Satprem - Sri Aurobindo albo Przygoda Świadomosci by Moana Naja

Spis treści PRZEDMOWA .................................................................................................................................................. 5 WPROWADZENIE ............................................................................................................................................ 6 ROZDZIAŁ 1: ZNAKOMITY CZŁOWIEK ZACHODU ........................................................................................ 9 ROZDZIAŁ 2: ODWIECZNE PRAWO............................................................................................................. 13 ROZDZIAŁ 3: KONIEC INTELEKTU............................................................................................................... 19 ROZDZIAŁ 4: CICHY UMYSŁ......................................................................................................................... 23 Konstrukcje mentalne ................................................................................................................................. 23 Aktywna medytacja .................................................................................................................................... 24 Przejście ..................................................................................................................................................... 25 Zejście siły .................................................................................................................................................. 27 Wynurzanie sie w nowym sposobie poznawania........................................................................................ 29 Uniwersalny Umysł ..................................................................................................................................... 31 ROZDZIAŁ 5: ŚWIADOMOŚĆ ........................................................................................................................ 34 Centra świadomości ................................................................................................................................... 36 Istota fasadowa .......................................................................................................................................... 39 Indywidualizacja świadomości .................................................................................................................... 40 Świadomość-Siła, Świadomość-Radość .................................................................................................... 42 ROZDZIAŁ 6: UCISZENIE WITALU ............................................................................................................... 45 Ograniczenia moralności: ........................................................................................................................... 45 Nawyk odpowiadania:................................................................................................................................. 46 Przeciwstawne sily ..................................................................................................................................... 49 Prawdziwy wital .......................................................................................................................................... 52 ROZDZIAŁ 7: CENTRUM PSYCHICZNE ....................................................................................................... 57 Psychiczne narodziny ................................................................................................................................. 58 Psychiczny wzrost ...................................................................................................................................... 62 ROZDZIAŁ 8: NIEZALEŻNOŚĆ OD FIZYCZNEGO ....................................................................................... 68 Niezależność od zmysłów .......................................................................................................................... 68 1

Niezależność od chorób ............................................................................................................................. 71 Niezależność od ciała ................................................................................................................................. 73 ROZDZIAŁ 9: SEN I ŚMIERĆ ......................................................................................................................... 75 Poziomy świadomości ................................................................................................................................ 75 Sen doświadczenia .................................................................................................................................... 78 Sen akcji ..................................................................................................................................................... 83 ROZDZIAŁ 10: REWOLUCYJNY JOGIN........................................................................................................ 87 Problematyka akcji ..................................................................................................................................... 88 Nirwana ...................................................................................................................................................... 91 ROZDZIAŁ 11: JEDNOŚĆ .............................................................................................................................. 97 Kosmiczna świadomość ............................................................................................................................. 98 Centralna istota. Uniwersalna Osoba ....................................................................................................... 102 Wiedza poprzez tożsamość...................................................................................................................... 105 ROZDZIAŁ 12: SUPERŚWIADOMOŚĆ ....................................................................................................... 108 Szarada: ................................................................................................................................................... 108 Warunki odkrycia ...................................................................................................................................... 111 Wznoszenie się świadomości ................................................................................................................... 115 Ekstaza?................................................................................................................................................... 118 Istnienia i Moce ........................................................................................................................................ 120 Poziomy umysłu ....................................................................................................................................... 123 a) Zwyczajny umysł: ............................................................................................................................. 125 b) Wyższy umysł: ................................................................................................................................. 126 c) Oświecony umysł: ............................................................................................................................ 126 d)Umysł intuicyjny: ............................................................................................................................... 129 e) Nad-umysł:....................................................................................................................................... 131 Poezja mantryczna ................................................................................................................................... 132 ROZDZIAŁ 13: POD ZNAKIEM BOGÓW ..................................................................................................... 137 ROZDZIAŁ 14: SEKRET ............................................................................................................................... 143 2

Stopnie podświadomości .......................................................................................................................... 144 Ograniczenia psychoanalizy ..................................................................................................................... 146 Ciemna połowa prawdy ............................................................................................................................ 148 Wielkie przejście....................................................................................................................................... 154 ROZDZIAŁ 15: ŚWIADOMOŚĆ SUPRAMENTALNA ................................................................................... 159 Wizja supramentalna ................................................................................................................................ 160 Supramentalna potęga ................................................................................................................................. 166 ROZDZIAŁ 16: CZŁOWIEK – ISTOTA PRZEJŚCIOWA............................................................................... 173 Pisemne prace ......................................................................................................................................... 174 Matka........................................................................................................................................................ 178 Zarys ewolucji........................................................................................................................................... 179 ROZDZIAŁ 17: TRANSFORMACJA ............................................................................................................. 187 Przyszłe perspektywy ............................................................................................................................... 187 Praca (faza pierwsza) ............................................................................................................................... 192 Fundamentalny Agni ................................................................................................................................ 197 Druga faza – Ciało.................................................................................................................................... 200 Druga Faza – Podświadomość................................................................................................................. 207 Faza Trzecia - Ashram ............................................................................................................................. 212 Era Żelaza jest zakończona .................................................................................................................... 220 ZAKOŃCZENIE ............................................................................................................................................ 221 Koniec, który zawsze rozpoczyna się od nowa ....................................................................................... 221 ODNIESIENIA ...................................................................................................................................... 225 Również autorstwa Satprema: ............................................................................................................. 225

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE WYŁĄCZNIE DLA CZYTELNIKÓW ADIAFORY Nie udostępniam – wypożyczam WAM prywatną lekturę Wsparcie dla strony – uruchom aplet Bitcoinplus i pozostaw włączony w tle (aplet wykorzystuje wyłącznie wolne zasoby!)

„Człowiek jest istotą przejściową”, oświadczył Sri Aurobindo w początkach tego wieku, anonsując „nową erę”.

Ta książka traktuje o nieznanej historii ewolucji i kładzeniu kamienia węgielnego nowemu gatunkowi, który prześcignie Homo Electronicus w podobny sposób, jak my prześcignęliśmy małpy.

Po zmierzchu nadchodzi nowy świt. Na bardzo wąskim przesmyku pomiędzy Cudem a Katastrofą.

PRZEDMOWA

Wiek przygód jest już za nami. Jeśli nawet wyprawimy się do siódmej galaktyki, polecimy tam w skafandrach i skomputeryzowani. I nic się tak naprawdę nie zmieni, będziemy dokładnie tym, czym jesteśmy: bezbronnymi dziećmi w obliczu śmierci, żyjącymi istotami, które nie są nawet pewne jak i dlaczego żyją i dokąd zmierzają. Co do samej ziemi, dobrze wiemy, że czasy Corteza i Pizarro już przeminęły. Ta sama Maszyna nas otacza, pułapka zamyka się ze wszystkich stron. Ale, jak zwykle, nasze najciemniejsze przeszkody okazują się być naszymi najlepszymi sposobnościami; trudny moment przejściowy, w którym właśnie się znajdujemy okazuje się jedynie być przejściem do większego światła. Tak więc stajemy murem przed ostatnią eksploracją, która nam pozostaje – nami samymi. Oznaki się mnożą; są one proste i oczywiste. Najważniejszym wydarzeniem lat sześćdziesiątych nie jest wyprawa na księżyc, ale narkotyczne „podróże”, studenckie niepokoje na całym świecie oraz migracje hippisów – ale gdzież to w końcu mieliby oni pójść! Nie ma już miejsca na rojących się plażach, nie ma miejsca na zatłoczonych drogach, nie ma miejsca w rosnących mrowiskach naszych miast. Musimy więc znaleźć wyjście gdzieś indziej. Ale istnieje wiele rodzajów „gdzieś indziej”. Te na narkotykach są niepewne i niebezpieczne; ponad wszystko, zależą one od środków zewnętrznych – zaś doświadczenie powinno być możliwe na mocy woli, gdziekolwiek, w sklepie spożywczym równie dobrze, jak w zaciszu własnego pokoju – albo też nie będzie ono doświadczeniem, ale anomalią lub zniewoleniem. Owe, należące do psychoanalizy są ograniczone w tym momencie do poziomu ciemno oświeconych jaskiń; co najważniejsze, brak im owej przekładni świadomości, która umożliwia człowiekowi poruszanie się na mocy woli, z pełną kontrolą, zamiast bycia bezsilnym świadkiem lub chorowitym pacjentem. Religijne natomiast bywają bardziej oświecone, ale również zależą one od boga, czy dogmatu; przede wszystkim zaś, zamykają nas w doświadczeniu jednego typu; A jest równie możliwe – a faktycznie nawet bardziej – być więźniem innych światów, niż tego tu obecnego. W ostatecznej analizie, wartość doświadczenia mierzona bywa przez jego zdolność do transformowania życia; inaczej jest ono po prostu próżnym snem lub halucynacją. Ze Sri Aurobindo prowadzeni jesteśmy w podwójnie witalne odkrycie, które nie tylko pozwala nam znaleźć zrozumiałe znaczenie dusznego chaosu, w którym żyjemy, ale również przekształcić nasz świat. Idąc za nim krok po kroku w jego niezwykłych badaniach, prowadzeni jesteśmy do najważniejszego odkrycia ze wszystkich, do przejścia do Wielkiego Sekretu, który zmieni oblicze tego świata, a dosłownie do faktu, że świadomość jest potęgą. Zahipnotyzowani przez „nieuniknione” warunki naukowe, w których przyszliśmy na świat, wierzymy, że naszą jedyną nadzieją jest coraz to większe mnożenie maszyn, które będą widzieć lepiej od nas, słyszeć lepiej od nas, kalkulować lepiej od nas, leczyć lepiej od nas – a może i w końcu – żyć lepiej od nas. Faktycznie, musimy sobie najpierw zdać sprawę z tego, że możemy czynić o wiele więcej, niż nasze maszyny i że ta potworna Maszyna, która nas dławi, zapadnie się tak szybko, jak szybko powstała, pod warunkiem, iż uchwycimy przekładnię prawdziwej potęgi i zejdziemy w nasze własne serca, jako metodyczni, rygorystyczni i jasno myślący odkrywcy. Wówczas może odkryjemy, iż nasz wspaniały wiek dwudziesty jest wciąż Erą Kamienia Łupanego psychologii, że wbrew wszelkim naszym naukom, nie weszliśmy jeszcze w prawdziwą naukę życia, rzeczywiste mistrzostwo nad światem i nami samymi i że otwierają się przed nami horyzonty doskonałości, harmonii i piękna, w porównaniu z którymi nasze największe odkrycia są ciągle podobne do próbnych szkiców czeladnika. Satprem, Pondicherry, 27 stycznia 1970

„Staję się tym, co widzę w sobie; wszystko, co myśli me sugerują – mogę uczynić i wszystkim, co myśli me objawiają – mogę się stać. To powinno być niezachwianą wiarą człowieka w siebie, ponieważ mieszka w nim Bóg…”1

WPROWADZENIE

Był sobie raz niegodziwy Maharadża, który nie mógł znieść myśli, że ktoś mógłby być wyższym od niego. Zebrał on więc wszystkich mędrców swego królestwa, jak to było w praktyce przy wielkich okazjach, i zadał im to jedno pytanie: „Kto z nas dwojga jest większy – ja czy Bóg?” Mędrcy zaczęli trząść się ze strachu. Będąc mądrymi, z racji samego zawodu, poprosili o czas na przemyślenie; bo tak już z nałogu lgnęli do swych pozycji i życia. Ale będąc również wartościowymi ludźmi, nie chcieli obrażać Boga. Gdy tak lamentowali nad swym losem, najstarszy z nich rzekł uspokajająco: „Pozostawcie to mnie, jutro ja przemówię do Księcia w imieniu wszystkich”. Następnego dnia, kiedy już cały dwór zebrał się w uroczystym durbar – stary człowiek przybył spokojnie, ze złożonymi pokornie rękoma i czołem pomazanym popiołem. Skłonił się nisko i wyrzekł te słowa: „O, Panie! Niewątpliwie Ty jesteś większym”. Książę podkręcił swego długiego wąsa trzykrotnie i dumnie podniósł głowę. „Ty jesteś większym, o Królu, gdyż Ty możesz wypędzić nas ze swego królestwa, podczas gdy Bóg nie może. Bo zaprawdę wszystko jest Jego Królestwem i nie ma gdzie iść poza Nim”. Ta hinduska opowieść rodem z Bengalu, gdzie urodził się Sri Aurobindo, nie była mu nieznana – jemu, który powiedział, że wszystko jest Nim: bogowie, diabły, ludzie, ziemia – a nie tylko niebo – i którego całe doświadczenie prowadzi do boskiej rehabilitacji Materii. Przez ostatnie pół wieku psychologia nie uczyniła nic, za wyjątkiem ponownej integracji demonów w człowieku. Jest jednak możliwe, jak wierzył André Malraux, że zadaniem drugiej połowy wieku będzie reintegracja bogów w człowieku. Albo raczej, jak to ujmował Sri Aurobindo, reintegracja Ducha w człowieku i Materii i stworzenie „boskiego życia na Ziemi”. „Nieba poza nami są wielkie i cudowne, ale jeszcze większe i cudowniejsze są nieba wewnątrz was; To te Edeny, które 2

oczekują boskiego pracownika”.

Myśli i spojrzenia, 16.378

Godzina Boga, 17:148

Jest wiele sposobów, aby rozpocząć tę pracę. Każdy z nas ma swoje własne, szczególne podejście: dla jednego może to być dobrze wykonane dzieło lub dobrze wykonana praca, dla innego zaś – wzniosła idea lub całościowy system filozoficzny, a dla jeszcze innego – harmonia utworu muzycznego, przepływająca rzeka, odblask słońca w morskich falach. Wszystko to są sposoby wdychania Nieskończoności. Ale te momenty są ulotne, podczas gdy my wolelibyśmy stałość. Są to umykające chwile, będące produktem wielu nie kontrolowanych warunków, podczas gdy my szukamy czegoś stałego, niezależnego od warunków i okoliczności: okna wewnątrz nas, które już się nigdy nie zamknie z powrotem. Ponieważ takie warunki trudno osiągnąć na ziemi, mówimy o „Bogu”, o „duchowości”, o Chrystusie czy Buddzie, albo o całym szeregu założycieli wielkich religii – są to drogi znajdowania stałości. Ale może my nie jesteśmy religijnymi lub uduchowionymi, ale znużonymi już dogmatami ludźmi, którzy pokładają wiarę w Ziemi i odnoszą się podejrzliwie do wielkich słów. Być może nawet jesteśmy zmęczeni tym całym naszym superinteligentnym myśleniem i wszystko, czego pragniemy, to tej naszej małej rzeczki bytu płynącej w Nieskończoność. Był raz wielki święty w Indiach, który lata wcześniej, zanim znalazł prawdziwy spokój, zapytywał każdego, kogo spotkał: „ Czy widziałeś Boga?”…” Czy oglądałeś Boga?” Za każdym razem odchodził rozczarowany i zły, ponieważ ludzie opowiadali mu fantastyczne historie. On tylko chciał widzieć. Nie mylił się, zważywszy całe oszustwo, którym ludzie ozdobili ten świat i wiele innych światów. Dopiero gdy cos raz zobaczymy, możemy o tym mówić – choć bardziej prawdopodobne jest, że pozostaniemy w milczeniu. Nie, nie chcemy okłamywać się przy użyciu słów; Chcemy rozpocząć z tym, co posiadamy; tutaj, gdzie akurat jesteśmy – w naszych zabłoconych butach i z małym promykiem słońca w dobre dni; bo taka jest nasza prosta wiara. Potem zauważamy, że świat wokół nas nie jest aż tak wspaniały i chcielibyśmy go zmienić na lepsze, ale staliśmy się już sceptykami wobec uniwersalnych panaceów, ruchów, partii i teorii. Zaczynamy więc w punkcie wyjściowym, tzn. od nas samych. Jest to wprawdzie niewiele, ale to wszystko, co mamy do dyspozycji. Będziemy próbowali zmienić ten maleńki kawałeczek świata zanim wyprawimy się ratować ten większy. I może w końcu nie jest to aż taki głupi pomysł, bo kto wie, czy zmienienie tego kawałeczka świata nie jest bardziej efektywnym sposobem zmiany pozostałej części? Co na tej bezpiecznej wysokości może dla nas zrobić Sri Aurobindo? Jest Sri Aurobindo – filozof, Sri Aurobindo – poeta, którym był w esencji – wizjonerem ewolucji. Ale nie każdy jest filozofem czy poetą, a jeszcze rzadziej – jasnowidzem. Bylibyśmy chyba zadowoleni, gdyby dał nam po prostu sposoby uwierzenia w nasze własne możliwości, nie tylko te ludzkie – ale i nasze superludzkie oraz boskie. I nie tylko wiarę w nie, ale i sposób odkrywania ich przez nas samych, krok po kroku, jasnowidzenia dla siebie i rozprzestrzeniania się tak rozległego jak ziemia, którą kochamy, i wszystkie te lądy i oceany, które są wewnątrz nas. Bo istnieje też Sri Aurobindo – badacz, który był również joginem. Czyż nie powiedział on: „Joga jest sztuką świadomego odkrywania siebie samych”…?3 Jest to bowiem odkrywcza podróż w świadomość,

Cykl ludzki, 15:36

w którą chcielibyśmy was z nim zabrać. Jeśli wyruszymy w nią spokojnie, cierpliwie i ze szczerością, odważnie stawiając czoła wszystkim przeszkodom na drodze – a Bóg wie, że wystarczająco trudna to droga – nie ma wtedy powodu, aby pewnego dnia nie otworzyło się to okno, by pozwolić słońcu świecić w nas na zawsze. Prawdę mówiąc – nie istnieje jedno tylko okno w nas, ale kilka, które otwierają się jedno po drugim, za każdym razem na szersze horyzonty, nowe wymiary naszego własnego królestwa i oznacza to zawsze zmianę świadomości tak radykalną, jak – powiedzmy – przejście ze snu do stanu rozbudzenia. Prześledzimy główne stadia tych zmian świadomości, tak jak Sri Aurobindo ich doświadczał i opisywał je swoim uczniom w „integralnej jodze” aż do punktu, w którym doprowadzi to do jeszcze nowszego, ciągle nieznanego doświadczenia, które może mieć potęgę zmiany samego życia. Sri Aurobindo jest bowiem nie tylko podróżnikiem w świadomość, jest budowniczym nowego świata. Rzeczywiście, jaki byłby pożytek ze zmiany naszej własnej świadomości, jeżeli świat wokół nas miałby pozostać taki sam? Bylibyśmy niczym cesarz chiński z baśni Jana Christiana Andersena, spacerujący nago po ulicach swej stolicy. Przeszukawszy najdalsze granice świata, nie będący obcy starożytnej mądrości, Sri Aurobindo odkrył inny świat, nie znajdujący się na żadnej z map, który nazywał Superumysłem, czy światem Supramentalnym, i który starał się ściągnąć w dół, na ziemię. Zaprasza nas, byśmy się trochę przyłożyli do tego „ściągania w dół” razem z nim i wzięli udział w pięknej opowieści, jeżeli takie opowieści lubimy. Bo Superumysł, jak mówi nam Sri Aurobindo, przyniesie dramatyczną zmianę w ewolucji świadomości na Ziemi. To jest ta zmiana świadomości, która będzie mieć potęgę transformacji naszego fizycznego świata i zrobi to – na lepsze, mamy nadzieję – tak jak dokładnie i trwale uczynił to Umysł, kiedy po raz pierwszy pojawił się w żywej Materii. Zobaczymy, jak integralna joga prowadzi do jogi supramentalnej, albo do Jogi ziemskiej transformacji, której zarys postaramy się tutaj naszkicować. Jedynie naszkicować, ponieważ opowieść jeszcze trwa. Jest zupełnie nowa i trudna, i nie wiemy dokąd nas zaprowadzi – a nawet czy uda nam się zwyciężyć. A to, faktycznie, zależy już trochę od nas samych.

ROZDZIAŁ 1: ZNAKOMITY CZŁOWIEK ZACHODU

Mówiąc najprościej – Sri Aurobindo jest nam bliski. W końcu, gdy już raz skłoniliśmy się z szacunkiem przed "mądrością Wschodu" i dziwnymi ascetykami, którzy wydawali się kpić z naszych doskonałych praw, odkryliśmy, że nasza ciekawość została rozbudzona, ale nie nasze życie. Potrzebujemy praktycznych prawd, na których możemy przetrwać nasze ostre zimy. Sri Aurobindo znał dobrze nasze zimy; doświadczał ich jako uczeń i student, od siódmego do dwudziestego roku życia. Przenosił się z jednej stancji na inną, ciągle na łasce kaprysów bardziej lub mniej łaskawych gospodyń, o jednym posiłku dziennie i nawet bez cieplejszego palta na grzbiecie, ale za to zawsze obładowany książkami francuskich symbolistów, Mallarme, Rimbaud, których czytywał w oryginale na długo przed przeczytaniem Bhagavad Gity w tłumaczeniu. Dla nas Sri Aurobindo reprezentuje unikalną syntezę. Urodził się w Kalkucie 15 sierpnia 1872 – w roku "Iluminacji" Rimbauda, zaledwie kilka lat przed Einsteinem. Współczesna fizyka zobaczyła już światło dnia z Maxem Planckiem, Juliusz Verne zajmował się wyprawami w przyszłość. Z drugiej zaś strony, Królowa Wiktoria miała się stać cesarzową Indii i podbój Afryki nie był jeszcze zakończony– był to moment zwrotny pomiędzy dwoma światami. Z punktu widzenia historii wydaje się, że narodziny nowego świata zawsze są poprzedzane okresami prób i destrukcji, ale może jest to po prostu pomyłka; Może tak się wydawać dlatego, że nowe ziarna już żyją, podczas gdy wywrotowe moce (lub czyszczenie gruntu) są w pełni rozpętane. W każdym razie, Europa była właśnie na szczycie swej chwały; wydawało się, że cała gra rozgrywa się na Zachodzie. Tak przynajmniej wydawało się ojcu Sri Aurobindo, dr. Krishnadanowi Ghose, który studiował medycynę w Anglii i powrócił do Indii totalnie zanglikanizowany. Nie chciał, aby jego synowie – a miał ich trzech, z których Sri Aurobindo był najmłodszy – zostali w najmniejszym choćby stopniu zarażeni przez "duszny i wsteczny" mistycyzm, w którym jego kraj wydawał się rozpadać w ruinę. Nie chciał nawet, aby cokolwiek wiedzieli o tradycjach i językach Indii. Sri Aurobindo wyposażono więc nie tylko w angielskie imię Akroyd, ale i w angielską guwernantkę miss Pagett, a następnie wysłano w wieku 5 lat do irlandzkiej szkoły przyklasztornej w Darjeeling razem z synami brytyjskich administratorów. Dwa lata później trzej chłopcy pana Ghose wyjechali do Anglii. Sri Aurobindo miał siedem lat. Swego ojczystego języka (Bengali) nie nauczył się aż do dwudziestego roku życia, ani tez już nigdy nie zdołał zobaczyć swego ojca, który zmarł tuż przed jego powrotem do Indii. Nie można też powiedzieć, aby spotkał się z matką, która była już zbyt chora, aby go rozpoznać. Tak więc był dzieckiem, które rosło niezależne od wszelkich wpływów rodziny, kraju czy tradycji – prawdziwy wolny duch. Pierwszą lekcją, którą nam daje Sri Aurobindo, jest może właśnie lekcja wolności. Opieka nad Sri Aurobindo i jego dwoma braćmi została powierzona anglikańskiemu pastorowi z Manchesteru "ze ścisłymi instrukcjami, iż nie powinni być zapoznawani z żadnym innym Hindusem lub podlegać

jakimkolwiek hinduskim wpływom"4 Doktor Ghose był naprawdę osobliwym człowiekiem. Nakazał on również pastorowi Drewettowi nie udzielać jego synom jakichkolwiek religijnych instrukcji, tak aby mogli sami wybrać jakąś religię, gdyby sobie tego życzyli dochodząc do pełnoletniości. Doktor Ghose mógłby się wydawać człowiekiem o dość twardym sercu, ale faktycznie tak nie było; oddawał on za darmo nie tylko swoje medyczne usługi, ale również i pieniądze biednym wieśniakom Bengalu (podczas gdy jego synowie ledwo mieli co jeść lub w co się odziać w Londynie) i zmarł doznawszy szoku gdy pomyłkowo zawiadomiono go, że jego ulubiony syn, Aurobindo, zginał w wypadku morskim. Ale wierzył, że jego synowie powinni być mężczyznami z charakterem. Pierwsze pięć lat w Manchesterze miały niejakie znaczenie dla Sri Aurobindo, gdyż nauczył się tam francuskiego (angielski był oczywiście jego "ojczystym językiem") i odkrył w sobie spontaniczną sympatię dla Francji: "Byłem przywiązany do angielskiej i europejskiej myśli i literatury, ale nie do Anglii jako kraju. Nie miałem z nią żadnych więzi... Jeśli żywiłem jakiś sentyment, w znaczeniu innego kraju na europejskiej ziemi, to był on w zakresie intelektualnym i emocjonalnym skierowany do kraju, którego ani nie widziałem, ani nie żyłem w tym życiu – do Francji".5 Zaczynał się w nim budzić poeta; już wtedy wsłuchiwał się w "kroki niewidzialnych rzeczy", jak to ujął w jednym z wczesnych swoich wierszy. Jego wewnętrzne okno już się otworzyło, choć religia nie wywarła na nim specjalnego efektu, jak to ewidentnie wynika z relacji o jego "nawracaniu"; jak łatwo przewidzieć, matka pastora Drewetta zapragnęła uratować dusze trzech heretyków, albo choćby najmłodszego z nich i zabrała raz Sri Aurobindo ze sobą na spotkanie z nonkonformistycznymi przedstawicielami kleru. "Gdy modły się zakończyły – pisze Sri Aurobindo – prawie wszyscy się rozeszli, ale dewoci pozostali nieco dłużej i w tym czasie nastąpiło owo nawrócenie. Byłem kompletnie znudzony. Potem pastor podszedł do mnie i zadał mi parę pytań. (Miałem wtedy ok.10 lat). Nie odpowiadałem. Potem wszyscy wykrzyknęli: – On jest zbawiony! on jest zbawiony! – i zaczęli modlić się za mnie, ofiarowując dzięki Bogu".6 Sri Aurobindo, jasnowidz, nigdy nie miał się stać człowiekiem religijnym, a w Indiach nie prędzej niż na Zachodzie – i bardzo często podkreślał, że religijność i duchowość są niekoniecznie synonimami. "Prawdziwą teokracją – napisał później – jest Królestwo Boże w człowieku, a nie królestwo papieża czy klerykalnej klasy".7 Startując w Londynie, w wieku lat 12. Sri Aurobindo znał już łacinę i francuski. Kierownik szkoły Św. Pawła, gdzie Sri Aurobindo zapisał się na nauki, był tak zdumiony umiejętnościami swego ucznia, że sam z własnej chęci zaczął go uczyć greki. W trzy lata później Sri Aurobindo mógł już opuszczać połowę normalnych lekcji i spędzać większość czasu na swym ulubionym zajęciu: czytaniu. Wydawało się, że nic nie może uciec temu łakomemu podrostkowi (poza grą w krykieta, oczywiście, bo ta go tyle interesowała, co niedzielna szkółka).

O Sobie, 26:1

ibid 26:7

Zycie Sri Aurobindo, 8

Cykl ludzki, 15:166

Shelley i „Prometeusz Uwolniony”, francuscy poeci, Homer, Arystofanes i wkrótce cała myśl europejska – gdyż szybko nauczył się niemieckiego i włoskiego, aby móc czytać w oryginale Dantego i Goethego – wypełniały mu samotność, o której nigdy nic nie wspomniał. Nigdy nie szukał żadnych znajomości, podczas gdy Manmohan – jego drugi brat – grasował po Londynie w towarzystwie swego przyjaciela Oskara Wilde’a i zaczynał zdobywać nazwisko w angielskiej poezji. Faktem jest, że każdy z trzech braci wiódł swoje własne, odrębne życie. Ale nie było nic z pustelnika w Sri Aurobindo i oczywiście – nic z purytanina (nazywał ich the prurient 8 – lubieżnikami); był jedynie zawsze „gdzieś” i jego świat był wypełniony. Miał nawet ów swoisty dowcip – przy jednocześnie poważnej twarzy – który go nigdy nie opuścił. „Poczucie humoru? Jest ono solą egzystencji. Bez niego świat wypadłby ostatecznie z równowagi – choć jest już wystarczająco niezrównoważony – i spłonąłby w płomieniach już dawno temu”.9 Bo istnieje również Sri Aurobindo humorysta i tenże Sri Aurobindo jest może ważniejszy od filozofa, o którym tak uroczyście wspominają zachodnie uniwersytety; dla Sri Aurobindo filozofia była jedynie środkiem komunikowania się z pewnym typem ludzi, którzy nie mogliby niczego zrozumieć bez obszernych wyjaśnień – była ona tylko językiem, tak jak poezja była innym, jaśniejszym i prawdziwszym dla niego językiem. Ale humor był samą esencją jego bytu. Nie ów sarkastyczny humor tak zwanego dowcipu, ale ten rodzaj radości, który nie może się oprzeć, aby nie tańczyć gdziekolwiek przechodzi. Czasem – w olśnieniu błyskawicy, która pozostawia nas w lekkim oszołomieniu – możemy wyczuć poza największą tragedią, poza najgorszą z ludzkich sytuacji ów prawie rubaszny śmiech, jakby dziecko odgrywało tam tragedię i nagle, w środku poważnej sceny zrobiło grymas, ponieważ ma ono tendencje do śmiechu i ponieważ nikt i nic w świecie nie może przezwyciężyć pewnych małych szczelin w nas samych, tam gdzie zawsze jesteśmy królewscy. Może to jest prawdziwą jakością humoru Sri Aurobindo: odmowa, aby spostrzegać rzeczy w sposób tragiczny, a nawet więcej – poczucie nieskrępowanej królewskości. Czy szkoła Św. Pawła doceniała jego poczucie humoru, czy nie – tego nie wiemy, ale oczywiste jest, że doceniała jego zadziwiającą wiedzę; dostał bowiem stypendium do Cambridge (w odpowiednim czasie, bo zapomogi rodzinne prawie już ustały), które jednak było zbyt małe, aby chronić go zupełnie od głodu i chłodu, jako że jego starsi bracia puszczali wszystko z wiatrem. Miał zaledwie 18 lat. Po co szedł więc do tej kolebki dla dżentelmenów? Z jednego powodu – wypełniał mianowicie życzenie swego ojca. Nie na długo. Teraz okupowały go Joanna d'Arc, Mazzini, Rewolucja Amerykańska, to znaczy – wyzwolenie kraju, niepodległość Indii, której miał być jednym z pionierów. Ten nieprzewidziany zew polityczny miał go trzymać przez prawie 20 następnych lat, chociaż w owym czasie nie wiedział jeszcze dokładnie czym był obywatel Indii, a tym mniej – Hindus! Ale szybko się uczył. Podobnie jak z kulturą europejską, zdołał sobie przyswoić i nauczyć się Hinduizmu podwójnie szybko. Faktycznie zaś mógł on stać się prawdziwym Sri Aurobindo jedynie po zasymilowaniu obydwu kultur i znalezieniu punktu, w którym te dwa różne światy stykają się w ramach czegoś, co nie jest żadnym z nich, ani też nawet ich

Myśli i aforyzmy, 17:138

O Jodze, II, Tom 2,871

syntezą, ale tym, co możemy nazwać w ślad za Matką, kontynuatorką prac Sri Aurobindo – „trzecią pozycją”, czyli „czymś jeszcze”, czego desperacko potrzebujemy; my, którzy nie jesteśmy ani ciasnymi materialistami, ani też ekskluzywnymi spirytualistami. Wówczas to został Aurobindo sekretarzem „Indyjskiej Majlis”, stowarzyszenia hinduskich studentów w Cambridge, wygłosił wiele rewolucyjnych przemówień, odciął swoje angielskie imię i przystał do towarzystwa pod nazwą „Lotos i Sztylet”, ni mniej ni więcej! (Chociaż w tych czasach romantyzm mógł łatwo zaprowadzić na szubienicę). Ostatecznie – nazwisko jego ukazało się na czarnej liście Whitehall. Mimo to zdobył tytuł Kawalera Sztuk, ale nie stawił się na uroczystości dyplomowe; miał już tego wszystkiego dosyć. W ten sam obojętny sposób przeszedł egzaminy sławnego Korpusu Cywilnego dla Indii, które otworzyły mu drzwi do zarządu w Indiach w randze brytyjskich administratorów; egzaminy przeszedł błyskotliwie, ale zaniedbał pokazania się na teście z konnej jazdy – udając się wtedy na spacer zamiast galopować w Woolwich – i został zdyskwalifikowany. Tym razem Starszy Opiekun w Cambridge uniósł się na tyle, aby napisać do władz: „To, że człowiek tego kalibru miałby być stracony dla rządu indyjskiego jedynie z błahego powodu, że zaniedbał siedzenia na koniu lub nie dotrzymał terminu spotkania – wydaje mi się, mówiąc szczerze, przejawem biurokratycznej krótkowzroczności, którą ciężko byłoby pobić… Miał on bardzo ciężkie i niepokojące ostatnie dwa lata. Zapomogi z domu prawie całkowicie ustały i musiał utrzymywać swoich dwu braci, jak i siebie… Kilka razy pisałem do jego ojca w tej sprawie, ale w większości bezskutecznie. Jedynie ostatnio wydobyłem od niego trochę pieniędzy, aby opłacić pewnego rzemieślnika, który inaczej zaciągnąłby jego syna do sądu ziemskiego…” 10 Na próżno Opiekun prosił. Biuro Kolonialne było przekonane, że Sri Aurobindo był niebezpieczną propozycją. Nie mylili się. Kiedy popłynął w powrotną drogę do Indii, miał 20 lat. Jego ojciec właśnie zmarł, a on nie miał żadnej pozycji, żadnych tytułów. Co pozostało z jego 14 lat na Zachodzie? Kusi nas, aby przywołać doskonałą definicję Edouarda Herriota: gdyż jeżeli prawdą jest, że edukacją jest to, co pozostaje kiedy się już zapomni wszystko, czego się nauczyło – wówczas to, co pozostaje z Zachodu, gdy się go już opuściło, nie jest jego książkami, muzeami i teatrami, ale potrzebą przełożenia na żywotne działanie tego, co zostało steoretyzowane. Tam, może, leży prawdziwa siła Zachodu. Na nieszczęście – my na Zachodzie jesteśmy zbyt przeintelektualizowani, aby posiadać prawdziwie substancjalną wizję, tak aby ją przetłumaczyć na czyny, podczas gdy Indie, zbyt przepełnione wewnątrz – nie mają tej koniecznej potrzeby, aby zgrywać to, co przeżywają – z tym, co widzą. Ta lekcja nie była stracona dla Sri Aurobindo.

Życie Sri Aurobindo, 43

ROZDZIAŁ 2: ODWIECZNE PRAWO

Czytając książki o hinduizmie można by pomyśleć, że jest to coś w rodzaju duchowej paleontologii przetykanej wielo-sylabicznymi słowami sanskrytu, jak gdyby Hindusi byli mieszanką osobliwych filozofów i niepoprawnych bałwochwalców. Ale jeżeli przyjrzymy się Indiom wprost, od wewnątrz, nie próbując dzielić ich na paragrafy hinduizmu – rzuci się natychmiast w oczy, że Indie są krajem o wyjątkowej duchowej wolności. Dzielenie na paragrafy jest zawsze fałszem; bo jest to tak, jakby podróżnik, przybywszy do Delhi w maju, znalazł je cuchnące i gorące, gdyby zaś pojechał na południe lub wschód – w listopadzie czy w marcu – lub w każdym innym kierunku, miałby Indie zarazem mroźne, gotujące się, wilgotne, pustynne, śródziemnomorskie i łagodne. Są one światem tak nie do zdefiniowania, jak ich „hinduizm”, który faktycznie nie istnieje, gdyż hinduizm nie jest wierzeniem czy duchowym wymiarem – nie znajdzie się w nim tylko jednego znaczenia, zawiera bowiem wszystkie możliwe znaczenia. Ten tak zwany hinduizm jest tworem Zachodu; Hindusi zwykli mówić tylko o „odwiecznym prawie” – sanatana dharma; wiedzą, że nie jest ich monopolem, ale należy również do muzułmanów, Murzynów, chrześcijan i nawet anabaptystów. To, co wydaje się być najważniejszą częścią religii dla człowieka Zachodu – to dosłownie struktura, która odróżnia je wyraźnie od innych wyznań i wykłada jasno, że dana osoba nie jest katolikiem czy protestantem, chyba że on czy ona myśli w taki to a taki sposób, wyznaje takie a nie inne artykuły wiary – jest faktycznie najmniej ważnym czynnikiem dla Hindusa, który instynktownie stara się usunąć wszystkie zewnętrzne różnice, aby znaleźć się wraz ze wszystkimi znowu w centralnym punkcie, gdzie wszystko razem się łączy. Takie otwarcie umysłowe nie jest ową „tolerancją”, która jest jedynie przeciwieństwem nietolerancji; jest to pozytywne zrozumienie, że każda istota ludzka ma wewnętrzną potrzebę, która może być nazwana „bogiem” lub każdym innym i imieniem i że ma ona potrzebę kochania tego, co rozumie jako boga na swym własnym poziomie i szczególnym stopniu rozwoju wewnętrznego oraz że sposób, w jaki to robi Józef nie musi być sposobem, w jaki robi to Jan. To, że każdy powinien kochać ukrzyżowanego Boga na przykład, wydaje się nienaturalne dla przeciętnego Hindusa, który skłoni się z szacunkiem przed Chrystusem (z taką samą spontaniczną rewerencją, jak przed swym wyobrażeniem Boga), ale który także będzie widział twarz Boga w uśmiechu Krishny, w terrorze Kali, w słodyczy Saraswati i w tysiącach tysięcy innych bogów, którzy tańczą, wielokolorowi i wąsaci, weseli lub przerażający, oświeceni lub współczujący, na rzeźbionych jakby w stanie delirium wieżach hinduskich świątyń. „Bóg, który nie umiałby się śmiać, nie byłby w stanie stworzyć tego humorystycznego Wszechświata”11 – powiedział Sri Aurobindo. Wszystko jest Jego twarzą, wszystko jest Jego grą – straszną lub piękną i tak barokową, jak ten nasz świat. Bo ten kraj, tak przepełniony bogami, jest równocześnie krajem monolitycznej wiary w Jedność: „Jedyny, który rządzi wszystkimi łonami i naturami, On sam jest łonem wszystkiego”. (Swetaswatara,

Myśli i aforyzmy, 17:138

Upaniszady V.5). Ale nie każdy może się od razu stopić z Absolutem; jest wiele stopni wznoszenia się; ten, który jest gotów zrozumieć dziecięcą twarzyczkę małej Lality i przynosić jej wonności i kwiaty, może nie być w stanie zwrócić się do Wiecznej Matki w ciszy swego serca; inny znów może wybrać zaprzeczenie wszelkich form i zagłębić się w kontemplacji Tego, co nie ma formy. „Ludzie przychodzą do mnie na równi i tak ich akceptuję. To moją drogą przychodzą do mnie ludzie ze wszystkich stron” – mówi Bhagavad Gita12 (IV,11). Jak widzimy, jest wiele sposobów wyobrażania sobie Boga: czy to w trzech osobach, czy w trzech milionach osób. Lepiej więc nie próbujmy dogmatyzować, a tym bardziej eliminować wszystkiego, nie zostawiając niczego poza kartezjańskim Bogiem – jedynym i uniwersalnym tylko z powodu cnoty swej ograniczoności. Chyba ciągle jeszcze mylimy jedność z uniformizmem. To właśnie w duchu tej tradycji Sri Aurobindo miał wkrótce napisać: „Doskonalenie integralnej jogi nadejdzie, kiedy każdy człowiek będzie w stanie iść swoją własną ścieżką jogi, osiągając rozwój swojej własnej natury w jej wzlotach ku temu, co naturę przekracza. Bo wolność jest ostatecznym prawem i ostatnim spełnieniem”.13 Hindus nie pyta też nigdy: „Czy wierzysz w Boga?” Pytanie wydawałoby mu się tak samo dziecinne jak: „Czy wierzysz w CO2?” Mówi po prostu: ”Wypróbuj to sam; jeżeli zrobisz to – będziesz miał takie rezultaty, jeżeli zrobisz tamto – będziesz miał inne rezultaty”. Całą pomysłowość, umiejętności i precyzję, którą rozszerzyliśmy w ciągu ostatniego stulecia, albo dwóch, w studiowaniu fizycznych fenomenów, Hindus sprowadził z równą dokładnością – i to przez ostatnie 4-5 tysięcy lat – do obserwacji wewnętrznego fenomenu; bo ten naród „marzycieli” chowa wciąż parę niespodzianek dla nas w zapasie. I jeżeli będziemy trochę uczciwi, wkrótce przyznamy, iż nasze własne „wewnętrzne” studia, np. psychologia i psychoanaliza, nasza wiedza o człowieku jest ciągle jeszcze w stadium embrionalnym z tego prostego powodu, że samopoznanie wymaga ascezy tak metodologicznej i cierpliwej, i czasami tak samo nudnej, jak długie studia wymagane dla udoskonalenia fizyki nuklearnej. Jeżeli pragniemy pójść tą ścieżką – nie wystarcza czytać książki lub zbierać kliniczne studia na temat wszystkich nerwic tego niezrównoważonego społeczeństwa; musimy się w to również sami zaangażować. I naprawdę, jeśli wnieślibyśmy tyle samo szczerości, dokładności i wytrzymałości, aby studiować nasz wewnętrzny świat, jak studiujemy nasze książki, zaszlibyśmy szybko i daleko – Zachód także ma parę niespodzianek w zapasie. Ale najpierw konieczne jest pozbycie się wszelkich wcześniejszych przed-sądów; Kolumb oczywiście nie narysował mapy Ameryki przed opuszczeniem Palos! Te proste prawdy są może i warte powtarzania, gdyż Zachód wydaje się być złapany pomiędzy dwa fałsze: zbyt poważny fałsz spirytualistów, którzy już ustanowili koncept Boga w kilku nieomylnych paragrafach - oraz nie wystarczająco poważny fałsz elementarnych okultystów i psychików, którzy zredukowali to, co niewidzialne – do czegoś w rodzaju przypadkowej gry wyobraźni. Indie mądrze kierują nas z powrotem do bezpośredniości doświadczenia i do

Shankara (788 – 820) mistyk i poeta, teoretyk Mayavady, czyli doktryny iluzjonizmu, która zajęła miejsce buddyzmu

w Indiach. 13

Synteza Jogi, 20:51

eksperymentalnych metod. Sri Aurobindo miał wkrótce wprowadzić w praktykę tę fundamentalną lekcję doświadczalnej duchowości. Ale jaki to rodzaj ludzi, jaką ludzką substancję miał on znaleźć w Indiach, których wszak nie znał? Gdy się już pominie egzotyczną kolorystykę i dziwaczne (dla nas) obyczaje, które bawią i intrygują turystów, pozostaje tam wciąż jeszcze coś obcego. Powiedzenie, że Hindusi są łagodnymi, rozmarzonymi, fatalistycznymi ludźmi oderwanymi od świata – opisuje tylko skutek, nie przyczynę. „Dziwni” jest właściwym słowem, gdyż spontaniczni w samej swej fizycznej substancji, bez najmniejszej „myśli” czy nawet „wiary”, Hindusi zapuszczają swoje korzenie głęboko w inne światy, nie należą wyłącznie do tego świata. I również w nich te inne światy wznoszą się stale ku powierzchni; „za najlżejszym dotykiem zasłona się rozwiera” – zauważa Sri Aurobindo. Ten fizyczny świat, który jest dla nas tak realny, absolutny i jedyny w swym rodzaju, wydaje się dla nich tylko jednym sposobem życia z wielu innych, jednym wzorcem całkowitej egzystencji pomiędzy wieloma wzorcami; a pokrótce – małym, chaotycznym, podnieconym i raczej bolesnym przedgraniczem, „na marginesie niezmierzonych kontynentów, które leżą za nim nie odkryte”.14 Ta istotna różnica pomiędzy Hindusami a pozostałymi ludźmi wydaje się najbardziej uderzająca w ich sztuce, tak jak to było w sztuce egipskiej (i jak sądzimy – w sztuce Ameryki Środkowej). Jeżeli pozostawimy nasze jasne i otwarte katedry za sobą, wzbijające się w górę jako triumf boskiej myśli w człowieku, i nagle znajdziemy się przed Sekmethem w ciszy Abydos nad Nilem, lub staniemy twarzą w twarz z Kali za perystylem Dakshineshwaru – naprawdę coś czujemy; potykamy się nagle o nieznany wymiar, o „coś”, co pozostawia nas nieco ogłuszonych i oniemiałych, a co w ogóle nie istnieje w całej naszej zachodniej sztuce. Nie ma tajemnic w naszych katedrach! Wszystko tam jest ładne i uporządkowane, otwarte na cztery wiatry i widoczne dla każdego z zewnątrz – a jednak jest wiele tajemnic… Nie porównuję tutaj jednej formy sztuki z inną – to byłoby raczej absurdem, ale po prostu mówię, że my o czymś zapomnieliśmy. Jeżeli tak wiele cywilizacji, które były kiedyś tak wspaniałe i wyrafinowane jak nasza obecna – miejmy pokorę przyznać im to – i których elity były nie mniej „inteligentne” niż te z naszych uniwersytetów, widziały i doświadczały niewidzialne hierarchie (niewidzialne dla nas) i wielkie psychiczne rytmy przekraczające pulsację pojedynczego ludzkiego życia, jakże więc nie zaświta nam myśl, że może to nie było tylko głupim przesądem lub aberracją umysłową dziwna zaiste aberracja, którą znajduje się tysiące mil od siebie w cywilizacjach nieznanych jedna drugiej? To prawda, wiek Tajemnic jest poza nami, wszystko jest teraz cudownie kartezjańskie i pragmatyczne, ale wciąż czegoś tu brak. Nowym człowiekiem będzie prawdopodobnie taki, który nagle obudzi się w straszliwym pragnieniu czegoś, czego ani nauka, ani kościół, ani jego krzykliwe przyjemności nie mogą zaspokoić. Człowieka nie da się amputować od jego Tajemnic bezkarnie. To również jest żywą lekcją, którą Indie przyniosły Sri Aurobindo; chyba że znał ją już wcześniej, gdzieś tam w swoim ciele. Jakkolwiek, jeżeli przyjmiemy, że Indie – kraina, gdzie starożytne Tajemnice przetrwały – dadzą nam praktyczne rozwiązanie, którego poszukujemy, możemy się rozczarować. Sri Aurobindo, który szybko nauczył się

ibid 20:439

cenić wolność, duchową rozległość i niezmierzoną eksperymentalną wiedzę, jaką Indie oferują poszukiwaczowi, nie poddał się tam wszystkiemu, daleki od tego; nie dlatego, aby było tam co odrzucać; nie ma niczego do odrzucania nigdzie, i w tak zwanym hinduizmie nie więcej niż w chrześcijaństwie lub jakiejkolwiek innej aspiracji człowieka ; ale jest tam wszystko do poszerzania, poszerzania bez końca. To, co przyjmujemy za ostateczną prawdę, bywa najczęściej zaledwie cząstkowym doświadczeniem Prawdy i, oczywiście, totalne Doświadczenie nie istnieje nigdzie w czasie i w przestrzeni, w żadnym miejscu i w żadnym bycie, choćby nie wiadomo jak świetlistym – gdyż Prawda jest nieskończona i zawsze idzie naprzód. „Ale człowiek zawsze bierze na siebie nie kończące się brzemię – mówi Matka w swej pogadance o buddyzmie. – Odmawia on odrzucenia czegokolwiek ze swej przeszłości i w ten sposób ugina się coraz to bardziej pod ciężarem bezużytecznego, zbędnego balastu. Miejcie przewodnika na część drogi; ale gdy już raz przejdziecie tę część, pozostawcie i ten odcinek i przewodnika za sobą, i ruszajcie naprzód. To jest coś, co ludzie czynią bardzo opornie; bo gdy raz uchwycą coś, co im pomogło – to lgną do tego i nie pozwalają temu odejść. Ci, którzy dokonali postępu w ramach chrześcijaństwa, nie chcą go oddać i dźwigają go ze sobą; ci, którzy dokonali postępu z buddyzmem – nie chcą go opuścić i dźwigają go na swych ramionach. To obciąża i zwalnia was strasznie. Gdy już raz przeszliście dany etap – porzućcie go i pozwólcie mu odejść! I ruszajcie naprzód!” Tak, istnieje odwieczne prawo, ale jest ono wiecznie młode i wiecznie postępowe. Chociaż Indie były w stanie zrozumieć, że Bóg jest wiecznym obrazoburcą w swym kosmicznym marszu – nie zawsze miewały one siłę, aby wytrzymać swoją własną mądrość; rozległe niewidzialne, które przenika ten kraj, miało wycisnąć na nim podwójny okup zarówno ludzki, jak i duchowy. Ludzki, ponieważ ci ludzie przesiąknięci transcendentalizmem, świadomi wielkiej kosmicznej Gry i wewnętrznych wymiarów, w których nasze małe powierzchowne życie jest jedynie punktem, okresowo rozkwitającym i wkrótce połykanym znowu, skończyli zaniedbując ten świat – inercja, obojętność na postęp, rezygnacja – często znaczyły oblicze mądrości. Duchowy okup również (i o wiele poważniejszy), ponieważ w tym bezmiarze, zbyt wielkim dla naszej obecnej maleńkiej świadomości, przeznaczenie Ziemi, naszej Ziemi, zostało zagubione gdzieś w dalekich zakątkach galaktyk, albo i nigdzie, zaabsorbowane w Brahmanie, z którego w końcu może nawet nigdy nie wyszło, poza naszymi snami - iluzjonizm, transy, zamknięte oczy jogina często bywały pomyłkowo brane za Boga. Jest więc zasadniczą sprawą określić jasno cel, który religijne Indie mają na widoku, gdyż wówczas tylko możemy lepiej zrozumieć co one mogą, a czego nie mogą ofiarować nam, którzy poszukujemy integralnej prawdy. Na samym początku musimy przyznać, że stoimy przed zdumiewającymi sprzecznościami. Indie są krajem, który dał narodziny wielkiemu objawieniu. „Wszystko jest Brahmanem” – mówią one. „Wszystko jest Duchem, ten świat jest także Duchem, tak samo jak ta Ziemia, to życie, ci ludzie – nie ma nic poza Nim. Wszystko jest nieśmiertelnym Brahmanem, niczym więcej; Brahman jest przed nami, Brahman za nami, na południe i na północ, pod i nad nami. Rozciąga się wszędzie. Wszystko to jest tylko Brahman, cały ten wspaniały Wszechświat”. (Mundaka, Upaniszady II.12). W końcu owa dychotomia, która rozdziera ten biedny świat pomiędzy Boga i Diabła, uleczona jest na dobre – jak gdyby zawsze trzeba było wybierać pomiędzy niebem

a ziemią i nigdy nie można być zbawionym, jak tylko przez połowiczne okaleczenie. A jednak, w praktyce trzech ostatnich tysięcy lat cała religijna historia Indii przyjęła pogląd, że istnieje jak gdyby prawdziwy Brahman, transcendentalny, niezmienny, na zawsze poza tym szaleństwem oraz fałszywy Brahman, albo raczej mniejszy (jest kilka szkół) dla przejściowej i bardziej lub mniej kwestionowanej rzeczywistości (np. życia, Ziemi i całego naszego ziemskiego bałaganu). „Porzućcie ten świat iluzji” – woła wielki Shankara.*„Brahman jest prawdziwy, świat jest kłamstwem” – mówi Nirlamba w Upaniszadach: brahma satyam jaganmithya. Pomimo wysiłków, nie możemy zrozumieć, poprzez jakie to zniekształcenie lub przeoczenie zwrot „Wszystko jest Brahmanem” stał się zwrotem: „Wszystko, za wyjątkiem świata, jest Brahmanem”. Jeżeli odłożymy na bok Pismo – bo ludzki umysł jest tak pomysłowy, że mógłby ujrzeć owcze pastwisko na budynku Empire State – i spojrzymy na praktyczne dyscypliny Indii, sprzeczność ta wydaje się jeszcze bardziej uderzająca. Hinduska psychologia oparta jest na bardzo inteligentnej obserwacji, że wszelkie rzeczy we Wszechświecie, od minerału do człowieka, są zrobione z trzech elementów lub jakości (guna), które znajdują się wszędzie, chociaż mogą mieć inne nazwy – zależne od porządku rzeczywistości, którą się rozpatruje: tamas – inercja, zapomnienie, nieświadomość; rajas – ruch, walka, wysiłek, pasja, akcja; sattva – światło, harmonia, radość. Nigdzie żaden z tych trzech elementów nie istnieje w stanie czystym. Jesteśmy zawsze mieszaniną inercji, pasji i światła; możemy być sattva-tamas - dobrymi ale nieco nudnymi, lub sattva-rajas, wyrywającymi się w górę; lub tamas-rajas – rwącymi się w dół; ale najczęściej jesteśmy cudowną mieszanką tych trzech. W najciemniejszych tamas światło również świeci, ale niefortunnie – przeciwieństwo tegoż jest równie prawdziwe. Innymi słowy, jesteśmy ciągle w niestabilnej równowadze – wojownik, asceta i brutal wesoło dzielą nasz byt w różnych tylko proporcjach. Wszelakie hinduskie dyscypliny starają się więc przywrócić równowagę, aby pomóc nam wydostać się z gry owych trzech guna, które nieustannie przerzucają nas ze światła w ciemność, z entuzjazmu w wyczerpanie, z szarej apatii do ucieczek w przyjemności i powtarzających się cierpień – i znaleźć postawę ponad nimi. Inaczej mówiąc – odkryć boską świadomość (joga), którą jest stan doskonałej równowagi. Aby osiągnąć ten cel, próbują one wszystkie wyprowadzić nas ze stanu rozproszenia i marnowania energii, w którym żyjemy na co dzień, i stworzyć w nas koncentrację wystarczająco silną, aby przełamała nasze zwykłe limity i przeniosła w inny stan. Praca nad koncentracją może być wykonywana na każdym z poziomów naszego bytu – fizycznym, witalnym, czy umysłowym. Zależnie od poziomu, który wybieramy – istnieje szczególny rodzaj jogi: Hatha Joga, Raja Joga, Mantra Joga i wiele innych; niezliczone inne, które znaczą kurs naszego przedsięwzięcia. Nie będziemy tutaj dyskutować o wysokiej wartości tych metod lub o znaczących rezultatach przejściowych, do których one prowadzą; przeegzaminujemy tylko ich cel, ich ostateczne przeznaczenie. Prawdą jest, że ta „pozycja ponad” wydaje się jednak nie mieć związku z życiem: po pierwsze – ponieważ wszystkie te dyscypliny są szalenie absorbujące, wymagają wielu godzin pracy dziennie, jeśli nawet nie całkowitego odosobnienia; po drugie – ponieważ ich ostatecznym rezultatem jest stan transu lub

Shankara (788 – 820) mistyk i poeta, teoretyk Mayavady, czyli doktryny iluzjonizmu, która zajęła miejsce buddyzmu

w Indiach.

jogicznej ekstazy, samadhi, doskonałej równowagi, niepojętej błogości, w której ludzka świadomość tego świata zupełnie znika pochłonięta. Brahman, Duch – wydaje się nie mieć nic wspólnego z naszą regularną, codzienną świadomością. Jest On na zewnątrz tego wszystkiego, co znamy. Nie jest On z tego świata. Inni, którzy nie byli Hindusami, też to powiedzieli. Faktem jest nawet, że wszystkie religie świata to powiedziały. I czy będziemy mówić o „zbawieniu” na Zachodzie, czy o „wyzwoleniu” lub mukti na Wschodzie, czy powiemy „raj”, czy też „zakończenie cyklu inkarnacji” – nie czyni zbyt wielkiej różnicy, gdyż ostatecznym, wspólnym celem jest wydostać się stad. Ale rzeczy nie zawsze były takie. Pomiędzy końcem wieku Tajemnic i pojawieniem się wielkich religii, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie – otwarła się przepaść, Wiedza, która nie czyniła tego strasznego rozróżnienia pomiędzy Bogiem a światem, została zasłonięta -- wszystkie tradycje, wszystkie legendy dają temu świadectwo. Konflikt pomiędzy Materią i Duchem jest tworem współczesnym; tzw. materialiści są faktycznie płodem – legalnym lub nie – spirytualistów, tak samo jak marnotrawni synowie poczęci bywają przez skąpych ojców. Pomiędzy pierwszymi Upaniszadami sprzed 3-4 tysięcy lat, będącymi dziedzictwem Wed, które widziały Boga wszędzie w tym „wspaniałym wszechświecie”, a ostatnimi Upaniszadami – Sekret został zagubiony; i zagubiony nie tylko w Indiach, ale Mezopotamii, Egipcie, Grecji i Ameryce Środkowej. To jest ten właśnie Sekret, który Sri Aurobindo miał odkryć ponownie, może właśnie dlatego, ze w swej istocie łączył on najwspanialszą tradycję Zachodu z doniosłą duchową tęsknotą Wschodu. „Wschód i Zachód – powiedział on – mają dwa sposoby patrzenia na życie, które są przeciwnymi stronami jednej rzeczywistości. Pomiędzy pragmatyczną prawdą – na której żywotna myśl współczesnej Europy, rozkochana w wigorze życia, w całym tym tańcu Boga w Naturze, kładzie tak silny nacisk – a wieczną i niezmienną Prawdą, do której hinduski umysł, rozkochany w spokoju i równowadze, kocha się zwracać z równą pasją w celu ekskluzywnych odkryć, nie ma żadnego rozwodu i kłótni, jakie bywają deklarowane przez stronniczy umysł, dzielący umysł, przez absorbującą pasję ekskluzywnej woli realizacji. Jedną, wieczną i niezmienną Prawdą jest Duch, a bez Ducha – pragmatyczna Prawda samopowstającego wszechświata nie miałaby żadnych początków lub podstaw; byłaby ogołocona ze znaczenia, pozbawiona wewnętrznego kierownictwa, zagubiona w swym celu, jak fajerwerk wystrzelający w próżnię tylko po to, aby opaść i zniknąć w połowie drogi. Ale z drugiej strony – pragmatyczna prawda nie jest również snem czegoś nie istniejącego, iluzją czy dłuższym przeskokiem w jakieś puste delirium twórczej wyobraźni; to by bowiem oznaczało czynienie wiecznego Ducha pijakiem lub marzycielem, ofiarą swych własnych gigantycznych auto-halucynacji. Istnieją dwa rodzaje prawd odnośnie uniwersalnej egzystencji – Prawdy Ducha, które są w sobie wieczne i niezmienne, i one są tymi wielkimi rzeczami, które wyrzucają siebie w stawanie się i tam stale realizują własną potęgę i znaczenia, oraz grę świadomości, która im towarzyszy, dyskordy, muzyczne wariacje, dźwięki możliwości, wznoszące się nuty, powroty, wypaczenia, zlewanie się kakofonii w większą figurę harmonii; i z wszystkich tych rzeczy, które Duch stworzył, zawsze czyni on swój wszechświat. Ale stwarza on w tym wszystkim samego siebie, On, który jest twórcą i energią stworzenia, przyczyną, metodą i rezultatem swych

działań, maszynistą i maszyną, muzyką i muzykiem, poezją i poetą, superumysłem i umysłem, życiem i materią, duszą i Naturą”.15 Ale Sri Aurobindo nie wystarczało pogodzenie Ducha i Materii na papierze. To, że Duch jest lub nie jest z tego świata, nie robi w końcu zbyt wielkiej różnicy, jeżeli wiedza o Duchu w życiu nie jest powiązana z potęgą nad życiem: „Bo prawda i wiedza są tylko próżnym blaskiem Jeżeli Wiedza nie daje potęgi, aby zmienić świat.”16 Zagubiony Sekret nie był teoretyczną prawdą, był rzeczywistą potęgą Ducha nad Materią. To ten pragmatyczny Sekret Sri Aurobindo miał ponownie odnaleźć, krok po kroku, eksperymentalnie, ośmielając się wyjść zarówno poza swoje zachodnie wykształcenie, jak również poza hinduską tradycję religijną; bo jest to faktycznie prawdą, że prawdziwa esencja wyłania się, kiedy już wszystko zostało zapomniane.

ROZDZIAŁ 3: KONIEC INTELEKTU

Podróżowanie zachodnią ścieżką zabrało Sri Aurobindo czternaście lat; prawie tyle samo miało mu zająć podróżowanie ścieżką indyjską i osiągnięcie „szczytu” realizacji tradycyjnej jogi, punktu wyjściowego swojej własnej pracy. Najciekawszy dla nas jest fakt, że Sri Aurobindo podróżował tą tradycyjną ścieżką, którą uważać będziemy za przygotowawczą – nie związany żadnymi zwyczajowymi regułami, jak gdyby niezależny freelancer, albo raczej jako badacz, który nie dba o wskazówki i mapy i dzięki temu unika wielu niepotrzebnych objazdów tylko dlatego, że ma odwagę iść prosto naprzód. Nie rozpoczął wiec tej podroży w odosobnieniu, przesiadując w pozycji lotosu, lub też pod nadzorem oświeconego mistrza, ale robił to tak, jak moglibyśmy zrobić to sami, bez jakiejkolwiek specjalnej wiedzy, pośród codziennego życia - życia tak ruchliwego i gorączkowego, jakim może być i nasze – i zupełnie samotnie. Pierwszym sekretem Sri Aurobindo jest prawdopodobnie uparta odmowa, aby przecinać życie na dwoje: akcja kontra medytacji, wewnętrzne kontra zewnętrznemu, i cały ten zakres naszych fałszywych podziałów. Od momentu, kiedy pomyślał o jodze, włożył w nią wszystko – wysokie i niskie, wewnętrzne i zewnętrzne, całą swą istotę, i wyruszył w drogę nigdy nie oglądając się wstecz, za siebie. Sri

Problem powtórnych narodzin, 16:241

Savitri , 29:664

Aurobindo nie przybywa, aby zademonstrować wyjątkowe jakości w wyjątkowym otoczeniu; przyszedł pokazać nam, co jest jeszcze możliwe dla człowieka i dowieść, że to, co wyjątkowe, jest jedynie normalną możliwością, która jeszcze nie została udoskonalona, tak jak „supernaturalne jest to, czego natury jeszcze nie osiągnęliśmy lub jeszcze nie znamy, albo też sposoby, których jeszcze nie opanowaliśmy”.17 Ostatecznie, wszystko w tym świecie jest kwestią odpowiedniej koncentracji; nie ma nic, co by się ostatecznie nie poddało dobrze zastosowanej koncentracji. Kiedy zszedł na ląd w Apollo Bunder, w Bombaju – owładnęło nim spontaniczne duchowe doświadczenie, „rozległy spokój”, ale miał też bardziej przyziemne troski, jak żywność czy przetrwanie. Miał wtedy 20 lat. Znalazł pracę u Maharadży Barody jako profesor francuskiego, potem uczył angielskiego w państwowym college'u, gdzie wkrótce został zastępcą kierownika. Pracował również jako prywatny sekretarz księcia. Dworem i szkołą był wystarczająco zajęty, ale najbardziej zajmowało go jednak przeznaczenie Indii. Podróżował wielokrotnie do Kalkuty, zapoznając się z sytuacją polityczną i napisał kilka artykułów, które wywołały skandal, bo nie tylko referował do Królowej Wiktorii Cesarzowej Indii jako do „starszej pani, zwanej tak jedynie przez kurtuazję”,18 ale zachęcał swych współrodaków do strząśnięcia brytyjskiego jarzma i zaatakował „żebrzącą politykę” Hinduskiej Partii Kongresowej: „żadnych reform – żadnej współpracy”. Jego celem było zebrać i zorganizować wszystkie energie narodu w kierunku akcji rewolucyjnej. To musiało wymagać sporej odwagi, zważywszy, że był to rok 1893 – brytyjskie rządy panowały wtedy nad trzema czwartymi świata. Ale Sri Aurobindo miał bardzo specyficzne podejście do problemu: nie obwiniał Anglików, lecz samych Hindusów. „Naszym właściwym wrogiem nie jest jakaś zewnętrzna siła, ale nasza własna płacząca słabość, nasze tchórzostwo, nasz półślepy sentymentalizm”.19 Tu już można zobaczyć dominującą cechę Sri Aurobindo, który zarówno w politycznej, jak i duchowej walce, we wszystkich okolicznościach każe nam patrzeć wewnątrz nas samych w poszukiwaniu przyczyny naszych własnych niepowodzeń i nędzy świata, a nie na zewnątrz czy gdziekolwiek indziej. „Zewnętrzne okoliczności są zaledwie rozwinięciem tego, czym jesteśmy” – powiedziała później Matka, która dzieliła jego pracę. Sri Aurobindo wkrótce zdał sobie sprawę, że artykuły w gazetach nie były wystarczające, aby rozbudzić kraj; rozpoczął więc podziemną działalność, która mogła go zaprowadzić do stóp szubienicy. Przez 13 lat Sri Aurobindo miał tak igrać z ogniem. Jednak ten młody człowiek nie był ani niespokojnym duchem, ani też fanatykiem. „Jego uśmiech był tak pełen prostoty, jak u dziecka, tak jasny i słodki” – napisał jego bengalski nauczyciel, który mieszkał z nim przez 2 lata (Sri Aurobindo zaczął się, naturalnie, uczyć języka ojczystego). Z ujmującą szczerością jego nauczyciel dodaje: „Zanim spotkałem Aurobindo – wyobrażałem go sobie jako sztywną figurę, ubraną po europejsku od stóp do głów, z ostrym spojrzeniem spoza szkieł, okropnym akcentem (z Cambridge, oczywiście!) i o bardzo trudnym

Myśli i aforyzmy , 17:88

Shri Aurobindo, 342

Nowe lampy dla starego, 7:8.1893 [nie publikowana]

charakterze… Któż mógłby pomyśleć, że ten młody, opalony człowiek o łagodnych, rozmarzonych oczach, długich, falujących włosach przedzielonych na środku i opadających na szyję, ubrany w zwykłe płócienne Ahmedabad dhoti, dopasowany hinduski żakiet i staromodne pantofle z zadartymi nosami i którego twarz była lekko znaczona śladami ospy – był nie kim innym, ale panem Aurobindo Ghose, żyjącym skarbcem francuskiego, łaciny i greki?” Właściwie, to Sri Aurobindo nie skończył jeszcze wtedy z książkami; zachodni rozpęd był w nim wciąż jeszcze. Pożerał książki zamawiane z Bombaju i Kalkuty całymi paczkami. Jego bengalski nauczyciel kontynuuje: „Aurobindo siedział przy swym biurku i czytał przy świetle lampki oliwnej aż do pierwszej w nocy, obojętny na zjadliwe ukąszenia moskitów. Widywałem go siedzącego godzinami w tej samej pozie, z oczyma utkwionymi w swojej książce, jak jogina zagubionego w kontemplacji boskości, nieświadomego tego, co się wokół niego dzieje. Gdyby się nawet zapalił dom – nie przerwałoby to chyba jego koncentracji”. Czytywał angielskie, rosyjskie, niemieckie i francuskie powieści, ale i, w coraz to większej liczbie, święte księgi Indii: Upaniszady, Bhagavad Gitę, Ramajanę, chociaż nie bywał nigdy w świątyni inaczej niż jako obserwator. „Raz, po powrocie ze szkoły – wspomina jeden z jego przyjaciół – Sri Aurobindo usiadł, podniósł jedną z książek i zaczął czytać, podczas gdy Z. z kilkoma innymi rozpoczęli hałaśliwą grę w szachy. Po pół godzinie odłożył książkę i wziął filiżankę z herbatą. Obserwowaliśmy go już wiele razy i oczekiwaliśmy na szansę zweryfikowania – czy on czyta te książki od okładki do okładki, czy też je tylko przegląda. Z. otworzył książkę, przeczytał na głos jedną z linijek i zapytał Aurobindo, co po tym powinno nastąpić. Sri Aurobindo na moment się skoncentrował, a potem powtórzył całą stronicę bez najmniejszego błędu. Jeśli mógł on czytać sto stron w pół godziny – nic dziwnego, że mógł przeczytać skrzynię książek w tak nieprawdopodobnie krótkim czasie”. Ale Sri Aurobindo nie poprzestał jedynie na tłumaczeniach świętych ksiąg. Zaczął studiować sanskryt, którego – typowo – nauczył się sam; kiedy temat był uważany za trudny lub niemożliwy do zrozumienia, odmawiał akceptowania czyjejkolwiek opinii w temacie – obojętnie czy to był specjalista, uczony, ksiądz czy kto inny – ale upierał sie zrobić to sam, bezpośrednio. Ta metoda wydawała się niezwykle skuteczna, bo nie tylko nauczył się sanskrytu, ale i w parę lat później odkrył zagubione znaczenie Wed. Nadszedł jednak dzień, kiedy Sri Aurobindo miał już dosyć tych intelektualnych ćwiczeń. Zdał sobie prawdopodobnie sprawę z tego, że można tak bez końca kontynuować gromadzenie wiedzy, czytając i ucząc się języków – nawet ucząc się wszystkich języków świata i czytając wszystkie księgi świata – a jednak nie osiągając ani centymetra postępu. Bo umysł, tak naprawdę, nie szuka aby wiedzieć – nawet, gdy się wydaje, że to właśnie robi. Umysł potrzebuje coś mleć. Jego potrzeba wiedzy jest w pierwszym rzędzie potrzebą materiału do przemiału. Jeśli przez jakąś tam szansę owa maszyna miałaby się zatrzymać po osiągnięciu całej już wiedzy, to wkrótce uniosłaby się w porywie buntu i znalazła coś nowego do mielenia, już dla samej potrzeby mielenia i mielenia w kółko. Taka już jest jej funkcja. To, co w nas szuka, aby wiedzieć i rozwijać się, nie jest umysłem, ale czymś, co stoi poza nim i tylko go używa. „Doniosłym okresem mego intelektualnego rozwoju – wyznał Sri Aurobindo jednemu z uczniów – był okres, w którym jasno zobaczyłem, że to, co mówi intelekt, może być zarazem prawdziwe i nieprawdziwe; że to, co intelekt sądzi, mogłoby być prawdziwe i przeciwny 21

osąd tak samo. Nigdy nie przyznawałem racji jakiejś prawdzie w swym umyśle, nie trzymając go jednocześnie całkowicie otartym na przeciwieństwo tejże prawdy… I pierwszym rezultatem tego było, że cały prestiż intelektu – zniknął!”20 Sri Aurobindo doszedł do punktu zwrotnego: świątynie nie interesowały go i książki stały się puste. Przyjaciel poradził mu praktykowanie jogi. Sri Aurobindo odmówił: „Joga, która wymagałaby ode mnie poddanie świata, nie jest dla mnie”.21 A nawet dodał: „Samotne zbawienie, pozostawiające świat jego losowi, odczuwałem nieomal jako niesmaczne”.22 Ale pewnego dnia Sri Aurobindo był świadkiem ciekawej sceny, nie tak znowu nadzwyczajnej w Indiach (można być pewnym, ze banalność bywa często najlepszym stymulatorem wewnętrznych ruchów): Jego brat Barin leżał chory w poważnej febrze (Barin urodził się, gdy Aurobindo w Anglii i był tajnym emisariuszem organizacji hinduskiego ruchu oporu w Bengalu), gdy nadszedł jeden z tych półnagich wędrujących mnichów, zwanych naga-sannyasin, a których ciała natarte są popiołem. Prawdopodobnie żebrał o żywność od drzwi do drzwi, jak to było ich zwyczajem, kiedy zobaczył Barina zawiniętego w koce, trzęsącego się w febrze. Bez słowa wyjaśnienia poprosił o szklankę wody, narysował znak, wyskandował mantrę i kazał Barinowi wypić tę wodę. W pięć minut później Barin był zdrów, a mnich zniknął. Sri Aurobindo musiał oczywiście słyszeć o dziwnej potędze tych ascetów, ale tym razem oglądał to na własne oczy. Nagle zdał sobie sprawę, że joga mogła służyć do innych celów niż tylko ucieczki. A on potrzebował potęgi, aby oswobodzić Indie. „Był we mnie agnostyk, był we mnie sceptyk i ateista i wcale nie byłem taki pewny, że Bóg w ogóle istniał… Poczułem jednak, że gdzieś w tej jodze musi być wielka potęga… Tak więc, gdy zwróciłem się ku jodze i postanowiłem ją praktykować, aby przekonać się, czy miałem rację – zrobiłem to w tym duchu i z tą modlitwą do Niego: Jeżeli Jesteś, to znać musisz me serce. Wiesz, że nie proszę o Mukti, nie proszę Cię o nic, o co prosili Cię inni. Proszę Cię tylko o siłę, aby móc podnieść ten naród, proszę, aby mi było dozwolone żyć i pracować dla tego ludu, który kocham…”23 Oto, jak Sri Aurobindo wystartował na swej drodze.

Wieczorne rozmowy, 199

Życie Sri Aurobindo, 102

O Sobie, 26:12

Przemówienia, 2:7

ROZDZIAŁ 4: CICHY UMYSŁ

Konstrukcje mentalne Pierwszym stadium w jodze Sri Aurobindo – i głównym zadaniem, które otwiera bramy do wielu realizacji – jest wyciszenie umysłu. Dlaczego wyciszać umysł? – może ktoś zapytać. Po prostu dlatego, że jeżeli pragniemy odkryć nowe krainy w nas samych, musimy najpierw pozostawić to stare i znane za sobą i wszystko zależy od naszej determinacji w zrobieniu tego pierwszego kroku. Czasem może się to zdarzyć w nagłym przebłysku. Coś tam w nas zakrzyknie: „Dosyć tego mielenia!” – i wtedy od razu jesteśmy na właściwej drodze, idziemy nią, nie oglądając się już nigdy wstecz. Inni zaś mówią „tak”, a potem „nie” i wahają się w nieskończoność pomiędzy dwoma światami. Podkreślmy tu znowu, że nie jest tu celem odcięcie od nas jakichkolwiek z trudem uzyskanych posiadłości w imię Mądrości – Spokoju – Błogości (będziemy również unikać wielkich i pustych słów); Nie szukamy świętości, ale młodości – wiecznej młodości, bycia zawsze w stadium wzrostu. Nie szukamy mniejszej istoty, ale lepszej i przede wszystkim bardziej ekspansywnej. „Czy nie pomyśleliście nigdy, że gdyby oni rzeczywiście szukali czegoś zimnego, ciemnego i ponurego jako nadrzędnego dobra, to nie byliby mędrcami, ale osłami?”24 – zauważył raz z humorem Sri Aurobindo. Kiedy umysłowa maszyna się zatrzymuje, dochodzi się do różnego rodzaju odkryć; przede wszystkim zdajemy sobie sprawę z faktu, że o ile nasza zdolność do myślenia jest zauważalnym darem, to „zdolność do niemyślenia”25 jest darem dalece większym. Niech ten, kto szuka, spróbuje tego tylko przez parę minut, a wkrótce zauważy z czym ma do czynienia! Przekona się, że żyje w utajonym hałasie, wyczerpującym i nieustannym wirze, wypełnionym wyłącznie jego myślami, impulsami, reakcjami – sobą, zawsze sobą; wyolbrzymiony gnom, wszędzie wkraczający, zasłaniający wszystko, słyszący i widzący tylko siebie, znający tylko siebie (jeżeli to prawda), którego niezmienne tematy dają jedynie pozory nowości poprzez ich nieustanne przestawianie. „W pewnym sensie nie jesteśmy niczym innym jak złożoną masą umysłowych, nerwowych i fizycznych nałogów, utrzymywanych w jednej całości przez kilka niezawodnych idei, pożądań i skojarzeń – amalgamat wielu małych, samopowtarzających się sił z kilkoma większymi wibracjami”.26 Do osiemnastego roku życia jesteśmy juz zorganizowani – można powiedzieć – z naszymi większymi wibracjami już ustabilizowanymi. Potem zaś depozyty tej samej stałej rzeczy o tysiącach twarzy, którą nazywamy „kulturą” lub „naszą” istotą, będą się nieustannie osadzały wokół tej pierwotnej struktury w coraz to grubszych pokładach, coraz bardziej wyrafinowanych i ogładzonych. Jesteśmy faktycznie zamknięci w konstrukcji, która może być

Życie, literatura i joga, 86

Synteza Jogi, 20:302

ibid 20:65

z ołowiu, bez nawet maleńkiego otwarcia – albo też tak wdzięczna jak minaret, ale czy to w skorupie z granitu, czy w posągu ze szkła – jednak jesteśmy zamknięci i rozbrzmiewamy stałym powtarzaniem się w kółko. Pierwszym zadaniem jogina jest nauczyć się oddychać w sposób wolny. I, oczywiście, roztrzaskać tę umysłową barierę, która przepuszcza tylko pojedynczy typ wibracji, jakie udaje się przez barierę przefiltrować, aby odkryć w końcu wielokolorową nieskończoność wibracji – świat i ludzi, jakimi są naprawdę; tak samo, jak tę inną „istotę” wewnątrz nas samych, której wartość jest daleko poza umysłową oceną.

