waarin men heeft geĂŻnvesteerd is vaak een voorwaarde voor verstrekking.

Durfkapitaalregeling Voel je je bezwaard om bij mensen in je omgeving aan te kloppen?

Voor particuliere investeerders kan het door belastingvoordelen aantrekkelijk zijn in jouw bedrijf te investeren. Een voorbeeld hiervan is de durfkapitaalregeling (Tante Agaathregeling). Deze regeling zorgt ervoor het voor particuliere investeerders fiscaal interessant is om jou een krediet te verstrekken.

Crowdfunding Nieuwe trend voor geldverstrekken via een grote groep mensen is crowdfunding. Meer informatie lees je in het

hoofdstuk Particuliere financiering: hoe interessant is investeren in een bedrijf? Lees meer op blz. 56-57

Leverancierskrediet Als goederen of diensten bij afname niet direct betaald (hoeven) worden, spreek je over een leverancierskrediet. Een leverancierskrediet is, in tegenstelling tot een lening bij de bank, geen geld dat je opneemt.

Dat neemt niet weg dat een uitgestelde betaling wel voor meer financiĂŤle armslag kan zorgen. Je kunt hier met jouw leveranciers afspraken over maken. Let wel op de kosten die hier aan verbonden zijn, bijvoorbeeld in de vorm van misgelopen kortingen.

Eerste hulp bij

27

FINANCIERING

4. Hoe verloopt het proces tot kredietverlening bij de bank?

Financieringsaanvragen moeten goed onderbouwd zijn. De bank kijkt kritisch naar jouw kredietaanvraag. Pas nadat de aanvraag intern is beoordeeld kan jouw contactpersoon jou laten weten of je het gevraagde krediet krijgt.

â&#x20AC;?Van eerste gesprek tot kredietverstrekkingâ&#x20AC;?

28

Eerste gesprek Jij als ondernemer en je onderneming zijn het belangrijkste bij de kredietaanvraag. De bank beoordeelt daarop of de hoogte van het bedrijfskrediet en de voorwaarden die daaraan zijn verbonden passend zijn. In een eerste gesprek krijgt de ondernemer te maken met de contactpersoon of accountmanager voor zakelijke relaties. Dit is vaak geen beslisser, maar hij kan je wel informeren over relevante beschikbare kredietproducten. Daarnaast neemt hij als eerste aanspreekpunt samen met jou de gegevens door op volledigheid en onderbouwing.

Ziet hij voldoende aanknopingspunten om je bedrijf een lening te verstrekken, dan maakt hij een intern kredietvoorstel.

Kredietvoorstel Het kredietvoorstel bestaat uit de financiële gegevens van je bedrijf, aangevuld met de bedrijfsonderbouwing en toekomstperspectieven.

De bank beoordeeld of zij het risico van de lening wil dragen en of jouw onderneming in staat is een extra financiële belasting te dragen.

Het kan zijn dat er voor de activiteiten waarvoor je een krediet wenst mogelijkheden zijn om overheidsfinanciering te krijgen of dat de bank het financiële risico niet alleen wil dragen. Vaak vindt er dan een tussentijdse terugkoppeling plaats. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de BMKB-regeling of Groeifaciliteit, overheidsregelingen die zorgen voor een extra garantstelling. Daarnaast kan de bank je wijzen op overheidssubsidies zoals de WBSO voor speur- en ontwikkelingswerk, omdat deze regeling gekoppeld is aan de Innovatiebox van de Belastingdienst en zo de kredietwaardigheid ten goede komt.

Overheidsregelingen De verschillende overheidsregelingen komen in de hoofdstukken 5, 6 en 7 aan de orde.

Eerste hulp bij

29

FINANCIERING

Terugkoppeling Nadat de interne beoordeling is afgerond worden de conclusies teruggekoppeld aan jouw contactpersoon. Meestal is dit binnen vier weken, maar is veelal korter bij minder complexe aanvragen. Het kan zijn dat de aanvraag wordt afgewezen en je op zoek moet naar alternatieven.

Is de kredietaanvraag goedgekeurd, dan ontvang je een offerte met de voorwaarden waarin onder meer de hoogte van de financiering, het aflossingsschema, de rente en de zekerheden zijn opgenomen.

Het rentepercentage dat de bank rekent, is afhankelijk van de prijs waartegen de bank het geld inkoopt, de zekerheden die jouw onderneming kan bieden en het risico wat de bank inschat op jouw onderneming. In tijden van economische onzekerheid nemen de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s verbonden aan de onderneming toe.

Acceptatie en kredietverstrekking Zijn beide partijen akkoord met de kredietofferte, dan verlangt de bank dat je de bijhorende stukken ondertekent en de zekerheden bevestigt bij een notaris, voor het mkb geldt dit in de regel alleen voor hypothecaire zekerheden. Zodra alle documentatie in orde is, wordt het krediet ter beschikking gesteld.

Wat is BIS II? Kom je bij de bank voor een kredietaanvraag dan word je geconfronteerd met BIS II, ook wel Basel II genoemd. Dit zijn methodieken om de solvabiliteit van de bank zelf te sturen op basis van het risico van de verstrekte leningen. Hoe risicovoller de verstrekte leningen, des te groter het eigenvermogen (buffer) dat de bank moet aanhouden.

Hiermee wordt een stabiel financieel systeem beoogd. Om de plaats van een financiering in deze systematiek te beoordelen maken banken gebruik van scores (creditratings) om de lening in een bepaalde categorie in te delen. Omdat zaken als het aan te houden kapitaal van belang zijn voor de kosten van de bank, is de score van een onderneming een factor bij het bepalen van de prijs van een financiering. Hoe minder risico een financiering, des te beter de rating, des te lager kapitaalsbeslag voor de bank, des te beter de prijs van de financiering.

30

Wat is creditrating?

De rating bepaalt hoeveel eigen vermogen de bank moet aanhouden als zij jouw onderneming een krediet verleent. Dat lijkt misschien vreemd, maar ook banken moeten aan hun toezichthouder, De Nederlandsche Bank (DNB), aantonen dat zij solvabel zijn. Om een risicovolle onderneming te financieren, moeten zij een hoger eigen vermogen aanhouden. Dat kost geld en dat wordt aan de ondernemer doorberekend.

Wat betekent BIS II voor mij?

Hoe gunstiger jouw creditrating, hoe meer kans je hebt op een aantrekkelijke financiering. Het eigen vermogen dat de bank moet aanhouden bij kredietverlening kan variĂŤren van 1% tot meer dan 30%. Voor de veiligste debiteur (zoals de overheid) wordt gerekend met een lage rating, maar heb je een risicovol bedrijf dan loopt dit percentage snel op. Staan er echter zekerheden tegenover die het krediet ruimschoots dekken, dan neemt het risico voor de bank af en gaat de rating weer omlaag.

4.1 Hoe worden kredieten gefinancierd?

Om jouw zakelijke lening te financieren maken banken gebruik van hun eigen en vreemde vermogen. Voor het vreemde vermogen richten zij zich tot de kapitaalmarkt, de Europese Centrale Bank en De Nederlandsche Bank.

Eigen vermogen Voor iedere uitgeleende euro moeten banken een bepaald percentage eigen vermogen aanhouden, om solvabel te blijven. Hierover moeten zij verantwoording afdragen aan hun toezichthouder, De Nederlandsche Bank.

Eerste hulp bij

31

FINANCIERING

Vreemd vermogen Voor kredieten die banken niet uit hun eigen vermogen willen of kunnen financieren doen zij een beroep op: aandeelhouders spaarders de geldmarkt (leningen met een korte looptijd) de kapitaalmarkt (leningen met een lange looptijd) de Europese Centrale Bank Op de geld- en kapitaalmarkt lenen banken bij pensioenfondsen, andere professionele beleggers en van elkaar.

Wat is zorgplicht?

Banken zijn verplicht deugdelijke producten te adviseren en te verkopen. Dat houdt in dat zij je niet te veel geld mogen lenen en je een product moeten adviseren dat goed bij je past. Daarnaast moeten banken nagaan of je in staat bent aan de verplichtingen te voldoen voordat ze jou en je bedrijf een krediet verschaffen. Dit wordt de zorgplicht genoemd.

Elke bank (en financiĂŤle dienstverlener) heeft die zorgplicht. De verplichtingen zijn vastgelegd in de Wet Financieel Toezicht, WFT. Het doel van de wet is het inzichtelijk, marktgericht en doelgericht maken van de financiĂŤle markten en producten.