Aktywna medytacja Kiedy usiądziemy z zamkniętymi oczyma, aby uciszyć umysł, od razu pogrążamy się w wirze myśli – nagle wyłażą one zewsząd, jak przestraszone, albo nawet agresywne szczury. Jest tylko jeden sposób, aby uciszyć ten hałas: próbować i próbować raz po raz, cierpliwie i wytrwale, a przede wszystkim – nie popełniać tego błędu, aby zwalczać umysł przy pomocy umysłu; musimy więc na czymś skupić naszą koncentrację. Każdy z nas posiada – ponad umysłem lub głęboko wewnątrz – owo dążenie, aspirację, to samo, co popchnęło nas na tę a nie inną drogę; tę głęboko utajoną tęsknotę samej naszej istoty; to hasło, które ma dla nas specjalne znaczenie. Jeżeli będziemy się tego jednego kurczowo trzymać – praca będzie łatwiejsza, będzie pozytywnie ukierunkowana zamiast negatywnie. Im częściej będziemy to nasze hasło powtarzać, tym potężniejsze się ono stanie. Możemy też – na przykład - używać wyobrażenia bezmiernego oceanu, bez ani jednej fali, na którym spoczywamy bezwładnie dryfując – i dryfujemy z tym oceanem stając się spokojnym bezmiarem. Uczymy się w ten sposób nie tylko wyciszać, ale i rozszerzać świadomość. Faktycznie – każdy musi znaleźć swój własny sposób i im mniej napięcia wniesie w to, co robi, tym prędzej osiągnie sukces. „Można rozpocząć sam proces w taki czy inny sposób, dla celu, który normalnie oznaczałby długotrwałą pracę, i znienacka być nawiedzonym – nawet poza tą pracą – przez nagłą interwencję lub manifestację Ciszy z efektem tak nieproporcjonalnym do środków użytych na początku… Zaczyna się więc z jakąś metodą, ale praca zostaje przejęta przez Łaskę zesłaną od Tego, do którego się aspiruje, lub przez wybuch nieskończoności Ducha. To w ten ostatni sposób ja sam doszedłem do absolutnej ciszy umysłu, niewyobrażalnej dla mnie wcześniej, przed zaistnieniem tego doświadczenia”.27 To jest w tym wszystkim rzeczywiście najważniejszym punktem. Bo moglibyśmy też pomyśleć, że wszystkie te doświadczenia joginów są miłe i interesujące, ale są one daleko poza ludzkim zasięgiem; jak więc my, jacy jesteśmy – moglibyśmy kiedykolwiek tam dotrzeć? Naszym błędem jest osądzanie przy użyciu obecnych możliwości czegoś, co nie należy już do tej znanej nam istoty, ale zupełnie innej. Tym, co czyni jogin, jest dokładne obudzenie, „automatycznie”, przez prosty fakt, że ktoś wyrusza na ścieżkę prowadzącą przez całe obszary drzemiących umiejętności i niewidzialnych sił i przez to jest zdolny do robienia rzeczy, do których normalnie nie jesteśmy zdolni. „Człowiek musi jedynie oczyścić przejście pomiędzy zewnętrznym umysłem i tym czymś,

O Sobie, 26:85

w wewnętrznej istocie… bo one (świadomość jogi i jej potęgi) już tam są wewnątrz każdego”28 – i najlepszym sposobem „oczyszczenia” tego przejścia jest wyciszenie umysłu. My nie wiemy, kim jesteśmy, a jeszcze mniej – do czego jesteśmy zdolni. Ćwiczenia w medytacji nie są rzeczywistym rozwiązaniem problemu (chociaż mogą być na początku konieczne, aby dać ten wstępny napęd), ponieważ – nawet jeśli osiągniemy tę względną ciszę – gdy tylko wyjdziemy za próg naszego pokoju lub jakiegokolwiek miejsca „ucieczki”, wpadniemy z powrotem w nasz zwykły zamęt i w znajome podziały pomiędzy tym, co wewnętrzne i zewnętrzne: wewnętrznym życiem i życiem światowym. Tym, czego potrzebujemy – jest totalne życie; potrzebujemy przeżywać prawdę naszego bytu codziennie, w każdym momencie, a nie tylko w święta lub w naszym zaciszu. I błogie medytacje w sielankowym otoczeniu po prostu tego nie osiągną. „Możemy się wygodnie wpasować w nasze duchowe odosobnienie i mieć później trudności z triumfalnym przerzuceniem się na zewnątrz i zastosowaniem naszych zdobyczy wyższej Natury – do życia. Kiedy się obrócimy, aby dodać te zewnętrzne królestwa do naszych wewnętrznych podbojów, odkryjemy, że staliśmy się zbyt przyzwyczajeni do aktywności czysto subiektywnych i nieefektywnych na płaszczyźnie materialnej. Będzie ogromną trudnością transformacja zewnętrznego życia i ciała. Albo też odkryjemy, że nasze akcje nie korespondują z wewnętrznym światłem; że naśladują one stare, błędne sposoby, że ciągle podlegają starym, znanym, niedoskonałym wpływom. Prawda wewnątrz nas jest ciągle oddzielona bolesną zatoką od ignoranckich mechanizmów naszej zewnętrznej natury… To jest tak, jakby się żyło w innym, większym i subtelniejszym świecie i nie miało się żadnego boskiego „styku”, a może tylko bardzo niewielki styk z całą tą ziemską i materialną egzystencją”.29 Jedynym więc rozwiązaniem pozostaje wyciszanie umysłu tam właśnie, gdzie pozornie wydaje się to najmniej możliwe: na ulicy, w metrze, pracy – wszędzie. Zamiast przechodzić przez Stacją Centralnego Dworca cztery razy dziennie, jak ktoś ścigany i wiecznie w pośpiechu, możemy tę samą trasę przejść świadomie jako poszukiwacze. Zamiast żyć tak rozproszonym w wielości myśli, którym nie tylko brak jakiejkolwiek podniety, ale które są również męczące jak pęknięta płyta – możemy zebrać rozproszone nitki naszej świadomości i pracować, pracować nad sobą w każdym momencie. Wtedy życie zaczyna się stawać zadziwiająco ekscytujące, ponieważ najmniej ważna okoliczność staje się sposobnością zwycięstwa. Jesteśmy skupieni – idziemy gdzieś zamiast iść donikąd. Bo joga nie jest sposobem czynienia czegokolwiek, ale sposobem b y c i a .

Przejście Wtedy wyruszamy na poszukiwania nowej krainy. Ale musimy teraz przyznać, że zawsze pomiędzy krajem, który się opuściło i krajem, do którego się jeszcze nie dotarło, istnieje raczej niewygodny skrawek „ziemi niczyjej”.

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 219

Synteza Jogi, 20:86

Jest to okres prób, którego długość zależy od naszej własnej determinacji; ale , jak wiemy, od niepamiętnych czasów, od wschodnich, egipskich czy orfickich inicjacji aż do poszukiwań świętego Graala, opowieściom o wznoszeniu się człowieka zawsze towarzyszyły takie okresy prób. W przeszłości były przeważnie romantyczne; w końcu, cóż było takiego wstrząsającego w zamykaniu się wewnątrz sarkofagu, podczas gdy grały fanfary; lub w celebrowaniu własnej uroczystości pogrzebowej wokół stosu. Dziś sarkofagi stały się publiczne, a niektóre ludzkie życia są czymś w rodzaju pogrzebu. Wydaje się zatem, że warto włożyć trochę wysiłku, aby się z tego wydostać. A poza tym – gdy się dobrze rozejrzeć wokół – nie ma znowu aż tak wiele do stracenia… Główną trudnością tego przejścia jest wewnętrzna próżnia. Po warunkach mentalnego zamieszania, w którym poprzednio żyliśmy, czujemy się nagle jak rekonwalescenci powracający do zdrowia po ciężkiej chorobie – nieco zagubieni, z dziwnym szumem w głowie, jak gdyby ten świat był straszliwie hałaśliwy i męczący. Stajemy się niezmiernie uwrażliwieni, mamy to uczucie wpadania na wszystko: obijania się o rzeczy, wpadania na szarych i agresywnych ludzi, ciężkie obiekty, brutalne wypadki – świat wydaje się przeogromnym absurdem. Jest to pewny znak początków interioryzacji. A jednak – jeżeli próbujemy wtedy zejść świadomie w głąb nas samych poprzez medytację – znajdziemy tam podobną próżnię, rodzaj ciemnej studni lub bezkształtnej neutralności. Jeśli wytrwamy w tym „schodzeniu w głąb”, możemy zapaść w pewien rodzaj snu na dwie czy dziesięć sekund, dwie minuty, czasem dłużej, ale to nie jest zwykły sen; weszliśmy tylko w inną świadomość, choć ciągle jeszcze nie ma pomiędzy nimi powiązania i wychodzimy z tego oczywiście nie bardziej oświeceni niż przedtem. Te warunki okresu przejściowego mogą łatwo prowadzić do czegoś w rodzaju nihilizmu: „nic na zewnątrz, ale nic też wewnątrz”. Nic po żadnej stronie. I tutaj właśnie musimy być bardzo ostrożni, gdy już raz zburzyliśmy nasze powierzchniowe mentalne konstrukcje, aby nie dać się zamknąć ponownie w fałszywej głębi, wewnątrz innej konstrukcji – absurdalnej, iluzorycznej, sceptycznej czy buntowniczej. Musimy iść dalej. Gdy raz się rozpocznie jogę, trzeba iść już z nią do końca, niezależnie od wszystkiego – jeżeli wypuścimy z rąk tę nić, możemy już jej nigdy nie odzyskać. Jest tam oczywiście próba. Poszukiwacz musi po prostu zrozumieć, że został zrodzony do nowego życia i jego nowe oczy, nowe zmysły nie są jeszcze w pełni uformowane; jest jak nowo narodzone dziecko na świecie. Nie jest to właściwie rozluźnienia świadomości, ale przejście do nowej świadomości. „Filiżanka musi być opróżniona i czysta, aby w nią móc wlewać boski płyn”.30 Jedynym naszym zasobem w tej sytuacji – jest lgnąć i trzymać się naszych aspiracji, pozwalać im na stały wzrost dokładnie dlatego, że wszystkiego będzie tak brakować. Jest to jakby ognisko, w które wrzuciliśmy nasze stare ubrania, nasze stare życie, idee, uczucia – musimy tylko mieć niezachwianą wiarę, że poza tym przejściem drzwi się wreszcie otworzą. I nasza wiara nie jest ślepa; nie jest łatwowierną głupotą, ale wrodzoną wiedzą, czymś w nas, co wie zanim jeszcze się to stanie, widzi zanim my zobaczymy i co posyła swoją wizję i wiedzę na powierzchnię w formie tęsknoty, poszukiwania i niewyjaśnialnej wiary.„Wiara – mówi Sri Aurobindo – jest

O Jodze II, tom 2, 41

intuicją nie tylko czekającą na doświadczenie, które by ją usprawiedliwiało, ale prowadzącą w kierunku tego doświadczenia”.31

Zejście siły Powoli próżnia ulega wypełnieniu. Serie obserwacji i doświadczeń o dużym znaczeniu zachodzą w nas, lecz nie mogą one być reprezentowane w logicznej sekwencji, ponieważ od momentu pozostawienia za sobą starego świata odkrywamy, że wszystko jest możliwe i – ponad wszystko – że nie ma dwu identycznych spraw; stąd widać fałsz całego spirytualnego dogmatyzmu. Możemy tutaj jedynie poznać kilka ogólnych zarysów doświadczenia. Zaczniemy od tego, że gdy spokój – jeśli już nie absolutna cisza – są stosunkowo dobrze ustabilizowane w umyśle, kiedy nasze aspiracje, nasze potrzeby wzrosły i umocniły się, stając się jakby „dziurą” w nas – obserwujemy fenomen posiadający ogromne konsekwencje dla całej reszty tej jogi. Czujemy wokół głowy, a szczególnie u podstawy czaszki, niezwykłe ciśnienie, które może się wydawać jakby fałszywym bólem głowy. Z początku nie możemy wytrzymać zbyt długo i „strząsamy to” – rozpraszamy się lub myślimy o „czymś jeszcze”. Stopniowo ciśnienie to przybiera bardziej określoną formę i czujemy „schodzący” prąd – prąd siły, nie w rodzaju nieprzyjemnego elektrycznego prądu, ale raczej czegoś w rodzaju płynnej fali. Wtedy zdajemy sobie sprawę, że owo „ciśnienie” lub fałszywy ból głowy na początku był spowodowany po prostu naszym własnym oporem wobec schodzącej Siły i że rzeczą oczywistą jest nie przeszkadzanie temu przejściu poprzez zatrzymywanie prądu w okolicy głowy, ale pozwolenie mu zejść we wszystkie pokłady naszego bytu, od głowy do stóp. Ów prąd jest z początku raczej spazmatyczny, nieregularny; lekki, świadomy wysiłek jest konieczny, aby połączyć się z nim, kiedy zanika; potem staje się permanentny, naturalny i automatyczny, dając bardzo przyjemne wrażenie świeżej energii, coś jak inny rodzaj oddychania, bardziej rozległy niż ten płucny, ogarniający nas całych, czyniący nas lżejszymi, jak również wypełniający nas solidnością. To fizyczne uczucie jest zupełnie podobne do szybkiego spaceru na wietrze. Nie zdajemy sobie sprawy z jego rzeczywistego efektu (osiada on w nas stopniowo, w małych dozach), dopóki – z takiego czy innego powodu, np. dystrakcji, pomyłki lub ekscesu – nie odetniemy się od tego prądu. Wówczas nagle znajdujemy siebie pustych i skurczonych, jak gdyby brakowało nam tlenu, z bardzo niewygodnym wrażeniem fizycznego skurczenia się jak zestarzałe jabłko, z którego wyciśnięte zostały słońce i soki. I wtedy dopiero uczciwie zastanawiamy się, jak byliśmy w stanie żyć wcześniej bez tego. Oznacza to pierwszą transmutację naszych energii. Zamiast zwracać się do zwykłego źródła pod i wokół nas w uniwersalnym życiu, zasilamy się „od góry”. Tam energia jest o wiele bardziej czysta, trwała, bez przerw i – ponad wszystko – bardziej dynamiczna. W naszym codziennym życiu, wśród naszej pracy i tysiąca innych zajęć prąd Siły jest najpierw jakby rozrzedzony, ale gdy tylko przystaniemy na chwilę i skoncentrujemy się, natychmiast następuje masywny napływ. Wszystko się zatrzymuje. Wypełniamy się nim. Samo wrażenie „prądu” zanika, jak gdyby całe ciało zostało naładowane masą energii, zwartej i zarazem krystalicznej („solidny chłodny blok

Listy o jodze, 22:166

spokoju”32 – mówi Sri Aurobindo); i jeśli nasza wewnętrzna wizja zaczęła się otwierać, stwierdzamy, że wszystko stało się błękitnawe. Jesteśmy jak akwamaryna – i tak rozlegli, tak rozlegli… Spokój, bez żadnej zmarszczki. A z tym – niewiarygodna świeżość. Doprawdy – jest to uczucie skąpania się w źródle. Ta „schodząca siła” jest rzeczywiście samą Siłą Ducha – Shakti. Duchowa siła jest nie tylko słowem. Ostatecznie – nie potrzeba nawet będzie zamykać oczy i wycofywać się z powierzchni, aby ją odczuwać; będzie tam ona w każdej sekundzie naszego życia, niezależnie od tego, co robimy: jemy, czytamy czy mówimy. Będziemy świadkami nabierania przez nią coraz większej intensywności, w miarę jak nasza istota zaczyna się do niej przyzwyczajać. Jest to aktualnie niezmierzona masa energii, ograniczona jedynie przez naszą małą odbiorczość i pojemność. Mówiąc o swoim doświadczeniu tej zstępującej Siły, uczniowie nazywają ją „Siłą Sri Aurobindo i Matki”. Nie mają wszak na myśli, że owa Shakti jest osobistą własnością Sri Aurobindo i Matki; jedynie wyrażają spontanicznie fakt, że nie ma w stosunku do niej żadnego ekwiwalentu w żadnej innej znanej jodze. Tutaj stykamy się z fundamentalną różnicą pomiędzy integralną jogą Sri Aurobindo (purna joga) i jej innymi gatunkami. Jeżeli ktoś praktykował inne metody jogi przed jogą Sri Aurobindo, zauważy podstawową praktyczną różnicę: po pewnym czasie doświadcza „wznoszącej się Siły” (zwanej w Indiach kundalini), która się budzi raczej brutalnie u podstawy kręgosłupa i wznosi poprzez kolejne poziomy aż dosięga szczytu głowy, gdzie rozkwita w rodzaju promienistej pulsacji, czemu towarzyszy poczucie bezmiaru (i często również utrata przytomności zwana ekstazą), jakby ktoś wynurzał się w wiecznym Gdzieś. Wszystkie metody jogi, które można nazwać termogenetycznymi (asanas w Hatha Jodze, koncentracja w Radża Jodze, ćwiczenia oddechowe – Pranayama etc.), skierowane są na obudzenie tej wstępującej Siły. Mogą one być również niebezpieczne i stwarzać poważne zakłócenia, czyniąc nieodłączną potrzebą obecność i protekcję doświadczonego Mistrza. Powrócimy jeszcze do tego tematu. Różnica w kierunku prądu, wznoszącego się lub schodzącego, ma do czynienia z różnorodnością celów, które nie mogą być zbyt słabo podkreślane. Tradycyjni jogini i, jak sądzimy, religijni uczniowie Zachodu – kierują swoje wysiłki w celu wyzwolenia świadomości; cała istota jest popychana w górę we wznoszącej się aspiracji; poszukujący próbuje sięgnąć poza pozory i wynurzyć się ponad nimi w Spokoju lub ekstazie. Stad następuje obudzenie schodzącej Siły. Jak jednak widzieliśmy – celem Sri Aurobindo jest nie tylko wznieść się, ale zejść na dół, nie tylko odnaleźć wieczny Pokój, ale również transformować Życie i Materię, zaczynając z tym kawałeczkiem życia i materii, którym jesteśmy. Mamy więc obudzenie, albo raczej – odpowiedź schodzącej Siły. Doświadczenie schodzącego prądu jest doświadczeniem transformującej Siły. To ta Siła, która będzie wykonywać jogę dla nas automatycznie (jeśli jej pozwolimy); To ta Siła, która odmłodzi nasze szybko wyczerpywalne energie I dziwne wysiłki; to ta Siła, która rozpocznie tam, gdzie inne jogi się kończą – oświecając najpierw szczyty naszego bytu, potem stopniowo schodząc z poziomu na poziom, delikatnie, spokojnie, nieodparcie (nigdy nie jest gwałtowna, jej siła jest zdumiewająco dokładnie wymierzona, jak gdyby kierowana była wprost samą Mądrością Ducha) – i to jest właśnie ta Siła, która czyni uniwersalnym cały nasz byt,

O Jodze II, tom 2, 302

aż do jego najniższych pokładów. Takie jest podstawowe doświadczenie integralnej jogi. „Kiedy Spokój zostaje ustabilizowany, ta wyższa lub Boska Siła odgórna może zejść i działać w nas. Schodzi zwykle najpierw od głowy i wyzwala centra wewnętrznego umysłu, potem schodzi w centrum serca… potem do pępka i innych centrów witalnych… a potem w rejon podstawy kręgosłupa i niżej… Działa ona w tym samym czasie, w kierunku zarówno doskonalenia, jak i wyzwolenia; bierze w posiadanie całą naturę część po części i porządkuje ją, odrzucając to, co ma być odrzucone, sublimując to, co ma być sublimowane, tworząc to, co ma być stworzone. Integruje, harmonizuje i ustala nowy rytm w naturze”.33

Wynurzanie sie w nowym sposobie poznawania

Wraz z wyciszonym umysłem nadchodzi inna zmiana, bardzo znacząca, ale trudniejsza do rozróżnienia, ponieważ rozciągnięta często bywa na wiele lat i jej symptomy są na początku niezauważalne. Może być nazywana „wynurzeniem się w nowym sposobie poznawania”, a więc i w nowym sposobie działania. Możemy zaakceptować fakt, że utrzymywanie wyciszonego umysłu jest możliwe, gdy spaceruje się w tłumie, spożywa pokarmy, ubiera czy wypoczywa, ale jak to jest możliwe w pracy, w biurze na przykład, lub podczas dyskusji z przyjaciółmi? Musimy przecież myśleć, przywoływać nasze pamięci, poszukiwać pomysłów i występować z nimi we wszelkich rodzajach procesów mentalnych. Jednakże doświadczenie wykazuje, że nie jest to takie nieuniknione; jest to tylko produktem długotrwałego nałogu, w którym wyrośliśmy, przyzwyczajeni do polegania na umyśle w kwestiach wiedzy i akcji – ale jest to tylko nawyk i może on zostać zmieniony. Zasadniczo, joga nie jest znowu tak bardzo sposobem uczenia, jak od-uczania się całej tej masy rzekomo niemożliwych do uniknięcia nawyków, które odziedziczyliśmy jeszcze z naszej zwierzęcej ewolucji. Jeżeli poszukujący przedsięweźmie wyciszenie swego umysłu na przykład podczas pracy, to przechodzi on przez kilka kolejnych stadiów. Na samym początku ledwo zdoła zapamiętać swoje aspiracje i jedynie od czasu do czasu przerwie swą pracę na parę minut, aby się „dostroić do prawidłowej długości fal”; potem zaś wszystko bywa pochłaniane z powrotem przez codzienne rutyny. Ale w miarę, jak czyni wysiłki powtarzania tego doświadczenia gdziekolwiek indziej jeszcze – np. na ulicy, w domu, gdziekolwiek – wtedy jego rozbieg zaczyna nabierać prędkości, wzrastać i przyciągać uwagę całkiem niespodziewanie w centrum innych jego aktywności przypomina sobie o tym coraz częściej. Wtedy cała natura zapamiętywania stopniowo się zmienia; zamiast potrzeby stosowania woli na owe przerwy na „dostrojenie się do fali”, do właściwego rytmu – czuje on coś żyjącego w sobie, gdzieś w samym tle swego istnienia, jakby maleńką, przytłumioną wibrację. Potrzebuje tylko z lekka wycofać się w swoją świadomość, aby odzyskać tę wibrację ciszy, w każdej sekundzie i o każdej porze. Odkrywa, że jest ona tam, zawsze tam – ta niebieskawa głębia gdzieś w tle – i wtedy może odświeżyć się w niej

10. ibid, 277

kiedykolwiek zechce, i odprężyć się w samym centrum największego zamieszania i problemów; nosi w sobie oazę spokoju, której nie jest w stanie nic zakłócić. Wkrótce ta przytłumiona wibracja – gdzieś tam na zapleczu – staje się coraz to bardziej zauważalna i stała, poszukujący zaczyna odczuwać w swej istocie coś w rodzaju „przegrody”: cichą, wibrującą głębię właśnie gdzieś na zapleczu, w tle i stosunkowo cienką powierzchnię, na której rozgrywają się te wszystkie aktywności, myśli, gesty i słowa. Odkrywa on Świadka w samym sobie. Coraz mniej będzie sobie pozwalał na pochłanianie go przez całą tę zewnętrzną grę, która nieustannie – jak ośmiornica – próbuje nas połknąć żywcem. To odkrycie jest co najmniej tak stare, jak Rig Weda: „Dwa ptaki o pięknych skrzydłach, przyjaciele i towarzysze, lgną do wspólnego drzewa i jeden z nich spożywa słodkie owoce, a drugi patrzy na niego i nie je” (I.164.20) Na tym poziomie łatwiej jest już zastępować - na początku przy użyciu woli - ten stary sztuczny nawyk refleksji umysłowej, pamięci, planowania i kalkulacji – nowym nawykiem: cichym odwoływaniem się do tej wibrującej głębi. W praktyce – okres przejściowy bywa dość długi, znaczony nawrotami „starego porządku”, przełomami (nie jest to aż tak wyraźne uczucie nawrotów czy przełomów, raczej jak coś, co raz bywa zasłonięte, a raz odsłonięte, na przemian) i stałą konfrontacją tych dwóch procesów, przy czym stare mechanizmy mają tendencję ciągłego przeszkadzania i próby odzyskiwania swoich utraconych praw, tzn. próbują nas przekonywać, że bez ich pomocy się nie obejdziemy. Mogą też znaleźć nieco poparcia w tendencjach do lenistwa, które w nas drzemią, ilekroć uznamy za „bardziej wygodne” zrobienie czegoś „na stary sposób”. Z drugiej jednak strony – praca nad wyzwalaniem się jest potężnie wspomagana: po pierwsze przez schodzącą Moc, która automatycznie i niestrudzenie porządkuje tę naszą siedzibę i wywiera spokojną presję na buntownicze mechanizmy, jak gdyby każda fala myśli była schwytana, zamrożona w miejscu; a po drugie – przez akumulację tysięcy narastająco zauważalnych doświadczeń (małych), które pozwalają nam zdać sobie sprawę z tego, jak zadziwiająco dobrze można żyć i działać bez umysłu i, właściwie, czujemy się bez niego o wiele lepiej. Faktycznie – stopniowo odkrywamy, że nie ma żadnej potrzeby myślenia. Coś za nami lub nad nami wykonuje to zadanie z precyzją i nieomylnością, która rośnie, w miarę jak wzrasta w nas nawyk odwoływania się do tego źródła. Nie ma już żadnej potrzeby zapamiętywania, gdyż dokładna informacja nadchodzi wtedy, gdy jest potrzebna; nie ma potrzeby planowania jakiś akcji, gdyż tajemne źródło ustawia daną akcję bez żadnego pragnienia z naszej strony lub myślenia o tym, zmuszając nas do czynienia dokładnie tego, co w danym momencie jest potrzebne, z mądrością i dalekowzrocznością, do której nasz umysł, zawsze ograniczony, jest całkowicie niezdolny. Zobaczymy wkrótce, że im bardziej ufamy i poddajemy się tym intymnym podszeptom wewnętrznym, nagłym sugestiom – tym częstsze, czystsze, wyraźniejsze i naturalniejsze się one stają, przypominając nieco intuicyjny sposób funkcjonowania, ale z ważną różnicą w jakości: nasze intuicje są prawie zawsze zamglone i zdeformowane przez umysł, który wręcz uwielbia imitowanie ich i zmusza nas do błądzenia w swym wagarowaniu za objawieniami, podczas gdy ta transmisja jest czysta, cicha i dokładna po prostu dlatego, że umysł jest wyciszony. Wszyscy miewaliśmy doświadczenia problemów „w cudowny sposób” rozwiązanych w czasie snu, to jest dokładnie wtedy, kiedy myśląca maszyna jest wyłączona. Niewątpliwie zaistnieją pomyłki i przekłamania zanim nowe funkcjonowanie zostanie dość silnie ustabilizowane. Poszukujący musi być 30

przygotowany, iż będzie popełniał wiele błędów zanim się nauczy, ale wkrótce zacznie zauważać, że błędy i pomyłki będą zawsze rezultatem wmieszania się procesu mentalnego. W każdym przypadku gdy umysł interweniuje, zaćmi wszystko, podzieli i opóźni. Wtedy, ewentualnie, po wielu próbach i błędach – zrozumiemy raz na zawsze i zobaczymy na własne oczy, że „umysł nie jest instrumentem zdobywania wiedzy, ale tylko jej organizowania” jak zauważa Matka, i że cała ta wiedza przychodzi do nas skądś jeszcze. * Kiedy umysł jest wyciszony – przychodzą słowa, przychodzą mowy, przychodzi akcja i wszystko przychodzi jakoś automatycznie z uderzającą dokładnością i szybkością. Jest to rzeczywiście inny, dużo lepszy sposób życia. Gdyż: „Nie istnieje coś takiego, co mógłby zrobić umysł, a co nie mogłoby być zrobione o wiele lepiej przy unieruchomionym umyśle i wolnej od myśli ciszy wewnętrznej”.34

Uniwersalny Umysł Dotychczas omawialiśmy postęp poszukiwacza w terminach wewnętrznych, ale postęp ten manifestuje się również na zewnątrz. Prawdę mówiąc, ściana pomiędzy tym, co wewnętrzne i zewnętrzne robi się coraz cieńsza; zaczyna się coraz to bardziej wydawać sztuczną konwencją ustanowioną przez niedojrzały umysł, zaangażowany wyłącznie w sobie i widzący tylko siebie. Poszukiwacz czuje, jak ta ściana powoli traci swoją spoistość; doświadcza jakiejś zmiany w strukturze swej istoty, jakby stawał się lżejszy, bardziej przejrzysty, bardziej porowaty niż był przedtem. Ta różnica w strukturze jest najpierw odczuwana jako niezbyt przyjemny symptom, gdyż zwyczajna osoba jest normalnie chroniona, poza grubą ścianą, a poszukiwacz nie ma już tego zabezpieczenia: otrzymuje on ludzkie myśli, życzenia i pożądania w ich prawdziwej formie i w całej ostrości, dokładnie jakimi one są - czyli jako napaści. I musimy tutaj podkreślić wyraźnie, że „złe myśli” czy „zła wola” nie są jedynymi, które posiadają ten napastliwy charakter; nic nie jest bardziej agresywne, niż dobre intencje, wysokie sentymenty, altruizm – w każdym przypadku jest to „ego” przebijające sie czy to przez słodycz, czy przez gwałt. Jesteśmy cywilizowani jedynie powierzchownie. Głębiej – żyje w nas kanibal. Zatem jest absolutną koniecznością, aby poszukiwacz był w posiadaniu owej Siły, która tu opisaliśmy – z nią może on iść wszędzie. Prawdę mówiąc, kosmiczna mądrość jest tego rodzaju, że taka przejrzystość na ogół nie pojawia się bez właściwego zabezpieczenia. Uzbrojony w „swą” Siłę i wyciszony umysł, poszukiwacz zdaje sobie stopniowo sprawę z tego, że stał otwarty dla wszystkiego, co nadchodzi z zewnątrz; że zaczyna otrzymywać coraz więcej i ze wszystkich stron; że odległości stały się nierzeczywistymi barierami: nikt nie jest zbyt daleko, nikt nie odszedł, wszystko jest razem i że jednocześnie - może on jasno spostrzegać myśli przyjaciela odległego o 10 tysięcy mil, gniew innej osoby czy cierpienie swego brata. Poszukiwacz potrzebuje tylko „dostroić się” do danego miejsca lub osoby, w zupełnej ciszy umysłu, aby otrzymać mniej więcej dokładną percepcję sytuacji, mniej więcej, w zależności od swej zdolności do ustabilizowania wewnętrznej ciszy. W tym bowiem przypadku umysł również zagłusza wszystko, gdyż jest przepełniony pożądaniami, obawami, przesądami; wszystko więc, co spostrzega,

Owo „gdzieś” będzie dyskutowane później w studium Superświadomości

Godzina Boga, 17:11

jest natychmiast zniekształcone poprzez te właśnie pożądania, obawy czy przesądy (istnieją też inne rodzaje zakłóceń, o których będzie mowa później). Cichy umysł wydaje się więc nieść z sobą rozszerzenie świadomości, która staje się zdolna do przerzucania z własnej woli w jakikolwiek punkt uniwersalnej rzeczywistości i uczyć się tam tego, co potrzebuje wiedzieć. W tej cichej przejrzystości czynimy wkrótce następne odkrycie o kapitalnym znaczeniu w jego implikacjach. Znajdujemy bowiem, że nie tylko myśli innych napływają do nas z zewnątrz, ale również nasze własne myśli przychodzą do nas z zewnątrz. Gdy już raz jesteśmy wystarczająco przejrzyści – możemy odczuć w tej nieruchomej ciszy umysłu maleńkie, kręcące się wirki, wchodzące w kontakt z naszą atmosferą jak delikatne, maleńkie wibracje przyciągające naszą uwagę. Jeżeli się zbliżymy, aby „zobaczyć czym one są” – tzn. jeżeli pozwolimy jednemu z tych małych wirków wejść w nas – stwierdzimy, że nagle o czymś myślimy; tym, co czuliśmy na peryferiach naszego bytu była myśl w swojej czystej formie, albo raczej „wibracja myślowa”, zanim była zdolna wejść w nas niezauważalna i pojawić się na powierzchni naszego bytu przebrana już w personalną formę, która umożliwia nam triumfalnie wykrzykiwać: „To jest moja myśl!”. Jest to właśnie ów sposób, w który dobry „odczytywacz myśli” może je przechwycić – nawet od osoby, której językiem w ogóle nie włada, ponieważ nie przechwytuje on „myśli”, ale wibracje, do których przywdziewa w sobie samym stosowną mentalną formę. Nie powinno nas to zbytnio dziwić, gdyż gdybyśmy byli zdolni do stworzenia jednej małej rzeczy przez nas samych – nawet tej jednej małej myśli – bylibyśmy stwórcami tego świata! „Gdzie jest to ja w tobie, które może wszystko stworzyć?” – zwykła zapytywać Matka. To fakt, że cały ten proces nie jest zauważalny dla przeciętnego człowieka; po pierwsze dlatego, że żyje on w stałym tumulcie, a po drugie – że proces, w którym wibracje są przetwarzane na myśli, jest prawie natychmiastowy i automatyczny. Poprzez swoją edukację i otoczenie dana osoba zatem nabiera przyzwyczajenia do selekcjonowania z Uniwersalnego Umysłu pewnego zakresu, wąskiego zresztą, danych wibracji, do których czuje skłonność. Przez resztę swego życia będzie ona odbierać te same długości fal, powtarzać ten sam zakres wibracji w mniej więcej podobnie brzmiących słowach, wytartych frazesach z małymi tylko innowacjami i będzie się w tym kręcić w kółko, jak w klatce. Tylko bardziej lub mniej rozległy, czy błyskotliwy zakres naszego słownika może dawać nam złudzenie postępu. Zmieniamy bowiem jedynie ideę, ale zmienianie idei niekoniecznie jest równoznaczne z postępem. Nie oznacza ono wznoszenia się na wyższy lub szybszy poziom wibracji; jest jedynie nowym zestawem akrobatycznym w ramach tego samego środowiska. Dlatego Sri Aurobindo mawiał też o „zmianie świadomości”. Gdy już raz poszukiwacz zobaczy, że jego myśli nadchodzą z zewnątrz i gdy powtórzył już to doświadczenie setki razy – ma klucz do prawdziwego mistrzostwa nad umysłem. Kiedy bowiem raczej trudno jest pozbyć się myśli, co do której wierzymy, że jest naszą własną, po tym, jak sie juz w nas usadowiła – to o wiele łatwiej jest odrzucić taką samą myśl, widząc ją nadchodzącą z zewnątrz. Gdy już raz udoskonaliliśmy wewnętrzną ciszę, udoskonaliliśmy tym samym cały mentalny świat, ponieważ zamiast stałego chwytania tej samej fali, możemy przebiec przez pełny zakres tych fal i wybierać czy odrzucać co nam się żywnie podoba. Ale posłuchajmy, jak sam Sri Aurobindo opisuje doświadczenie z innym joginem, Bhaskar Lele, który spędził z nim trzy dni: „…Wszyscy umysłowo rozwinięci ludzie, ci, którzy wychodzą poza przeciętność, posiadają w jakiś 32

sposób – taki czy inny, albo nawet i w pewnym okresie czy dla pewnego celu – oddzielne dwie części umysłu: część aktywną, która bywa fabryką myśli, i spokojną, mistrzowską część, która jest zarazem Świadkiem i Wolą obserwującą ich, sądzącą, odrzucającą, eliminującą, akceptującą, nanoszącą poprawki i zmiany, czyli owego Mistrza w Domu Umysłu zdolnego do bycia samowładcą (samrajya). Jogin idzie jednak dalej – jest nie tylko mistrzem, ale nawet używając w pewien sposób umysłu , potrafi wydostać się poza niego i stanąć obok lub ponad nim, kompletnie wolny. Dla niego wizja owej „fabryki myśli” nie ma już żadnego znaczenia, bo widzi, że myśli nadchodzą z zewnątrz, z Uniwersalnego Umysłu lub Uniwersalnej Natury, czasami już wyraźne i uformowane, czasami nie i wtedy przybierające kształt nadawany im przez nas samych. Podstawowym zajęciem naszego umysłu jest albo odpowiedź akceptująca, albo odrzucająca w stosunku do tych fal myślowych (podobnie jak fal energii witalnych i subtelnych fizycznych), albo też to nadawanie personalnej, mentalnej formy owym wirom myślowym (lub odruchom witalnym) z otaczającej nas Potęgi Natury. Zawdzięczam dużo Lele, że mi to pokazał.’ ‘Usiądź w medytacji – mówił on – ale nie myśl, obserwuj tylko swój umysł; zobaczysz wkrótce myśli nadchodzące doń; zanim zdążą one wejść w ciebie – odrzuć je od twego umysłu, aż będzie zdolny do całkowitej ciszy. Nigdy wcześniej nie słyszałem o myślach nadpływających w sposób widzialny do naszego umysłu z zewnątrz, ale nie myślałem też kwestionować prawdopodobieństwo takiej możliwości, więc po prostu usiadłem i dokonałem sprawdzenia na sobie. W momencie, gdy udało mi się uciszyć umysł do stanu bezwietrznej atmosfery na wysokim szczycie, zobaczyłem jedną myśl, a potem następną, nadpływające w zupełnie konkretny sposób z zewnątrz. Odrzuciłem je zanim mogły we mnie wejść i posiąść mój mózg; i tak w trzy dni byłem wolny. Od tego momentu, w zasadzie, mentalna istota we mnie stała się wolną Inteligencją, uniwersalnym Umysłem nie ograniczonym do wąskiego zakresu personalnych myśli, jak robotnik w fabryce myśli, ale jak odbiorca wiedzy z wszystkich dziedzin bytu, mając wolność wyboru czego tylko sobie zażyczy w tym rozległym imperium zarówno wzroku, jak i myśli”.35 Zacząwszy od niewielkiej mentalnej konstrukcji, w której czuł się zupełnie swobodnie i wysoce oświecony – poszukiwacz spogląda wstecz i dziwi się, jak mógł żyć wcześniej w takim więzieniu. Uderza go szczególne uświadomienie, jak to przez tyle lat żył otoczony samymi niemożnościami i jak ludzkość w ogólnym sensie żyje nadal za tymi kratami. „Nie możecie robić tego, nie możecie czynić tamtego; to jest wbrew prawu; to jest nielogiczne, tamto nie jest naturalne, to jest niemożliwe… etc.” A on nagle odkrywa, że wszystko jest możliwe, że prawdziwą trudnością jest tylko wiara, iż jest to trudność. Po przeżyciu dwudziestu czy trzydziestu lat w swojej mentalnej skorupie, jak coś w rodzaju myślącego barwinka, zaczyna wreszcie oddychać w sposób wolny. Odkrywa również, iż wieczna sprzeczność pomiędzy tym, co wewnętrzne i zewnętrzne jest również rozwiązana,

O Sobie, 26:83

że była ona też jedynie częścią mentalnej sklerozy. W rzeczywistości, owo „na zewnątrz” jest wszędzie wewnątrz! My jesteśmy wszędzie! Błędem jest jednak wierzyć, że gdybyśmy tylko mogli wyobrazić sobie idealne warunki pokoju, piękna i sielankowej błogości, rzeczy stałyby się o wiele łatwiejsze, ponieważ będzie tam zawsze coś powodującego w nas zakłócenia, wszędzie. Moglibyśmy więc zadecydować, że zgruchotamy wszystkie nasze konstrukcje i weźmiemy całe to „zewnątrz” do nas samych, i wtedy będziemy wszędzie w domu. To samo jest ważne dla sprzeczności pomiędzy akcją a medytacją; poszukujący musi ustabilizować wewnętrzną ciszę i jego akcja staje się medytacją (może wtedy nawet zauważyć, że jego medytacja jest akcją) – czy to bierze prysznic, czy uczestniczy w biznesie Moc płynie, płynie w nim; jest na zawsze zestrojony z jakimś „gdzieś”. I ostatecznie zobaczy, że jego akcje stają się coraz wyraźniejsze, bardziej potężne i efektywne, bez najmniejszego naruszenia jego spokoju. „Substancja mentalnej istoty… jest stała. Jest tak stała, że nic nie jest w stanie jej zakłócić. Kiedy myśli lub aktywności nadchodzą… one przefruwają przez umysł jak ptaki na niebie podczas bezwietrznej pogody. Mijają nie zakłócając niczego, nie pozostawiając żadnego śladu. Nawet, gdy tysiące myśli lub najbardziej gwałtowne wydarzenia przechodzą przez niego – spokojna nieruchomość pozostaje, jak gdyby sama struktura umysłu była substancją wiecznego i niezniszczalnego spokoju. Umysł, który osiągnął taki spokój, może zacząć działanie, nawet intensywnie i potężnie, ale będzie utrzymywał swoją fundamentalną nieruchomość – nie rodzącą się z samej siebie, ale otrzymywaną z Góry – i nadawał jej mentalną formę bez dodawania niczego ‘własnego’, spokojnie i bez namiętności, ale z radością Prawdy i potęgą szczęścia i światłem przejścia”.36 Czy potrzebujemy tu przypominać, że Sri Aurobindo kierował w tym czasie ruchem rewolucyjnym i przygotowywał walkę powstańczą w Indiach?

ROZDZIAŁ 5: ŚWIADOMOŚĆ

Pewnego razu jeden z uczniów musiał podjąć trudną decyzję. Napisał do Sri Aurobindo o poradę i był kompletnie zaskoczony, kiedy ten odpowiedział, aby podjął decyzję „ze szczytów swej świadomości”. Był to bowiem człowiek Zachodu i zaczął się zastanawiać, cóż u licha miało to oznaczać. Czy ów „szczyt świadomości” miał być jakimś wyjątkowo trudnym sposobem myślenia, czy też czymś w rodzaju entuzjazmu produkowanego

Listy o jodze, 23:637

przez umysł w stanie rozgrzewki, czy jeszcze czymś? Bo rzeczywiście taki jest ten jedyny rodzaj świadomości, o którym wiemy my, na Zachodzie; dla nas świadomość jest zawsze równoznaczna z procesem mentalnym – „Myślę, więc jestem”. To jest ten nasz szczególny sposób patrzenia na sprawę. Umieszczamy siebie w centrum wszechświata i obdarzamy darem świadomości tych, którzy podzielają nasz sposób bycia i rozumienia czy odczuwania rzeczy. Nie tak znowu dawno temu dziwiliśmy się, jak to można być np. Persem. Jeśli jednak naprawdę pragniemy zrozumieć i odkryć czym jest świadomość oraz używać jej – musimy wyjść poza tę wąską perspektywę. Po osiągnięciu pewnego stopnia umysłowego wyciszenia, Sri Aurobindo zaobserwował: „Świadomość umysłu jest jedynie świadomością człowieka, która nie więcej wyczerpuje wszystkie możliwe zakresy świadomości, niż ludzki wzrok wyczerpie wszystkie stopnie koloru, czy ludzki słuch wszystkie gradacje dźwięku. Bo istnieje wiele rzeczy ‘ponad’ lub ‘pod’, które są dla człowieka niewidzialne i niesłyszalne. Zatem są zakresy świadomości pod i nad ludzkim zakresem, z którymi normalny człowiek nie ma żadnego kontaktu i wydają się one dla niego nieświadomością, supramentalnym, czyli nad-umysłowym i pod-umysłowym zakresem37… To, co my zwiemy nieświadomością, jest po prostu inną świadomością… Rzeczywiście, nie jesteśmy bardziej nieświadomi kiedy śpimy czy też jesteśmy oszołomieni narkotykami, „umarliśmy” lub jesteśmy w innym stanie, niż gdy jesteśmy pogrążeni w myślach i nieświadomi naszych fizycznych jaźni i otoczenia. Dla każdego, który zrobił choćby niewielki postęp poprzez jogę – jest to najbardziej elementarną z zasad.” I dodaje: „W miarę, jak się rozwijamy i budzimy do duszy w nas i w rzeczach, zdajemy sobie sprawę, że istnieje świadomość również w roślinach, metalach, atomie, elektryczności, we wszystkim, co zaliczane jest do fizycznej natury; znajdziemy również wkrótce, że nie jest to świadomość w jakimś sensie niższa czy bardziej ograniczona niż mentalna – wręcz przeciwnie, jest ona w wielu ‘nieożywionych’ formach nawet bardziej intensywna, szybsza, ostrzejsza, chociaż mniej ewoluowana w kierunkach powierzchni…”38 Zadaniem początkującego jogina jest więc stawanie się świadomym w każdy sposób, na wszystkich poziomach jego bytu i we wszystkich stopniach uniwersalnej egzystencji, nie tylko umysłowo. Być świadomym siebie i innych, i wszystkich rzeczy wokół, we śnie tak samo jak i na jawie, a ostatecznie – uczyć się być świadomym w tym, co ludzie zwą „śmiercią”, ponieważ do tego stopnia, w którym byliśmy świadomi w naszym życiu, będziemy świadomi w naszej śmierci. Ale nie musimy brać na to słowa Sri Aurobindo. On nas nawet usilnie zachęca, abyśmy sprawdzili to dla siebie samych. Musimy więc dążyć do odkrywania tego, co wewnątrz nas wiąże razem wszystkie nasze sposoby „bycia” – sen, jawę i „śmierć” – i umożliwia nam wejście w kontakt z innymi formami świadomości.

Listy o jodze, 22:234

Synteza Jogi, 20:370

Centra świadomości Kontynuując naszą eksperymentalną metodę opartą na umysłowej ciszy, kierowani jesteśmy do kilku odkryć, które stopniowo wprowadzają nas na właściwe tory. Po pierwsze – widzimy, że ten rodzaj konfuzji, w której dotąd żyliśmy, jakoś powoli zamiera; poziomy naszego bytu stają się łatwiej i czyściej rozróżnialne, jak gdybyśmy byli zrobieni z kilku kawałków, każdy ze swą odrębną indywidualną osobowością i specyficznym centrum, a co więcej – ze swym własnym życiem niezależnym od pozostałych. Ta polifonia, jak ją możemy nazwać – bo jest to raczej kakofonią – jest ogólnie maskowana przed nami przez głos umysłu, zatapia i wyrównuje wszystko. Na każdym z tych poziomów nie ma jednego ruchu naszego bytu, ani jednej emocji, pożądania czy też mrugnięcia okiem, które nie byłoby natychmiast przechwycone przez umysł i pokryte warstwą myśli – innymi słowy, „mentalizujemy” wszystko. Taki jest rzeczywisty cel umysłu w ewolucji: pomaga nam wynieść na naszą świadomą powierzchnię wszystkie drgnięcia naszego bytu, które inaczej pozostałyby jako nie uformowana, podświadoma lub nadświadoma magma. Umysł pomaga nam też ustalić jakiś porządek w tej anarchii poprzez organizowanie wszystkich tych małych, feudalnych państewek pod swoim własnym zwierzchnictwem. Ale czyniąc to, zasłania przed nami ich prawdziwe odgłosy i działania, a stąd już jeden krok od suwerenności tyranii. Wszystkie ponadmentalne mechanizmy zostają całkowicie zablokowane, albo – jak już coś z głosu nadświadomości zdoła się przedrzeć przez cenzurę – jest natychmiast zniekształcone, rozwodnione i zasłonięte. Podobnie pod-umysłowe mechanizmy ulegają atrofii, pozbawiając nas spontaniczności zmysłów, które bywały bardzo użyteczne na wcześniejszych szczeblach rozwoju i ciągle mogłyby takie być. Jedne mniejszości w naszej istocie jednoczą się w buncie, gdy znów inne tajnie akumulują swoje małe siły, czekając na pierwszą sposobność, aby móc wybuchnąć w nasze twarze. Ale poszukiwacz, który uciszył swój umysł, zaczyna rozróżniać wszystkie te stany w ich nagiej rzeczywistości, bez całej tej mentalnej osłonki; będzie czuł na różnych poziomach swego bytu pewne ogniska koncentracji, pewne skupienia siły, każde ze swą szczególną jakością czy częstotliwością wibracji. Wszyscy z nas doświadczyliśmy, choćby raz w życiu, wibracje promieniujące na różnych poziomach naszej istoty. Na przykład – być może czuliśmy wielką wibrację objawienia, kiedy zasłona wydawała się nagle podnosić i pokazany nam został jakiś kawałek prawdy, bez słów, bez nawet naszej o tym wiedzy, z czego ta rewelacja się składa – coś jedynie wibruje, co czyni ten świat w nie wyjaśniony sposób szerszy, jaśniejszy i bardziej czysty. Mogliśmy również doświadczyć cięższych wibracji gniewu czy strachu, wibracji pożądania czy sympatii – i mogliśmy również zauważyć, że owe wibracje pulsują na różnych poziomach i z różną intensywnością. Istnieje w nas cały zakres węzłów wibracyjnych, czyli centrów świadomości, każdy wyspecjalizowany w jednym, szczególnym typie wibracji, które może być rozróżnione i spostrzegane wprost, zależnie od stopnia naszej wewnętrznej ciszy i ostrości percepcji. Umysł jest tylko jednym z centrów, jednym typem wibracji, jedną tylko formą świadomości, chociaż uzurpował sobie owo naczelne miejsce. Nie będziemy się rozwodzić nad opisem tych centrów, tak jak tradycja do nich nawiązuje – o wiele lepiej jest doświadczyć tych rzeczy samemu, niż mówić o nich – nie będziemy też omawiać ich pozycji: poszukiwacz odczuje je w sobie bez żadnych trudności jak tylko stanie się trochę „czystszym”. Wystarcza nadmienić, że owe centra (zwane w Indiach czakrami) nie są ulokowane w naszym fizycznym ciele, ale w innym wymiarze, chociaż 36

ich koncentracja może czasami stawać się tak intensywna, że posiadamy wyraźne, ulokowane w ciele wrażenie fizyczne. Faktem jest, że niektóre z nich znajdują się zupełnie blisko różnych nerwowych splotów ciała, chociaż nie wszystkie.

Centra Świadomości wg hinduskiej tradycji Tantry. Centralny kanał oraz dwa przeplatające się boczne kanały odpowiadają kanałom rdzeniowym i prawdopodobnie wiążą się z sympatycznym systemem nerwowym. Są one drogami, poprzez które wznosząca się Siła (Kundalini) wędruje wzwyż po rozbudzeniu się niższych centrów, wznosząc się od centrum do centrum „jak wąż”, aby rozkwitnąć na szczycie głowy w Superświadomość. (Wydaje się to być również znaczeniem ureusza, egipskiej kobry, która przyozdabiała tiary faraonów, jak również meksykańskiego Quetzalcoatla, pierzastego węża, a może również kobry nad głową Buddy). Szczegółowymi cechami owych centrów interesują się jedynie zawodowi jasnowidze. Będziemy dyskutować później niektóre detale ogólnego zainteresowania. Kompletne studium w temacie można znaleźć w pracy Sir Johna Woodroffe (Artur Avalon) „Potęga Węża” (Madras; Ganesh & Co. 1913

Ogólnie, istnieje 7 centrów rozmieszczonych w czterech strefach: 1. Centrum nadświadomości – z jedną lokalizacją tuż pod szczytem głowy*, które kontroluje nasz myślący umysł i komunikuje się z wyższymi dziedzinami umysłowymi jak oświecony umysł, intuicyjny umysł, nad-umysł etc.; 2. Centrum umysłowe – z dwiema lokalizacjami: jedna pomiędzy brwiami, która kontroluje wolę i dynamikę naszej umysłowej aktywności (jest to też centrum subtelnej wizji, tzw. „trzecie oko”, o którym wspominają pewne tradycje); druga znajduje się na poziomie krtani i kontroluje wszelkie formy ekspresji umysłowej; 3. Centrum witalne – z trzema lokalizacjami: pierwsza – na poziomie serca, kontroluje naszą emocjonalną część bytu (miłość, nienawiść etc.); druga – na poziomie pępka, kontroluje nasze impulsy dominacji, posiadania, podbojów, tak samo jak nasze ambicje; i trzecia – niższe centrum witalne, pomiędzy pępkiem i centrum seksualnym na poziomie splotu krezkowego, kontroluje najniższe wibracje (zazdrości, zawiści, pożądania, chciwości, gniewu etc.);

Wg tradycji hinduskiej, owo centrum nazywane jest „lotosem o tysiącu płatków” aby wyrazić świetlistą pełnię, którą się

spostrzega, kiedy centrum się otwiera; jest ono ulokowane na szczycie głowy. Według Sri Aurobindo i doświadczenia wielu innych, to, co się odczuwa na szczycie głowy nie jest samo centrum, ale świetlistą refleksją słonecznego źródła, ulokowanego ponad głową.

4. Centrum fizyczne i podświadomości** – z lokalizacją u podstawy kręgosłupa, kontroluje naszą fizyczną istotę i impulsy seksualne; to centrum otwiera nam również drogę do podświadomych regionów daleko w dole. Generalnie, w tzw. normalnym człowieku centra te są uśpione lub zamknięte, albo też przepuszczają one jedynie niewielki, słaby prąd energii, który jest niezbędny dla jego wąskiej egzystencji. Taki człowiek jest rzeczywiście otoczony ścianami wewnątrz siebie i komunikuje się tylko pośrednio ze światem zewnętrznym, w środku bardzo ograniczonego kręgu: nie widzi innych rzeczy czy ludzi, ale siebie w nich, w rzeczach – siebie we wszystkim. I nie ma wyjścia z tej sytuacji. Przy jodze – te centra się otwierają. A mogą się one otwierać na dwa sposoby: od dołu do góry i od góry na dół, zależnie od tego, jakie zastosujemy metody – tradycyjnej jogi i innych spirytualnych sposobów czy jogę Sri Aurobindo. Jak wspominaliśmy wcześniej, poprzez koncentrację i ćwiczenia możemy ewentualnie poczuć Siłę budzącą się u podstawy kręgosłupa i wznoszącą się, z poziomu na poziom aż do szczytu głowy, falującym ruchem przypominającym ruch węża. Na każdym poziomie Siła ta przebija (raczej gwałtownie) odpowiednie centrum, które się wtedy otwiera i jednocześnie otwiera nas dla wszystkich uniwersalnych wibracji energii, związanych z częstotliwością poszczególnych centrów. Przy jodze Sri Aurobindo schodząca Siła otwiera te same centra, ale powoli i łagodnie – od szczytu do dołu. Czasem niższe centra nie są nawet w pełni otwarte, aż do późnego czasu. Ten proces ma znaczną przewagę jeśli docenimy fakt, że każde centrum odpowiada uniwersalnemu źródłu świadomości czy energii. Otwarcie niższych, witalnych czy podświadomych centrów na początku jest ryzykiem, że będziemy zatopieni nie tylko przez nasze własne, małe, personalne problemy, ale przez rwące prądy uniwersalnego błota, ponieważ jesteśmy tam automatycznie w kontakcie z całą Konfuzją i Brudem tego świata. To jest powodem, dlaczego tradycyjni jogini potrzebują ochraniającej obecności mistrza. Ze schodzącą Siłą – niebezpieczeństwo to zostaje ominięte; konfrontujemy niższe centra tylko według tego, jak nasza istota jest silnie ustabilizowana w wyższym, superświadomym świetle. Gdy już raz udoskonali swoje centra – poszukiwacz zaczyna naprawdę znać rzeczy, byty, świat i siebie takimi, jakimi naprawdę są, gdyż już nie odbiera tylko zewnętrznych sygnałów, wątpliwych słów i gestów, całej tej mimikry zasłoniętego ścianami człowieka i zasłoniętej istoty rzeczy, ale odbiera raczej czyste wibracje w każdej rzeczy i każdej istocie, których nic nie może przekłamać. Nasze jednak najważniejsze odkrycie dotyczy nas samych. Jeśli będziemy naśladować dyscyplinę podobną do tej opisywanej dla celu wyciszenia umysłu, i pozostaniemy w pełni transparentni – zauważymy wkrótce, że nie tylko nasze umysłowe wibracje nadchodzą z zewnątrz zanim wejdą w nasze centra, ale że wszystko nadchodzi z zewnątrz: wibracje pożądania, wibracje radości, woli etc. Nasza istota jest stacją odbiorczą od stóp do głowy; „Tak naprawdę, to nie my myślimy, pragniemy lub działamy, ale myśl się zdarza w nas, wola się

W niniejszej książce trzymaliśmy się terminologii Sri Aurobindo – Nadświadomość, Nieświadomość,

Superświadomość – kiedykolwiek autor odnosi je do uniwersalnych form świadomości, w odróżnieniu od indywidualnych atrybutów, używanych przez współczesną psychologię – nieświadomość, podświadomość.

zdarza w nas, impulsy i działania zdarzają się w nas”.39 Zatem powiedzenie: „Myślę, więc jestem” czy „Czuję, więc jestem”, lub „Chcę, więc jestem” – podobne jest do słów dziecka, które myśli, iż spiker lub orkiestra są zamknięte w odbiorniku telewizyjnym i że ten odbiornik jest myślącym organem. Tak naprawdę, to żadne z owych „Ja” nie jest nami samymi, ani też nie należą one do nas, gdyż ich muzyka jest uniwersalna.

Istota fasadowa Może nas tu kusić, aby się z tym nie zgodzić; w końcu – to wszystko są „nasze” uczucia, „nasz” ból, „nasze” pożądania; to jest „nasza własna” wrażliwa natura, a nie jakiegoś tam rodzaju maszyna telegraficzna! W jakimś sensie jest to prawdziwe; a mianowicie – jest to „nasza” natura, bo przyzwyczailiśmy się odpowiadać na pewne wibracje, a nie inne, do wzruszania się i cierpień z powodu pewnych rzeczy, a nie innych; i ten zestaw nawyków, choćby i pozornie, skrystalizował się w osobowość, którą nazywamy „sobą”. Jednak, jeśli przyjrzymy się temu nieco bliżej, to nie możemy nawet powiedzieć, że to jesteśmy „my” – zdobywcy tych wszystkich nawyków. Nasze otoczenie, wykształcenie, nasze atawizmy i tradycje – uczyniły te wybory za nas. To one zawsze wybierają co chcemy czy pożądamy, czy co lubimy lub nie lubimy. To jest tak, jakby życie miało miejsce bez nas. Kiedy więc prawdziwe „Ja” zdarza się w tym wszystkim? „…Uniwersalna Natura – mówi Sri Aurobindo – obdarza nas pewnymi nawykami ruchu, osobowości, charakteru, zdolności, dyspozycji, tendencji i to jest to, co zazwyczaj nazywamy nam”.40 Nie możemy też powiedzieć, że owa „istota” posiada prawdziwą stałość. „Pozory stabilności dawane są poprzez stałe powtarzanie i ciągłe występowanie tych samych wibracji i formacji”41, ponieważ zawsze odbieramy tę samą długość fali, którą wychwytujemy, albo raczej – ona nas wychwytuje, stosownie do praw panujących w naszym otoczeniu lub wykształcenia; zawsze są to te same mentalne, witalne lub inne wibracje, docierające poprzez nasze centra, które dostosowujemy automatycznie, nieświadomie i bez końca. W rzeczywistości – wszystko jest w stanie ciągłego przepływu, wszystko przychodzi do nas od umysłu szerszego niż nasz, Umysłu Uniwersalnego, z regionów witalnych większych od naszego, z Uniwersalnego Witalu; albo też z o wiele niższych regionów podświadomości lub z wyższych – regionów nadświadomości. Tak więc, ta mała „fasadowa istota”42 jest otoczona, ocieniona, podtrzymywana, przenikana i wprowadzana w ruch poprzez całą hierarchię „światów”, o czym starożytne mądrości wiedziały aż za dobrze. „Bez żadnego wysiłku jeden świat wchodzi w inny” – mówi Rig Weda (II.24-5) lub jak stwierdza Sri Aurobindo: poprzez gradacje płaszczyzn świadomości, które mają nieprzerwany zasięg od

Ibid 20:203

Listy o jodze, 22:358

Synteza Jogi, 20:170

czystego Ducha do Materii i wszystkie są bezpośrednio podłączone do naszych własnych centrów. Ale to, czego jesteśmy świadomi, jest zaledwie tylko pianką na samej powierzchni.43 Co więc pozostaje z nas samych w tym wszystkim? Niewiele, prawdę mówiąc; albo wszystko – zależy, z którego poziomu świadomości będziemy to rozpatrywać.

Indywidualizacja świadomości Zaczynamy mieć już pojęcie, czym jest świadomość i czuć, że jest ona wszędzie we wszechświecie, na każdym poziomie, z odpowiadającymi centrami w nas samych, ale nie doszliśmy jeszcze do „naszej świadomości”. Może dlatego, że świadomość nie jest czymś, co znajduje się w stanie już gotowym, ale czymś, co ma być podsycane jak ogień. W pewnych uprzywilejowanych momentach w naszej egzystencji, czuliśmy zapewne coś w rodzaju ciepła w naszej istocie, coś w rodzaju wewnętrznego parcia lub żywej siły, której nie mogą opisać słowa, a która pojawia się bez powodu, wytryska jak z nikąd, bez przyczyny, obnażona jak sama potrzeba lub płomień. Nasze dzieciństwo często bywa świadkiem tego czystego entuzjazmu, tej nie wyjaśnionej nostalgii. Ale wkrótce wyrastamy z niedojrzałości; umysł przechwytuje tę siłę, jak to czyni z wszystkim i pokrywa ją wielkimi idealistycznymi słowami. Następnie – kanalizuje ją czy to w fizycznej aktywności, czy w pracę lub kościół. Albo też witalne przechwytuje ją i dekoruje w bardziej lub mniej wzniosłe sentymenty, chyba że użyje jej najpierw dla swych osobistych przygód, dla dominacji, podbojów czy posiadania. W niektórych przypadkach siła ta bywa przechwytywana nawet na niższych poziomach. I czasami bywa w całości połykana – zostaje tylko jej maleńki cień pod ciężkimi balastami. Ale poszukiwacz, który wyciszył swój umysł i nie jest już ofiarą idei – ten, kto uciszył swą witalną istotę i nie jest już chwytany i rozpraszany w każdym momencie przez wielką konfuzję uczuć i pożądań, odkrywa w tej na nowo osiągniętej klarowności swej natury coś jakby nową młodość, nowy i wolny poryw. W miarę, jak koncentracja staje się silniejsza poprzez jego „aktywne medytacje”, poprzez aspiracje i potrzeby, zaczyna czuć, że ten „zryw” staje się czymś żywym w jego wnętrzu: „To się poszerza, wynosząc na powierzchnię wszystko to, co żyje – mówi Rig Weda (I.113-8) – budząc kogoś, kto był już zmarłym”. Odczuje, że to przybiera narastająco dokładniejszą konsystencję, coraz to bardziej zwartą siłę i ponad wszystko – niezależność, jak gdyby było zarazem siłą i istotą wewnątrz jego istoty. Poszukiwacz zauważy najpierw w swoich pasywnych medytacjach (kiedy jest spokojny, w domu, z zamkniętymi oczyma), że ta siła wewnątrz niego posiada ruch, masę i różniące się natężenia, że porusza się w nim w górę i w dół, jak gdyby była czymś płynnym – coś, jakby przelewanie się żyjącej substancji. Te wewnętrzne ruchy mogą być nawet wystarczająco silne, aby zgiąć jego ciało kiedy siła schodzi, albo też wyprostować i odgiąć do tyłu – gdy się wznosi. W naszych aktywnych medytacjach, w naszym codziennym zewnętrznym życiu ta wewnętrzna siła bywa bardziej rozcieńczona i odczuwa się ją jako małe, przytłumione wibracje w tle (wspominaliśmy o tym wcześniej). Co więcej – czujemy, że jest to nie tylko impersonalna siła, ale i obecność, istota wewnątrz nas, jakiś rodzaj wsparcia; coś, co daje nam solidność i siłę, prawie jak zbroja i umożliwia nam patrzeć na świat z niezmąconym spokojem. Z tą małą

Korespondencja ze Sri Aurobindo, T.II,119

wibracją wewnątrz nie jesteśmy już bezbronni i samotni. Jest ona tam cały czas, wszędzie. Jest to ciepłe, intymne i silne. I co dziwne, gdy to już raz znajdziemy – znajdujemy tę samą rzecz wszędzie, we wszystkich istotach, we wszystkich rzeczach, komunikujemy się z nimi wprost, jak gdyby wszystko było tym samym, bez podziałów, rozróżnień. Dotknęliśmy czegoś w nas, co nie jest kukiełką uniwersalnych sił, ani też tym raczej suchym i cienkim „Myślę, więc jestem”, lecz fundamentalną rzeczywistością naszego bytu, naszą prawdziwą istotą, naszym prawdziwym centrum, ciepłem istnienia, świadomością i siłą.* Gdy ten zryw wewnętrznej siły przybierać zaczyna określoną indywidualność – rzeczywiście ona rośnie, niczym dziecko – poszukiwacz staje się świadomy, że ta siła nie porusza się w sposób przypadkowy, jak najpierw sądził, ale że gromadzi się ona w różnych punktach jego istoty, stosownie do szczególnych jego aktywności i faktycznie znajduje ją poza każdym ze swych centrów świadomości: poza centrum mentalnym – kiedy myślimy, pragniemy lub cokolwiek wyrażamy, poza witalnymi centrami – kiedy odczuwamy, cierpimy lub pożądamy i tak samo w niższych i wyższych centrach. Jest to faktycznie ta siła , która staje się świadoma rzeczy – wszystkie zaś centra, włączając umysł, są jedynie jej kanałami, otwierającymi się na różne poziomy uniwersalnej rzeczywistości, jej instrumentami transkrypcji i ekspresji. To ta siła jest podróżnikiem poprzez światy,44 poszukiwaczem na różnych poziomach świadomości. To ta siła, która wiąże nasze różne sposoby istnienia, od życia na jawie poprzez sen do śmierci, kiedy tego małego, zewnętrznego umysłu już nie ma, aby nas informował i strzegł. To ta siła, która przechodzi w górę i dół całego zakresu uniwersalnej egzystencji i komunikuje się na każdym z tych poziomów. Innymi słowy – odkryliśmy świadomość. Uwolniliśmy to, co w zwykłym człowieku jest stale rozproszone, wymieszane z innymi rzeczami i ukryte w jego tysiąc i jednym umysłowych i zmysłowych działań. Zamiast być na zawsze skupionym gdzieś pomiędzy brzuchem a czołem, jesteśmy teraz zdolni przerzucić naszą świadomość do głębszych lub wyższych regionów, niedostępnych dla umysłu i naszych organów zmysłowych. Gdyż świadomość nie jest sposobem myślenia czy odczuwania (albo raczej – nie tylko tym), ale potęgą kontaktowania się z niezliczonymi stopniami egzystencji widzialnych czy niewidzialnych. Im bardziej rozwijamy naszą świadomość, tym większy jest zasięg jej akcji i liczba stopni, w kontakt z którymi może ona wejść. Odkrywamy wtedy również, że świadomość jest niezależna od myśli, uczuć i życzeń naszej małej „fasadowej” istoty, jest ona niezależna od umysłu, od naszego witalnego bytu i nawet od fizycznego ciała; w pewnych szczególnych stanach (które będziemy omawiać później) może ona opuścić ciało i wyjść na zewnątrz niego, aby doświadczyć pewnych rzeczy. Nasze ciało, myśli i pragnienia są tylko cienką powłoką naszej totalnej egzystencji.

Będziemy ponownie mówić o tym centrum, które Sri Aurobindo nazywa centrum psychicznym, a inni nazywają je

duszą. 44

Savitri, 28:93

Świadomość-Siła, Świadomość-Radość Kiedy odkrywamy świadomość, dochodzimy, że jest ona siłą, potęgą. Zauważalny jest fakt, że zaczynamy odczuwać prąd wewnętrznej siły zanim jeszcze zdajemy sobie z tego sprawę, iż jest to świadomość. Świadomość jest siłą, „świadomość-siła” jak mawia Sri Aurobindo. Naprawdę te dwa terminy są nierozdzielne i wymienne. Starożytna mądrość Indii znała je dobrze i nigdy nie mawiała o świadomości Chit bez łączenia jej z terminem Agni = gorąco, płomień, energia; Chit-Agni (czasami zwana także Tapas, synonim Agni). Sanskryckim wyrazem dla dyscyplin duchowych czy jogi – jest tapasya, czyli to, co produkuje gorąco, energię albo bardziej poprawnie: świadomość-goraco, świadomość-energia. Agni lub Chit-Agni jest wszędzie ta sama. Mówimy o schodzącej lub wznoszącej się Sile, lub wewnętrznej sile, o mentalnej, witalnej czy materialnej sile, ale nie istnieje kilkanaście rodzajów różnych sił – jest tylko jedna Siła w świecie, pojedynczy prąd, który przepływa przez nas tak samo, jak i przez wszystko inne oraz przybiera taki czy inny atrybut, zależnie od szczególnego poziomu swego działania. Nasz elektryczny prąd może oświetlać tabernakulum albo bar, klasę szkolną lub kawiarenkę; jest to jednak ciągle ten sam prąd, chociaż oświetla różne obiekty. Podobnie ta Siła, to Ciepło, Agni jest ciągle ta sama, czy ożywia i oświeca nasze wewnętrzne miejsca ucieczki, naszą fabrykę umysłową, nasz witalny teatr czy naszą fizyczną jaskinię. Zależnie od poziomu – przybiera mniej lub bardziej intensywne światło, mniej lub bardziej ciężkie wibracje – superświadome, mentalne, witalne, fizyczne – ale niemniej wiąże ona wszystko razem i ożywia. Jest fundamentalną substancją Wszechświata: Świadomość-Siła, Chit-Agni. Jeśli świadomość jest siłą, to prawdziwa jest również tego odwrotność: Wszystkie siły są świadome.45 Uniwersalna Siła – jest uniwersalną Świadomością. To właśnie odkrywa poszukiwacz. Po zetknięciu się z prądem świadomości-siły w sobie, może dostroić się do jakiejkolwiek płaszczyzny uniwersalnej rzeczywistości w jakimkolwiek punkcie i spostrzegać czy rozumieć świadomość tego miejsca, i nawet podejmować tam akcje, ponieważ ten sam strumień świadomości jest wszędzie, o różnych tylko częstotliwościach wibracji: czy to w roślinach, czy w myślach ludzkich, w oświeconej super-świadomości i w instynktach zwierząt, w metalu i w naszych najgłębszych medytacjach. Gdyby kawałek drewna nie był świadomy, żaden jogin nie byłby w stanie go poruszyć poprzez koncentrację, bo nie byłby możliwy żaden kontakt między nimi. Gdyby jakiś pojedynczy punkt we wszechświecie był całkowicie nieświadomy – cały wszechświat byłby nieświadomy, ponieważ nie może w nim być dwóch rzeczy. Od Einsteina nauczyliśmy się – i jest to wielkie odkrycie – że Materia i Energia są wzajemnie wymienne: E=mc2, Materia jest skondensowaną Energią. Musimy teraz odkryć na drodze eksperymentów, że tą Energią lub Siłą – jest Świadomość, i że Materia również jest formą świadomości, tak jak Umysł jest formą świadomości i Witalne oraz Nadświadome są innymi formami świadomości. Gdy już raz odkryjemy ten Sekret, że świadomość jest w sile, posiądziemy prawdziwe mistrzostwo materialnych energii – bezpośrednie mistrzostwo. Ale my jedynie ponownie odkrywamy bardzo starożytne prawdy; cztery tysiące lat temu Upaniszady wiedziały, że Materia jest skondensowaną Energią, albo raczej – skondensowaną

O Jodze II, tom 2, 197

Świadomością-Energią: „Przez energię Świadomości* Brahman jest skondensowany; z tego Materia jest zrodzona, a z Materii – Życie i Umysł, i światy” (Mundaka Upaniszady I.1.8). Wszystko tutaj jest Świadomością, gdyż wszystko jest Bytem, czyli Duchem. (Wszystko jest Chit, gdyż wszystko jest Sat – Sat-Chit -- na każdym poziomie Swej własnej manifestacji). Historia naszej ziemskiej ewolucji jest niczym innym, jak powolna konwersja Siły w Świadomość lub dokładniej, „przypominaniem się sobie” przez Świadomość, zagrzebaną w swojej własnej Sile. W pierwszych stadiach ewolucji świadomość atomu, na przykład, jest absorbowana w jego wirowaniu, jak świadomość garncarza jest zaabsorbowana w garnku, który toczy, obojętny na całą resztę – lub jak roślina jest zaabsorbowana w swej fotosyntezie i tak, jak nasza własna świadomość może być zaabsorbowana w książce lub w pragnieniu, obojętna na wszystkie inne poziomy swojej własnej rzeczywistości. Cały postęp ewolucyjny jest ostatecznie mierzony przez zdolność do wyłączenia i uwolnienia elementu świadomości z jego elementu siły – to jest to właśnie, co rozumie się przez „indywidualizację świadomości”. Na stopniu ewolucji duchowej lub jogi – świadomość bywa kompletnie uwolniona od swych mentalnych, witalnych i fizycznych krzątanin, staje się swym własnym mistrzem i może wznieść się w cały zakres świadomości, od atomu do Ducha; Siła stała się w pełni Świadomością, pamięta samą siebie. Pamiętać zaś siebie, to pamiętać wszystko, ponieważ jest to Duch w nas, który pamięta Ducha wszędzie. Równocześnie z odzyskiwaniem Świadomości przez Siłę, odzyskuje ona również mistrzostwo swej siły i wszystkich sił; być świadomym – to znaczy mieć potęgę. Ani wirowanie atomu, ani praca człowieka w biologicznej koleinie, praca w jego umysłowej fabryce nie kontroluje ich mentalnych, witalnych czy atomowych sił; jedynie kręcą się i kręcą stale w kółko. Na poziomie świadomym, wprost przeciwnie, jesteśmy wolni i jesteśmy mistrzami naszych akcji – namacalnie sprawdzamy, że świadomość jest potęgą, jest „substancją”, której można używać tak, jak się używa wodorotlenków lub pól elektrycznych. „Gdy się uświadamia swoją wewnętrzną świadomość – napisał Sri Aurobindo – można z nią czynić wiele rzeczy: wysyłać jako strumień siły, wznieść koło lub ścianę świadomości wokół siebie, skierować ideę tak, aby weszła ona w czyjś mózg, np. w Ameryce, etc., etc.”46 Wyjaśnia też dalej: „Niewidzialna Siła stwarzająca dotykalne rezultaty zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz – oto łączne znaczenie świadomości jogi… Gdybyśmy nie posiadali tysięcy doświadczeń wskazujących na fakt, że ta Potęga wewnątrz może zmienić umysł, rozwinąć jego siłę, dodać nowe siły, przynieść nowe zasięgi wiedzy, udoskonalić odruchy witalne, zmienić charakter, wpływać na ludzi i rzeczy, kontrolować warunki i funkcjonowanie ciała, działać jak konkretna, dynamiczna Siła na inne siły, modyfikować zachodzące wypadki… nie mówilibyśmy o niej w taki sposób, jak to czynimy. Co więcej, jest ona widoczna nie tylko poprzez swe rezultaty jako dotykalna i konkretna. Kiedy mówię o odczuwaniu Siły czy Potęgi – nie mam po prostu na myśli jakiegoś ledwo wyczuwalnego jej poczucia, ale jest to czucie konkretne

tapas

Korespondencja ze Sri Aurobindo, T.II,83

i konsekwentnie idzie z nim zdolność skierowania tej siły, manipulowania nią, obserwowania jej ruchów, bycia świadomym jej masy i intensywności w ten sam sposób, co innych, ścierających się z nią sił.”47 Zobaczymy później, że ta Świadomość może wywierać akcje na Materii i ją transformować. To ostateczne przekształcenie Materii w Świadomość – i może pewnego dnia nawet Świadomości w Materię – jest celem supramentalnej jogi, którą będziemy jeszcze omawiać. Jest wiele stopni rozwoju tej świadomości-siły, od poszukiwacza lub aspiranta, budzącego się właśnie do swego wewnętrznego zrywu, do jogina; A nawet pomiędzy joginami jest wiele stopni; tu dopiero zaczyna się prawdziwa hierarchia. Pozostaje ostateczne równanie. Nie tylko jest świadoma siła, nie tylko jest ona bytem, ale jest również i radością. Ananda – Świadomość-Radość, Chit-Ananda. Być świadomym jest radością. Kiedy świadomość zostaje uwolniona z tysięcy mentalnych, witalnych lub fizycznych wibracji, w których była pogrzebana, odkrywamy radość. Cała istota jest jakby wypełniona masą wibrującej siły – krystalicznej, nieruchomej, bezcelowej („jak pięknie ukształtowana kolumna”, mówi Rig Weda V.45). Czysta świadomość, czysta radość, czysta siła – bo wszystko jest tym samym – konkretna radość, rozległa i spokojna substancja radości, która wydaje się nie mieć początku ni końca, ni też przyczyny, i wydaje się być wszędzie, w rzeczach i istotach, stanowić ich tajne fundamenty i tajemną potrzebę wzrostu – ponieważ owa radość jest tutaj, wszędzie, nikt nie pragnie oddać życia. Nie potrzebuje ona nic dla swego istnienia, ona jest, niepozbywalna jak opoka, poprzez czas i przestrzeń, jak uśmiech poza wszystkim, co istnieje. Cała szarada Wszechświata tam jest. To jest wszystko, co naprawdę jest. Niezauważalny uśmiech, zwykłe „nic”, które jest „wszystkim”. I wszystko jest radością, ponieważ wszystko jest Duchem, który jest radością, Sat-Chit-Ananda, Egzystencja-Świadomość-Radość, wieczna trójca, która jest wszechświatem i którą my jesteśmy – oto sekret, który musimy odkryć i żyć poprzez długą ewolucyjną podróż. „Wszystkie te rzeczy są zrodzone z Zachwytu, istnieją i rosną poprzez Zachwyt i do Zachwytu też powrócą” (Taittiriya Upaniszady, III.6).

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 206

ROZDZIAŁ 6: UCISZENIE WITALU

Ograniczenia moralności: W naszej istocie istnieje obszar, który jest źródłem zarówno wielkich trudności, jak i wielkiej potęgi: źródłem trudności, ponieważ ma tendencje do zagłuszania wszelkiej komunikacji nadchodzącej do nas z zewnątrz lub „z góry”, gorączkowo przeciwstawiający się naszym wysiłkom uciszenia umysłu, spychający świadomość w dół do swego własnego poziomu wszelkich zajęć i zainteresowań, a więc – zakłócający jej wolny ruch w kierunku innych regionów; jest jednocześnie źródłem potęgi, ponieważ jest odgałęzieniem wielkiej w nas siły życiowej. Jest to właśnie region usytuowany pomiędzy sercem i centrum seksualnym, który Sri Aurobindo nazywa „witalem”. Jest to miejsce wszelkiego pomieszania; przyjemność jest tu nieodłącznie zmieszana z cierpieniem, ból z radością, zło z dobrem i pozory z prawdą. Różne duchowe tradycje świata znalazły ten region jako tak trudny i kłopotliwy, że wolały odrzucić tę niebezpieczną strefę, przepuszczając tylko tak zwane uczucia religijne na światło dzienne i zachęcając usilnie neofitę do odrzucenia całej reszty. Każdy wydaje się tu zgadzać: ludzka natura jest niezmienna. Ale ten rodzaj „moralnej chirurgii”,48 jak ją nazywa Sri Aurobindo, posiada dwa efekty uboczne: po pierwsze – nie przynosi żadnego rzeczywistego „oczyszczenia”, ponieważ wyższe emocje, jak by nie były wyrafinowane, są tak samo pomieszane jak te niższe, gdyż są one sentymentalne w swej esencji, a zatem częściowe; po drugie zaś – nie zapobiega to rzeczywiście niczemu, jedynie przynosi powierzchniowe stłumienie. Wital ma swoją własną siłę, zupełnie niezależną od naszego rozumowania i poglądów moralnych. Jeżeli zamierzamy go zdominować lub upokorzyć poprzez radykalny ascetyzm lub nadmierną dyscyplinę, najdrobniejsze pęknięcie może spowodować otwartą rebelię – i wie on dobrze, jak zemścić się z nawiązką. Albo też, jeśli mamy wystarczająco silną wolę, aby nałożyć nań nasze umysłowe lub moralne wędzidła, możemy odnieść zwycięstwo, ale jednocześnie wysuszamy w nas samych siłę życiową, ponieważ sfrustrowany wital ogłasza strajk i nagle znajdujemy się nie tylko oczyszczeni od „zła”, ale również od daru życia za jednym zamachem – stajemy się bezbarwni i bezwonni. Co więcej – moralność działa jedynie w ramach naszych procesów mentalnych; nie dotyka podświadomych i nadświadomych regionów, czyli śmierci i snu (który w końcu zabiera nam jeden z każdych trzech dni naszej egzystencji, tak więc w 60-letnim okresie życia bylibyśmy uprawnieni do 40 lat moralnego na jawie i 20 lat niemoralności – ciekawa arytmetyka). Innymi słowy – moralność nie wychodzi poza granicę naszej małej, fasadowej osobowości. To nie moralną i radykalną zatem dyscyplinę chcielibyśmy nałożyć na naszą istotę, ale duchową i wyrozumiałą – taką, która szanuje każdą część naszej natury, podczas gdy jednocześnie wyzwala ją z jej szczególnej mieszaniny; bo tak naprawdę – absolutne zło nigdzie nie występuje, są jedynie mieszanki.

Życie Boskie, 18:48

Dalej – poszukiwacz nie myśli już w terminach dobra i zła (przyjmując, że ciągle „myśli”), ale w terminach dokładności i niedokładności. Żeglarz nie posługuje się miłością do morza, aby znaleźć swoje położenie na otwartych wodach, używa sekstansu i upewnia się, że zwierciadło jest czyste. Jeżeli nasze zwierciadło nie jest czyste, możemy nigdy nie zobaczyć prawdziwej rzeczywistości rzeczy i ludzi, ponieważ wszędzie znajdować będziemy odbicie naszych własnych pożądań i lęków, echo naszego bałaganu wewnętrznego nie tylko na tym świecie, ale i we wszystkich innych światach, na jawie, we śnie i w śmierci. Aby naprawdę „widzieć” – oczywiste jest, że musimy przestać się znajdować w środku obrazka. Poszukiwacz będzie więc rozróżniał pomiędzy rzeczami, które mają tendencję zaćmiewania jego wizji i tymi, które ją rozjaśniają; taka w esencjonalnej formie będzie jego „moralność”.

Nawyk odpowiadania: Pierwszą rzeczą, jaką napotyka poszukiwacz kiedy bada tereny witalu, jest ta część umysłu, której jedyną rolą wydaje się być nadawanie formy (i osądów) naszym impulsom, naszym uczuciom i pożądaniom; to jest właśnie to, co Sri Aurobindo nazywał „umysłem witalnym”. A już znamy potrzebę umysłowej ciszy, będziemy więc dążyć, aby rozciągnąć naszą dyscyplinę ciszy również na te niższe pokłady mentalne. Gdy to już nam się raz uda – zobaczymy sprawy o wiele czyściej, bez wszystkich swych mentalnych ozdóbek; różne wibracje naszego bytu pojawią się w swoim prawdziwym świetle, na ich prawdziwym poziomie. I przede wszystkim – będziemy mogli zauważyć, jak one do nas nadchodzą. W tej strefie ciszy, którą się teraz stajemy – najdrobniejsze ruchy substancji: mentalnej, witalnej lub innej -- będą na nas działać jako sygnały; będziemy natychmiast wiedzieć, że dana rzecz dotknęła naszej atmosfery. W ten sposób stajemy się spontanicznie świadomi wielu wibracji, które ludzie nieustannie emanują, nie wiedząc nawet o tym, będziemy dokładnie wiedzieć, co się dzieje i z jakim rodzajem osoby mamy do czynienia (zewnętrzna otoczka osoby zwykle nie ma nic wspólnego z ową małą, wibrującą rzeczywistością). Nasze relacje ze światem zewnętrznym staną się czyste; zrozumiemy, dlaczego instynktownie lubimy lub nie lubimy kogoś, dlaczego się obawiamy lub czujemy niewygodnie i będziemy w stanie uporządkować pewne rzeczy, skorygować nasze reakcje, zaakceptować pomocne wibracje, wykryć ciemniejsze i zneutralizować te szkodliwe. Bo zauważymy nawet interesujący fenomen: Nasza wewnętrzna cisza ma potęgę. Jeżeli – zamiast odpowiadania na nadchodzące wibracje – utrzymamy absolutną wewnętrzną nieruchomość, zobaczymy, że nieruchomość rozpuszcza owe wibracje; powstaje coś w rodzaju śnieżnego pola wokół nas, w którym wszystkie uderzenia są absorbowane i neutralizowane. Weźmy prosty przykład gniewu: jeżeli zamiast wibrować wewnątrz unisono z osobą rozgniewaną, możemy pozostać absolutnie nieruchomi wewnątrz – widzimy, że gniew tej osoby rozwiewa się jak dym. Matka zaobserwowała, że ta wewnętrzna cisza, ta potęga, aby nie odpowiedzieć – może nawet powstrzymać rękę mordercy lub skok węża. Noszenie niewzruszonej maski, podczas gdy gotujemy się wewnętrznie, nie będzie jednak działało; nie można oszukać wibracji (zwierzęta wiedzą o tym dobrze). Celem nie jest tak zwana samokontrola, która jest tylko doskonaleniem pozorów, ale prawdziwe, wewnętrzne mistrzostwo. Ta cisza może zneutralizować wszystkie w ogóle wibracje z prostego powodu, że wszelkie wibracje, każdego stopnia są zaraźliwe (najwyższe tak samo jak te najniższe; to właśnie w ten sposób Mistrz może transmitować 46

duchowe doświadczenia lub potęgę do ucznia) i że to od nas zależy, czy zaakceptujemy tę „zarazę” czy nie. Jeśli się jej obawiamy, to znaczy że już ją zaakceptowaliśmy i w ten sposób zaakceptowaliśmy uderzenie rozzłoszczonego człowieka czy ukąszenie węża. (Można także zaakceptować cios z miłości, jak Sri Ramakriszna, który na widok woźnicy bijącego wołu, krzyknął z bólu i zobaczył siebie pokaleczonego i krwawiącego, a jego plecy pokryły ślady bata). To samo dotyczy fizycznego bólu: możemy pozwolić zarazie bolesnych wibracji pokonać nas, albo zamiast tego – zlokalizować obszar bólu i ewentualnie, w zależności od stopnia naszego mistrzostwa – zneutralizować ten ból poprzez odłączenie świadomości z tego terenu. Kluczem do takiego mistrzostwa jest zawsze cisza, na wszystkich poziomach, ponieważ wraz z ciszą możemy rozróżniać wibracje, a rozróżniać je – to znaczy być zdolnym na nie oddziaływać. Istnieją niezliczone praktyczne zastosowania i stąd – niezliczone możliwości postępu. Zwykłe, codzienne życie (które jest „zwykłe” tylko dla tych, co żyją je na „zwykłą modłę”) staje się szerokim polem do popisu w trenowaniu wibracji, co wyjaśnia, dlaczego Sri Aurobindo zawsze pragnął rozciągnąć swoją jogę na życie, bo jest rzeczywiście bardzo łatwo żyć samemu z ową nadzwyczajną iluzją samo-mistrzostwa. Potęga ciszy lub wewnętrznej nieruchomości posiada nawet ważniejsze zastosowania, szczególnie w naszym własnym psychologicznym życiu. Jak wiemy, wital jest miejscem wielu wpływów i zakłóceń, ale również źródłem wielkiej energii; musimy więc próbować odseparować energię życiową od jej komplikacji, nie separując się jednocześnie od życia. Czy potrzeba tu przypominać, że owe komplikacje nie są w samym życiu, ale w nas samych, że wszystkie zewnętrzne okoliczności są dokładnym odbiciem tego, czym naprawdę jesteśmy? Głównym problemem z witalem jest, że pomyłkowo identyfikuje się on prawie ze wszystkim, co przez niego przechodzi; mówi on „mój ból”, „moja depresja”, „moja osobowość”, „moje pragnienie” i wymyśla te wszystkie rodzaje małych „ja”, którymi wszak nie jest. Jeśli jesteśmy przekonani, że wszystkie te rzeczy są nasze, to oczywiście nic nie możemy z nimi zrobić, za wyjątkiem tolerowania tej małej rodzinki do momentu, aż skończy ona ze swymi nonsensami. Jeśli jednak możemy osiągnąć wewnętrzną ciszę – spostrzeżemy jasno, że nic z tego nie należy do nas; powiedzieliśmy już – wszystko przychodzi z zewnątrz. Zawsze odbieramy tę samą długość fali i w jej ramach łapiemy każdą zarazę. Przypuśćmy na przykład, że jesteście z pewną osobą – cisi i nieruchomi wewnątrz (co nie zapobiega temu, abyście mogli mówić i działać jak zwykle) – i nagle w tej przejrzystości czujecie coś co próbuje przyciagnąć waszą uwagę, wejść wewnątrz was, coś w rodzaju ciśnienia czy wibracji w atmosferze (które mogą spowodować poczucie pewnej niewygody); jeżeli pozwolicie wejść tej wibracji w siebie, stwierdzicie w parę minut później, że borykacie się z depresją albo odczuwacie specjalne pożądanie czy pewną pobudliwość – oznacza to, że złapaliście zarazek. Czasami nie jest to jedynie wibracją, ale całą ich falą, która w was uderza. Nie jest konieczna też czyjakolwiek obecność – możecie być samotnie w Himalajach i otrzymywać w taki sam sposób wibracje świata. Gdzie jest więc „mój niepokój”, „moje pożądanie” w tym wszystkim, poza nawykiem stałego odbierania tego samego typu wibracji? Poszukiwacz, który kultywował ciszę, nie pozwoli się już złapać w taką „fałszywą identyfikację”49; stał się już świadomy tego, co Sri Aurobindo nazywa „strefa

Synteza Jogi, 20:321

przygraniczna - świadomością otoczenia”50, tego „śnieżnego pola” wokół siebie, które może być bardzo jasne i silne, albo też ciemne i przekupne, a czasami nawet kompletnie rozproszone, w zależności od jego wewnętrznego stanu. Jest to rodzaj indywidualnej atmosfery, „pola siłowego” (wystarczająco wrażliwego, aby umożliwić nam wyczuć kogoś nadchodzącego, lub uniknąć wypadku, zanim zdąży się wydarzyć), gdzie możemy odczuć i zatrzymać psychologiczne wibracje zanim zdążą w nas wtargnąć. Ogólnie mówiąc – są one tak przyzwyczajone do wchodzenia prosto w nas, gdzie czują się wygodnie jak u siebie w domu, nawet nie wyczuwamy ich nadejścia; proces dostosowywania i identyfikacji z nimi jest natychmiastowy. Ale nasze praktykowanie ciszy stworzy ten rodzaj przezroczystości, pozwalający nam obserwować ich nadejście, zatrzymać je w drodze i odrzucić. Po odrzuceniu czasem pozostają wewnątrz tej strefy przygranicznej,* oczekując na najbliższą możliwość wejścia w nas; możemy bardzo wyraźnie odczuwać gniew, pożądanie lub depresję – czające się wokół nas, ale poprzez kontynuowanie nieinterwencji owe wibracje stopniowo tracą swoją siłę i – ewentualnie – opuszczają nas. Odcięliśmy połączenie pomiędzy sobą a nimi. I pewnego dnia zauważamy radośnie, iz pewne wibracje, które wydawały sie nie do odparcia - nie mają już na nas żadnego wpływu; są jakby wyżęte z całej swej mocy i pojawiają się blado jak na ekranie filmowym; ciekawe jest, że możemy nawet wyobrazić sobie naprzód te małe zasadzki, które będą próbowały jeszcze raz powtórzyć swoje gierki z nami. Albo też stwierdzimy, że pewne stany psychologiczne uderzają w nas w określonym czasie, lub że powracają w cyklach (to jest to, co Sri Aurobindo i Matka zwali „formacjami”, amalgamat wibracji, które w końcu przybierają cos w rodzaju własnej osobowości, poprzez samo powtarzanie się); gdy już raz weźmiemy je w siebie, stwierdzimy, że owe formacje nie zatrzymają się, dopóki nie wyczerpią się od samego początku do końca, jak płyta gramofonowa.51 To od nas zależy, czy zgadzamy się „towarzyszyć im”, czy też nie. Istnieje tysiące możliwych doświadczeń, jest to cały świat obserwacji. Ale zasadniczym odkryciem jakie czynimy jest to, że poza nawykiem odpowiadania52 jest w tym bardzo niewiele z „nas”. Tak długo, jak fałszywie i ignorancko identyfikujemy się z witalnymi wibracjami, nie możemy się spodziewać, aby cokolwiek zmieniło się w naszej naturze, za wyjątkiem poprzez amputację, ale od momentu, gdy zrozumiemy jak to naprawdę działa – wszystko może się zmienić, ponieważ możemy dokonać wyboru nieodpowiadania, możemy używać ciszy do rozpuszczenia kłopotliwych wibracji i dostroić się do innych płaszczyzn, jak sobie życzymy. Wbrew wszystkim starym powiedzeniom – ludzka natura może być zmieniona. Nic w naszej świadomości czy naturze nie jest ustalone raz na zawsze; wszystko jest grą sił czy wibracji, które dają złudzenie „naturalnej” konieczności przez

50 *

Listy o jodze, 22:314

Chyba, ze zatapiają sie one w podświadomości. Będziemy dyskutować tę możliwość później, kiedy dojdziemy do tej

strefy. 51

O jodze II, tom 2, 451

ibid, 489

samą cechę stałego powtarzania się. Oto, dlaczego joga Sri Aurobindo mówi o możliwości całkowitego odwrócenia zwyczajnych zasad reaktywnej świadomości.53 Uświadomiwszy sobie ten mechanizm, odkryjemy w tym samym czasie prawdziwą metodę panowania nad witalem, metodę, która nie jest „chirurgiczna”, ale uspokajająca. Problem witalu nie będzie rozwiązany poprzez witalne zmagania, które tylko wyczerpują nasze energie (nie wyczerpując ich uniwersalnej egzystencji), ale poprzez przybieranie innej pozycji, przez neutralizowanie ich wewnętrzną ciszą. „Jeśli osiągniesz ciszę wewnętrzną – napisał Sri Aurobindo swemu uczniowi – wtedy oczyszczenie witalu stanie się łatwe. Jeśli zaś go będziesz czyścił i czyścił, i nic więcej – będziesz się posuwał bardzo wolno, gdyż wital ubrudzi się wkrótce i znowu będzie musiał być czyszczony sto razy więcej. Cisza – jest czymś, co jest czyste samo w sobie, tak więc zdobycie jej jest jedynym pozytywnym sposobem zabezpieczenia twojego celu. Wyszukiwanie brudu i tylko jego czyszczenie – jest negatywnym sposobem”.54

Przeciwstawne sily Są jeszcze inne trudności. Wibracje, które przychodzą od ludzi lub z uniwersalnego witalu nie są jedynymi, które nękają poszukiwacza (prawdę mówiąc – rozróżnienie ich jest ledwo możliwe, gdyż jednostka jest tylko „naziemną stacją”55 dla uniwersalnego witalu, uniwersalnego umysłu, z wibracjami przewijającymi się nieskończenie od jednego do drugiego osobnika). Istnieje jednak inny typ wibracji, zauważalny z uwagi na swą gwałtowność i nagłość, kiedy to poszukiwacz czuje dosłownie te spadające na niego z wściekłością wibracje; w sekundach staje się on „innym człowiekiem”, kompletnie zapominając o celu swego istnienia, jego wysiłkach, dążeniach – jak gdyby wszystko nagle straciło swe znaczenie, wypłukane z niego i rozproszone. To jest to, co Sri Aurobindo i Matka nazywają „przeciwstawnymi mocami” (siłami). Są to wysoce świadome siły, których jedynym celem, widocznie, bywa zniechęcenie poszukiwacza i zawrócenie go z drogi, którą sobie wybrał. Pierwsza oznaka ich obecności jest łatwo zauważalna: radość zostaje przysłonięta chmurami, świadomość jest zamglona, wszystko zostaje przyodziane atmosferą tragedii. Cierpienie jest pewną oznaką obecności wroga. Tragedia jest ulubionym chwytem tych sił; to w ten sposób mogą one stwarzać wielkie zamieszanie, ponieważ zgrane są z bardzo starym towarzyszem w nas samych, który nie może się powstrzymać od kochania tragedii, nawet jeśli jednocześnie błaga nas o uwolnienie. Ogólnie biorąc – siły te najpierw próbują zmusić nas do nagłych, drastycznych i nieodwołalnych decyzji, aby odciągnąć nas tak daleko, jak to możliwe, od naszej drogi; jest to naciskająca, zmuszająca wibracja, która żąda natychmiastowego podporządkowania się jej; albo też, z zauważalną umiejętnością – rozbierze na kawałki cały nasz nowy system, aby nam udowodnić, że mylimy się i że nasze wysiłki nie prowadzą do celu; częściej jednak – przynosi ona stan depresji, współgrając z innym

Życie Boskie, 19:989

Listy o jodze, 23:654

Synteza Jogi, 20:322

dobrze znanym towarzyszem w nas, którego Sri Aurobindo nazywa „człowiekiem smutków”: „Jest to facet… okrywający się siedmiokrotnym płaszczem tragedii i posępności, i nie czułby swej obecności za usprawiedliwioną, gdyby nie mógł być kolosalnie nieszczęśliwym…”56 Wszystkie te zakłócające wibracje, które nazywamy „naszymi” smutkami lub „naszymi” kłopotami – mają natychmiastowy rezultat w osłabieniu lub nawet dezintegracji naszego ochronnego „śnieżnego pola”; tak więc drzwi dla przeciwstawnych sił stoją szeroko otwarte. Mają one tysiąc i jeden sposobów atakowania nas, bo jest to rzeczywiście atak – im bardziej jesteśmy zdeterminowani, tym bardziej stają się natrętne. Może się to wydać przesadą, ale tylko ten, kto nigdy nie próbował uczynić postępu, może w to wątpić. Tak długo, jak idziemy zgodnie ze stadem – życie jest względnie łatwe, ze swymi wzlotami i upadkami, nie za wiele jednych i nie za wiele drugich. Gdy tylko zapragniemy wyrwać się z utartej koleiny – tysiące mocy podnosi się natychmiast, nagle bardzo zainteresowanych tym, abyśmy zachowywali się „tak, jak wszyscy”; odkrywamy wtedy, jak dobrze zorganizowane jest nasze więzienie. Odkryjemy również, że możemy upaść tylko tak głęboko, jak wysoko byliśmy się w stanie wspinać, że nasze upadki są w dokładnych proporcjach do naszych możliwości wznoszenia się i wtedy wiele łusek spadnie z naszych oczu. Jeżeli jesteśmy choć trochę uczciwi sami ze sobą – widzimy, że jesteśmy zdolni do wszystkiego i jak mówi Sri Aurobindo: „nasze tzw. cnoty są pretensjonalnymi nieczystościami”57. Tylko ci, którzy nigdy nie wychodzą poza fasadową osobowość – mogą rościć jakiekolwiek złudzenia co do siebie samych. Tym przeciwstawnym siłom nadawane były różne diaboliczne i „negatywne” nazwy w ciągu całej duchowej historii świata, jak gdyby ich jedynym celem było potępienie poszukiwacza i utrudnianie porządnym ludziom życia. Rzeczywistość wygląda jednak trochę inaczej, bo gdzież w końcu jest ten Diabeł, jeśli nie w Bogu? Jeżeli nie jest on w Bogu, to nic w tym Bogu więcej nie ma; świat jest już wystarczająco zły (i kilka innych światów też), tak że niewiele pozostaje, co byłoby czyste – może za wyjątkiem bezwymiarowego i bezcieniowego punktu matematycznego. Jak wykazuje doświadczenie, rzeczywiście owe zakłócające siły mają swe miejsce we wszechświecie; zakłócają one tylko w skali naszej maleńkiej czasowej świadomości. Co więcej, mają specyficzny cel. Po pierwsze – zawsze łapią nas nieprzygotowanych i bezbronnych; gdybyśmy byli zwarci i skoncentrowani, nie mogłyby wstrząsnąć nami nawet przez sekundę. Dodatkowo, jeżeli popatrzymy głębiej w siebie, zamiast jęczeć i obwiniać diabła lub zło tego świata – jasno byśmy zobaczyli, że każdy z tych ataków obnażył jedną z naszych cnotliwych pretensji, albo – jak mówi Matka – „ściągnął te małe pokrywki, którymi przykrywamy rzeczy, pragnąc uniknąć ich widoku”. Te małe pokrywki , lub tez duże– nie tylko pokrywają nasze własne słabości; są wszędzie w tym świecie, ukrywając jego małe wady i wypaczenia, jak również jego wielkie samozadowolenie. Jeśli więc te interweniujące siły ściągną taką pokrywkę zbyt gwałtownie – to nie jest to tylko ich rzadka lub przekorna złośliwość, czynią to, aby otworzyć nasze oczy i zmusić nas do perfekcji, której inaczej opieralibyśmy się zaciekle; ponieważ – jak tylko uchwycimy ziarno prawdy czy podszept ideału – mamy tę

Korespondencja ze Sri Aurobindo, t. II, 112

Synteza Jogi, 20:53

nieszczęsną tendencję, aby je zamykać szczelnie pod kluczem w nieprzemakalnym i hermetycznym pudełku i nie ruszać stamtąd. Innymi słowy, zarówno dla jednostki, jak i dla świata te raczej niewdzięczne siły są instrumentami postępu. „Przez to, przez co człowiek upada – również się wznosi” – mówi Kularnava Tantra w swej mądrości. Protestujemy przeciw jawnie bezużytecznej samowolnej „tragedii”, która uderza w nasze serca, czy w nasze ciało, winimy „Wroga”, ale …„Czy nie jest możliwe, że sama dusza, a nie zewnętrzny umysł, tylko właśnie ten Duch w nas zaakceptował i wybrał te rzeczy jako część swego rozwoju, aby przedostać się przez konieczne doświadczenie szybszą drogą, aby przedrzeć się szybciej na wskroś, durchhauen, ryzykując nawet wiele uszkodzeń dla zewnętrznego życia i ciała? Dla żyjącej duszy, dla Ducha w nas – czyż nie są te trudności, przeszkody, ataki jedynie środkami wzrostu, dodającymi siły, powiększającymi doświadczenie trenującemu ku duchowemu zwycięstwu?”58 Narzekamy na zło, ale gdyby go tu nie było, aby nas ścigać i przytłaczać – już dawno schwycilibyśmy wieczną Prawdę i zamienili ją w miły, uporządkowany, mały banał. Prawda się porusza, ma nogi – a książęta ciemności są tam, aby ją upewnić, nieco może brutalnie, że nie zaśnie w tym marszu. „Negacje Boga są tak samo pożyteczne, jak Jego afirmacje”59 – mówi Sri Aurobindo. „Adwersarz zniknie tylko wtedy, kiedy nie będzie już potrzebny światu – obserwuje Matka. – Jest niewątpliwie potrzebny, tak jak próba kwasowa dla złota, aby nas upewnić, czy jesteśmy prawdziwi”. W końcu, może Bóg nie jest czystym matematycznym punktem zewnętrznym w stosunku do tego świata; może jest On tym światem i wszystkimi tymi wadami, które On wypracowuje i cierpi, aby stać się doskonałym i by pamiętać Siebie tutaj, na Ziemi. Metoda działania z tymi przeciwstawnymi siłami jest taka sama, jak z innymi wibracjami: Cisza, wewnętrzna nieruchomość, która pozwoli przewalić się nad nami huraganom. Może się nam za pierwszym razem nie udać rozpuścić ich ataki, ale coraz bardziej będą one zachodzić na powierzchni naszego bytu; możemy być wstrząśnięci, przygnębieni, ale jednak w głębi będziemy czuć owego „Świadka” w nas, zupełnie tym nie dotkniętego, bo nigdy nie jest czymkolwiek dotykany. Upadniemy i podniesiemy się na nogi z powrotem, i za każdym razem będziemy silniejsi. Jedynym grzechem jest tu rozpacz. W praktyce – poszukiwacz w ramach integralnej jogi będzie o wiele bardziej narażony niż inni (Sri Aurobindo zwykł mawiać, że jego joga jest nieustanną walką60), ponieważ jej celem jest objęcie wszystkiego swą świadomością, bez odcinania czegokolwiek i ponieważ nie istnieje tylko jedno przejście do błogości „ponad” i tylko jeden strażnik skarbu do rozbrojenia, ale istnieje wiele przejść w prawo i w lewo, w dół i w górę, na każdym poziomie naszego bytu i więcej niż tylko jeden skarb do odkrycia.

Zagadka tego świata, 79

Myśli i aforyzmy, 17:146

Synteza Jogi, 20:322

Prawdziwy wital Tak więc istnieje co coś w rodzaju bramy do przebycia, jeśli pragniemy odnaleźć prawdziwą siłę życiową poza zakłopotanym życiem fasadowego człowieka. Według tradycyjnych doktryn spirytualnych, takowe przejście angażuje wszelkie rodzaje umartwień i odrzucania świata (które, nawiasem mówiąc, służą głównie do podwyższenia opinii ascety o sobie samym), ale my szukamy czegoś zupełnie odmiennego – nie pragniemy porzucić życie, ale poszerzyć je, nie chcemy wymienić tlenu na wodór lub odwrotnie, ale studiować chemiczny skład świadomości i zobaczyć, w jakich warunkach odsłoni ona czystsze wody i płynniejsze funkcjonowanie. Joga jest „wyższą sztuką życia”61, powiedział Sri Aurobindo. „Nastawienie ascetyka, który powiada ‘niczego nie pragnę’ i nastawienie światowego człowieka, który mówi ‘pragnę tej rzeczy’, są takie same – zauważa Matka. – Pierwszy z nich może być tak samo przywiązany do swej wstrzemięźliwości, jak drugi do swego posiadania”. Faktycznie, to jak długo potrzebujemy w ogóle cokolwiek odrzucać – ciągle nie jesteśmy gotowi, ciągle jeszcze tkwimy aż po szyję w dualizmach. Prawie każdy może zrobić taką obserwację, bez jakiegokolwiek przygotowania. Spróbujmy tylko powiedzieć witalowi: „musisz poddać to i wyrzec się tamtego”, a natychmiast zobaczymy, że ogarnia go wręcz odwrotne pragnienie; a jeżeli nawet zgodzi się on czegoś wyrzec, możemy być pewni, że spodziewa się być za to opłacony stokroć więcej i – gdy już przy tym jesteśmy – zrobiłby on równie łatwo wielkie wyrzeczenie, jak i zupełnie małe, gdyż w każdym przypadku, czy to w sposób pozytywny czy negatywny, wital będzie tym, który będzie karmiony, a dla niego – obydwie strony są jednakowo pożywne. Jeśli zdejmiemy maskę z tej prostej prawdy – zrozumiemy całe funkcjonowanie witalu, od szczytu do dna, to znaczy jego totalną obojętność na nasz ludzki sentymentalizm, gdyż ból przemawia do niego tak samo, jak radość, post tak samo jak obfitość, nienawiść tak samo jak miłość, tortura tak samo jak ekstaza. Kwitnie w każdym z tych przypadków. Jest tak, ponieważ jest on Siłą, tą samą Siłą zarówno w bólu, jak i przyjemności. Jesteśmy więc otwarcie konfrontowani z absolutną ambiwalencją wszystkich uczuć, bez wyjątku, które składają się na subtelności naszej fasadowej osobowości. Każde z naszych uczuć jest odwrotnością innego, w każdym momencie może się ono zmienić w swoje przeciwieństwo: rozczarowany filantrop (albo raczej rozczarowany wital w filantropie) – staje się pesymistą, fantastyczny apostoł – ląduje na pustyni, uparty niedowiarek – staje się sekciarzem i cnotliwy człowiek – obrażany jest przez wszystkie rzeczy, których sam nie śmie czynić. Tutaj odkrywamy inny z rysów powierzchni witalu: jest on „niepoprawnym szarlatanem”62, bezwstydnym uosobieniem (nie jesteśmy nawet pewni, czy wręcz śmierć naszej rodzonej matki nie stanowi jego przyjemności). Za każdym razem, gdy krzyczymy w proteście lub w bólu (przy jakimkolwiek krzyku) – możemy usłyszeć małpę chichoczącą w nas nieprzyzwoicie. Wszyscy to wiemy, a jednak pozostajemy sentymentalni, jak zawsze. Dla uwieńczenia tego wszystkiego, wital celuje w produkowaniu zasłony dymnej na wszystko – i jest to

Listy o jodze, 22:125

Synteza Jogi, 20:217

prawdziwy dym, gdyż błędnie przyjmuje siłę swych odczuć za siłę prawdy i „zastępuje wyżyny – dymiącym szczytem wulkanu na dnie przepaści”63. Następna obserwacja, która pojawia się w ślad za tą pierwszą, staje się już jasna i wyraźna – mianowicie ta o ostatecznej bezsilności witalu w kwestii pomocy innym lub nawet prostej komunikacji z innymi, za wyjątkiem spotkań pomiędzy „ego”. Nie istnieje ani jedna pojedyncza wibracja witalu przez nas transmitowana – lub raczej przejmowana przez nas – która nie mogłaby zmienić się natychmiast w swoje przeciwieństwo w innej osobie. Potrzebujemy tylko komuś dobrze życzyć, aby towarzyszące negatywne uczucie automatycznie się obudziło (jakby było schwytane w tym samym czasie, co i to drugie), albo też pojawi się towarzyszący temu opór lub przeciwna reakcja – ten proces wydaje się tak spontaniczny i nieunikniony, jak reakcja chemiczna. Bo naprawdę, wital nie jest po to, aby „pomóc” – jest zawsze po to, aby „wziąć” i to w każdy możliwy sposób. Wszystkie nasze uczucia są zabarwione tą pożądliwością. Nasze uczucie smutku z powodu zdrady przyjaciela, na przykład – jakikolwiek zresztą rodzaj smutku – jest pewnym znakiem zaangażowania się naszego ego; gdybyśmy bowiem prawdziwie kochali ludzi dla nich samych, a nie dla siebie – kochalibyśmy ich we wszystkich okolicznościach, nawet jako naszych przeciwników; we wszystkich przypadkach czulibyśmy radość z powodu ich istnienia. Nasze smutki i cierpienia są właściwie zawsze oznaką tej mieszanki, a więc są zawsze zwodnicze. Tylko radość jest prawdziwa. Ponieważ tylko owo „ja” wewnątrz nas, które obejmuje wszystkie egzystencje i wszystkie możliwe sprzeczności egzystencji jest prawdziwe. Cierpimy, ponieważ wyrzucamy pewne rzeczy na zewnątrz siebie. Kiedy wszystko jest wewnątrz – wszystko jest radością, gdyż nie ma już nigdzie żadnej luki. „Ale co na temat Serca (pisanego z wielkiej litery)?” – możemy z protestem zapytać. Cóż, nie jest-że to serce faktycznie najbardziej pomieszanym miejscem ze wszystkich? Łatwo się również męczy. I tu następuje trzecia obserwacja: nasza zdolność do radości jest niewielka i nasza zdolność do cierpienia jest też niewielka; wkrótce stajemy się obojętni na najgorsze przypadłości – jakież to wody zapomnienia nie przepłynęły po naszych największych smutkach? Możemy zawrzeć w sobie bardzo niewiele z wielkiej Siły Życia, gdyż „nie możemy wytrzymać jej natężenia” – powiada Matka. Wystarczy o jeden oddech za wiele i już krzyczymy z radości lub bólu, płaczemy, tańczymy, mdlejemy. Ponieważ jest to zawsze ta sama, dwubiegunowa Siła, która płynie i wkrótce się przepełnia. Sama Siła Życia nie cierpi, nie ma kłopotów i nie podnieca się, dobra czy zła – ona tylko jest, tylko płynie, wszystko obejmująca i pogodna. Wszelkie sprzeczne oznaki, które w nas przyjmuje, są szczątkami naszej ewolucyjnej przeszłości, kiedy to byliśmy mali, bardzo mali i oddzieleni od siebie i musieliśmy się zabezpieczać od tej żyjącej olbrzymki, zbyt intensywnej jak na nasz rozmiar. Musieliśmy rozróżniać pomiędzy „użytecznymi” i „szkodliwymi” wibracjami, dając tym pierwszym pozytywny współczynnik przyjemności, sympatii lub dobra, a tym drugim – negatywny współczynnik cierpienia, odrazy, zła; ale cierpienie jest jedynie zbyt wielką intensywnością tej samej Siły, a przyjemność zbyt intensywna – zamienia się w jej bolesne przeciwieństwo. „To

Korespondencja ze Sri Aurobindo, t.2.86

wszystko są konsekwencje naszych zmysłów”64 – mówi Sri Aurobindo. A Matka dodaje: „To tylko niewielkie przesunięcie igły kompasu świadomości. Dla kosmicznej świadomości w jej stanie kompletnej wiedzy i kompletnego doświadczenia, wszystkie sygnały docierają jako Radość – Ananda”.65 To tylko zawężenie i niedostatek świadomości, który powoduje nasze wszystkie kłopoty, czy to moralne, czy fizyczne, który powoduje naszą bezsilność i stałą tragikomedię naszej egzystencji. Rozwiązaniem jednak nie jest umartwienie witalu, jak każą nam czynić moraliści, ale jego powiększenie. Nie odrzucenie – ale akceptowanie więcej i coraz to więcej, aby poszerzyć naszą świadomość. Taki jest bowiem cały sens ewolucji. Zasadniczo – jedyną rzeczą, którą należy odrzucić, jest nasza ignorancja i ciasnota. Kiedy tak kurczowo lgniemy do naszej małej fasadowej osobowości, do jej przesady, lepkiego sentymentalizmu I świętoszkowatych smutków – nie jesteśmy prawdziwie „ludzcy”, jesteśmy tylko spóźnialskimi z Ery Kamienia Łupanego, kiedy tak „bronimy naszych praw do smutków i cierpienia”66. Poszukiwacz nie jest już ogłupiany przez wątpliwą grę zachodzącą na powierzchni jego witalu, ale jeszcze przez długi czas utrzyma się w nim nawyk odpowiadania na tysiące małych biologicznych i emocjonalnych wibracji krążących wokół niego. Przejście zabiera trochę czasu, jak np. przejście od huczącego umysłu do mentalnej ciszy i często towarzyszą mu okresy intensywnego zmęczenia, ponieważ organizm traci swój nawyk odnawiania energii ze wspólnego, sztucznego źródła (które wkrótce wydaje się niestrawne i ciężkie, gdy raz się już spróbuje innego typu energii), ale ciągle jeszcze nie posiada możliwości aby być na stałe podłączonym do prawdziwego źródła – stąd występują „przerwy w dostawie” energii. Lecz tutaj poszukiwacz jest wspomagany przez schodzącą Siłę, która potężnie przyczynia się do ustabilizowania w nim nowego rytmu. Zauważa nawet, ciągle zdziwiony, że jeśli uczyni jeden mały krok naprzód, to owa Pomoc z góry zrobi ich dziesięć w jego kierunku – jak gdyby był on oczekiwany. Jakkolwiek, błędem byłoby sądzić, że praca jest jedynie negatywna; wital, oczywiście, lubi udawać, że czyni wielkie wysiłki w walce z samym sobą, co jest jego bardzo sprytnym sposobem zabezpieczania się na wszystkich frontach. W praktyce poszukiwacz nie podlega więc surowym czy negatywnym zasadom, idzie za pozytywną potrzebą swej istoty. W zasadzie – rozwija się on faktycznie, a zatem wczorajsze normy lub przedwczorajsze przyjemności wydają się dla niego tak niedostateczne jak dziecięca pożywka; nie jest on już zadowolony z tego wszystkiego, ma lepsze rzeczy do roboty, lepsze rzeczy do przeżycia. Oto, dlaczego jest tak trudno objaśnić tę drogę komuś, kto jej nigdy nie próbował, bo zobaczy on jedynie swój bieżący punkt widzenia, a raczej – utratę tegoż punktu. A jednak, gdybyśmy tylko wiedzieli, jakim krokiem naprzód jest utrata każdego punktu widzenia, jak życie się zmienia, kiedy przechodzi się od stadium zamkniętych prawd do stadium prawd otwartych – do prawdy, jak samo życie, zbyt wielkiej, aby można ją zamknąć w ograniczonych „punktach widzenia”, ponieważ obejmuje ona je wszystkie i docenia użyteczność każdej rzeczy na każdym etapie

O Sobie, 26:355

O Jodze II, tom 2, 671

Listy o jodze, 22:84

nieskończonego rozwoju; prawdy wystarczająco wielkiej, aby zaprzeć się samej siebie i przechodzić nieskończenie w coraz to wyższą prawdę. Poza tym dziecięcym, niespokojnym, łatwo wyczerpywalnym witalem – znajdujemy inny wital: spokojny i potężny, czyli to, co Sri Aurobindo nazywa „prawdziwym witalem” – wital, który zawiera samą esencję Siły Życiowej, oczyszczonej już ze swych sentymentalnych i bolesnych produktów ubocznych. Wchodzimy w stan spokojnej, spontanicznej koncentracji, jak w głębinę morską pod poruszającymi się stale falami. Ten podstawowy bezruch nie jest znieczuleniem nerwów, podobnie jak mentalna cisza nie jest znieczuleniem mózgu: jest tylko bazą wyjściową działania. Jest to skoncentrowana potęga zdolna do zapoczątkowania każdej akcji, wytrzymania każdego szoku, nawet najdłuższego i najbardziej gwałtownego, bez utraty swej pozycji. W zależności od stopnia naszego rozwoju, wszelkie rodzaje nowych zdolności mogą się wynurzyć z witalnego bezruchu, ale przede wszystkim – odczuwamy prawie niewyczerpalną energię; każde zmęczenie bywa oznaką, że wpadamy z powrotem w powierzchniowe zamieszanie. Zdolności do pracy, a nawet do fizycznego wysiłku, stają się dziesięciokrotnie wyższe. Żywność i sen nie są już jedynymi i wyłącznie angażującymi źródłami odnawiania energii. (Sama natura snu, jak zobaczymy, też się zmienia i żywność może być ograniczona do higienicznego minimum, nie powodując owego uczucia rozdęcia i chorób, które zwykle pociąga za sobą). Inne potęgi, często uważane za „cudowne” – mogą się również pojawić, ale są one „cudami przy użyciu metody”;67 nie będziemy ich tutaj próbować rozważać – muszą one być doświadczone. Powiedzmy wprost, że jeśli ktoś staje się zdolny do kontrolowania pewnej witalnej wibracji w sobie – jest również zdolny do automatycznego kontrolowania tej samej wibracji, gdziekolwiek w tym świecie się z nią styka. W tej ciszy witalu również inna charakterystyczna cecha kształtuje się na stałe: zupełna nieobecność cierpienia i odczuwanie stałej radości. Kiedy zwyczajna osoba otrzymuje cios, fizyczny czy też moralny, jej natychmiastową reakcją jest przygięcie się wpół, skurczenie się, zaczyna w środku wrzeć i tym samym zwiększa ból dziesięciokrotnie. Wręcz przeciwnie, poszukiwacz, który opanował ten wewnętrzny bezruch – odkryje, że właśnie ten bezruch jakoś rozpuszcza wszelkie szoki, ponieważ jest on szeroki, jako że nie jest on już małą, skurczoną w sobie istotą, ale świadomością wykraczającą daleko poza limity własnego ciała. Uspokojony wital, podobnie jak uspokojony umysł – uniwersalizuje siebie spontanicznie. „W doświadczeniu jogi – świadomość poszerza się w każdym kierunku naokoło, pod, nad, w każdym kierunku, rozciągając się w nieskończoność. Kiedy świadomość jogina zostaje wyzwolona – nie jest już ona w ciele, ale w owych nieskończonych wyżynach, głębinach i szerokościach, w których on zawsze żyje. Jej podstawą jest nieskończona próżnia lub cisza, ale w niej wszystko może się zamanifestować – Spokój, Wolność, Potęga, Światło, Wiedza, Ananda”.68 Najmniejszy ból jakiegokolwiek rodzaju – jest natychmiastową oznaką kontrakcji w istocie i utraty świadomości.

Listy o jodze, 22:84

O Jodze II, tom 2, 184

Bardzo ważny końcowy wniosek wynika z tego poszerzenia bytu, który uczy nas doceniać absolutną konieczność witalnego bezruchu, nie tylko w celu czystości komunikacji, wydajności w działaniu lub radości w życiu, ale też po prostu – dla naszego własnego bezpieczeństwa. Tak długo, jak żyjemy w naszej małej fasadowej osobowości – wibracje są małe, ciosy są małe, radości są małe,. Jesteśmy chronieni przez naszą własną małość. Ale kiedy wynurzamy się w uniwersalnym Witalu, znajdujemy te same wibracje, albo raczej siły, lecz już w gigantycznej, uniwersalnej skali: są to te same siły, które poruszają świat tak, jak poruszają nas samych. Jeśli nie osiągniemy doskonałej równowagi lub wewnętrznego bezruchu, bywamy przez nie zmiecieni. Ta prawda odnosi się nie tylko do uniwersalnego Witalu, ale do wszystkich płaszczyzn świadomości. Rzeczywiście można, a raczej musi się (w końcu – integralny poszukiwacz musi) zdać sobie sprawę z kosmicznej świadomości na wszystkich poziomach: w Superświadomości, umyśle, witalu i nawet w ciele. Wznosząc się w Superświadomość – poszukiwacz zobaczy, że intensywności Ducha mogą także być przytłaczające (jest to ta sama boska Siła, ta sama Świadomość-Siła – „nad” czy „pod”, w Materii czy w Życiu, w Umyśle lub wyżej, tyle tylko, że im niżej się ona znajduje, tym bardziej jest ona przyćmiona i zniekształcona, tym bardziej rozszczepiona poprzez warstwy, przez które musi przechodzić). Jeśli poszukiwacz, wyłaniający się właśnie ze swej ociężałej gęstości, próbuje wznieść się za szybko, aby przeskoczyć niektóre stopnie, bez ustabilizowania najpierw czystych i mocnych podstaw – może on również eksplodować jak bojler. Zatem witalna przejrzystość nie jest kwestią moralności, ale raczej wymogiem technicznym czy nawet organicznym, moglibyśmy powiedzieć. Faktycznie zaś, wielka Opieka istnieje tam zawsze, aby powstrzymać nas od przedwczesnych doświadczeń; może jesteśmy tylko ciaśni i mali jedynie tak długo, jak musimy takimi być. Ostatecznie, kiedy wypracowaliśmy już witalny bezruch, odkryjemy, że możemy zaczynać pomagać innym z niejaką efektywnością. Bo pomaganie innym nie ma nic wspólnego z uczuciami lub dobroczynnością; jest to zawsze kwestia potęgi, kwestia wizji, kwestia radości. W tym spokoju posiadamy nie tylko zaraźliwą radość, ale i wizję, która rozpędza cienie. Spontanicznie spostrzegamy wszystkie wibracje i rozróżniamy czym one są, co pozwala nam manipulować nimi, uspokajać je, unikać ich a nawet je zmieniać. „Spokój – powiada Matka – nie jest tylko przeciwstawieniem wysiłku – aktywny, zaraźliwy spokój, który przyćmiewa i uspokaja, prostuje i porządkuje rzeczy ustawiając je na swoim miejscu”. Damy tu przykład tego „zaraźliwego spokoju”, choć należy on do późniejszego stadium w życiu Sri Aurobindo: Było to w Pondicherry, wiele lat temu, w sezonie, kiedy to tropikalne deszcze i czasami cyklony spadały nagle, przynosząc zniszczenie. Drzwi i okna musiały być barykadowane grubymi bambusowymi prętami. Tej nocy cyklon wybuchł w strumieniach deszczu i Matka pospieszyła do pokoju Sri Aurobindo, aby mu pomóc zamknąć okna. Siedział on przy swoim stole pisząc (wtedy Sri Aurobindo spędzał 12 godzin dziennie pisząc od szóstej wieczorem do szóstej rano, potem osiem godzin spacerował „dla celów jogi”); okna były szeroko otwarte, ale nawet jedna kropla deszczu nie wpadła do wnętrza pokoju. „Spokój, który tam panował – przypomina Matka – był tak solidny, tak zwarty, że cyklon nie był w stanie wejść”.

ROZDZIAŁ 7: CENTRUM PSYCHICZNE

Nie jesteśmy umysłem, gdyż wszystkie nasze myśli pochodzą z Umysłu szerszego niż nasz, uniwersalnego Umysłu; nie jesteśmy witalem lub naszymi uczuciami i akcjami, gdyż wszystkie te impulsy pochodzą z Witalu większego niż nasz – uniwersalnego Witalu; i nie jesteśmy również tym ciałem, bo jego części są zrobione z Materii, która podlega prawom większym niż nasze – prawom uniwersalnym. Jaki zatem jest element w nas, który nie jest naszym społecznym otoczeniem, nie jest naszą rodziną, tradycją, małżeństwem czy pracą, który nie jest grą uniwersalnej Natury lub okoliczności w nas, a pomimo to daje owo poczucie „Ja” nawet wtedy, kiedy już wszystko inne upadnie? Prawdę mówiąc, to jest właśnie rzeczywiste „Ja”, gdy już wszystkie powyższe otoczki upadły, ponieważ jest to godzina naszej prawdy. W trakcie naszych poszukiwań obserwowaliśmy różne centra i poziomy świadomości i widzieliśmy, że Świadomość-Siła była żywa poza tymi centrami, wiążąc nasze różne stany istnienia (pierwszy rezultat ciszy mentalnej i uspokojenia witalu był właśnie po to, aby odseparować tę siłę świadomości od umysłowych i witalnych aktywności, w których bywa ona zwykle złapana) i czuliśmy, że ten prąd siły czy świadomość – jest esencjalną rzeczywistością naszej istoty, poza naszymi różnymi stanami. Ale ta siła-świadomość musi być świadoma „kogoś”. Kto lub co jest w nas świadomym? Gdzie jest centrum, gdzie jest ów mistrz? Czy jesteśmy tylko marionetkami jakiegoś uniwersalnego Bytu, który jest naszym prawdziwym centrum, gdyż wszystkie mentalne, witalne i fizyczne aktywności są w efekcie również uniwersalne? Prawda jest podwójnie złożona, ale w żadnym wypadku nie jesteśmy marionetkami, chyba że upieramy się brać tę fasadową istotę za nas samych, gdyż to ona jest rzeczywistą marionetką. My rzeczywiście posiadamy indywidualne centrum, które Sri Aurobindo nazywa istotą psychiczną oraz kosmiczne centrum albo „centralną istotę”. Krok po kroku musimy odnajdywać i jedno i drugie, aby stać się mistrzami wszystkich naszych stanów. Na początku spróbujemy odnaleźć nasze indywidualne centrum, „istotę psychiczną”, którą inni zwą Duszą. Jest to zarazem najprostsza i najtrudniejsza sprawa w świecie. Najprostsza, ponieważ dziecko ją rozumie, albo raczej – żyje ją, spontanicznie, jest ono Królem, jest na szczycie świata, żyje w swej psychicznej istocie.* Najtrudniejsza – ponieważ owa spontaniczność jest wkrótce pokryta przez wszelkie rodzaje idei i uczuć; zaczynamy mówić o „duszy”, czyli przestajemy cokolwiek o niej rozumieć. Cały ból dojrzewania jest po prostu opowieścią o powolnym uwięzieniu psychicznej istoty (mówimy o bólach dojrzewania, ale może są one tylko bólami duszenia się, a dojrzałość jest osiągana, kiedy duszenie się stało się stanem normalnym). Tak więc wszystkie trudności poszukiwacza są odwrotną opowieścią o powolnym rozplątywaniu się różnych mentalnych i witalnych mieszanin. Ale, jak wkrótce zobaczymy, nie jest to powracanie do momentu wyjściowego, ponieważ

Istnieją tam wyjątki i stopnie, które są nieomal widoczne gołym okiem

nigdy się nie cofamy, a następnie dlatego, że psychiczne dziecko, które znajduje się przy końcu tej podróży (koniec, który jest zawsze początkiem) – nie jest chwilowym kaprysem, ale świadomą królewskością. Gdyż jest ono istotą, rośnie; jest to cud wiecznego dzieciństwa w coraz to szerszym królestwie. Jest ono „wewnątrz nas jak dziecię, które ma się narodzić” – mówi Rig Weda (IX.83.3).

Psychiczne narodziny Pierwszymi sygnałami psychicznego otwarcia są miłość i radość – radość, która może być niezwykle intensywna i potężna, ale bez żadnej egzaltacji i bez żadnego obiektu, tak spokojna i głęboka jak morze. Psychiczna radość nie potrzebuje niczego dla swego istnienia, ona jest; nawet w więzieniu nie może przestać być – nie jest to bowiem uczucie, ale stan; jak rzeka, która błyska falami gdziekolwiek się przewija: czy na mulistym podłożu, czy na skałach, równinach bądź w górach. Jest to miłość, która nie jest przeciwstawieniem nienawiści i która nie potrzebuje niczego, aby się karmić, ona po prostu jest. Pali się stałym płomieniem niezależnie od tego, co napotyka, we wszystkim co widzi i czego dotyka, ponieważ nie może powstrzymać się od kochania, gdyż taka już jest jej natura. Nic nie jest dla niej zbyt niskie lub zbyt wysokie, czyste lub nieczyste; ani jej płomień, ani jej radość nie mogą zostać przyćmione; inne oznaki wskazują na jej obecność; Jest lekka, nic nie jest dla niej za ciężkie, jak gdyby cały świat był jej polem zabawy; jest niezakłócona i nie dotknięta, jakby zawsze była poza wszelkimi tragediami, już uratowana ze wszystkich wypadków; jest jasnowidzem – wszystko widzi; jest tak spokojna, tak cicha, jak lekki powiew na głębinach bytu i tak szeroka, jak sam ocean. Bo jest ona wieczna. I całkowicie wolna; nic nie może jej ograniczyć: ani życie, ani ludzie, ani idee, doktryny, kraje – jest zawsze „poza”, a jednak zawsze nieodłącznie obecna w sercu wszystkiego, jak gdyby była tożsama ze wszystkim. Bo to jest Bóg wewnątrz nas. Dla oka, które „widzi” – oto jak się przejawia istota psychiczna: „Kiedy się patrzy na kogoś, kto jest świadomy swej duszy i żyje w swojej duszy – mówi Matka – czuje się jakby schodziło się głęboko, coraz to głębiej w taką osobę, bardzo, bardzo głęboko wewnątrz. Generalnie, kiedy się spogląda w ludzkie oczy (bywają oczy, w które nie można wejść, są one jak zamknięte drzwi; ale niektóre oczy są otwarte i można wejść), cóż, bardzo blisko, na powierzchni napotykamy na coś wibrującego, coś co błyska i skrzy się i jeśli się nie wie – powie się: Ten człowiek ma żyjącą duszę – ale to jeszcze nie jest to, to jest jego wital. Aby odnaleźć duszę – musi się wycofać z powierzchni i wejść bardzo głęboko, daleko, daleko w dół, w bardzo głęboką studnię, która jest cicha i nieruchoma; i tam widzi się coś ciepłego, spokojnego o bogatej substancji, bardzo nieruchomego, pełnego i nadzwyczaj miękkiego – to jest dusza. I jeśli się w tym trwa i jest się świadomym siebie, to nadchodzi uczucie obfitości, czegoś tak pełnego, z tak niezrównaną głębią. Czuje się, że gdyby się tam weszło, to wiele tajemnic zostałoby objawionych; jest to jakby odbicie czegoś wiecznego, na cichej, spokojnej powierzchni wód. Czas przestaje wtedy istnieć. Ma się wrażenie bycia zawsze i wiecznego istnienia…” Ale są to jedynie oznaki, zewnętrzne tłumaczenie czegoś, co istnieje samo w sobie i którego pragniemy sami doświadczyć. Jak się więc otwiera drzwi do tej psychicznej istoty? Bo jest ona dobrze ukryta. Najpierw – jest 58

ukryta przez nasze idee i uczucia, które rabują ją i bezwstydnie naśladują; mamy w końcu tyle idei o tym, co jest wysokie, a co niskie, czyste czy nie, boskie lub nieboskie. Jesteśmy uwięzieni w tylu sentymentalnych stereotypach na temat tego, co jest godne kochania, a co nie jest – że ta biedna psychiczna istota nie ma zbyt wielu szans, aby się zamanifestować, gdyż miejsce jest już wypełnione całym śmietnikiem. W momencie, kiedy ukaże swoje oblicze – bywa natychmiast połykana przez wital, który używa jej do swych błyskotliwych wzlotów egzaltacji, swych własnych „boskich” i chaotycznych emocji, do swej posesywnej miłości, do swej wykalkulowanej szczodrości i kiczowatej estetyki. Bywa złapana w klatkę przez umysł, który używa jej do swych ekskluzywnych ideałów, swych nieomylnych schematów filantropijnych, swych ograniczonych moralności, jest przystosowywana przez kościoły, niezliczone kościoły, które ujmują ją w artykuły wiary i dogmaty. Gdzież jest ta istota psychiczna w tym wszystkim? Jest tam, mimo wszystko, boska, cierpliwa, dążąca do przebicia się przez każdą szczelinę i nawet używająca wszystkiego, czym ją karmimy lub na nią nakładamy – inaczej mówiąc: „używa środków, które ma”. I tu właśnie jest problem; bo kiedykolwiek wychodzi ze swego ukrycia, nawet na sekundę – rzuca taki blask na wszystko czego dotyka, że mamy tendencje mylenia jej świetlistej prawdy z okolicznościami objawienia. Ktoś, kto miał objawienie się swej psychicznej istoty w trakcie słuchania Beethovena powie: „Muzyka, tylko muzyka jest prawdziwa i boska na tej Ziemi”; inny zaś, który poczuł swoją duszę na środku niezmierzonego oceanu – zapoczątkuje religię otwartych mórz; inny będzie przysięgał tylko na swego proroka, swój kościół lub swoją ewangelię. Każdy skonstruuje swoją własną świątynię wokół okruchu tego doświadczenia. Lecz psychiczna istota jest wolna, cudownie wolna od wszystkiego! Nie potrzebuje nic, aby istnieć. Jest wcieloną Wolnością i używa każdego z naszych mniejszych czy większych kawałków muzycznych, naszych sublimowanych lub mniej sublimowanych „świętych pism” – aby po prostu wiercić w zbroi człowieka tak, by mogła ona wyjść na światło dzienne. Daje swoją siłę, miłość, radość, swoje światło i swą nieodpartą i otwartą Prawdę – wszystkim naszym ideom, uczuciom, doktrynom, ponieważ jest to jedyną szansą dawaną jej, aby mogła się wynurzyć, jedyny środek ekspresji jaki posiada. Ale wzajemnie – owe emocje, doktryny i idee czerpią z niej swoją pewność siebie; dostosowują ją i ubierają, wyciągają z tego elementy czystej Prawdy, ich nieomylne pewniki, ekskluzywną głębię, jednostronną uniwersalność i „sama potęga elementu prawdy zwiększa siłę elementu fałszu”.69 Ostatecznie – istota psychiczna bywa tak całkowicie połykana, tak doskonale wymieszana z całą resztą, że nie można już nic odróżnić ni oddzielić fałszu bez zniszczenia jednocześnie samej tkaniny prawdy. I świat się toczy dalej, zaśmiecony półprawdami, które są cięższe niż fałsz. Być może prawdziwa trudność nie leży w oswobadzaniu nas samych od zła, które i tak możemy dosyć łatwo rozpoznać, jeżeli jesteśmy odrobinę szczerzy, ale w oswobodzeniu nas od tego „dobra”, które jest tylko drugą stroną zła i które już na zawsze uzurpowało sobie cząstkę prawdy. Jeśli pragniemy bezpośrednio doświadczyć tej psychicznej istoty w jej krystalicznej czystości tak cudownie świeżej, jak istnieje ona nieodparcie poza wszelkimi pułapkami, które na nią zastawiamy, poza wszelkimi ideami, uczuciami i deklaracjami o Niej, musimy stworzyć przejrzystość w nas samych. Beethoven, ocean, kościół – były

Eseje nt. Gity, 193

tylko instrumentami dla osiągnięcia tej przejrzystości. Ponieważ sprowadza się to zawsze do tego samego: gdy tylko jesteśmy przezroczyści – Prawda, radość, wizja wynurzają się spontanicznie, bo to wszystko tam jest, bez najmniejszego wysiłku, ponieważ Prawda jest najbardziej naturalną rzeczą na świecie; cała ta reszta zagłusza wszystko – umysł i wital z ich pomieszanymi wibracjami i naukowymi złożonościami. Wszystkie duchowe dyscypliny, warte tej nazwy, wszystkie tapasya – muszą ostatecznie dążyć w kierunku tej zupełnie naturalnej esencji, wolne od jakiegokolwiek wysiłku, wysiłek bowiem jest jeszcze jednym źródłem zagłuszania, jeszcze jedną komplikacją. Tak więc poszukiwacz nie będzie zamierzał wchodzić na bagniste tereny moralnego umysłu, albo też podejmował niemożliwe zadanie oddzielenia dobrego od złego w dążeniu do uwolnienia psychicznego centrum, gdyż właściwie cel „dobra i zła” jest ściśle powiązany z ich wzajemną szkodliwością; (Mój ukochany zdjął ze mnie okrycie grzechu I pozwoliłem mu odpaść, ciesząc się; potem chciał zdjąć moją szatę cnoty, ale byłam zawstydzona I zgorszona, I mu nie pozwoliłam. Dopóki nie zerwał jej ze mnie siłą, nie widziałam, jak moja dusza była przede mną ukryta…70); on po prostu pozwoli się temu wszystkiemu ustalić i wyklarować w ciszy, bo cisza jest czysta sama w sobie i jest jak lustrzana woda. „Nie próbuj zmywać jedną po drugiej plam na twym płaszczu – mówi starożytna tradycja chaldejska – tylko zmień go na czysty”. To jest to, co Sri Aurobindo nazywał „zmianą świadomości”. W owej przejrzystości zobaczymy, jak stare wzorce nawyków są spokojnie rozprostowywane, odczujemy nową pozycję świadomości – nie pozycję intelektualną, ale właściwe w nas centrum grawitacji. Na poziomie serca, głębszym od witalnego centrum (które tylko przykrywa i imituje duszę), czujemy sferę koncentracji bardziej intensywną niż pozostałe, jakby się tam wszystkie inne centra zbiegły: to jest właśnie centrum psychiczne. Odczuliśmy już początki prądu siły-świadomości w nas, który zaczął nabierać swojego własnego życia, poruszając się w ciele i stając się narastająco intensywny w miarę, jak powoli uwalnia się ze swych mentalnych i witalnych aktywności, ale jednocześnie coś jak ogień jest rozniecane w samym centrum – Agni. Prawdziwe „Ja” w nas. Mówimy „Ja potrzebuję wiedzieć”, „Ja potrzebuję kochać”, ale kto, kto w nas tego rzeczywiście potrzebuje? Aby być pewnym – to nie jest owo małe ego zadowolone z siebie, nie ten powtarzalny umysłowy gość w swojej koleinie, nie ten łajdaczyna wital, który chce tylko łapać i łapać. Ale poza nimi jest ten wieczny ogień: potrzebuje on tych rzeczy, ponieważ pamięta coś jeszcze. „Obecność” jest słowem używanym jako określnik, ale jest to bardziej podobne do wyrazistej nieobecności, do żyjącej w nas dziury, która pali i przeciska się bez przerwy ku górze, aż stanie się rzeczywistością, jedyną w świecie rzeczywistością, gdzie człowiek dziwi się, czy ludzie są naprawdę żywi czy tylko udają życie. Jest to istota z ognia, jedyna prawdziwa istota w świecie, jedyna rzecz, która nas nie zawiedzie: „Świadoma istota w centrum nas, która rządzi przyszłością i przeszłością: jest ona jak ogień bez dymu… To ją musi cierpliwie odłączyć od naszego ciała” – mówią Upaniszady.* „Jest to dziecko zamknięte w tajemnej jaskini” – mówi Rig Weda (V.2.1). „Syn niebios zrodzony z ciała Ziemi” (III.25.1). „Ten, który się budzi w tych, co śpią” (Katha Upaniszady V.8).„On

70 *

Myśli i aforyzmy, 17:138

Katha Upaniszady,IV.12.13; VI.17

jest tam w środku domu” (Rig Weda I.70.2).„Jest on jak życie i oddech naszej egzystencji, jest jak nasze wieczne dziecię” (I.66.1). „Jest on świetlistym królem, ukrytym przed nami” (I.23.14). Jest to Centrum, Mistrz, miejsce, gdzie wszystkie rzeczy łączą się razem: „Świetlista przestrzeń, gdzie wszystko jest na zawsze znane”.71 Jeżeli odczuliśmy to Słońce wewnątrz, ten płomień, to żyjące życie – bo tyle jest przecież obumarłego życia – choćby tylko przez sekundę w naszej egzystencji, wtedy wszystko dla nas się zmienia; przed tą Pamięcią wszystko wydaje się mdłe i zamglone. Jest to ta Pamięć. Jeśli pozostaniemy wierni tej płonącej Agni, będzie ona rosnąć coraz bardziej w siłę, jak żyjący byt w naszym ciele, jak nieustanna potrzeba. Będziemy odczuwać w nas samych coś bardziej skoncentrowanego, zamkniętego, przejmującego, jak gdyby nie mogło ono wybuchnąć na zewnątrz. „Okropne uczucie, że coś ogranicza twój wzrok i ruchy, próbujesz rozwalać bramy tylko po to, aby stanąć pod ścianą. Więc napierasz na nią i napierasz, ale bez skutku” – mówi Matka. Potem – poprzez samą potrzebę, samą siłę woli, poprzez samą agonię w tym duszeniu się – pewnego dnia psychiczne napięcie osiąga swój punkt przełomowy i doznajemy tego doświadczenia: Ciśnienie stało się tak wielkie, intensywność problemu tak poważna, że coś tam przeważa w świadomości. Zamiast znajdować się na zewnątrz i próbując zaglądać do wnętrza, nagle jesteś w środku. I w tym momencie, gdy się tam znajdujesz – wszystko się drastycznie zmienia. Wszystko, co dotąd wydawało się prawdziwe, naturalne, normalne, rzeczywiste, dotykalne – nagle pojawia się jako absolutnie groteskowe, śmieszne, nierzeczywiste i absurdalne. Bowiem dotknęło się czegoś nadrzędnie prawdziwego i wiecznie pięknego; i tego nigdy się już nie straci. „O, Ogniu, kiedy zostajesz prawidłowo rozniecony przez nas, stajesz się nadrzędnym wzrostem i ekspansją naszej istoty, cała chwała i piękno są w twym pożądanym blasku i w twej doskonałej wizji. O, Bezmiarze, jesteś tą obfitością, która niesie nas do samego końca drogi; jesteś wielością bogactw rozrzucanych na wszystkie strony” (Rig Weda II.1.12). Prawdziwe życie otwiera się dla nas, jak gdybyśmy nigdy przedtem nie widzieli światła dziennego. „Umieść pryzmat na jednej stronie – mówi Matka – i światło jest białe. Obróć go i światło jest rozszczepione. Cóż, to jest to, co się zdarza: przywraca się białe światło. W normalnej świadomości wszystko jest rozszczepione i tylko przywraca się ją do białego”. Matka opisuje doświadczenie również w ten sposób: „Siedzisz przed zamkniętymi drzwiami dość długo – i to ciężkimi drzwiami z brązu – a jesteś tam, życząc sobie, aby otworzyły się one i pozwoliły ci przejść na drugą stronę. Taka jest twoja koncentracja i silna aspiracja, że zbierają się one w pojedynczy promień i zaczynają pchać, coraz to mocniej, silniej, z narastającą energią, aż nagle – drzwi się otwierają i droga jest wolna. I wchodzisz jakby wrzucono cię w światło”. Wtedy człowiek się prawdziwie rodzi.

Savitri, 28:74

Psychiczny wzrost Z wszystkich uczuć, których człowiek doświadcza kiedy otwierają się psychiczne drzwi wewnątrz – pierwszym i nieodpartym jest owo uczucie wiecznego trwania. Naprawdę wkraczamy w inny wymiar, w którym jasno widzimy, że jesteśmy tak starzy jak świat, a zarazem wiecznie młodzi, a to życie jest jednym doświadczeniem, jednym oczkiem w nieprzerwanym łańcuchu doświadczeń, które rozciągają się daleko w przeszłość i daleko w przyszłość. Wszystko nagle eksploduje do skali Ziemi. Czym to człowiek nie był? Jakich nie popełnił grzechów? Wszelkie wartości są odwrócone. Co nas jeszcze dziwi pomiędzy tymi wszystkimi odcieniami małości i wielkości; gdzie jest obcy, gdzie zdrajca, gdzie jest wróg? O, boskie zrozumienie, absolutne współczucie! I wszystko zaczyna migotać, jak gdybyśmy się przenieśli z mrocznej jaskini na znaczną wysokość; wszystko nareszcie ma sens, wszystko się z sobą łączy, jakby stara szarada zniknęła w blasku światła – śmierci już nie ma, jest tylko ignorancja umierania. Jak mogłaby istnieć śmierć dla tego, co jest świadome? „Czy żyję, czy umarłem – zawsze jestem”.72 „Stary i znoszony – odradzam się młodym i żyję znowu i znowu” - mówi Rig Weda (II.4.5). „To nie jest narodzone, ani też nie umiera – mówi Bhagavad Gita – ani też nie znaczy, że gdy się już było – nie będzie się ponownie”. Jest to nienarodzone, starożytne, wieczne – nie umiera ze śmiercią ciała. Jak człowiek zrzuca z siebie znoszone stroje i przywdziewa nowe, tak wcielony byt zrzuca kolejne ciała i przyjmuje nowe. „Pewna jest śmierć tego, co było zrodzone i pewne są narodziny tego, co umarło”.* To, co jest znane jako reinkarnacja, jest oczywiście elementarne dla nauk Sri Aurobindo; wszystkie starożytne mądrości mówiły o tym, od Dalekiego Wschodu do Egiptu i neoplatonistów**, lecz Sri Aurobindo nadaje temu nowe znaczenie. Od momentu, kiedy to wynurzamy się spoza wąskiej, przejściowej wizji pojedynczego życia nagle uciętego śmiercią, są możliwe dwa nastawienia. Możemy zgodzić się z ekskluzywnymi spirytualistami, że wszystkie te życia są jedynie bolesnym i próżnym łańcuchem – z którego okowów lepiej się uwolnić tak szybko, jak to możliwe – aby spocząć w Bogu, Brahmanie lub w Nirwanie. Możemy też wierzyć za Sri Aurobindo – i jest to wiara zbudowana na doświadczeniu – że suma tych wszystkich żywotów reprezentuje wzrost świadomości, której kulminacją jest ziemskie spełnienie. Innymi słowy – istnieje ewolucja, ewolucja świadomości poza ewolucją gatunku i ta duchowa ewolucja musi dać rezultat w postaci indywidualnej i kolektywnej realizacji na Ziemi. Można zapytać, dlaczego ci tradycyjni spirytualiści, będący w końcu oświeconymi ludźmi, nie widzieli owej ziemskiej realizacji. Przede wszystkim, przeoczenie dotyczy tylko tych stosunkowo współczesnych spirytualistów; nie stosuje się do Wed (których sekret ponownie odkrył Sri Aurobindo)

72 * **

Myśli i aforyzmy, 17:124

Bhagavad Gita II.18,20,22,27. Interesującym faktem jest, że Ojcowie Kościoła również dyskutowali możliwość zaakceptowania reinkarnacji na

Soborze w Aleksandrii.

i może do innych, ciągle nie zrozumianych tradycji. Właściwe byłoby tu nadmienić, że duchowość naszej współczesnej ery jest znaczona zaciemnieniem świadomości proporcjonalnym do jego umysłowego rozwoju. Co więcej – spirytualiści nie byli nawet w stanie dojść do konkluzji, która byłaby innej natury niż ich przesłanki. Wychodząc z założenia, że ziemski świat jest iluzją, lub też przejściowym padołem podporządkowanym ciału i diabłu, mogli jedynie dojść tam, dokąd pozwoliły im dojść ich przesłanki; oczywiście było to na zewnątrz tego „padołu”, tego świata, w którym widzieli oni wyzwolenie i zbawienie. Zamiast cierpliwie przeszukiwać ludzkie potencjały: mentalne, fizyczne i psychiczne, aby mogły ich poszerzyć i uwolnić od sklerozy, to znaczy, przybliżyć boskości, jak to uczynili mędrcy Wed (może i nawet mędrcy innych starożytnych Tajemnic, nie mówiąc o Sri Aurobindo) – oni odrzucili wszystko i szukali przeskoku z czystego umysłu do czystego ducha.73 Naturalnie nie zobaczyli tego, czego nie chcieli zobaczyć. Materialiści również potraktowali wszystko pobieżnie w inny krańcowy sposób: zaczęli przeszukiwać maleńki ułamek fizycznej rzeczywistości i zaprzeczyli całej reszcie. Założyli, że jedynie Materia jest realna, a reszta jest halucynacją – mogli zatem skończyć tam, gdzie kończyły się ich przesłanki. Jeżeli zaczniemy jednak wprost, bez żadnych przesądów, uzbrojeni w otwartą Prawdę i całkowitą wiarę w integralne możliwości człowieka, jak to zrobił Sri Aurobindo, możemy osiągnąć na koniec integralną wiedzę, a zatem i integralne życie. Reinkarnacja, widziana z tego punktu ewolucji świadomości, przestaje być daremnym, błędnym kołem – jak ją niektórzy widzą – albo też deliryczną fantazją malowaną przez jeszcze innych. Z typowo zachodnią jasnością Sri Aurobindo oczyszcza nas z tych „duchowych baśni”, jak je nazywa Matka, w których od końca Wieku Tajemnic tak wiele poważnej wiedzy uległo degeneracji; zaprasza więc nas raczej do eksperymentów z wyciszeniem umysłu raczej, niż z jasnowidztwem. Zasadą nie jest tu „wiara” w reinkarnację, ale doświadczenie jej, a przede wszystkim – zrozumienie warunków, w których takie doświadczenie jest możliwe do zrealizowania. To raczej praktyczny problem i dotyczy naszego całościowego rozwoju w czasie. Oczywiście nie jest to owa mała „fasadowa istota”, która podlega reinkarnacji, nawet jeśli rozczarowuje to tych, którzy skłonni są wyobrażać sobie np. pana Jonesa raz w saksońskiej tunice, to znów w welwetowych bryczesach i wreszcie w sportowych szortach, który poza tym byłby już bardzo monotonny. Prawdziwe znaczenie reinkarnacji jest zarówno głębsze, jak i o wiele szersze. W chwili śmierci cały ten „fasadowy byt” rozpada się, ulega dezintegracji. Cała ta masa mentalnych wibracji skupiona wokół nas ciągłym powtarzaniem i uformowana w mentalne ego, czy ciało mentalne – dezintegruje i powraca do Uniwersalnego Umysłu. Podobnie witalne wibracje, które składają się na nasze witalne ego lub witalne ciało – dezintegrują w Uniwersalnym Witalu, tak samo jak fizyczne ciało dezintegruje w swe naturalne składniki w Uniwersalnej Materii. Pozostaje tylko centrum psychiczne. Jak już wiemy – jest ono wieczne. Doświadczanie zatem reinkarnacji zależy od naszego doświadczenia Centrum, owego psychicznego Mistrza, który jest nośnikiem naszych pamięci z jednego życia do następnego oraz od stopnia naszego psychicznego rozwoju. Jeśli nasza psychika pozostanie przez całe życie zagrzebana pod pokładami umysłowych, witalnych i fizycznych aktywności, nie będzie miała żadnych pamięci do zabrania ze sobą w dalszą

Synteza Jogi, 20:353

drogę. Będzie więc powracać na Ziemię dokładnie tylko po to, aby wynurzyć się na powierzchni naszego bytu i stać się otwarcie świadomą. Aby pamiętać, musimy najpierw przestać oczywiście mieć skłonności do amnezji. Tak więc – raczej trudno jest mówić o reinkarnacji poniżej pewnego szczebla rozwoju; bo cóż za pożytek jest z tego, że się wie, iż psychika reinkarnowała się, gdy nie jesteśmy tego świadomi? Stawanie się świadomym jest samą istotą ewolucji. Życie po życiu, centrum psychiczne cicho rośnie, ukryte poza fasadową istotą poprzez tysiące percepcji naszego ciała, tysiące stymulacji naszych uczuć, niezliczone myśli, które się w nas mieszają. Rośnie gdy upadamy, rośnie gdy się wznosimy, poprzez cierpienia i radości, dobro i zło – to wszystko to jedynie jego anteny, za pomocą których czuje ono świat. Kiedy ten zewnętrzny aparat rozpuszcza się – ono zachowuje tylko esencję swoich doświadczeń, szeroki zakres tendencji, które stały się bardziej prominentne i składają się na pierwszy embrion „psychicznej osobowości” poza fasadową istotą.* Zabiera ono z sobą pewne konsekwencje z dopiero co przeżytego życia, gdyż każda z naszych akcji posiada dynamizm z tendencją do kontynuowania się (w Indiach zwane karma). Pewne „wyżłobienia” zostaną w następnym życiu przetłumaczone na jakieś szczególne talenty, wewnętrzne skłonności, nie wyjaśnione fobie, nieodparte atrakcje, dane problemy i czasami nawet – na szczególne okoliczności, które nieomalże mechanicznie się powtarzają, jakby popychały nas w ten sam problem do rozwiązania. Każde życie reprezentuje jeden typ doświadczenia (może myślimy, że mamy wiele doświadczeń, ale jest to zawsze jedno i to samo doświadczenie). Dzięki akumulacji wielu typów doświadczeń psychika osiąga powoli pewną indywidualność, narastająco świadomą i szeroką, jak gdyby rzeczywiście zaczynała istnieć tylko po przebyciu określonego pełnego zakresu ludzkich doświadczeń. Im bardziej ona rośnie, tym bardziej zindywidualizowana jest w nas ta siła świadomości i tym bardziej wzmaga się psychiczne napięcie – i pcha nas aż do dnia, kiedy nie potrzebuje swej fasadowej skorupy i wyłamuje się z niej na wolność. W tym punkcie psychika staje się bezpośrednio świadoma otaczającego świata, staje się mistrzem natury zamiast uśpionym więźniem; świadomość staje się mistrzem własnej siły zamiast grzęznąć w tej sile. Joga jest faktycznie tym punktem naszego rozwoju, kiedy wychodzimy z nie kończących się krzywizn naturalnej ewolucji do ewolucji kontrolowanej i świadomej siebie – jest to proces „skoncentrowanej ewolucji”. Jak widzimy, istnieje wiele szczebli: od „zwyczajnego” człowieka, w którym psychika jest tylko drzemiącą możliwością, aż do istoty obudzonej. Jak moglibyśmy bez reinkarnacji wytłumaczyć uderzającą różnicę poziomów pomiędzy duszami, np. duszą sutenera, a Dantego, czy Franciszka z Asyżu – lub prościej: pomiędzy ekonomicznym Filistynem (jak ich zwie Sri Aurobindo), a człowiekiem, który szuka? Chyba że ktoś wierzy, iż rozwój duchowy jest kwestią edukacji, otoczenia czy dziedziczności, co, rzecz jasna, nie może wchodzić w grę,

Psyche, lub prawdziwa osobowość, wyraża unikalne przeznaczenie każdej osoby (może powinniśmy to ująć- unikalny

profil) pod jej kulturalną, społeczną I religijną otoczką. Tak więc dana osoba mogłaby być kolejno, nawigatorem, muzykiem, rewolucjonistą, chrześcijaninem, muzułmanem I ateistą, a jednak w każdym życiu wyrażałaby ten sam profil miłości, powiedzmy, lub siły przebojowej, radości, czystości, które nadawałyby specjalny koloryt wszystkiemu co ta osoba czyni. I za każdym razem, ten szczególny profil stawałby się bardziej widoczny, bardziej wyrafinowany I bardziej rozległy.

gdyż znaczyłoby to, że tylko płody szanowanych rodzin mają duszę, a 3/4 nieoświeconej ludzkości skazane jest na wieczne potępienie „Sama natura naszej ludzkości – mówi Sri Aurobindo - wskazuje na różniącą się od siebie przeszłość duszy, jak również na odpowiednią dla niej przyszłość”.74 Gdybyśmy, pomimo ewidencji, podtrzymywali z uporem, że człowiek ma tylko jedno życie do dyspozycji – wkrótce wpadniemy w absurd; „Platon i Hotentot – szczęśliwe dziecię świętych lub riszów* i urodzony wytrenowany kryminalista, pogrążony od początku do końca w najniższej, cuchnącej korupcji wielkiego współczesnego miasta – muszą na równi tworzyć, poprzez swe akcje lub wierzenia tego nierównego życia, całą ich wieczną przyszłość. To paradoks, który obraża zarówno duszę, jak i rozum, etyczne poczucie i duchową intuicję”.75 Lecz nawet pomiędzy rozbudzonymi już istotami istnieją ogromne różnice. Niektóre dusze, niektóre siły-świadomości dopiero się narodziły, podczas gdy inne mają już całkiem wyraźną indywidualność. Niektóre dusze są właśnie w środku ich pierwszego promiennego odkrywania się, ale niewiele wiedzą poza ich rozrastającą się radością, nie mają żadnych dokładniejszych pamięci swej przeszłości, nie są też świadome światów, które w sobie noszą, podczas gdy inne – rzadsze – wydają się dźwigać świadomość tak rozległą jak Ziemia. Można być świetlanym joginem lub świętym żyjącym w swojej duszy, a mieć prymitywny umysł, represjonowany wital, ignorowane lub traktowane jak zwierzę ciało i kompletnie nie zapisaną superświadomość. „Zbawienie” może być osiągnięte, ale – oczywiście – nie integralność i pełnia życia. Po odkryciu więc psychiki musi następować to, co metaforycznie można by nazwać „psychiczną kolonizacją” lub bardziej trzeźwo: „psychiczną integracją”. Współczesna psychologia również używa słowa „integracja”, ale wokół czego owa „integracja” miałaby mieć miejsce? Integracja wymaga centrum. Czy proponują oni integrację wokół bałaganu umysłowego lub witalnego „ego”? Z równym powodzeniem mogliby próbować przycumować łódź do ogona węgorza. Gdy już uda nam się odkryć wewnętrzne psychiczne królestwo, cierpliwie i stopniowo musimy kolonizować i przyłączać te zewnętrzne królestwa do niego. Jeśli jesteśmy zainteresowani naszą realizacją tu, na Ziemi, to wszystkie nasze mentalne i witalne aktywności – jak zobaczymy, też i cała nasza fizyczna natura – muszą być zintegrowane wokół nowego centrum. Tylko w tych warunkach mają one szansę przeżycia; tylko te aktywności, które objęte są wpływem psychiki, będą uczestniczyć w psychicznej nieśmiertelności. Wszystko, co ma miejsce na zewnątrz psyche – w efekcie wydarza się poza nami i nie wykracza poza życie naszego ciała. Bywają całe życia, w których nikogo nie ma. Psyche potrzebuje brać udział w naszych zewnętrznych aktywnościach, aby być w stanie pamiętać zewnętrzne rzeczy; inaczej, jest ona po prostu jak ślepy król. Potem – i tylko potem – możemy zacząć mówić o reinkarnacji i pamięciach przeszłych żywotów, które niekoniecznie będą pamięciami jaskrawych lub chwalebnych czynów (iluż w końcu było

74 *

Problem powtórnych narodzin, 16:111

Mędrcy wieku wedyckiego, zarazem jasnowidzowie i poeci, którzy skomponowali Wedy.