Wet Financieel Toezicht De eisen die de Wet Financieel Toezicht stelt aan financieel dienstverleners zijn onder meer de volgende: deskundigheid van de dienstverlener naleven van de zorgplicht adviesregels verplichting voor de kredietverstrekker om informatie bij de klant in te winnen informatieverstrekking aansluiting bij een erkende geschillencommissie

32

4.2 Welke kredietvormen zijn er?

Afhankelijk van de kapitaalbehoefte van je bedrijf zijn er verschillende financieringsmogelijkheden. Het soort krediet of zakelijke lening hangt nauw samen met het doel waarvoor je extra geld nodig hebt.

Krediet versus lening Banken maken onderscheid tussen leningen en kredieten, al worden die termen in het dagelijks leven vaak door elkaar gebruikt.

Een krediet biedt de mogelijkheid tot het opnemen van extra geld tot een bepaald maximum, maar dit betekent niet dat je deze mogelijkheid ook hoeft te benutten.

Een lening is bedoeld voor het financieren van een bepaald doel.

Hierbij spreek je vooraf het bedrag en de aflossingstermijnen af.

De bekendste financieringsmogelijkheden zijn: rekening courant krediet lening hypothecaire lening leverancierskrediet leasing factoring microfinanciering achtergestelde lening onderhandse lening

”Vorm hangt af van financieringsbehoefte”

Rekening courant krediet Deze kredietvorm staat toe dat je tot een bepaald bedrag ‘rood’ mag staan op je ondernemers- of bedrijfsrekening. Kan nuttig zijn bij incidentele of fluctuerende kredietbehoefte. Let op: Als dit structureel voorkomt is het een dure kredietoplossing. Voor een rekening courant krediet geldt geen aflossingsverplichting.

Eerste hulp bij

33

FINANCIERING

Lening Kenmerkend voor een lening is dat het dient om een bepaald doel te financieren, bijvoorbeeld machines of andere bedrijfsmiddelen. Aflossing van de lening gebeurt meestal in meerdere jaren en in vooraf vastgestelde termijnen.

Hypothecair krediet Het hypothecair krediet of hypotheek is een vorm van krediet waarbij de onderneming zekerheden aan de bank biedt in de vorm van onroerend goed. Buiten de kosten die hieraan verbonden zijn voor de bank, moet een hypotheek worden ingeschreven bij de notaris en moet de waarde van het onderpand onafhankelijk worden vastgesteld. De aflossingstermijn staat vast bij het aangaan van de hypotheek. Doorgaans wordt bij zakelijke leningen door de bank een zekerhedenvoorstel gedaan waarvan een hypothecair onderpand deel van kan uitmaken, dat is geen vorm van hypothecair krediet.

Leverancierskrediet Als goederen of diensten bij afname niet direct betaald (hoeven) worden, spreek je over een leverancierskrediet. Een leverancierskrediet is in tegenstelling tot een lening bij de bank, geen geld dat je opneemt.

Dat neemt niet weg dat een uitgestelde betaling wel voor meer financiële armslag kan zorgen. Als afnemers vooruit betalen is er sprake van voorfinanciering.

In sommige sectoren, zoals de horeca, is dit een veelgebruikte kredietvorm. Leveranciers verstrekken daar langlopende leningen en eisen als tegenprestatie dat je vaste afnemer wordt.

Leasing Leasing is een van de bekendere leenvormen, met name voor auto’s en machines. Bij lease koopt de leasemaatschappij het bedrijfsmiddel en jij betaalt dit in termijnen terug. Er zijn twee verschillende leasevormen: financiële lease en operationele lease. Het verschil tussen de twee leasevormen is dat bij financiële lease jij de eigenaar bent en bij operationele lease is de leasemaatschappij eigenaar. Dat bepaalt ook wie het economisch risico loopt.

34

Factoring Wil je het risico van niet of slecht betalende debiteuren tot een minimum beperken dan kan je je richten tot een factoringmaatschappij.

Zij betalen je de factuur (minus de kosten voor factoring) direct uit en zorgen vervolgens voor het debiteurenbeheer. De vergoeding voor factoring bedraagt meestal een percentage van de omzet.

Microfinanciering Ben je als ondernemer geholpen met een kleine financiering, dan kan ook microfinanciering uitkomst bieden. Het maximumbedrag is â&#x201A;Ź 35.000,â&#x20AC;&#x201C; en zowel starters als gevestigde ondernemers kunnen hier een beroep op doen. Daarnaast is er de mogelijkheid tot begeleiding door Qredits. Je kunt hier terecht indien de lening niet door de bank wordt verstrekt.

Achtergestelde lening Een achtergestelde lening is een lening die alleen wordt terugbetaald als de andere schuldeisers (inclusief de gewone leningen) eerst uitbetaald zijn. Dit verhoogt het risico, dus is de rente hoger. Voor de gewone financier wordt deze lening bij de berekening van de solvabiliteit meegenomen, wat de financierbaarheid van je bedrijf vergroot.

Sommige reguliere banken kennen speciale achtergestelde leningsvormen waar je een beroep op kunt doen.

Onderhandse lening Bij een onderhandse lening leen je geen geld van de bank, maar van een (meestal niet commerciĂŤle) partij. Samen met die partij onderhandel je over de voorwaarden. Een onderhandse lening kan je aangaan met bijvoorbeeld particuliere geldschieters. Het is van belang de voorwaarden goed op papier te zetten, zodat de lening aantoonbaar is voor de Belastingdienst. Omdat een dergelijke lening vaak in de persoonlijke sfeer (vrienden/familie) wordt verstrekt voorkomt een juiste vastlegging problemen achteraf.

Eerste hulp bij

35

FINANCIERING

4.3 Wanneer is een financiering een lening volgens de Belastingdienst?

Niet iedere financiering is een lening. Althans niet in de ogen van de Belastingdienst. Voor de fiscus is het van belang dat je kunt aantonen dat je echt een financiering hebt afgesloten.

Alleen dan worden de kosten van de lening beschouwd als bedrijfskosten.

Bij een krediet is het voor de bewijsvoering van belang dat er een schriftelijke overeenkomst aan ten grondslag ligt. Een bankafschrift alleen is niet voldoende! Dit geldt zowel bij particuliere leningen als bij leningen door professionele instanties.

De Belastingdienst beschouwt de volgende kosten als onderdeel van de bedrijfsfinanciering: Rentevergoedingen: rente, rente wegens uitstel van betaling.

Kosten voor levering: prolongatierente, afsluit- en prolongatieprovisie, provisie voor het accepteren van een wissel, verlenen van tussenkomst bij kredietverlening, borgtochten en andere zekerheids- en garantieverbintenissen en de bemiddeling daarbij.

Kosten met betrekking tot onroerend goed: taxeren van onroerend goed, aanvragen van een uittreksel uit het handelsregister bij hypotheekbemiddeling.

Let op: rente lager dan marktrente = schenking!

Ga je een lening aan waarbij de rente lager is dan de marktrente, dan ziet de Belastingdienst deze lening als een schenking. Over een schenking moet schenkbelasting worden betaald. Binnen een maand na het verkrijgen van de schenking moet je bij de fiscus een â&#x20AC;&#x2DC;Aangifte schenkbelastingâ&#x20AC;&#x2122; aanvragen.

Meer informatie hierover vind je op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering

36 INTERVIEW

Lammert Jan Blokhuis, Rabobank Lammert Jan Blokhuis is accountmanager bij Rabobank Vijfheerenlanden. Voor bedrijven in de omgeving is hij een van de eerste aanspreekpunten. Waar hij voor pleit is dat ondernemers direct een goed en volledige kredietaanvraag aanleveren.

Een directe en volledige kredietaanvraag getuigt de eigen kennis ten aanzien van de ondernemer en bespoedigt het proces zodat er snel duidelijkheid kan zijn. Blokhuis: “Zelf bezoek ik minimaal twee keer per jaar alle zakelijke relaties. Dat biedt goede mogelijkheden om de toekomstplannen aan te kaarten en bij een eventueel aankomende financieringsvraag bespreken we dan op voorhand de aandachtspunten die in de aanvraag moeten terug komen.”

Vertrouwen Blokhuis wijst op het grote belang van de onderbouwing van de kredietaanvraag. “Het belangrijkste uitgangspunt voor ons bij kredietverstrekking is, of wij vertrouwen hebben in de ondernemer en de onderneming. Is de ondernemer in staat de plannen te realiseren?

Hoe zal de ondernemer acteren in geval van tegenslag. Hierbij wordt gebruik gemaakt van rentabiliteitscijfers en de ontwikkeling van de solvabiliteit, maar minstens zo belangrijk is dat de ondernemer deze cijfers kan beargumenteren. Ook wordt de onderneming langs de meetlat van de marktcijfers en branchegemiddelden gelegd. Maar de ondernemer die precies aan die cijfers voldoet ben ik nog niet tegen-

37

”Ken je cijfers”

gekomen. Wat ik wil weten is hoe de cijfers tot stand zijn gekomen.

Waarom wijken ze af? Daarmee toont de ondernemer zijn kwaliteiten als bestuurder van de onderneming.”

Overheidsregelingen Steeds vaker maken de banken gebruik van overheidsregelingen zoals bijvoorbeeld de BMKB om een financiering rond te krijgen. Blokhuis: “Daar waar nodig en mogelijk zetten wij graag dergelijke regelingen in. Het maakt financieringen mogelijk die anders niet verstrekt zouden zijn. Daarnaast werkt het niet vertragend”, vertelt hij. “Door de extra zekerheid van de overheid loopt de bank minder risico en kunnen we rentevoordeel bieden. Op die wijze profiteert de ondernemer dubbel van de inzet van de regeling. Daarbij wegen de provisiekosten die aan de regelingen verbonden zijn vaak op tegen de lagere risicoopslag.”

38

5. Welke andere financieringsbronnen zijn er?

Om ondernemers in moeilijk financierbare situaties toch in staat te stellen de onderneming te starten of een bepaalde investering te laten doen heeft de overheid een aantal faciliteiten gecreĂŤerd. De meeste regelingen gaan uit van een borgstelling voor ondernemers die banken niet voldoende zekerheid kunnen bieden om een krediet of lening af te sluiten. Daarnaast zijn er ook regelingen voor starters en innovaties.

â&#x20AC;?Overheid biedt faciliteiten voor bestaande, starters en innovatieve bedrijvenâ&#x20AC;?

Eerste hulp bij

39

FINANCIERING

Bestaande ondernemers kunnen in aanmerking komen voor: Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) Microkrediet BMKB Groeifaciliteit GO-regeling Startende ondernemers kunnen in aanmerking komen voor: Besluit Bijstandverlening Zelfstandigen (BBZ) Microkrediet BMKB Innovatieve bedrijven kunnen een beroep doen op: Innovatiekrediet Innovatiebox van de Belastingdienst Bedrijven met buitenlandse vestigingen kunnen een beroep doen op: Fonds Opkomende Markten (FOM) Groeifaciliteit

5.1

Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen

Voor zelfstandige ondernemers is het mogelijk om voor financiering een beroep te doen op het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen, kortweg BBZ genaamd. De vorm van de zakelijke lening, kredietverstrekking en hulp verschilt per situatie.

Afhankelijk van de situatie kun je recht hebben op: Een renteloze lening.

Een rentedragende lening of starterskrediet.

Een vergoeding voor begeleidingskosten.

Een aanvulling op de inkomsten tot bijstandsniveau.

Gevestigde ondernemers in zwaar weer Heb je al een bedrijf, maar verkeer je in zwaar weer? Ook dan kun je een beroep doen op de BBZ. De gemeente beschouwt je als gevestigd

40

ondernemer als je 18 maanden een eigen zaak hebt gedreven. De maximale kredietsom is € 178.731,–. De lening mag ook gebruikt worden voor schuldsanering. Daarnaast kun je een periodieke uitkering voor het levensonderhoud aanvragen.

Bedrijfsbeëindiging Wil je stoppen met je onderneming, maar voorzie je dat je inkomen niet voldoende is om in je levensonderhoud te voorzien, ook dan de kan de BBZ uitkomst bieden. Er is echter één belangrijke voorwaarde aan verbonden: binnen 12 maanden na toekenning van het krediet moet je de bedrijfswerkzaamheden staken.

Voorwaarden BBZ Voorwaarden om voor de BBZ in aanmerking te komen zijn: Het bedrijfsinkomen is onvoldoende om in je levensonderhoud te voorzien.

Je voldoet aan de criteria die de Belastingdienst stelt aan het ondernemerschap.

Je kunt geen lening of krediet bij de bank krijgen. (Hier moet je eerst aankloppen, voordat je bij de gemeente terecht kunt).

Je bent tussen de 18 en 65 jaar.

Je beschikt over een ondernemingsplan waaruit blijkt dat het bedrijf levensvatbaar is. (Deze eis geldt niet voor ondernemers die hun bedrijf willen staken).

Bij een eigen vermogen hoger dan € 172.011,– wordt de BBZ altijd verstrekt in de vorm van een lening.

Bij een eigen vermogen kleiner dan € 40.768,– kun je een aanvulling op het inkomen krijgen.

De aanvraag Je vraagt een BBZ aan in de gemeente waar je woont. Een aanvraag voor een BBZ-krediet dien je in bij de uitvoerders van de Wet Werk en Bijstand. Meestal is dit de Sociale Dienst in de gemeente, maar sommige gemeenten hebben de BBZ uitbesteed. Meer informatie over waar je moet aankloppen is te vinden op de website van de gemeente waarin je woont en op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

Eerste hulp bij

41

FINANCIERING

5.2 BMKB: borgstellingsregeling voor het midden- en kleinbedrijf Kun je de bank te weinig zekerheden bieden, dan kan de borgstellingsregeling voor het midden- en kleinbedrijf (BMKB) uitkomst bieden. De BMKB is een borgstellingsregeling van de overheid die dan garant staat voor een deel van de lening.

Hierdoor krijgt de bank meer zekerheden en zal zij eerder bereid zijn jouw bedrijf een lening te verstrekken.

Duizenden starters en gevestigde ondernemingen maken jaarlijks gebruik van de BMKB. Wil jij ook in aanmerking komen voor de BMKB dan moet je dat kenbaar maken bij de bank, maar in de meeste gevallen biedt de bank het ook zelf aan.

Voor wie is de BMKB? De BMKB is in het leven geroepen voor het midden- en kleinbedrijf en richt zich op een brede doelgroep. Voorwaarde is dat de onderneming maximaal 250 fteâ&#x20AC;&#x2122;s telt. De meeste ondernemers, maar ook vrije beroepsbeoefenaren kunnen van de regeling gebruik maken.

Daarnaast kent de BMKB speciale regelingen voor bodemsanering, technologische ontwikkelingen en ondernemers met activiteiten in het buitenland.

De regeling Voldoe je aan de voorwaarden, dan stelt het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie zich borg voor dat deel van de lening waarvoor jij geen zekerheden kan bieden. Voor de borgstelling betaalt de bank een provisie, deze wordt aan de ondernemer doorberekend. Ben je gedurende de looptijd van de lening niet in staat om aan de verplichtingen te voldoen dan kan de financier een beroep doen op de borgstelling die de overheid heeft afgegeven.

De regeling in het kort: Voor gevestigde ondernemingen en bij bodemsanering bedraagt de borgstelling maximaal 45 procent, bij technologische innovatie 60 procent. Starters kunnen met tot 80% borgstelling ondersteund worden.

42

De bovengrens die wordt gehanteerd is € 1,5 miljoen.

De looptijd is maximaal 6 jaar.

Tijdelijke Verruiming (tot eind 2011) In maart 2010 is het garantiepercentage voor bestaande mkbbedrijven verhoogd tot 80 procent. De verhoogde borgstelling geldt voor BMKB-kredieten tot € 250.000,–. Voor kredieten boven de € 250.000,– blijft het garantiepercentage ongewijzigd op 45 procent.

De regeling is voorlopig tot 31 december 2011 van kracht.

De aanvraag De bank beslist of zij jou een borgstellingskrediet verleent en onder welke voorwaarden. Zelf hoef je geen aanvraagprocedure in gang te zetten. Toch kun je de bank wel vragen om gebruik te maken van de borgstellingsregeling. Meer informatie over de BMKB is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

5.3 De Groeifaciliteit Voor gezonde bedrijven die willen groeien, een bedrijfsovername willen financieren of hun zaken in het buitenland willen uitbreiden is de Groeifaciliteit in het leven geroepen. De Groeifaciliteit is een regeling die financiers een extra garantie biedt bij het verstrekken van leningen.

Goede plannen verdienen een serieuze kans. Wanneer de bank dat met je eens is, maar tegelijk enigszins huiverig is om die bedrijfsplannen te financieren, kan zij de overheid om een extra garantstelling verzoeken.

Voor wie?