Ibid, 16:110

Napoleonów, Cezarów, jeśli wierzyć popularnym pisarzom w temacie reinkarnacji!), ale pamięciami „momentów duszy”76, ponieważ dla psyche nie jest nic chwalebne lub nie, nic nie jest wysokie lub niskie, podbój Mount Everestu nie jest czymś ważniejszym od dziennego spaceru do metra – jeśli jest to czynione świadomie. Psyche jest samą chwałą. Owe „momenty duszy” mogą zatrzymać piętno fizycznych okoliczności, które im towarzyszyły; możemy pamiętać miejsce akcji, scenografię, strój, który nosiliśmy w tym czasie, jakiś nieważny detal. Zostają one jako takie ostemplowane wiecznością przez sam fakt wydarzenia się w czasie, gdy nastąpiła ta wewnętrzna rewelacja. Wszyscy znaliśmy, nawet i w tym życiu, jakieś momenty czystej przezroczystości lub nagłego rozkwitu i dwadzieścia lub czterdzieści lat później znajdujemy te „zdjęcia pamięci” w stanie absolutnie nie naruszonym, włączając dokładny odcień nieba, mały kamień na drodze albo też absurdalną małą rutynę, która miała miejsce tego dnia – jak gdyby wszystko stało się wieczne. I nie jest to nawet „jak gdyby było rzeczywiste”, to jest wieczne. Są to jedyne momenty, które naprawdę żyliśmy – kiedy prawdziwe „Ja” wynurzyło się na powierzchni setek godzin nieistnienia. Również w tragicznych okolicznościach psyche może się wynurzać, gdy cały byt jest skupiony razem w piekącej intensywności i coś się w nas rozdziera. Czujemy wtedy rodzaj „obecności” gdzieś w naszym tle, która każe nam robić rzeczy, jakich normalnie byśmy nie czynili. I to jest także inna twarz psyche, nie tylko w swej radości i słodyczy, ale również w spokojnej sile, jak gdyby była zawsze poza wszelkimi możliwymi tragediami – niewzruszony mistrz. Również w tym przypadku detale sceny mogą być niezmazywalne. Ale to, co przechodzi do następnego życia – nie są to detale, ale raczej esencja sceny; uderzą w nas pewne wzorce okoliczności lub pewne sytuacje „bez wyjścia”, które mają odcień „deja vu” i wydają się być otoczone aurą fatalizmu. Bowiem to, co nie było przezwyciężone w przeszłości, powraca znowu, za każdym razem w nieco innej postaci, ale zasadniczo – zawsze takie samo, dopóki nie skonfrontujemy naszego starego węzła i nie rozwiążemy go raz na zawsze. Takie bowiem jest prawo wewnętrznego postępu. Generalnie rzecz biorąc, pamięci o zaszłych fizycznych okolicznościach nie pozostają, ponieważ w końcu są one niezbyt ważne, chociaż nasza mała powierzchniowa świadomość nadawała im duże znaczenie. Istnieje nawet spontaniczny mechanizm, który wymazuje mnóstwo bezużytecznych przeszłych pamięci, tak samo jak pamięci z tego życia się zacierają. Jeśli popatrzymy za siebie bez zastanawiania się, pojedynczym spojrzeniem – ile tak rzeczywiście pozostaje z naszego obecnego życia? Szara masa z dwoma lub trzema nadzwyczajnymi wyobrażeniami; cała reszta jest rozmyta. W ten sam sposób dzieje się z duszą i jej przeszłymi życiami. Zachodzi tam ekstensywne przesortowanie. I przez długi czas zapomnienie to jest bardzo mądre, ponieważ – gdybyśmy mogli przypomnieć sobie przedwcześnie nasze poprzednie życia – bylibyśmy stale ścigani przez nasze przeszłe pamięci. Już w naszym obecnym życiu mamy aż za wiele bezużytecznych pamięci, które stają na drodze naszego postępu, gdyż zamknęły nas w tym samym wewnętrznym nastawieniu, sprzeczności, odmowie lub buncie, w tej samej ogólnej tendencji. Aby się rozwijać – musimy zapominać. Jeśli z naszą beznadziejnie

Synteza Jogi, 20:294

dziecinną, zewnętrzną świadomością, zdarzyłoby się nam pamiętać, że raz np. byliśmy cnotliwym bankierem, podczas gdy obecnie znajdujemy się w skórze zawodowego karciarza, moglibyśmy być skonfundowani! Jesteśmy może zbyt jeszcze młodzi, aby zrozumieć, że nasza dusza potrzebowała doświadczyć odwrotności cnoty – albo raczej, że otworzyła teraz wrzód, który poprzednia cnota ukrywała. Ewolucja nie ma nic wspólnego ze stawaniem się świętym lub bardziej inteligentnym, ale ma na celu stawanie się bardziej świadomym. Zabiera wiele wieków, aby posiąść zdolność wytrzymania w sposób produktywny prawdy o przeszłych żywotach. Wszystko więc zależy od stopnia naszego rozwoju i od stopnia, w jakim nasza psychiczna istota uczestniczyła w naszym zewnętrznym życiu; do takiego bowiem stopnia „skolonizowaliśmy” to, co zewnętrzne i tym więcej pamięci zabierzemy ze sobą. Na nieszczęście, w zupełności wystarcza nam najczęściej posiadanie tzw. wewnętrznego życia, a zewnętrzne żyjemy na stare sposoby, nie przywiązując do tego zbytniej uwagi. Jest to przeciwstawieniem integralnej jogi. Jednakże, jeżeli od samego początku wszystko obejmiemy naszym poszukiwaniem, wszystkie poziomy naszego bytu, całość życia zamiast odrzucać światowe aktywności na rzecz ekskluzywnych poszukiwań duszy – osiągniemy wtedy integralne i zintegrowane życie, w którym będziemy tym samym na zewnątrz, co i wewnątrz. Z drugiej strony, jeśli wyłączymy całość życia, aby przybyć do tzw. duchowego celu, jest później bardzo trudno powracać po swoich zatartych śladach, schodząc z naszych kruchych szczytów, aby poszerzać i uniwersalizować umysł, wyzwalać i uniwersalizować nasz wital, oczyścić podświadomość i ostatecznie pracować w fizycznym brudzie nad jego uświęceniem. Wtedy bowiem jesteśmy zbyt wygodni tam na górze, aby brudzić się w całym tym błocie i – prawdę mówiąc – nie jesteśmy w stanie tego już czynić. Faktycznie, to nie myślimy nawet o tym, bo jak moglibyśmy nawet rozważać tak ogromne przedsięwzięcie, jeżeli od początku uznaliśmy umysł, wital i ciało za rzeczy nietrwałe i naszym jedynym już celem jest tylko ucieczka od życia i osiągnięcie własnego zbawienia? Psychiczna realizacja – albo też odkrycie duszy – nie jest więc końcem drogi dla poszukiwacza, jest tylko początkiem innej podróży już świadomie przebytej, zamiast w ignorancki sposób i zawsze bardziej świadomie, bo im bardziej rośnie psyche i uczestniczy w naszych ziemskich aktywnościach, tym bardziej czysta i precyzyjna staje się, od życia do życia, jej umysłowa, witalna i fizyczna pamięć. A wtedy zaczynamy naprawdę rozumieć, co znaczy nieśmiertelność i tym bardziej zgrane, samo motywowane i efektywne stają się jej narodziny. Jesteśmy wolni, jesteśmy na zawsze obudzeni. Śmierć przestaje już być straszną maską przypominającą nam, że nie znaleźliśmy siebie, lecz spokojną tranzycję z jednego sposobu doświadczania do innego. Raz na zawsze uchwyciliśmy nić świadomości; idziemy tu czy tam – jak przekracza się granicę pomiędzy dwoma krajami i powraca na starą ziemię – aż do dnia, kiedy to może, jak ogłosił Sri Aurobindo, dorośniemy wystarczająco nie tylko na tyle, aby zapewnić kontynuację dla naszej mentalnej i witalnej egzystencji, ale i nasycić wystarczającą świadomością nasze ciało, aby i ono mogło partycypować w psychicznej nieśmiertelności. Bo wszystko jest zawsze sprawą świadomości w odniesieniu do naszego mentalnego, witalnego i fizycznego życia tak samo, jak w odniesieniu do naszego snu, śmierci i naszej nieśmiertelności. Świadomość jest środkiem, świadomość jest kluczem, świadomość jest końcem.

ROZDZIAŁ 8: NIEZALEŻNOŚĆ OD FIZYCZNEGO

Fizyczne centrum, które jest trzecim instrumentem Ducha w nas po umyśle i witalu, odgrywa znaczną rolę w jodze Sri Aurobindo, ponieważ bez niego żadne „boskie życie” nie jest na Ziemi możliwe. Będziemy obecnie omawiać tylko kilka podstawowych punktów doświadczenia; te same, które napotkał Sri Aurobindo w początkach swej jogi. Joga cielesna wymaga faktycznie daleko większego rozwoju świadomości niż ten, o którym dotychczas wspominaliśmy, ponieważ im bardziej zbliżamy się do Materii, tym większa potęga świadomości jest niezbędna, gdyż opór zwiększa się w miarę „schodzenia w dół”. Materia jest miejscem największych duchowych problemów, ale i także „miejscem Zwycięstwa”. Stąd joga ciała leży znacznie poza zasięgiem naszych witalnych czy umysłowych potęg. Wymaga ona supramentalnej jogi, którą będziemy później omawiać.

Niezależność od zmysłów Materia jest miejscem, gdzie zaczyna się nasza ewolucja; to znaczy, gdzie zamknięta w materii świadomość powoli ewoluowała. Im bardziej więc świadomość wynurza się z materii, w tym większym stopniu odzyskuje ona swoją niezależność i w końcu osiąga niepodległość. Jest to pierwszy krok, ale nie ostatni, jak zobaczymy, choć jesteśmy prawie całkowicie podporządkowani potrzebom ciała w zakresie naszego przeżycia i organom w zakresie postrzegania świata. Jesteśmy bardzo dumni (i słusznie) ze swoich maszyn, ale kiedy nasza własna maszyna cierpi na niewielki ból głowy – wszystko się rozpada; a kiedy odmawia się nam naszych wynalazków: telegrafów, telefonów, telewizji etc. wyłącza nas to z życia, tak że prawie nie wiemy, co dzieje się za następnymi drzwiami czy za rogiem ulicy. Jesteśmy hiper cywilizowanymi istotami, które nigdy fizycznie nie wyszły poza warunki człowieka jaskiniowego. Może więc maszyny nie są aż tak bardzo symbolem naszego mistrzostwa, jak raczej przerażającej impotencji? Obciąża to winą zarówno materialistów, za ich brak wiary w potęgę wewnętrznego Ducha, jak i spirytualistów, za ich brak wiary w rzeczywistość Materii. Ta impotencja jednak nie jest nieodwracalna, gdyż oparta jest głównie na naszych wierzeniach, że jesteśmy bezsilni. Niczym ten jegomość, który odziedziczywszy kule po przodkach, stracił wiarę w swe własne nogi. Sednem sprawy jest tutaj mieć własną świadomość – ma ona bowiem nie tylko nogi, ale setki oczu i ramion, a nawet i skrzydła. Świadomość zanurzona w Materii, poprzez sam proces ewolucji wzrastała z przyzwyczajeniem uzależniania się od pewnych zewnętrznych organów i anten, dzięki którym mogła odbierać świat i ponieważ anteny objawiły się nam wcześnie od samego ich mistrza. Dziecinnie wywnioskowaliśmy, że anteny stworzyły mistrza i bez nich nie ma żadnego mistrza i żadnej percepcji świata. Jest to jednak złudzenie. Nasza zależność od zmysłów jest tylko nawykiem, prawdziwym nałogiem o tysiącletnich tradycjach, nie bardziej nie do uniknięcia niż wynalazek krzemiennego narzędzia człowieka z Chelle. „Jest możliwe dla umysłu – i byłoby to dla niego naturalne – gdyby pozwolił sobie wyperswadować wyzwolenie się od swej zgody na dominację materii, aby zaczął

poznawać rzeczy wprost (samych w sobie), bez dodatku organów zmysłowych”.77 Możliwe jest widzenie i czucie poprzez kontynenty, jak gdyby odległości nie istniały, ponieważ odległość jest przeszkodą dla ciała i jego organów, ale nie dla świadomości, która może iść wszędzie, gdziekolwiek sobie zażyczy, w jednej sekundzie, pod warunkiem, że nauczy się takiej „rozciągliwości”. I rzeczywiście – istnieje inna, jaśniejsza przestrzeń, gdzie wszystko spotyka się w okamgnieniu. Może spodziewamy się tutaj dostać coś w rodzaju recepty na jasnowidzenie czy jedność, ale recepty są zbyt mechanicznymi środkami i – przecież! – z tego powodu je lubimy. Prawdą jest, że Hatha Joga może być efektywna jak wiele innych rodzajów ćwiczeń jogi – takich jak koncentracja na zapalonej świecy (tratak), wynajdywanie niezawodnych diet, ćwiczenia oddechowe i metodyczne zatrzymywanie i całkowity wydech powietrza (pranayama). Wszystko jest użyteczne; wszystko może się przydać. Ale wszystkie te ćwiczenia zabierają mnóstwo czasu i zasięg ich jest ograniczony. Co więcej – są one zawsze niepewne i czasami nawet niebezpieczne, gdy praktykowane są przez ludzi niewystarczająco przygotowanych lub „oczyszczonych”. Nie wystarcza bowiem pragnąć potęgi, ale też maszyna nie może się załamać w momencie, kiedy takową potęgę otrzyma; nie wystarcza „widzieć”, musimy być również gotowi zrozumieć to, co „widzimy”. W praktyce, nasza podróż byłaby dużo łatwiejsza gdybyśmy mogli pojąć, że to świadomość używa tych wszystkich metod i ćwiczeń i poprzez nie działa. Jeżeli więc wejdziemy wprost w świadomość, zaoszczędzimy sobie dużo czasu mając tę dodatkową korzyść, że świadomość nie zwodzi. Nawet gdyby wszystkie jej narzędzia sprowadzały się do kawałka świeżego drewna – świadomość zamieniłaby je w końcu na magiczną różdżkę, ale meritum sprawy nie tkwiłoby ani w tym kawałku drewna, ani w metodzie. Nawet gdyby została zamknięta w głębokiej studni – świadomość znalazłaby drogę wyjścia i taka jest faktycznie cała opowieść o ewolucji świadomości w Materii. Dla integralnego poszukiwacza prace nad ciałem były następstwem prac nad umysłem i witalem. Dla wygody jedynie opisujemy poszczególne poziomy bytu jeden po drugim, ale rozwijają się one razem i każde zwycięstwo, każde odkrycie na jakimkolwiek poziomie posiada reperkusje na wszystkich pozostałych poziomach. Kiedy pracowaliśmy nad rozwojem mentalnej ciszy, zaobserwowaliśmy, że kilka umysłowych poziomów musiało być uspokojonych: „myślący umysł”, który składa się na nasz normalny proces rozumowania, „witalny umysł”, który osądza nasze pożądania, uczucia i impulsy. Istnieje jeszcze bardziej kłopotliwy „fizyczny umysł”, którego opanowanie jest esencjonalne dla fizycznego mistrzostwa, tak jak podbój myślącego i witalnego umysłu jest esencjonalny dla mentalnego i witalnego mistrzostwa. Wydawałoby się, że umysł jest kozłem ofiarnym integralnej jogi, gdyż wszędzie na niego poluje. Prawdą jest, że musimy dać mu kredyt za to, iż jest bardzo substancjalną pomocą na kursie naszej ewolucji i jest ciągle dla wielu niezastąpionym instrumentem, ale wszelkie pomoce, niezależnie jak wysoko rozwinięte czy „boskie”, stają się w końcu przeszkodami, ponieważ mają one pomóc nam uczynić ten jeden krok naprzód – a my mamy więcej niż jeden krok do zrobienia i więcej niż jedną prawdę do odkrycia. Jeżeli zaakceptujemy tę prostą propozycję poprzez nasz cały system wartości – włączając ten szczególny ideał, który w danym momencie pielęgnujemy – postęp nasz na drodze ewolucji będzie szybki. Ten

Życie Boskie, 18:63

„fizyczny umysł” jest najgłupszą ze wszystkich warstw mentalnych. Jest to pozostałość z okresu pierwszego pojawienia się w nas umysłu Materii. Jest to mikroskopijny, przerażony, ciasny i konserwatywny (bo to było jego ewolucyjnym celem) umysł, który każe nam czasami i po dziesięć razy sprawdzać, czy zamknęliśmy drzwi, kiedy doskonale wiemy, że je zamknęliśmy. Wpada w panikę na najdrobniejsze zadrapanie i spodziewa się najgorszych chorób, gdy cokolwiek nie wiedzie się ze zdrowiem. Jest niewzruszenie sceptyczny do wszystkiego co nowe i powoduje masę komplikacji, kiedy musi w najdrobniejszym stopniu zmienić swoje rutyny – on tylko powtarza się w nas w kółko, jak zrzędliwa baba. Wszyscy już nieraz zaznajomiliśmy się z nim w życiu i nawymyślaliśmy mu z powodu zakłopotania, w jakie nas często wprowadza, ale on ciągle jest tam w głębi nas, mrucząc ciągle do siebie; to tylko hałas naszego codziennego „mielenia” wstrzymuje nas od słuchania tego głosu. Gdy już raz myślący i witalny umysł zostaną uciszone – wtedy możemy odkryć istnienie tego trzeciego i zdać sobie w pełni sprawę z tego, jak lepka jest ta warstwa. Nie możemy nawet porozumiewać się z nim rozsądnie, jest za głupi na to. Musimy go jednak przebyć, bo tak samo jak myślący umysł blokuje rozszerzenie naszej mentalnej świadomości, a witalny umysł blokuje uniwersalizację naszej witalnej świadomości – tak fizyczny umysł stawia masywny mur ograniczając ekspansję naszej fizycznej świadomości, która jest podstawą naszego fizycznego mistrzostwa. Nie tylko to, ale zagłusza on wszelką komunikację i ściąga na nas same katastrofy. Faktem jest, że zawsze zapominamy, iż w momencie, gdy myślimy o kimś czy o czymś, jesteśmy natychmiast w komunikacji (najczęściej nieświadomie) z wszystkimi wibracjami, które formują tę osobę czy rzecz, jak również z wszelkimi konsekwencjami tych wibracji. A ponieważ fizyczny umysł zawsze wszystkiego się boi – styka nas natychmiast z wszystkimi najgorszymi możliwościami. On zawsze kontempluje to, co najgorsze. Ta jego obsesja nie ma zbyt wielkiej wagi w zwyczajnym życiu, ale aktywności fizycznego umysłu zostają zgubione i przytłumione w ogólnym tumulcie, gdzie zabezpiecza się nasz własny brak „czystego odbioru” jako taki, ale zaczynamy systematyczną pracę nad stworzeniem tej samej przejrzystości w nas i zwiększamy ów „odbiór” – zagłuszanie fizycznego umysłu może stać się całkiem poważną i nawet niebezpieczną przeszkodą. Mentalna, witalna i fizyczna przezroczystość jest kluczem do podwójnej niezależności. Po pierwsze – niezależności od wrażeń zmysłowych, gdyż siła świadomości nie jest już dłużej rozproszona, ale skupiona w łatwym do manewrowania strumieniu, co pozwala jej na odłączenie kiedy zechce od danego punktu, od zimna, głodu, bólu etc. Po drugie, niezależność od organów zmysłowych; Ponieważ świadomość-siła jest obecnie uwolniona ze swej natychmiastowej absorpcji w naszych mentalnych, witalnych i fizycznych aktywnościach, może się więc rozciągać poza ramy ciała i kontaktować z rzeczami, istotami i odległymi wypadkami poprzez rodzaj projekcji wewnętrznej. Ogólnie rzecz biorąc – musimy być w stanie snu lub hipnozy, by móc widzieć na odległość, czy to w przestrzeni czy w czasie i być wolnym od otaczających wrażeń, ale te prymitywne i nieporęczne metody są całkowicie niepotrzebne, kiedy umysłowe zamieszanie jest wyciszone i kontrolujemy naszą świadomość. Świadomość jest jedynym organem.78 Jest ona tym, co czuje, widzi i słyszy. Sen i hipnoza są po prostu bardzo elementarnymi sposobami pozbywania się osłony powierzchniowego umysłu. I ma to sens; jeśli bowiem jesteśmy

Synteza Jogi, 21:833

przepełnieni hałasem naszych pożądań i obaw, cóż jeszcze tak naprawdę możemy widzieć czy słyszeć za wyjątkiem niezliczonych odbitych wrażeń tych naszych obaw i pożądań? Tak właśnie, jak wyciszony umysł i wital stają się uniwersalne, tak samo oczyszczona warstwa fizyczna staje się uniwersalna w sposób spontaniczny. Jesteśmy naszymi własnymi więźniami; szerszy świat czeka tuż za drzwiami, jeśli tylko zgodzimy się rozsunąć zasłony naszych małych konstrukcji. Do tej zdolności ekspansji świadomości musimy naturalnie dodać zdolności koncentracji, tak że rozszerzona świadomość może spokojnie i cicho skupić się na pożądanym obiekcie i stać się tym obiektem. Ale koncentracja i ekspansja są spontanicznymi konsekwencjami wewnętrznej ciszy. W wewnętrznej ciszy świadomość widzi.

Niezależność od chorób Gdy już jesteśmy uwolnieni od naszych napięć i szumów myślącego umysłu, od tyranii, niepokojów i nie kończących się oczekiwań i wymogów witalnego umysłu, od głupoty i obaw „fizycznego umysłu” – zaczynamy wtedy doceniać, czym jest ciało bez tych wyczerpujących obciążeń. Odkrywamy, że jest to cudowny instrument: uległy, wytrzymały i z nieograniczoną dobrą wolą. Jest to najgorzej rozumiany instrument ze wszystkich i najgorzej też traktowany. W nowo osiągniętej czystości naszej istoty obserwujemy najpierw, że ciało nigdy nie jest chore, bywa tylko zużyte; ale nawet to zużycie nie jest być może nie do uniknięcia, jak zobaczymy przy supramentalnej jodze. To nie ciało jest chore, to świadomość, która zawodzi. W miarę postępu w jodze widzimy jasno, że za każdym razem, kiedy jesteśmy chorzy, albo podlegamy zewnętrznym „wypadkom”, jest to zawsze rezultatem braku świadomości, niewłaściwego nastawienia lub psychologicznych zakłóceń. Te obserwacje są tym bardziej fascynujące, że w momencie, gdy wchodzimy na ścieżkę jogi, coś w nas zostaje zaalarmowane, stale wytykające błędy i nawet dotykalnie pokazujące nam rzeczywistą przyczynę wszystkiego, co nam się przydarza, jak gdyby „ktoś” przejmował nasze poszukiwania za nas w sposób zupełnie poważny pokazując wszystko w jasnym świetle. Im więcej obserwujemy, czasami ze zdumieniem, ową doskonałą korelację pomiędzy naszym wewnętrznym stanem i zewnętrznymi okolicznościami (chorobami np. lub „wypadkami”), tym jaśniej widzimy, że życie nie rozwija się od zewnątrz do wewnątrz nas, ale od wewnątrz na zewnątrz, kształtując owo „zewnętrzne” aż do najmniejszego, najbardziej trywialnych okoliczności; tak naprawdę – nic nie jest już „trywialne”, codzienne życie przejawia się jako sieć wypełniona znakami czekającymi na rozpoznanie. Wszystko jest powiązane, świat jest cudem. Dziecinne byłyby przypuszczenia, że duchowe życie oznacza zdolność do postrzegania wizji i zjaw oraz supernaturalnych fenomenów – to co „boskie” jest bliżej nas niż myślimy, a „cud” jest mniej pompatyczny i bardziej doniosły niż wszystkie te nasze prymitywne o nim wyobrażenia. Gdy raz dostrzeżemy tę niezauważalną nić, która wiąże wszystkie rzeczy razem, jesteśmy bliżej prawdziwego Cudu, niż gdybyśmy dotknęli niebiańskiej manny. Bo może cudem jest, że Boskie jest również naturalne. Ale my nie wiemy jak patrzeć. Poszukiwacz zatem doświadcza teraz odwrotności prądu życia, z wewnątrz na zewnątrz (oczywiście, skoro psychiczny Mistrz wyszedł ze swego zamknięcia). Rozróżnia on codzienne oznaki i widzi, że jego wewnętrzne nastawienie ma potęgę wpływania na zewnętrzne okoliczności w jakikolwiek sposób, dobry czy zły. Kiedy jest w stanie harmonii i jego akcje potwierdzają głębszą Prawdę jego istoty, wydaje się, że nic nie jest w stanie mu się

oprzeć, nawet to, co „niemożliwe” staje się możliwe, jak gdyby inne prawa zastąpiły prawa „naturalne” (właściwie jest to prawdziwa „natura” wynurzająca się z umysłowego i witalnego rozgardiaszu); poszukiwacz zaczyna wtedy zaznawać królewskiej wręcz wolności. Ale kiedy istnieje wewnętrzny nieporządek, czy to umysłowy czy witalny, odkrywa, że ten bałagan nieodparcie przyciąga negatywne zewnętrzne okoliczności, jak wypadek czy chorobę. Powód po temu jest prosty: jeśli jest w nas coś złego, to typ wibracji, które wysyłamy na zewnątrz, automatycznie napotyka i kontaktuje się z innymi wibracjami tego samego typu, na każdym z poziomów naszego bytu; jest więc tam wszędzie kompletny chaos, który wpływa też negatywnie na zewnętrzne okoliczności i wszystko psuje. Ten wewnętrzny stan nie tylko więc tworzy chaos, ale również osłabia otaczającą nas protekcyjną osłonę, wspomnianą wcześniej, co oznacza, że już nie jesteśmy zabezpieczeni przez pewne natężenie wibracji, jesteśmy szeroko otwarci, podatni na rany. Nic tak silnie nie działa, jak wibracje wewnętrznego nieporządku, aby dziurawić skutecznie naszą osłonę, albo i całkowicie ją rozpuścić; a wtedy wszystko może w nas wejść. Musimy również pamiętać, że negatywny wewnętrzny stan jest zaraźliwy: związki z pewnymi ludźmi zawsze mają tendencje przyciągania wypadków czy kłopotów. Po tym, jak już doznaliśmy takiego doświadczenia dziesięć razy, sto razy – a może to być wszystko, począwszy od pospolitego przeziębienia do upadku ze schodów lub poważnego wypadku, zależnie od naszego wewnętrznego stanu – ostatecznie zdajemy sobie sprawę, że ani nasza osoba, ani tzw. szansa nie miały z tym nic wspólnego. I podobnie – że leczenie nie zależy od żadnego lekarstwa, ale od przywrócenia właściwego nastawienia, wewnętrznego porządku; innymi słowy – leży ono w świadomości. Jeśli poszukiwacz jest świadomy, może żyć w centrum epidemii, pić cały brud Gangesu, jak mu się podoba, i nic go nie dotknie – bo co mogłoby dotknąć obudzonego Mistrza? Wyodrębniliśmy bakterie i wirusy, ale nie rozumiemy, że są one tylko zewnętrznymi przenośnikami; choroba nie jest wirusem, ale siłą poza nim, która używa wirusa. Jeśli jesteśmy „czyści”, wszystkie wirusy świata nie mogą nam zrobić nic złego, ponieważ nasza wewnętrzna siła jest silniejsza niż tamta siła, albo też, inaczej mówiąc: ponieważ wibracje naszej istoty mają zbyt wysokie natężenie i moc, aby niższe wibracje mogły w nie wtargnąć. Tylko podobne może wejść w podobne. Może i rak będzie uzdrawialną chorobą i zniknie tak, jak zniknęły średniowieczne choroby. Nie wymażemy sił choroby, która po prostu użyje czegoś jeszcze, innego środka, innego wirusa, gdy już raz jej obecny instrument zostanie unieszkodliwiony. Nasza medyczna wiedza dotknie tylko powierzchni rzeczy, ale nie ich źródła. Jedyną chorobą jest brak świadomości. W późniejszym stadium, kiedy wewnętrzna cisza jest już dobrze ustabilizowana i jesteśmy w stanie spostrzegać umysłowe i witalne wibracje na styku naszej osłony (protekcyjnego pola siłowego), będziemy w stanie podobnie czuć wibracje choroby i odpędzać je, zanim zdążą w nas wejść: „Jeśli możesz stać się świadomym w tej otaczającej cię istocie – napisał Sri Aurobindo do ucznia – wtedy możesz chwytać myśli, namiętności, sugestie lub siły choroby i zapobiec ich wejściu w ciebie”.79 Są też dwie inne kategorie chorób warte wspomnienia, które nie są bezpośrednio związane z jakimkolwiek błędem z naszej strony – takie, które powstają z podświadomego oporu (będziemy je omawiać później w ramach oczyszczania świadomości), te choroby można nazwać „chorobami jogi”. Są one rezultatem różnicy rozwoju

Listy o jodze, 22:314

pomiędzy wyższymi poziomami świadomości i naszą fizyczną świadomością. Mentalna lub witalna świadomość może się rozszerzać na przykład i otrzymać nowy rodzaj intensywności, podczas gdy nasza fizyczna świadomość ciągle pozostaje w tyle za nimi w starych częstotliwościach wibracji i nie może wytrzymać tej narastającej intensywności. Prowadzi to do zakłóceń, które mogą spowodować chorobę – nie poprzez intruzję zewnętrznego czynnika lub wirusa, ale załamanie normalnego związku pomiędzy wewnętrznymi częściami naszej istoty. Ten typ choroby może włączać alergie, koloidalne blokady w krwi oraz nerwowe i umysłowe zakłócenia. Jest to problem „odbiorczości” materii w stosunku do wyższych dziedzin świadomości, jeden z głównych problemów supramentalnej jogi. Jest to także jeden z powodów, dlaczego Sri Aurobindo i Matka tak bardzo naciskają na rozwój naszego fizycznego ciała, bo bez niego moglibyśmy być zdolni wejść w stan ekstazy i wzbić się prosto w Absolut, ale bylibyśmy też całkowicie niezdolni znieść na dół owe natężenia pełne Ducha do naszego „niższego królestwa” – mentalnego, witalnego i materialnego, aby wnieść w nie boskie życie.

Niezależność od ciała Świadomość, gdy już raz odkryje niewyczerpywalny rezerwuar wielkiej Siły Życia, może stać się niezależna od organów zmysłowych, niezależna od chorób i w znacznym stopniu – również od żywności i snu. I może być nawet niezależna od ciała. Kiedy strumień siły-świadomości w nas jest już wystarczająco zindywidualizowany, odkrywamy, że nie tylko możemy go odłączyć od zmysłów i obiektów tych zmysłów, ale również od ciała. Najpierw w naszych medytacjach, które są początkowym treningiem przed osiągnięciem naturalnego mistrzostwa, obserwujemy, że siła-świadomość staje się jednolita i zwarta. Po uwolnieniu się od umysłu i witalu, powoli wycofuje się od brzęczenia ciała, które staje się bardzo nieruchome, jak przezroczysta i nieważka masa nie zajmująca żadnej przestrzeni, coś prawie nie istniejącego. Oddech uspokaja się i bicie serca staje się coraz słabsze; a potem, nagle następuje ta wyraźna ulga i znajdujemy się „gdzieś” na zewnątrz ciała. To jest to, co zwane jest w technicznym języku „eksterioryzacją”. Jest wiele rodzajów „gdzieś”; tak wiele, jak wiele jest płaszczyzn świadomości. Możemy po wyjściu znaleźć się na różnych poziomach, zależnie od tego, gdzie skupiliśmy swoją świadomość (już wspominaliśmy o Uniwersalnym Umyśle i Uniwersalnym Witalu), ale najszybszym „gdzieś”, które graniczy z naszym fizycznym światem i go przypomina, za wyjątkiem jedynie większej intensywności, jest to, co Sri Aurobindo nazywa „subtelnym fizycznym”. Wiedza o nim jest tak stara jak świat i nie jest czymś szczególnym w jodze Sri Aurobindo; jest częścią naszego integralnego rozwoju, przygotowująca nas na dzień, kiedy to opuścimy nasze ciało na dłuższy okres w tym, co ludzie ignorancko zwą „śmiercią”. Aby to podać w jaśniejszej formie, posłuchajmy młodego ucznia, opisującego swoje doświadczenie w „subtelnym fizycznym”, kiedy opuścił swe ciało po raz pierwszy: „Leżałem wyciągnięty na mej kanapie, skoncentrowany, kiedy nagle znalazłem się w domu mojego przyjaciela; grał jakiś utwór muzyczny wraz z kilkoma innymi osobami. Mogłem widzieć wszystko zupełnie jasno, nawet wyraźniej niż w fizycznym świecie i poruszałem się bardzo szybko bez żadnych przeszkód. Pozostawałem tam przez jakiś czas obserwując. Próbowałem nawet przyciągać ich uwagę, ale nie byli mnie świadomi. Potem nagle coś pociągnęło mnie z powrotem, jakiś instynkt: Muszę wracać. Miałem uczucie

suchości w gardle. Pamiętam, że aby się wydostać z ich pokoju, który był zamknięty – poza małym otworem w suficie – moja forma wydawała się wyparowywać (bo ciągle miałem formę, ale nie była taka jak zazwyczaj, była bardziej świetlista, mniej matowa) i wyszedłem jak dym przez ten otwór. Potem znalazłem się z powrotem w moim pokoju, blisko mego ciała i zdałem sobie sprawę, że moja głowa była nienaturalnie odchylona, sztywno leżąca na poduszce i oddychałem z trudnością. Próbowałem wejść z powrotem w moje ciało i nie mogłem. Przestraszyłem się. Chciałem wejść przez nogi, ale dotarłem tylko do kolan i wypadałem z powrotem. Zdarzyło się to dwa lub trzy razy: świadomość podnosiła się, a potem wyskakiwała z powrotem jak sprężyna. Pomyślałem wtedy: gdybym tylko mógł przewrócić ten stołek (miałem mały stołek pod stopami), to hałas mógłby mnie obudzić! Ale nic nie dało się zrobić. A ja oddychałem coraz ciężej. Strasznie się już bałem. Nagle przypomniałem sobie Matkę i wezwałem Ją: Matko! Matko! I znalazłem się w moim ciele z okropnie zdrętwiałą szyją”.* Tak więc, po wielu cyklach zamykania i rozbudzania, po niezliczonych szokach zmuszających ją do zapamiętywania siebie I wychodzenia na powierzchnię, a potem chowania się znowu, aby rosnąć pod przykryciem – świadomość staje się ostatecznie dobrze uformowaną indywidualnością, przełamuje wówczas swoją zewnętrzną skorupę i ogłasza swoją niezależność. Owa niezależność, pisze Sri Aurobindo, „stanie się tak normalnym nastawieniem całej istoty, aż do jej fizycznego obramowania, że ostatecznie będzie się to wyczuwało później jako coś zewnętrznego i ‘zdejmowalnego’, jak zdejmuje się codzienne odzienie, które nosimy, czy instrument, który niesiemy w ręce. Możemy nawet czuć, że ciało w pewnym sensie nie istnieje, za wyjątkiem tego, że jest tylko częściową ekspresją dla naszej siły witalnej i naszej mentalności. Te doświadczenia są oznakami, że umysł zajmować zaczyna prawidłową pozycję w odniesieniu do ciała, że wymienia fałszywy punkt widzenia mentalności, zblakłej i złapanej

Można tu uczynić trzy spostrzeżenia; pierwsze, z powodu raczej zabawnego braku doświadczenia, chłopiec próbował

wejść w ciało (poprzez nogi) – nic dziwnego, że miał problemy! Ogólnie wiadomo, że wchodzi się w ciało I wychodzi zeń poprzez centrum serca. Można również wyjść poprzez szczyt głowy, ale tego się nie poleca. Kiedy jogini opuszczają ciało na dobre (co nazywa się iccha-mrityu w Indiach, lub śmiercią na mocy woli), wychodzą oni poprzez szczyt głowy. Po drugie, podczas eksterioryzacji, ciało się ochładza I krążenie krwi bywa zredukowane do minimum; ten spadek temperatury może się nawet przekształcić w kompletną katalepsję, w której ma się wszystkie oznaki śmierci, w zależności od tego, jak dalece świadomość odsunięta bywa od poziomu fizycznego. Jest to sposobność poprawnego zweryfikowania faktu, że gdy świadomość się wycofuje, siła się wycofuje, jako że są one tym samym. Kiedy mdlejemy, świadomość wycofuje się również, jako że nie jesteśmy w stanie wytrzymywać pewnych rodzajów natężenia, a ponieważ nie zbudowaliśmy świadomego pomostu pomiędzy naszymi różnymi stanami istnienia, to niezamierzone wyjście daje rezultat w utracie świadomości. Ostatecznie, zauważamy, że przypomnienie sobie Mistrza, w tym przypadku Matki, wystarczyło, aby przywrócić porządek w nieporządku niepokoju I umożliwić młodemu uczniowi poprawny manewr wejścia w ciało: myśląc o Matce, natychmiast dostroił się on do właściwej wibracji, która wszystko uregulowała. Oto, jak mówiąc ogólnie, wygląda z grubsza mechanizm protekcji I pomocy ze strony Mistrza.

w fizycznych wrażeniach, na punkt widzenia prawdy o rzeczach”.80 Prawdziwym punktem widzenia jest zawsze punkt widzenia Mistrza, psyche, Ducha w nas. Za każdym razem, gdy czujemy niemożliwości, ograniczenia lub bariery – możemy być pewni, że są one zwycięstwem jutra, gdyż bez wyczuwania przeszkód nie moglibyśmy ich pokonywać. Jesteśmy stworzeni po to, aby podbić wszystko I zrealizować nasze sny I marzenia, bo są to sny I marzenia Ducha w nas. W świecie, gdzie zakazy cisną coraz bardziej, zamykając nas w swej żelaznej sieci, pierwszym z tych marzeń jest, być może, zdolność do wyrwania się na otwartą przestrzeń bez ograniczeń ciała i żadnych innych granic. Wtedy – nie potrzebujemy już paszportów, jesteśmy bezpaństwowcami, dziedzicami wszystkich narodów świata bez wiz; możemy cieszyć się więc cudowną ekspansją życia i wolności: „O, Bezmiarze...” mówi Rig Weda.

ROZDZIAŁ 9: SEN I ŚMIERĆ

Poziomy świadomości Nie każdy jest zdolny do świadomego opuszczenia ciała lub świadomej ekspansji swego umysłu i witalu, ale wielu z nas robi to nieświadomie, we śnie, dokładnie wtedy, kiedy te małe „ja” fasadowej istoty mniej przeszkadzają i są mniej zaangażowane w swej ciasnej powierzchniowej działalności. Te różne „ja” reprezentują tylko część rzeczywistości widzianej gołym okiem, ale niezmierzone dziedziny rozciągają się poza nimi (już wspomnieliśmy Uniwersalny Umysł, Uniwersalny Wital i Subtelne Fizyczne) tuż poza fizyczna skorupą . Co więc musimy robić, to próbować odzyskać naszą całą uniwersalną rzeczywistość. Istnieją trzy metody lub stopnie do osiągnięcia tego celu: pierwszą, która jest do dyspozycji każdego, jest sen; drugą, rzadszą, jest świadoma eksterioryzacja lub głęboka medytacja; trzecia zaś, w której wszystko staje się proste, przedstawia bardziej zaawansowany stopień rozwoju – jest to rzeczywiście możliwość widzenia wszystkiego bez używania snu lub medytacji, z oczyma szeroko otwartymi, w centrum naszych innych aktywności, jak gdyby wszystkie poziomy uniwersalnej egzystencji stały przed nami i były dostępne poprzez proste przeskoki świadomości – coś podobnego do sposobu, w jaki dostosowujemy swoje soczewki oczne, aby skoncentrować się na dalszym obiekcie po obejrzeniu bliższego. Sen zatem jest pierwszym narzędziem – może stać się on świadomy, narastająco świadomy aż do punktu, w którym jesteśmy stale świadomi, po tej i po drugiej stronie, gdzie sen, podobnie jak śmierć, nie jest już powrotem do roślinnej egzystencji lub rozproszeniem na -naście naturalnych

Synteza Jogi, 20:328

części składowych, ale po prostu przejściem z jednego sposobu świadomości do innego. Gdyż, chociaż linia, którą narysowaliśmy pomiędzy snem i jawą, pomiędzy życiem i śmiercią, może być zgodna z jej zewnętrznymi pozorami, nie ma ona zasadniczej rzeczywistości. Nie więcej przynajmniej, niż nasze granice państwowe mają jakąś rzeczywistość w terminach fizycznej geografii, albo zewnętrzne kolory i stała, solidna postać danego obiektu mają jakąś rzeczywistość w terminach molekularnych struktur. Właściwie nie istnieje żaden podział za wyjątkiem naszego braku świadomości. Te dwa światy (lub raczej: ten świat i niezliczone inne) koegzystują i są stale przemieszane. Jest to tylko inny sposób postrzegania tej samej rzeczy, która sprawia, że mówimy w jednym momencie: „ja żyję”, a w innym „ja śpię” lub „ja umarłem” (pod warunkiem oczywiście, że jesteśmy wystarczająco świadomi tego faktu, aby to powiedzieć). Podobnie, jak możliwe jest doświadczyć tego samego obiektu w inny sposób, w zależności od poziomu obserwacji – subatomowego, atomowego, molekularnego lub czysto zewnętrznego. Owo „gdzieś” jest wszędzie. Przywiązaliśmy unikalne i ekskluzywne wartości do różnych symboli, które formują nasze zewnętrzne fizyczne życie, ponieważ są one tuż przed naszymi oczyma, ale nie są mniej lub bardziej ważne od innych symboli składających się na nasze ekstra fizyczne życie. Atomowa rzeczywistość obiektu nie zaprzecza ani nie kasuje jego zewnętrznej rzeczywistości, nie jest też oddzielna od niego, czy vice versa. Nie tylko te inne symbole są tak samo ważne jak nasze fizyczne, ale nie jesteśmy w stanie rzeczywiście zrozumieć naszych własnych symboli, jeśli nie zrozumiemy wszystkich innych. Bez wiedzy o innych stopniach egzystencji, nasza wiedza o zwyczajnym ludzkim świecie pozostanie tak niekompletna i fałszywa, jak byłoby studiowanie fizycznego świata z wyłączeniem wiedzy o molekułach, atomach i cząsteczkach. Nic nie będzie zrozumiane – dopóki wszystko nie zostanie zrozumiane. Istnieje więc nieskończona gradacja koekstensywnych, współrzędnych rzeczywistości, na które sen otwiera naturalne okno. I rzeczywiście, odkładając na bok sztuczną klasyfikację życia-śmierci-snu na rzecz bardziej zasadniczej klasyfikacji wszechświata, widzimy, że od góry do dołu (jeżeli istnieje taka rzecz jak góra i dół) wszechświat ten jest niczym więcej, jak kontynuacją świadomości-siły, albo też – jak wyjaśnia to Sri Aurobindo – gradacją poziomów świadomości o zasięgu nieprzerwanego spektrum od czystej Materii do czystego Ducha. Subtelne Fizyczne, Witalne, Mentalne, Supramentalne (możemy użyć innych słów, jeśli nam się tak podoba, lub innej terminologii, ale fakty i tak zostaną) – wszystko rozgrywa się na tych płaszczyznach: nasze życie, nasz sen i nasza śmierć; nie ma dokąd iść poza te ramy, w których nie tylko wszystko jest ulokowane, ale wszystko tam współistnieje bez żadnych podziałów. Życie, śmierć i sen są po prostu jedynie różnymi pozycjami świadomości wewnątrz tej samej gradacji. Kiedy żyjemy na jawie, otrzymujemy mentalne lub witalne wibracje, które są tłumaczone na pewne symbole, sposoby widzenia, rozumienia i życia. Kiedy śpimy lub umarliśmy, otrzymujemy te same mentalne, witalne lub inne wibracje, które są tłumaczone na inne symbole, inne sposoby widzenia, rozumienia lub przeżywania tej samej rzeczywistości. W każdym przypadku kluczem do naszej egzystencji, tu lub gdziekolwiek indziej, jest zawsze nasza zdolność świadomości. Jeśli brak nam tej świadomości w życiu – będzie nam jej brakowało w każdy inny sposób; śmierć będzie rzeczywiście śmiercią i sen będzie naprawdę apatią. Fundamentalnym zatem zadaniem jest stawanie się świadomym tych różnych stopni rzeczywistości. Gdy już raz wyczerpująco wykonamy to zadanie, sztuczne granice, które dzielą nasze różne sposoby egzystencji,

padną w gruzy. Będziemy przechodzić bez żadnych przerw, bez żadnych luk świadomości z życia – do snu – do śmierci, a dokładniej: nie będzie więcej śmierci lub snu, jak my je rozumiemy, ale inne sposoby postrzegania w sposób stały totalnej Rzeczywistości; a może ostatecznie – integralna świadomość, która będzie postrzegać wszystko naraz. Nasza ewolucja jest daleka od końca. Śmierć nie jest zaprzeczeniem Życia, ale procesem Życia.81 Fizyczne życie w fizycznym ciele przyjmuje zatem specjalne wyróżnienie pomiędzy wszystkimi sposobami egzystencji, ponieważ to tutaj stajemy się świadomi, to właśnie tutaj, gdzie praca się odbywa, jak mówi Matka, tutaj następuje spotkanie punktów wszystkich płaszczyzn w jednym ciele. To tu odbywa się praca, ponieważ jest ono punktem wyjściowym ewolucji (nieomal). To za pomocą tego ciała, powoli, po niezliczonych, nie do odróżnienia życiach „Ja” przybiera indywidualność wchodząc w kontakt z coraz wyższymi poziomami i coraz to szerszym zasięgiem świadomości, na każdym z tych poziomów. Istnieje zatem tyle różnych rodzajów śmierci albo snu, ile istnieje żywotów, ponieważ są one tym samym, wszystko zależy od stopnia naszego ewolucyjnego rozwoju. Istnieją tu wszystkie możliwe stopnie tak jak w życiu, od totalnego „zombie” do kompletnie rozbudzonej i zindywidualizowanej świadomości. Stąd nie ma ogólnych zasad dotyczących snu i śmierci, ponieważ wszystko jest możliwe, tak jak jest tutaj. Co najwyżej – możemy tylko wskazać kilka ogólnych zarysów. Jak powiedzieliśmy już wcześniej, jesteśmy złożeni z kilku centrów świadomości, które są rozmieszczone od szczytu głowy w dół. Każde centrum jest jak odbiornik radiowy, dostrojony na szczególną długość fal i powiązany z różnymi poziomami świadomości, z których nieustannie otrzymujemy, najczęściej nieświadomie, różne rodzaje wibracji – subtelne fizyczne, witalne lub mentalne, wysokie lub niskie, składające się na nasz sposób myślenia, czucia i życia – z indywidualną świadomością działającą jak filtr i wybierającą pewne wibracje, bardziej niż inne będące w zgodzie ze swym pochodzeniem socjalnym, tradycjami, edukacją etc. Jako ogólną zasadą, we śnie lub w śmierci, kierujemy się pewnym przywiązaniem, idąc do tych miejsc lub poziomów, gdzie ustaliliśmy już silniejsze związki. Ale jest to poziom elementarny, kiedy świadomość nie jest jeszcze rzeczywiście zindywidualizowana, chociaż może być umysłowo bardziej wyrafinowana i kultywowana, ale będzie zawsze myśleć jak wszyscy inni, czuć jak inni i żyć jak inni. Jest to tylko czasowy agregat, którego ciągłość nie rozciąga się poza ciało, wokół którego ona się kręci. Kiedy to cielesne centrum umiera – wszystko znika rozpraszając się w małe witalne, mentalne czy inne fragmenty, które powracają do swych odnośnych dziedzin, bo już nie posiadają centrum. Kiedy centrum to jest uśpione, wszystko w mniejszym lub większym stopniu jest uśpione, ponieważ nie-fizyczne, mentalne i witalne elementy istnieją tylko w relacji do tego centrum i po to, aby służyć cielesnemu życiu. W tym początkowym więc stanie, kiedy się śpi, świadomość wymyka się w podświadomość (użyjemy tu słowa podświadomość, jak go używał Sri Aurobindo w etymologicznym sensie, w znaczeniu tego, co jest historycznie pod-świadome – nie poniżej poziomu naszego życia na jawie, ale poniżej świadomego

Życie Boskie, 18:193

stadium w sensie ewolucyjnym, jak na przykład u zwierząt czy roślin)82. Innymi słowy – świadomość powraca do swej ewolucyjnej przeszłości, która może ją wypełnić wszystkimi rodzajami chaotycznych wyobrażeń spowodowanych przez przypadkowe skojarzenia wielu fragmentów pamięci i wrażeń, chyba że kontynuuje ona swe codzienne aktywności w mniej lub bardziej nieskładny sposób; stąd zaś świadomość wsiąka nawet głębiej w przeszłość roślinną lub larwalną, która jest jej aktualnym snem, jak to bywa u roślin i zwierząt. Jednostka musi przejść przez wiele stopni zanim prawdziwe centrum, psyche i jej świadomość-siła są uformowane i wprowadzają trochę koherencji i ciągłości do tej dowolnej mikstury. Ale od momentu, gdy ciało przestaje być głównym centrum i człowiek zaczyna mieć wewnętrzne życie, niezależne od fizycznych okoliczności i fizycznego życia i specjalnie, kiedy ktoś żyje jogę, która jest przyspieszoną ewolucją – życie prawdziwie się zmienia, podobnie jak śmierć i sen; zaczyna się wtedy naprawdę istnieć. Pierwszą rzeczą, którą można zauważyć, jest specjalny rodzaj snów, jak gdyby widzialne zewnętrzne zmiany poprzedzane były przez wewnętrzne mutacje subtelniejszego porządku, które wpływają na nasze sny. Przechodzimy ze zwierzęcego snu do snu świadomego, albo do „snu doświadczenia” i od gnijącej śmierci do śmierci, która żyje. Podziały, które cząstkowały nasze życie, padają w gruzy. Zamiast być błędnie rozproszonym z powodu braku centrum, znaleźliśmy Mistrza i uchwyciliśmy nić świadomości, która łączy wszystkie poziomy uniwersalnej rzeczywistości.

Sen doświadczenia Zależnie od stopnia rozwoju świadomości, istnieje wiele stopni tego nowego typu snu – od rzadkich, spazmodynamicznych przebłysków, które możemy miewać na jednym czy drugim poziomie, do stałej i samouporządkowanej wizji, zdolnej poruszać się w sposób wolny poprzez cały zakres tychże poziomów, od dołu do góry,* dokładnie tak, jak się chce. Tutaj znowu wszystko zależy od naszej „dziennej świadomości”. Kierowani pewną sympatią lub pociągiem – bywamy przeważnie na poziomach, z którymi ustaliliśmy już pewne powiązania. Witalne, mentalne lub inne wibracje, które zaakceptowaliśmy, które stały się w nas ideami, aspiracje, pożądania, nikczemność czy szlachetność składają się na te powiązania i kiedy opuszczamy ciało, idziemy po prostu do źródła tych wibracji – nadzwyczaj żywego i uderzającego źródła, w porównaniu z którym nasze witalne i mentalne tłumaczenia w fizycznym świecie wydają się blade i prawie puste. Wtedy zaczynamy stawać się świadomi niezmierzoności niezmierzonych światów, które przemieszane są razem, ogarniają i zacieniają naszą małą ziemską planetę i które określają przeznaczenie jej i nasze. Niemożliwe jest oczywiście opisać te światy na kilku stronach, lub nawet w kilku tomach – byłoby to próbą opisania Ziemi na podstawie spojrzenia na Long Island. Nie będziemy zatem ich tu opisywać, ale podamy po prostu kilka clue ku pomocy dla poszukującego, pragnącego sprawdzić swe własne doświadczenie. Głównym wymogiem tej eksploracji, jak Sri Aurobindo zwykł z naciskiem mawiać, jest „czysta prostota”, nieobecność jakiegokolwiek pragnienia i wyciszony umysł; inaczej można paść ofiarą różnego rodzaju iluzji. Cierpliwie, poprzez powtarzanie doświadczenia, uczymy się najpierw rozpoznawać

82 *

Matka Indie (Miesięcznik)

Używamy trójwymiarowego języka

na jakim poziomie nasze doświadczenie ma miejsce i w jakim stopniu w ramach danego poziomu. Ten proces usytuowania naszego doświadczenia jest tak samo ważny dla naszych poszukiwań, jak, powiedzmy, proces dowiadywania się, na jakiej drodze jesteśmy i w jaki stan wjeżdżamy podróżując po Ziemi. Wtedy uczymy się rozumieć nasze doświadczenia. Jest to w obcym języku, nawet w kilku językach, które musimy rozszyfrować bez jakichkolwiek przeszkód ze strony naszego własnego języka umysłu. Rzeczywiście, jedną z głównych trudności jest ta, że język umysłu jest jedynym językiem jaki znamy, więc gdy się tylko obudzimy, jego własna transkrypcja będzie dążyć nieświadomie do zagłuszenia i zniekształcenia czystości doświadczenia. Bez obecności świadomego przewodnika, który rozplątałby ten węzeł, musimy uczyć się pozostawać tak spokojni umysłowo, jak to możliwe po obudzeniu i wyczuwać intuicyjnie znaczenie tych innych języków; czasem udaje się to szybko, w miarę jak świadomość rozwija się i doświadczenia się mnożą. Z początku jest to chiński targ lub dżungla – wszystko wygląda tak samo. Potem, po miesiącach i latach, można zacząć odróżniać ścieżki i twarze, miejsca i znaki oraz ich wyraźniejszą obfitość niż tu, na Ziemi. Ale jak zapamiętywać sny? Dla większości ludzi następują całkowite zaćmienia i brak im tej więzi. Istnieje faktycznie wiele więzi, lub raczej „pomostów” – mawiała Matka; jak gdyby były one zrobione z serii krain powiązanych jedna z drugą za pomocą mostów, tak że możemy łatwiej zapamiętywać niektóre części naszej istoty i ich podróże, podczas gdy inne są zapominane z powodu braku pomostu z resztą naszej świadomości. Kiedy przekraczamy tę próżnię lub raczej nie wytrenowaną część świadomości, wtedy zapominamy (to jest to, co generalnie zdarza się tym, którzy wpadają w „ekstazę”; powrócimy do tego tematu później). W zasadzie, wystarczająco rozwinięta osoba podróżuje poprzez cały zakres poziomów świadomości w swoim śnie i idzie prosto aż do najwyższego Światła Ducha, Sat-Chit-Ananda, najczęściej nieświadomie, ale te kilka minut są dopiero prawdziwym snem, prawdziwym odnowieniem w absolutnym relaksie Radości i Światła. Sri Aurobindo zwykł powtarzać, że rzeczywistym celem snu jest powracanie spontanicznie do Źródła i zanurzenie się w nim. Schodzimy stamtąd powoli w dół poprzez wszystkie inne poziomy – Mentalny, Witalny, Subtelne Fizyczne i Podświadomość (ostatni zapamiętujemy najlepiej), gdzie każda część naszego bytu przeżywa korespondujące doświadczenie. Jest również wiele stref na każdym z poziomów, każda ze swym szczególnym mostem. Główną trudnością jest skonstruowanie tego pierwszego pomostu, właśnie tego do naszej dziennej świadomości. Jedynym sposobem jest pozostanie całkowicie nieruchomo i cicho po obudzeniu się. Jeżeli obrócimy się na drugi bok lub poruszymy, wszystko zniknie, albo raczej wielkie jezioro snu natychmiast pokryje się małymi zmarszczkami i nie możemy nic więcej zobaczyć. Jeśli zaczniemy myśleć, wtedy już nie tylko zmarszczki i fale, ale całe wiry błotne zasłonią wszystko; myśl nie ma miejsca w tym procesie, nie możemy próbować umysłowo zapamiętywać czegoś z tej dziedziny. Zamiast tego musimy wpatrywać się stale w bezmierne, spokojne jezioro jak w bardzo wytrwałej „kontemplacji obiektu”, jak gdyby samo zogniskowane spojrzenie miało przebić ciemnoniebieską głębię. Jeśli wytrwamy w tym wystarczająco długo, nagle zobaczymy obraz przed naszymi oczyma, albo też może nikły jego zarys, jak aromat dalekiego lądu naładowany zapachem bardzo znajomym, ale wymykającym się zmysłom. W tym punkcie nie wolno nam weń wskakiwać, bo znikłby natychmiast, ale pozwolić mu stać się czystym, przybrać własne kształty i ewentualnie zapamiętamy każdą scenę. Gdy już raz silnie

złapaliśmy nić, wystarczy zasadniczo ciągnąć ją powoli, nie próbując myśleć czy zrozumieć. (Rozumienie przychodzi później, jeśli zaczniemy interpretować od samego początku – odetniemy komunikację). Ta nić będzie prowadziła nas z jednej krainy do następnej, z jednej pamięci do innej. Czasami utkniemy na całe lata w tym samym punkcie na drodze, jak gdyby była gdzieś „przerwa w pamięci”, jak dziura na drodze. Aby zbudować brakujące ogniwo – musimy mieć cierpliwość i wytrwałość. Jeżeli wytrwamy – droga zostanie w końcu otwarta, jak przecinka w dżungli. Próba „chwytania snów” nie jest jedyną tylko metodą. Możemy również koncentrować się w nocy, przed pójściem spać, z wolą zapamiętywania i budzenia się o określonych przerwach, raz lub dwa razy w nocy, aby obserwować tę nitkę w różnych punktach wzdłuż jej drogi. Ta metoda jest szczególnie efektywna. Wszyscy wiemy, że wystarcza chcieć się obudzić o pewnym czasie, aby wewnętrzny zegar pracował bardzo dokładnie: jest to nazwane „budowaniem formacji”. Te formacje są jak małe moduły wibracyjne produkowane przez wolę, które uzyskują swoją własną egzystencję i wykonują swoje zadania bardzo skutecznie.* Możemy zbudować mniej lub bardziej potężne, trwałe formacje (mogą być one okresowo ładowane) dla wszelkiego rodzaju celów, a w szczególności do zapamiętywania i budzenia nas w regularnie określonych przerwach podczas snu. Jeśli wytrwamy w tym przez miesiące lub lata, w razie konieczności, to ewentualnie, za każdym razem kiedy znaczący wypadek zachodzi w naszym śnie, będziemy automatycznie zaalarmowani. Po prostu musimy „przystanąć” w samym śnie, powtórzyć ową pamięć dwa lub trzy razy, aby „nagrać” ją dobrze i powrócić. Na tym przeogromnym polu doświadczenia możemy tylko podkreślić kilka ogólnych praktycznych punktów, które mogą uderzyć poszukiwacza na początku jego drogi. Po pierwsze – musi wyraźnie rozróżnić podświadome sny od aktualnego doświadczenia. Doświadczenia nie są snami, choć z przyzwyczajenia możemy je mieszać razem; są one rzeczywistymi wypadkami, w których braliśmy udział na jednej płaszczyźnie lub innej; są do odróżnienia w porównaniu ze zwykłymi snami poprzez ich uderzającą intensywność. Wszystkie wypadki w zewnętrznym fizycznym świecie, niezależnie jakie by nie były wyjątkowe, wydają się mdłe w porównaniu z nimi. Zostawiają one głębokie wrażenie w pamięci, bardziej żywe niż jakiekolwiek pamięci na Ziemi, jak gdybyśmy nagle dotknęli bogatszego sposobu egzystencji – niekoniecznie bogatszego w jego zewnętrznych aspektach lub kolorach, choć może tam występować zdumiewająca jasność (specjalnie w witalu), ale w jego zawartości. Kiedy poszukiwacz budzi się ogarnięty na wskroś wrażeniem, że skąpał się w świecie wypełnionym znakami posiadającymi więcej niż jedno znaczenie w tym samym czasie (wypadki w naszym fizycznym świecie rzadko kiedy oznaczają więcej niż jedną rzecz jednocześnie), w świecie, który jest tak wypełniony niewidzialnymi znaczeniami i głębią, że można by je kontemplować przez bardzo długi czas nie wyczerpując ich znaczenia,

Wszyscy czynimy formacje nieświadomie, w formie marzeń lub myśli (dobrych, czy złych) a potem o nich zapominamy.

Ale formacje nie zapominają; powracają one później, może po dwu, może po 10 latach, aby wykonać swe dzieło – szczególne pragnienie lub myśl ulegają spełnieniu, pewne okoliczności zostają zaaranżowane – podczas, gdy my przestaliśmy o nich myśleć już dawno temu; nie rozpoznajemy nawet ich rezultatów, jako własnych. Tak więc jesteśmy trapieni przez wszelkiego rodzaju małe, żywe istnienia, które kontynuują swe własne cele, podczas gdy my już ich nie pragniemy.

a gdy był obecny w pewnych scenach, biorąc w nich udział – to wydają się one nieskończenie bardziej realne niż nasze fizyczne sceny (które zwykle są jakieś płaskie, jak gdyby były zrobione na jakimś szorstkim fotograficznym tle). Wtedy poszukiwacz będzie wiedział, że miał prawdziwe doświadczenie, a nie sen. „…Pozornie nierealne, a jednak bardziej realne niż życie. …Prawdziwszy niż rzeczy prawdziwe”. „Gdyby to były sny lub uchwycone wyobrażenia Prawda snu czyni fałszem próżne realia ziemskie…83 Istnieje również inny zauważalny fenomen: gdy wznosimy się na skali świadomości, jakość światła się zmienia – różnice w jasności są bardzo pewnym znakiem, gdzie się znajdujemy i nawet znaczeniem sceny. Rzeczywiście, istnieje całe spektrum: od brudnych odcieni podświadomości – szaro-brązowo-czarnych – do żywych odcieni Subtelnego Fizycznego, jasnych kolorów witalu, które jakoś zawsze wyglądają nieco sztucznie i jaskrawo (ten region jest szczególnie zwodniczy), do światła Umysłu, które staje się narastająco potężne i czyste, w miarę jak wznosimy się do Początku. Od Nadumysłu wzwyż (będziemy to omawiali później) istnieje już radykalna różnica w naturze wizji: obiekty, istoty i rzeczy, które widzimy, nie wydają się już oświetlone od zewnątrz, płasko, jak my jesteśmy oświetlani przez słońce, ale świecą one same w sobie i ostatecznie nie czuje się już tu „bycia na zewnątrz” rzeczy, jest to ekstazą w nieruchomym i błyszczącym świetle, tylko na parę minut, zupełnie wolną od tłoku i sensacyjnych wrażeń naszych płaszczyzn. Wchodząc w kontakt ze Światłem tylko na parę minut – człowiek czuje się tak odświeżony, jak po ośmiu godzinach snu. To w ten sposób jogin może kontynuować ćwiczenia bez snu, to również w ten sposób kilka minut koncentracji w ciągu dnia może ożywić nas tak samo, jak spacer poza miastem. Ciało ma niewiarygodną wytrzymałość; to psychologiczny zamęt męczy nas tak bardzo. Niezależnie od uczestniczenia w uniwersalnych wydarzeniach, znajdujemy również, że sen jest kopalnią informacji o naszych własnych, indywidualnych warunkach. Wszystkie strefy naszej istoty wychodzą dokładnie podczas snu, jak gdybyśmy zewnętrznie, na jawie, byli głusi i niemi, albo zrobieni z drewna, a nagle wszystko budzi się do życia prawdziwszego niż życie. Te różne wewnętrzne strefy lub poziomy naszego bytu mogą pojawiać się w naszym śnie jak pokoje lub domy, w których najmniejszy detal ma znaczenie. „Kiedy wyruszacie na poszukiwanie wewnętrznego bytu – mówi Matka – oraz różnych części ciała, które się nań składają, to bardzo często macie wrażenie wchodzenia w korytarze lub pokój i – stosownie do koloru, atmosfery i obiektów, które się w nim znajdują – macie to bardzo jasne uczucie jakiejś części własnego bytu, którą właśnie odwiedzacie. Możecie nawet wchodzić coraz głębiej, w coraz to dalsze pokoje, każdy o swym własnym charakterze”. Czasami, zamiast pokoi, możemy spotkać różne rodzaje istot, całe rodziny lub nawet menażerię, reprezentujące różne siły i wibracje, do przyjmowania których jesteśmy przyzwyczajeni i które składają się na „naszą” naturę. To nie są istoty snu – są to rzeczywiste istoty znajdujące

Savitri, 28:120

w nas przystań. Pamiętajmy, siły są świadome, wibracje są świadome – istoty lub siły, świadomość lub siła są dwoma jednoczesnymi stronami tej samej rzeczywistości. Wtedy możemy zobaczyć, w bardzo żywy sposób, co chcielibyśmy zatrzymać w nas, a co nie. Poszukiwacza uderza inna obserwacja poprzez swoją prawie codzienną powtarzalność. Znajduje po takim fakcie, że w ciągu nocy miał dokładne przepowiednie wszystkich ważniejszych psychologicznie przypadków, które mają się zdarzyć następnego dnia. Najpierw myśli, że to czysta zbieżność, nie rozumie jeszcze za dobrze powiązań. Ale gdy ta sama rzecz powtórzy się setki razy – wtedy staje się uważniejszy, a ostatecznie, kiedy jest już zupełnie świadomy, używa wreszcie tej wiedzy, aby wiedzieć czego oczekiwać i jakie przedsięwziąć kroki zabezpieczające na wypadek, gdy zachodzi taka potrzeba. Na przykład – może mieć napad depresji tego dnia, albo wybuch wściekłości lub czuje odruchy wewnętrznego buntu, lub silny impuls seksualny etc., albo nawet weźmy przykład nieco innej natury – możemy potknąć się na schodach parę razy i prawie złamać nogę, albo dostać napadu gorączki i zauważymy, że każdy z tych małych, trywialnych codziennych incydentów wiąże się dokładnie z innym incydentem, najczęściej symbolicznym w naturze (symbolicznym, gdyż to nie sam fakt, ale mentalny opis mamy do dyspozycji, kiedy się rano budzimy), którego doświadczyliśmy poprzedniej nocy; albo byliśmy we „śnie” zaatakowani przez wroga, albo też zaangażowani w nieszczęśliwe obroty spraw lub wypadki; albo jeszcze – widzieliśmy coś dokładnie, wszystkie detale otaczające daną psychologiczną scenę w następnym dniu. Wydawałoby się, że „ktoś” jest doskonale w nas trzeźwy i bardzo zatroskany, aby pomóc nam zidentyfikować wszystkie nieznane i ukryte mechanizmy naszego psychologicznego życia, wszystkie powody naszych upadków i postępów. Gdyż i odwrotnie – możemy mieć przeczucia wszelkich szczęśliwych psychologicznych prądów, które zostają przetłumaczone w dniu następnym na rzeczywisty postęp, otwarcie świadomości, uczucie lekkości, wewnętrzne rozszerzenie horyzontów; pamiętamy wtedy, że w noc poprzednią widzieliśmy światło, wznosiliśmy się, wzlatywali lub oglądali ścianę pokoju walącą się w gruzy (symbolizującą nasze opory wewnętrzne lub pewne mentalne konstrukcje nas otaczające). Uderza także fakt, że owe przeczucia nie są zwykle związane z wypadkami, które my uznajemy za ważne na naszym fizycznym poziomie, jak śmierć któregoś z rodziców lub jakieś światowe osiągnięcia (chociaż tego typu przeczucia też mogą się pojawić), ale zwykle dotyczą bardzo, wydawałoby się, trywialnych detali, nie posiadających żadnej wewnętrznej ważności, lecz zawsze bardzo znaczących dla naszego wewnętrznego wzrostu. Jest to oznaką, że nasza świadomość się rozwija – zamiast nieświadomej akceptacji mentalnych, witalnych lub innych wibracji, które kształtują nasze życie, bez naszej wiedzy i które naiwnie uważamy za nasze własne (mówiąc: „mój gniew”, „moja depresja”, „mój instynkt seksualny”, „moja febra”), zaczynamy teraz odbierać jako nadpływające do nas. Jest to widocznym dowodem, popartym przez setki doświadczeń, noc po nocy, że ta cała gra naszej fasadowej natury bierze swój początek poza nami, w Uniwersalnym Umyśle, Uniwersalnym Witalu lub nawet w wyższych regionach, jeżeli jesteśmy w stanie się do nich dostroić. Jest to początkiem mistrzostwa, ponieważ gdy raz widzieliśmy lub przewidzieliśmy coś – wtedy możemy wpływać na bieg wypadków. Ziemskie życie jest zarazem miejscem najbardziej rygorystycznego i najbardziej ślepego determinizmu, jak i podbitej wolności – wszystko zależy od naszej świadomości. Uczeń napisał raz do Sri Aurobindo, opisując swoje „sny” i rodzaj dziwnego związku

pomiędzy wydarzeniami dnia i nocy. Taką otrzymał odpowiedź: „Zrozum, że te doświadczenia nie są jedynie wyobrażeniami czy snami, ale aktualnymi wydarzeniami… Błędem jest sądzić, że żyjemy jedynie fizycznie, tylko z zewnętrznym umysłem i życiem. Cały czas żyjemy i działamy na innych poziomach świadomości, spotykając się tam z innymi i oddziałując na nich i to, co tam robimy, czujemy i myślimy, siły, które gromadzimy, rezultaty, które przygotowujemy – mają niepoliczalną ważność i efekt nieznany nam w tym zewnętrznym życiu. Nie wszystko z tego dociera poprzez bariery, a to, co dociera – przybiera inną formę w życiu fizycznym, chociaż czasem istnieje dokładny związek pomiędzy nimi, ale i ta odrobina jest bazą naszej zewnętrznej egzystencji. Wszystko, czym się stajemy, co robimy i znosimy w fizycznym życiu jest przygotowane za zasłoną, która jest wewnątrz nas. Jest więc ogromnie istotne dla jogina, który zmierza do transformacji życia – rozwijać świadomość tego, co dzieje się w tych dziedzinach, być tam mistrzem i być w stanie czuć, wiedzieć i radzić sobie z tymi tajemnymi siłami, które określają nasze przeznaczenie i nasz wewnętrzny i zewnętrzny wzrost lub upadek”.84

Sen akcji Przeszliśmy ze zwierzęcego snu – do snu świadomego, albo do snu doświadczenia; teraz możemy przejść do trzeciego typu snu – snu akcji. Przez długi czas nasz sen, jakkolwiek mógł być świadomym, pozostaje istotnie pasywnym rodzajem tego stanu. Jesteśmy jedynie świadkami pewnych rzeczy, bezsilnymi widzami tego, co się wydarza w tej lub tamtej części naszego bytu – musimy tu podkreślić, że jest to tylko zawsze część naszej własnej istoty, która uczestniczy w danym doświadczeniu, chociaż w danym czasie możemy mieć wrażenie, że cała nasza istota cierpi lub walczy, albo też podróżuje etc., podobnie jak możemy mieć identyczne wrażenie dyskutując np. o polityce lub filozofii z przyjacielem, że cała nasza istota uczestniczy w tej dyskusji, podczas gdy jest to zaledwie umysłowa lub witalna część tej istoty. W miarę, jak sen staje się coraz bardziej świadomy, przechodzimy z wrażeń do nagich rzeczywistości (człowiek dziwi się, gdzie jest to, co „konkretne”, po której stronie jest to, co „obiektywne”). Zdajemy sobie wtedy sprawę, że jesteśmy zrobieni z mieszaniny mentalnych, witalnych i innych fragmentów, każdy z oddzielną egzystencją i oddzielnymi doświadczeniami na swej własnej, szczególnej płaszczyźnie. W nocy, kiedy więzy ciała lub tyrania umysłowego mentora już nie istnieją, ta niezależność staje się bardziej żywa. Małe wibracje, które przylgnęły do nas i składają się na tzw. naszą naturę, rozpraszają się na małe istotki, z których każda rozbiega się do własnego miejsca. Odkrywamy w nas wiele rodzajów „obcych”, których egzystencji nigdy nie podejrzewaliśmy. Co oznacza, że te fragmenty nie są zintegrowane wokół prawdziwego centrum, czyli psyche, a ponieważ nie są one zintegrowane – my nie jesteśmy w stanie ich kontrolować i modyfikować bieg wypadków. Jesteśmy pasywni, ponieważ prawdziwi „my”, to właśnie psyche, a większość z tych fragmentów nie ma z nią żadnego połączenia.