De Groeifaciliteit is een garantieregeling voor gezonde bedrijven met groeiplannen in binnen- of buitenland waarvoor de bank extra garanties wenst. Niet alle ondernemingen komen voor de Groeifaciliteit in aanmerking. Voorwaarden om in aanmerking te komen zijn:

Eerste hulp bij

43

FINANCIERING

Het bedrijf moet financieel gezond zijn.

De bedrijfsactiviteiten moeten overwegend in Nederland plaatsvinden.

Bepaalde sectoren zijn uitgesloten. Zoals landbouw, visserij, onroerendgoedbelegging en bepaalde zorgaanbieders.

Er mag geen sprake zijn van herfinanciering.

De voorwaarden Voor de Groeifaciliteit gelden maximumbedragen: Een bank kan een garantiefinanciering aanvragen bij de verstrekking van risicodragend vermogen tot maximaal â&#x201A;Ź 5 miljoen in de vorm van achtergestelde leningen.

Voor risicodragend vermogen (achtergestelde leningen of aandelenkapitaal) verstrekt door participatiemaatschappijen valt maximaal â&#x201A;Ź 25 miljoen onder de garantieregeling.

Over het quotumbedrag (= 50% van de financiering) wordt eenmalig een provisie van 1 procent berekend. Daarnaast moet de financier aan Agentschap NL provisie betalen over het gegarandeerde deel. Bij een achtergestelde, niet-converteerbare lening bedraagt de provisie 2,5 procent per jaar, in andere gevallen 3 procent per jaar. De provisie moet minimaal zes jaar worden betaald. De garantie heeft een maximale looptijd van 12 jaar. Deze kosten mag de bank aan jou door berekenen.

De aanvraag De Groeifaciliteit wordt bij Agentschap NL aangevraagd door de bank of participatiemaatschappij. Dit doen ze echter pas als ze zelf ook positief ten opzichte van je plannen staan. Agentschap NL toetst de aanvraag en na goedkeuring wordt een overheidsgarantie van 50 procent van het financieringsbedrag verleend. Meer informatie over de Groeifaciliteit is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

44

Voor gezonde bedrijven die willen uitbreiden

5.4 Tijdelijke GO-regeling Voor grote en middelgrote ondernemingen die geld willen lenen voor hun bedrijfsactiviteiten is de Garantie Ondernemingsfinanciering in het leven geroepen. De meest gebruikte naam voor de regeling is de GO-regeling. Het minimum van een GO-lening bedraagt € 1,5 miljoen. Het maximale garantstellingbedrag is € 150 miljoen.

Voor wie?

Ondervind je moeilijkheden bij het verkrijgen van een lening of bedrijfsfinanciering, dan kan de GO-regeling uitkomst bieden door het verstrekken van extra overheidsgaranties. De regeling richt zich op ondernemingen die hoofdzakelijk opereren in Nederland en een financieel gezonde basis hebben met voldoende toekomstperspectief.

Voorwaarden De GO-regeling kent de volgende voorwaarden: Alleen beschikbaar voor financieringsbedragen tussen de € 1,5 miljoen en € 150 miljoen.

De variabele rente is gebaseerd op Euribor en is al dan niet achtergesteld.

Eerste hulp bij

45

FINANCIERING

Er mag geen sprake zijn van herfinanciering.

De looptijd is maximaal 8 jaar.

De garantiepremie wordt door de bank afgedragen.

Uitstel op het aflossingsschema (maximaal één jaar) is mogelijk zonder voorafgaande instemming van Agentschap NL. Afwijkingen op de kredietovereenkomst of permanente aanpassingen op de kredietovereenkomst zijn alleen mogelijk na instemming van Agentschap NL. De regeling kent geen bepalingen ten aanzien van financiële ratio’s of minimaal aanwezige solvabiliteit.

De aanvraag Als je een beroep wilt doen op de GO-regeling moet je je wenden tot de bank. Na een interne toetsing zal zij een aanvraag tot garantstelling indienen bij Agentschap NL. De financiering vindt vervolgens plaats in de vorm van een bankgarantiefaciliteit en/of banklening. Meer informatie over de GO-regeling is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

”Startende zzp’er kunnen beroep doen op BBZ”

46

6. Regelingen voor starters 6.1

Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen

Voor startende zelfstandige ondernemers is het mogelijk om voor financiering een beroep te doen op het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen, kortweg BBZ genaamd. De vorm van de zakelijke lening, kredietverstrekking en hulp verschilt per situatie.

Afhankelijk van de situatie kun je recht hebben op: een renteloze lening een rentedragende lening of starterskrediet een vergoeding voor begeleidingskosten een aanvulling op de inkomsten tot bijstandsniveau Starten vanuit uitkering Starters die vanuit een uitkering een bedrijf willen beginnen, kunnen volgens de BBZ een lening tot maximaal â&#x201A;Ź 32.905 aanvragen. Daarnaast kunnen zij een beroep doen op een periodieke uitkering voor levensonderhoud gedurende drie jaar en een vergoeding ontvangen voor begeleiding.

Voorwaarden Voorwaarden om voor de BBZ in aanmerking te komen zijn: Het bedrijfsinkomen is onvoldoende om in je levensonderhoud te voorzien.

Je voldoet aan de criteria die de Belastingdienst stelt aan het ondernemerschap.

Je kunt geen lening of krediet bij de bank krijgen. (Hier moet je eerst aankloppen, voordat je bij de gemeente terecht kunt) Je bent tussen de 18 en 65 jaar.

Je beschikt over een ondernemingsplan waaruit blijkt dat het bedrijf levensvatbaar is.

Eerste hulp bij

47

FINANCIERING

Bij een eigen vermogen hoger dan € 172.011 wordt de BBZ altijd verstrekt in de vorm van een lening.

Bij een eigen vermogen kleiner dan € 40.768 kun je een aanvulling op het inkomen krijgen.

De aanvraag Je vraagt een BBZ aan in de gemeente waar je woont. Een aanvraag voor een BBZ-krediet dien je in bij de uitvoerders van de Wet Werk en Bijstand. Meestal is dit de Sociale Dienst in de gemeente, maar sommige gemeenten hebben de BBZ uitbesteed. Meer informatie over waar je moet aankloppen is te vinden op de website van de gemeente waarin je woont en www.ondernemerskredietdesk.nl/ financiering.

6.2 Microkrediet Heb jij een kleine of startende onderneming en wil je geld lenen? Voor kleine bedrijven met een kapitaalbehoefte tot € 35.000 is er de microfinanciering of het microkrediet.

Het verschil tussen microkrediet en microfinanciering is de coaching en begeleiding. Bij een microkrediet wordt uitsluitend een lening verstrekt, bij microfinanciering krijgt de ondernemer ook coaching en advies.

Voor wie?

Een microkrediet is bestemd voor kleine (startende) ondernemers, die moeite hebben bij het verkrijgen van een financiering. Voor banken is het moeilijk om de risico’s bij kleine bedrijven in te schatten, waardoor ze vaak terughoudend zijn in het verstrekken van leningen.

Daarnaast hebben kleine ondernemingen vaak meer begeleiding nodig dan banken kunnen bieden.

Hoe werkt het?

Een krediet verstrekt door Qredits, Stichting Microkrediet Nederland.

Het krediet is maximaal € 35.000,–.

48

Voorwaarden Van jou als ondernemer wordt verwacht: Een haalbaar ondernemingsplan; Financieringaanvraag is afgewezen door een bank; Ondernemerschapkwaliteiten als doorzettingsvermogen, commercieel inzicht en bevlogenheid.

De aanvraag Een microkrediet en de checklist kunnen worden aangevraagd via de site www.qredits.nl.

6.3 BMKB Bedrijven met maximaal 250 werknemers kunnen gebruikmaken van de borgstellingsregeling voor het midden- en kleinbedrijf. Ook starters kunnen aanspraak maken op de regeling.

Deze overheidsregeling steunt ondernemers die een financieringsbehoefte hebben, maar de bank niet voldoende zekerheden kunnen bieden voor een zakelijke lening. Door de borgstelling wordt het risico voor banken verkleind en zijn zij eerder geneigd jouw bedrijf te financieren.

Voor wie?

Vrijwel alle mkb-bedrijven kunnen gebruikmaken van de regeling. Ook starters kunnen aanspraak maken op de regeling. De staatsgarantie is bestemd voor ondernemers die een eenmanszaak of een VOF hebben, maar ook als directeur-grootaandeelhouder van een BV kom je in aanmerking. Voor de BMKB wordt je als starter gezien wanneer 颅je: Minder dan 5 jaar een bedrijf voert.

Minstens 6 jaar v贸贸r het afsluiten van de kredietovereenkomst geen andere onderneming hebt gedreven.

Eerste hulp bij

49

FINANCIERING

De voorwaarden Bij leningen aan starters staat de overheid borg voor 80 procent van het kredietbedrag. De voorwaarden voor de BMKB-regeling voor starters zijn: De borgstellingsregeling dient alleen voor bedrijfsfinanciering, niet voor projectfinanciering.

De hoogte van de starterslening bij de bank is tijdelijk maximaal € 250.000,–.

Bij een financieringsbehoefte groter dan € 250.000,– kun je gebruikmaken van een gewoon borgstellingskrediet.

Extra steun is mogelijk voor starters die zich richten op technologische innovatie of wanneer het krediet bestemd is voor bodemsanering.

De looptijd is maximaal 6 jaar vanaf de datum van de eerste aflossing. Voor investeringen in gebouwen en schepen geldt een maximumperiode van 12 jaar.

Wil je een woon/werk-pand financieren, dan moet minstens 50 procent van de ruimte bestemd te zijn voor zakelijk gebruik.

De aanvraag De aanvraagprocedure wordt door de bank in gang gezet.

Ziet de bank voldoende potentieel in je plannen, maar kun je niet voldoende zekerheden bieden, dan zal de bank een borgstelling aanvragen bij het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. De hoogte van het borgstellingskrediet is afhankelijk van de kredietbehoefte.

Voor de borgstelling betaalt de bank aan de overheid eenmalig een provisie, deze wordt doorberekend aan de ondernemer. Meer informatie over de BMKB is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

50

7. Regelingen voor innovatieve ondernemers 7.1

Innovatiekrediet

Heb je een innovatief idee, zie je voldoende marktpotentieel voor je nieuwe product, maar heb je onvoldoende financiële middelen om het in de markt te zetten? Dan kan het Innovatiekrediet van de overheid je op weg helpen. Deze regeling voor innovatieve ontwikkelingen staat open voor zowel starters als gevestigde mkb’ers.

Het Innovatiekrediet is gericht op ondernemers die beschikken over kennis, visie en ambitie, maar niet over voldoende financiële slagkracht. Omdat het innovaties betreft is het vaak moeilijk om banken over de streep te trekken voor een zakelijke lening, maar de overheid wil dit verhoogde risico wel aangaan, mits de plannen ook commercieel potentieel hebben.

Voor wie?

Zowel starters als gevestigde bedrijven kunnen profiteren van het Innovatiekrediet. Startende ondernemers ontvangen financiële ondersteuning voor hun project. Als bestaand bedrijf wordt de drempel lager om binnen het R&D-budget middelen vrij te maken voor een écht vernieuwend project.

Welke projecten?

De regeling is bestemd voor projecten die in technologisch opzicht vernieuwend zijn en innovatieve projecten die binnen enkele jaren leiden tot nieuwe producten of technische ontwikkelingen. Het gaat dan om projecten die veelal grote technische risico’s met zich meebrengen, maar die van groot belang zijn voor de toekomst van een bedrijf. Dit moet je aantoonbaar maken. Daarnaast moet het project

Eerste hulp bij

51

FINANCIERING

of de ontwikkeling ook commercieel veelbelovend zijn en is de financieringsbehoefte nauwkeurig in kaart gebracht. Tot slot moet het project passen bij de aard van je onderneming.

De aanvraag Wanneer je denkt dat je project in aanmerking komt voor het Innovatiekrediet kun je de quick scan op de site van Agentschap NL invullen. Een adviseur kijkt vervolgens naar de plannen en informeert je over je kansen. Geeft de adviseur een positief advies dan kan je het aanvraagformulier invullen. De aanvraag bevat een businessplan, projectplan en een financieel plan.

Maximaal 16 weken na het indienen van de aanvraag wordt een besluit genomen. Meer informatie over het innovatiekrediet is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

7.2

Innovatiebox

Voor kredietverstrekkers is het van belang dat jij als ondernemer je kredietwaardigheid aantoont. Dat kan door inkomsten uit het verleden, maar ook door verwachte opbrengsten in de toekomst. Van belang daarbij is de draagkracht. Als jouw onderneming investeert in innovatieve ontwikkelingen, is het goed te weten dat de toekomstige winst, onder voorwaarden, lager wordt belast door de fiscus.

De fiscale regeling Innovatiebox beloont bedrijven die aantoonbaar innovatief zijn en is met een totaalbudget van â&#x201A;Ź 625 miljoen per jaar een van de grootste subsidiemogelijkheden voor het Nederlandse bedrijfsleven. Door recente wetswijzigingen (januari 2010) is de Innovatiebox financieel interessanter geworden voor een nog grotere groep bedrijven. Op grond van de Innovatiebox kunnen innovatieve ondernemers in aanmerking komen voor een lager belastingtarief (vennootschapsbelasting). In plaats van 25,5% geldt er namelijk een effectief tarief van 5%.

52

Voorwaarden Er is een aantal voorwaarden aan de Innovatiebox verbonden. Zo moet de winst zijn voortgekomen uit speur- en ontwikkelingswerk, de zogenaamde WBSO-projecten, en octrooien, maar in principe is de Innovatiebox toepasbaar voor ieder bedrijf dat aantoonbaar innoveert.

Daarbij kan het gaan om Research & Development (R&D), maar ook om verbetering van bestaande producten of processen. Wil je gebruikmaken van de Innovatiebox, dan moet je eerst contact opnemen met de Belastingdienst.

De Innovatiebox geldt vanaf het fiscale jaar 2007 (toen nog Octrooibox geheten) en is vanaf 2008 van toepassing op winsten voortgekomen uit zowel WBSO-projecten of octrooien. Per 1 januari 2010 is de Innovatieboxfaciliteit voor een grotere groep bedrijven toegankelijk geworden. Meer informatie over innovatiebox is te vinden op www.agentschapnl.nl en www.belastingdienst.nl.

7.3

Fonds Opkomende Markten (FOM)

Heb je financiering nodig voor investeringen in het buitenland? Dan kan het Fonds Opkomende Markten in sommige gevallen uitkomst bieden.

De vorm van de FOM kan bestaan uit een krediet, garantie of participatie. Financiering wordt verstrekt door FMO, Finance for Development.

Voor wie?

Een FOM-financiering is bestemd voor Nederlandse bedrijven met een dochteronderneming of joint venture in opkomende markten, waarbij de Nederlandse onderneming overwegend zeggenschap heeft. Bedrijven die in aanmerking komen voor een FOM-financiering: Zijn goed geleid en/of rendabel, of hebben vooruitzicht hierop.

Investeren in opkomende markten. Alle landen van de Wereldbank komen in aanmerking, ontwikkelingslanden, maar ook China en de Nederlandse Antillen. Hoge inkomenslanden en de EU-lidstaten zijn uitgesloten.

Eerste hulp bij

53

FINANCIERING

Spannen zich in om de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen toe te passen.

Besteden in het ondernemingsplan aandacht aan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Ondernemingen die meer dan 50 procent van hun omzet halen uit onroerend goed, beleggingen en de bank- en verzekeringsector zijn uitgesloten.

Welke kredietvormen zijn er?

Een FOM-financiering kan de vorm hebben van: achtergesteld krediet concurrente lening garantie participatie Een FOM-krediet wordt verstrekt in euro’s of eventueel in Amerikaanse dollars. De maximumbedragen voor de FOM-financiering zijn: € 10 miljoen per land bij participatie € 500.000,– per 6 maanden, met een maximum van € 5 miljoen De looptijd varieert van 3 tot 12 jaar. De aflossingsvrije periode beslaat maximaal 3 jaar.

Voorwaarden voor financiering Naast de algemene eisen stelt FMO voor FOM-financiering eisen aan de eigen financiële inbreng van bedrijven. Te weten: De Nederlandse onderneming moet een substantiële bijdrage leveren en risicodragend vermogen investeren in het lokale bedrijf.

De financiering is bestemd voor versterking van de continuïteit en rentabiliteit van de onderneming in de opkomende markt. De FOM-financiering moet daarin voor 2 jaar voorzien.

De Nederlandse onderneming garandeert liquiditeit voor het lokale bedrijf.

Herfinanciering is uitgesloten.

Financiering door commerciële partijen is niet mogelijk.

Het Nederlandse bedrijf is hoofd aansprakelijk.

54

Voor niet mkb-bedrijven geldt dat de FMO maximaal 35 procent van het balanstotaal van het lokale bedrijf financiert. Wanneer de financiering niet in de vorm van participatie plaatsvindt, moet 50 procent van de financiering worden gebruikt voor materiĂŤle vaste activa.