O Jodze II, tom 2,110

Konieczność integracji szybko staje się oczywista, jeżeli pragniemy być mistrzami nie tylko tutaj, ale i tam ale w każdy sposób. Na przykład, kiedy opuszczamy nasze ciało i przechodzimy w regiony niższego Witalu (korespondujące z regionami pępka i dolnej części brzucha – centrum seksualne), ta część naszego bytu, która się eksterioryzuje w tych dziedzinach, najczęściej przechodzi przez raczej nieprzyjemne doświadczenia. Bywa atakowana przez różne rodzaje żarłocznych sił i wtedy mamy to, co zwykle jest zwane „zmorami”, od których uciekamy powracając tak szybko, jak to możliwe do naszego ciała, gdzie jesteśmy bezpieczni. Ale np. gdy ta szczególna część naszej istoty zaakceptuje integrację wokół psychicznego centrum , może ona wychodzić śmiało w owe raczej piekielne regiony, ponieważ posiada psychiczne światło – Psyche jest światłem, jest fragmentem wielkiego, oryginalnego Światła, potrzebuje tylko pamiętać to światło (albo Mistrza, który jest tym samym), kiedy jest zaatakowana, a wszystkie przeciwne siły po prostu znikną. Poprzez pamiętanie – wzywa się prawdziwe wibracje, które mają potęgę rozpuszczania lub rozpraszania wszelkich wibracji o mniejszej intensywności. Istnieje nawet interesujący okres przejściowy, w którym bierzemy udział w przerażających zmaganiach na przykład, i nagle ten fragment nas przypomina sobie światło (lub Mistrza) i sytuacja nagle jest odwrócona. Na tych płaszczyznach możemy również spotykać różnych ludzi, znanych i nieznanych, bliskich lub dalekich, żywych lub zmarłych – „zawsze żywych, których my zwiemy zmarłymi”85, jak mawia Sri Aurobindo – którzy są na tej samej długości fali. Możemy być świadkami lub bezradnymi partnerami ich nieszczęść (które mogą być przetłumaczone na nieprzyjemne wydarzenia na Ziemi; jak już widzieliśmy, wszystkie ciosy tam otrzymane – będą otrzymywane tutaj, każde wydarzenie tam, przygotowuje wydarzenie tutaj), ale jeśli w tym czasie nasz fragment, przeżywający przykre doświadczenie wraz z korespondującym fragmentem przyjaciela, obcego lub też „zmarłego”, zdoła przypomnieć sobie Światło, czyli jeśli jest on zintegrowany wokół Psyche – może odwrócić bieg rzeczy, pomóc przyjacielowi lub nieznanemu w kłopocie, pomóc pozbawionej ciała istocie przejść przez trudność lub wydostać się z niebezpiecznego miejsca, albo uwolnić go od niektórych niekorzystnych związków (jest wiele miejsc, w których jesteśmy naprawdę więźniami). Rozmyślnie wybraliśmy negatywny przykład i tak trywialny, jak to możliwe. „X” śni, że spaceruje z przyjacielem wzdłuż wybrzeża jeziora o pozornie cudownie czystych wodach, gdy wtem z dna jeziora wyskakuje wąż i kąsa przyjaciela w gardło. „X” czyni kilka wysiłków, aby zabezpieczyć przyjaciela, ale potem sam jest przerażony, gdyż jest ścigany przez węża i ucieka z powrotem „do domu” (wraca do swego ciała). Następnego dnia dowiaduje się, że przyjaciel jest chory i kompletnie stracił głos, a on sam ścigany jest przez cały dzień przez serię małych, dokuczliwych przypadków, wewnętrznie i zewnętrznie. Gdyby był aktywnie świadomy i skoncentrowany, nic by się nie zdarzyło i przeciwne siły byłyby się wycofały. Istnieje wiele przykładów, w których „cudem” udało się uniknąć wypadków, ponieważ zostały przezwyciężone poprzedniej nocy przez świadomego przyjaciela, jeśli już nie przez nas samych. Możemy w pożyteczny sposób brać udział we wszystkich działalnościach, które przygotowują nasze „jutra” lub nasze więcej obejmujące „jutra”, zależnie od własnych zdolności. „Świadoma istota nie większa od naszego palca, stoi w środku naszej istoty; jest ona Mistrzem przeszłości i przyszłości… jest ona i dziś i jutro” – mówi Katha Upaniszady (IV, 12.13). Potrzebujemy

Savitri, 28:30

jednak licznych doświadczeń z aktualną weryfikacją, gdziekolwiek to możliwe, zanim zrozumiemy, do jakiego stopnia niektóre sny nie są snami. Pewne uwięzienia tutaj nie mogą być zlikwidowane, jeśli nie zostaną zlikwidowane tam. Kwestia więc akcji jest immanentnie związana z kwestią integracji. Ta integracja jest jeszcze konieczna, ponieważ kiedy nie mamy już ciała – tzn. kiedy jesteśmy uznawani za zmarłych – owe fragmenty mają już odciętą drogę powracania do ciała po schronienie. Jeżeli nie są zintegrowane – mogą przechodzić przez całe piekła nieprzyjemności. To jest prawdopodobnie początkiem naszych opowieści o piekle, które – i nie można tego powtarzać za mało – dotyczy tylko niektórych niższych części naszej natury. Gdyż niższe poziomy (zauważalnie niższy Wital, korespondujący z pępkiem i centrum seksualnym, naturalnie najtrudniejszy dla integracji) są zaludnione drapieżnymi siłami. Jak to młody uczeń, który przedwcześnie zmarł, powiedziałby opisując podróż do przyjaciela w czasie snu: „Tuż poza twoim światem – nie ma prawa i porządku”– czyli odpowiedni brytyjski synonim piekła. I dodaje on: „Miałem za sobą światło Matki (Mistrza) i przeszedłem przez to wszystko”. Ponieważ to doświadczenie jest typowe dla wielu śmierci, może należałoby powiedzieć, że spotkanie tych dwóch przyjaciół nastąpiło w nadzwyczaj kolorowych ogrodach, które często napotyka się w wyższych regionach Witalu (korespondującym z centrum serca), które składają się na tzw. raje innego świata, rzeczywiście jest to drugorzędny raj. Ogólnie mówiąc, pozbawione ciała osoby pozostają tam tak długo, jak sobie życzą. Kiedy mają już tego dosyć – dusza takiej osoby idzie do miejsca prawdziwego wypoczynku, do oryginalnego Światła i czeka tam na swój czas powrotu na Ziemię. Mówienie o kimś idącym na „wieczne potępienie” jest okrutnym absurdem. Jak mogłaby dusza, która jest czystym Światłem być kiedykolwiek więźniem tych niskich wibracji? Byłoby to powiedzeniem, że podczerwone światło jest mistrzem nadfioletu. Podobne idzie z podobnym, zawsze i wszędzie, tutaj czy po drugiej stronie. A cóż mogłoby być prawdziwie „wieczne” za wyjątkiem duszy, za wyjątkiem radości? „Gdyby istniało nie kończące się piekło, mogłoby ono tylko być miejscem nie kończącego się zachwytu, ekstazy – mówi Sri Aurobindo – gdyż Bóg jest Radością. Ananda, i nie ma innej wieczności, niż wieczność Jego szczęścia”.86 W miarę więc, jak nasza istota zostaje zintegrowana wokół Psyche, przechodzi ona z pasywnego do aktywnego snu, jeżeli ciągle jeszcze mówić będziemy o „śnie”, a także z kłopotliwej śmierci do interesującej podróży lub innej formy działania. Ale tutaj również istnieją różne stopnie, w zależności od pojemności naszej świadomości, od ograniczonych akcji nie rozciągających się poza niewielkie kółko żyjących lub zmarłych znajomych, albo światów skądś nam już znanych – do uniwersalnych akcji kilku wielkich istot, których Psyche w pewnym sensie skolonizowała szerokie przestrzenie świadomości i które ochraniają ten świat swoim spokojnym światłem. Zakończmy wnioskiem tych kilka ogólników, które co najwyżej są ogólnymi wytycznymi dla poszukiwacza; wniosek ten dotyczy tzw. przeczuć. Podkreślimy tu znowu, że sam fakt posiadania „przeczuć” odnośnie czegokolwiek jest oznaką, że to „coś” już istnieje na jakiejś płaszczyźnie zanim zajdzie tutaj – nie tylko „wisi ono

Myśli i aforyzmy, 17:137

w powietrzu”. Jesteśmy bardzo skrupulatni i dokładni w sprawach dotyczących fizycznej rzeczywistości, ale w dziwny sposób traktujemy zdarzenia w nie-fizycznym świecie, jak gdyby były one nieskładne i mgliste; może dlatego, że ów brak koherencji i mglistość jest w naszych umysłach. Poprzez doświadczenie znajdujemy, że wszystko „tam” ma doskonały sens, nawet jeśli nam się nie wydaje sensowne. Nie tylko nasza jasność staje się bardziej intensywna w miarę wznoszenia się na skali świadomości, ale czas biegnie szybciej, pokrywając jak gdyby szersze przestrzenie, albo też dotyka on bardziej odległych wypadków zarówno przeszłych, jak i przyszłych. Ostatecznie wynurzamy się w nieruchomym świetle, w którym wszystko już jest. W konsekwencji tego zaobserwujemy, że w zależności od poziomu świadomości, gdzie nasze wizje, „przeczucia”, mają miejsce – następuje prędzej czy później ich wypełnienie w czasie na Ziemi. Na przykład kiedy oglądamy wydarzenie w Subtelnym Fizycznym, które graniczy z naszym światem, jego ziemska transkrypcja bywa prawie natychmiastowa, kilka godzin lub dzień później. Oglądamy wypadek i następnego dnia mamy wypadek. Wizja jest bardzo precyzyjna, aż do najmniejszego detalu. Im wyżej wznosimy się na skali świadomości, tym dalej w przedzie jest wypełnienie wizji i tym bardziej uniwersalny jest jej zasięg, ale detale tej realizacji są mniej precyzyjne, jak gdyby wydarzenie samo w sobie było nie do uniknięcia (pod warunkiem oczywiście, że nasza wizja jest w wystarczającym stopniu wolna od egoizmu), ale pozostawia ono margines niepewności w detalach jej realizacji. W jakiś sposób ów margines liczy się jako zmiany czy zniekształcenia, jakie odczuwa wyższa prawda schodząc stopniowo w dół do swojej ziemskiej realizacji. Wszelkie rodzaje interesujących konkluzji mogą być wyciągane z tej obserwacji, w szczególności ta, że im bardziej jesteśmy świadomi na Ziemi, albo im wyżej jesteśmy w stanie wspiąć się w skali świadomości i sięgnąć do źródła, tym bardziej zbliżamy Ziemię do jej Źródła, kasując zniekształcające determinizmy przejściowych płaszczyzn. Może to mieć pełne znaczenia konsekwencje, nie tylko w jednostkowym sensie, dla kontrolowania i transformacji indywidualnego życia, ale również w terminach globalnych, dla transformacji świata. Mnóstwo zostało napisane w temacie: „determinizm kontra osobista wolność”, ale nie widzi się problemu we właściwej perspektywie. Nie ma wolności kontra determinizm, ale wolność plus wiele determinizmów. Jesteśmy podmiotem, jak mówi Sri Aurobindo, całej serii nakładających się na siebie determinizmów: fizycznych, witalnych, mentalnych i wyższych – przy czym determinizm każdej z tych płaszczyzn jest w stanie zmienić lub skasować determinizmy płaszczyzny bezpośrednio niżej. Na przykład dla kogoś dobre zdrowie i dany czas życia może być zmodyfikowany przez determinizm witalny, czyli „jego” namiętności i różne psychologiczne zakłócenia, które z kolei mogą być modyfikowane przez mentalny determinizm siły jego woli i ideałów, które z kolei mogą być modyfikowane przez wyższe prawa jego duszy – Psyche… i tak dalej. Wolność – oznacza poruszanie się w kierunku wyższych poziomów. I to samo dotyczy Ziemi, ponieważ te same siły rządzą jednostką, co i zbiorowością. Jeżeli my, którzy reprezentujemy w takim (wysokim) stopniu punkt zbiorczy wszystkich tych determinizmów w Materii, jesteśmy zdolni do wzniesienia się na wyższe poziomy, to automatycznie pomagamy zmienić wszystkie niższe determinizmy i dajemy Ziemi dostęp do większej wolności. Aż pewnego dnia, z pomocą pionierów ewolucji, będziemy mogli wznieść się na płaszczyznę Supramentalną, która zmieni obecne przeznaczenie świata, tak jak Umysł zmienił jego przeznaczenie kiedyś tam, w erze trzeciorzędu. A w końcu – jeżeli istnieje jakiś „koniec” – Ziemia być może osiągnie nadrzędny Determinizm, który jest nadrzędną Wolnością i doskonałym osiągnięciem. Poprzez pracę nad 86

świadomością każdy z nas przyczynia się do przeciwstawienia się fatalizmom napadającym nasz świat, jesteśmy drożdżami wolności Ziemi i jej boskości. Bo ewolucja świadomości ma znaczenie dla Ziemi.

ROZDZIAŁ 10: REWOLUCYJNY JOGIN

Takie to mentalne, witalne, fizyczne i psychiczne odkrycia kontynuował Sri Aurobindo w samotności, krok po kroku, pomiędzy dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, idąc po prostu za nicią świadomości. Zauważalną rzeczą jest, że praktykował jogę w różnych okolicznościach, w których zwykle się tego nie robi: np. podczas wykładów jęz. francuskiego lub angielskiego w stanowym College'u w Barodzie, podczas swych prac w sądzie Maharadży i coraz to więcej i częściej pośród swych rewolucyjnych aktywności. Te nocne godziny, które nie były poświęcone na studiowanie jego ojczystego języka, sanskrytu lub na pracę polityczną, spędzane były na pisaniu wierszy. „Aurobindo miał nawyk pisania wierszy do późnej nocy – wspomina jego bengalski nauczyciel – i w konsekwencji tego nie wstawał zbyt wcześnie rano… Koncentrował się przez minutę przed rozpoczęciem pisania, a potem poezja zaczynała płynąć spod jego pióra jak strumień”. Od pisania wierszy Sri Aurobindo przechodził w stan doświadczalnego snu. W 1901 r., w wieku 29 lat, ożenił się z Mrinalini Devi i próbował dzielić z nią również swoje duchowe życie: „Doświadczam wszystkich oznak i symptomów – napisał do niej w liście, który znaleziono w archiwach brytyjskiej policji. – Chciałbym zabrać cię ze sobą na tę ścieżkę”. Ale Mrinalini nie rozumiała go; Sri Aurobindo pozostał więc sam. Na próżno moglibyśmy szukać w życiu Sri Aurobindo tych wzruszających lub cudownych anegdot, które ozdabiają życia wielkich lub mistyków. Na próżno szukalibyśmy też jakichś sensacyjnych metod jogi – wszystko wydaje się tak normalne, że nie widzi się niczego nadzwyczajnego, tak jak w samym życiu. Być może znalazł więcej cudów w tym, co zwyczajne, niż nadzwyczajne. „Ze mną wszystko jest nie-zwyczajne – pisał w liście do Mrinalini. – Wszystko jest głębokie i dziwne dla oczu, co mogą widzieć”.87 I może to jest to, co chce, abyśmy za jego przykładem odkryli, jego pracę, jego jogę – wszystkie te nieznane bogactwa pod zwyczajną skorupą: „Nasze życia są większą tajemnicą, niż kiedykolwiek nam się śniło”.88 Gdybyśmy tylko wiedzieli, jak puste są te nasze tzw. cuda bez rzeczywistej wartości, niczym rodzaj magicznej sztuczki dla dorosłych, że gdy tylko ktoś posiadł wiedzę choćby za dwa centy – może zobaczyć, jakie ograniczone są te „cuda” i o ileż prostsza jest Prawda od całej tej supernaturalnej

Savitri, 28:64

Ibid; 28:169

machlojki. W miarę, jak postępował w swej jodze, Sri Aurobindo pozostawił za sobą wszystkie wyobrażenia tego, co nazywał „duchowym realizmem”89 nie dlatego, że nie lubił pięknych wyobrażeń – był w końcu poetą! – ale ponieważ widział, że te wyobrażenia byłyby o wiele piękniejsze, gdyby zachodziły w fizycznej rzeczywistości na Ziemi. Gdyby to, co superfizyczne, stało się naszym normalnym fizycznym – widzianym gołym okiem. Naturalizacja tego, co niewidzialne i ciche mistrzostwo życia, które osiągnął Sri Aurobindo, stały się możliwe dlatego, że nie oddzielał nigdy tych dwu światów od siebie: „Moje własne życie i moja joga były zawsze, od momentu mego przybycia do Indii, zarówno z tego świata, jak i z tamtego świata, bez jakichkolwiek wyjątków na rzecz jednej tylko ze stron – napisał później w liście do ucznia. – Wszystkie ludzkie zainteresowania, jak przypuszczam, dotyczą tego świata i większość z nich weszła w pole umysłu, a niektóre – jak polityka – również w moje życie; ale jednocześnie, odkąd postawiłem stopę w Bombaju, zacząłem mieć również duchowe doświadczenia, jednakże nie były rozwiedzione z tym światem, ale miały wewnętrzne i nieskończone nań oddziaływanie, takie jak uczucie Nieskończoności przenikającej materialną przestrzeń oraz Immanentności zamieszkującej w materialnych obiektach i ciałach. W tym samym czasie odkryłem, że wchodzę w suprafizyczne światy i płaszczyzny i przynoszę wpływy i efekty tych światów na płaszczyznę fizyczną, tak że nie mogłem w ostry sposób rozdzielić ich czy znaleźć w nich sprzeczności nie do pogodzenia, gdyż dla mnie są one dwoma końcami egzystencji i wszystkim, co leży pomiędzy nimi. Dla mnie wszystko jest Brahmanem i znajduję wszędzie Boskość”.90

Problematyka akcji Duchowy realizm Sri Aurobindo można najpierw odnaleźć w jego rewolucyjnych aktywnościach. Wkrótce został naszkicowany w czterech punktach program: rozbudzić Indie dla konceptu niepodległości, na który miały się składać artykuły w gazetach i przemowy polityczne; utrzymywać ludzkie umysły w stałym stanie buntu – na przełomie wieków był oczywiście jednym z pierwszych, którzy jak pewien bohater Indii, Tilak, mówili o całkowitym wyzwoleniu, pasywnym oporze i odmowie współpracy (Ghandi nie pojawił się jeszcze na politycznej scenie, aż dopiero w 15 lat później); transformować indyjską Partię Kongresową i jej ograniczone zadania w ekstremistyczny ruch, niedwuznacznie popierający ideał całkowitej niepodległości; i ostatecznie – tajemnie przygotować zbrojne powstanie. Ze swym młodszym bratem Barinem zaczął organizować grupy powstańcze w Bengalu, pod pokrywką programów atletycznych lub kulturalnych. Wysłał również przedstawiciela do Europy, na swój koszt, aby nauczył się robienia bomb. Kiedy Sri Aurobindo powiedział „Nie jestem ani bezsilnym moralistą, ani też słabym pacyfistą”91 – było to całkowitą prawdą. Studiował wystarczająco historię Francji,

Cykl ludzki, 301

O Sobie, 26:98

Ibid, 26:22

jak również włoskie i amerykańskie rewolucje, aby wiedzieć, że zbrojna rewolta może czasami być usprawiedliwiona. Ani Joanna d'Arc, ani Mazzini, ani też Washington – nie byli apostołami „środków niegwałtownych”. Kiedy syn Ghandiego przyjechał go odwiedzić w Pondicherry w 1920 r., aby przedyskutować „pokojową rewolucję” – Sri Aurobindo odpowiedział prostym i ciągle aktualnym pytaniem: „Co zrobiłbyś, gdyby jutro Północne Indie zostały napadnięte?” Dwadzieścia lat później, w 1940 r., Sri Aurobindo i Matka publicznie wzięli stronę aliantów, podczas gdy Ghandi – z niewątpliwie godnym pochwały wybuchem uczuć – posłał otwarty list do Brytyjczyków zachęcając ich do nie powstawania przeciwko Hitlerowi, a użycia zamiast tego jedynie „duchowej siły”. Właściwe byłoby zatem wyjaśnić duchową pozycję Sri Aurobindo w odniesieniu do akcji gwałtu. „Wojna i destrukcja – pisał on – są nie tylko uniwersalnymi zasadami naszego życia tutaj, w jego czysto materialnych aspektach, ale również naszej umysłowej i moralnej egzystencji. Sprawą oczywistą jest, że w aktualnym życiu człowieka – intelektualnym, socjalnym, politycznym, moralnym – nie można uczynić ani jednego prawdziwego kroku naprzód bez walki, bez wojny pomiędzy tym, co istnieje i żyje, a tym, co szuka egzystencji i życia pomiędzy wszystkim tym, co stoi za tymi dwiema sprzecznościami. Niemożliwe jest, a przynajmniej w istniejących warunkach, postępować, wzrastać, wypełniać, a jednocześnie podporządkować się bezwzględnie zasadzie totalnej nieszkodliwości, która jest umieszczana przed naszymi oczyma jak najwyższe i najlepsze prawo prowadzenia się. Użyjemy więc tylko siły-ducha i nigdy nie będziemy niszczyć poprzez wojnę lub nawet użycie gwałtu w zakresie samoobrony? Dobrze, chociaż zanim ta duchowa siła stanie się efektywna, demoniczna siła w ludziach i narodach gwałci, łamie, zabija, pali, truje, jak widzimy, co się dzieje dzisiaj w jej rozpasaniu i niepohamowaniu; i być może spowodowaliście tyle samodestrukcji życia przez swoją abstynencję w jej użyciu, co inni poprzez uciekanie się do gwałtu… Bo nie wystarcza, aby nasze własne ręce pozostały czyste i nasze dusze nie splamione, aby prawo wysiłku i destrukcji wymarło w świecie. To, co jest jego korzeniem, musi najpierw zniknąć wśród ludzkości.* Zwykła nieruchomość i inercja, wzdragająca się lub niezdolna do użycia jakiegokolwiek oporu wobec zła, nie uchyli tego prawa. Inercja – tamas, rzeczywiście szkodzi dużo więcej, niż zaszkodzić może dynamiczna zasada rajas, zasada wysiłku, który ostatecznie tworzy więcej niż niszczy. Tak więc, w kwestii dotyczącej problemu indywidualnej akcji, abstynencja jednostki od wysiłku i nieodłącznie z nim związanej destrukcji – w bardziej powierzchownej formie i fizycznej – może tylko pomóc jego moralnej istocie, ale pozostawia Zabójcę stworzenia na wolności”.92 Cała ewolucja myślowa Sri Aurobindo i jego praktycznego nastawienia wobec wojny, od podziemnej aktywności w Bengalu do wygrania w Pondicherry w 1910 r., obraca się wokół problemu „metod”: jak uderzać najpewniej w tego „Zabójcę stworzenia”, w tego „Pożeracza” – jak riszowie starożytnych Wed go nazywali.

Nasze podkreślenie

Eseje nt. Gity, 55

I z niepodległości Indii – Sri Aurobindo przeszedł do niepodległości świata. Gdyż w miarę, jak postępował w swojej jodze, stawał się narastająco świadomy poprzez doświadczenia, że ukryte siły istnieją nie tylko poza naszymi własnymi psychologicznymi, ale również poza zaburzeniami w świecie – wszystko nadchodzi skądś jeszcze, jak już wspomnieliśmy – i że jeżeli nasze abstynencje pozostawiają „Zabójcę stworzenia” na wolności, to nasze wojny oczywiście go nie niszczą, chociaż może ciągle być w praktyce konieczne ubrudzić ręce w wojnach. W samym środku Pierwszej Wojny Światowej, Sri Aurobindo zaobserwował z proroczą siłą: „Pogromienie Niemiec… nie mogłoby zabić ducha, który się wcielił w Niemcy; może prowadzić równie łatwo do jego nowej inkarnacji, może w nieco innej rasie lub imperium i cała ta walka będzie musiała być toczona znowu. Tak długo, jak żywi są starzy bogowie, załamanie lub depresja ciała, które ożywiają jest drobną sprawą, bo wiedzą jak się przenosić. Niemcy zrzuciły ducha napoleońskiego we Francji w 1813 i złamały pozostałości jego europejskiego przywództwa w 1870 r. Te same Niemcy stały się inkarnacją tego, co obaliły. Ten fenomen jest zdolny do odnawiania się na wspanialszą skalę…”.93 Wiemy teraz, że starzy bogowie umieją się przenosić. Widząc wszystkie te lata pokojowości, zakończone okropnymi gwałtami znaczącymi podział Indii w 1947 r., sam Ghandi powiedział z nutą smutku tuż przed swoją śmiercią: „Nastawienie wobec gwałtu, które tajemnie kryliśmy w sobie – wraca do nas teraz i skaczemy sobie do gardła, kiedy pojawia się problem dystrybucji potęgi. Teraz, gdy więzy poddaństwa zostały zniesione, wszystkie siły zła wyszły na powierzchnię…” Gdyż – ani gwałt, ani pokojowość nie sięgają korzeni Zła. W samym środku Drugiej Wojny Światowej – Sri Aurobindo zajął publiczne stanowisko na korzyść aliantów*, ponieważ było to jedyną praktyczną rzeczą, którą mógł zrobić, jak napisał do jednego z uczniów: „Piszesz, jak gdyby to, co się dzieje w Europie, było wojną pomiędzy potęgą Światła i potęgą Ciemności – ale nie ma w tym większej różnicy, niż w czasie Wielkiej Wojny. Jest to walka pomiędzy dwoma rodzajami Ignorancji… Oko jogina widzi nie tylko zewnętrzne wypadki, osoby i przyczyny, ale potężne siły, które popychają ich do akcji. Jeżeli ludzie, którzy toczą walkę, są instrumentami w rękach rządzących i finansjery etc., to ci ostatni są znów marionetkami w szponach tych sił. Gdy ktoś przyzwyczai się widzieć rzeczy poza kurtyną zdarzeń, nie będzie już dotknięty przez ich zewnętrzne aspekty, ani też nie będzie się spodziewał jakiegokolwiek lekarstwa na nie z pomocą politycznych, instytucjonalnych lub społecznych zmian”.94 Sri Aurobindo stał się świadomy tych „potwornych sił” poza kurtyną, tej stałej infiltracji suprafizycznego w fizycznym; jego energie już nie były zogniskowane na moralnym problemie – gwałt czy pokojowość – który w końcu był raczej powierzchowny, ale na problematyce skuteczności. Zobaczył jasno, znowu poprzez doświadczenie, że po to, aby uleczyć świat ze zła, należy najpierw koniecznie uleczyć „to, co ma swe korzenie w człowieku” i nie uleczy się niczego na zewnątrz, jeżeli wpierw nie uleczy się wnętrza, gdyż są one tą samą

Ideał jedności ludzkiej, 15:320

Ryzykując uruchomienie cenzury wobec swych współtowarzyszy (musi się pamiętać, że Indie wycierpiały

wystarczająco pod rządami brytyjskimi, aby nie być zainteresowanymi w losach Brytanii atakowanej przez Niemcy). 94

Ideał jedności ludzkiej, 15:320

rzeczą. Nie można kontrolować tego, co na zewnątrz, jeśli nie kontroluje się tego, co wewnątrz – bo to jest tym samym. Nie możemy przetworzyć zewnętrznej materii, nie przetworzywszy naszej materii wewnętrznej – bo są one znów tym samym. Istnieje tylko jedna Natura, jeden świat, jedna materia i tak długo, jak podchodzić będziemy do problemu z jednego tylko końca, złego końca – nie dojdziemy do nikąd. Jeśli uważamy, że to rozwiązanie jest dla nas zbyt trudne, wtedy nie ma żadnej nadziei dla człowieka i świata, ponieważ wszystkie nasze zewnętrzne panacea i sacharyny moralności są ostatecznie skazane na anihilację i destrukcję przez ukryte potęgi. „Jedyną drogą wyjścia – pisze Sri Aurobindo – jest zejście świadomości, która nie jest marionetką tych sił, ale jest większa od nich i może zmusić je do zmiany, albo do całkowitego zniknięcia”.95 To w kierunku tej nowej, supramentalnej świadomości sterował obecnie Sri Aurobindo, pośrodku swej rewolucyjnej pracy. „…możemy odkryć, kiedy wszystko już upadnie, klucz doskonałej zmiany, ukryty w nas…”96

Nirwana W 1906 r. Sri Aurobindo opuścił Barodę, aby zagłębić się w samym sercu politycznego zamieszania w Kalkucie. Zaniedbania Lorda Curzona, gubernatora Bengalu, doprowadziły do studenckich niepokojów; czas powoli dojrzewał. Wraz z innym wielkim nacjonalistą, Bepinem Pal, Sri Aurobindo zapoczątkował dziennik w języku bengalskim „Bande Mataram” (Kłaniam się Matce Indii), pierwszą gazetę publicznie deklarującą swój cel całkowitej niepodległości i potężny instrument obudzenia Indii. Założył partię ekstremistyczną i ustalił narodowy program akcji – bojkot brytyjskich towarów, sądów, szkół i uniwersytetów. Został dyrektorem pierwszego Narodowego College'u w Kalkucie i narobił tam tyle zamieszania, że w mniej niż rok później wydano rozkaz aresztowania go. Na nieszczęście dla Brytyjczyków – artykuły Sri Aurobindo i jego mowy były prawie nienaganne; ani nie głosił on rasowej nienawiści, ani nawet nie atakował rządu Jej Królewskiej Mości – po prostu proklamował prawo narodu do niepodległości. Zarzut przeciwko niemu został wycofany z powodu braku dowodów. Tylko drukarz, który nie znał ani słowa po angielsku, został skazany na 6 miesięcy więzienia. To nieudane aresztowanie przyniosło sławę Sri Aurobindo; był odtąd rozpoznawanym liderem partii nacjonalistycznej – wyszedł poza scenę, gdzie zresztą wolał zawsze pozostać. „Nie dbam nic a nic, aby moje nazwisko umieszczano na jakimś zaszczytnym miejscu – napisał później. – Nigdy nie byłem spragniony sławy, nawet w dniach moich politycznych wzlotów. Wolałem pozostawać poza kurtyną, kierować ludźmi bez ich wiedzy o tym manipulowaniu i wykonywać to, co było do zrobienia”.97 Ale byłoby błędem uważać Sri Aurobindo za fanatyka; wszyscy jego współcześni byli uderzeni widokiem tego „spokojnego, młodego człowieka, który bez jednego słowa mógł uciszyć rozwrzeszczane zebranie”. I w tym zewnętrznym zamieszaniu, pomiędzy

Listy o jodze, 22:153

Savitri, 28:256

O sobie, 26:375

spotkaniami politycznymi a pracą w gazecie, którą należało przygotować do codziennego wydania (pod stałym nadzorem tajnej policji) – 30 grudnia 1907 r. Sri Aurobindo spotkał jogina o nazwisku Visznu Bhaskar Lele, który miał wnieść paradoksalne doświadczenie w jego już wystarczająco paradoksalne życie. Po raz pierwszy, dobrowolnie, spotkał się Sri Aurobindo z joginem – po 13-tu latach w Indiach! Pokazuje to, jak dalece nie dowierzał on wszelkim ascetykom i spirytualistom. Jego pierwsze pytanie do jogina było typowe: „Chcę praktykować jogę, ale dla pracy, dla akcji, a nie dla sannyasa i dla Nirwany”.98 Odpowiedź Lele jest dziwna i zasługuje na nieco uwagi: „Byłoby to łatwe dla ciebie, gdyż jesteś poetą”. Tych dwóch mężczyzn odeszło do cichego pomieszczenia na 3 dni. Od tego czasu – joga Sri Aurobindo przyjęła odmienny kurs, który wydawał się prowadzić do „od akcji” tylko po to, aby doprowadzić go do tajników akcji i zmiany świata. „Pierwszym rezultatem – napisał Sri Aurobindo – była seria ogromnie silnych doświadczeń i radykalnych zmian w świadomości, których on nigdy nie zamierzał…, a które stały w całkowitej sprzeczności z moimi własnymi ideami, bo ukazały mi one z ogromną intensywnością świat jako kinematograficzną grę próżnych form w bezosobowej uniwersalności Absolutu Brahmana”.99 „…w niezmierzonych przestrzeniach bytu ciało zdaje się tylko wędrującą muszlą…”100 Cała integralna joga Sri Aurobindo legła w gruzy. Wszystkie jego wysiłki nad mentalną i fizyczną transformacją i jego wiara w spełnienie ziemskiego życia zostały zmiecione, połknięte przez potworną Iluzję – nie pozostało nic, za wyjątkiem pustych form. „Zostałem nagle wrzucony w warunki ponad i bez myśli, nie skażone przez żadne drgnienie umysłu lub witalu, nie było tam ego, nie było realnego świata – tylko kiedy spojrzało się poprzez znieruchomiałe zmysły, coś spostrzegało lub wnosiło na swą doskonałą ciszę; świat pustych form, zmaterializowanych cieni bez prawdziwej substancji. Nie było Jednego, ani nawet wielu, jedynie Tamto – bezzarysowe, bezwzględne, czyste, nieopisywalne, nie do pomyślenia, absolutne, a jednak w sposób nadrzędny realne i jedynie realne. To nie była mentalna realizacja, ani coś, w co przedtem miało się jakikolwiek wgląd choćby przez moment, żadna abstrakcja, to było pozytywne, jedyna pozytywna rzeczywistość – chociaż nie z przestrzennego fizycznego świata, przenikająca, zajmująca, albo raczej zalewająca i topiąca ten obecny pozór fizycznego świata, nie zostawiająca ani miejsca, ani przestrzeni na żadną inną rzeczywistość za wyjątkiem siebie, nie pozwalająca niczemu innemu wydawać się choć trochę aktualnie pozytywnym lub substancjonalnym… To, co to doświadczenie mi

Ibid, 26:279

Ibid, 26:79

100

Savitri, 28:82

przyniosło, było Pokojem nie do wyobrażenia, przeogromną ciszą, nieskończonością ulgi i wolności…”101 Sri Aurobindo wszedł prosto w to, co Buddyści zwą Nirwaną, co Hindusi zwą Cichym Brahmanem, Tamto, Tao Chińczyków, Transcendentalne, Absolut, Bezosobowość dla ludzi Zachodu. Osiągnął owe słynne „wyzwolenie” (mukti), które uważane jest za szczyt duchowego życia, cóż jeszcze mogło być poza tym, co Transcendentalne. Sri Aurobindo był w stanie zweryfikować słowa wielkiego hinduskiego mistyka Sri Ramakriszna: „Jeśli żyjemy w Bogu – świat znika; jeśli żyjemy w świecie – Bóg już nie istnieje”. Przepaść, którą starał się połączyć pomiędzy Materią a Duchem, otworzyła się znowu szeroko przed jego otwartymi oczyma. Zachodni i Wschodni spirytualiści mieli rację, widząc w życiu pozaziemskim jedyne przeznaczenie jego ludzkich wysiłków – raj, Nirwana, wyzwolenie – gdzieś tam, ale nie na tym padole łez lub iluzji. Doświadczenie Sri Aurobindo było tam, nieodwołalne, przed jego oczyma. Ale owo doświadczenie, które jest ogólnie uznawane za ostateczny krok – miało być początkowym punktem nowego, wyższego doświadczenia dla Sri Aurobindo, który zintegrował prawdę świata i prawdę „zaświatów” w totalną, ciągłą i boską Rzeczywistość. Zasadniczym problemem jest jego ocena, która jest samym sercem znaczenia naszej egzystencji, bo istnieje tylko alternatywa: albo Najwyższa Prawda nie jest z tego świata, jak głoszą wszystkie religie i stąd – marnujemy tylko na próżno czas; albo też istnieje coś więcej poza wszystkim o czym nam mówiono. Problem staje się tym ważniejszy, że przestał już być teoretyczną przesłanką, a stał się praktyką. Dlatego też Sri Aurobindo relacjonował: „Żyłem w tej Nirwanie dzień i noc zanim zaczęła ona przyjmować inne rzeczy w siebie i zmieniać się w cokolwiek… w końcu zaczęło to zanikać w jakiejś większej Superświadomości ponad nią… Aspekt iluzyjnego świata ustąpił miejsca takiemu, w którym iluzja jest tylko niewielkim powierzchniowym fenomenem z niezmierzoną Boską rzeczywistością w tle i

intensywną

Boską

Rzeczywistością

sercu

wszystkiego,

wydawało

się

wpierw

kinematograficznym kształtem lub cieniem. I nie było to powtórnym uwięzieniem przez umysły, nie zmniejszeniem lub upadkiem z nadrzędnego doświadczenia, to nadeszło raczej jako podwyższenie i rozszerzenie Prawdy… Nirwana w mojej wyzwolonej świadomości zmieniła się w początek mej realizacji, pierwszy krok w kierunku kompletnej rzeczy, a nie jedynie w pojedyncze prawdziwe osiągnięcie, jakie jest możliwe lub nawet kulminacyjny finał”.102 Czym więc jest ów Transcendent, które wydaje się być usytuowany nie na szczycie, ale gdzieś pośrodku? Aby użyć jasnej, ale poprawnej analogii, moglibyśmy powiedzieć, że sen reprezentuje transcendentalny stan w odniesieniu do jawy, ale nie jest on w żadnym sensie wyższy lub prawdziwszy niż stan jawy, ani też nie jest od niego mniej prawdziwy. Jest to po prostu inny stan świadomości. W minucie, gdy wycofamy się z mentalnego i witalnego ruchu, wszystko naturalnie zanika, tak samo jak zażycie anestetyków zaćmiewa wszystkie zmysłowe

101

O sobie, 26:101

102

Ibid, 154

odczucia. Mamy naturalną tendencję aby myśleć, że ten nieruchomy i bezosobowy Spokój jest nadrzędny w stosunku do naszego zwykłego zamieszania, ale w końcu – owo zamieszanie jest całkowicie naszej produkcji. Czy nadrzędne, czy podrzędne – nie ma ono nic wspólnego ze zmianą stanów świadomości, ale raczej z jakością lub pozycją naszej świadomości wewnątrz danego stanu. Tak więc Nirwana nie jest szczytem drabiny, w jakimkolwiek wyższym sensie niż sen lub śmierć. Może ona mieć miejsce na każdym poziomie świadomości; może się zdarzyć w umyśle poprzez koncentrację, w witalu również poprzez koncentrację i nawet w fizycznej świadomości poprzez koncentrację. Jogin zgięty nad swoim pępkiem czy Basuto tańczący wokół swego totemu – mogą nagle przejść gdzieś jeszcze, jeżeli takie jest ich przeznaczenie, w inny, transcendentalny wymiar, w którym cały ten świat jest zredukowany do nicości. To samo może zdarzyć się mistykowi, zaabsorbowanemu swym sercem, albo joginie skoncentrowanemu w swym umyśle. Bo tak naprawdę nie wchodzi się gdzieś wyżej, kiedy wchodzi się w Nirwanę. Przebija się jedynie dziurę i wychodzi na zewnątrz. Sri Aurobindo nie przeszedł poza płaszczyznę umysłową kiedy doświadczył Nirwany: „Ja sam miałem doświadczenie Nirwany i ciszy w Brahmanie na długo przedtem, zanim posiadłem jakąkolwiek wiedzę o leżących przede mną duchowych poziomach”.103 To dopiero po wzniesieniu się na wyższe, superświadome poziomy, doświadczył stanu wyższego od Nirwany, w którym iluzjonista, nieruchomość i aspekt bezosobowości zmieszały się w nową Rzeczywistość, obejmując jednocześnie ten świat i to, co poza nim. Takie oto było pierwsze odkrycie Sri Aurobindo w tej materii: „Nirwana nie może być natychmiastowym zakończeniem ścieżki, bez niczego pozostawionym do eksploracji poza nią… jest to koniec niższej ścieżki poprzez niższą Naturę i początek Wyższej Ewolucji”.104 Moglibyśmy zadawać sobie również pytanie, z innej nieco perspektywy, czy celem ewolucji jest rzeczywiście „wydostać się”, jak w to wierzą poszukiwacze Nirwany i wszystkich religii, które wyznaczyły owo „poza” jako cel naszych wysiłków. Bo jeśli uda nam się zapomnieć o emocjonalnych powodach naszych własnych wierzeń, czy braku takowych wierzeń, i spojrzeć tylko na ewolucyjny proces, zmuszeni będziemy przyjąć do wiadomości, że Natura łatwo mogła zaaranżować takie „wyjście” jeszcze wtedy, gdy byliśmy ciągle na elementarnym stopniu rozwoju umysłu, ciągle żyjący instynktowną intuicją jako otwarte i podatne istoty. Wiek Wed, Misteriów starożytnej Grecji lub nawet Średniowiecze byłyby okresem bardziej właściwym dla takiego „wyjścia” niż jest nim nasz wiek. Jeśli taki był cel ewolucyjnej Natury – zakładając, że ewolucja nie przebiega w zupełnie dowolny sposób, ale zgodnie z jakimś Planem – to jest to typ człowieka, który wybrałaby Natura. Łatwo byłoby wtedy „przeskoczyć intelekt”105 – jak to ujął Sri Aurobindo w „Cyklu Ludzkim” i przejść z instynktowo-intuicyjnej fazy do duchowości innego świata. Intelekt staje się okrutnie bezużytecznym przerostem, jeżeli celem ewolucji byłoby jedynie „wydostanie się”. Wręcz przeciwnie jednak, wydaje się, że Natura działała wbrew tej prymitywnej intuicji i pokryła

103

Listy o jodze, 22:273

104

Ibid, 71

105

Cykl ludzki, 15:177

ją rozmyślnie coraz to grubszymi pokładami mentalnymi, zwiększając ich złożoność i uniwersalność i czyniąc go coraz to mniej użytecznym w kwestii „wydostawania się”. Wszyscy wiemy, jak cudownie intuicyjny rozkwit Indii z czasów Upaniszad na początku tej ery lub Neoplatońskiej Grecji, został zrównany, aby być zastąpionym przez ludzki intelekt, podrzędniejszy i bardzie gęsty na pewno, ale i bardziej uogólniony. Możemy zadawać to pytanie nie próbując na nie odpowiadać. Zastanawiamy się, czy znaczeniem ewolucji jest przesadzać w luksusie umysłu tylko po to, aby go później zniszczyć i powrócić do pod-umysłowych lub nie-umysłowych religijnych stadiów, albo też wręcz przeciwnie – rozwinąć umysł aż do jego granic*, jak też jesteśmy do tego popychani, aż wyczerpie on całą swą pojemność i powierzchniowy zamęt i wzniesie się w swe wyższe superświadome regiony, na duchowy supramentalny poziom, gdzie sprzeczności dualizmu Materia-Duch znikają jak miraż, gdzie nie będziemy czuć potrzeby „wydostawania się”, ponieważ będziemy wszędzie Wewnątrz. Błędem byłoby jednakże przypuszczać, że doświadczenie Nirwany jest fałszywym doświadczeniem, rodzajem Iluzji; po pierwsze dlatego, że nie ma fałszywych doświadczeń, a tylko niekompletne doświadczenia, następnie – ponieważ Nirwana aktualnie uwalnia nas od iluzji. Nasz zwykły sposób oglądania świata jest kaleki i niewystarczający. Jest to rodzaj bardzo realistycznej iluzji wzrokowej, tak realistyczny, jak złamany obraz pręta zanurzonego w naczyniu z wodą, ale i tak samo błędny. Musimy „oczyścić drzwi percepcji”, jak powiedział William Blake i Nirwana pomaga nam to uczynić, chociaż nieco zbyt radykalnie. Zwykle widzimy płaski, trójwymiarowy świat z mnóstwem obiektów i istot, oddzielonych jedna od drugiej, podobnie jak dwie części owego pręta uwidaczniają się w wodzie, ale rzeczywistość jest całkiem inna, kiedy spostrzegana jest z wyższej płaszczyzny, z poziomu Superświadomości, tak samo, jak jest ona inna, gdy spostrzegana jest z niższego, atomowego poziomu. Jedyną różnicą pomiędzy złapanym prętem a naszą zwyczajową wizją świata jest to, że jedna pozostaje tylko optycznym złudzeniem, podczas gdy druga jest złudzeniem poważnym. Upieramy się widzieć złamany pręt, którym on nie jest. To, że owa poważna iluzja zgadza się z naszym obecnym praktycznym życiem i z powierzchniową płaszczyzną, na której rozwija się nasza egzystencja, może te iluzje usprawiedliwiać, ale jest to również powodem faktu, że jesteśmy bezsilni, aby kontrolować życie, ponieważ widzieć fałszywie – znaczy również żyć fałszywie. Naukowiec, który nie jest otumaniony przez pozory rzeczy, widzi lepiej i lepiej kontroluje, ale jego wizja jest też niekompletna i jego mistrzostwo niepewne. Nie udoskonalił prawdziwie życia, ani też nawet nie udoskonalił fizycznych sił, ale użył tylko kilku z ich najbardziej widzialnych efektów. Tak więc, problem wizji nie jest jedynie problemem osobistej satysfakcji. Nie jest sprawą „widzenia lepiej”, aby mieć piękne wizje w różowych i niebieskich kolorkach (które zresztą nie są na aż tak wysokim poziomie), ale sprawą osiągnięcia prawdziwego mistrzostwa świata, okoliczności i nas samych, które są wszystkim tym samym, gdyż nic nie istnieje oddzielnie. Aż do chwili obecnej, ci, którzy mieli dostęp do tej wyższej formy wizji (bo istnieje wiele jej poziomów), używali jej przede wszystkim dla siebie samych, albo raczej – nie byli zdolni do wcielenia tego, co

Musimy ponownie podkreślić, że joga Sri Aurobindo, która dąży do wyjścia poza umysł, powinna się rozpocząć po

wyczerpaniu kursu intelektualnego I byłoby to niemożliwe, jak zobaczymy, jeśli pośrednie stopnie nie zostałyby ukończone. „Cisza mentalna” nie miałaby oczywiście sensu dla dzikusa z Wysp Fiji lub wieśniaka z zapadłej wioski.

widzieli, ponieważ wszystkie ich wysiłki skierowane były dokładnie właśnie na wydostanie się z tej inkarnacji. Ale takie wewnętrznie sprzeczne nastawienie nie jest do uniknięcia, jak zademonstruje Sri Aurobindo. Nie przygotowywał on tych wszystkich fizycznych, witalnych, mentalnych i psychicznych fundamentów wszak na próżno. Stąd też Nirwana jest po prostu użytecznym (ale nie niezbędnym), przejściowym stanem w tranzycji ze zwyczajnej wizji do innego rodzaju wizji. Uwalnia nas ona od totalnej iluzji, w której żyjemy: „I w tym zachwyceniu widzą oni fałszywe jako prawdziwe – mówią Maitri Upaniszady (VII.10). Sri Aurobindo nie używa słowa „iluzja”; mówi on po prostu, że żyjemy w „Ignorancji”. Nirwana nie uwalnia nas z naszej Ignorancji, ale jedynie prowadzi do innego rodzaju Ignorancji, ponieważ wiecznym problemem ludzkości jest ten, że popada ona z jednej krańcowości w drugą. Ludzie zawsze czują się zobowiązani do zanegowania jednej rzeczy po to, aby móc się zgodzić z inną, a więc biorą przejściowe stany za ostateczność samą w sobie w ten sam sposób, w jaki wiele wielkich duchowych doświadczeń zostało wziętych za ostateczne. Podczas gdy w rzeczywistości żaden „koniec” nie istnieje, jest tylko stałe podwyższanie I rozszerzanie Prawdy.106 Moglibyśmy powiedzieć, że w takim samym stopniu, jak otwiera się on na to, co „poza” – nirwaniczny lub religijny stan – rzeczywiście reprezentuje pierwszy stopień ewolucji, zabierając nas daleko od fałszywej wizji świata i że jego cel jest w esencji celem edukacyjnym. Lecz ten, kto już jest obudzony i prawdziwie narodzony, musi szukać następnego stopnia ewolucji – pozostawić za sobą religijnego człowieka skupionego na innym świecie, na rzecz duchowego człowieka, skupionego na Całości. Wtedy nic nie jest wyłączone, a wszystko zostaje poszerzone. Tak więc integralny poszukiwacz musi być ciągle czujny, ponieważ wszystkie wewnętrzne doświadczenia, dotykające najintymniejszej substancji naszego bytu, są zawsze nie do odparcia i ostatecznie, w momencie gdy się zdarzają, są olśniewające na każdym poziomie; możemy przypomnieć sobie Vivekanandę, gdy mówi o Nirwanie: „Ocean nieskończonego Spokoju, bez jednej zmarszczki, bez drgnienia wiatru”. Istnieje wielka pokusa, by pozostać tam, jak gdyby było to ostatecznym niebem. Wspomnijmy tę radę Matki skierowaną do wszystkich poszukujących: „Jakakolwiek byłaby natura, potęga czy wspaniałość doświadczenia – nie możecie nigdy pozwolić mu się zdominować do tego stopnia, aby przytłoczył całą waszą istotę… Kiedykolwiek wejdziecie w jakiś sposób w kontakt z Siłą lub Świadomością, która przekracza waszą własną, zamiast poddawać się im – musicie zawsze pamiętać, że jest to tylko jedno doświadczenie pomiędzy tysiącami innych i w konsekwencji nie jest ono w żadnym przypadku absolutne. Niezależnie jak jest ono piękne, możecie i musicie mieć jeszcze piękniejsze; niezależnie jak jest ono wyjątkowe – są inne, jeszcze wspanialsze od niego; i niezależnie na jak wysokim poziomie ono zachodzi – zawsze możecie wznieść się jeszcze wyżej w przyszłości…” Sri Aurobindo żył przez miesiące w tej Nirwanie zanim wypłynął jeszcze gdzie indziej. Dziwną rzeczą jest, że będąc w tym stanie, ciągle był jeszcze zdolny do publikowania swojego dziennika, do uczęszczania na tajne

106

O sobie, 26:102

zebrania, a nawet wygłaszania politycznych przemówień. Gdy po raz pierwszy musiał przemawiać w Bombaju – wyraził swoje trudności Lele. „Powiedział mi, abym się modlił, ale ja byłem tak zaabsorbowany w świadomości Cichego Brahmana, że nie mogłem się modlić. Na to odrzekł, że to nic nie szkodzi: on i kilku innych będą się modlić, a ja mam po prostu iść na zebranie i ukłonić się publiczności jak Narayan i czekać, a przemówienie nadejdzie do mnie z innego źródła niż umysł”.107 Sri Aurobindo zrobił dokładnie jak mu powiedziano i… „przemówienie nadeszło , jak gdyby było dyktowane. I odtąd – wszelkie mowy, pisanie, myśli i zewnętrzne aktywności – nadchodziły do mnie z tego samego źródła, ponad mózgiem-umysłem”.108 Sri Aurobindo wszedł w kontakt z Superświadomością. Treść tego przemówienia wygłoszonego w Bombaju – jest, swoją drogą, szalenie interesująca: „Spróbujcie zdać sobie sprawę z siły wewnątrz was samych – powiedział wojskowym nacjonalistom. – Próbujcie uzewnętrznić tę siłę tak, że wszystko co będziecie czynić, nie będzie waszą czynnością, ale działaniem tej Prawdy wewnątrz was… Ponieważ to nie wy sami, to jest coś wewnątrz was. Cóż mogą te wszystkie trybunały, co mogą wszystkie potęgi tego świata zrobić złego Temu, co jest wewnątrz was, Temu, co jest Nieśmiertelnym, Temu, co jest Nienarodzonym, a więc Nie Podlegającym Śmierci. Temu, którego miecz nie przebije i ogień nie spali? Takiego więzienia nie mogą ograniczyć, ani szubienice nie będą dlań końcem. Cóż jest takiego, czego moglibyście się obawiać, gdy jesteście świadomi Tego, co jest wewnątrz was?”109 4 maja 1908 r. o świcie – brytyjska policja z bronią w ręku przyszła go obudzić. Sri Aurobindo miał wtedy 36 lat. Zamach na życie brytyjskiego administratora w Kalkucie właśnie został udaremniony. Użyta bomba została wyprodukowana w ogrodach, gdzie Barin, jego młodszy brat, trenował „uczniów”.

ROZDZIAŁ 11: JEDNOŚĆ

Sri Aurobindo miał spędzić cały rok w więzieniu w Alipore oczekując na werdykt. Nie brał żadnego udziału w nieudanym zamachu; organizowanie powstania nie miało nic wspólnego z izolowanymi aktami terroryzmu. „Kiedy zostałem aresztowany i w pośpiechu wieziony na posterunek policyjny w Lal Bazar – wiara we

107

Życie Sri Aurobindo, 109

108

O sobie, 26:49

109

Przemówienia, 1:664

mnie załamała się na chwilę, gdyż nie mogłem mieć wglądu w samo serce Jego decyzji. Tak więc zwątpiłem przez moment i wołałem w mym sercu do Niego: ‘Dlaczego i co mi się przydarza? Wierzyłem, że miałem misję do wypełnienia dla ludu mojego kraju i dopóki ta praca nie jest wykonana, powinienem się cieszyć Twoją protekcją. Dlaczego więc jestem tutaj, pod takimi zarzutami?’ Przeszedł dzień, potem drugi i trzeci, kiedy rozległ się we mnie głos wewnętrzny: Poczekaj, a zobaczysz. Wtedy uspokoiłem się i czekałem. Zabrano mnie z Lal Bazar do Alipore i umieszczono na miesiąc w izolowanej celi, z dala od innych. Tam czekałem dzień i noc na głos Boga wewnątrz, aby dowiedzieć się, dlaczego kazał mi czekać, co miał mi powiedzieć, uczyć się tego, co miałem robić… Pamiętałem, że miesiąc wcześniej, przed mym aresztowaniem, miałem podobne wewnętrzne ostrzeżenie, aby odłożyć na bok wszelką moją aktywność, zaszyć się w odosobnienie i wejrzeć w siebie, tak abym mógł wejść w bliższy z Nim kontakt. Byłem słaby i nie mogłem zaakceptować wtedy tego wezwania. Moja praca* była mi bardzo droga i w dumie mojego serca myślałem, że gdy przestanę się nią zajmować, to ucierpi ona na tym, albo i nawet zupełnie upadnie, tak więc nie chciałem jej pozostawiać. Wydawało mi się, że przemówił do mnie ponownie tymi słowy: Więzy, których nie miałeś siły złamać, ja złamałem za ciebie, ponieważ nie jest moją wolą, ani też nigdy nie było moją intencją, abyś je kontynuował. Mam dla ciebie inne rzeczy w planie i po to cię tu przywiodłem – aby cię nauczyć tego, czego nie mógłbyś się nauczyć sam i aby cię trenować do mojej pracy”.110 Tą „pracą” miała być realizacja kosmicznej świadomości, albo Jedności oraz poszukiwania na płaszczyznach świadomości ponad zwykłym umysłem, tj. w Superświadomości, która miała pchnąć Sri Aurobindo na ślady Wielkiej Tajemnicy. „Co zdarzyło mi się w tym okresie – nie mogę powiedzieć poza tym, że od owego momentu, dzień po dniu i ukazywał mi On swe cuda… Tę wiedzę dawał mi dzień po dniu przez całe 12 miesięcy mego uwięzienia”.111

Kosmiczna świadomość Sri Aurobindo przez miesiące żył w stanie fantasmagorycznego i pustego snu, opartego o tło Transcendentalnej, statycznej Rzeczywistości. Dziwnym jednak trafem, to właśnie pośrodku tej Próżni, jak gdyby wyłaniając się z Niej, kiedyś tam pojawił się świat z nową twarzą, jakby za każdym razem musiało się stracić wszystko, aby wszystko ponownie odzyskać, ale już na wyższym poziomie. „Przytłoczony i obezwładniony, uciszony i wyzwolony od siebie samego – umysł akceptuje samą Ciszę jak Najwyższe Istnienie. Ale potem – poszukiwacz odkrywa, że wszystko tam na niego czeka, zwarte i nowe… potem próżnia

Nad wyzwoleniem Indii

110

Przemówienia, 2:3

111

Ibid, 2:7

zaczyna się wypełniać i wyłaniają się z niej, albo ją wypełniają, bezmiary Boskiej Prawdy, wszystkie aspekty jej przejawiania się oraz wiele poziomów dynamicznej Nieskończoności”.112 Kiedy oglądaliśmy statyczne Nieskończone, widzieliśmy tylko jedną twarz Boga, którego wyłączyliśmy z tego świata (słowo „pusty” na określenie Boga jest może lepsze, niż świat wypełniony uroczystym i osądzającym Bogiem), ale gdy już raz Cisza zmyła nasze uroczyste pretensje, wielkie i małe, pozostawiając nas w tym czasie wypełnionych czystą bielą, znajdujemy świat i Boga znowu razem, na wszystkich poziomach i we wszystkich punktach, jak gdyby nigdy nie byli oddzieleni, za wyjątkiem niektórych ekscesów materializmu lub spirytualizmu. Zdarzyło się to w więzieniu w Alipore, gdzie zaszła ta nowa zmiana świadomości, podczas okresu ćwiczeń: „…Patrzyłem na więzienie, które oddzielało mnie od ludzi i nie byłem już ograniczony przez jego wysokie mury; nie, to był Vasudeva*, który mnie otaczał. Spacerowałem pod gałęziami drzewa rosnącego pod oknami celi, ale to nie było drzewo, wiedziałem, że był to Vasudeva, był to Sri Kriszna*, którego widziałem tam, stojącego i trzymającego nade mną swój cień. Patrzyłem na kraty mej celi, których zgrzyt zastępował skrzypienie drzwi i znów widziałem Vasudeva. Był to Narajana*, który strzegł mnie i czuwał nade mną. Lub też leżałem na szorstkich kocach, które zastępowały mi posłanie i czułem ramiona Kriszny wokół mnie, ramiona mojego Przyjaciela i Ukochanego… Patrzyłem na innych więźniów, złodziei, morderców, kanciarzy i gdy tak patrzyłem, widziałem Vasudeva, był to Narajana, którego odkrywałem w tych zaciemnionych duszach i niewłaściwie używanych ciałach…”113 To doświadczenie miało już nigdy nie opuścić Sri Aurobindo. Podczas sześciu miesięcy rozprawy, toczącej się przeciw niemu, angażującej dwustu dziwnych świadków i cztery tysiące dowodów rzeczowych, Sri Aurobindo był zamykany codziennie w żelaznej klatce pośrodku sali sądowej, ale nie widział już wrogiego tłumu ani sędziów. „…Kiedy otwarto przewód sądowy… doznałem tego samego wewnętrznego olśnienia. Głos powiedział mi: Kiedy wtrącono cię do więzienia, czyż nie upadło twoje serce i czy nie wołałeś do mnie, gdzie się podziała moja opieka? Popatrz teraz na Magistrat, popatrz na Radę Sędziów. Popatrzyłem i nie widziałem już magistratu; był to Vasudeva, był to Narajana, który siedział na ławie. Spojrzałem na skład sędziowski i prokuraturę i nie widziałem już organów ścigania; był to Kriszna siedzący tam i uśmiechający się. No i czy teraz się boisz? – zapytał Głos – Jestem we wszystkich ludziach i kasuję ich akcje i słowa…”114 I rzeczywiście – Bóg nie jest gdzieś na zewnątrz tego świata; On nie „stworzył” świata – On stał się światem, jak mówią Upaniszady: „On stał się wiedzą i ignorancją, On stał się prawdą i fałszem… On stał się wszystkim tym, cokolwiek by to nie było…” (Taittiriya Upaniszady II.6) „Ten cały świat jest wypełniony bytami, które są jego

112 *

Synteza Jogi, 29:109

Jedno z imion Boga

113

Przemówienia, 2:4

114

Ibid, 2:5

członkami” – mówią Upaniszady Swetaswatara (IV.10). „Wszystko dla oka, które widzi – jest Jednością, dla boskiego doświadczenia wszystko jest jednym blokiem Boskości”.115 Możemy pomyśleć, że to wszystko jest jedynie mistyczną wizją Wszechświata, nie mającą zbyt wiele wspólnego z naszą codzienną rzeczywistością – na każdym przecież kroku napotykamy na brzydotę i zło; świat rządzony jest bólem i płaczem w ciemności. Gdzie zatem w tym wszystkim jest to, co Boskie? Czy Boskim może być barbarzyństwo, zawsze gotowe otworzyć swoje obozy tortur , ten przenikający wszystko egoizm, ta niegodziwość – ukryta, czy jawnie okazywana? Bóg jest nieskazitelny, niewinny wszystkich tych zbrodni; jest On oczywiście doskonały, nie może więc być częścią tego – neti neti – Bóg jest tak czysty, że nie jest On z tego świata, nie ma po prostu dla Niego miejsca w tej duszącej nędzy i brudzie! „Musimy spojrzeć egzystencji prosto w twarz, jeśli naszym celem jest dotarcie do prawidłowego rozwiązania, czymkolwiek to rozwiązanie mogłoby się okazać. A spojrzenie w oblicze egzystencji oznacza spojrzenie w oblicze Boga, bo te dwie rzeczy nie mogą być oddzielane… Świat naszych walk i pracy jest zażartym, niebezpiecznym, destrukcyjnym, pożerającym światem, w którym życie istnieje w sposób niepewny, a dusza i ciało człowieka poruszają się pomiędzy potwornymi niebezpieczeństwami; świat, w którym przy każdym kroku naprzód, czy tego chcemy czy nie, coś bywa miażdżone i łamane, w którym każdy oddech życia jest również oddechem śmierci. Złożenie odpowiedzialności za to wszystko, co wydaje się nam złe lub okropne, na ramiona nieomal wszechpotężnego Szatana, albo odłożenie jej na stronę jako części Natury, czyniąc tym samym sprzeczność nie do pogodzenia pomiędzy Naturą świata a Naturą Boga, jak gdyby Natura była niezależna od Boga, albo też zrzucenie odpowiedzialności na człowieka i jego grzechy, jak gdyby miał on górujący głos w stwarzaniu świata lub mógł stworzyć cokolwiek wbrew woli Boga – są niewydarzonymi, choć wygodnymi pomysłami… Zbudowaliśmy obraz Boga Miłości i Łaski, Boga Dobra, Sprawiedliwości, Prawości i Cnoty – stosownie do naszych własnych moralnych koncepcji sprawiedliwości, cnoty i prawości, a o tamtej całej reszcie powiadamy, że Nim nie jest lub nie jest Jego, ale stworzona została przez jakąś diaboliczną Potęgę, którą On musi znosić dla jakiegoś tam powodu zanim rozpracuje jej złą wolę, albo też przez jakiegoś ciemnego Ahrimana, będącego przeciwieństwem naszego wdzięcznego Ormuzda; albo też jest to winą egoistycznego i grzesznego człowieka, który zepsuł to wszystko, co w początku było doskonale zrobione przez Boga… Musimy spojrzeć odważnie w oblicze rzeczywistości żeby widzieć, że tylko Bóg i nikt inny stworzył ten świat w Swojej Istocie i że tak właśnie go stworzył. Musimy widzieć, że Natura, pożerająca swoje dzieci, Czas pożerający życia wszelkiego stworzenia, Śmierć – uniwersalna i nieuchronna i gwałtowność sił Rudra* w człowieku i Naturze – są również Najwyższym Bóstwem w jednej z Jego kosmicznych figur. Musimy widzieć, że Bóg – obfity i marnotrawny stworzyciel, Bóg – pomocny, silny

115 *

Synteza Jogi, 20:285

Jedna z form Boskości

100

i łaskawy obrońca jest również Bogiem – pożeraczem i niszczycielem. Cała nasza męka rozpięcia na krzyżu bólu i zła jest tak samo Jego dotykiem, jak szczęście, słodycz i przyjemność. To tylko – gdy spoglądamy okiem całkowitego zjednoczenia i czujemy tę prawdę w samych głębinach naszego istnienia – tylko wtedy możemy ostatecznie odkryć za tamtą maską również spokojne i piękne oblicze pełnego wszelkiej błogości Bóstwa, a w jego dotyku, który jest sprawdzianem naszych niedoskonałości, również dotyk przyjaciela i budowniczego Ducha w człowieku. Dysonanse świata są dysonansami Boga i tylko przez ich zaakceptowanie i przejście przez nie możemy dotrzeć do większego konsonansu Jego nadrzędnej harmonii, do szczytów i niezmierzonych przestrzeni Jego transcendentalnej i Jego kosmicznej Ananda* (Boskiej Radości). …Bo Prawda jest podstawą prawdziwej duchowości i odwaga jest duszą Prawdy”.116 Tym sposobem zabliźniona zostaje rana, która wydawała się zawsze dzielić świat pomiędzy Szatana i Niebo, jakby nie było nic więcej oprócz Dobra i Zła; i znowu to Zło i Dobro z nami tkwiącymi pośrodku, jak „dziecię głaskaniem i smaganiem pędzone na drogi cnoty”.117 Wszelkie dualizmy są wizją opartą na Ignorancji. Wszędzie istnieje tylko „niepoliczalny” Jeden118 i „dysonanse Boga” są po to, aby pomóc boskości rozwijać się w nas. Ale nawet i tak pozostaje jeszcze ciągle przepaść pomiędzy tą, może i boską, niedoskonałością a ostateczną Doskonałością. Czyż nie jest to kosmiczna Boskość - Boskością zawężoną? Czy nie powinniśmy próbować znaleźć gdzieś jeszcze nieskażonej, transcendentalnej i doskonałej Boskości? „…Jeżeli istnieje sprzeczność pomiędzy życiem duchowym i życiem światowym, to jest nią ta przepaść, którą integralny poszukiwacz usiłuje tutaj połączyć mostem; ta sprzeczność, którą ma zmienić w harmonię. Jeśli świat jest rządzony przez ciało i diabła – o tyleż więcej powodów istnieje po temu, aby Dzieci Nieśmiertelności były w nim, aby zdobyć go dla Boga i Ducha. Jeżeli życie jest szaleństwem, to wtedy istnieje tyle milionów dusz, którym trzeba przynieść światło boskiego rozumu; jeżeli zaś życie jest snem, który jest rzeczywisty sam w sobie, to tylu śniących musi być skłonnych do snucia szlachetniejszych snów, albo do obudzenia się; jeśli zaś życie jest kłamstwem – to prawda musi być, tym zwodzonym, dana…”119 Nie jesteśmy całkowicie zadowoleni. Możemy zaakceptować, że Bóg jest w tym całym złu i cierpieniu. Możemy zrozumieć, że ukryty Wróg, który dręczy nas, jest jedynie budowniczym naszej siły, ukrytym narzędziem ostrzącym naszą świadomość. Może i jesteśmy tymi „wojownikami Światła” w ciemnym świecie, jak riszowie

Boska Radość

116

Eseje nt. Gity, 59:516

117

Życie Boskie, 19:805

118

Savitri, 28:66

119

Synteza Jogi, 20:313

101

starożytności. Ale wtedy i tak zostaje pytanie: skąd i dlaczego owe ciemności w pierwszym rzędzie? Dlaczego Ten, którego pojmujemy jako wiecznie nieskalanego i doskonałego, stał się światem tak dalekim od boskości? Po co potrzebował Śmierci i Fałszu, i Cierpienia? Jeżeli jest tylko maską, to po co w ogóle ta maska? Jeśli jest to tylko złudzenie, to po co ta okrutna gra? Może jest to w końcu błogosławieństwem, że Pan nie stworzył świata stosownie do naszych pojęć o tym, czym jest doskonałość, bo my mamy tyle pojęć o tym, co „doskonałe” i jaki Bóg powinien być, a specjalnie już o tym, jaki być nie powinien, że w końcu nic nie pozostałoby w świecie po wymieceniu wszystkiego, co nam nie pasuje – za wyjątkiem jednego wielkiego Zera, które nie mogłoby nawet tolerować nieczystości naszej własnej egzystencji, albo też obozu wojskowego. „Cnota – zaobserwowała Matka – zawsze zmierzała do zgniecenia niektórych elementów życia; gdyby cnoty wszystkich krajów świata zostały dodane razem – niewiele pozostałoby z życia…” Jak dotąd, znamy tylko jeden rodzaj doskonałości – ten, który eliminuje, nie ten, który obejmuje wszystko swym zasięgiem. Doskonałość jest Całością. Ponieważ spostrzegamy tylko jeden moment Wieczności w jednym czasie i ten moment nie zawiera tego, co życzylibyśmy sobie widzieć i posiadać – narzekamy więc i ogłaszamy, że ten świat nie jest w porządku. Ale kiedy wynurzamy się z owego momentu i wchodzimy w Całość, wszystko się zmienia i jesteśmy świadkami Doskonałości w stworzeniu. Ten świat nie jest skończony, on właśnie się staje; jest to progresywne podbijanie Boskiego przez Boskie dla Boskiego w swym procesie stawania się „nieskończenie większym niż musimy być”.120 Nasz świat jest w procesie ewolucji i ewolucja ma znaczenie duchowe: „Miliony dróg ziemskich przebijających się do boskości…”121 Cóż, tak naprawdę, wiemy o wielkiej ziemskiej podróży? Dla nas wydaje się ona torturą – okrutną i nieczystą, ale przecież myśmy się dopiero narodzili! Nie wyszliśmy jeszcze z Materii na dobre – zabłoceni, mali i rządzeni bólem jak Bóg w grobie, który już nic nie wie, ale który szuka na prawo i lewo rozbijając się o wszystko. Kto jednak wie, jakie inne narodziny, jakie odzyskane pamięci, jakie odkryte na nowo potęgi oczekują na nas na dalszej drodze? Ten świat się dopiero staje; nie znamy jeszcze całej opowieści. „Szukajcie Go na ziemi… Bo Ty Nim jesteś, o Królu. Tylko, że noc zaległa Twoją duszę Z Twej własnej Woli. Usuń ją i odkryj pogodną całość… Bo Ty jesteś naprawdę…”122

Centralna istota. Uniwersalna Osoba „Ty Nim jesteś” – oto wieczna prawda; Tat tvam asi, Ty jesteś Tym. Taka jest prawda, której uczyły starożytne Misteria, a zapomniały późniejsze religie. Straciwszy główny sekret, padły ofiarą zboczonych

120

Savitri, 28:66

121

Ibid, 29:625

122

Zbiór poezji i dramatów, 5:311

102

dualizmów, zastępując ciemnymi tajemnicami tę jedną, prostą Tajemnicę. „Ja i mój Ojciec jesteśmy Jednym” – powiedział Jezus Chrystus (Jan, 10.30); „Ja jestem Nim” – mawiali hinduscy mędrcy so 'ham, bo taka jest prawda, którą wszyscy wyzwoleni ludzie odkrywają – czy są ze Wschodu, czy z Zachodu, z przeszłości czy teraźniejszości. Taki jest wieczny Fakt, który wszyscy musimy odkryć. I owo „ja”, które ogłasza jedność z Bogiem, nie jest tym „ja” osoby uprzywilejowanej – bo czy moglibyśmy naprawdę uwierzyć, że jest tam gdzieś miejsce na małe, osobiste i ekskluzywne „ja” w tym triumfującym rozkwicie, albo też że mędrcy Upaniszad, Wed, czy Chrystus zmonopolizowali raz i na zawsze wszystkie związki z boskością? Jest to faktycznie głos całej ludzkości skupiony w pojedynczą kosmiczną świadomość. Wszyscy jesteśmy synami Boga. Są dwa sposoby dokonywania Odkrycia, albo raczej – dwa kroki. Pierwszym jest odnalezienie duszy, istoty psychicznej wiecznie tożsamej z Boskością, małego światełka z wielkiego Światła: „Duch, który jest tutaj w człowieku i Duch, który jest tam w Słońcu – są Jednym Duchem i nie ma żadnego innego” – mówią Upaniszady.* Ktokolwiek myśli „Ja jestem inny, a on jest inny” – ten nie wie.** Jakieś sześć czy siedem tysięcy lat temu – Wedy nazwały odkrycie Ducha wewnątrz „narodzinami syna”: „Błyszcząca czerwono jego masa jest widzialna: wielki bóg narodzony został z ciemności”. (Rig Weda, V.1.2) W uderzająco silnych słowach Wedy potwierdzały wieczną identyczność Syna i Ojca i boską transmutację człowieka: „Ratuj swojego ojca, zabezpieczaj go swoją wiedzą, twojego ojca, który stanie się twym synem i zrodzi ciebie”. (Rig Weda, V.3.9) W momencie tych (ponownych) narodzin widzimy, że dusza w nas jest tą samą we wszystkich istotach ludzkich. Jest uśpiona, zakryta nie tylko w istotach, ale i w rzeczach. „Jest on dzieckiem wód, dzieckiem lasów, dzieckiem rzeczy stałych i dzieckiem rzeczy ruchomych. Jest on nawet w kamieniu”. (Rig Weda, I.70.2) Wszystko jest jednością, ponieważ wszystko jest Jednym. Czyż Chrystus nie powiedział „Oto jest moje ciało… Oto jest moja krew” – o dwu najbardziej materialnych, najbardziej przyziemnych symbolach, o chlebie i winie, aby przekazać wiadomość, że również Materia jest ciałem Jedynego, krwią Boga?*** Gdyby On nie był już w kamieniu, skąd mógłby być w człowieku, poprzez jaką cudowną interwencję? Jesteśmy rezultatem ewolucji, a nie sekwencją arbitralnych cudów: „Cała przeszłość Ziemi jest tam (w naszej ludzkiej naturze)… Sama natura istoty ludzkiej zakłada istnienie materialnego i witalnego stadium, które przygotowały jego wynurzenie się w umysłowej i zwierzęcej przeszłości, które modelowały pierwsze elementy jego złożonego człowieczeństwa. I nie mówmy, że stało się to, ponieważ materialna Natura rozwinęła poprzez ewolucję jego życie, ciało i zwierzęcy umysł i tylko po tym dusza zeszła w tak stworzoną formę… Bo zakłada to przepaść pomiędzy duszą i ciałem, duszą i życiem, pomiędzy duszą i umysłem; przepaść, która nie istnieje. Nie ma ciała bez duszy, nie ma ciała, które samo w sobie nie byłoby już formą duszy. Sama Materia jest substancją i potęgą ducha i nie mogłaby ona istnieć, gdyby była

Upaniszady Taittiriya

** ***

Upaniszady Brihadaranyaka I.4.10 Zob. Sri Aurobindo, Osiem Upaniszad, X,XI

103

czymkolwiek innym, gdyż nic nie może istnieć co nie byłoby substancją i potęgą Wiecznego…123 To wszystko, co tępe, ślepe i brutalne jest Nim, a nie tylko udoskonalony mentalnie świadomy człowiek lub zwierzęce istnienie. Całe to nieskończone stawanie się jest narodzinami Ducha w formie…”124 Kiedy otworzyliśmy psychiczne drzwi, zostaje odsłonięta pierwsza faza kosmicznej świadomości. Ale rozwój Psyche, ta siła-świadomość, która staje się coraz bardziej żywa, zwarta i wewnętrznie silna, nie jest już zadowolona z ciasnej indywidualnej formy. Czując swą jedność z Tamtym, pragnie być tak rozległa jak Tamto, tak uniwersalna jak Tamto i odkryć swoją pierwotną Całość. „Być i to być w pełni, jest celem Natury w nas…, a być w pełni, znaczy być wszystkim, co istnieje”.125 Potrzebujemy tej Całości, ponieważ my jesteśmy tą całością. Ideał, który wskazuje nam drogę, cel, który kieruje naszymi krokami nie jest tak naprawdę gdzieś przed nami. Nie ciągnie nas, a raczej nas popycha, bo jest on „za” i „z przodu” i „wewnątrz” nas. Ewolucja jest wiecznym kwitnieniem kwiatu, który zawsze był kwiatem. Bez tego ziarna w głębinach nic by nie drgnęło, bo nic by niczego nie potrzebowało – to właśnie jest Potrzebą świata. To jest naszą centralną istotą. To jest nasz brat ze światła, który wynurza się czasami, gdy już wszystko wydaje się stracone; świetlana pamięć, która burzy się w nas i nie zostawi w pokoju, dopóki nie odkryjemy całego naszego Słońca. To jest nasze kosmiczne centrum, tak jak Psyche była naszym indywidualnym centrum. Lecz ten centralny byt nie jest ulokowany w jakimś szczególnym punkcie; jest we wszystkich punktach, istnieje w niewyobrażalny sposób w sercu każdej rzeczy i obejmuje wszystkie rzeczy jednocześnie. Jest on nadrzędnie wewnątrz wszystkiego, jak jest również nadrzędnie „ponad” i „pod” i wszędzie – jest to gigantyczny punkt!126 Kiedy go znajdziemy – znaleźliśmy wszystko, wszystko tam jest. Dojrzała dusza znajduje znowu swoje początki, Syn staje się znowu Ojcem, albo raczej Ojciec, który stał się Synem, staje się znów Sobą. „Jest tam przeciskanie się, rozdzieranie lub ześlizgiwanie się po murach, które uwięziły nasz świadomy byt; jest tam utrata wszelkiego poczucia indywidualności i osobowości, wszelkiej lokalizacji w Przestrzeni lub Czasie, lub w działaniu praw Natury. Nie ma tam już ego, osoby skończonej i określonej, ale jedynie świadomość, istnienie, tylko spokój i błogość. Człowiek staje się nieśmiertelnością, staje się wiecznością, staje się nieskończonością. Wszystko, co pozostaje z osobistej duszy, jest hymnem spokoju i wolności, i błogości wibrującej gdzieś w Wieczności…”127 Wierzyliśmy, że jesteśmy mali i oddzieleni jeden od drugiego, jedna osoba plus druga osoba pośród oddzielnych rzeczy. Potrzebowaliśmy tej oddzielności, aby rosnąć pod naszymi skorupami, gdyż inaczej

123

Życie Boskie, 677

124

Problem powtórnych narodzin, 16:272

125

Życie Boskie, 19:1023

126

Savitri, 28:24

127

Synteza Jogi, 20:348

104

pozostalibyśmy nierozróżnialnym ułamkiem uniwersalnej plazmy, członkiem stada bez własnego życia. Poprzez to oddzielenie staliśmy się świadomi. Ciągle jeszcze jesteśmy niezupełnie świadomi i dlatego cierpimy, cierpimy na oddzielenie od innych i od siebie samych, od rzeczy i od wszystkiego, ponieważ znajdujemy się na zewnątrz jednego punktu, w którym wszystko się razem łączy. „Jedynym sposobem, aby wszystko wyprostować, jest odzyskanie świadomości. I to jest bardzo proste. Istnieje tylko jeden początek. Tym początkiem jest doskonalenie Prawdy, gdyż jest ona jedyną naprawdę istniejącą rzeczą. Poprzez zewnętrzną manifestację, poprzez rozrzucenie i rozproszenie siebie – wytworzyła ona to, co widzimy i mnóstwo miłych i błyskotliwych małych mózgów w poszukiwaniu czegoś, czego jeszcze nie znalazły. Ale mogą one to znaleźć, ponieważ to, czego szukają jest wewnątrz nich. Lekarstwo jest w centrum choroby…”* Kiedy wystarczająco dużo przecierpieliśmy, po niezliczonych żywotach w długiej ewolucji, kiedy wystarczająco dojrzeliśmy, aby rozpoznać, że wszystko dociera do nas z zewnątrz, z większego Życia niż nasze, z Umysłu i Materii rozleglejszej niż nasza, bo uniwersalnej – wtedy nadchodzi czas, aby stać się tego świadomym, czym nieświadomie zawsze byliśmy: uniwersalną Osobą. „Dlaczego mielibyście się sami ograniczać? Czujecie siebie również w mieczu, który uderza was, i w ramionach, które was obejmują, w świetle słońca i w tańcu ziemi… w tym wszystkim, co jest już przeszłością i tym, co jest teraz i w tym wszystkim, co się przebija w celu stawania się. Bo jesteście nieskończonymi i cała ta radość jest dla was możliwa…”128

Wiedza poprzez tożsamość Moglibyśmy pomyśleć, że taka kosmiczna świadomość jest czymś w rodzaju poetyckiej i mistycznej superwyobraźni, czymś całkowicie subiektywnym bez jakiegokolwiek praktycznego znaczenia. Najpierw jednak moglibyśmy próbować wyjaśnić, co rozumiemy przez terminy „obiektywny” i „subiektywny”, ponieważ jeśli będziemy się upierać przy używaniu tak zwanego obiektywizmu jako jedynego kryterium prawdy, wtedy cały ten świat prawdopodobnie wymknie się nam, tak samo jak nasza sztuka, nasze malarstwo i nawet nasza nauka nieustannie temu przytakiwała przez ostatnie 50 lat, pozostawiając nas tylko z niewielką liczbą „pewnych” okruchów. Prawdą jest, że pieczeń wołowa jest bardziej nadająca się do wszechstronnej weryfikacji, a zatem bardziej obiektywna, niż radość w ostatnich kwartetach Beethovena, ale to jest zmniejszanie, a nie wzbogacanie świata. Jest to fałszywa opozycja. Subiektywizm jest właściwie bardziej zaawansowanym lub też

Matka, w konwersacji z dziećmi

128

Superman, 16:289

105

przygotowawczym stadium dla obiektywizmu. Gdy już raz każdy skosztuje kosmicznej świadomości, albo po prostu – radości w muzyce Beethovena, wtedy będziemy mieli „obiektywnie” mniej barbarzyński wszechświat. Sri Aurobindo nie był człowiekiem, który zadowoliłby się kosmicznymi snami. Autentyczność doświadczenia i jego praktyczne znaczenie może zostać zweryfikowane za pomocą bardzo prostego testu, którym jest pojawienie się nowego sposobu poznawania poprzez tożsamość – poznajemy jakąś rzecz, ponieważ jesteśmy tą rzeczą. Świadomość poruszać się może do jakiegokolwiek punktu uniwersalnej rzeczywistości, może skupić się na jakiejkolwiek istocie czy wydarzeniu i „znać” je tam wtedy, całkowicie i od wewnątrz, tak jak człowiek zna bicie swego serca, ponieważ wszystko wtedy rozgrywa się wewnątrz, nic nie jest już na zewnątrz czy oddzielnym. Upaniszady już to powiedziały: „Kiedy Tamto jest znane – wszystko jest znane”.* Pierwsze oznaki tej nowej świadomości są całkiem namacalne: „…Człowiek zaczyna odczuwać również innych jako część siebie, albo też jako różne powtórzenie siebie, ta sama istota modyfikowana przez Naturę w innych ciałach. Albo też co najmniej jako siebie żyjącego w większej, uniwersalnej istocie, która jest zarazem większą rzeczywistością. Wszystkie rzeczy faktycznie zaczynają zmieniać swą naturę i wygląd; doświadczenie świata takiego człowieka jest radykalnie inne niż tych, którzy są zamknięci w swoich bytach. Zaczyna się poznawać rzeczy poprzez inny rodzaj doświadczenia, bardziej wprost, niezależnie od zewnętrznego umysłu i zmysłów. To nie tylko to, że możliwość pomyłki znika zupełnie, bo nie może to zaistnieć, jak długo jakikolwiek umysł jest instrumentem człowieka dla tłumaczenia wiedzy; istnieje jednak nowy, rozległy i głęboki sposób doświadczania wiedzy i kontaktowania się z rzeczami i granice wiedzy mogą być rozwinięte do prawie niezmierzonego stopnia…”129 Ten nowy sposób poznawania nie różni się tak bardzo od naszego. Rzeczywiście – każde doświadczenie, każda wiedza wszelkiego stopnia, od najbardziej fizycznych poziomów do metafizycznych wyżyn, jest tajemnie wiedzą poprzez tożsamość: wiemy, ponieważ jesteśmy tym, co znamy. „Prawdziwa wiedza – powiedział Sri Aurobindo – nie jest osiągana poprzez myślenie. Jest ona tym, czym Ty jesteś, jest tym, czym Ty się stajesz…”130 Bez tej tajemnej identyczności, tego tła Jedności, które jest poza wszystkim, nie bylibyśmy zdolni posiadać wiedzę o czymkolwiek w świecie i jego istotach. Ramakriszna krzyczący z bólu i krwawiący cięciami bata smagającego wołu w jego pobliżu, czy psychotronik, który wie, że dany obiekt ukryty jest w szczególnym miejscu; czy jogin, który uzdrawia chorego ucznia odległego o setki mil; czy Sri Aurobindo nie pozwalający cyklonowi wejść do swego pokoju – są tylko kilkoma uderzającymi ilustracjami naturalnego fenomenu. Bo to, co naturalne, to nie separacja ani rozróżnienie, ale niepodzielna jedność wszystkich rzeczy. Jeśli istoty i rzeczy byłyby czymś innym od nas, rzeczywiście od nas oddzielonymi, gdyby nie było nas w esencji cyklonu lub wołu czy ukrytego przedmiotu i chorego ucznia, nie tylko nie bylibyśmy w stanie oddziaływać na nich czy ich znać, ale

Upaniszady Shandilya, II.2.