De aanvraag Een financieringsaanvraag moet schriftelijk worden ingediend bij FMO. Ter ondersteuning van de aanvraag wordt gevraagd om: een ondernemingsplan overzicht van de organisatiestructuur en CVâ&#x20AC;&#x2122;s van managers en commissarissen de jaarcijfers verklaring dat de ondernemer kennis heeft genomen van de OESO-richtlijnen een motivatie Meer informatie over FOM is te vinden op www.ondernemerskredietdesk.nl/financiering.

Eerste hulp bij

55

FINANCIERING

8. Particuliere financiering Is het voor particuliere geldschieters aantrekkelijk om te investeren in startende ondernemingen en jou een zakelijke lening te verschaffen?

De overheid moedigt deze initiatieven van investeerders aan en heeft zelfs een speciale regeling voor particulieren die leningen verstrekken aan startende ondernemers, de zogeheten start- of durfkapitaalregeling.

Vroeger werd de durfkapitaalregeling aangeduid als Tante-Agaathregeling. Op basis van de regeling kan een startende ondernemer een particulier vragen om te investeren in zijn onderneming. Om potentiële geldschieters over de brug te helpen, krijgen zij een heffingskorting op de inkomstenbelasting. De geldschieter kan maximaal acht jaar profiteren van de vrijstelling voor de vermogensrendementsheffing.

Voorwaarden Om de lening te kwalificeren als durfkapitaalregeling moeten jij en de geldgever aan een aantal voorwaarden voldoen. De belangrijkste voorwaarden zijn: Jij hebt een ‘beschikking startende ondernemer’ van de Belastingdienst.

De geldgever is niet je partner, compagnon of iemand anders met wie je de onderneming drijft .

Er is een leenovereenkomst opgesteld. Hierin staat het geldbedrag, het rentepercentage en de looptijd van de lening.

Het te lenen bedrag is minimaal € 2.269,– en maximaal € 55.145,–.

56

Participatie Daarnaast zijn er participatiemaatschappijen die startende ondernemers financieren, de zogeheten TAR-fondsen (“Tante-Agaathregelingfondsen”). Deze maatschappijen: Verstrekken beginkapitaal aan beginnende ondernemers, of; Verstrekken leningen aan (niet-beginnende) ondernemingen die investeren in economische stimuleringsgebieden.

Business Angel: Pitch je onderneming Heb je een goed idee en wil je investeerders trekken? Dat kan via Business Angels of Informal Investors. Dit zijn particulieren die kennis, kunde en kapitaal ter beschikking stellen aan nieuwe innovatieve bedrijven.

De term Business Angel heeft grote bekendheid gekregen door het televisieprogramma van Jort Kelder, Dragon’s Den. In dat programma konden beginnende en bestaande ondernemers hun ideeën pitchen voor een publiek van bekende investeerders. Op hun beurt bepaalden de investeerders of het idee interessant genoeg was om in te participeren of te financieren. Vervolgens werd met de ondernemer onderhandeld over de hoeveelheid geld en begeleiding ze wilden geven.

Hoe werkt het?

Werken met een Business Angel lijkt erg op de gang van zaken in dat programma. Ondernemers worden in contact gebracht met zakenmensen die van investeren hun vak hebben gemaakt. Op de voorlichtingsbijeenkomsten over risicokapitaal krijgen innovatieve en startende ondernemers én investeerders (Business Angels) een indruk van de mogelijkheden en de geldende eisen.

Crowdfunding: een marktplaats voor leningen Werd in 2005 wereldwijd ongeveer € 88 miljoen via dit soort leningen verhandeld, in 2010 is dit bedrag gestegen tot € 4 miljard. Crowdfunding wordt ook peer to peer lending genoemd en is een opkomende markt.

Eerste hulp bij

57

FINANCIERING

Hoe werkt crowdfunding?

Bij crowdfunding bepaal je zelf welk leenbedrag je nodig hebt, waarvoor je het geld nodig hebt, de rente en de looptijd. De leenovereenkomst wordt gesloten zonder tussenkomst van de bank.

Kredietnemer en kredietverstrekker ontmoeten elkaar op een internet marktplaats, waar vraag en aanbod bij elkaar komen. Er wordt een kredietvraag uitgezet, waarop investeerders bepalen of zij jou willen financieren. Wanneer de kredietaanvraag wordt geplaatst op de website, kunnen investeerders zich inschrijven op de kredietaanvraag tot deze is volgeschreven. Na ondertekening van de benodigde documenten wordt het geld overgemaakt. Websites die crowdfunding aanbieden berekenen bemiddelingskosten (percentage van het leenbedrag) en administratiekosten.

MKB Crowdfunding MKB Servicedesk, MKB-Nederland en Symbid hebben een MKB Crowdfunding-portaal gerealiseerd waar mkb-bedrijven met een kapitaalbehoefte zich kunnen presenteren aan mogelijke investeerders: www.mkbcrowdfunding.nl.

58

9. Waar moet ik op letten na de kredietverlening?

Wanneer je krediet is goedgekeurd dan krijg je er een financiële verplichting bij: de aflossing. Ook op dat moment is het goed om nog eens naar de geldstromen in je bedrijf te kijken.

Net als er van jouw onderneming verwacht wordt dat je een debiteurenbeleid hanteert, doet ook de bank dat. Kun je niet aan de betalings- of aflossingsverplichtingen voldoen, of ga je over de kredietfaciliteit heen, dan is er slechts één advies: steek niet je kop in het zand, maar ga een gesprek aan met de bank. Gezamenlijk zoeken naar oplossingen is het devies.

Vaak zullen zij je voorstellen om een ‘beredderingstraject’ te starten.

In zo’n traject stel je een plan op om je bedrijfsresultaten weer op orde te krijgen. Dit wordt getoetst door derden en aan de bank voorgelegd. Banken gaan daar in de regel positief mee om, omdat ook zij je geld graag tegemoet zien. Een constructieve houding helpt.

Voorkom registratie Kun je niet aan je betalingsverplichtingen voldoen dan volgt er een registratie bij het BKR. Dit geldt niet uitsluitend voor natuurlijke personen, maar ook voor ondernemers die een eenmanszaak of vof hebben. Voor besloten vennootschappen is er geen registratie. Altijd starten banken zelf een onderzoek naar de kredietwaardigheid. Dat doen zij onder andere door het analyseren van de jaarcijfers en soms het inschakelen van kredietbureaus.

Eerste hulp bij

59

FINANCIERING

Debiteurenbeheer Hoe beter je debiteuren betalen, hoe meer geld er in kas is en hoe beter jij ook aan je betalingsverplichtingen kan voldoen. Voorkom financiële problemen doordat anderen hun verplichtingen aan jou niet nakomen. Dat is het doel van debiteurenbeheer: het verlagen van de financiële risico’s en het terugbrengen van de totale post debiteuren.

Er is eigenlijk maar één regel waar jij je aan moet houden: consequent zijn. Dat begint met het sturen van de factuur: Zorg dat je tijdig en bij voorkeur wekelijks factureert.

Bij langlopende opdrachten kun je in overleg voorstellen om deelfacturen te zenden.

Vermeld op de factuur de uiterste betaaldatum.

Elektronisch verzenden van facturen is altijd sneller dan per post en zorgt ervoor dat jij je geld eerder binnen hebt.

Om te zorgen dat de factuur tijdig wordt voldaan, kun je een protocol opstellen. De meeste computerprogramma’s gaan uit van een signalering als het geld nog niet binnen is. Daarna is het aan jou om te handelen.

Is de betalingstermijn verstreken, stuur dan direct een herinnering.

Wordt er niet op de herinnering gereageerd, neem dan telefonisch contact op.

Beperk het aantal herinneringen en vermeld op de laatste ook ‘laatste herinnering’ waarbij je aangeeft dat de factuur wordt overgedragen aan een incassobureau.

Schakel tijdig een incassobureau in. Ten onrechte wordt dit vaak gezien als laatste redmiddel. Een aanmaning van een incassobureau legt echter vaak meer gewicht in de schaal en meestal krijgt een bureau de openstaande factuur met slechts een brief betaald.

Zorg dat je alle aanmaningen en stappen vastlegt, want heb je ondanks alle pogingen je geld nog niet binnen en moet je de stap naar de rechter nemen, dan is het van belang dat alles goed gedocumenteerd is.

60 INTERVIEW

Fred Zwart, Wostavin Stansvormen Zekerheden had Fred Zwart voldoende te bieden toen hij bij de bank binnenstapte voor een lening. Toch werd zijn aanvraag in eerste instantie afgewezen. Want al is zijn bedrijf Wostavin Stansvormen in Zaanstad een goed draaiende onderneming, de jaarcijfers voldeden niet aan de eisen.

“Dankbaar heb ik de afgelopen jaar geleden geprofiteerd van de belastingmaatregelen en een nieuwe machine in twee jaar afgeschreven”, legt Zwart uit. “Dat heeft de winst aangenaam gedrukt voor de Belastingdienst. Mijn winstcijfers waren daardoor wel gedaald ten opzichte van voorgaande jaren. Ik heb de accountmanager toen zelf uitleg gegeven over het gebruik van de belastingmaatregel. Als reden voor de afwijzing kreeg ik helaas toch te horen dat ze bang waren dat ik niet aan de betalingsverplichtingen kon voldoen.” Zwart had een nieuwe financiering nodig om een nieuwe lasersnijmachine te kopen. “De oude was aan vervanging toe. De laatste jaren hadden de dure reparaties elkaar opgevolgd en behalve de kosten die daaraan zijn verbonden, leverde dat ook logistieke problemen op. Wij leveren de stansvormen namelijk binnen 24 uur, dat is alleen realiseerbaar met eigen machines.”

61

”Belastingvoordeel blijkt financieringsnadeel”

Essentieel voor bedrijfsvoering Een nieuwe machine was van essentieel belang voor de bedrijfsvoering. “Met een bedrijf dat inmiddels 50 jaar bestaat, waar vier mensen werken en een langdurige relatie met de bank, had ik verwacht dat het snel rond zou zijn.” Zwart was dan ook verbaasd dat zijn aanvraag in de zomer van 2010 werd afgewezen. “Uiteindelijk is het goed gekomen, maar dat gebeurde pas nadat ik via MKB-Nederland Credion had ingeschakeld. Zij zagen direct wat er mankeerde aan de jaarcijfers en hebben aan de bank uitgelegd dat de lagere jaarcijfers een gevolg waren van een boekhoudkundig voordeel. Want zekerheden kon ik genoeg bieden, alleen niet in de werkmaatschappij maar in de holding.” Na de interventie was het daardoor snel rond. Zwart: “Uiteindelijk had ik zelfs de keuze tussen verschillende financiers en het scherpe rentepercentage dat is bedongen zie ik maar als compensatie voor het doorzettingsvermogen.”

62

Wat moet er in het ondernemingsplan staan?

Ga je naar de bank voor een krediet, dan wordt er vaak gevraagd om je ondernemingsplan. Hierop wordt niet alleen jij als ondernemer beoordeeld, maar ook je bedrijf. Een goed ondernemingsplan laat zien wat jij als ondernemer in huis hebt, maar ook de visie en marktbenadering van je bedrijf en natuurlijk de financiële onderbouwing.

”Een goed onder­ nemingsplan laat zien wat jij als ondernemer in huis hebt”

BIJLAGE 1

Eerste hulp bij

63

FINANCIERING

In je ondernemings- of businessplan komen in ieder geval de volgende zaken aan de orde: 1. De ondernemer(s) Je presenteert jezelf door het opstellen van een persoonlijk profiel. De opzet hiervan komt in grote lijnen overeen met de opzet van een CV. Je vermeldt je persoonlijke gegevens, opleidingen en werkervaring.

Daarnaast is hier ook ruimte om je kwaliteiten als ondernemer te benoemen en de visie en doelstellingen die jij voor je bedrijf hebt. Bij een kredietaanvraag moeten ieder geval aan de orde komen: je persoonlijke gegevens je motieven en doelstellingen persoonlijke kwaliteiten 2. De onderneming Wat ga je maken of aanbieden? Waar is je bedrijf gevestigd en voor welke bedrijfsvorm is gekozen? Al dit soort zaken vermeld je in het businessplan inclusief een motivatie onder het kopje â&#x20AC;&#x2DC;de ondernemingâ&#x20AC;&#x2122;. De omschrijving van je onderneming omvat altijd: De registratiegegevens van je onderneming bij de Belastingdienst en Kamer van Koophandel.

Een omschrijving van de werkzaamheden.

De omzetgegevens.

De visie en doelstellingen.

BIJLAGE 1

3. De markt Laat aan de financier zien dat je op de hoogte bent van ontwikkelingen in de markt. Dit doe je door het definiĂŤren van je afzetmarkt, het in kaart brengen van de concurrentie en het beschrijven van je marktbenadering. In je marktanalyse komen aan de orde: Marktontwikkelingen.

Doelgroep.

De concurrentie.

De markt- en doelgroepbenadering op basis van product, prijs, plaats en promotie.

64

4. Onderscheidend vermogen Bied je een uniek product of dienst aan, vermeld dit dan in je ondernemingsplan. Kortom: laat zien wat jij toevoegt aan de markt.

De sterke en zwakke punten van je onderneming en je aanbod aan diensten of producten ten aanzien van de markt en je concurrenten 5. Organisatie Voor de continu誰teit van je bedrijf is het belangrijk dat je organisatie op orde is. Dit toon je aan door: Inzicht te verschaffen in administratieve processen Het opstellen of ter beschikking stellen van Algemene Voorwaarden Een goed risicobeleid ter voorkoming van bijvoorbeeld calamiteiten en slecht betalende debiteuren. Ook de verzekeringen maken deel uit van het risicobeleid.

Te voldoen aan de wettelijke verplichtingen zoals die zijn gesteld door de overheid, de gemeente, de Belastingdienst en eventueel de brancheorganisatie.

Inzicht te verschaffen in het personeelsbeleid. Hoeveel mensen werken er? Over welke competenties en kwalificatie beschikken zij? Is er vervanging geregeld? Voldoe je aan de wettelijke verplichtingen uit de cao, van het UWV en de Belastingdienst?

Inzicht te geven in de organisatiestructuur. Wie is beslissingsbevoegd? Wie maken deel uit van het management?

6. Financieringsplan Het financieel plan wordt onderbouwd met cijfers die direct betrekking hebben op jouw bedrijf. En in het financieel plan vermeld je ook je kredietbehoefte en waaraan je het geld wilt besteden.

BIJLAGE 1

Eerste hulp bij

65

FINANCIERING

In het financieringsplan vul je de bedragen en waarden in van de: Omschrijving Uitgesplitst in: Totaalbedrag in â&#x201A;Ź Vaste activa

Gebouwen en grond

Bouwkundige voorzieningen

Machines en installaties

Inventaris en gereedschap

Computerapparatuur

Transportmiddelen

Overige vaste activa

Vlottende activa

Voorraad grondstoffen

Voorraad product

Debiteuren

Overige vlottende activa en liquide middelen

Voorfinanciering bedrijfskosten

Voorfinanciering BTW

Levensonderhoud

Kassaldo

Banksaldo

Eigen vermogen

Spaargeld

Eigen auto

Computer of gereedschap

Vreemd vermogen lang

Lening bank

Achtergestelde lening of durfkapitaal

Leasecontract auto

Overheidsfinanciering

Hypotheek

Rekening courant krediet

Crediteuren

BIJLAGE 1

Vreemd vermogen kort

66

7. Openingsbalans Activa Passiva Vaste activa

Eigen vermogen

Vlottende activa

Vreemd vermogen lang

Overige vlottende activa en liquide middelen

Vreemd vermogen kort

Totaal Totaal

8. Exploitatiebegroting De exploitatiebegroting laat je zien voor meerdere jaren. De exploitatiebegroting is de Omzet minus de inkoop. Het resultaat is de brutowinst.

(Bedragen zijn in euroâ&#x20AC;&#x2122;s)

1e jaar

2e jaar

Omzet

0

0

Af: inkoop

0

0

Brutowinst

0

0

BIJLAGE 1

9. Bedrijfskosten Als onderbouwing voor de exploitatiebegroting moet je ook inzicht verschaffen in de bedrijfskosten. Ook dit doe je voor meerdere jaren.

Aan de orde komen de kosten voor: Afschrijving Huisvesting Promotie Vervoer Inventaris Administratie Personeelskosten Rente- en bankkosten Verzekeringen

Eerste hulp bij

67

FINANCIERING

10. Persoonlijke begroting Om te kunnen inschatten hoeveel geld jij privé nodig hebt, vragen banken je altijd om een persoonlijke begroting op te stellen. Ook hierin verschaf je inzicht in meerdere jaren.

De privé uitgaven die je moet vermelden zijn: Huishoudelijke uitgaven (voeding/kleding etc.)