129

Listy o jodze, 22:316

130

Wieczorne rozmowy, 180

106

byliby oni po prostu niewidzialni i nie istniejący dla nas. Tylko to, co podobne , może znać i czuć podobnie, tylko podobne może oddziaływać na podobne. Możemy poznać tylko to, czym jesteśmy. „Niczego nie można nauczyć umysłu, co nie byłoby już ukryte jako potencjalna wiedza w rozwijającej się duszy stworzenia. Tak więc cała doskonałość, do której zewnętrzny człowiek jest zdolny, jest jedynie realizacją wiecznej doskonałości Ducha w tymże człowieku. Znamy to, co Boskie i stajemy się Boskim, ponieważ jesteśmy już Tym w naszej utajonej naturze. Wszelkie nauki są odkrywaniem, wszelkie stawanie się – rozwijaniem. Osiągnięcie samego siebie jest tajemnicą; samowiedza i rozwijająca się świadomość są środkami i zarazem procesem”.131 W ciągu tysiącleci naszej ewolucji oddzieliliśmy się od świata i innych istot. Uformowaliśmy ego, usztywniliśmy kilka atomów z wielkiego Ciała i proklamowaliśmy „nas-mnie-ja” przeciwko wszystkim innym, podobnie utwardzonym pod egoistyczną skorupą. Oddzieleni – nie mogliśmy już widzieć tego, co było naszą pierwotną istotą w wielkiej Matczynej Jedności. Tak więc wynaleźliśmy ręce, oczy, zmysły, umysł, aby połączyć się z tym, co wyłączyliśmy z naszego wielkiego Ciała; teraz myślimy, że bez tych oczu, palców lub głowy nie możemy nic wiedzieć. Ale to jest tylko naszym separatystycznym złudzeniem. Nasza obecna, pośrednia wiedza przykrywa i chowa przed nami natychmiastowe rozpoznanie, bez którego nasze oczy, palce, głowa, a nawet mikroskopy byłyby niezdolne spostrzegać, rozumieć lub funkcjonować. Nasze oczy nie są organami wizji, ale organami podziału: kiedy oko Prawdy otwiera się w nas – nie ma już potrzeby używać jakichkolwiek soczewek czy protez. Nasza ewolucyjna podróż jest ostatecznie powolnym ponownym podbijaniem tego z czego wyszliśmy, ożywieniem pamięci. Nasz postęp nie jest mierzony liczbą wynalazków, które są zaledwie sztucznymi sposobami tego, co stało się nam obce, ale przez reintegrację ilości świata, którą jesteśmy w stanie rozpoznać jako samych siebie. I to jest owa Radość – Ananda, ponieważ być tym wszystkim – znaczy mieć radość wszystkiego. „Błogość miriad, które są jednym…”132 „Jak mógłby czuć żal, jak mógłby być zwodzony ten, który widzi wszędzie Jedność?”*

131

Synteza Jogi, 20:48

132

Savitri, 28:325

Upaniszady Isha, 7.

107

ROZDZIAŁ 12: SUPERŚWIADOMOŚĆ

Szarada: Potrójna zmiana świadomości oznacza naszą podróż po Ziemi: odkrycie naszej psychicznej istoty (duszy), czyli wewnętrznego Ducha, odkrycie Nirwany, czyli transcendentalnego Ducha i odkrycie centralnej istoty, czyli kosmicznego Ducha. To jest prawdopodobnie prawdziwe znaczenie Trójcy w tradycji chrześcijańskiej: Ojca – Syna – Ducha. Naszym celem nie jest tu porównywanie jednego doświadczenia z innymi, ale sprawdzenie go dla samych siebie. „Filozofowie i religie dyskutują o pierwszeństwie różnych aspektów Boga i różni Jogini, Riszowie i Święci wybierali tę lub tamtą filozofię czy religię. Naszą sprawą nie jest dyskutowanie żadnego z nich, ale uświadomienie ich sobie i stanie się nimi wszystkimi; nie tylko wydzielenie dla siebie jednego z aspektów z wyłączeniem pozostałych, ale objęcie Boga we wszystkich Jego aspektach, a nawet poza nimi…”133 – oto sedno integralnej jogi. Ale ciągle jeszcze możemy się zastanawiać, czy nie istnieje coś poza tym potrójnym odkryciem, bo jak by nie było ono wielkie – gdy je doświadczamy, żadne nie daje nam integralnego spełnienia, do którego aspirujemy; to znaczy, jeśli weźmiemy pod uwagę, że zarówno Ziemia, jak i indywidualna jednostka muszą uczestniczyć w tym spełnieniu. Odkrywanie np. psychicznej istoty jest wielką realizacją – stajemy się wtedy świadomi naszej boskości – ale jest to ograniczone do jednostki, nie wychodzi poza osobiste mury, które nas otaczają. Odkrywanie centralnej istoty jest ogromnie wszechobejmującą realizacją – świat staje się naszą własną istotą, ale jednocześnie zatracamy poczucie indywidualności, bo nie jest to już Pan Jones, siedzący w środku swej kosmicznej świadomości i napawający się widokiem, gdyż nie ma już w ogóle Pana Jonesa. Odkrywanie Transcendentu jest realizacją bardzo ulotną, ale zatracamy obydwie strony: zarówno jednostkę, jak i świat – nie ma nic oprócz Tamtego, na zawsze poza ludzką grą. Teoretycznie możemy powiedzieć, że Ojciec, Syn i Duch Święty są jednością; teoretycznie możemy powiedzieć wszystko, co nam się podoba, ale w praktyce, kiedy ich doświadczamy, każda z tych świadomości wydaje się być odcięta od pozostałych ogromną przepaścią. Tak długo, jak nie znajdziemy praktycznego sposobu pogodzenia tej potrójnej luki pomiędzy panteistą, indywidualistą i monistą – nie będzie mogło zaistnieć spełnienie ani dla jednostki, ani też dla świata. Nie wystarcza znaleźć nasze własne indywidualne centrum i pozostać na zewnątrz totalności świata, ale znaleźć totalność świata tracąc indywidualność, a tym samym znaleźć najwyższy Spokój, w którym zarówno świat, jak i indywidualność rozpuszczają się zupełnie. „Nie chcę być cukrem!” – wykrzyknął wielki Ramakriszna – „Ja chcę jeść cukier!” W tym chaotycznym i zagonionym świecie, w którym musimy działać, stawiać czoła rzeczom i sprawom, stawać się – potrzebujemy być. Bez tego bycia nasze stawanie się jest rozproszone

133

Godzina Boga, 17:62

108

w przeważającym chaosie. Ale bez stawania się – nasz byt rozpływa się w błogim Zerze.134 A bez naszej indywidualności – cóż by znaczyły te wszystkie cudowne i wspaniałe realizacje, gdyby nas samych nie było? Oto sprzeczności, które musimy rozwiązać nie w terminach filozoficznych, ale w terminach życia i potęgi akcji. Do chwili obecnej wydawało się, że taka jednocząca droga nie istnieje lub jest nieznana. To jest właśnie powodem, dla którego wszystkie religie i spirytualizmy umieszczały transcendentalnego Ojca na szczycie hierarchii, na zewnątrz całego tego niefortunnego chaosu i dlaczego zachęcały nas do poszukiwania gdzieś na zewnątrz totalności, do której wszyscy aspirujemy. Jakkolwiek intuicja mówi nam, że jeżeli my, istoty wyposażone w ciało aspirujemy do totalności, zatem totalność ta musi być możliwa. Musi być możliwa w ciele, inaczej nie mielibyśmy takowych aspiracji. Nie istnieje coś takiego jak „imaginacja”, są jedynie odroczone rzeczywistości lub prawdy oczekujące na swój czas. Na swój własny sposób – Juliusz Verné jest tego świadectwem. Czy nie ma więc jeszcze czegoś do odkrycia, jakiejś czwartej zmiany świadomości, która wszystko zmieni? W swej żelaznej klatce pośrodku sali sądowej, Sri Aurobindo osiągnął koniec drogi. Jedno po drugim realizował to, co Immanentne, Transcendentalne i Uniwersalne – klatka niczego nie zamykała poza ciałem; w swej świadomości był wszędzie, mocą swej woli. Ale może również pamiętał on młodego człowieka imieniem Aurobindo, który nieustannie akumulował świadomość od czasów Cambridge i swoich lat na Zachodzie, który doznał pełnej realizacji tej Nieskończonej Świadomości, ale który również widział swoje ciało, pozostające jak miliony innych podmiotem tych samych praw Natury, głodne i spragnione, i czasami chore jak wszystkie inne ciała, posuwające się powoli, ale pewnie ku nieuchronnej dezintegracji. Świadomość jest rozległa, świetlista, nieśmiertelna, ale tu, na dole, wszystko pozostaje takie samo. A ponieważ widział on rzeczy jakie są, ponieważ nie był już zwodzony przez maski nakładane przez moralność i przyzwoitość, widział również, może w podświadomości, ten stary zwierzęcy grymas pod nieskończoną Świadomością i ten sam filozoficzny brud i nędzę nie naruszone pod pięknymi aureolami; tam na dole wszystko szło normalnym torem, nic się nie zmieniło. Może zobaczył również, po drugiej stronie klatki, wszystkie swoje inne podobizny, wciąż osądzające i nienawidzące – wciąż cierpiące. Kto więc jest zbawiony? Nic nie jest zbawione, dopóki wszystko nie będzie zbawione! A cóż ta nieskończona Świadomość uczyniła dla wszystkich tych ludzi? Ona widzi, wie, ale co może zrobić? Czyż nie opuścił Barody, aby działać, aby czynić coś konkretnego? Był więc tutaj – wszystko widzący w swej nieskończonej świadomości, doświadczający niezmierzonej radości „ponad”, czujący „nagi śmiech radości na szczycie Absolutu”; ale co mogła uczynić jego radość, jeżeli to „ponad” nie było również „pod”, wszędzie tam, na dole? Tam wszystko szło po staremu, cierpiąc, umierając. Nie słuchał nawet sędziów, ani nie odpowiadał na pytania, od których zależało jego życie; słyszał tylko Głos powtarzający: „Ja ciebie strzegę, więc nie miej strachu. Zwróć się ku swojej własnej pracy, dla której przywiodłem cię tu do więzienia”135.

134

Synteza Jogi, 20:320

135

Savitri, 29:454

109

I Sri Aurobindo tkwił w klatce z zamkniętymi oczyma, patrząc do wewnątrz. Czyż to nie była totalność na górze – „ponad”, które nie mogłoby być również totalnością na dole – „pod”? Czy droga kończyła się tylko „złotą bezsilnością”?136 Jaki był sens tej całej podróży? Dla pewnych nie wyjaśnionych powodów, dusza schodzi w Materię lub raczej – staje się Materią. Przez wieki powoli ewoluuje, rośnie i nabiera indywidualności poprzez swe zmysły, umysł, doświadczenia. Coraz bardziej przypomina sobie o swojej utraconej lub zagrzebanej boskości, o swej świadomości wewnątrz swej siły. Ostatecznie – rozpoznaje siebie i powraca do Źródła, transcendentalnego i nirwanicznego lub kosmicznego, w zależności od swego przeznaczenia i inklinacji. Czy cała ta historia jest jedynie długim i pracowitym kursem od Boskiego do Boskiego, przez ciemny czyściec który jest Materią? Ale skąd ten czyściec, skąd ta Materia? Dlaczego w ogóle w nią kiedykolwiek weszliśmy – po to tylko, aby się z niej wydostawać? Niektórzy powiadają, że owe kosmiczne i nirwaniczne błogości są na końcu warte wszelkich kłopotów podróży. Może tak być, ale w tym czasie Ziemia cierpi. Możemy tam promieniować najwyższą błogością, ale tortury, choroby i śmierć przenikają wszystko i rozkwitają tu na dole – nasza kosmiczna świadomość nie sprawia ani atomu różnicy w ziemskiej ewolucji, a jeszcze mniej nasze Nirwany. Niektórzy powiedzą, że każdy powinien zrobić to samo i obudzić się ze swego stanu błądzenia – w porządku; ale wtedy po co ta Ziemia, jeżeli mamy się po prostu obudzić od ziemskiego błądzenia. Mówimy o „upadku” Adama i Ewy, o jakimś absurdalnym grzechu pierworodnym, który zrujnował to, co Bóg uczynił doskonałym w początku – ale wszystko jest przecież Bogiem! Wąż w Raju, jeśli był tam faktycznie, był Bogiem. I tak samo był Nim Szatan i jego Pycha i Dzieło. Nie ma nic prócz Niego! Czyż byłby aż tak niezręczny, aby nieświadomie upadać, tak bezradny, aby cierpieć niezasłużenie, albo tak sadystyczny, aby udawać grę w błądzenie dla samej tylko zabawy wydostania siebie samego ze swej gry? Czy Ziemia jest jedynie pomyłką? Jeżeli Ziemia nie ma znaczenia dla samej Ziemi, jeżeli cierpienia świata nie mają znaczenia dla samego świata, jeżeli jest to tylko miejsce przejściowego oczyszczania się z jakiejś absurdalnej pomyłki, wtedy nic i nikt, żadna najwyższa błogość i żadna ostateczna ekstaza nie usprawiedliwi tej bezużytecznej przerwy – Bóg nie potrzebował wchodzić w Materię, jeżeli miał się z niej tylko wydostawać. Bóg nie potrzebował Śmierci, Cierpienia i Ignorancji, chyba że Cierpienie, Śmierć i Ignorancja mają swoje własne znaczenie, chyba że Ziemia i te ciała są ostatecznie miejscem Tajemnicy, która wszystko zmienia, a nie jedynie zwykłymi instrumentami oczyszczania lub ucieczki. „Nie wspinam się do Twego Dnia wiecznego Nawet gdy opuściłem Twoją wieczną noc Zadania Twe na Ziemi są większe, o Królu Niż wszelkie chwały i wolności niebios…

136

Synteza Jogi, 20:162

110

Zbyt dalekie Twe nieba dla mnie od cierpiącego ludu Niedoskonała jest radość, której nie dzielą wszyscy…”137 Jednakże, jeżeli bliżej przyjrzymy się tej enigmie, ziarnu duszy, wokół którego obraca się cała tajemnica, musimy przyznać, że dusza wcale nie potrzebuje być „zbawiana”, jak to nazywają. Jest ona zawsze wolna i czysta, na zawsze zbawiona w swej promienności. W momencie, kiedy wchodzimy w duszę z oczyma szeroko otwartymi widzimy, że jest ona nadzwyczaj boska i pełna światła, nietknięta przez cały ten brud na nią wlewany. To Ziemia, która musi być zbawiana, ponieważ ciąży w dół, to życie, które musi być ratowane, ponieważ umiera. Gdzie jest więc ziarno, które może dokonać tego Odkupienia? Gdzie jest Potęga, która zbawi? Gdzie leży prawdziwe zbawienie dla świata? Spirytualiści mieli rację zachęcając nas do spróbowania najwyższej jasności duszy, ale mają też rację materialiści rozdrabniający Materię, szukający cudów w jej gęstości. Lecz nie znają oni Sekretu. Nikt z nich nie zna Tajemnicy. Cuda tych pierwszych nie mają ciała, podczas gdy tych drugich – nie mają duszy. Ciało. Tak, ciało, które z początku tylko wydawało się być zwyczajnym i zatwardziałym instrumentem dla wyzwolenia Ducha, jest może najdokładniej – w paradoksalny sposób – również i miejscem nieznanej całości Ducha. „Te pozorne Instrumenty są kluczem do Tajemnicy, bez której same Fundamenty nie ujawniłyby wszystkich swych sekretów”.138 „Zwróć się ku swojej Pracy” – powiedział Głos. Pracą nie było jedynie kąpanie się w kosmicznej błogości, ale znalezienie tutaj, w tym ciele i dla tej Ziemi nowej drogi, która zintegrowałaby wewnątrz pojedynczej formy świadomości wolność Transcendentu, żyjącą nieograniczoność Kosmosu i radość indywidualnej duszy na Ziemi, która znalazła swe spełnienie w prawdziwszym życiu. Gdyż „prawdziwą zmianą świadomości – mówi Matka – jest taka, która zmieni fizyczne warunki świata i uczyni z niego kreację”.

Warunki odkrycia Jeżeli pragniemy „zmienić fizyczne warunki świata”, to znaczy tak zwane naturalne prawa, które rządzą naszym życiem i światem, i jeśli pragniemy wymusić te zmiany poprzez potęgę świadomości, wtedy powinniśmy spełnić dwa warunki. Po pierwsze – musimy zacząć pracę w naszym własnym, indywidualnym ciele, nie szukając z niego żadnej ucieczki, gdyż ciało jest właśnie tym miejscem, gdzie świadomość spotyka się z Materią. Po drugie – musimy dążyć do odkrycia pryncypiów świadomości, które będą mieć potęgę transformowania Materii. Jak dotąd żadna z tych form lub poziomów świadomości znana ludzkości nie ma potęgi, aby zaprowadzić takie zmiany – ani świadomość mentalna, ani witalna, ani też fizyczna, jak to możemy zauważyć. Prawdą jest, że poprzez samą dyscyplinę udało się kilku jednostkom zaprzeczyć naturalnym prawom i przezwyciężyć grawitację, zimno, głód, choroby etc. Ale zacznijmy od tego, że są to zmiany w skali indywidualnej, które nie mogą być

137

Savitri, 29:686

138

Synteza Jogi, 20:110

111

transmitowane, a po drugie – nie zmieniają one naturalnie Materii; prawa rządzące ciałem pozostają w zasadzie takie same. Niektóre specjalne efekty, na pozór supernaturalne, są jedynie nałożone bardziej lub mniej czasowo na Naturze. Możemy tu podać przykład innego rewolucyjnego towarzysza Sri Aurobindo, jogina, którego raz ugryzł wściekły pies. Używając potęgi swej świadomości – natychmiast zablokował efekty wirusa i żył spokojnie nie myśląc o tym przez lata (powinniśmy tu zauważyć, że gdyby ów jogin był w doskonałym stanie świadomości, to nigdy nie byłby ugryziony przez psa). Ale pewnego dnia, podczas szczególnie burzliwego meetingu politycznego, stracił panowanie i wpadł we wściekłość na jednego z mówców. W kilka godzin później zmarł w okropnych konwulsjach wścieklizny. Jego siła pochodziła jedynie z kontroli nad świadomością. W momencie, gdy ta świadomość załamała się, wszystko powróciło do poprzedniego stanu, ponieważ prawa ciała nie zostały zmienione, ale tylko przyćmione. Zatem ten rodzaj zmiany, który mają na myśli Sri Aurobindo i Matka, nie dotyczy osiągania bardziej lub mniej czasowych „supernaturalnych” potęg i ubierania w nie naszych potęg naturalnych, ale zmiany samej natury człowieka i jej fizycznego uwarunkowania. Nie jest to kontrolą, ale – transformacją. Co więcej, jeśli pragniemy takiej realizacji dla całej Ziemi, tego nowego pryncypium egzystencji, które Sri Aurobindo zwie supramentalnym, to musi ono zostać definitywnie ustalone pomiędzy nami na Ziemi – najpierw w kilku jednostkach, a następnie poprzez „zarażenie” pozostałych, którzy są do tego gotowi w taki sam sposób, jak pryncypium umysłu czy pryncypium życia zostało kiedyś naturalnie i definitywnie ustabilizowane na Ziemi. Innymi słowy – obejmuje ono stworzenie boskiej superludzkości na Ziemi, która nie będzie już podmiotem praw ignorancji, cierpienia i rozpadu. Przedsięwzięcie może wydawać się nadzwyczajne i chimeryczne, ale tylko dlatego, że przywykliśmy widzieć rzeczy jedynie w skali kilku dekad. Jednak byłoby ono faktycznie na styku z procesem ewolucyjnym. Jeżeli przyjmiemy całą tę ziemską ewolucję jako ewolucję Ducha poprzez formy, wszystkie ludzkie narodziny jako wzrost duszy i Ducha w człowieku – możemy zacząć zastanawiać się, czy Duch zawsze będzie zadowolony z ludzkiej ograniczoności. Tak jak możemy zapytać, dlaczego miałby powracać na końcu podróży do swej ponadziemskiej glorii i Radości, której nie musiał On w ogóle opuszczać – w końcu, Światło jest tam wieczne, jest już tam na zawsze, niezmienne. Dla Boga – cóż to byłby za podbój! Ale dla Materii tutaj jest do zbudowania niebo. A może pragnie On doświadczyć tej samej Glorii i Radości w warunkach wydawałoby się krańcowo różnych od Jego własnych, w życiu smaganym przez śmierć, ignorancję i ciemności, w wielowarstwowej różnorodności świata zamiast w czystej jedności? Wtedy to życie i Materia miałyby jakieś znaczenie; już nie jako czyściec lub puste przejście do czegoś „poza”, ale jako laboratorium, w którym krok po kroku, poprzez Materię – rośliny i zwierzęta, a potem poprzez narastająco świadome istoty ludzkie – Duch ewoluuje superczłowieka, boga. „Dusza nie zakończyła swojego zadania przez samo wynalezienie ludzkości; musi wciąż jeszcze rozwinąć tę ludzkość na jej wyższą pozycję. Oczywiście dusza – ulokowana obecnie w dzikusie z Karaibów, nieuczonym prymitywie, paryskim apaszu lub amerykańskim gangsterze – nie wyczerpała jeszcze konieczności ludzkich narodzin, nie rozwinęła jeszcze wszystkich swoich możliwości lub całego znaczenia ludzkości, nie wypracowała jeszcze całego znaczenia Sat-chit-ananada w uniwersalnym Człowieku. Podobnie dusza ulokowana w witalistycznym Europejczyku, wiecznie zajętym dynamiczną

112

produkcją i witalnymi przyjemnościami, ani w azjatyckim chłopie pogrążonym w ignoranckim kieracie domowego i ekonomicznego życia. Jest pewna doza wątpliwości, czy nawet Platon lub Szankara oznaczają koronne stworzenia, a zatem i kwiat przekwitającego ducha w człowieku. Jesteśmy skłonni przypuszczać, że tacy mogą być limitem, ponieważ oni i im podobni wydają się najwyższymi punktami do jakich ludzki umysł może sięgnąć, ale to jedynie może być złudzeniem co do naszych obecnych możliwości… Dusza miała przedczłowieczą przeszłość, ma ona też nadczłowieczą przyszłość”.139 Sri Aurobindo nie jest teoretykiem ewolucji – jest praktykiem ewolucji. Cokolwiek powiedział lub napisał na temat ewolucji, nadchodziło do niego poprzez aktualne doświadczenia. Wyskoczyliśmy do przodu w naszej dyskusji po to, aby rzucić nieco światła na postępy zachodzące w więzieniu Alipore. Był on tam konfrontowany z faktem, że po to, aby kosmiczny i błogi bezmiar nie był miejscem wykonywania jakiejkolwiek pracy, należy pokornie powrócić do własnego ciała i tam rozpoczynać poszukiwania. Możemy jednak zapytać – jeżeli „transformacja” ma zachodzić dzięki potędze świadomości, a nie dzięki jakimś zewnętrznym środkom, jaka to świadomość mogłaby być wyższa od kosmicznej? Czyż nie jest to szczyt drabiny, a więc tym samym górny limit potęgi? Pytanie jest istotne, jeśli pragniemy zrozumieć praktyczny proces odkrycia i ewentualnie doświadczyć go na nas samych. Możemy odpowiedzieć za pomocą dwu obserwacji. Po pierwsze: nie wystarczy osiągnąć te wyższe potęgi – musi jeszcze istnieć ktoś, kto je ucieleśni, inaczej jesteśmy jak myśliwy, który odkrywa wspaniałe skarby dzięki swym okularom. Gdzie jest więc w kosmicznej świadomości ten „ktoś”? Nie ma tam nikogo… Analogia z dzisiejszego dnia może to wyjaśni lepiej: możemy wysłać rakiety na Słońce i tym samym osiągnąć szczyt świata, ale nie szczyt człowieka, który w tym procesie nie drgnął nawet o centymetr, gdy rakieta wyszła poza ziemską atmosferę. Podobnie jogin koncentruje się na jednym punkcie swej istoty, zbiera wszystkie swe energie niczym w korpus rakiety i przebija dziurę w zewnętrznej swej otoczce, wynurzając się gdzieś w innym, kosmicznym czy nirwanicznym wymiarze. „Zebrał palenie jak w ognisty stożek…” * Ale kto dostąpił realizacji kosmicznej świadomości? Nie jogin, który nadal je, pije, śpi, czasem choruje jak wszystkie ludzkie zwierzęta, no i umiera. To nie on, ale mały, maleńki punkcik jego istoty doświadczył tej kosmicznej świadomości; to ten sam punkcik, na którym się tak pracowicie koncentrował, aby wyjść ze swej skorupy. Cała reszta jego bytu, cała ludzka i ziemska natura, którą wyłączył, zdusił lub umartwił po to, aby móc się skoncentrować na tym pojedynczym punkcie ucieczki, nie dzieliła jego kosmicznej świadomości – z wyjątkiem późniejszego pośredniego promieniowania. Sri Aurobindo zatem ustalał pierwsze, bardzo ważne pryncypium, że liniowa realizacja w jednym tylko punkcie nie jest wystarczająca; jest konieczna globalna realizacja we wszystkich punktach, która angażuje całą istotę. „Jeśli pragniecie zmienić waszą naturę i istotę i uczestniczyć w kreacji nowego świata – mówi Matka – ten rodzaj aspiracji, ten jednopunktowy

139 *

Życie Boskie, 19:761

(Savitri)

113

i linearny wyskok już nie wystarcza; musicie objąć wszystko i wszystko zawrzeć w swej świadomości…” Stąd „integralna joga” lub „pełna joga”, purna joga. Próbowaliśmy się pozbywać naszej indywidualności po to, aby fruwać w duchowe i kosmiczne przestrzenie kiedy tylko zechcemy, wolni choćby od tego okropnego zamieszania. Lecz bez tej indywidualności nie możemy nic zrobić dla Ziemi, nie możemy znieść wyższych skarbów na dół. „Jest coś więcej niż jedynie samoprzełamywanie tej iluzorycznej skorupy indywidualności w Nieskończoność”.140 I za Sri Aurobindo prowadzeni jesteśmy do tej pierwszej konkluzji: „Duszenie indywidualności może być równie dobrze duszeniem boga w człowieku”.141 Druga – nawet ważniejsza – obserwacja wymaga uwagi. Powracając do analogii rakiety: może ona przebić atmosferę ziemską w każdym punkcie, może osiągnąć Słońce startując z Nowego Yorku czy z równika. Nie ma potrzeby wspinać się na szczyt Mt. Everest, by założyć tam wyrzutnię rakietową! W ten sam sposób jogin może doznać realizacji kosmicznej świadomości w każdej części lub na każdym poziomie swego bytu – w swoim umyśle, sercu i nawet w swoim ciele – ponieważ kosmiczny duch jest wszędzie, w każdym punkcie wszechświata. Doświadczenie może się więc rozpocząć na każdym poziomie, czy to dzięki koncentracji na kamieniu lub na wróblu, na idei czy uczuciu, na tak zwanym idolu lub poprzez modlitwę. Kosmiczna świadomość nie jest najwyższym punktem ludzkiej świadomości – nie wychodzimy ponad jednostkę, aby ją osiągnąć, ale na zewnątrz niej. Wznoszenie się świadomości lub stawanie się Plotynem, by osiągnąć uniwersalnego Ducha, nie jest konieczne. Wręcz przeciwnie: im mniejszy jest rozwój mentalny, tym łatwiej jest tego doświadczyć – pasterz pod gwiazdami czy rybak w Galilei mają większe szanse, niż wszyscy filozofowie świata złożeni razem w jeden byt. Jaki jest zatem pożytek z całego rozwoju ludzkiej świadomości, jeśli ludowy mistycyzm może sobie o wiele lepiej poradzić? Musimy przyznać, że albo jesteśmy na zupełnie błędnym torze, albo też mistyczne eskapady niezupełnie prezentują całe znaczenie ewolucji. Z drugiej zaś strony, jeżeli akceptujemy, że ewolucyjny kurs do naśladowania jest kursem tych szczytowych figur ziemskiej świadomości, jak Leonardo da Vinci, Beethoven, Aleksander Wielki, Dante – zmuszeni jesteśmy przyjąć do wiadomości, iż żaden z tych wielkich ludzi nie był w stanie transformować życia. Stąd, szczyty umysłu lub serca nie dają nam nic więcej niż szczyty kosmiczne – nie dają nam klucza do szarady i potęgi zmiany świata, a więc wymagane jest inne pryncypium świadomości. Musi to być inna zasada nie zrywająca ciągłości z innymi, ponieważ gdy ta ciągłość byłaby zerwana lub utracona indywidualność, wpadlibyśmy tylko z powrotem w kosmiczne i mistyczne rozproszenie i stracili naszą więź z Ziemią. Nieodłączną bazą dla jakiejkolwiek realizacji jest posiadanie świadomości Jedności i Transcendencji (bez tego moglibyśmy równie dobrze budować dom bez fundamentów). Musi to być osiągnięte w sposób, który szanuje ewolucyjną ciągłość – musi to być ewolucja, a nie rewolucja. Pokrótce: musimy wydostać się nie wydostając. Zamiast rakiety, która wzlata rozbijając się na Słońcu, potrzebujemy rakiety łączącej nas jak harpun ze słońcem najwyższej świadomości, która ma potęgę znieść je na dół do wszystkich punktów

140

Eseje nt. Gity, 646

141

Synteza Jogi, 20:185

114

ziemskiej świadomości. „Ostateczną wiedzą jest ta, która postrzega i akceptuje Boga zarówno we wszechświecie jak i poza nim, a integralna joga jest tą, która odnalazłszy Transcendentalne, może powrócić do wszechświata i posiąść go, zachowując potęgę zarówno wolnego schodzenia. Jak i wznoszenia się na wielkich schodach egzystencji”.142 Ten podwójny ruch wznoszenia się i opadania indywidualnej świadomości jest podstawowym pryncypium supramentalnego odkrycia. Ale po drodze do niego Sri Aurobindo miał dotknąć nieznanego źródła, które zmieniło wszystko.

Wznoszenie się świadomości Nie wystarcza tu opisać odkrycie Sri Aurobindo; musimy także wiedzieć, jak mogłoby ono być dla nas dostępne. Bardzo trudno jest narysować diagram i rzec „Oto jest sposób”, duchowy rozwój jest bowiem zawsze dostosowany do szczególnej natury każdej indywidualności i to z dobrych powodów: nie uczymy się tu obcego języka – uczymy się samych siebie, a nie istnieją dwie podobne natury. „Ideał, jaki stawiam przed naszą jogą, nie jest wiążący dla całości duchowego życia i poszukiwań. Życie duchowe nie jest rzeczą, która mogłaby być sformułowana w sztywnych definicjach lub związana przez ustalone normy mentalne. Jest to szerokie pole ewolucji, niezmierzone królestwo potencjalnie większe niż inne królestwa pod nim, z setkami prowincji, tysiącami typów, stadiów, form, ścieżek, odmian duchowego ideału i stopni duchowego zaawansowania…”143 Tak więc możemy tu tylko dać kilka wskazówek, mając nadzieję, że każda osoba znajdzie to szczególne otwarcie, które rozjaśni jego lub jej ścieżkę. Powinno się zawsze pamiętać, że prawdziwym systemem jogina jest uchwycenie nici własnej świadomości, owej „świetlistej nici”, o której wspominają riszowie z Wed (Rig Weda, X.53), trzymanie się jej i przejście do samego jej końca. Ponieważ kosmiczna świadomość lub Nirwana nie dają nam ewolucyjnego klucza, którego poszukujemy, podejmijmy na nowo naszą podróż ze Sri Aurobindo tam, gdzie ją pozostawił w Barodzie przed swymi dwoma wielkimi doświadczeniami. Pierwszym krokiem jest wznieść się w Superświadomość. Kiedy cisza zapada w umyśle poszukiwacza, gdy uciszy swój wital i uwolni się od swego zaabsorbowania fizycznym światem, wtedy świadomość odłącza się niejako od tych niezliczonych aktywności, w które była niezauważenie wmieszana i rozproszona i przybiera niezależną egzystencję. Jest to jak oddzielna istota wewnątrz – zwarta i narastająca intensywną Siłą. Im bardziej ona rośnie, tym mniej zadowala się zamknięciem i ograniczeniem w ciele. Odkrywamy, że promieniuje ona na zewnątrz; najpierw podczas naszego snu, potem w medytacjach, a następnie – kiedy nasze oczy są szeroko otwarte. Ten ruch na zewnątrz nie jest jedynie poziomym ruchem, jak w przypadku Uniwersalnego Umysłu, Uniwersalnego Witalu czy Uniwersalnego Fizycznego; świadomość szuka również wznoszącej się drogi. Potrzeba wznoszenia się może nawet nie być rezultatem świadomej dyscypliny, może być naturalną i spontaniczną potrzebą (nie możemy nigdy zapominać, że nasze wysiłki w tym życiu są

142

Ibid, 20:14

143

O Jodze II, tom 2, 739

115

kontynuacją wielu innych wysiłków w wielu innych życiach, stąd nierówny rozwój różnych jednostek i niemożność ustalenia stałych reguł). Możemy spontanicznie wyczuwać coś ponad naszymi głowami, co przyciąga naszą uwagę, jak rozszerzanie się lub światło, magnetyczny biegun, który jest początkiem wszelkich naszych akcji i myśli, coś w rodzaju strefy koncentracji na szczycie naszej głowy. Poszukiwacz nie po to wyciszył umysł, aby stać się nieczułym jak kłoda drewna. Jego cisza nie jest martwa, jest żywa. Dostraja się on w górę, ponieważ czuje, że tam jest życie. Cisza nie jest celem, ale środkiem do celu, tak jak nauka czytania nut jest środkiem uchwycenia muzyki – a istnieje wiele rodzajów muzyki. Dzień po dniu, w miarę jak jego świadomość staje się bardziej konkretna ma setki maleńkich, prawie niedostrzegalnych doświadczeń, które wypływają właśnie z tej nadrzędnej Ciszy. Nie będzie myślał o niczym; nagle coś przemknie przez głowę – nie jest to nawet myśl tylko maleńkie „klik” – i już dokładnie wie co ma robić i jak ma to być zrobione, co do najmniejszego detalu, jakby elementy układanki same wskakiwały w swe miejsca z absolutną pewnością (tu na dole wszystko jest zawsze niepewne, zawsze są co najmniej dwa różne rozwiązania problemu). Albo znów uderza go maleńki impuls: „Idź i zobacz to i to”, więc idzie tam i „przypadkowo” ktoś go potrzebuje. Albo też impuls mówi: „Nie czyń tego”, a on nadal coś kontynuuje i spotyka go przykry wypadek. Albo też, bez żadnego widocznego powodu coś popycha go do pewnych miejsc i znajduje tam dokładnie takie okoliczności, które mu pomogą. Albo też, gdy dany problem wymaga rozwiązania, pozostaje nieruchomo w ciszy umysłu, zwrócony do wewnątrz i nagle nadchodzi odpowiedź – jasna, czysta i nie do odrzucenia. Kiedy mówi czy pisze, może czuć bardzo konkretną ekspansję ponad głową, z której przędzie swe myśli jak świetlistą nić z kokonu – nie porusza się w ogóle, jedynie pozostaje w tej fali i tłumaczy ją na słowa. Nic w jego umyśle się nie porusza, ale jeżeli choć w najmniejszym stopniu pozwoli na interwencję umysłu – wszystko zanika, albo raczej ulega zniekształceniu, ponieważ umysł próbuje natychmiast imitować tę „nić z góry” (jest bowiem zagorzałą małpą) i mylnie bierze swe własne kiepskie fajerwerki za iluminację. Im bardziej poszukiwacz nauczy się słuchać ze źródła „ponad” i ufać tym przekazom (które nie są nakazami czy też głośne, ale ledwo zauważalne, coś jak oddech nawet nie pomyślany, ale odczuwany i niezwykle szybki), tym bardziej stają się liczne, dokładniejsze i nieodparte. Stopniowo zdaje sobie sprawę, że wszystkie jego działania, nawet te najmniej ważne mogą być nadrzędnie strzeżone przez to ciche źródło „ponad”, że wszystkie jego myśli stamtąd pochodzą – świetliste, jasne i nie do podważenia – i że zaczyna w nim świtać coś w rodzaju spontanicznej wiedzy. Zaczyna żyć życiem stałych, małych cudów. „Gdyby tak ludzkość mogła rzucić okiem na to, jakie nieskończone radości, jak doskonałe siły, jakie świetliste zasięgi spontanicznej wiedzy, jakie przestrzenie spokoju dla naszego bytu oczekują na drogach, których nasza zwierzęca ewolucja jeszcze nie podbiła, opuściłaby ona wszystko i nie spoczęła, dopóki by tych skarbów nie zdobyła. Lecz droga jest wąska, brama trudna do sforsowania i jest tam też lęk, nieufność i sceptycyzm – posterunki Natury zabraniające zawrócić nasze kroki od mniej zwyczajnych pastwisk…”144

144

Myśli i aforyzmy, 17:79

116

Gdy już raz ekspansja „ponad” staje się żywa i konkretna jak korona światła ponad głową, poszukiwacz czuje potrzebę wejść w bardziej bezpośrednią z nią komunikację, wynurzyć się na otwartych przestrzeniach, bo zaczyna czuć dotkliwie i boleśnie, jak ciasne i fałszywe tu w dole są życie i umysł, jakby jakiś rodzaj karykatury. Zderza się ze wszystkim, nigdzie nie czuje się jak w domu. Wszystko – słowa, idee, uczucia są fałszywe i skłócone. To nie jest to, to nigdy nie jest to – zawsze jest coś w przybliżeniu, ale nie sedno sprawy, nie to. Czasami, we śnie, niczym pierwszy znak, bywamy złapani w wielkim płonącym świetle tak oślepiającym, że instynktownie zasłaniamy oczy; „Słońce wydaje się w porównaniu z nim ciemne” – zauważa Matka. Musimy po prostu pozwolić tej Sile wewnątrz nas rosnąć, tej Świadomości-Sile, która rwie się wzwyż, musimy pielęgnować ją naszą potrzebą czegoś jeszcze, potrzebą prawdziwszego życia, prawdziwszej wiedzy, prawdziwszych związków ze światem i jego istotami – naszym największym postępem jest owa pogłębiana potrzeba.145 Musimy odrzucić wszelkie konstrukcje umysłowe, które w każdym momencie próbują ukraść tę świetlistą nić; musimy być stale otwarci i ponad jakiekolwiek idee. Ponieważ to nie idei potrzebujemy, ale przestrzeni. „Musimy nie tylko odciąć na dobre pęta umysłu i zmysłów, ale także uciec z sideł myśliciela, z sideł teologów i budowniczych kościołów, z sieci Słowa i niewoli Idei. Wszystko to już w nas jest, oczekujące, by móc zamurować Ducha w formach; my musimy iść zawsze poza, zawsze odrzucać mniejsze (skończone dla Nieskończoności) na rzecz większego; musimy być przygotowani, aby przechodzić z jednego oświecenia do następnego, z doświadczenia w doświadczenie, z jednego stanu duszy w następny… Nie wolno nam nawet przywiązywać się do prawd, z którymi czuliśmy się najbardziej bezpiecznie, gdyż są one tylko formami i wyrażeniami Tego co Niewypowiedzialne, co odmawia ograniczania siebie do jakichkolwiek form i ekspresji. Musimy być zawsze i wszędzie otwarci na wyższe Słowo z góry, które nie ogranicza się do swego własnego sensu i na światło Myśli, która niesie w sobie swe własne przeciwieństwo…”146 Wtedy, pewnego dnia, z powodu naszej palącej potrzeby – gdyż już jesteśmy jak masa gazu pod ciśnieniem – w końcu ostatnia brama zostaje otwarta. „Świadomość wznosi się – powiada Matka – i przełamuje tę twardą skorupę, tam na szczycie głowy i wynurzasz się w świetle”. I tam w górze był niewzruszenie biały spokój…147 To doświadczenie jest początkowym punktem jogi Sri Aurobindo. Jest to wynurzenie się w Superświadomości, przejście z przeszłości, która wiąże nasze ręce i nogi, do jasnowidzącej przyszłości. Zamiast być pod powierzchnią, zawsze ciążąc do dołu, jesteśmy ponad nią, oddychając w otwartej przestrzeni. „Świadomość nie jest już w ciele, ani nie jest przez nie ograniczana. Czuje się nie tylko „ponad”, ale

145

Savitri, 28:143

146

Synteza Jogi, 29:315

147

Savitri, 28:239

117

i rozciągnięta w przestrzeni. Ciało jest pod jej wysoką pozycją i otulone w swej rozszerzonej świadomości… staje się ono tylko okolicznością w ogromie istnienia. Jego instrumentalną zaledwie częścią… w określonej realizacji wyższej pozycji ‘ponad’ – nie ma faktycznie już żadnego ‘schodzenia w dół’ poza częścią świadomości, która może zejść, by wykonać pracę w ciele lub też na niższych poziomach, podczas gdy umiejscowiona wyżej istota jakby przewodniczy temu wszystkiemu, czego się doświadcza i co się czyni…”148

Ekstaza? Gdy już taki start zostaje osiągnięty, musimy postępować dalej powoli i systematycznie. Gdyż pierwszym impulsem świadomości jest wzbić się prosto w górę, jak gdyby była ona wsysana przez odgórną pompę, co daje poczucie nieskończonego wznoszenia się niczym w rakiecie, którego kulminacją jest coś w rodzaju świetlistej Nirwany. Błogość, która towarzyszy temu ostatecznemu rozkwitowi (to, co wydaje się nam jako ostateczne), albo to rozpłynięcie się jest tak nieodparte, że wydaje się raczej niepojęte, aby pragnąć zejść z powrotem na dół, na pośrednie poziomy i szukać czegoś jeszcze. Wyglądałoby to na upadek. Pragniemy jedynie pozostać tak nieruchomo, jak tylko to możliwe, aby niczym nie zakłócić tego cudownego Spokoju. Prawdę mówiąc – nawet nie zauważamy jakichkolwiek pośrednich poziomów pomiędzy wyjściem na szczycie głowy i zmieszaniem się z Białym Spokojem „na samej górze”. Podobnie jak nowo narodzone dziecko, otwierające po raz pierwszy oczy, tak i oślepiony poszukiwacz niczego nie rozpoznaje, wszystko miesza się w tej białości, a raczej – niebieskawej białości; tak więc traci on swe oparcie, to znaczy wpada w trans, „ekstazę” – jak to mówią na Zachodzie lub Samadhi, jak mówią w Indiach. Powracając stamtąd stwierdza, że absolutnie nic się nie zmieniło. „W swym pośpiechu, aby dotrzeć do celu… (poszukiwacz) przyjmuje, że nie ma nic pomiędzy myślącym umysłem a Najwyższym i zamykając swe oczy w samadhi próbuje przemknąć przez to wszystko, co mogłoby ewentualnie stać na jego drodze. Być może przybywa on do swego celu po to tylko, aby zasnąć w Nieskończoności…1497 Naturalnie po swym powrocie poszukiwacz powie, że jest to cudowny, nie do opisania nadrzędny stan. I ma zupełną rację, ale jak zauważyła Matka: „Można powiedzieć wszystko, co się chce, bo się po prostu niczego nie pamięta… Gdy opuszcza się swą świadomą istotę i wchodzi w tę część siebie, która jest kompletnie nieświadoma, albo raczej w strefę, z którą nie ma się żadnych świadomych połączeń – wchodzi się w samadhi… Jest się wtedy w bezosobowym stanie, to jest w stanie, w którym jest się nieświadomym; stąd naturalnie nic się nie pamięta, ponieważ niczego nie było się świadomym…” Sri Aurobindo zwykle mawiał, że ekstaza jest całkiem po prostym wyższą formą nieświadomości. Może tak być, że to, co my nazywamy Transcendentem, Absolutem czy Najwyższym nie jest tym, co często jest opisywane jako

148

O Jodze II, tom 2,246

149

Synteza Jogi, 20:281

118

ekstatyczna anihilacja, ale jedynie limitem naszej obecnej świadomości. Absurdem jest stwierdzenie: „Tutaj kończy się świat i zaczyna Transcendent”, jak gdyby były jakieś podziały lub przerwy między nimi. Dla Pigmeja – Transcendent może się zacząć z normalnym rozumowaniem k o t = kot, a świat zaniknie nie wyżej chyba niż na poziomie intelektu. Nie ma żadnej przerwy, poza tą w naszej świadomości. Być może rozwój oznacza właśnie dokładne przeszukiwanie dalszych zasięgów świadomości wewnątrz niewyczerpywalnego Transcendentu, który nie jest faktycznie „ponad” lub gdziekolwiek indziej zewnątrz tego świata, ale wszędzie tutaj, stopniowo odsłaniający się przed naszymi oczyma. Gdyż jeżeli prehistoryczny Transcendent było ongiś usytuowane tuż nad protoplazmą, a potem nad ziemnowodnymi, nad szympansami i wreszcie nad człowiekiem nie znaczy to, że opuściło ono świat protoplazmy, aby wznieść się wyżej w stałym wysiłku wyłączania siebie z życia. To my, którzy pozostawiliśmy prymitywną nieświadomość i postąpiliśmy naprzód we wszechobecnym Transcendencie.* Zamiast więc omdlewać na samym szczycie świadomości (albo na tym, co odbieramy jako szczyt) i swą ekstazę uznawać za postęp – poszukiwacz musi zrozumieć, że jest to raczej oznaką nieświadomości i próbować dążyć do odkrycia życia zamkniętego pod tym totalnym olśnieniem: „Dąż do rozwoju swej wewnętrznej indywidualności – mówi Matka – a staniesz się zdolny wejść w te same regiony zupełnie świadomie i cieszyć się zjednoczeniem z wyższymi regionami, bez utraty świadomości i z koniecznością powracania z pustką zamiast doświadczenia”.** Sri Aurobindo podkreślał z naciskiem: „To w naszej dziennej przytomności musi nadejść realizacja i wytrwać w niej, aby stać się rzeczywistością życia… Doświadczenia i transy mają swoją użyteczność dla otwarcia istnienia i przygotowania go, ale tylko kiedy ta realizacja jest czymś stałym w naszym codziennym życiu – tylko wtedy posiadamy ją naprawdę…”150 Celem, do którego dążymy, jest stan integralnego mistrzostwa; nie ten w rodzaju duchowego odszczepieństwa, choć takie mistrzostwo jest jedynym możliwym w ciągłości świadomości. Kiedy wchodzimy w ekstazę, tracimy tego „kogoś”, który mógłby połączyć potęgi odgórne z ową bezsilnością na dole. Po przełamaniu się przez skorupę na szczycie głowy w więzieniu Alipore, Sri Aurobindo zaczął metodycznie przeszukiwać inne płaszczyzny świadomości, ponad zwykłym umysłem, tak jak w Barodzie przeszukiwał niższe płaszczyzny. Podjął pracę tam, gdzie ją pozostawił, wznosząc się na wielkiej drabinie świadomości, która rozciąga się bez żadnych przerw i ekstatycznych luk od Materii aż do tego nieznanego punktu, gdzie miał

W tej fazie naszych poszukiwań nie jest jeszcze możliwe powiedzieć więcej w tym temacie. Potrzebujemy

supramentalnego doświadczenia aby mieć klucze do tej fałszywej sprzeczności. **

Ekstaza, jak niektórzy myślą, byłaby lepiej określona jako „en-taza”. Czy jest są „ w sobie” tylko wówczas, gdy się jest

na zewnątrz siebie? - gdyż eks-taza już z definicji oznacza wyjście poza ciało lub poza percepcję świata. Aby uprościć, chcielibyśmy takowe „ w sobie”, które nie jest na zewnątrz nas. Możemy jedynie mówić o „en-tazie” kiedy najwyższe doświadczenia zachodzić będą w naszym ciele i pośród codziennego życia. Inaczej, termin jest mylący, chociaż na swój sposób, wyraża doskonale przepaść, którą stworzyliśmy, pomiędzy życiem a Duchem. 150

Listy o jodze, 23:743

119

naprawdę odkryć coś nowego. „Gdyż najwyższa prawda, integralna samowiedza nie ma być osiągana przez ślepy skok w Absolut, ale poprzez cierpliwe przejście poza umysł”.151

Istnienia i Moce Każdy z nas stale i nieświadomie otrzymuje wpływy i inspiracje z owych wyższych, superświadomych regionów, które wyrażają się w nas jako idee, ideały, aspiracje czy dzieła sztuki; nasze życia i przyszłość są tajemnie kształtowane przez te źródła. Podobnie, stale i nie wiedząc nic o tym, otrzymujemy witalne i subtelne fizyczne wibracje, które określają nasze emocjonalne życie i związki ze światem w każdej minucie. Jesteśmy zamknięci w indywidualnym, osobistym ciele tylko dzięki złudzeniom wzrokowym. Tak faktycznie, jesteśmy na wskroś porowaci i skąpani w uniwersalnych siłach jak anemony w morzu: „Człowiek ćwierka intelektualnie (= głupio) o powierzchniowych rezultatach i przypisuje je wszystkie swojej szlachetnej istocie ignorując fakt, że jego szlachetna istota ukryta jest z dala od jego wizji poza zasłoną jego niejasnego intelektu, cuchnącą mgłą jego witalnych uczuć, emocji, impulsów, wrażeń zmysłowych i umysłowych”.152 Naszą jedyną wolnością jest wzniesienie się na wyższe płaszczyzny dzięki indywidualnej ewolucji. Naszą jedyną rolą jest tłumaczenie i materialne ucieleśnianie prawd płaszczyzny, do której należymy. Dwa ważne punkty, które stosują się do wszystkich płaszczyzn świadomości, od najwyższej do najniższej, zasługują tu na podkreślenie po to, aby pomóc nam lepiej zrozumieć mechanizm wszechświata. Na wstępie – płaszczyzny te nie zależą od nas ani od tego, co o nich myślimy bardziej niż morze miałoby zależeć od anemonu. One istnieją niezależnie od człowieka. Współczesna psychologia, według której wszystkie stopnie bytu są razem wymieszane w tak zwaną kolektywną nieświadomość, jakby w kapeluszu jakiegoś potwornej wielkości magika, z którego można wyciągnąć, jak się chce, archetypy i nerwice – ukazuje w tym sensie całkowity brak wyobraźni i wizji. Po pierwsze dlatego, że siły działające na tych płaszczyznach wcale nie są nieświadome – chyba że tylko dla nas; są całkowicie świadome o wiele bardziej od nas. Po drugie – ponieważ siły te nie są „kolektywne”; w tym sensie, że nie są bardziej produktem ludzkim niż morze jest produktem anemonu. To raczej fasadowy człowiek jest produktem tej Niezmierzoności poza nim. „Stopnie świadomości są stanami uniwersalnymi, niezależnymi od spojrzenia subiektywnej osobowości; to raczej pogląd subiektywnej osobowości określony jest przez stopień świadomości, w której jest ona zorganizowana stosownie do swej typowej natury lub swego stopnia ewolucji”.153 To zupełnie ludzkie – odwracać porządek rzeczy i stawiać siebie w centrum świata. W każdym przypadku nie jest to kwestią teorii, która może być zawsze poddawana dyskusji, ale kwestią doświadczenia, które każdy może na sobie sprawdzić. Wychodząc z ciała i świadomie wkraczając na te płaszczyzny, zdajemy sobie w pełni sprawę, że egzystują one niezależnie od nas, tak jak cały świat istnieje na

151

Synteza Jogi, 20:281

152

Korespondencja, tom II, 119

153

Listy o jodze, 22:235

120

zewnątrz Manhattanu. Egzystują z siłami i istotami, a nawet miejscami, które nie mają nic wspólnego z naszym ziemskim światem – całe cywilizacje poświadczały to, stanowiły tę prawdę, ryły lub malowały ją na swych ścianach i w świątyniach; cywilizacje, które były być może mniej wynalazcze od naszej. Ale oczywiście – nie mniej inteligentne. Drugi ważny punkt dotyczy świadomych sił i istot, które zamieszkują te płaszczyzny. Tutaj musimy jasno odróżnić przesądy, a nawet oszustwa wynikające z naszego „kolektywnego” dziedzictwa oraz prawdy. Jak zwykle te dwie sprawy są ściśle wymieszane. Bardziej niż kiedykolwiek – integralny poszukiwacz musi być uzbrojony w tę jasną prostotę, o której tak często wspominał Sri Aurobindo. Nie może mylić nadrzędnego rozumu z bezrozumnym. W praktyce, kiedy zapuszczamy się świadomie na te płaszczyzny, we śnie, w medytacji czy dzięki świadomej eksterioryzacji, możemy zaobserwować dwa rodzaje rzeczy: bezosobowe prądy sił, które mogą być bardziej lub mniej świetliste, i osobowe byty (istoty); są to dwie formy tej samej rzeczy. „Ściana pomiędzy świadomością i siłą, bezosobowością i osobowością staje się o wiele cieńsza, kiedy przechodzi się poza zasłonę materii. Kiedy patrzy się na działania od strony bezosobowej siły – widać siłę lub energię w akcji, działającą dla celu lub z rezultatem; jeśli zaś patrzy się ze strony istoty – widać istotę posiadającą, strzegącą i używającą, albo też reprezentującą i używaną przez świadomą siłę jako jej instrument dla wyspecjalizowanej akcji i ekspresji… Współczesna nauka odkryła, że jeżeli obserwuje się ruch energii, to z jednej strony objawia się ona jako fala i działa jako fala, a z drugiej strony – jako masa cząstek i też tak działa, i każda z tych dwu działa na swój własny sposób. Jest to tutaj w pewnym sensie tą samą zasadą…”154 Niektórzy poszukiwacze mogą nigdy nie postrzegać istot, jedynie świetliste siły, inni zaś będą postrzegać wyłącznie istoty, nigdy zaś siły. Wszystko zależy od wewnętrznej dyspozycji, od formy aspiracji, od ich religijnych, duchowych lub nawet kulturowych zapleczy. To tu zaczyna się subiektywizm, a z nim razem – możliwość konfuzji i przesądów. Subiektywizm jednak nie podminowuje samego doświadczenia, jest on tylko oznaką, że ta sama rzecz może być różnie oglądana i opisywana (tłumaczona), w zależności od naszej natury; czy dwu malarzy kiedykolwiek widzi ten sam krajobraz w dokładnie taki sam sposób? Stosownie do ekspertów w kwestii naturalnych i supernaturalnych fenomenów – kryterium prawdy powinna być niezmienna stałość doświadczenia, ale jest to bardziej prawdopodobne kryterium tępoty. Wielość i różnorodność doświadczenia dowodzi jedynie, że mamy do czynienia z „żyjącą” prawdą, a nie z twardym kawałkiem drewna, jakim są nasze umysłowe i fizyczne prawdy. Co więcej – owe świadome (wysoce świadome) siły mogą przybierać jakąkolwiek formę, zależnie od woli nie po to, ażeby nas zwodzić, ale raczej by stać się dostępne dla danej szczególnej świadomości tych, którzy otwierają siebie, aby je wywołać. Chrześcijański święty, który ma wizję Dziewicy i Hindus, który ma wizję Durgi – mogą widzieć tę samą rzecz; oni prawdopodobnie weszli w kontakt z tą samą płaszczyzną świadomości tymi samymi siłami, ale w oczywisty sposób Durga nic nie znaczyłaby dla chrześcijanina. A gdyby ta sama siła miała

154

O Jodze II, tom 2, 197

121

zamanifestować się w swym czystym stanie, czyli jako świetlista, bezosobowa wibracja, nie byłaby dostępna dla świadomości ani wielbiciela Dziewicy, ani wyznawcy Durgi – nie przemawiałaby do ich serc. Oddanie również ma swoje miejsce; nie każdy jest na odpowiednim stopniu rozwoju, aby docenić intensywność miłości zawartej w prostym, małym, złotym świetle bez formy. Ale, co jest bardziej interesujące, gdyby tacy poeci jak Rimbaud lub Shelley, na przykład, mieli wejść w kontakt z tymi samymi płaszczyznami świadomości – widzieliby coś jeszcze ponad to, co byłoby wciąż tą samą rzeczą. Oczywiście, ani Durga, ani Dziewica nie cieszą się szczególnym zainteresowaniem poetów, tak więc mogliby postrzegać w zamian za to jakąś wielką wibrującą pulsację światła lub kolorowe fale, które zostałyby w nich przetłumaczone na intensywne, poetyckie emocje. Przypomnijmy dla przykładu Rimbauda: „O szczęście, o rozumie, odciągnąłem na boki lazur nieba, który był czernią i żyłem jak złota iskierka naturalnego światła…” A jednak to emocjonalne tłumaczenie mogło pochodzić z tej samej płaszczyzny świadomości lub mieć tę samą częstotliwość, można powiedzieć, jak ta należąca do hinduskiego lub chrześcijańskiego mistyka, albo nawet poprzez poetycką transkrypcję wibracji wydaje się nie mieć nic wspólnego z żadnym religijnym wierzeniem. Matematyk, który nagle w wypełniającym go radością przebłysku rozróżni nową konfigurację świata, być może dotyka tych samych wyżyn świadomości, tej samej odkrywczej wibracji. Gdyż nic nie wydarza się „dzięki szansie”, wszystko skądś nadchodzi, ze szczególnej płaszczyzny, każda zaś płaszczyzna ma swe długości fal, swą własną świetlistą intensywność, swą szczególną częstotliwość i można dosięgnąć tej samej płaszczyzny świadomości, tej samej iluminacji na tysiące różnych sposobów. Ci, którzy przeszli dalej – lub myślą, że przeszli – poza stadium religijnych form, mogą pospiesznie wnioskować, że wszystkie osobowe formy są zwodnicze lub należą do niższego porządku i że tylko bezosobowe siły są prawdziwe, ale jest to błędem naszej ludzkiej logiki, która zawsze próbuje zredukować wszystko do jednolitych konceptów. Wizja Durgi nie jest bardziej fałszywa niż poezja Shelley'a czy równanie Einsteina, które zostało zweryfikowane w 10 lat później. Błędem i przesądem jest jedynie założenie, że tylko wizja Dziewicy jest prawdą, albo tylko wizja Durgi, albo tylko wizja Poezji. Jednoczącą prawdą mogłoby być widzenie wszystkich tych form jako pochodzących od tego samego Boskiego Światła, w różnych tylko stopniach. Innym znów błędem byłoby uważać te tzw. bezosobowe moce jedynie za zaawansowane, mechaniczne siły. Posiadają one intensywność, ciepło, świetlistą radość – co bardzo sugeruje obecność osoby bez twarzy; każdy kto doświadczył tej masywnej powodzi złotego światła, szafirowo-niebieskiego rozkwitu lub błyszczącego białego światła, nie ma cienia wątpliwości, że razem z tym złotym światłem nadchodzi spontaniczna i radosna Wiedza, z tym niebieskim – samoistna Potęga, a z tą białością – niezawodna Obecność. Niektóre z tych potęg spływają na człowieka jak uśmiech. Wtedy dopiero w pełni się rozumie, że podziały pomiędzy osobowym i bezosobowym czy świadomością i siłą są jedynie praktycznymi rozróżnieniami stworzonymi przez ludzką logikę, bez większego związku z rzeczywistością i że człowiek nie potrzebuje widzieć danej osoby, aby być w obecności tej Osoby. Zasadniczą, praktyczną sprawą jest otwarcie się na te wyższe regiony. Gdy się tam już raz znajdzie – każda jednostka otrzyma stosowne dla siebie możliwości, zdolności i potrzeby czy szczególne aspiracje. Kłótnie pomiędzy materialistami i religijnymi osobnikami, pomiędzy filozofami a poetami, malarzami i muzykami są dziecinnymi grami niedoświadczonej ludzkości, w której każda jednostka pragnie wpasować wszystkich w swój 122

własny model. Kiedy osiągamy świetlistą Prawdę widzimy, że może Ona pomieścić wszystko bez jakichkolwiek sprzeczności i że wszystko jest Jej dzieckiem. Mistyk otrzymuje radość swego Ukochanego, poeta – poetycką radość, matematyk – matematyczną radość, a malarz – kolorystyczne rewelacje; i wszystko to są duchowe radości. Jakkolwiek „jasna prostota” pozostaje potężną protekcją, gdyż – na nieszczęście – nie każdy posiada zdolność do wzniesienia się na wyższe regiony, gdzie siły są czyste. Daleko łatwiej jest otworzyć się na poziomie witalnym, w świecie wielkiej Siły Życia, ale również pożądań i namiętności (bardzo dobrze znanym mediom i okultystom). Tam niższe moce chętnie przybierają na siebie boskie maski w oślepiających kolorach lub przerażających formach. Jeśli poszukiwacz jest czysty – łatwo zauważy w każdych warunkach poprzez to oszustwo, czy jest ono straszne czy cudowne; i wtedy jego psychiczne światło (dusza) rozpuści wszelkie zagrożenia i złudne miraże witalnych melodramatów. Jak jednak można być kiedykolwiek pewnym swej czystości? Jeżeli nie gonimy za osobistymi formami, ale po prostu za narastająco wyższą prawdą, pozwalając jej manifestować się w dowolnej formie jaką przybierze – wtedy będziemy z dala od błędu i przesądu. Możemy teraz spróbować nakreślić zarys tych superświadomych poziomów, tak jak one się manifestują kiedy poddają się ekstatycznej nieświadomości i tak jak ich doświadczał Sri Aurobindo. Aby się upewnić – to, co jest najbliższe uniwersalnej prawdy, to nie formy, które zawsze są ograniczone i związane ze szczególną tradycją czy wiekiem, choć one również mają swoje miejsce i swoje prawdy. Najbliższe Prawdy są świetliste wibracje. Kiedy mówimy „wibracje” nie mamy na myśli pozbawionych życia fal fizyki kwantowej, ale ruchy światła w niewyrażalny sposób wypełnione miłością, radością, wiedzą, pięknem i wszystkimi tymi jakościami manifestowanymi przez najlepszą z ludzkich świadomości, niezależnie czy religijnego typu, czy nie: „…Światło nie zrodzone ze Słońca, Księżyca czy Ognia Światło, które mieszka wewnątrz i widzi wewnątrz Dając wewnętrzną widoczność…”155

Poziomy umysłu Przed osiągnięciem płaszczyzny supramentalnej, która jest początkiem wyższej półkuli egzystencji, poszukiwacz przemierzy różne warstwy albo światy, jak je zwał Sri Aurobindo, we wznoszącej się gradacji: wyższy umysł, oświecony umysł, intuicyjny umysł i nad-umysł. Naturalnie możemy użyć innej terminologii jeśli chcemy, ale te cztery strefy mają związek z bardzo specyficznymi doświadczeniami, które mogą być zweryfikowane przez wszystkich tych, posiadających zdolność do świadomego przedsięwzięcia takiej wspinaczki wzwyż. Teoretycznie, te cztery strefy świadomości należą do Superświadomości. Teoretycznie; ponieważ przejście do superświadomości różni się dla różnych jednostek. Dla niektórych z nich, wyższy umysł czy nawet umysł

155

Savitri, 28:143

123

oświecony nie jest aż tak niedosiężną superświadomością i jest częścią ich normalnej, dziennej świadomości, podczas gdy dla innych prosty, logicznie rozumujący umysł jest wciąż jeszcze odległą możliwością wewnętrznego rozwoju. Innymi słowy – linia dzieląca superświadomość od reszty ma tendencje przesuwania się wzwyż w miarę postępowania naszej ewolucji. Jeśli podświadome jest naszą ewolucyjną przeszłością, to Superświadome jest naszą ewolucyjną przyszłością; stopniowo staje się ono naszą normalną, codzienną świadomością. Nie będziemy tutaj próbować opisywać czym są te wyższe płaszczyzny świadomości „same w sobie”, niezależnie od człowieka. Każda z nich jest całym światem, szerszym i bardziej ożywionym niż Ziemia i nasz umysłowy język jest nieadekwatny, aby porywać się na taki opis – potrzebowalibyśmy języka wizjonera lub poety, „innego języka” jak mawiał Rimbaud. To jest to, czego dokonał Sri Aurobindo w „Savitri”, poetyckim eposie, do którego odsyłamy czytelnika: „…Milion kwiatów lotosu kołyszących się na jednej łodydze, Jeden po drugim kolorowy i ekstatyczny świat Wspinają się w kierunku dalekiego i niewidzialnego objawienia…”156 Ale możemy powiedzieć co te płaszczyzny przynoszą człowiekowi, jak zmieniają one naszą wizję świata, kiedy się do nich wznosimy. Zwyczajny umysł, który wszyscy znamy, postrzega rzeczy w pewnej sukcesji: jedną w jednym czasie, linearnie. Nie może więc czynić przeskoków, gdyż dziurawią one jego logikę i powodują utratę orientacji, tak że rzeczy stają się niekoherentne, irracjonalne i rozmyte. Nie może postrzegać więcej niż jedno zjawisko w jednym czasie, gdyż spowodowałoby to tworzenie sprzeczności; jeżeli akceptuje szczególną jakąś sprawę czy fakt we własnym polu świadomości, to automatycznie musi odrzucić wszystko, co różne jest od tej prawdy czy faktu. Działa na zasadzie migawki aparatu fotograficznego, pozwalając wejść na kliszę tylko jednemu obrazowi na raz. Wszystko, co nie jest częścią tej ograniczonej wizji, należy do otchłani błędu, fałszu czy ciemności. Wszystkie rzeczy należą do nieubłaganego systemu przeciwieństw – czarne kontra białe, prawda kontra fałsz, Bóg kontra Szatan. Porusza się jak osioł na drodze widzący jedną kępkę trawy po drugiej. Pokrótce – zwyczajny umysł zawsze wybija małe kawałki czasu i przestrzeni. Im głębiej w dół schodzi się po drabinie świadomości, tym kawałki stają się mniejsze. Dla chrząszcza na przykład, cokolwiek przekracza jego pole widzenia, pochodzi z przyszłości po jego prawej stronie, przecina linię jego teraźniejszości i znika w przeszłości po lewej stronie. Człowiek stojący okrakiem nad chrząszczem, który może być jednocześnie po jego prawej i lewej stronie, jest po prostu czymś całkowicie cudownym i niezrozumiałym; chyba, że ma on jedną nogę w prawdzie, a drugą w fałszu, co nie jest możliwe, zatem człowiek nie istnieje – jest niemożliwością w terminach chrząszcza. Dla nas ta migawka urosła w nieco większą; przyszłość i przeszłość nie są już umieszczone na prawo i lewo w przestrzeni, stały się one wczoraj i jutrem w czasie – zyskaliśmy więc nieco od ery chrząszcza. Jest też inna, supramentalna

156

Ibid, 28:279

124

świadomość, która może poszerzyć tę migawkę, zdobyć nieco więcej czasu i stanąć okrakiem nad wczoraj i jutrem. Może ona spostrzegać jednocześnie wczoraj, dzisiaj i jutro, czarne i białe, prawdę i tzw. fałsz, dobro i tzw. zło, tak i nie – gdyż wszelkie przeciwieństwa są rezultatem pocięcia czasu na małe kawałeczki. Mówimy o „błędzie”, ponieważ nie widzimy jeszcze dobra, które ten błąd przygotowuje, lub też którego jest on w danej chwili widoczną połową. Mówimy o „fałszu”, ponieważ nie mieliśmy jeszcze czasu zobaczyć jak wyrasta kwiat lotosu z mułu i błota. Mówimy o „czarnym”, ale nasze dzienne światło jest czarne dla tego, kto widzi tamto Światło! Nasze błędy są koniecznymi towarzyszami dobra. „Nie” jest nierozdzielną połową „tak”. Białe i czarne i wszelkie inne kolory tęczy są różnymi transkrypcjami jednego światła, które stopniowo się odsłania. Nie ma sprzeczności, są jedynie uzupełniające się rzeczy. Cała opowieść o wznoszeniu się świadomości jest opowieścią o otwieraniu się szczeliny, przejścia z linearnej i sprzecznej świadomości do świadomości globalnej. Ale gdy Sri Aurobindo rzeczywiście powiada „globalna”, mówi zarazem o wyższej połowie (półkuli) świadomości, z referencją do Supramentalnego, ponieważ ta wyższa prawda nie ma łączyć ziemskiej; nie byłoby całości bez jej niższej połowy. To co „ponad”, nie likwiduje tego co „pod”, ale je uzupełnia; bezczasowość nie jest przeciwieństwem czasu bardziej niż obejmujące ramiona są przeciwieństwem osoby obejmowanej. Sekretem jest tu dokładnie znalezienie bezczasowości pośrodku czasu, nieskończoności w tym, co skończone i obejmowania całości istnienia w najdrobniejszej jego cząstce. Inaczej – nikt nie jest obejmowany, ani też niczego nie obejmuje. To wzniesienie się świadomości nie jest jedynie podbojem czasu, jest również podbojem radości, miłości i bezmiaru istnienia. Niższe poziomy ewolucyjne nie tylko tną przestrzeń i czas na kawałki – wszystko tną tak samo. Postępowe „prawo fragmentacji”157 przewodniczy procesowi schodzenia świadomości od Ducha do atomu – fragmentacji radości, miłości i potęgi i fragmentacji, naturalnie, wiedzy i wizji. Wszystko zostaje ostatecznie rozczłonkowane w chmurę maleńkich tropizmów, dokuczliwy kurz somnambulicznej świadomości,158 która jest już poszukiwaniem światła, albo może pamięcią o utraconej radości. „Ogólnie – znakiem tego zejścia jest zawsze znikanie potęgi intensywności: intensywności istnienia, intensywności świadomości, intensywności siły, intensywności cieszenia się rzeczami i samą egzystencją. Tak samo, kiedy wznosimy się ku Najwyższemu poziomowi, intensywności te się wzmagają”.159 a) Zwyczajny umysł: Jakość światła, albo raczej – jakość wibracji zasadniczo jest tym, co odróżnia jeden poziom świadomości od innego. Zaczynając od naszego własnego poziomu ewolucyjnego i rozważając świadomość w aspekcie światła, z którego wszystko inne się bierze, zwyczajny umysł przedstawia się dla oka, które widzi, jako coś w rodzaju szarawej masy z mnóstwem ciemniejszych, małych punkcików prymitywnych modułów wibracyjnych, coś jakby

157

Cykl ludzki, 209

158

Godzina Boga, 17:15

159

Listy, seria III, 124

125

chmara much, kłębiąca się wokół ludzkiej głowy i reprezentująca tysiąc i jedną myśl. Przychodzą i odchodzą, i wirują w nieskończoność, przefruwając od jednej osoby do drugiej. Sporadycznie schodzi w tę mieszaninę wybuch światła, jakby z góry mała radość, płomyk miłości zatańczy pośród tej szarości. Ale ten „grunt neutralności”, jak go nazywa Sri Aurobindo, jest tak gęsty i lepki, że połyka i zaćmiewa wszystko, wciąga wszystko wewnątrz siebie w swej obskurnej grawitacji; nie możemy nawet zbyt długo znosić radości czy bólu, nie możemy wytrzymać nadmiaru światła w jednorazowej dozie; wszystko jest małe, spazmatyczne, szybko wyczerpywalne. I wszystko jest podmiotem tysięcy warunków. b) Wyższy umysł: Ten wyższy poziom często jest znajdywany u filozofów i myślicieli. Jest mniej mętny i bardziej wolny. Tłem nie jest już sama szarość, ma ona błękitnawy odcień i małe, zstępujące błyski światła są wolniej pochłaniane. Są one również bardziej intensywne, bardziej obfite i częstsze. Radość ma tendencje trwania dłużej, miłość bywa szersza i jest mniej podmiotem niezliczonych warunków charakterystycznych na niższych poziomach – zaczyna się poznawać, czym radość i miłość są same w sobie, bez żadnej przyczyny. Ale światło jest wciąż zimne i twarde. To ciągle ta ciężka mentalna substancja przechwytuje światło z góry i miesza je z własną substancją, pokrywając ją niezauważalnie warstwą myślącą, zdolną do prawdziwego zrozumienia światła otrzymanego z góry tylko po właściwym procesie rozwodnienia, ulogicznienia i podzielenia na słowa i idee. Co więcej – strony i paragrafy wyższego umysłu czerpią z pojedynczo złapanego punktu światła, albo i małej liczby tych punktów (owe stronice reprezentują jego własne, z góry ustalone warunki, małe kropelki intuicji pospiesznie trawione) i taki umysł zadaje sobie wiele trudu, aby wyeliminować ze swego rozwoju wszystko, co by stało w sprzeczności z jego konkluzjami. To prawda, że może się on otwierać na wyższe poziomy i otrzymywać ich przebłyski, ale nie jest to dla niego właściwa wysokość; jego mentalna substancja służy rozdrobnieniu światła. Nie może zrozumieć czegoś, bez uprzedniego wyjaśnienia sobie tego. c) Oświecony umysł: Umysł oświecony posiada już inną naturę. W miarę, jak wyższy umysł stopniowo akceptuje ciszę, zdobywa on wejście w tę dziedzinę. Jego substancja jest stopniowo oczyszczana i to, co wpadało weń kroplami raz na jakiś czas, teraz wpływa strumieniem. „Gruntem nie jest już ogólna neutralność, ale czysta, duchowa łatwość i szczęście, na których specjalne tony estetycznej świadomości wypływają lub rodzą się z niej. Jest to pierwsza zasadnicza zmiana”160 Świadomość bywa wypełniona powodzią światła, często złotego, nasycona różnymi kolorami zależącymi od wewnętrznego stanu danej jednostki. Jest to „świetlista inwazja”. Równocześnie trwa stan „entuzjazmu”, w greckim znaczeniu tego słowa, stały stan rozbudzenia, jakby cała istota była czuwaniem nagle wyposażonym w bardzo szybki rytm w zupełnie nowym świecie, z nowymi wartościami, perspektywami i niespodziewanym clue. Zasłona dymna świata zostaje uniesiona, wszystko jest połączone

160

Ibid, 124

126

wewnątrz wielkiej, radosnej wibracji. Życie staje się szersze, prawdziwsze, bardziej żywe. Małe prawdy błyskają wszędzie bez słowa, jakby każda rzecz zdradzała swe sekrety, specjalne znaczenia, specjalne życie. Człowiek trwa skąpany w nie do opisania „stanie prawdy”, bez rozumienia czegokolwiek – po prostu jest. I jest to cudowne. Wszystko jest jasne, żywe, kochające. U różnych ludzi ta świetlista powódź różnie jest wyrażana (zawsze spieszymy się ujmować ją w formę, zamiast pozwalać jej spokojnie przenikać całą naszą istotę i wykonywać pracę oczyszczania). Dla niektórych jest to nagły poetycki zryw, inny – widzi nowe architektoniczne formy, inny zaś znajduje nowe naukowe równania a jeszcze inny – wielbi swego Boga. Ogólnie – dostęp do tej nowej świadomości jest połączony ze spontanicznym rozkwitem energii twórczych, szczególnie na polu poezji. Zauważyć można, że wielu poetów, tworzących w chińskim, hinduskim czy angielskim języku, istnieje pośród uczniów Sri Aurobindo, jak gdyby poezja i sztuka były pierwszymi praktycznymi rezultatami jego jogi. „Widywałem, zarówno w sobie, jak i w innych ten nagły rozkwit zdolności w każdej dziedzinie działalności, poprzez otwarcie świadomości, - tak że ci, którzy długo pracowali, by móc siebie wyrazić, bez większych sukcesów w tym rytmie - stają się mistrzami języka poetyckiego i kadencji w ciągu lata. Jest to problem właściwszej ciszy umysłu i właściwego otwarcia się na Słowo, które próbuje siebie wyrazić, gdyż Słowo już tam nie istnieje; w tych wewnętrznych płaszczyznach, gdzie rodzą się formy artystyczne, nie istnieje już uformowane i gotowe Słowo – to transmitujący umysł musi się zmienić i stać się doskonałym dla nich kanałem, a nie przeszkodą”.161 Poezja jest najwygodniejszym środkiem przekazywania tego, czym te wyższe poziomy świadomości są. W rytmie poezji łatwo można dostrzec wibracje. Poezja będzie więc w użyciu i później, chociaż Superświadomość nie będzie przywilejem jedynie poetów. W swej obszernej korespondencji i w „Poezji Przyszłości” Sri Aurobindo dał liczne przykłady poezji wypływającej z umysłu oświeconego. Naturalnie jest tu i Szekspir, który dostarcza nam najbardziej obfitych przykładów. Ale musimy przestać zważać na zewnętrzne znaczenie i słuchać tego, co wibruje poza nim; gdyż poezja, tak jak wszelkie sztuki w ogóle, są ostatecznie tylko środkiem uchwycenia małej, nie wypowiedzianej nuty, która jest niczym, a zarazem esencją życia; „…że jego cnoty Będą błagały, jak aniołowie o językach fanfar, I żałość, jak nagie narodzone dziecię Pędzące podmuchem, lub osiodłanym cherubinem nieba Na niewidocznych powietrznych kurierach Zadmie okropnym czynem w każdym oku, Któremu wiatr wyciśnie łzy…” Wiersz nie jest „oświecony” z powodu swego znaczenia; jest oświecony, ponieważ niesie swą szczególną nutę tej płaszczyzny. Moglibyśmy odnaleźć tę samą nutę w malarstwie Rembrandta, w muzycznej kompozycji

161

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 127

127

Cezara Francka lub nawet, po prostu, w słowach przyjaciela. Jest to, kryjący się za tym, dotyk prawdy, mała wibracja, która przedostaje się prosto do naszych serc i dla której poezja, kanwa czy sonata są jedynie mniej lub bardziej adekwatnymi transkrypcjami. Im wyżej się ktoś wznosi, tym bardziej czyste, świetliste i potężniejsze są wibracje. Kiedy Wordsworth mówi: „…I piękno zrodzone z szemrzącego dźwięku Przeniknie na jej twarz…” – wibracja jest nieomal dotykalna, tak silna jest jej obecność. Ale, rzecz jasna, nie jest to oświecona wibracja, nie pochodzi ona sponad naszych głów, ale z serca – i nie ma to nic wspólnego ze znaczeniem tych strof: słowa są jedynie ubraniem wibracji. Tymczasem inny wers, z Francisa Thompsona, pochodzi prosto z umysłu oświeconego: „…Niezmieszane wścibstwo każdej z gwiazd…” Co zasadniczo odróżnia prace, które pochodzą z tej płaszczyzny, jest tym, co Sri Aurobindo nazywa „świetlistą zamiecią”, nagłą powodzią światła. Wibracja nie jest podobna do żadnej innej; zawsze daje coś w rodzaju prądu elektrycznego i trwa wibrując długo po zaistnieniu, jak kamerton. Lecz rzadko pozostaje czysta do końca pracy, gdyż rytm pracy idzie za rytmem świadomości, w górę i w dół, chyba że jest ustabilizowany dzięki jakiejś szczególnej dyscyplinie. Ostatnie trzy linie w cytowanym wyżej pasażu Szekspira, wypływają z oświeconego umysłu odgórnej inspiracji, ale zawierają również nieco witalnej i nieco zwyczajnej, umysłowej świadomości. Wraz z jej pięknem, odkrywamy również limity oświeconego umysłu: oświecona poezja produkuje strumienie wyobrażeń i odkrywcze słowa (ponieważ wizja i słuch otwierają się na tym poziomie), prawie lawinę bogatych, często niespójnych wyobrażeń, jak gdyby trudno było świadomości zawrzeć powódź światła i niezwykłej intensywności – jest to za wiele, jest to przytłaczające. Entuzjazm często zmienia się w wyczerpanie i – jeśli reszta istnienia nie jest wystarczająco dobrze przygotowana i oczyszczona – każda z niższych płaszczyzn może przechwycić schodzące światło i siłę i użyć ich do swych własnych celów, co się często zdarza. Gdy niższe części istnienia, a zwłaszcza wital, uchwycą tę świetlistą powódź – utwardzają i dramatyzują torturując ją; siła tam ciągle pozostaje, ale przymuszająca i twarda, podczas gdy esencją umysłu oświeconego jest radość. Tutaj moglibyśmy wyliczyć wiele nazwisk poetów i twórczych pisarzy.* Co więcej – substancja oświeconego umysłu nie jest przezroczysta, jedynie opalizuje jak rozproszone światło – jakby coś dotykało wszędzie prawdy, nigdzie jej konkretnie nie dotykając; stąd stałe nieścisłości i dewiacje. Są

Może zasługiwać na podkreślenie ponownie, że istnieje wyraźna różnica pomiędzy osobą, która otrzymuje okazjonalne

inspiracje lub iluminacje, na których często trudno polegać, a osobą, która systematycznie rozwija swą świadomość, stopień po stopniu, tak że jest w stanie skontaktować się z każdym z wybranych poziomów świadomości, pozostając tam, jak długo sobie życzy I otrzymując bez zniekształceń odpowiednie inspiracje oraz iluminacje. Oto działanie integralnej jogi.