Vakantie-uitgaven Duurzame consumptiegoederen Huur Gas, water, elektriciteit Verzekeringen Privégebruik auto Rente en aflossing privéhypotheek Rente en aflossing privélening Alimentatieverplichtingen Overige uitgaven Inkomstenbelasting / premie volksverzekering Daarnaast vermeld je de privé-ontvangsten zoals: Kinderbijslag Huursubsidie Inkomen partner Parttime inkomen uit loondienst Overige ontvangsten

BIJLAGE 1

68

11. Liquiditeitsbegroting Banksaldo 1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

Banksaldo

0

0

0

0

Kredietruimte op bankrekening

0

0

0

0

(Bedragen zijn in euro’s)

Inkomsten (Bedragen zijn in euro’s)

1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

Ontvangen omzet

0

0

0

0

Ontvangen omzetbelasting

0

0

0

0

Saldo

0

0

0

0

Uitgaven (Bedragen zijn in euro’s)

1e kwartaal

2e kwartaal

3e kwartaal

4e kwartaal

Inkoop goederen

0

0

0

0

Lonen

0

0

0

0

Bedrijfskosten

0

0

0

0

Betaalde omzetbelasting

0

0

0

0

Sociale lasten/ belasting/ premieheffing

0

0

0

0

Verrekening omzetbelasting

0

0

0

0

Aflossingen leningen

0

0

0

0

Privébestedingen

0

0

0

0

Overigen betalingen

0

0

0

0

Totaal

0

0

0

0

Banksaldo einde periode

0

0

0

0

BIJLAGE 1

Een digitale versie van het financieringsplan kun je vinden op: www.ondernemerskredietdesk.nl/Financiering

Eerste hulp bij

69

FINANCIERING

Begrippenlijst Bestaande zekerheden Bij het sluiten van kredietovereenkomsten worden door banken zekerheden gevraagd. Dat zijn rechten waardoor de bank extra beschermd is wanneer onverhoopt een normale kredietaflossing niet langer kan plaatsvinden en de bank over zal moeten gaan tot het opzeggen van de kredieten. Door het uitwinnen van haar zekerheden kan de bank haar verlies beperkt houden. Voor de bank zijn er twee soorten zekerheden: zakelijke- en persoonlijke zekerheden. Voorbeelden van zakelijke zekerheden zijn het pandrecht en het hypotheekrecht. Beide rechten geven de bank het recht hun vordering bij voorrang te verhalen op de opbrengst van de goederen en zaken waarop men die zekerheidsrechten heeft.

Voorbeelden van persoonlijke zekerheden zijn de borgtocht en de hoofdelijke aansprakelijkheid. Deze zekerheden houden in dat een “derde” zich mede-aansprakelijk stelt voor de schuld van de kredietnemer. Bij persoonlijke zekerheden is de ondernemer in privé vaak aansprakelijk en bij hoofdelijke aansprakelijkheid kan het ook inhouden dat de partner van de ondernemer mede-aansprakelijk is voor de bancaire financiering van de onderneming.

Borgstelling Een borgstelling is een specifieke vorm van een persoonlijke zekerheid die gegeven kan worden door de ondernemer, maar ook bijvoorbeeld een familielid. Bij een borgstelling in overheidsregelingen staat de overheid garant voor een deel van de lening. Hierdoor krijgt de bank meer zekerheid.

Debetrente Rente die betaald moet worden voor een geleend geldbedrag.

Jaarcijfers Dit zijn de balans en verlies- en winstrekening van een onderneming die betrekking hebben op een geheel boekjaar.

BIJLAGE 2

Debiteur/kredietnemer Schuldenaar, ofwel een persoon of onderneming met een schuld aan een andere persoon of onderneming.

70

Liquiditeit De mate waarin een onderneming in staat is om op korte termijn (< enkele maanden) aan haar betalings- en aflossingsverplichtingen te voldoen.

Rekening-courant krediet Een rekening-courant krediet wordt ook wel krediet op de betaalrekening genoemd, dit betekent dat je tot een bepaald bedrag rood kunt staan. De bank stelt de kredietlimiet van tevoren vast, op basis van je inkomen.

Rentabiliteit Rentabiliteit is de winstgevendheid van het eigen vermogen en wordt uitgedrukt in een percentage.

Solvabiliteit De solvabiliteit is de mate waarin er tegenover schulden een dekking van bezittingen staat. Dit bereken je door het eigen vermogen te delen door het vreemd vermogen. De gewenste solvabiliteitswaarde ligt tussen 0,20 en 0,50. Als er geen geld geleend is van de bank en de hele onderneming zelf gefinancierd is, dan is de solvabiliteit 100 procent. Hoe hoger de solvabiliteit, des te minder afhankelijk je bent van externe vermogensverschaffers zoals een bank. Hoe meer vreemd vermogen in een bedrijf aanwezig is, des te lager de solvabiliteit is.

Statutaire naam Bedrijfsnaam zoals opgenomen in de oprichtingsakte.

BIJLAGE 2

Verpanding/ pandrecht Pandrecht is het recht om roerend goed van een ander zijn vordering te verhalen, met voorrang boven eventuele andere schuldeisers.

Volmacht Een meestal schriftelijke verklaring van iemand, dat hij een ander de bevoegdheid geeft bepaalde (rechts)handelingen voor hem uit te voeren.

Eerste hulp bij

71

FINANCIERING

Geraadpleegde bronnen en handige links MKB-Nederland www.mkb.nl

MKB Servicedesk Antwoord op ondernemersvragen www.mkbservicedesk.nl

Ondernemerskredietdesk HĂŠt informatiepunt voor ondersteuning bij het aanvragen van zakelijk krediet voor het mkb www.ondernemerskredietdesk.nl

VNO-NCW www.vno-ncw.nl

Nederlandse Vereniging van Banken www.nvb.nl

Handige links www.abnamro.nl//zakelijk

www.higherlevel.nl

www.agentschapnl.nl.

www.ing.nl/zakelijk

www.belastingdienst.nl.

www.MKBcrowdfunding.nl

www.ccqondernemersdesk.nl

www.ondernemersklankbord.nl

www.cmenp.nl

www.pentrax.nl

www.credion.nl

www.rabobank.nl/bedrijven

www.qredits.nl

www.rijksoverheid.nl

www.eigenbaas.nl

www.stichtingkredietbehoud.nl

www.Fmo.nl

www.toegangtotgeld.nl

Notities

74

Colofon MKB-Nederland Bezuidenhoutseweg 12 Postbus 93002 2509 AA Den Haag www.mkb.nl

MKB Servicedesk Radonweg 7 Postbus 40273 3504 AB Utrecht www.mkbservicedesk.nl

Ondernemerskredietdesk De Ondernemerskredietdesk is hĂŠt informatiepunt voor ondersteuning bij het aanvragen van zakelijk krediet voor het mkb. De desk is op aandringen van de Taskforce Kredietverlening tot stand gekomen als een initiatief van MKB-Nederland, VNO-NCW en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Het beoogde doel van de Ondernemerskredietdesk is ondernemers uit het mkb te ondersteunen bij het verkrijgen van krediet.

Dit gebeurt door het bundelen van informatie in de vorm van kennisartikelen over het proces van kredietverstrekking, eisen waaraan de onderneming dient te voldoen, het schrijven van een ondernemersplan en over de toepasbaarheid van verschillende overheidsregelingen.

De uitvoering van de Ondernemerskredietdesk is in handen van MKB Servicedesk. www.ondernemerskredietdesk.nl

Redactie Mark Kranenburg, Willem Overbosch, Katja van Roosmalen, Patty Sjerps Vormgeving en realisatie: Barnyard Creative Powerhouse, Bilthoven Eerste druk: juni 2011 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van MKB Servicedesk BV. Ondanks dat de inhoud van dit boekje met zorg is samengesteld, kan MKB Servicedesk BV geen aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van een fout in de uitgave.

Financiering nodig?

Praktische tips voor een geslaagde kredietaanvraag Heb je plannen om je bedrijf uit te breiden, een onderneming te starten of houd je je bezig met innovatie, dan kan het een logische stap zijn om naar de bank te gaan voor financiering. Met dit boek helpen wij je op weg, tonen we de alternatieve mogelijkheden en voorzien je van praktische tips zodat je kredietaanvraag een grotere slagingskans heeft. In dit boekje komen de verschillende regelingen uitgebreid aan de orde, geven we praktische tips over het opstellen van je ondernemingsplan, zodat je weet waarmee je rekening moet houden bij een kredietaanvraag en goed voorbereid bij de bank aanklopt.

www.ondernemerskredietdesk.nl twitter.com/mkbkredieT