128

to tylko początki nowych narodzin. Przed pójściem wyżej konieczny jest dalszy proces oczyszczający i – ponad wszystko – spokój, naturalna równowaga i cisza. Im wyżej wznosimy się w świadomości, tym bardziej potrzebujemy trwałej równowagi. d)Umysł intuicyjny: Intuicyjny umysł różni się od oświeconego swoją czystą przejrzystością. Jest on jak żywe srebro, skacze boso po skałach odkrywanych przez morze. Nie jest ograniczony jak np. wyższy umysł przez mentalne wiązadła ortopedyczne, które przykuwają nas do ziemi, jak gdyby wiedza zależna była od olbrzymich ilości naszych refleksji. Wiedza jest iskrą rozbłyskującą w ciszy. Jest ona akurat tu, ani wyżej, ani głębiej, ale tuż przed naszymi oczyma, oczekująca na moment, gdy staniemy się nieco bardziej przejrzyści – nie jest to bowiem kwestią naszego wzniesienia się na wyższy poziom, jak właśnie oczyszczenia naszych wielu przeszkód. Na wiosnę pola ryżowe Indii rozciągają się spokojnie przed naszymi oczyma – zielone, nasycone słodkim zapachem pod ciężkim niebem; i nagle, z wielkim krzykiem, tysiące papug podrywa się do lotu. A jednak nic wcześniej nie zauważyliśmy. To trwa ułamki sekund, jak błyskawica – i tak samo w niewiarygodnie szybki sposób możne oczyścić się świadomość! Jeden detal, jeden dźwięk, jedna kropla światła – i cały wspaniały i obfity świat nagle się pojawia: tysiące nieuchwytnych ptaków w mgnieniu oka… Intuicja przedstawia, na naszą skalę, początkową Tajemnicę wielkiego Spojrzenia, ogromnego Spojrzenia, które widziało wszystko i wszystko znało, które rozkoszuje się widzeniem w sposób sukcesywny – czasowo, kropla po kropli, z miliardów punktów widzenia – tym, co całkowicie objęło w ułamku wieczności: „Wieczny moment jest przyczyną lat…”162 Wraz z intuicją przychodzi bardzo specjalne poczucie radości, inne od radości oświeconego umysłu. Nie ma już poczucia powodzi nadpływającej z zewnątrz, ale coś w rodzaju rozpoznawania, jak gdyby zawsze było nas dwóch: brat światła, żyjący w świetle i brat cieni – czyli my sami – żyjący na dole, potykający się w ciemności, powtarzający wszystkie gesty i ruchy świetlnego brata, imitujący jego wiedzę i jego wielką przygodę lecz w prymitywny, ograniczony i niezdarny sposób. A potem, z nagła zderzamy się przypadkowo i jesteśmy jednym. Jesteśmy jednością w punkcie światła. I wreszcie – nie ma różnic. Radość. Kiedy staniemy się jednością we wszystkich punktach, będzie to boskie życie. Ten punkt kontaktu i zderzenia niesie z sobą wiedzę, która może być wyrażana w takiej czy innej formie, w zależności od aktualnego głównego zajęcia, ale która zawsze w esencji jest ruchem w kierunku jedności, identyczności, spotkaniem – wiemy, ponieważ rozpoznajemy. Sri Aurobindo zwykł mawiać, że intuicja jest pamięcią Prawdy.163 Kiedy zdarza się intuicyjny przebłysk, widzimy wtedy wyraźnie, że wiedza nie jest odkrywaniem czegoś nieznanego – odkrywamy tylko samych siebie, bo nie ma nic więcej do odkrycia; jest to stopniowe rozpoznawanie w czasie tamtej jednej

162

Savitri, 28:315

163

Życie Boskie, 1127

129

sekundy Światła, które wszyscy widzieliśmy. Któż tego nie widział choćby raz? Któż nie posiada tej Pamięci w swoim życiu? Jakiekolwiek byłyby nasze wierzenia lub w ogóle brak wierzeń, nasze zdolności lub niezdolności, nasze doły lub wyżyny – jest zawsze w życiu taki moment, który jest naszym momentem. Niektóre życia trwają zaledwie przez sekundę, a cała reszta jest zapomnieniem. Język intuicji skondensowany bywa w bardzo ścisłe wysławianie, bez jednego zbędnego słowa w kontraście do rozwodnionego języka umysłu oświeconego (który jakkolwiek, przez samo swe bogactwo, przekazuje świetlisty rytm i prawdy może mniej konkretnie zarysowane, ale za to cieplejsze). Kiedy Plotyn skondensował cały cykl ludzkiego wysiłku we frazę: „Lot Samotnego do Samotnego”– użył on bardzo intuicyjnego języka, jak Upaniszady. Ale ta jakość sygnalizuje również limity intuicji; niezależnie jak bardzo nabrzmiałe znaczeniem są nasze przebłyski i frazy, nie mogą one objąć całej prawdy – pełniejsze, bardziej wszechobejmujące ciepło byłoby tu potrzebne, podobne do tego, które istnieje w umyśle oświeconym, ale z większą przejrzystością. „Gdyż intuicja… widzi rzeczy dzięki przebłyskom, punkt po punkcie, ale nie jako całość…”164 Teren odsłonięty przez taki błysk jest uderzający i nie do odrzucenia, ale jest on jedynie „przestrzenią prawdy”.165 Co więcej – umysł przechwytuje to i, jak zaobserwował Sri Aurobindo, „czyni z tego jednocześnie i za dużo, i za mało”.166 Za dużo – ponieważ generalizuje on swoją intuicję i ma tendencje do rozciągania swego doświadczenia na całą przestrzeń. Za mało – ponieważ zamiast pozwolić temu błyskowi rozświecać spokojnie i rozjaśniać naszą substancję, chwyta i więzi go, pokrywając warstwami myśli (albo nawet obrazkami, poezją, matematyką lub religią), a przez to już nie rozumie jego światła, chyba że dzięki intelektualnym, artystycznym czy religijnym soczewkom, które na nie nałożył. Jest bardzo trudno umysłowi zrozumieć, że rewelacja może być wszechpotężna, nawet oszałamiająca bez naszego rozumienia czegoś o niej i że jest ona specjalnie potężna tylko wtedy, kiedy nie zniża się jej o kilka stopni, rozwadnia i dzieli na fragmenty po to, aby przypuszczalnie była „zrozumiana”. Gdybyśmy mogli pozostać w ciszy podczas tego wibrującego błysku, niczym zawieszeni w jego świetle, bez rzucania się, aby pociąć je na intelektualne kawałki – wkrótce zauważylibyśmy, że cała nasza istota „zmieniła wysokość” i że obecnie posiadamy nowy rodzaj wizji zamiast wypranej z życia małej frazy. Wyjaśnianie powoduje, że większość z transformującej potęgi – zanika. Jeżeli – zamiast natychmiastowego sięgania po pióro czy pędzel, albo wpadania w potok słów, aby uwolnić się od nadmiaru otrzymanego tak nagle światła – poszukiwacz będzie dążył do zachowania swej wewnętrznej ciszy i przejrzystości, jeżeli będzie cierpliwy – zobaczy wkrótce, że te błyski stopniowo zaczynają się mnożyć, jakby zbliżać się i inna świadomość powoli zaczyna przybierać w nim kształt; świadomość, która jest zarazem wypełnieniem i źródłem oświeconego umysłu, i umysłu intuicyjnego oraz wszelkich ludzkich mentalnych form. Jest to nad-umysł.

164

Listy o jodze, 22:264

165

Synteza Jogi, 21:772

166

Synteza Jogi, 21:772

130

e) Nad-umysł: Nadumysł jest rzadko osiąganym szczytem ludzkiej świadomości. Jest to świadomość kosmiczna, ale bez żadnej zatraty indywidualności. Zamiast odrzucania wszystkiego i wzbijania się na niebiańskie wysokości, poszukiwacz cierpliwie wspina się po każdym szczeblu swego istnienia w taki sposób, że dolny szczebel powiązany jest z górnym – bez żadnych przerw. Nadumysł jest światem bogów, źródłem inspiracji wielkich założycieli religii. To tam zrodziły się wszystkie religie jakie znamy; wszelkie religie czerpią swe początki z nadumysłowego doświadczenia, w jednym z jego niezliczonych aspektów. Gdyż religia, objawienie czy doświadczenie duchowe należą do szczególnej płaszczyzny – nie pochodzą z piorunów czy błyskawic Boga, czy też znikąd. Ci, którzy ucieleśniali poszczególne objawienia, nie poczęli ich z niczego. Nad-umysł jest ich źródłem. Jest on również źródłem najwyższych artystycznych twórczości. A jednak musimy pamiętać, że chociaż jest to szczyt – to szczyt ten jest ciągle jeszcze na umysłowej płaszczyźnie. Kiedy świadomość wzniesie się już do tego poziomu, nie ma już sposobu widzenia „punkt po punkcie”, ale „spokojnie, w wielkich masach”.167 Nie ma już rozproszonego światła umysłu oświeconego lub izolowanych błysków umysłu intuicyjnego, ale – cytując cudowną frazę z Wed – „ocean stałych błyskawic”. Świadomość nie jest już ograniczona do krótkiego momentu teraźniejszości lub wąskiego zasięgu wizualnego pola. Jest „odpieczętowana” – widzi w pojedynczym spojrzeniu „wielkie rozmiary przestrzeni i czasu”.168 Zasadnicza różnica pomiędzy tym a innymi poziomami, leży w równomierności, nieomal w całkowitej jednorodności światła. W szczególności zaś – w chłonnym umyśle oświeconym można by na przykład zobaczyć niebieskawe tło z nagłymi rozbłyskami światła, intuicyjne przebłyski lub ruchome świetlne erupcje – czasami nawet wielkie nadumysłowe ulewy; ale jest to zawsze fluktuacyjną grą światła – nic stałego. Na ogół są to warunki największych poetów jakich znamy; osiągają oni pewien poziom rytmu, szczególną poetycką świetlistość i od czasu do czasu dotykają wyższych poziomów po to, by powracać z nich z oślepiającymi wersami (lub frazami muzycznymi), które powtarzają nieraz całe generacje, jak „Sezamie, otwórz się”. Ogólnie – oświecony umysł jest podstawą (bardzo wysoką podstawą), a nad-umysł jest boskim królestwem, w które pozwala się wejść w momentach łaski. Dla pełnej i stałej świadomości nad-umysłowej – takiej, jaka miała miejsce u wedyckich riszów na przykład – nie ma już fluktuacji. Świadomość jest masą stałego światła. Rezultatem tego jest niezachwiana uniwersalna wizja – znana jest uniwersalna radość, uniwersalne piękno, uniwersalna miłość – gdyż wszystkie sprzeczności niższych poziomów pochodzą z niedostatku światła, z ograniczoności świetlnej; inaczej mówiąc – która oświetla tylko ograniczone pole, podczas gdy w tym równym oświetleniu wszelkie sprzeczności, jak te małe, ciemne przerwy między dwoma rozbłyskami lub ciemnymi granicami, gdzie nie sięgnęło nasze światło, mieszają się tu w zjednoczoną wizualną całość. I ponieważ światło jest wszędzie – radość, harmonia i piękno też są z konieczności wszędzie, gdyż nie odczuwa się już sprzeczności jako negacje lub przerwy między błyskami

167

O Jodze II, tom 2, 263

168

O Jodze II, tom 2, 263

131

świadomości, ale jako elementy o pewnej intensywności wewnątrz stałej kosmicznej Harmonii. Nie znaczy to, że nadumysłowa świadomość nie dostrzega tego, co my nazywamy brzydotą, złem lub cierpieniem, ale w niej wszystko to łączy się w zrozumiałą uniwersalną grę, w której każda rzecz ma swój cel i swoje miejsce. Jest to jednocząca, a nie dzieląca świadomość. Stopień jedności jest dokładnym miernikiem doskonałości nad-umysłu. Co więcej, z wizją tej jedności, która jest w oczywisty sposób boska (to, co boskie, nie jest już przypuszczeniem lub wymysłem, ale widocznym i dotykalnym czymś, czym stajemy się – naturalnie w miarę, jak nasza świadomość staje się światłem), nadumysłowa istota wszędzie spostrzega to samo światło we wszystkich rzeczach i bytach, tak jak spostrzega je w swej własnej istocie. Nie ma już dzielącej próżni, nie ma dziwnych przerw, wszystko skąpane jest w pojedynczej substancji. Któż taki posiada uniwersalną miłość, uniwersalne zrozumienie, uniwersalne współczucie dla wszystkich tych innych „ja”, którzy tak samo poruszają się w kierunku boskości, albo raczej – stopniowo stają się światłem, którym już są. Tak więc, możemy osiągnąć nadumysłową świadomość na wiele różnych sposobów: dzięki pasji religijnej, pasji poetyckiej, intelektualnej, artystycznej lub dzięki heroicznym celom – dzięki temu wszystkiemu, co pomaga człowiekowi przejść samego siebie. Sri Aurobindo przeznaczył specjalne miejsce dla Sztuk, które uważał za jeden z większych środków do duchowego postępu. Na nieszczęście – artyści i twórcy posiadają ogólnie duże ego stojące na ich drodze, co jest ich główną przeszkodą. Człowiek religijny, który pracował nad rozpuszczeniem swego ego, ma wprawdzie łatwiejszą drogę, ale rzadko osiąga taką uniwersalność poprzez indywidualne wysiłki. Raczej już odpychając drabinę, skacze poza to, co indywidualne, nie troszcząc się o wypracowywanie przejściowych stopni osobistej świadomości i kiedy osiąga „ten szczyt” – nie ma już drabiny, aby powrócić, albo też nie chce już wracać; lub też nie pozostała już żadna indywidualność, która mogłaby wyrazić wszystko to, co on spostrzega. Albo i też jego dawna indywidualność robi co może, aby jak najlepiej wyrazić swoją nową świadomość, zakładając, że czuje jakąkolwiek potrzebę wyrażania czegokolwiek. Riszowie starożytnych Wed, którzy pozostawili nam być może jedyny przykład systematycznego i stałego postępu z poziomu na poziom, mogą być zaliczani do największych poetów jakich Ziemia znała, jak wykazał to Sri Aurobindo w „Sekretach Wed”. Słowo kavi miało podwójne znaczenie: jako „widzący Prawdę” i jako „poeta”. Było się poetą, ponieważ było się jasnowidzem. Jest to oczywista i całkiem zapomniana rzeczywistość. Zatem mogłoby być przydatne powiedzenie paru słów o Sztukach jako środkach wznoszenia się świadomości, a w szczególności o poezji na tym nadumysłowym poziomie.

Poezja mantryczna Poziomy świadomości charakteryzowane są nie tylko przez odmienne natężenia świetlistych wibracji, ale przez różne wibracje dźwięku lub rytmy, które można słyszeć, jeśli posiada się to „ucho ucha”, a o którym wspominają Wedy. Dźwięki lub obrazy światła, siły lub istoty są różnymi aspektami tej samej Egzystencji, różnie się manifestującej i w różnych intensywnościach, w zależności od danego poziomu. Im dalej schodzi się po drabinie świadomości, tym bardziej podzielone stają się wibracje dźwiękowe – tak samo jak światło, istoty i siły. Na poziomie witalnym na przykład, możemy słyszeć kakofoniczne i zagłuszające wibracje Życia, jak też i pewne

132

typy muzyki osiąganej na tej płaszczyźnie, pewne typy witalnego malarstwa lub poezji, wyrażające tak samo ten złamany i wysoce kolorowy rytm. Im wyżej się wznosimy, tym bardziej harmonijne, ujednolicone i prostsze stają się wibracje, jak np. pewne wielkie frazy kwartetów smyczkowych Beethovena, które wydają się pociągać wzwyż, do utraty oddechu, aż na oślepiające wyżyny czystego światła. Siła muzyki nie jest już przekazywana przez głośność lub kolorowe wybuchy, ale przez wyższe, wewnętrzne napięcie. Sama częstotliwość wibracji zamienia tęczę kolorów na czyste białe światło do tak wysokiego tonu, że wydaje się ono nieruchome; jest jakby złapane w wieczności – jeden pojedynczy dźwięk-światło-siła, który może jest tą hinduską sylabą OM, „Słowem zamkniętym w wyższym ogniu”.169 „Na początku było Słowo” – powiadają Pisma. Istnieje w Indiach tajemna wiedza oparta na dźwięku i różnicach wibracji odpowiednich do poziomów świadomości. Jeżeli wymawiamy dźwięk „OM” na przykład, wyraźnie odczuwamy jego wibrację wokół centrów głowy, podczas gdy dźwięk „RAM” działa na centrum w okolicy pępka. A ponieważ każde z naszych centrów świadomości jest w bezpośrednim kontakcie z daną płaszczyzną świadomości, możemy – dzięki powtarzaniu (japa) pewnych dźwięków – wejść w kontakt z korespondującym poziomem świadomości.* Jest to podstawą całej ogromnej duchowej dyscypliny zwanej tantrycką, ponieważ bierze ona początek ze świętych tekstów zwanych „Tantra”. Podstawowe lub zasadnicze dźwięki, które mają potęgę nawiązania kontaktu, zwane są „mantrami”. Mantry bywają zawsze sekretne i dawane są uczniowi przez Guru;** istnieje ich wiele rodzajów (jak wiele jest poziomów wewnątrz każdej płaszczyzny świadomości) i mogą one służyć również jak najbardziej sprzecznym celom. Poprzez kombinację pewnych dźwięków, można na najniższych poziomach świadomości – ogólnie na poziomie witalnym – wejść w kontakt z odpowiednimi siłami i osiągnąć wiele niezwykłych potęg. Niektóre mantry mogą zabić (w pięć minut, z gwałtownymi wymiotami), niektóre mogą uderzyć z wielką precyzją w szczególną część lub organ ciała, niektóre zaś leczą, inne – wywołać mogą ogień, zabezpieczać lub rzucać klątwy. Ten rodzaj magii lub chemii wibracji pochodzi po prostu ze świadomego trzymania na wodzy niższych wibracji. Ale istnieje też wyższa magia, która też wywodzi się z mistrzostwa nad wibracjami – na wyższych poziomach świadomości. Jest to poezja, muzyka, duchowe mantry Upaniszad i Wed, mantry dawane przez Guru swemu uczniowi, aby pomóc mu wejść w świadomy, bezpośredni kontakt ze specjalnym poziomem świadomości, szczególną siłą lub istotą boską. W tym przypadku dźwięk posiada sam w sobie potęgę doświadczenia i realizacji – jest to dźwięk, który sprawia, że człowiek „widzi”.

169 *

Poezje przeszłe i obecne, 1

Patrząc na diagram center świadomości, zauważamy, że każde centrum zawiera sanskrycką literę; lam, vam, ram,

yam, ham oraz Om we wznoszącej sie skali. Te zasadnicze dźwięki reprezentują szczególne wibracje, które rządzą siłami na danym poziomie (zob.A. Avalon „Potęga Węża”) **

Można czytać mantry w książce I powtarzać je bez końca; nie będą one miały mocy lub „aktywnej siły”, chyba że

zostanie im dana przez Mistrza lub guru.

133

Podobnie poezja i muzyka, które są jedynie nieświadomym procesem manipulowania tymi sekretnymi wibracjami, mogą być potężnymi środkami, by otworzyć świadomość. Jeśli bylibyśmy w stanie komponować świadomą muzykę i poezję dzięki świadomemu manipulowaniu wyższymi wibracjami, tworzylibyśmy dzieła sztuki przepełnione inicjującymi potęgami. Zamiast poezji, która bywa fantazją intelektu i „tancerką umysłu”170, jak to nazwał Sri Aurobindo, tworzylibyśmy mantryczną muzykę lub poezję, aby „sprowadzić boskość do naszego życia”171. Gdyż prawdziwa poezją jest akcją; otwiera nasze małe wejścia w świadomość, a my jesteśmy zamknięci w murach – zabarykadowani! Przez te małe wejścia mogłoby wejść więc w nas to, co Rzeczywiste. Jest to „Mantra Rzeczywistości”172, inicjacja. To jest to, co riszowie z Wed i jasnowidze Upaniszad sprowadzali swoimi mantrami, mającymi potęgę przekazywania iluminacji do tych, którzy są gotowi na ich przyjęcie.*** To jest to, co Sri Aurobindo wyjaśniał w swojej „Poezji Przyszłości” i co zrobił w „Savitri”. Mantry: wielka poezja, wielka muzyka lub święte Słowo – wszystkie pochodzą z Nad-umysłu. On właśnie jest źródłem tych wszystkich twórczych lub duchowych aktywności (te dwa pojęcia nie mogą być oddzielane; kategoryczne podziały intelektu zanikają w tym czystym miejscu, gdzie wszystko jest święte, nawet profanacje). Możemy teraz próbować opisać szczególną wibrację lub rytm Nadumysłu. Na wstępie warto przypomnieć, że każdy kto ma zdolności wchodzenia mniej lub bardziej świadomie w kontakty z wyższymi płaszczyznami – poeci, pisarze, artyści – dobrze wie, że poza pewnym poziomem świadomości nie widzi się już więcej idei, które próbuje się tłumaczyć; tam się słyszy. Wibracje, fale lub rytmy – dosłownie dokonują inwazji i biorą poszukiwacza w posiadanie, a dopiero potem przebierają się w słowa, idee czy muzykę, kolory – w miarę schodzenia w „dół”. Ale słowo, idea, muzyka czy kolor są rezultatem, drugorzędnym efektem; one po prostu ucieleśniają to pierwsze, tę wysoce przymuszającą wibrację. I jeśli poeta, prawdziwy poeta, poprawia znowu i znowu swe pierwsze wersy, to nie po to, aby ulepszyć ich formę, jak to mówią: by znaleźć lepszą ekspresję, ale po to, aby lepiej uchwycić wibrującą egzystencję, która się za nimi kryje; jeżeli prawdziwa wibracja jest nieobecna – cała magia rozpada się na kawałki, jak w przypadku wedyckiego duchownego, który błędnie wymawia mantrę ofiarną. Kiedy świadomość poszukiwacza jest czysta i jasna – może słyszeć wyraźnie dźwięk i jest to jakby „dźwięk, który jednocześnie widzi”, coś jak „obraz dźwiękowy” lub „idea-dźwięk”, które niepodzielnie wiążą słuch z wizją i myślą, wewnątrz tej samej świetlistej esencji. Wszystko jest tam, skondensowane wewnątrz pojedynczej wibracji. Na wszystkich przejściowych płaszczyznach (umysł wyższy, oświecony czy intuicyjny) wibracje są – ogólnie mówiąc – rozczłonkowane, są błyskami, impulsami, erupcjami, podczas gdy w Nadumyśle są one rozległe, ciągłe

170

Cykl ludzki, 15:5

171

Poezja przyszłości, 9:233

172

Ibid, 9:9

***

Niestety, owe teksty dotarły do nas w tłumaczeniu I cała magia dźwięku już w nich nie istnieje. Ciekawą rzeczą jest

jednak, że gdy ktoś słyszy oryginalny tekst sanskrycki, recytowany przez kogoś, kto posiada wiedzę, może on otrzymywać iluminację, nie rozumiejąc ani słowa z tego, co jest recytowane.

134

i świetliste same w sobie, jak wielkie dzieła Beethovena. Nie mają ani początku, ani końca; wydają się być „narodzone w Nieskończoności i znikające w Nieskończoności”173; nie zaczynają się „gdzieś”, wchodzą w świadomość z czymś w rodzaju aureoli wieczności, która wibruje przedtem i nie przestaje wibrować długo potem, jak echo innej podróży – poza tą naszą podróżą. „Sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangut…” Ta linia z Wergiliusza, którą Sri Aurobindo cytował jako najgłówniejszą pomiędzy inspiracjami, posiadającymi swe początki w Nadumyśle, zawdzięcza swoją nadumysłową jakość nie znaczeniu słów, ale rytmowi, który poprzedza słowa i pozostaje w nich, jakby były wyryte w okruchu wieczności, albo raczej – przez samą Wieczność. Tak samo następna linia Leopardiego nie zawdzięcza swej wielkości znaczeniu, ale czemuś o wiele subtelniejszemu – co drży i wibruje poza nią: „Insano integno mistero delle cose…” Albo ta linia Wordswortha: „Voyaging through strange seas of though, alone…” I Sri Aurobindo również cytuje Rimbauda: „Million d'oiseaux d'or, o future Vigueur!” Poezja restaurowana jest do swej prawdziwej roli, którą nie jest zadowalać, ale czynić słowo bardziej realnym dzięki nasyceniu go większą ilością Rzeczywistości. Jeśli jesteśmy religijnie zorientowani, może zobaczymy bogów, którzy zaludniają ten świat. Istoty, siły, dźwięki, światła i rytmy są tak samo wieloma prawdziwymi formami tej samej niemożliwej do zdefiniowania, ale nie niepoznawalnej Esencji, którą zwiemy Bogiem – nazwaliśmy Ją Bogiem i postawiliśmy świątynie, reguły i poematy, próbując uchwycić pojedynczą, małą pulsację, która wypełnia nas słońcem, ale jest wolna jak wiatr na obmywanych pianą morską wybrzeżach. Może również weszlibyśmy w świat muzyki, który w istocie nie jest inny od pozostałych, ale jest specjalnym wyrażeniem tej samej, wielkiej i niewyobrażalnej Wibracji. Jeżeli raz, tylko raz, nawet przez parę minut w ciągu życia wysłuchamy tej muzyki, tej Radości, która śpiewa gdzieś w górze, będziemy wiedzieć co mogli słyszeć Beethoven i Bach. Będziemy wiedzieć czym jest Bóg, ponieważ usłyszelibyśmy Boga. Nie powiemy niczego wielkiego, będziemy tylko wiedzieć, że tamto istnieje i że wszelkie cierpienie świata jest odkupione. Na przeciwstawnych krańcach Nadumysłu istnieją tylko „wielkie fale kolorowego światła”, mówi Matka; gra duchowych sił, które bywają później tłumaczone – czasami dużo później – na nowe idee, zmiany społeczne czy ziemskie wydarzenia po przedarciu się przez wszystkie pokłady świadomości i narażeniu się na poważne

173

Listy, seria III, 97

135

deformacje i utratę światła w tym procesie. Jest kilku rzadkich i milczących mędrców na tej Ziemi, którzy są w stanie trzymać na wodzy i łączyć te siły oraz ściągać je na Ziemię w ten sam sposób, w jaki inni komponują dźwięki lub piszą poezję. Może to oni są prawdziwymi poetami. Ich istnienie jest żyjącą mantrą, rozpowszechniającą to, co Rzeczywiste na Ziemi. To byłaby końcowa konkluzja opisu wznoszenia się, jakie przeszedł Sri Aurobindo samotnie w celi w Alipore. Przedstawiliśmy tylko kilka ludzkich refleksji tych wysokich regionów; ale nie powiedzieliśmy niczego o ich esencji, niczego o tych światach – jak one istnieją w swej glorii niezależnie od naszych bladych tłumaczeń. Musimy usłyszeć je sami, musimy je „widzieć”! „Spokojne nieba nie znikającego Światła Świetliste kontynenty fiołkowego spokoju Oceany i rzeki radości Boga I krainy szczęśliwe pod fioletowymi słońcami”174 5 maja 1909 r., w rok po uwięzieniu Sri Aurobindo miał rozprawę. Zawdzięczał swe życie dwu nieoczekiwanym wypadkom. Jeden z więźniów, który zdradził go denuncjując jako przywódcę podziemnego ruchu i którego świadectwo w sądzie oznaczałoby karę śmierci dla Sri Aurobindo – został w tajemniczy sposób zastrzelony w swojej celi. Potem przyszedł dzień rozprawy i gdy już wszyscy usiedli w oczekiwaniu na wyrok śmierci, obrońca Sri Aurobindo doznał nagle niespodziewanego oświecenia, które rozprzestrzeniło się pośród zebranych i wstrząsnęło całym składem sędziowskim: „Na długo potem, gdy On już odejdzie i umrze – jego słowa będą rozbrzmiewały znowu i znowu i nie tylko w Indiach, ale i poprzez odległe morza i lądy. Zatem twierdzę, że człowiek tej pozycji, stoi nie tylko przed tym Szanownym Sądem, ale i przed Najwyższym Sądem Historii”. Sri Aurobindo miał wtedy 37 lat. Jego brat, Barin – umieszczony w sąsiedniej klatce – został skazany na szubienicę*. Ale Sri Aurobindo ciągle jeszcze słyszał ten sam głos: „Pamiętaj – aby nigdy się nie lękać i nigdy się nie wahać. Pamiętaj – że to JA, który to wszystko czynię, nie ty i nie ktoś inny. Zatem, jakie by nie nadciągnęły chmury, jakie niebezpieczeństwa i cierpienia, trudności i niemożliwości – nie ma nic niemożliwego, nic naprawdę trudnego. To JA, który to wszystko sprawiam”.175

174 *

Savitri, 28:120

Wyrok zmieniono później na dożywotnią deportację na Wyspy Andamańskie

175

Przemówienia, 2:6

136

ROZDZIAŁ 13: POD ZNAKIEM BOGÓW

Kiedy Sri Aurobindo opuścił więzienie w Alipore, zastał scenę polityczną oczyszczoną poprzez egzekucje i masowe deportacje rządu brytyjskiego. Podjął jednak swą pracę, wydając bengalski tygodnik, a następnie – w języku angielskim – „Karmayogin” z bardzo symbolicznym mottem z Gity: „Joga to umiejętność w akcji”. Ryzykując ponowne uwięzienie, Sri Aurobindo potwierdził raz jeszcze ideał kompletnej niepodległości oraz odmowę współpracy z Brytyjczykami; teraz nie zajmował się jedynie przeznaczeniem Indii, ale już przeznaczenie świata. Osiągnął ponadumysłową świadomość, z poziomu której widać „wielkie obszary czasu i przestrzeni”. Ciekawiła go też przyszłość człowieka – co człowiek może uczynić? Osiągnął limity ludzkiej świadomości. Tam w górze wydawało się, że nic nie istnieje poza wysubtelnioną białością, odpowiednią dla innego rodzaju istot lub innego rodzaju egzystencji, ale nie dla płuc Ziemian. Gdy ktoś wchodzi na mistyczną ścieżkę lub wolniejszą ścieżkę – poety, artysty czy wszystkich wielkich twórców – świadomość ostatecznie wydaje się tak samo zanikać gdzieś na granicy tej bieli, gdzie wszystko się kasuje. „Ktoś”, kto mógł służyć jako pomost, zanika – wszystkie pulsacje zamierają, wszystkie wibracje ustają w mrozie tego światła. Trochę wcześniej lub nieco później istota ludzka rozpływa się w Nie-ludzką, jakby celem tego ewolucyjnego wznoszenia się było jedynie pozostawienie małości człowieka poza sobą i powrót do Źródła, którego przede wszystkim nie powinniśmy nigdy opuszczać. A nawet, przyjmując, że istniał jakiś nieznany nam stopień świadomości poza Nadumysłem, czyżby nie była to już bardziej subtelna, bardziej zanikająca pozycja? Człowiek wznosi się coraz wyżej w coraz to większą boskość, ale i coraz to dalej od Ziemi. Jednostka może być przemieniona, ale świat pozostaje ten sam. Jaka zatem jest nasza ziemska przyszłość, jeżeli nie istnieje nic poza ponadumysłową świadomością? Wszyscy mamy nadzieję, że rozwój świadomości i nauk połączonych razem, przyniesie lepszy, bardziej ludzki świat i bardziej harmonijne życie. Ale życia nie zmieniają cuda, jest ono zmieniane przy pomocy instrumentów. A mamy tylko jeden instrument – Umysł; nasze idee przyniosły naukowe odkrycia. Jeśli więc pragniemy patrzeć w przyszłość, nie pozwalając podnosić się naszym obecnym okolicznościom i ich pozornym triumfom – inni triumfowali już przed nami w Tebach, Atenach, Ujjainie – wtedy powinniśmy przyjrzeć się bliżej naszemu instrumentowi, czyli Umysłowi. Bo jaki on jest – taka będzie nasza przyszłość. Wydaje się, że wszystko – najpiękniejsze idee, najwyższe schematy twórczości, najczystsze akty miłości ulegają zniekształceniu i skażeniu w tej samej minucie, w jakiej osiągną one poziom życia. Nic nie dociera do nas w czystej postaci. Umysłem – wynaleźliśmy już najpiękniejsze systemy, ale Życie ich nie zaakceptowało. Mówiąc tylko o obecnej naszej cywilizacji – co pozostało z czystego komunizmu dwadzieścia lat po śmierci Lenina? Co pozostaje nawet z Chrystusa pod masą dogmatów i zakazów? Sokratesa otruto, a Rimbaud uciekł na pustynię abisyńską; znamy los następców Fouriera – tych od zaniechania gwałtu; Katarowie skończyli na stosie. I historia powraca wciąż jak Moloch. Możemy teraz nawet tryumfować po wielu upadkach, ale jakiego następnego tryumfu jesteśmy już 137

upadkiem? Czy jest to chronologią zwycięstw czy klęsk? Życie wydaje się być zrobione z jakiejś beznadziejnie zniekształcającej substancji, w której wszystko jest połykane, jak na piaskach Egiptu wszystko jest zrównywane w nie odpartym przyciąganiu grawitacyjnym. „Rzeczą jasną jest – zauważa Sri Aurobindo – że Umysł nie był w stanie radykalnie zmienić ludzkiej natury. Można iść dalej, zmieniając w nieskończoność ludzkie instytucje, a jednak niedoskonałość będzie przełamywać się przez nie wszystkie… Musi istnieć inna potęga, która będzie w stanie nie tylko oprzeć się, ale i przezwyciężyć to ciążenie do dołu…”176 Ale nawet gdyby nasze idee dosięgły życie w swej czystej formie, wciąż jeszcze nie byłyby zdolne do stworzenia czegoś innego – za wyjątkiem może wojskowego, albo może świętego, wygodnego i religijnego porządku – zawsze jednak jakiegoś bardzo podobnego porządku, ponieważ Umysł zna jedynie systemy i pragnie zamknąć wszystko wewnątrz nich. „Powód, dla którego człowiek zmaga się z życiem, staje się albo empiryczny, albo doktrynalny”.177 Chwyta ziarenko prawdy, kroplę boskiej iluminacji i przemienia w prawo dla wszystkich – ciągle myli jedność z uniformizmem. I nawet jeśli jest zdolny pojąć potrzebę różnorodności, to praktycznie nie jest zdolny wprowadzić jej w życie, ponieważ wie jak radzić sobie z tym, co skończone i podobne, podczas gdy świat zatłoczony jest nieskończoną różnorodnością. „Idee same w sobie są częściowe, zatem – niewystarczające. Nie tylko odnoszą częściowy triumf, ale nawet gdyby sukces ich był totalny, ciągle jeszcze rozczarowywałyby; ponieważ nie są całościowymi prawdami życia, nie mogą zatem bezpiecznie rządzić i doskonalić życia. Wymyka się ono regułom i systemom, które nasz pracowity rozum usiłuje narzucić. Okazuje się ono zbyt złożone, pełne nieskończonej ilości potencjałów, aby być tyranizowane przez arbitralny intelekt człowieka… Korzenie trudności tkwią w tym, że u podstawy życia i egzystencji, wewnętrznej i zewnętrznej, istnieje coś, czego intelekt nigdy nie jest w stanie uchwycić i skontrolować, czyli – Absolut, Nieskończoność. Poza wszystkim istnieje w życiu Absolut, którego dana rzecz szuka na swój własny sposób. Wszystko, co skończone, dąży niezmiennie do wyrażenia tego, co nieskończone, co do którego czuje, że jest jego rzeczywistą prawdą. Więcej – nie tylko każda z klas, typów czy tendencji w Naturze prze w kierunku poszukiwania własnej, ukrytej prawdy, na swój własny sposób, ale i każda indywidualna jednostka wnosi w ten proces swe własne wariacje. Nie jest to więc tylko Absolut, Nieskończoność sama w sobie, która rządzi swoją własną ekspresją w tak wielu formach i tendencjach, ale jest tam również zasada nieskończonego potencjału i wariacji niepojętej dla rozumującego intelektu; gdyż rozum ma do czynienia tylko z tym, co ustalone i skończone. W człowieku trudność ta osiąga szczyt (acme). Nie tylko rodzaj ludzki nie jest ograniczony w swym potencjale, nie tylko każda z jego potęg i tendencji szuka swojego własnego absolutu – a zatem jest w naturalny sposób niespokojna pod sztywną kontrolą rozumu – ale również w każdym człowieku te

176

Wieczorne rozmowy, 120

177

Cykl ludzki, 133

138

stopnie, metody i kombinacje różnią się, każdy człowiek należy nie tylko do wspólnej ludzkości, ale i do Nieskończoności w sobie samym i jest przez to unikalny. Dzieję się tak, gdyż rzeczywistością naszej egzystencji jest, iż intelektualny rozum i inteligentna wola nie mogą ustosunkowywać się do życia jako jego niezawiśli władcy, nawet jeśli obecnie mogą być naszymi najlepszymi instrumentami i mogą być w naszej ewolucji także najważniejsze i najbardziej pomocne…”178 Jeżeli ewolucja ma być – jak podkreśla Sri Aurobindo – ewolucją świadomości, możemy założyć, że ludzkość nie ugrzęźnie na zawsze na obecnym mentalnym poziomie. Jej umysł stanie się bardziej oświecony i bardziej intuicyjny i może ostatecznie otworzy się dla Nadumysłu. Można by pomyśleć, że ludzkość otwarta dla Nadumysłu mogłaby być już zdolna do radzenia sobie ze skomplikowaną różnorodnością życia. Nadumysł jest wszak boską świadomością, tą samą świadomością największych proroków, jakich znał świat, masą stabilnego światła; wydawałoby się więc, że wszystko powinno być zharmonizowane w tym wszechobejmującym świetle. Na nieszczęście, dwa fakty rozbijają tę nadzieję. Pierwszy ma związek z nierównym rozwojem różnych jednostek, a drugi – z samą naturą Nadumysłu. Nadumysł rzeczywiście wydaje się zadziwiająco potężny w porównaniu z naszym umysłem, ale jest to wyższość stopniowana w ramach tego samego typu; nie przechodzi się poza samo zjawisko umysłu, tylko staje się na jego szczycie. Nadumysł może więc poszerzyć ludzki zakres, ale go nie zmienia. Może człowieka wywyższyć do boskości, ale również „ukolosalnić”,179 jak to ujmuje Sri Aurobindo; gdyż jeśli człowiek wzbogaci swoje ego zamiast duszy o te nowe potęgi, stanie się po prostu Supermanem Nietschego, a nie bogiem. Nie potrzebujemy superświadomości, potrzebujemy innej świadomości. A nawet – gdyby człowiek zgodził podporządkować się swojej duszy zamiast ego – Nadumysł wciąż nie byłby w stanie zmienić życia z tego samego powodu, dla którego ani Chrystus, ani wszyscy wielcy prorocy zmienić go nie mogli. Nadumysł nie jest nową zasadą świadomości – jest w końcu tym, który przewodniczył ewolucji od czasu pojawienia się człowieka. To z niego pochodziły wszystkie wyższe idee i siły twórcze; żyliśmy pod znakiem bogów przez tysiące lat, czasami dzięki głosom naszym proroków i religii, czasami zaś dzięki głosom naszych poetów i wielkich twórców. Wystarczająco jasne jest, że żaden z nich nie zmienił świata – choć na pewno znacznie go polepszyli. Czy możemy choć powiedzieć, że nasze życie jest bardziej „żywe” niż życie Ateńczyków? Niedostatki Nadumysłu biorą się z kilku powodów. Pierwszym z nich jest zasada podziału. (Jednak nadmieniliśmy wcześniej, ze nad-umysłowa świadomość jest „masą stałego światła”, ma wizję kosmicznej harmonii, kosmicznej jedności, ponieważ widzi światło we wszystkim, jako swoje własne. Jako taki, nie jest to zasada podziału wewnątrz podziału, jak w normalnym umyśle ; jest to zasada podziału wewnątrz jedności). Nadumysł jasno widzi, że wszystko jest jednością, ale z powodu własnej struktury świadomości, w praktyce nie może się powstrzymać od dzielenia jedności; „Widzi wszystko, ale spostrzega to z własnego punktu

178

Ibid, 131,136

179

Życie Boskie, 19:954

139

widzenia”.180 Musimy tylko przypomnieć sobie pozornie sprzeczne głosy naszych proroków, aby zdać sobie sprawę, że każdy z nich spostrzegał jedność, ale widział ją z własnego punktu widzenia. Ich świadomość jest jak reflektor omiatający świat i obejmujący wszystko wiązką swego bezcieniowego światła kończącą się w jednym punkcie. I tak oto znajdujemy się przed serią pozornie trudnych do pogodzenia doświadczeń lub wizji boskości. Niektórzy widzą kosmiczną boskość wszędzie, inni zaś – Transcendent wszędzie poza kosmosem, a jeszcze inni – wszędzie wewnętrzną boskość. Wyznają też np. prawdę osobowego Boga, Boga bezosobowego, prawdę Nirwany, Miłości, Potęgi, Piękna, Intelektu – czyli prawdy niezliczonych mędrców, sekt, kościołów, wizjonerów, którzy przekazali Słowo. I wszystkie boskie prawdy są całkowicie prawdziwymi i szczerymi doświadczeniami, ale każda z nich jest jedynie pojedynczym promieniem całkowitego Światła. Naturalnie ci wielcy prorocy są wystarczająco mądrzy, aby rozpoznać prawdę w innej z boskich ekspresji; są mądrzejsi od ich własnych kościołów i wiernych! Ale są nadal jeszcze związani przez zasadniczą niezdolność świadomości, która nie może powstrzymać się od dzielenia – tak jak pryzmat dzieli światło na kolory. Czy to umysłowa, czy nadumysłowa – świadomość może doświadczyć tylko jednej prawdy w jednym czasie. To jest właśnie to, co wyrażają wszystkie dawne i obecne mitologie. Każdy z bogów jest wcieleniem pojedynczej kosmicznej potęgi – miłości, mądrości, destrukcji, wzrostu… Budda wyraża transcendentne Zero i widzi tylko Zero; Chrystus wyraża kochającą Dobroczynność i tylko Ją widzi – i tak dalej. Niezależnie jak wysoko każda z tych prawd jest umieszczana, jest tylko jedną z Prawd. Im bardziej Nadumysłowa prawda schodzi z płaszczyzny na płaszczyznę, aby wcielić się w życie, tym bardziej staje się ona rozczłonkowana – zaczynając od prostych podziałów, nieodmiennie kończy się ona w superpodziałach. Od Buddy do „wehikułów” i od Chrystusa do chrześcijańskich sekt – proces jest bardzo widoczny. Nie stosuje się to jedynie do dziedziny religii, ale do wszystkich obszarów życia, ponieważ funkcją Nadumysłu jest właśnie wprowadzanie do gry jednej i tylko jednej możliwości w danym czasie: „Daje on każdej możliwości jej pełny, oddzielny rozwój i satysfakcję… Może dać intelektowi jego najostrzejszy intelektualizm i logice – jej najbardziej nieugiętą logikę. Może dać pięknu najwspanialszą pasję najbardziej świetlistych form i świadomości, która je odbiera – najwyższe wyżyny i głębię ekstazy…”181 To właśnie w taki sposób miliony idei sił podzieliły nasz świat: komunizm, indywidualizm, pacyfizm, wojowniczość, epikureizm, ascetyzm etc. Każda z nich jest jedną z twarzy boskiej Prawdy, każda jest promieniem bóstwa. Nie istnieje coś takiego jak absolutny błąd, istnieją jedynie części Prawdy. Oczywiście – możemy widzieć tę Jedność, Prawdę w innych i dążyć do sformułowania syntezy, ale nawet nasze syntezy nie przywrócą Jedności, ponieważ będą ciągle syntezami mentalnymi, „zaschniętymi kwiatami, a nie jednością”, jak powiada Matka. Będzie to wciąż pryzmat zabawiający się wmawianiem sobie, że wszystkie kolory pochodzą z jednego Światła, tymczasem jednak w praktyce wszystkie kolory są rozszczepione w świecie. Wszystkie sprzeczne siły, emanowane przez płaszczyznę nadumysłową, są rezultatem tego początkowego podziału. I znów musimy tu podkreślić, że nie jest to sprawą intelektualnych spekulacji, filozoficznym problemem

180

Synteza Jogi, 20:82

181

Życie Boskie, 19:1159

140

do rozwiązania, ale kosmicznym faktem, ograniczoną rzeczywistością, jak igły na grzbiecie jeża. Aby podziały zniknęły – pryzmat musi zniknąć. Świat jest podzielony i pozostaje podzielony tak długo, jak długo zasada mentalnej świadomości – wysoka czy niska, zwyczajna lub nadzwyczajna – pozostanie rządcą tego świata. Możemy sobie jednak wyobrazić, że w stosunkowo bliskiej przyszłości ewolucyjnej, jedna doskonała istota nadumysłowa lub nawet kilka takich jednocześnie mogą ucieleśnić się na Ziemi. Każda część mniej ewoluowanej ludzkości, która skupiłaby się wokół tych oświeconych centrów, byłaby w stanie żyć bardziej harmonijnym życiem i do takiego stopnia życie uległoby zmianie – byłoby to więc coś w rodzaju jedności. Ale byłaby to jedność wewnątrz pojedynczej, świetlistej wiązki światła; niektórzy byliby skąpani w tej wiązce czystego piękna, np. podczas gdy inni pozostaliby w wiązce integralnego komunizmu, opartego na rzeczywistej braterskiej miłości (biorąc pod uwagę obecne trendy ewolucyjne, wiązki te byłyby raczej wiązkami twardego światła, skupionymi wokół jakiejś ekonomicznej lub tytanicznej ideologii). Ale nawet gdyby takie boskie centra miały pojawić się na Ziemi, to nie tylko ich zakres byłby sprzeczny z różnorodnością życia, ale byłyby one ciągle zagrożone przez otaczające ciemności – ludzie są na nierównych poziomach wzrostu, to fakt, o którym dość często zapominamy. Jest to stałą słabością we wszystkich naszych wielkich strukturach. Nasze centra łaski byłyby jak gdyby „wyspami światła”182 pośrodku mniej ewoluowanej ludzkości, która naturalnie miałaby tendencje do inwazji, tamowania lub „wyrównywania w dół” uprzywilejowanego światła. Wszyscy znamy losy Grecji i Rzymu pośrodku barbarzyńskiego światła. Wydawałoby się zatem, że świat idzie naprzód w oparciu o mądrzejsze ewolucyjne prawo, gdzie nic nie może być zbawione, jeśli wszystko nie będzie zbawione. Ekskomuniki i piekła są dziecinnym produktem Ignorancji, naszymi własnymi fantastycznymi przypuszczeniami na temat Ziemi i tego, co ponad nią; nie mógłby istnieć raj, gdyby był choć jeden człowiek w piekle! Ponieważ istnieje tylko jeden Człowiek. W dodatku, zakładając, że jedna z owych „wysp światła” mogłaby – poprzez potęgę swego centrum – zapobiec przeciekom z zewnątrz, nic nie gwarantowałoby przetrwania tej opieki poza czas istnienia Potęgi centrum. Historia wszystkich religii, wszelkiego okultyzmu, inicjatorów, przywódców lub innych ruchów masowych w świecie jest ewidencją faktu, że po śmierci Mistrza i jego bezpośrednich uczniów, wszystko ulega rozproszeniu, zwulgaryzowaniu, spłaszczeniu, zniekształceniu lub – po prostu umiera. Aż dotąd prawo grawitacji zawsze wydawało się nie do obalenia. Jeśli ma zatriumfować ewolucja – życie musi zostać transformowane w całej swej rozciągłości, a nie tylko jeden jego fragment, nie tylko uprzywilejowana wiązka światła czy błogosławiona wyspa. Do tego celu potrzebny jest inny rodzaj potęgi: Potęga zdolna oprzeć się prawu ciążenia; innymi słowy – niepodzielne lub globalne pryncypium świadomości zdolne do zawarcia w sobie niezliczonej różnorodności życia, bez obcinania z niej czegokolwiek. Jeśli spojrzymy na ewolucyjną przyszłość z indywidualnego punktu widzenia – zamiast kolektywnego – zobaczymy, że nadumysł nie przynosi nam i tej żywej pełni, do której aspirujemy. Jeśli celem ewolucji miałoby być li tylko wyprodukowanie kilku więcej Beethovenów i Shelley'ów, i może nawet kilku Super-Platonów, nie

182

[?]

141

możemy się jakoś oprzeć wrażeniu, że jest to jakąś marną kulminacją tylu milionów lat i tylu miliardów jednostek zużytych po drodze. Beethoven czy Shelley, czy nawet Święty Jan nie mogą być celem ewolucji, bo inaczej życie nie miałoby sensu; dla kogo nie jest jasne, że ich dzieła dlatego są tak warte podziwu, ponieważ są niejako odcięte od kontaktu z ziemskim życiem? Wszyscy oni mówią nam, że jest o tyle piękniej tam w górze, niż tu na dole, z milionami złotych ptaków i boską muzyką. Wszystko wydaje się wydarzać tam na górze – ale co dzieje się tutaj? Tutaj życie toczy się po staremu. Niektórzy być może powiedzą, że te ulotne, wzniosłe myśli, te poezje, kwartety, te boskie momenty wizji warte są o wiele więcej niż wszystkie godziny naszego życia razem wzięte. I mają w tym rację. Ale właśnie o to tu chodzi! Jest to przyznaniem, że życie jest bolesnym brakiem, że cel życia nie istnieje w życiu. Potrzebujemy prawdy, która łączy się z ciałem i Ziemią, a nie tylko prawdy ponad naszymi głowami. Nie szukamy rekreacji, ale re-kreacji. Aż do obecnej chwili było to tak, jak gdyby indywidualny postęp ewolucji stanowiło odkrycie wyższych poziomów świadomości i – gdy się już tam dostanie – zbudowanie własnego, prywatnego gniazdka z odcięciem się od reszty świata. Wyspy światła na oceanie ekonomicznego filistynizmu – ta z muzyką, tamta z poezją, inna znów z matematyką czy religią i jeszcze inne na samotnej łodzi lub w mnisiej celi, a każda miałaby swoje własne niebo lub hobby, jakby jedynym celem życia w ciele było uciec od życia i od ciała. I tak naprawdę, potrzebujemy tylko spojrzeć na nasze własne życie – nigdy nas w nim nie ma! Jesteśmy zwykle przed lub po, zaabsorbowani we wspomnieniach lub nadziejach, a owo tutaj i teraz jest mizerne i nudne, nie wiemy nawet, czy w ogóle istnieje, z wyłączeniem tych jedynie momentów, które nie należą do życia jako takiego. Nie możemy winić Kościołów; wszyscy żyjemy w „tym, co poza”, cały czas; one jedynie nauczają większego „poza”. Nawet Rimbaud mówi: „Prawdziwe życie jest gdzieś tam jeszcze”. Sri Aurobindo szukał prawdziwego życia tu, na dole: „Życie – a nie odległe, wysoko wzniesione ekstatyczne Poza-Życie – jest polem naszej jogi”.183 I zdawał sobie sprawę, że szczyty świadomości nie są wystarczające, aby uczynić z życia prawdziwe życie. Możemy dotykać Nadumysłu, znaleźć jego radość i dzwoniący bezkres, ale nie stosuje się to do życia, które nadal jedynie zgrzyta. „Kiedy jesteś tak wysoko w górze świadomości – zauważa Matka – widzisz rzeczy i wiesz, ale kiedy schodzisz w dół, w Materię – jest to jak woda wylewana na piasek…” Wysłaliśmy nasze rakiety hen, wysoko w duchowe nieba, skupiliśmy nasze energie na tym, co w człowieku najlepsze, nie zwracając zbytniej uwagi na najniższe poziomy, zadowoleni już z tego, że ta prymitywna natura w nas była wystarczająco uśpiona, aby nie przeszkadzać w snach o boskości; ale właśnie dokładnie dlatego życie pozostaje prymitywne, tak jak my sami: „Żywić nadzieję na prawdziwą zmianę ludzkiego życia bez zmiany ludzkiej natury – jest irracjonalną i nie duchową propozycją; jest to prośba o coś nienaturalnego i nierealnego: o niemożliwy cud”.184 Jest to również przyczyną, dlaczego nasze wyspy światła podlegają okresowym

183

[?]

184

[?]

142

inwazjom naszego własnego wewnętrznego barbarzyństwa i ukrytych zrakowaceń, tak jak podlegały im inne wyspy Aten lub Teb. Oto dlaczego umierają znowu i znowu, jak gdyby Władca ewolucji wycierał nam nos o ziemię, aby za każdym razem przypominać, że nie znaleźliśmy jeszcze całego światła, jeśli znajdujemy je tylko gdzieś tam „ponad”. Życie nie umiera z wyczerpania; umiera, ponieważ nie znalazło siebie. Przez całe wieki zmierzaliśmy wszelkie ścieżki „w górę”, podbijaliśmy wyspę po wyspie, ale znaleźliśmy jedynie połowę Tajemnicy i za każdym razem byliśmy niszczeni. Być może dzieje się tak nie dlatego, że historia jest beznadziejna czy żeby nas karać za nasze „grzechy” lub domagać się ekspiacji za jakąś wątpliwą Winę – wszystko to może być po to, abyśmy znaleźli tutaj w Materii tę drugą połowę Tajemnicy. Ścigani przez Śmierć i Nieświadomość, ujarzmieni przez cierpienie i zło – posiadamy jedyne wyjście, które nam pozostaje: nie ucieczka, ale odnalezienie w głębinach Śmierci i Nieświadomości, w samym sercu Zła – klucza do boskiego życia. Oznacza to transformację barbarzyństwa i wiecznej nocy w dole, a nie odgrodzenie jej li tylko od naszych wysp. Po wzniesieniu się świadomości, musi nastąpić zejście; po iluminacji tam w górze – radość tu w dole oraz transformacja Materii. „Można powiedzieć, że kiedy koło to jest prawdziwie ukończone i dwa ekstrema zostaną połączone, kiedy to, co najwyższe objawi się w tym, co najbardziej fizyczne – najwyższa Rzeczywistość w sercu atomu – wtedy doświadczenie osiągnie swoją prawdziwą konkluzję. Wydaje się – mówi Matka – że nie można rozumieć naprawdę, dopóki nie rozumie się całym własnym ciałem”. Gdyż Sekret, który Sri Aurobindo zwie Supramentalnym, nie jest jedynie czymś o jeden stopień wyżej od nadumysłu; nie jest to super-umysł, albo super wzlot – jest to nowy Znak, nie związany z bogami i religiami, ale od którego zależy sama przyszłość ewolucji. Pewnego wieczoru, w lutym 1910 r., w mniej niż rok po jego uwolnieniu z więzienia w Alipore, pojawił się ktoś w biurze „Karmayogin”, aby ostrzec Sri Aurobindo, że ma być on ponownie aresztowany i deportowany na Wyspy Andamańskie. Nagle usłyszał on Głos, wymawiający trzy wyraźne słowa: „Jedź do Chandernagore”. W dziesięć minut później Sri Aurobindo był na pokładzie pierwszej łodzi płynącej w dół Gangesu. Był to koniec jego politycznego życia, koniec integralnej jogi i początek jogi supramentalnej.

ROZDZIAŁ 14: SEKRET

Możemy podjąć próbę powiedzenia czegoś o tym Sekrecie, chociaż należy pamiętać, że eksperyment ciągle jeszcze trwa. Rozpoczął go Sri Aurobindo: odkrył Sekret w Chandernagore w 1910 r. i pracował nad nim przez 40 lat. Poświęcił mu całe swe życie. I podobnie uczyniła Matka.

143

Sri Aurobindo nigdy nie zdradził nam okoliczności swego odkrycia. Był zawsze nadzwyczaj milczący na temat samego siebie – nie z jakiejś rezerwy, ale po prostu dlatego, że „Ja” nie istniało. „Czuje się – relacjonuje jego gospodarz w Chandernagore z naiwnym zdumieniem – czuje się, że kiedy on przemawia, to jakby coś jeszcze mówiło poprzez niego. Postawiłem przed nim talerz z jedzeniem, a on tylko spojrzał nieobecnym wzrokiem, potem trochę zjadł, jakoś tak mechanicznie! Wydawał się być zaabsorbowany nawet w trakcie jedzenia; zwykł medytować z otwartymi oczyma…”185 Tylko z dużo późniejszych jego prac i konwersacji możemy uchwycić nić jego doświadczenia. Pierwsze clue pochodzi z jego przypadkowej uwagi rzuconej jednemu z uczniów. Ukazuje ona, że – poczynając od Alipore – był już na nowej drodze: „Byłem mentalnie poddawany różnym rodzajom tortur przez 15 dni. Musiałem oglądać obrazy wszelkich rodzajów cierpienia”.186 Musimy tu pamiętać, że w tych światach – „widzenie” jest jednoznaczne z „doświadczaniem”. Tak więc, w miarę jak Sri Aurobindo wznosił się w kierunku nadumysłu, jego świadomość schodziła w głębiny tego, co zwykliśmy nazywać piekłem. Jest to również jeden z pierwszych fenomenów, których doświadcza poszukiwacz w różnych stopniach. „To nie jest joga dla słabych” – powiedziała Matka i to prawda. Gdyż jeżeli pierwszym namacalnym rezultatem jogi Sri Aurobindo jest ujawnienie nowych poetyckich i artystycznych zdolności, to drugą, może nawet i natychmiastową konsekwencją jest bezlitosne odsłonięcie wszelkich dennych warstw podświadomości, najpierw tych indywidualnych, a potem tych w świadomości uniwersalnej. To bliskie i zaskakujące powiązanie pomiędzy superświadomością a podświadomością, stało się oczywiście punktem wyjściowym w przełomie dokonanym przez Sri Aurobindo.

Stopnie podświadomości „Podświadomość” – we współczesnej psychologii – jest jedynie zewnętrznym konturem świata, nieomal tak rozległego jak Superświadomość, z wieloma poziomami, siłami, istotami (albo istotami-siłami, jeśli wolimy). Jest to zarówno nasza obecna, jak i najbardziej odległa ewolucyjna przeszłość, z wszelkimi śladami naszego obecnego życia i wszystkich naszych przeszłych żywotów – tak samo jak Superświadomość jest naszą ewolucyjną przyszłością. Wszelkie mętne zawiesiny i moce, które rządziły naszym ewolucyjnym wznoszeniem się od nieożywionej materii do zwierzęcia i od zwierzęcia do człowieka, nie tylko są zakodowane – są one ciągle żywe i mają na nas wpływ. Jeżeli rzeczywiście jesteśmy bardziej boscy niż nam się wydaje – z powodu zalety naszej superświadomej przyszłości, która ciągnie nas w górę – to również jesteśmy bardziej podobni do bestii, niż możemy to sobie wyobrazić z uwagi na podświadomą i nieświadomą przeszłość, którą ciągniemy za sobą. Ta

185

Życie Sri Aurobindo, 132

186

Ibid, 122

144

podwójna tajemnica jest w posiadaniu klucza do totalnego Sekretu. „Nikt nie może osiągnąć nieba, kto nie przeszedł wpierw przez piekło”.187 To prawda, że można osiągnąć duchowe nieba, nie znając nawet tych nędznych miejsc, chyba że jedynie przelotnie i przypadkowo. Ale są różne rodzaje niebios, tak samo jak są różne rodzaje piekieł (każdy z poziomów naszego bytu ma swoje „nieba” i „piekła”). Ogólnie rzecz biorąc, religijny człowiek pozostawia za sobą indywidualną istotę i tym samym pozostawia za sobą podświadomość. Jedynie musi przekroczyć jedno „przejście-bramę”, ze strażnikami wystarczająco nieprzyjemnymi, aby można ich zaliczyć do wszystkich „nocy” i „pokus” wspominanych w żywotach świętych. Lecz istnieje tylko jedno pojedyncze przejście. Rodzaj niebios, do których taki człowiek aspiruje, oznacza po prostu pozostawienie za sobą zewnętrznej egzystencji i zanurzenie się w ekstazie. Jak już powiedzieliśmy, celem niniejszej jogi jest nie tracić świadomości ani „pod”, ani „ponad”, a w szczególności – niezamykanie oczu na warunki tam w dole. Integralny poszukiwacz nie dąży ani do całkowitej ciemności, ani do oślepiającego światła. Wszędzie, gdzie się porusza, musi widzieć. Jest to najważniejszy warunek mistrzostwa. Nie poszukujemy bowiem jedynie „przejścia” do lepszej egzystencji, ale możliwości przekształcenia tej obecnej. Podobnie jak istnieje kilka stopni w superświadomości, istnieje również kilka poziomów lub światów w podświadomości: kilka „ciemnych jaskiń”, jak je zowie Rig Weda. Faktycznie – istnieje podświadomość poza każdym poziomem naszego bytu: mentalna, witalna i fizyczna podświadomość, otwierająca swoje bramy w materialną Nieświadomość.* Znajdziemy tam, odnośnie, wszystkie elementarne i prymitywne mentalne formy i moce, które po raz pierwszy pojawiły się w świecie Materii i Życia; wszystkie agresywne impulsy początków Życia, wszystkie jego refleksje strachu i cierpienia i ostatecznie – siły choroby i dezintegracji; I Śmierć, która podświadomie przewodniczy naszemu fizycznemu życiu. Oczywiste jest zatem, że żadne prawdziwe życie na Ziemi nie jest tak długo możliwe, jak długo światy te są mistrzami naszego fizycznego przeznaczenia. Jednak – to my jesteśmy polem, na którym toczy się walka; wszystkie te światy spotykają się wewnątrz nas – od najwyższego

187 *

Savitri, 28:227

Dla Sri Aurobindo podziały psychologiczne w człowieku naśladują naszą ewolucyjną podróż, co wydaje sie logicznym,

jako że odbywa się ona w Materii I w niej się rozpoczyna, manifestując coraz wyższe stopnie świadomości. Nieświadomość zatem reprezentuje nasze materialne, cielesne podstawy; (Sri Aurobindo woli nazywać je Nescience – Niewiedzą, jako że ta Nieświadomość nie jest faktycznie zupełnie nieświadoma) podczas gdy Podświadomość obejmuje naszą ziemską przeszłość, a Superświadomość – naszą przyszłość. Wewnątrz tych trzech zon, istnieją różne uniwersalne zasięgi świadomości (które Sri Aurobindo nazywa czasem „subliminalnymi”, po to, aby je jasno odróżnić od podświadomości, których świadomość jest bardzo ograniczona, lub przyćmiona, pod-świadoma, podczas gdy płaszczyzny subliminalne wypełnione są wysoce świadomymi siłami). „Osobista” frakcja tych różnych zon jest jedynie cienką warstwą – naszym własnym ciałem, plus tym wszystkim, co byliśmy w stanie zindywidualizować lub skolonizować w tym życiu lub w przeszłych żywotach.

145

do najniższego. Nie możemy więc od tego uciec, trzymając się za nos i czyniąc znak krzyża – musimy odważnie wejść na tę arenę i ją podbić: „Musi on też nieść brzemię, które przybył rozwiązać, Musi też znosić ból, który ma leczyć…”188

Ograniczenia psychoanalizy Współczesna psychologia uświadomiła sobie również ważność dziedziny podświadomości i potrzebę jej oczyszczenia. Ale psychologowie zobaczyli tylko połowę obrazka: podświadomość bez superświadomości; sądzili, że ich maleńkie mentalne przebłyski byłyby w stanie rozświetlić tę jaskinię zbójców. Mogliby równie dobrze próbować znaleźć drogę w najciemniejszej dżungli, uzbrojeni jedynie w latarkę! Aktualnie, w większości przypadków, spostrzegają podświadomość jedynie jako ukrytą stronę małej, fasadowej osobowości. W rzeczywistości zaś istnieje fundamentalne psychologiczne prawo, od którego nie sposób uciec; brzmi ono, że zejście w głąb jest proporcjonalne do wzniesienia się wzwyż. Nie można zejść głębiej niż zdołało się wznieść, ponieważ siła potrzebna do zejścia jest tą samą siłą, która pozwala się wznieść. Jeśli, przez jakiś przypadek, udałoby nam się zejść niżej niż pozwalają nasze zdolności do wzniesienia się, zaowocowałoby to natychmiast jakimś nieszczęściem, jak np. opętanie lub szaleństwo, ponieważ brakowałoby nam tej niezbędnej protekcji. Im bliżej dochodzimy do początków Prawdy tu na dole, tym więcej odkrywamy niezgłębionej mądrości. Zwykłe strachy pana Jonesa są zaledwie parę centymetrów pod powierzchnią, moglibyśmy powiedzieć, tak samo jak jego świadome życie jest zaledwie parę centymetrów ponad powierzchnią. Dopóki nasi psychologowie nie będą szczególnie oświeceni, dopóty nie będą w stanie rzeczywiście zagłębić się w podświadomości, a zatem – nie będą w stanie uleczyć czegokolwiek, za wyjątkiem paru powierzchniowych „odchyleń”, a nawet i w takim przypadku pozostaje ciągle ryzyko, że owe „odchylenia” wypuszczą pędy w innych miejscach i w innej jakiejś formie. Nie można prawdziwie uleczyć, nie lecząc jednocześnie do samej głębi, a nie można zejść do samej głębi, jeśli najpierw nie wzniosło się na same szczyty. Bowiem im niżej się schodzi, tym potężniejsze światło jest potrzebne – inaczej jest się po prostu żywcem pożartym. Jeśli psychoanaliza zadowoliłaby się pozostaniem w swoich ciasnych granicach, nie byłoby się czego obawiać; mogłaby w końcu zdać sobie sprawę z własnych ograniczeń, wypełniając jednocześnie użyteczną funkcję społeczną, lecząc drobniejsze zakłócenia. Na nieszczęście jednak, psychoanaliza stała się dla wielu czymś w rodzaju nowej ewangelii; poprzez uparte koncentrowanie się na naszych raczej ciemnych niż boskich możliwościach, jest ona potężnym instrumentem mentalnej korupcji. Niewątpliwie, na kursie ewolucji nasze „błędy” ewentualnie znajdą swoje miejsce i swój cel; nasza moralna, drobnomieszczańska przyzwoitość musiała być wstrząśnięta, ale wybrana metoda jest niebezpieczna, gdyż wywołuje ona demony choroby, nie posiadając odpowiedniej potęgi, aby ją uleczyć: „…Ma ona tendencje – mówi Sri Aurobindo – czynić umysł i wital

188

Ibid, 29:446

146

bardziej – a nie mniej – fundamentalnie zanieczyszczonymi niż poprzednio…189 Współczesna psychologia jest nauką w powijakach, jednocześnie powierzchowną, pompatyczną i prymitywną. Jak we wszystkich rodzajach nauk w zarodku – uniwersalny nawyk ludzkiego umysłu bierze tu górę – bierze się cząstkową lub lokalną prawdę, niewłaściwie uogólnia i próbuje się wyjaśniać całe pole Natury w tych zawężonych terminach, co powoduje duże zamieszanie… Psychoanaliza, a specjalnie Freuda… bierze pewną część – najciemniejszą, najtrudniejszą, najmniej zdrową część Natury jaką jest najniższy pokład podświadomości witalu* – izoluje z niej najbardziej patologiczne fenomeny i przypisuje im wszelkie akcje nieproporcjonalnie do ich prawdziwej roli w naturze… Przedwczesne lub niewłaściwe odgrzebywanie tych pokładów w celach doświadczalnych, oznacza ryzyko zanieczyszczenia również i świadomych części tym ciemnym i brudnym materiałem, a zatem – zatrucie całego witalu, a nawet i samej natury umysłu. Zawsze więc powinno się zaczynać od pozytywnych, a nie negatywnych doświadczeń poprzez zniesienie na dół czegoś boskiego z natury: spokoju, światła, równowagi, czystości, boskiej siły w tę część świadomej istoty, która musi być zmieniona. Jeżeli tylko zostanie to zrobione w wystarczający sposób, będzie istnieć silna, pozytywna baza; bezpieczniej jest wznieść zamknięte, podświadome, wrogie elementy po to, aby zniszczyć i wyeliminować je za pomocą siły boskiego spokoju, światła, potęgi i wiedzy”.190 Istnieje inny, nawet poważniejszy, uboczny efekt psychoanalizy. Przypuśćmy że przez przypadek psychoanalityk miałby rzeczywiście potęgę zejść w podświadomość; nie tylko nie mógłby tam niczego uzdrowić, ale zaryzykowałby uruchomienie sił, których nikt nie byłby w stanie kontrolować – jak uczeń czarnoksiężnika. I nawet gdyby było się w posiadaniu potęgi pozwalającej na zdobycie przewagi i zniszczenie tych sił, za jednym zamachem uległyby zniszczeniu zarówno te dobre, jak i złe, nieuleczalnie okaleczając naszą naturę. Psychoanalitycy bowiem nie posiadają wiedzy. Ze swej mentalnej pozycji nie mogą spojrzeć dalej w przyszłość, aby zrozumieć dobro przygotowywane przez dzisiejsze zło, ani też nie widzą dynamicznej Siły ukrytej pod grą sprzeczności. Inny typ potęgi jest tutaj potrzebny, aby przesortować tę dziwaczną mieszaninę, a ponad wszystko – inna wizja: „Trzeba poznać całość zanim będzie się w stanie poznać jej części i trzeba znać najwyższe zanim będzie się w stanie prawdziwie zrozumieć najniższe. Oto obietnice większej psychologii oczekującej na swą godziną, w której te nędzne utykania znikną i rozpłyną się w nicości”.191

189 *

O Jodze II, tom 2, 686

Jak już powiedzieliśmy, istnieją liczne stopnie I pod-stopnie w podświadomości. Rozmyślnie, nie zatrzymywaliśmy się

dłużej na opisie tych niższych światów, poszukiwacz doświadczy ich sam, kiedy nadejdzie czas. Nadawanie specyficznych form mentalnych tym niższym siłom, nie pomaga ich egzorcyzować, jak niektórzy to sobie wyobrażają, ale daje im silniejszy uchwyt na naszej świadomości. Umysł jest po prostu niezdolnym do uleczenia czegokolwiek. 190

Ibid, 689

191

Ibid, 689

147

Dotykamy tutaj zasadniczego błędu naszej psychologii. Nie jest zdolna zrozumieć cokolwiek, ponieważ szuka tylko „pod” w naszej ewolucyjnej przeszłości. To prawda, że połowa Sekretu tam faktycznie jest, ale potrzebna nam jest siła „z góry”, aby otworzyć drzwi „na dole”. Nigdy nie mieliśmy patrzeć poza siebie, ale przed siebie i w górę, w światło superświadomości, ponieważ to jest nasza przyszłość, i tylko ta przyszłość może wyjaśnić i uzdrowić przeszłość. „Mam wielką trudność – napisał Sri Aurobindo do jednego z uczniów – z traktowaniem psychoanalityków w miarę poważnie, ale może tak być powinno, gdyż pół- wiedza jest potęgą i może być wielką przeszkodą w nadejściu prawdziwej Prawdy… Oni zaś spoglądają z dołu w górę i wyjaśniają wyższe światło przez niższe wulgaryzmy. Lecz fundamenty tego wszystkiego są ponad, a nie pod. To superświadomość, a nie podświadomość jest prawdziwym fundamentem rzeczy. Znaczenia lotosu nie odnajduje się przez analizę sekretu mułu, z którego tutaj wyrasta. Jego sekret spoczywa w niebiańskim archetypie lotosu, który na zawsze kwitnie w Świetle, tam w górze”.192 Zdajemy się postępować „od dołu do góry”, od przeszłości do przyszłości, od ciemności ku świadomemu światłu, ale jest to tylko nasze małe, chwilowe zrozumienie, które ogranicza całość; inaczej wiedzieliśmy jasno, że to nie jest przeszłość, która nas popycha, ale przyszłość, która nas ciągnie oraz światło z góry, które stopniowo przesiąka w nasze ciemności – bo jak sama ciemność mogłaby kiedykolwiek stworzyć jakieś światło? Gdybyśmy byli zrodzeni z ciemności, moglibyśmy skończyć tylko w ciemności. „Oto jest wieczne Drzewo z korzeniami w górze i gałęziami w dole” – mówią Katha Upaniszady (VI.1). Posiadamy wrażenie wielkiego wysiłku, by zrozumieć i poznać rzeczy; mamy poczucie napięcia wobec przyszłości. Ale jest to nasza ograniczona perspektywa. Gdybyśmy dysponowali inną, może bylibyśmy w stanie widzieć superświadomą Przyszłość dążącą do wejścia w nasz czas teraźniejszy. I zdalibyśmy sobie sprawę, że nasze wrażenie wysiłku jest jedynie oporem stawianym przez naszą gęstość i ciemność. Przyszłość nie porusza się jedynie z dołu w górę, inaczej nie byłoby żadnej nadziei dla Ziemi, która zakończyłaby swoje istnienie, eksplodując w nieba w najwyższym ciśnieniu psychicznym, albo wpadając na powrót w głębiny swoich ciemności. Porusza się ona również z góry do dołu, schodzi coraz głębiej w naszą umysłową mgłę, w nasze witalne zamieszanie, w podświadomą i nieświadomą noc, dopóki nie rozświeci wszystkiego, odsłoni i uzdrowi wszystko i – ostatecznie – wszystko wypełni. Im głębiej schodzi, tym większy opór – jesteśmy bowiem w Wieku Żelaza, w czasach Wielkiego Buntu i Trudności: to Czas Nadziei. W tym najwyższym punkcie, gdzie Przyszłość dotyka skalnego podłoża przeszłości, gdzie Światło wybucha na poziomie największej nicości, tam – dzięki Bogu – znajdziemy Sekret Śmierci i nieśmiertelnego Życia. Jeżeli jednak będziemy patrzeć w dół i tylko w dół – znajdziemy błoto i tylko błoto.

Ciemna połowa prawdy Jesteśmy już bliżej celu. Poszukiwacz rozpoczął swoją wędrówkę z pozytywnym doświadczeniem. Wyruszył na swą drogę, ponieważ potrzebował czegoś jeszcze, czegoś więcej. Dążył do wyciszenia umysłu i odkrył, że sam jego wysiłek dał mu już Odpowiedź. Czuł schodzącą nań Siłę, nową wibrację wewnątrz siebie, która uczyniła

192

Ibid, 689

148

jego życie bardziej czystym, żywszym. Być może doświadczył nagłego rozwarcia się granic i nagle wynurzył się na innej wysokości. Oznaki tego mogą pojawić się na tysiące sposobów, wskazując, że nowy rytm zaczyna się stabilizować. A potem, po tym pełnym nadziei starcie wszystko stało się mgliste, jakby to był sen, albo też jakby unoszony był jakimś dziecinnym entuzjazmem – coś w nim zaczyna się dziać, biorąc nieomal zemstę za te chwile, poprzez przypływy sceptycyzmu, niechęci i buntu. To będzie tą drugą oznaką, może właśnie tą prawdziwą, wskazującą na jego postęp i na zmaganie się z rzeczywistością własnej natury – albo raczej na fakt, że zstępująca Siła zaczęła przeżuwać tę naturę. Ostatecznie, postęp nie jest aż w takim stopniu sprawą wznoszenia się – jak raczej usuwania przeszkód, bo kiedy jesteśmy czyści – wszystko nagle tam jest. Poszukiwacz więc odkrywa swoje liczne przeszkody. Na drodze integralnej jogi odczuwa się, że znajduje się to co najgorsze, kiedy pragnęliśmy tego co najlepsze; znajdowaliśmy wojny, kiedy szukaliśmy spokoju i światła. Spójrzmy temu w twarz – to jest walka. Jak długo płyniemy z prądem, możemy oglądać siebie jako bardzo miłych, bardzo poprawnych ludzi o najlepszych intencjach, ale gdy tylko zaczniemy iść w przeciwnym kierunku – wszystko zaczyna stawiać opór. Zaczynamy niemal w namacalny sposób doceniać gigantyczne siły, które ciążą na człowieku i unieruchamiają go – próbując im uciec, możemy w pełni zdać sobie sprawę z ich wagi. Kiedy poszukiwacz doznał pierwszego znaczącego otwarcia się, kiedy zobaczył Światło, poczuł też prawie równocześnie kopniaka w goleń, jak gdyby ciągle miał w sobie ból. Wtedy też wie, co Sri Aurobindo miał na myśli mówiąc o „ranionym ponuraku narzekającym na światło”.193 Nauczył się pierwszej lekcji, że każdemu krokowi w górę towarzyszy konieczny krok w dół. Zamiast więc postrzegać te ostre „objazdy” jako jakieś fatalizmy, poszukiwacz uczyni z nich podstawę swojej pracy. Ten podwójny ruch wznoszenia się i opadania jest fundamentalnym procesem integralnej jogi: „Na każdej wysokości jaką zdobędziemy, musimy zawrócić i znieść na dół jej potęgę i jej iluminację w niższy, śmiertelny ruch…”194 Taka jest bowiem cena transformowania życia, inaczej jedynie poetyzujemy i wznosimy się na szczytach, podczas gdy tam w dole – stare życie istnieje nadal w swych rozterkach. W praktyce – to „zejście w dół” nigdy nie jest stymulowane przez arbitralną decyzję umysłu; im mniej umysł tu przeszkadza, tym lepiej. A poza tym, wydawałoby się dziwne, jak Umysł mógłby kiedykolwiek „zejść w dół” upozowany tak jak jest, za swoim małym biurkiem… To tylko rozbudzona i zindywidualizowana świadomość – siła w nas, która wykonuje tę pracę automatycznie. Jeśli tylko uda nam się dotknąć pewnego natężenia świadomości i światła, automatycznie wywiera ono ciśnienie na resztę naszej natury, która wytwarza odpowiednie reakcje przeszkód i oporów. To jakby nadmiar tlenu został nagle wpompowany na dno oceanu: stworzenia żyjące w głębinach zaczęłyby się miotać w panice czy wręcz eksplodować. Ten odwrót świadomości jest prawdziwie ciekawą rzeczą, tak jak przejście z oświetlonego pokoju do takiego samego, ale zupełnie zaciemnionego, z radosnego pokoju – do napełnionego bólem; wszystko byłoby niby takie samo, a jednak

193

Savitri, 28:172

194

Synteza Jogi, 20:123

149

wszystko się zmieniło. To jakby siła była tą samą siłą, jakby natężenie wibracji było takie samo – może nawet i same wibracje byłyby takie same – tyle, że nagle pojawiłyby się one poprzedzone znakiem minus. Możemy wtedy widzieć z największą dokładnością jak miłość zmienia się w nienawiść na przykład, lub czyste w nieczyste; jest to ta sama rzecz, ale odwrócona. Ale jak długo nasze stany psychologiczne są jedynie odwrotnościami innych stanów, a nasze „dobro” jedynie tylną stroną „zła” (a może powinniśmy powiedzieć „przednią stroną zła”), tak długo nasze życie nigdy nie będzie transformowane. Potrzeba nam czegoś drastycznie innego – innego typu świadomości. Wszyscy poeci i ludzie o twórczych umysłach dobrze znają te wahania świadomości. Nawet po swoich „Iluminacjach” – Rimbaud przeszedł do dziwnych, nieznanych lądów, które napełniły go terrorem; on również przeszedł przez prawo „ciemnej inwersji”. Zamiast być nieświadomie przerzucanym z jednego bieguna na inny, bezwiednego wznoszenia się i opadania wbrew woli – integralny poszukiwacz pracuje metodycznie, świadomie, nigdy nie tracąc swej równowagi i – ponad wszystko – z rosnącym zaufaniem do Świadomości-Siły, która nigdy nie inicjuje większych oporów niż takie, z którymi może on sobie poradzić, ani też nigdy nie odsłania większego światła niż takie, który mógłby znieść. Żyjąc wystarczająco długo, od jednego kryzysu do następnego, ostatecznie dostrzegamy i rozróżniamy metodę w działalności Siły i zauważamy, że za każdym razem, kiedy zjeżdżamy znowu w dół po łuku lub tracimy osiągnięte wyżyny – w końcu jednak znajdujemy z powrotem te same z naszych osiągnięć, ale o stopień wyższe, rozszerzone i bogatsze o tę część, którą dodał nasz „upadek”. Gdybyśmy nie „upadali” – ta niższa część nigdy nie zostałaby włączona w naszą wyższą. W terminach społecznych był to może identyczny proces, który w efekcie przyniósł upadek Aten, tak aby niektóre ze starych barbarzyńskich ludów mogły również doświadczyć Platona. Integralna joga nie idzie w linii prostej – coraz to wyżej w górę, aż zaniknie w coraz to mniejszym punkcie gdzieś tam – ale stosownie do Sri Aurobindo, jest to rozwój po spirali, która rozwijając się obejmuje coraz to większe części naszej istoty w coraz to szerszym ruchu „otwierania się” na coraz to głębszych podstawach. Rozróżniamy nie tylko metodę ukrytą poza tą Siłą, albo raczej Świadomością-Siłą, ale również i regularne cykle i rytm tak pewne, jak cykle Księżyca i przypływów. Im bardziej się rozwijamy, tym szersze i więcej obejmujące stają się te cykle, tym bliższe staje się ich powiązanie z samym kosmicznym ruchem, aż pewnego dnia, w naszych własnych „zejściach w dół” ujrzymy okresowe zejścia świadomości na Ziemię, a w naszych trudnościach – zamęt, opór i rewoltę samej Ziemi. W końcu wszystko będzie tak wewnętrznie powiązane, że będziemy zdolni wyraźnie czytać w najdrobniejszych rzeczach, w najbardziej znaczących wydarzeniach codziennego życia i pobliskich obiektach – oznaki o wiele szerszej depresji, które przejdą nad całą ludzkością i wymuszą jej wzniesienie się lub upadek wewnątrz tej samej spirali ewolucyjnej. Wtedy też zobaczymy, że jesteśmy w nieugięty sposób prowadzeni do Celu, że wszystko ma znaczenie, nawet najdrobniejsze rzeczy, że nie można uczynić tylko małego zamieszania nie czyniąc zamieszania we wszystkim i że jesteśmy na drodze do daleko większej przygody, niż kiedykolwiek moglibyśmy to sobie wyobrazić. Wkrótce uderzy nas drugi paradoks, który nadal może być tym samym: że istnieje nie tylko wznoszenie się i upadek, ale również, jak się wydaje, coś w rodzaju centralnej sprzeczności. Wszyscy mamy cel w życiu i przez wszystkie nasze żywoty mieliśmy do wyrażenia coś unikalnego, ponieważ każdy człowiek jest unikalny – to nasza

150

centralna prawda, nasza własna, specjalna, ewolucyjna walka. Cel ten pojawia się stopniowo, po wielu doświadczeniach i „rozbudzeniach” – w miarę jak zaczynamy być osobą o pewnym stopniu wewnętrznego rozwoju. Dopiero wtedy zdajemy sobie sprawę z czegoś w rodzaju nici snującej się przez nasze życie i wszystkie nasze życia – jeśli stajemy się ich świadomi; nici wskazującej pewną szczególną orientację, jak gdyby wszystko i zawsze prowadziło nas w tym samym kierunku, w narastająco ostrym i precyzyjnym kierunku w miarę, jak postępujemy naprzód. Gdy już stajemy się świadomi naszego celu, odkrywamy również pewną szczególną trudność, która wydaje się być przeciwieństwem, zaprzeczeniem naszego celu. Jest to dziwna sytuacja: jak gdybyśmy nosili dokładny cień naszego światła, ten szczególny cień czy trudność, czy też problem, który coraz częściej objawia się nam z nadzwyczajną natarczywością, zawsze ten sam pod różnymi tylko maskami i w najbardziej odległych okolicznościach; cień, który powraca po każdej wygranej walce z narastającą siłą, w dokładnej proporcji do naszego nowego natężenia świadomości, jakby trzeba było staczać tę samą walkę znowu i znowu, na każdym kroku z nowo podbitych poziomów świadomości. Im czystszy staje się cel, tym silniejszy jest cień. Tu właśnie spotkaliśmy Nieprzyjaciela: „Tego ukrytego wroga, zamieszkałego w ludzkiej piersi Człowiek musi pokonać, albo umknie mu jego wyższy cel Oto wewnętrzna walka, od której nie ma ucieczki”.195 Sri Aurobindo nazywa tego wroga również: „Zła Persona”. Czasami możemy nawet w negatywny sposób odgadnąć nasz cel, zanim jeszcze odnajdziemy go w sposób pozytywny poprzez samo powtarzanie się tych samych trudnych okoliczności; poprzez takie same upadki, które wydają się wskazywać na jeden, pojedynczy kierunek, jak gdybyśmy się ciągle poruszali w nieprzyjaznym, uciskającym kole, coraz to bliżej centralnego punktu, który jest zarazem celem, jak i jego przeciwieństwem: „Osoba znakomicie wyposażona do tej pracy – napisał Sri Aurobindo – miewa zawsze lub prawie zawsze (może nie powinno się ustalać zbyt sztywnej uniwersalnej zasady w tych kwestiach) istotę przyczepioną do siebie, czasami objawiającą się jako część tej osoby, będącej akurat przeciwieństwem rzeczy, które dzięki koncentracji ta osoba stara się osiągnąć. A nawet, jeśli tego adwersarza z początku nie ma, jeśli nie istnieje on w tej osobowości – to taka siła pojawia się w otoczeniu poszukiwacza, gdy tylko zdoła uświadomić sobie własną drogę rozwoju. Zadaniem tej siły jest oponować, stwarzać przeszkody i złe warunki, jednym słowem – stawiać przed nim cały problem pracy, którą właśnie rozpoczyna. Wydaje się wtedy, że problem ten nie może być rozwiązany w okultystycznej ekonomii rzeczy inaczej, niż przez z góry przeznaczony instrument biorący trudności na siebie. To wyjaśniałoby wiele spraw, które na powierzchni wydają się być bardzo zagmatwane”.196 W swych rozmowach z uczniami, Matka podkreśliła ten sam fenomen: „Jeżeli reprezentujecie sobą możliwość zwycięstwa, to zawsze macie również w sobie przeciwieństwo tego

195

Savitri, 517

196

O Jodze II, tom 2, 733

151

zwycięstwa, które jest waszą stałą udręką. Kiedy jesteście w stanie zauważyć jakiś bardzo czarny cień w was samych, czasami naprawdę bolesny, możecie być pewni, że posiadacie również odpowiednią możliwość światła. – I dodaje: – Posiadacie specjalny cel, specjalną misję, swoją własną szczególną realizację i nosicie również w sobie wszelkie przeszkody, które są niezbędne, aby tę realizację uczynić doskonałą. Zawsze jednak zauważycie, że ciemność i światło znajdują się w was obok siebie; macie możliwości, ale macie również negacje tych możliwości. I jeżeli odkryjecie jakiś bardzo gęsty i głęboko zakorzeniony cień w sobie, możecie być pewni, że jest tam też gdzieś wielkie światło. To do was należy używanie jednego po to, aby zdać sobie sprawę z drugiego”. Tajemnica życia może po prostu dlatego się nam wymyka, że nie zdołaliśmy uchwycić tego podwójnego prawa światła i ciemności i enigmy naszej podwójnej natury, zwierzęcej i boskiej równocześnie. Wytrenowani w manichejskiej koncepcji egzystencji widzieliśmy w niej, zgodnie z naukami naszych religii i etyk, nieustanną walkę między Dobrem i Złem, Prawdą i Fałszem, w której ważne było być po dobrej stronie, po prawej ręce Pana. Pocięliśmy wszystko na dwoje: Królestwo Boże przeciw Królestwu Szatana, niższe życie na ziemi przeciw wyższemu życiu w niebie. Próbowaliśmy pozbyć się przeciwieństwa naszego celu, ale jednocześnie pozbywaliśmy się i samego celu, gdyż cel nie oznacza amputacji żadnej ze stron – ani dołu, ani góry. Jak długo odrzucamy jedno na rzecz drugiego, tak długo będziemy ponosić nieustanne klęski i rozmijać się z celem egzystencji. Wszystko jest jednością: jeżeli usuniemy z tego cokolwiek – wszystko się rozpada. Czyż byłoby możliwe usunąć „zło” bez wysadzenia całego świata? Jeśli pojedynczy człowiek miałby uwolnić siebie od „zła”, to cały świat rozsypałby się w kawałki, ponieważ wszystko jest jednym. Istnieje jedna jedyna substancja na tym świecie – nie dwie: dobra i zła. Nie można niczego usunąć, ani też niczego dodać. To jest powodem, dlaczego żaden cud nie może uratować świata; Cud już jest na świecie, wszystkie możliwe światła już są na świecie, wszystkie wyobrażalne nieba już tam są – coś z zewnątrz tylko zepsułoby formułę. Wszystko jest, a my akurat tkwimy w samym środku cudu, tyle tylko, że nie posiadamy do niego klucza. Może więc nie ma nic, co moglibyśmy usunąć lub dodać, może nawet nie ma nic do odkrycia poza tą samą rzeczą – tyle, że inaczej widzianą. Jeżeli pragniemy odnaleźć Cel, musimy odsunąć na bok nasz manicheizm i dotrzeć do realistycznej oceny tego, co Sri Aurobindo nazywał „ciemną połową prawdy”197. „Wiedza ludzka – napisał on – rzuca cień, który ukrywa połowę globu prawdy przed jej własnym światłem… Odrzucenie fałszu przez umysł poszukujący ostatecznej prawdy, jest jedną z głównych przyczyn, dlaczego umysł nie jest w stanie osiągnąć stałej, okrągłej i doskonałej prawdy…”198 Jeżeli wyeliminujemy wszystko co złe – a Bóg świadkiem, że świat ten pełen jest zła i nieczystości – możemy dotrzeć do jakiejś prawdy, ale będzie to prawda pusta. Faktycznym początkiem Sekretu jest najpierw zrozumienie, a potem zobaczenie, że każda rzecz na tym

197

Savitri, 28:192

198

Myśli i aforyzmy, 17:15

152

świecie, najbardziej groteskowy lub najdalej idący błąd199, zawiera okruch prawdy pod swą maską, gdyż wszystko tutaj jest Bogiem poruszającym się w kierunku samego siebie i nie istnieje nic na zewnątrz Niego. „Gdyż błąd jest jedynie połową prawdy, która przeszkadza z powodu swoich ograniczeń; często bywa to Prawda, która tylko nosi przybranie po to, aby nie rozpoznana mogła przybyć w pobliże swego Celu”.200 Jeżeli choćby jedna rzecz na tym świecie była całkowicie zła, to cały świat byłby totalnie zły. Jeżeli więc poszukiwacz rozpoczyna z tym założeniem – pozytywnym założeniem, wznosząc się krok po kroku i za każdym razem akceptując odpowiedni krok w dół, nie pozostawiając niczego na zewnątrz po to, aby wyzwolić to samo światło14 ukryte pod każdą maską, w każdym elemencie, nawet w najciemniejszym błocie, najbardziej oczywistym błędzie lub brudnym występku, zobaczy on jak wszystko staje się wyraźniejszym przed oczyma i odkryje on nie tylko szczyty, ale i przepaście Prawdy.201 Wówczas zda sobie w pełni sprawę z tego, że ten Nieprzyjaciel był jego najpilniejszym pomocnikiem, najbardziej zainteresowanym w zapewnieniu skuteczności tej jego realizacji. Po pierwsze dlatego, że każda walka wzmacniała jego siły, a następnie – że każdy upadek zmuszał go do wyzwolenia odpowiedniej miary prawdy na dole, zamiast wzlatywania na puste szczyty. Ostatecznie przekona się, że ten jego Problem był też tym samym problemem naszej matki Ziemi, również dążącej do swej części światła. Książęta Ciemności są już uratowani! Są już w Działaniu, są skrupulatnymi wymusicielami raczej wszechobejmującej Prawdy niż takiej, która wszystko wyłącza: „Nie tylko jest nadzieja na czyste bóstwo Zeskoczyli z piersi w dół w szale, by odszukać To, co pominęli jaśni bogowie; Oni też są bezpieczni…”202 I poszukiwacz zda sobie sprawę, że wszystko ma swoje nieuniknione miejsce. Nie tylko nic nie może być pozostawione „na zewnątrz”, ale również nic nie jest bardziej lub mniej ważne – jakby całość problemu zawarta była w najdrobniejszym incydencie, najmniejszym codziennym geście w takim samym stopniu, jak w kosmicznych przewrotach. I może totalność Światła i Radości w takim samym stopniu jest w najmniejszym atomie, jak w superświadomych nieskończonościach. Wtedy ciemna połowa prawdy się rozświetla. Każde potknięcie lub błąd roznieca płomień bólu, który wydaje się borować otwór dla światła głęboko w dole. Każda słabość gromadzi odpowiednią siłę, jakby siła upadku była siłą wznoszenia się. Każda niedoskonałość jest krokiem w kierunku większej pełności – nie ma grzechów ani błędów, a jedynie niezliczone potknięcia, które zmuszają nas do przeszukania całej przestrzeni naszego królestwa i objęcia w nim wszystkiego po to, aby je uzdrowić i wypełnić. Przez małe pęknięcia w naszej zbroi weszły miłość i współczucie dla świata, których żadna z tych świetlistych

199

Życie Boskie, 18:12

200

Synteza Jogi, 20:123

201

Cykl ludzki, 133

202

Savitri, 29:613

153

czystości nie jest w stanie zrozumieć; czystość jest nieprzepuszczalna, zabarykadowana, zamknięta jak forteca – jakieś pęknięcie jest potrzebne, aby Prawda mogła wejść! „Uczynił on błąd drzwiami, przez które Prawda mogła wejść…”203 Istnieje prawda Miłości poza złem. Im głębiej schodzi się w kierunku piekielnych kręgów, tym ogromniejszą znajduje się potrzebę w głębinach Zła; odkrywa się wtedy, że niczego nie można uzdrowić bez podobnej intensywności. Płomień rozpala się wewnątrz – coraz to potężniejszy i palący się pod duszącym ciśnieniem; nic nie istnieje oprócz Tamtego, nic, tylko Tamto, jak gdyby tylko Miłość mogła stawić czoła Nocy i wyjaśnić tę Jej świetlistą połowę. Jakby cały ów cień był konieczny po to, by Miłość mogła się narodzić, gdyż samo serce każdego cienia i zła przechowuje odwróconą tajemnicę. Każdy z nas nosi swą specjalną trudność, która jest zarazem przeciwstawieniem i oznaką naszego przeznaczenia. Podobnie może wszystkie wielkie „błędy i upadki” i tysiące starożytnych ran na Ziemi, która jest tak otwarta, grzeszna i wypełniona cierpieniem, są oznaką jej przeznaczenia i że pewnego dnia ma ona ucieleśnić doskonałą Miłość i Radość, ponieważ wycierpi wszystko i wszystko zrozumie. W miarę postępowania naprzód – linia superświadomości znika w górze, a linia podświadomości zanika w dole. Wszystko staje się oświecone, rozszerza się, ale jednocześnie wszystko się zamyka, koncentruje na pojedynczym, ostrym i ciemnym punkcie, coraz bardziej wymuszającym i naciskającym, jak byśmy się obracali przez całe lata i przez wszystkie życia zawsze wokół tego samego Problemu, nawet nigdy go nie dotykając. I nagle jest, uchwycony na samym dnie dziury, miotający się pod presją Światła – całe zło świata skupione w jednym punkcie. Oto nadchodzi godzina Sekretu, gdyż prawo schodzenia w dół nie jest prawem opresji, grzechu czy upadku bardziej, niż jest ono prawem skruchy i ucieczki w kierunku nieba. Jest to właściwie złote Prawo, niezgłębiona Premedytacja, która ciągnie nas zarówno w dół, jak i w górę, w głębiny podświadomości i Nieświadomości – do centralnego punktu204, który jest węzłem życia i śmierci, cienia i światła, gdzie czeka na nas Sekret. Im bliżej dochodzimy Szczytu, tym bardziej dotykamy Dna.

Wielkie przejście Ostatnie kroki schodzenia w dół stawiamy poza Podświadomością, w naszej ewolucyjnej przeszłości – w naszej wcześniejszej, prehistorycznej świadomości na poziomie, gdzie po raz pierwszy w świecie życie wyłoniło się z tego, co wydaje się Śmiercią. Oznacza to linię graniczną w naszym ciele, między materialną Nieświadomością i fizyczną świadomością w tej części, która pierwotnie uczestniczyła w pierwszych narodzinach i została odrzucona na bok. Organy i komórki naszego ciała posiadają swój własny typ wysoce zorganizowanej i skutecznej świadomości, która wie jak wybierać, otrzymywać lub odrzucać i może być kontrolowana, jeśli

203

Ibid, 29:625

204

Matka Indie (Mies.) 03.1962

154

osiągnęliśmy w ramach jogi właściwy poziom rozwoju. Gdyby istniała jedynie kwestia usprawnienia obecnych warunków życia – zwyczajna świadomość jogina byłaby zupełnie wystarczająca: przedłużanie życia zależnie od woli, odporność na choroby, a nawet wieczna młodość są niektórymi z najczęstszych produktów ubocznych tej dyscypliny. Ale, jak już powiedzieliśmy, naszym celem jest zmienić życie, a nie zreperować jego fasadę. Tuż pod naszą fizyczną świadomością leży warstwa fizycznej podświadomości, która jest rezultatem ewolucji życia w Materii i która utrzymuje wszystkie stare nałogi życia – wśród nich najgorszy nałóg umierania – a także wszelkie jego refleksy, lęki, kontrakcje i ponad wszystko: swój nawyk zamykania się, jak gdyby warstwa ta pamiętała wiele protekcyjnych osłon, które musiała wokół siebie budować po to, by móc rozwijać się i wzrastać. Na samym dnie fizycznej podświadomości, gdzie wydaje się zamierać każda forma świadomości i wszelka pamięć, dochodzi się do skalnego podłoża – pierwszej Skorupy, fundamentów Śmierci, z których życie oderwało się na wolność Jest to coś bardzo twardego i rozległego, tak twardego i rozległego, że Riszowie z Wed nazwali to „Nieskończoną Skałą”. To jest właśnie Nieświadomość. Jest to ściana – a może drzwi? To dno – a może tylko membrana? Być może nie jest to zupełnie martwe i nieświadome, gdyż nie jest to coś nieruchomego w sposób negatywny, co człowiek napotyka, ale coś pozytywnie negatywnego – coś co odmawia, mówi życiu „Nie”. „Uparte, bezgłośne odrzucenie głębin Życia Ignoranckie Nie w samych początkach rzeczy…”205 Gdyby na samym dnie była całkowita Nicość – nie byłoby żadnej nadziei. Co więcej – nic nie mogłoby nigdy z niczego wyrosnąć, podczas gdy skała na dole jest „czymś”. Jeśli jest tam „Nie”, to musi zawierać również „Tak”. Jeśli jest tam Śmierć, to musi zawierać ona Życie. I ostatecznie – jeżeli jest tam koniec, to musi być i początek po drugiej stronie. Każda negacja jest z konieczności drugą połową afirmacji. Każda z naszych najgłębszych przepaści jest powierzchnią czegoś jeszcze. Znaczeniem jogi Sri Aurobindo jest odkopywanie tego, co pozytywne spod tego, co negatywne, w każdym elemencie i na każdym poziomie świadomości i – jeśli Bóg pozwoli – najwyższe Pozytywne (które jest ani pozytywne, ani negatywne, ale po prostu jest), które rozwiąże nasze dualizmy raz na zawsze, zarówno te na dnie, jak również i sam dualizm Życia, które ciągle umiera i dualizm Śmierci, która ciągle żyje. W Chandernagore Sri Aurobindo osiągnął ostatnie poziomy fizycznej podświadomości. Stanął przed tą ścianą: „Nie, nie zajmuję się teraz Empirią, chciałbym, aby to było to. Jestem raczej przy przeciwnym krańcu wszelkich rzeczy”206. Ktoś, kto już wie na jaki rodzaj oporu i gwałtownych reakcji napotyka się, próbując zaledwie dotknąć podświadomości umysłu czy witalu – tej „jamy z rojowiskiem węży” – może zrozumieć, czym takie zejście może być. Im głębiej schodzimy, tym wyższa świadomość jest nam niezbędna i silniejsze światło, gdyż zejście jest w dokładnej proporcji do wzniesienia się. I jeśli zrozumiemy, że świadomość jest siłą tak namacalną jak prąd elektryczny, możemy sobie wyobrazić, jakie traumy i męki może spowodować na przykład

205

Savitri, 29:317

206

O Sobie, 26:153

155

nadumysłowa potęga i światło, kiedy zaczynają się wlewać jak katarakta w szczelinę fizycznej podświadomości – jest to „zamach eteru i ognia”207. Są tam niezliczone trudności i niebezpieczeństwa, do których powrócimy przy dyskusji o Transformacji. Jak długo mamy do czynienia jedynie z mentalnym i witalnym oporem, czy naszymi moralnymi kłamstwami, tak długo potrzebujemy jedynie silnej woli i cierpliwości, ale kiedy schodzimy niżej – musimy stanąć twarzą w twarz z „kłamstwami ciała”, jak mówi Matka, czyli z chorobami i Śmiercią. To dlatego Sri Aurobindo i Matka kładli taki nacisk na zdrową fizyczną postawę u swoich uczniów.„Pracować trzeba z obydwu krańców, a nie zaniedbywać jednego na rzecz drugiego”. Kiedy osiągnął najdalsze granice Nadumysłu, gdzie „wielkie kolorowe fale” zanikają w bieli – Sri Aurobindo w ten sam sposób dotknął czarnej skały na samym dole: „Kopałem długo i głęboko W horrorach bagna i plugastwa… Głos wołał: Idź, gdzie nie szedł nikt! Kop głębiej, jeszcze głębiej Aż sięgniesz ponurej skały fundamentu I zastukasz w bramę bez klucza…”208 A potem, pewnego dnia w 1910 r., w Chandernagore – zdarzyła się dziwna rzecz… Zanim jednak przejdziemy do dalszego opisu doświadczenia, które zmienia kurs naszej ewolucji, zatrzymajmy się na chwilę, aby przyjrzeć się i przeglądnąć pokrótce nasze obecne warunki jako ludzkości. To zupełnie proste – jesteśmy tutaj, uwięzieni w Materii, w Czarnym Jaju, które ogranicza nas ze wszystkich stron w każdej sekundzie dnia. Nie ma setki dróg wydostania się z niego, bo faktycznie są tylko dwie: jedna to – sen (senne marzenia, ekstaza, medytacja są tylko różnymi stopniami snu, mniej lub bardziej świadomymi bądź boskimi), drugą drogą jest – umrzeć. Doświadczenie Sri Aurobindo daje trzecią możliwość, która pozwala nam wydostać się bez wzlatywania w ekstazie i bez umierania – to znaczy właściwie bez wydostawania się; doświadczenie, które odwraca kurs duchowej ewolucji człowieka, gdyż cel nie jest już gdzieś ponad lub na zewnątrz, ale właśnie tu – wewnątrz. Doświadczenie, które na dodatek otwiera drzwi życia na jawie do wszystkich snów, do wszelkich ekstaz i specjalnie – do wszystkich potęg, które mogą pomóc nam ucieleśnić nasze marzenia i transformować Czarne Jajo w otwarte, czyste i pełne życia miejsce… Tego dnia w 1910 r. w Chandernagore Sri Aurobindo osiągnął dno, przebył wszystkie brudne i nędzne warstwy, na których wzrastało życie jak jakiś niewytłumaczalny kwiat. Było tam nad nim w górze tylko Światło, świecące coraz to intensywniej w miarę, jak zstępował na dół, wydobywając stopniowo w jego blasku coraz to więcej nieczystości, jak gdyby cała tamta noc pochłaniała coraz to większą ilość Światła, jakby granice podświadomości cofały się coraz to głębiej na dół, zacieśniając się w coraz większej koncentracji proporcjonalnej do koncentracji światła na górze, pozostawiając tylko pojedynczy szaniec ciemności

207

Savitri, 28:7

208

Poezje przeszłe i obecne, 5, 99

156

w promieniach jedynego Światła. I wtedy, nagle i bez ostrzeżenia, w głębinach „nieświadomej” Materii, w ślepych komórkach tego ciała – Sri Aurobindo wrzucony został w najwyższe światło, bez transu, utraty indywidualności, bez kosmicznego rozpłynięcia się – z szeroko otwartymi oczyma: „Przebił się w inną Przestrzeń i Czas”209 Noc, Zło, Śmierć – są jedynie maskami. Ostateczna Opozycja budzi ostateczną Intensywność i w ten sposób staje się Sobą; istnieje tylko Jedno, tad ekam. Słoneczny świat, najwyższa boska świadomość, supramentalne – którego wszystko pozostałe jest tylko oddzielonymi promieniami – okazało się być właśnie tam, w samym sercu Materii. Krok ponad Nadumysł nie jest gdzieś w górze, jest tutaj i we wszystkich rzeczach – drzwi na samym dole otwierają drzwi na samej górze i wszędzie: „Bezdenne zamknięte zdumienie Światła210 Wielkie odwrócenie Dnia i Nocy Wszystkie wartości świata zostały zmienione…211 Wysokie spotyka niskie, wszystko jest jednym planem”212 Najbardziej odległa Przeszłość dotyka serca Przyszłości, która je poczęła, Bóg-Duch spotyka Boga-Materię i oznacza to boskie życie w ciele: Sat-Chit-Ananda tam w górze jest Sat-Chit-Ananda na samym dole, Istnienie-Świadomość-Potęga-Radość. Ewolucja nie usuwa ani czarnego, ani białego snu, nic nie jest połykane przez Ciemność, nic nie wzbija się w niebo, wszystko jest powiązane z sobą w doskonałym kole. Radość na górze jest Radością tu na dole. „Egzaltacja w głębinach snu Serce zachwytu wewnątrz świata bólu”213 Skuteczna radość, potężna iluminacja w naszych żyłach, zamiast sterylnej błogości ponad głowami: Wszechmocne potęgi zamknięte w komórkach Natury…214 Gdyż Supramentalne nie jest jedynie eteralną świadomością, ale o wiele gęstszą – jest to ta sama Wibracja, która nieskończenie organizuje i reorganizuje Materię i światy; to jest ta Wibracja, która może zmienić Ziemię:

209

Savitri, 28:91

210

Ostatnie poezje, 5:150

211

Savitri, 28:91

212

Ibid, 29:541

213

Ibid, 28:169

214

Ibid, 29:370

157

„Na samym dnie nieświadomości, najtwardszym, najsztywniejszym, ciasnym i duszącym – napisała Matka – wpadłam na wszechmocne źródło, które wyrzuciło mnie w górę w bezkształtną i bezgraniczną Przestrzeń, wibrującą zarodkiem nowego świata…” Taki jest ten klucz do Transformacji, klucz do przezwyciężenia praw Materii poprzez użycie Świadomości w Materii – Świadomość na górze jest Świadomością na dole. Są to drzwi do przyszłego świata i do nowej Ziemi, anonsowanej przez Pismo dwa tysiące lat temu: „Nowa Ziemia, którą zamieszkiwać będzie Prawda” (2 Św. Piotr, 3.13). Gdyż tak naprawdę, to Ziemia jest naszym zbawieniem, miejscem Zwycięstwa i doskonałych osiągnięć. Nie ma potrzeby uciekać do nieba, wszystko jest tutaj, całkowicie tu, w samym ciele – najwyższa Radość, Świadomość, Potęga; jeśli tylko będziemy mieli odwagę otworzyć nasze oczy i zejść w dół, śnić żywe sny, zamiast snu zwykłego: „Muszą oni wejść w ostatnią skończoność, jeśli pragną osiągnąć ostateczną nieskończoność…”215 Sri Aurobindo odkrywał jednocześnie zagubiony Sekret Wed i wszystkich mniej lub bardziej zniekształconych tradycji, od Iranu do Ameryki Centralnej i Doliny Renu; od misteriów eleuzyjskich do Katarów i od Okrągłego Stołu do Alchemików – Sekret wszystkich poszukiwaczy doskonałości. Wyprawy po skarb ukryty w głębinach jaskiń, walki z siłami podświadomości, ogrami, karłami i wężami, opowieści o Apollo i Pytonie, Indrze i Wężu Vritra, Torze i olbrzymach, Zigurdzie i Fafnerze; słoneczny mit Majów, Zejście Orfeusza, Transmutacja. Jest to wąż połykający swój ogon. I przede wszystkim – jest to sekret wedyckich riszów, będącymi prawdopodobnie pierwszymi, którzy odkryli tak zwane „wielkie przejście”, „mahas pathah świat nie rozszczepionego światła” (II.24.60), Swar – wewnątrz skały Nieświadomości: „Nasi ojcowie za pomocą słowa – łamali silne i niewzruszone miejsca, jasnowidze Angira* rozbijali skalne ściany swoim krzykiem; oni wyrabiali w nas tę drogę do Wielkiego Nieba, oni odkryli Dzień i słoneczny świat” (Rig Weda I.71.2), oni odkryli „Słońce zamieszkujące w ciemności” (III.39.5). Oni odnaleźli „skarb niebiański, ukryty w tajemnej jaskini jak młode ptaszę we wnętrzu nieskończonej skały” (I.130.3). Ciemność i Światło, Dobro i Zło – przygotowały boskie narodziny w Materii; „Dzień i Noc na równi karmią boskie Dziecię”216. Nic nie jest przeklęte, nic nie dzieje się na próżno, Noc i Dzień są „dwoma siostrami nieśmiertelnymi, ze wspólnym kochankiem… są tym samym, choć różne są ich formy” (I.113.2.3). Na końcu pielgrzymki wznoszenia się i upadania, poszukiwacz staje się „synem dwu Matek” (III.55.7), jest synem Aditi –

215 *

Listy o jodze, 22:388

Pierwsi riszowie

216

O Jodze II, tom 2, 34

158

białej Matki,** superświadomej nieskończoności i synem Diti – ziemskiej Matki, ciemnej nieskończoności; posiada dwojakie narodziny – ludzkie i boskie, „wiecznie i w jednym gnieździe… raduje się swymi żonami” (I.62.7). „Zawartość brzemiennego wzgórza*** – daje najwyższe narodziny… Bóg otwiera ludzkie drzwi”. (V.45) „A wtedy naprawdę rozbudzili się oni i zobaczyli wszystko poza sobą i szeroko wokół i wtedy, naprawdę spłynęła na nich ekstaza, którą się cieszy w niebiosach. We wszystkich domach z bramami **** byli bogowie”. (Rig Weda IV.1.18) Spełniły się nadzieje człowieka, jak również modlitwy riszów: „Niech Niebo i Ziemia staną się jednym i tym samym”217. Wielka równowaga zostaje przywrócona. „Niebo w swym zachwycie marzy o doskonałej ziemi Ziemia w swoim smutku śni o doskonałym niebie Dzielą ich od tej jedności rozdmuchane strachy…”218 I oto jest Radość – Ananda. Jest ona na początku stworzenia i na końcu, i wszędzie, jeśli tylko kopiemy wystarczająco głęboko. Jest to „studnia miodu przykryta skałą”. (Rig Weda II.24.4)

ROZDZIAŁ 15: ŚWIADOMOŚĆ SUPRAMENTALNA

Trudno jest zdefiniować supramentalną świadomość w terminach umysłu, gdyż jest ona pozaumysłowa już w samej definicji i wymyka się wszystkim naszym trójwymiarowym prawom i perspektywom. Być może już samo słowo jest mylące, ponieważ jest to raczej już inny typ świadomości niż szczyt świadomości ludzkiej. Możemy próbować opisywać ją przez rozróżnienie aspektów; jednym – byłaby to świadomość-wizja, drugim zaś – potęga. Ale to oznacza dać się ponownie złapać w pułapkę umysłową, ponieważ te dwa aspekty są nierozdzielne – świadomość jest potęgą i jest aktywną wizją. Często, gdy Sri Aurobindo i Matka próbowali opisywać swoje

Ta starożytna tradycja, znana również Hebrajczykom, zdaje się dosłownie odżywać wraz z chrześcijaństwem

i niepokalanym poczęciem Dziewicy Maryi. ***

Materialna Nieświadomość

****

Na wszystkich poziomach naszego bytu lub we wszystkich centrach świadomości

217

O sobie, 26:684

218

Savitri, 29:684

159

doświadczenia, ich uwagi odbijały się echem czy to w jęz. angielskim, czy francuskim: Inny język byłby tu konieczny, une autre langue.

Wizja supramentalna Supramentalna wizja jest wizją globalną. Umysł wycina tylko małe fragmenty i przeciwstawia jeden drugiemu; Nadumysł łączy wszystko wewnątrz pojedynczej wiązki światła, ale jego promień kończy się w jednym punkcie i widzi wszystko ze swego własnego, szczególnego punktu widzenia. Jest on jednoczący i uniwersalny dzięki wyłączeniu wszystkich innych punktów widzenia lub przez ich wcielanie. Supramentalne lub Superumysł nie tylko widzi cały świat rzeczy i istot w pojedynczej wizji, która łączy wszystkie promienie razem bez przeciwstawiania czegokolwiek, ale widzi również punkt widzenia każdej oddzielnej rzeczy, każdej istoty, siły; jest to zaokrąglona wizja, która nie kończy się w jakimś szczególnym punkcie, ale w miriadach takowych punktów: Jedno, niepoliczalne spojrzenie...219 „Supramentalna istota spostrzega rzeczy nie jako ktoś na poziomach otoczonych przez dżunglę obecnych faktów i fenomenów, ale jak gdyby odgórnie, nie z zewnątrz, osądzając po powierzchni rzeczy, ale od wewnątrz i spostrzega prawdę samego centrum rzeczy”220. Zatem nie możemy czegokolwiek zrozumieć o Supramentalnym, jeśli nie będziemy mieć stale na myśli zupełnie innego rodzaju perspektywy. Ale możemy zrozumieć, że jest to sama wizja Mądrości, ponieważ każda rzecz, każda istota, każda siła na tej ziemi wyraża specjalną, absolutną jakość – mniej lub bardziej dokładnie, a czasami zupełnie perwersyjnie – ale niezależnie od wszelkich usterek i perwersji każda z tych rzeczy podlega wewnętrznemu prawu kierującemu ją w stronę esencjalnej prawdy swego własnego istnienia; nawet liście tego samego drzewa są wszystkie unikalne. Gdyby nie było tej absolutnej i unikalnej prawdy w centrum każdego z nas – po prostu rozpadlibyśmy się. To jest też powód, dla którego jesteśmy tak bardzo przywiązani do naszej własnej małości i upadków, ponieważ czujemy tę prawdę, która się za nimi kryje, a która za nimi wzrasta, jak gdyby właśnie zabezpieczana221 – mówi Sri Aurobindo – przez tę samą małość i upadki. Gdybyśmy mieli otrzymać całą Prawdę naraz – zamienilibyśmy ją w coś na kształt gnoma, na nasz obecny obraz i podobieństwo! Prawda nie ma nic wspólnego z myślami i dobrymi uczynkami – choć mogą one być postępem na drodze – ale ma do czynienia z rozmiarem istnienia. A wzrost jest powolny i bolesny. „Błędy, fałsze, potknięcia! – wołają. – Jakże jasne i piękne są Twoje błędy, o Panie! Twoje fałsze ratują życie Prawdy; przez Twoje potknięcia – świat jest doskonały”222 Ale umysł, który spostrzega tylko widzialną powierzchnię rzeczy, chciałby wyrównać

219

Savitri, 29:566

220

Synteza Jogi, 21:808

221

Ibid, 20:234

222

Myśli i aforyzmy, 17:133

160

wszystkie szorstkie kanty, oczyścić w próżni i zredukować świat do uniformistycznej, prawej i moralnej prawdy. Ogłasza on: „to jest dobre, a to jest złe; to jest przyjacielskie, a tamto jest wrogie”. Mógłby zapragnąć eliminacji wszystkich nazistów z tego świata, albo na przykład wszystkich Chińczyków, sądząc, że są oni niepotrzebnym zanieczyszczeniem. I ma rację, już z samej definicji, ponieważ zadaniem umysłu jest być rozsądnym i ponieważ wyraża on również mentalny lub moralny absolut, który ma swoje miejsce i cel. Ale nie jest to całą prawdą, jest tylko jednym z punktów widzenia*. I oto dlaczego brakuje nam potęgi, gdyż gdybyśmy ją posiadali – uczynilibyśmy, zgodnie z naszymi najlepszymi intencjami, okropny bałagan dzięki naszej ignorancji i krótkowzroczności. Nasze ograniczenia są koniecznymi ograniczeniami. Supramentalna świadomość jest w stanie uchwycić nie tylko wszystkie punkty widzenia, ale również głębiej ukryte siły w działaniu poza każdą rzeczą i prawdę w każdej rzeczy; jest to Świadomość-Prawda223, a ponieważ widzi ona wszystko, ma też automatycznie Potęgę. Jeśli my tej potęgi nie posiadamy, to tylko dlatego, że my nie widzimy. Widzenie, widzenie całościowo – z konieczności oznacza posiadanie potęgi. Ale supramentalna potęga nie podlega naszej logice, ani też naszej moralności; widzi daleko, daleko w przestrzeni i czasie. Nie próbuje ona wykorzeniać zła po to, aby uratować dobro, nie działa poprzez cuda. Ona uwalnia dobro, które jest w sercu każdego zła, stosuje swoje światło i siłę do ciemnej połowy rzeczy, tak że są one w stanie zaakceptować swoją świetlistą część. Gdziekolwiek i cokolwiek penetruje – jej pierwszym i natychmiastowym efektem jest wywoływanie kryzysu, to znaczy umieszczanie cienia przed swoim własnym światłem. Jest to niewiarygodnie ewolucyjny ferment. Pisemne prace Sri Aurobindo, chociaż są one umysłowym wyrażeniem supramentalnych faktów, są też praktycznym przykładem tej globalnej wizji. Są one dla wielu kłopotliwe, gdyż nie posiadają tych wszystkich kantów, które czynią myśl łatwą do zaakceptowania – tak łatwo jest przecież być doktrynerem. Sri Aurobindo zaś dosłownie przemierza wszystkie punkty widzenia, wyciągając z każdego z nich głębszą prawdę, ale nigdy nie nakłada na to swojej prawdy (może dlatego, że takowej nie posiada, albo też posiadał je wszystkie!), jedynie wskazuje, jak każda z prawd jest sama w sobie niekompletna i w jakim kierunku powinna zostać poszerzona. Superumysł nie przeciwstawia prawdy przeciwko innej prawdzie, aby sprawdzić, która z nich przeżyje i się ostoi, ale uzupełnia jedną prawdę o drugą w świetle tej jednej Prawdy, której pozostałe są jedynie cząstkowymi aspektami…224 I mawiał on o „świetle Myśli, które niesie w sobie swoje własne sprzeczności.225 To jest to, co Matka nazywa „myśleniem sferycznym”. Człowiek czuje się jakoś straszliwie

Niektórzy powiedzą, że nasza stronniczość, nasz umysł i nasze morale – są niezbędnymi instrumentami życia

w obecnym świecie i to jest prawdą. Musimy wybierać strony. Ale jest to również powodem, dla którego świat nie jest całością. Nie powinniśmy nigdy tracić z oczu faktu, że są one jedynie przejściowymi instrumentami i że musimy dążyć do zastąpienia tych prowizorek, jak je nazywa Sri Aurobindo, poprzez świadomość, która jest wizją i która jest potęgą. 223

Listy o jodze, 22:451

224

Życie Boskie, 19:983

225

Synteza Jogi, 20:316

161

dogmatycznym i umysłowym, kiedy mówi o Sri Aurobindo, z uwagi na nieadekwatność naszego języka, który skupia się na jednym raczej punkcie niż na drugim i przez to „rzuca cienie”, podczas gdy Sri Aurobindo obejmuje wszystko nie poprzez tzw. tolerancję, która jest jedynie umysłowym substytutem Jedności, ale poprzez swą niepodzielną wizję, jednoczy się z każdą rzeczą w sercu każdej z tych rzeczy. Może jest to samą wizją Miłości? Ta niepodzielna wizja jest tak realna, że nawet fizyczny wygląd świata jest zmieniony; albo raczej nie jest zmieniony – fizyczny świat przedstawia się takim, jakim rzeczywiście jest. Separatystyczna iluzja optyczna w jakiej zwykle żyjemy, zanika: kij nie jest już złamany w szklanym naczyniu, wszystko z powrotem ma sens – świat nie jest taki, jakim go widzimy: Dla supramentalnych zmysłów nic nie jest rzeczywiście skończone; jest ono zbudowane na czuciu każdego jednego we wszystkim i wszystkiego w każdym jednym: jego poczucie definicji… nie tworzy żadnych ścian ograniczeń; jest to oceaniczne i eteralne czucie, w którym każde szczególne poczucie wiedzy i wrażeń jest falą czy ruchem, czy prysznicem, a może kroplą, która jest zarazem jakby kroplą z tego całego oceanu, a jednak niepodzielną od niego… Jest to tak, jakby oko poety i artysty zastąpiło niejasną i trywialną, niewidzącą normalną wizję, ale pojedynczo uduchowioną i gloryfikowaną – jakby była to rzeczywiście wizja najwyższego boskiego Poety i Artysty, w której uczestniczymy i dano by nam pełne widzenie tej Jego prawdy i zamiaru w Jego aranżacji wszechświata i każdej rzeczy w tym wszechświecie. Istnieje nieograniczona intensywność, która czyni wszystko, co się „widzi” jakimś objawieniem chwały jakości i idei, formy i koloru. Fizyczne oko wydaje się wtedy nosić w sobie ducha i świadomość, która spostrzega nie tylko fizyczne aspekty obiektu, ale duszę jakości we wszystkim, wibracje energii, światła i siły, i duchowej substancji, z której dany obiekt jest zrobiony… Jest jednocześnie subtelną zmianą, pozwalającą widzieć w czterowymiarowej przestrzeni, której charakter jest czymś wewnętrznym; jest to widzenie nie tylko powierzchni i zewnętrznej formy, ale tego wszystkiego, co ją napełnia informacją i co subtelnie rozciąga się wokół niej. Materialny obiekt staje się dla jego wzroku czymś zupełnie innym niż jest to, co obecnie spostrzegamy, nie jest to już oddzielny obiekt na tle lub w otoczeniu reszty Natury, ale jest jej niepodzielną częścią i nawet w subtelny sposób – wyrażeniem jedności wszystkiego, co widzimy. I ta jedność… jest jednością identyczności z tym, co wieczne, jednością Ducha. Gdyż supramentalna wizja materialnego świata i przestrzeni i obiektów materialnych – przestaje być materialną w sensie, w którym obecnie ją otrzymujemy na mocy niezbitej ewidencji naszych ograniczonych fizycznych zmysłów… pojawiają się one i są widziane jako sam Duch w swojej formie i w swych świadomych przedłużeniach…226 Globalna wizja, wizja niepodzielna i również – wizja wieczności. Czas jest pokonany. Podczas gdy nadumysłowa świadomość spostrzegała „wielkie przedłużenia czasu i przestrzeni” – świadomość supramentalna

226

Ibid, 21:835

162

obejmuje kompletnie wszystkie trzy czasy: wiąże przeszłość, teraźniejszość i przyszłość w ich niepodzielnym związku, w jednej ciągłej mapie wiedzy, obok siebie,227* „Cały Czas jest jednym ciałem, Przestrzeń pojedynczą księgą…”228 Świadomość nie jest już wąską migawką, która musi być tak wąsko utrzymywana, by nie eksplodowała; jest wielkim, spokojnym Spojrzeniem: „Jak oko rozciągnięte w niebie” – mówi Rig Weda (I.17.21). „Zwyczajna indywidualna świadomość jest jakby osią – mówi Matka – i wszystko obraca się wokół tej osi. Jeśli poruszy się ona trochę – czujemy się zagubieni. Jest to jakby wielka oś (relatywnie wielka, bo może być też zupełnie mała) umieszczona w czasie i wszystko obraca się wokół niej. Świadomość może rozciągać się bliżej lub dalej, być mniej lub bardziej wysoka, silna, ale wciąż obraca się ona wokół tej osi. Dla mnie nie ma już tej osi – zniknęła! Tak więc świadomość może poruszać się na północ czy południe, naprzód lub do tyłu, w przyszłość lub przeszłość – gdziekolwiek. Bo osi już nie ma…” Trudno jest sobie wyobrazić jaka też może być wizja takiej uniwersalnej istoty. Z naszymi umysłowymi poglądami aż kusi, aby myśleć, że całkowita wiedza o wszystkich trzech czasach natychmiast usuwa wszelką nieprzewidzialność egzystencji. Byłoby to jednak stosowaniem do supramentalnej świadomości cech i reakcji, które należą wyłącznie do umysłu. Sposób widzenia i doświadczania świata jest zupełnie inny. Supramentalna świadomość nie jest ochotnie i niecierpliwie zwrócona w kierunku przyszłości, jak my jesteśmy. Wszystko rozciąga sie przed jej oczyma, ale żyje ona swój czas w sposób boski; każda sekunda jest absolutem tak wypełnionym wielością, jak gdyby tysiąclecia były złożone razem. Jest to ostateczna perfekcja czasu – w zwyczajnym życiu nigdy nie żyjemy w obecnym momencie: jesteśmy pociągani w stronę przyszłości przez nasze nadzieje, albo też skupieni na przeszłości przez nasze żale. Obecny moment nigdy nie jest tym, czym być powinien, zawsze mu czegoś brak – jest zatem straszliwie pusty. Dla supramentalnej świadomości zaś, z drugiej strony, każda rzecz jest w każdym momencie pełnią tego, czym być powinna i jaka być powinna. Jest to stały i nie zakłócony błogostan. Każda porcja, każdy obraz wielkiego kosmicznego Filmu zawiera wszystkie poprzednie obrazy i wszystkie te, które po nim następują, nie brak mu ani przyszłej perspektywy, ani też przeszłych pamięci: „Ten błogostan, który jest największy i najpełniejszy i bez jednej luki” – mówi Rig Weda (V.62.9), ten „nie

227 *

Ibid, 20:464

Może być interesujące nakreślenie pewnych paraleli z teorią względności Einsteina. Według Einsteina, im bardziej

przybliża się do prędkości światła, tym bardziej zwalnia się upływ czasu i skraca dystans. Przy szybkości światła, nasze zegary stanęłyby w miejscu i nasze taśmy pomiarowe zostałyby zredukowane do zera. Supramentalna świadomość, która jest samym Światłem, jest również podbojem czasu i przestrzeni. Być może, istnieje mniej różnic, niż to sobie możemy wyobrazić, pomiędzy światłem fizyków i światłem jasnowidzów. 228

Savitri, 29:660

163

zadraśnięty Zachwyt”229 – mówi Sri Aurobindo. Jest to również ostateczna perfekcja przestrzeni. Zawsze poszukujemy nowych rzeczy czy obiektów, ponieważ każdej rzeczy brakuje tych wszystkich innych cech, które nie są w niej obecne; nasze obiekty są tak puste, jak nasze momenty, podczas gdy każdy obiekt, każdą rzecz, której dotyka supramentalna świadomość, odczuwa się jako totalny i nieskończony, jako wizję niezmierzoności lub też sumę wszystkich możliwych obiektów. „Absolut jest wszędzie… wszystko co skończone jest nieskończonością…”230 I jest też tam poczucie wiecznie nowego zachwytu, który bierze się nie ze zdumienia, ale ze stałego odkrywania tej wiecznej nieskończoności, tego bezczasowego Absolutu w każdym ograniczonym przestrzenią obiekcie i w każdej sekundzie czasu. Jest to najwyższa obfitość życia. Rzeczywiście – nasze skończone, czasowe życie nie jest pełne, jest zawsze w straszliwej potrzebie, pragnieniu. Musimy albo odwracać się tyłem do tymczasowości, by znaleźć bezczasowość, albo też zrezygnować z naszej potrzeby nieskończoności, by móc doświadczyć skończoności, podczas gdy supramentalna obfitość znajduje nieskończoność w tym, co skończone i bezczasowość w tymczasowości. Żyje ona spontanicznie każdą sekundę, każdy obiekt, jak również całą tę niezmierzoność, która zawiera wszystkie sekundy i wszystkie obiekty – są to dwa jednoczesne sposoby doświadczania i „widzenia” tej samej rzeczy. Supramentalna świadomość zajmuje nie tylko pozycję kosmiczną, ale i transcendentalną i te dwie nie wykluczają się wzajemnie. Co więcej – nie tylko nie są ze sobą sprzeczne, ale ich równoczesność jest kluczem do prawdziwego życia. Gdyż życie nie tylko dlatego jest spragnione, że jego obiekty są puste i czas podzielony, ale również z powodu braku spoczynku i zawartości. Wszystkie religie i wszystkie spirytualizmy zostały zrodzone z tej fundamentalnej potrzeby w człowieku: znalezienia permanentnej Bazy, schroniska spokoju nie tkniętego przez cały ten chaos, niepewność i cierpienie świata – czegoś na zawsze na zewnątrz tego świata i bezpiecznego. A potem, nagle na kursie naszych poszukiwań wynurzamy się z obezwładniającej Ciszy w Bezkresie, na zewnątrz świata, który nazywamy Bogiem, Absolutem czy Nirwaną – słowa nie są ważne – i wreszcie osiągamy wielkie Wybawienie. To jest podstawowe z naszych doświadczeń. Jeśli nawet trochę zbliżymy się do wielkiej Ciszy, wszystko się zmienia – jest tam nagle Pewność, Spokój; jesteśmy jak rozbitek, który wreszcie zdołał uchwycić się skały. W życiu zaś wszystko jest niepewne: tylko Skała nigdy nas nie zawiedzie. Oto, dlaczego mówiono, że Królestwo Boże nie jest z tego świata. Doświadczenie Sri Aurobindo również zaczęło się od Nirwany, ale zakończyło się pełnią obfitości tego świata. Sprzeczność ta jest centrum naszego praktycznego zrozumienia sekretu prawdziwego życia. Umysł, a nawet Nadumysł naszych proroków jest nieodwracalnie związany z dualizmami (dualizmami wewnątrz Jedności): jeśli Bóg jest na górze, to nie może być On na dole; jeżeli to jest białe – to nie jest czarnym. W supramentalnym doświadczeniu wszystko jest jakoś zaokrąglone. „Jest to zawsze TAK i NIE jednocześnie” – zauważa Matka, dwa bieguny każdej rzeczy są stale obejmowane razem wewnątrz innego

229

Synteza Jogi, 20:393

230

Ibid, 20:408

164

„wymiaru” („tajemne wewnętrzne przestrzenie”, jak nazywali je riszowie z Wed, II.4.9.).A zatem Transcendent nie jest gdzieś tam, na zewnątrz. W ten sam sposób supramentalna świadomość jest w pełni świata, jest wszędzie – jednocześnie w pełni wewnątrz i w pełni na zewnątrz świata; jest w wiecznej Ciszy i także pośrodku wszelkiego zamętu; jest usadowiona na niewzruszonej Skale, a jednocześnie w samym środku nurtu. I dlatego właśnie może się naprawdę cieszyć życiem i być jego mistrzem, gdyż jeśli tylko jesteśmy w nurcie, nigdy nie znajdziemy ani spokoju, ani mistrzostwa – jesteśmy rzucani w każdą stronę bezwolnie. Możemy nieco zrozumieć czym jest supramentalne doświadczenie przez powrócenie do bardzo małych pierwszych doświadczeń z samych początków jogi. Zdajemy sobie sprawę, i to raczej szybko, że przez świadome cofnięcie się o krok byliśmy w stanie wejść w ten bezmiar ciszy poza nami, jak gdyby była tam jakaś część naszej istoty na zawsze wpatrująca się w wielką, białą Północ. Na zewnątrz istnieje ciągłe zamieszanie, również i cierpienia i problemy, ale jeśli jest tylko ten mały ruch do wewnątrz, przekraczający jakby jakąś niewidzialną bramę wewnątrz siebie – natychmiast znajdujemy się na zewnątrz wszystkiego (albo wewnątrz?), odlegli o tysiące mil od tego wszystkiego i już nic nie ma większego znaczenia, gdy spoczywamy na welwetowym śniegu. To doświadczenie w końcu staje się tak naturalne, że pośrodku najbardziej absorbujących czynności, na ulicy czy podczas dyskusji lub w pracy, możemy zanurzyć się w owym „wewnątrz” (lub na zewnątrz) i nic już nie istnieje prócz uśmiechu – to zajmuje tylko sekundy. Wtedy zaczynamy widzieć, czym jest prawdziwy Spokój. Wtedy mamy niezawodny Azyl, wszędzie i w każdych okolicznościach. I spostrzegamy w coraz bardziej konkretny sposób, że ta Cisza nie jest tylko wewnątrz nas – jest wszędzie, jak gdyby była jedyną zasadniczą substancją we wszechświecie, jak gdyby każda rzecz istniała na jej tle, wychodziła z niej i do niej powracała. Jest to niczym studnia słodyczy w sercu każdej rzeczy, jak welwetowy płaszcz otulający wszystko. I ta Cisza nie jest pustką, jest absolutną Pełnią, ale Pełnią bez niczego w sobie samej, albo raczej – Pełnią, która zawiera esencję wszystkiego, co może zaistnieć tuż na sekundy przed powołaniem do istnienia. Nie istnieje to jeszcze tam, ale jest już cały potencjał, jak w piosence, którą ma się właśnie zaśpiewać. Człowiek czuje się w niej (lub na zewnątrz niej) nadzwyczaj bezpiecznie i jak w domu. Jest to pierwsza refleksja Transcendentu. Jeden krok dalej i po prostu wpłynęlibyśmy w Nirwanę. Nic już dłużej nie istnieje poza tą Ciszą. Ale w Superumyśle nie ma już „przejść” do przekroczenia, nie przechodzi się już z jednego stanu w drugi, z Ciszy do zamieszania, z Wewnątrz do zewnątrz, z Boskiego w nie-boskie – obydwa bieguny są z sobą stopione w pojedynczym doświadczeniu: Cisza, która istnieje na zewnątrz wszystkiego ze Stawaniem Się, które płynie wszędzie. Jedno nie wyklucza drugiego, jedno nie może istnieć bez drugiego. Gdyby bowiem Najwyższa Cisza nie mogła w sobie zawrzeć przeciwieństwa tejże Ciszy, nie byłaby nieskończoną. Gdyby ta Cisza nie mogła być całkowicie wolna i na zewnątrz wszystkiego, co wydaje się jej przeciwieństwem, wtedy byłaby więźniem swego przeciwieństwa. Królestwo Boże jest z tego świata i zarazem nie jest. Całą tajemnicą jest połączenie tych dwóch doświadczeń w jedno: nieskończoności w skończoność, bezczasowości w czasowość i transcendentalnego w immanentne. Wtedy poznaje się Spokój w akcji i Radość w każdym sposobie bycia:

165

„Na nieruchomym, głębokim morzu – śmieje się on w toczących się falach, Uniwersalny, jest on wszystkim – transcendentalny, niczym…”231 Supramentalna świadomość reprodukuje tajemnice wielkiego i spokojnego Światła, które zdecydowało „pewnego dnia”, gdzieś tam poza czasem, spojrzeć na siebie czasowo, w sekwencji z niezliczonych punktów widzenia, ale też nie przestając być jednym i całkowitym, zwartym wewnątrz siebie, wewnątrz wiecznej sekundy. Jedynym celem ewolucji jest odkrycie na nowo, na samym dnie, tej odgórnej totalności oraz odnalezienie tu, na ziemi, właśnie pośrodku tych dualizmów i najbardziej bolesnych sprzeczności – nadrzędnej Jedności, najwyższej Nieskończoności, najwyższej Radości – Ananda. To po to, aby odnaleźć ten Sekret jesteśmy ściągani na dół za każdym razem, gdy zrobimy krok w górę.

Supramentalna potęga Spirytualiści rezygnują z potęgi jako broni niegodnej poszukiwacza prawdy; Nie jest to jednak punkt widzenia Sri Aurobindo. Wręcz przeciwnie, koncept Potęgi – Shakti jest jednym z kluczowych konceptów jego jogi, ponieważ bez potęgi – niczego nie można zmienić. „Ja wielbię Boga-Ogień, a nie Boga-Sen” – wykrzykuje Savitri.232 „Ogień przyzywa Wieczność w Czas czyni radość ciała tak żywą, jak radość duszy…”233 „Jest błędem etycznego lub religijnego umysłu osądzać Potęgę jako rzecz samą w sobie nie do zaakceptowania i nie wartą poszukiwań, ponieważ miała ona być sprzedajna i zła; wbrew jej powierzchownym osądom większości instancji, jest to ślepe i irracjonalne uprzedzenie. Jak by nie była skorumpowana i źle używana, podobnie jak Miłość i Wiedza bywają skorumpowane i źle używane – Potęga jest boska w swej naturze i dana nam tutaj do boskiego użytku. Shakti, Wola, Potęga – jest woźnicą światów i czy pojawia się jako Potęga-Wiedza, Potęga-Miłość, Potęga-Życie, Potęga-Akcja, czy Potęga-Ciało jest zawsze duchowa w swych początkach i boska w swym charakterze. To jedynie użytek czyniony z Niej przez Ignorancję, przez brutalnych ludzi czy Tytanów, który musi być odrzucony na bok i zastąpiony przez jej większe naturalne – jeśli są one dla nas supernormalne – akcje kierowane wewnętrzną świadomością zgraną z Nieskończonością i Wiecznością. Integralna joga nie może odrzucić pracy Życia i zadowolić się jedynie wewnętrznym doświadczeniem; musi ona iść do wewnątrz po to, by móc zmienić to, co na zewnątrz…”234 Ten aspekt „siły” czy „potęgi” świadomości jest

231

Savitri, 29:657

232

Ibid, 29:614

233

Ibid,28:196

234

Synteza Jogi, 20:393

166

reprezentowany w Indiach przez wieczną Matkę. Bez świadomości nie ma Siły, a bez Siły nie ma stworzenia – On i Ona, dwoje w jednym, nierozdzielni. „Ten cały szeroki świat jest jedynie Nim i Nią”235. Ewolucja jest opowieścią o Niej, odkrywającej Go i dążącej do Jego materializacji we wszystkim. Nie możemy zrezygnować z jednego na rzecz drugiego – bez Niego jesteśmy więźniami ślepej Siły, bez Niej jesteśmy więźniami oślepiającej Próżni – musimy zintegrować obydwoje wewnątrz spełnionego świata. „W ślepą ciemność wchodzą ci, którzy idą w ślad za Ignorancją, a jakby w jeszcze większą ciemność wchodzą ci, którzy oddają się jedynie Wiedzy” – mówią Isha Upaniszady (9). Supramentalne jest potęgą ponad wszystkim, oszałamiającą potęgą. Jest ono bezpośrednią potęgą Ducha w Materii. Cała świadomość jest potęgą; im wyżej się w niej wznosimy, tym potęga ta staje się większa, ale też coraz dalej znajdujemy się od ziemi. Jeśli zatem pragniemy zastosować naszą Nadumysłową potęgę np. do spraw tego świata, musimy znieść ją w dół przez wszystkie poziomy i musi ona przezwyciężyć determinizmy wszystkich pośrednich poziomów zanim będzie mogła osiągnąć samo dno, czyli Materię. Na samym dole tego schodzenia pozostaje jedynie zamglona i osłabiona refleksja Nadumysłu, której przypadło staczać walki z coraz to cięższymi i bardziej buntowniczymi determinizmami. Oto dlaczego spirytualiści nigdy nie byli w stanie zmienić życia. Ale Supramentalne jest najwyższą Świadomością-Siłą w samym sercu Materii, bez jakichkolwiek przejść. Jest to „słońce w ciemnościach” z Wed, miejsce spotkań Szczytu z Dnem. Zatem – wszystko może zmienić. Jak powiedziała Matka: „Prawdziwą zmianą świadomości jest taka, która zmieni fizyczne warunki w świecie i uczyni go całkowicie nową kreacją”. Wyjaśnijmy sobie od razu, że supramentalna potęga nie działa ani dzięki cudom, ani w gwałtowny sposób – sama wzmianka o cudzie jest absurdem, jak często powtarzał Sri Aurobindo: „Nie ma takich rzeczy jak cuda”236 – są jedynie fenomeny, których procesów jeszcze nie rozumiemy. A dla tego, kto widzi – jest to jedynie interwencją determinizmów wyższych płaszczyzn w determinizmy niższych poziomów. Umysł wygląda jak coś w rodzaju cudu dla determinizmu gąsienicy, choć wszyscy wiemy, że nasz umysłowy cud następuje zgodnie z pewnymi procesami. To samo stosuje się do Superumysłu: nie narusza żadnych z istniejących praw, on po prostu przeskakuje ponad nimi (lub wewnątrz nich…) do poziomu, na którym one już nie istnieją; podobnie prawa gąsienicy nie istnieją dla człowieka. Bądźmy tu nieco bardziej konkretni: zwyczajowe powtarzanie pewnych wibracji, które uległy koagulacji – jak to się stało wokół każdej osoby – daje w rezultacie pozory pewnej stabilnej struktury; mówi się wtedy, że dana osoba podlega „prawom” swojej natury. Lecz to tzw. prawo nie jest bardziej nieodwołalnym prawem niż np. wybór jednej drogi do domu spośród kilku możliwych – to po prostu kwestia nawyku. To samo dotyczy również całego kosmosu – wszystkie nasze przypuszczalnie „absolutne fizyczne prawa” są jedynie nawykami, które uległy koagulacji i nie ma w tym niczego absolutnego. Mogą one zostać „odrobione”, pod warunkiem, że zechce się wybrać inną drogę, to znaczy – zmienić świadomość. „Naturalne

235

Savitri, 20:63

236

Życie, literatura i joga, 11

167

prawo – napisał Sri Aurobindo – oznacza zaledwie równowagę ustabilizowaną przez Naturę – równowagę sił. Jest to jedynie szablon, w którym Natura już przywykła działać w celu wytworzenia pewnych rezultatów. Ale jeśli zmieni się świadomość, to wtedy szablon również musi się zmienić”.237 Bywały już liczne „zmiany szablonów” na kursie naszej ewolucji, rozpoczynając od wprowadzenia Życia w Materię, które zmodyfikowało „szablon materialny”, potem wprowadzając Umysł w Życie, który zmodyfikował i witalny, i materialny szablon. Superumysł jest trzecią zmianą szablonu, który zmodyfikuje Umysł, Życie i Materię. Proces ten już się rozpoczął, doświadczenie się rozwija. Zasadniczo, supramentalna świadomość wyzwala świadomość zawartą w każdym elemencie. Nie zakłóca ona porządku Wszechświata, nie gwałci niczego, stosuje tylko swą potęgę dla rozszczepienia ciemności tak, by mogła ona wyzwolić swoje własne światło. „Rozdzielił on ciemności szeroko, jak się rozdziela skórę, którą można pokryć całą ziemię, pod jego oślepiającym słońcem” – mówi Rig Weda (V.85.1). Ponieważ ta sama boska, słoneczna świadomość jest wszędzie, świat i każdy atom na świecie są boskie – Pan wszystkich rzeczy jest również „Owym świadomym w nieświadomych rzeczach”, o którym wspomina Rig Weda. Materia nie jest prymitywną substancją niezdatną do zmiany, za wyjątkiem gdy popełniamy gwałt na niej naszymi rękoma i głowami, które i tak nie wyprodukowały niczego poza monstrami. Jest to boska substancja, która może być podatna zamiast być oporną i może być zmieniona zamiast wciągać nas w nasze stare nałogi grawitacji i rozkładu. Ale jest to zamglona lub śpiąca boskość, „somnambulik” – jak powiada Sri Aurobindo lub „zagubione, pogrzebane słońce”, jak mówi Weda. „Nieświadomość jest jedynie snem Superświadomości…238 Pozorna Nieświadomość materialnego Wszechświata trzyma w sobie w ciemnościach wszystko to, co jest wiecznie samo-odsłonięte w świetlistej Superświadomości”.239 Supramentalne użyje po prostu swego własnego światła, aby rozbudzić takie samo światło – to samo światło – w Materii. „Prawda na górze zbudzi prawdę w dole”240 Gdyż prawo jest odwiecznie to samo; tylko podobne może oddziaływać na podobne. Tylko najwyższa potęga może uwolnić najniższą. Czym zatem jest ta Potęga? Każda koncentracja uwalnia subtelne gorąco, dobrze znane tym, którzy praktykowali dyscypliny jogi (tapasya lub dyscyplina jogi jest „tym, co produkuje gorąco”). Supramentalna potęga jest „gorącem” tego rodzaju, tylko nieskończenie bardziej intensywnym, w komórkach ciała. Gorąco, uwalniane przez rozbudzenie świadomości-siły w Materii: „Jest to tak, jak gdyby nasze duchowe życie zrobione było ze srebra – wyjaśnia Matka – podczas gdy życie supramentalne jest zrobione ze złota. Jak gdyby całe

237

Wieczorne rozmowy, 91

238

Savitri, 29:600

239

Życie Boskie, 19:642,766

240

Savitri, 29:600

168

duchowe życie tutaj było srebrną wibracją, nie zimnem, ale tylko światłem; światłem, które wznosi się aż do szczytu, światłem całkowicie czystym i intensywnym. Ale to drugie, supramentalne światło posiada pełnię, potęgę, ciepło, które czyni taką właśnie różnicę”. To ciepło jest obecne we wszystkich supramentalnych transmutacjach. Prawdę mówiąc, gorąco uwalniane dzięki spalaniu i innym reakcjom chemicznym, nie wspominając już o daleko większym gorącu uwalnianym reakcją nuklearną – jest jedynie fizycznym tłumaczeniem podstawowego fenomenu duchowego, który dobrze znali riszowie z Wed i nazywali Agni, duchowym Ogniem w Materii. „Inne płomienie są jedynie gałęziami z Twego pnia, o Ogniu…, o Agni, o Bóstwo Wszechświata, Ty jesteś pępkiem ziem i ich mieszkańców: wszystko, co zrodzone Ty kontrolujesz i wspierasz, jak kolumna… Ty jesteś głową Niebios i pępkiem Ziemi… Ty jesteś potęgą, która wprawia w ruch działanie w dwu światach…” (Rig Weda I.58) „Twoja wspaniałość, o Ogniu, który jesteś w Niebie i na Ziemi, w roślinach i w wodzie, który rozprzestrzeniasz się w powietrzu – jest żywym oceanem światła, które widzi wszystko wzrokiem boskim”.241 „Agni wszedł w Ziemię i Niebo, jak gdyby były one jednym”. (Rig Weda III.7.4) To jest ten najwyższy Agni, który Sri Aurobindo i Matka odkryli w Materii i w komórkach ciała – i to właśnie on jest przekładnią dla transformacji ciała i fizycznej zmiany w świecie. Zamiast więc być „ubijaną” przez zniekształcone i zamglone przedstawicielstwa wszelkich pośrednich mentalnych i witalnych determinizmów – Materią rozbudzoną dla świadomości swojej własnej siły – wykonuje swe własne transmutacje. Zamiast ewolucji na zawsze rozdartej pomiędzy dwoma biegunami – świadomością pozbawioną siły wiodącą do błogiej ekstazy a siłą bez świadomości, wiodącą do prymitywnej radości atomu – Superumysł przywraca równowagę wewnątrz totalnego istnienia: najwyższą świadomość w najpotężniejszej sile, ogień Ducha w Materii – „O Płomieniu z setkami skarbów” – wykrzykuje Rig Weda (I.59). Może się tu przydać przypomnienie, że Sri Aurobindo dokonał tego duchowego odkrycia w 1910 r. – zanim po raz pierwszy przeczytał Wedy – w czasie, kiedy fizyka nuklearna była ciągle jeszcze w stadium teoretycznym. Nasza nauka wyprzedza świadomość, stąd ten niebezpieczny kurs naszego przeznaczenia. Podobieństwo do fizyki nuklearnej staje się nawet o wiele bardziej uderzające, jeśli opisujemy potęgę supramentalną tak, jak przejawia się komuś, kto widzi. Powiedzieliśmy już, że im wyżej wznosimy się w świadomości, tym światło staje się bardziej stabilne, bez załamań; od intuicyjnych „iskierek” do „stałych błyskawic” nadumysłu światło staje się bardziej jednolite. Można wtedy pomyśleć, że supramentalne światło jest czymś w rodzaju świetlistej totalności, niezmiernie zwartej i nieruchomej, bez najmniejszej szczeliny. Ale, co jest godne uwagi, jakość tego supramentalnego światła jest całkowicie różna od innych poziomów świadomości; łączy w sobie zarówno zupełną nieruchomość jak i najszybszy ruch – również i tutaj dwa przeciwne bieguny są połączone. Możemy jednak tylko ogłosić ten fakt, bez możliwości jego wyjaśnienia. Oto jak Matka opisuje swoje pierwsze doświadczenie supramentalnego światła: „Było tam całe wrażenie potęgi, ciepła, złota; nie było

241

Listy, seria III, 103

169

to płynne, odczuwało się to jak coś w rodzaju pudru. I każdy z tych elementów (nie można nazwać ich cząstkami, czy fragmentami, czy nawet punktami, chyba, że użyje się słowa ‘punkt’ w sensie matematycznym: coś, co nie zabiera żadnej przestrzeni) był jakby żyjącym złotem; ciepły złoty kurz – ani jasny, ani ciemny, nie było to też światłem, raczej mnogością maleńkich, złotych punktów, tylko to. Czułam jakby dotykały one moich oczu, mojej twarzy. I jak ogromna potęga w tym tkwiła! I równocześnie poczucie obfitości, spokoju i wszechpotęgi. Było to bogate. Było to pełne. Był to ruch nieskończenie szybszy w swej ostateczności niż cokolwiek można sobie wyobrazić, a jednocześnie był tam absolutny spokój, doskonała nieruchomość…”* Wiele lat później, kiedy doświadczenie to stało się już dobrze jej znane, Matka opisywała je następująco: „Jest to ruch, który jest wieczną Wibracją, bez początku i bez końca. Coś, co istnieje przez całą wieczność, nie zna żadnych podziałów czasowych; tylko kiedy zostaje rzucone na ekran, zaczyna przybierać podziały czasowe. Nie można powiedzieć o tym ‘sekunda’ lub ‘moment’… to bardzo trudno jest wyjaśnić. Zaledwie zdążyło się to spostrzec, a już tego nie ma – coś bez granic, bez początku, bez końca. Ruch tak totalny i stały, że dla jakiejkolwiek percepcji sprawia wrażenie całkowitej nieruchomości. Jest to absolutnie nie do opisania, a jednak jest to Początkiem i Wsparciem całej ziemskiej ewolucji… I zauważyłam, że w tym stanie świadomości Ruch ten jest większy niż siła czy potęga, która utrzymuje komórki w indywidualnej formie…” W dniu, w którym nauczymy się stosować tę Wibrację, ten „Ruch” dla naszej własnej materii, będziemy mieć praktyczny sekret przejścia z prymitywnej Materii do Materii bardziej subtelnej i będziemy mieć pierwsze supramentalne i wspaniałe ciało na Ziemi. Ta nieruchomość wewnątrz ruchu jest podstawą wszelkiej aktywności istoty supramentalnej. Jest praktycznym założeniem każdej dyscypliny prowadzącej do Superumysłu, a może nawet założeniem każdej efektywnej akcji w tym świecie. Powiedzieliśmy już, że wewnętrzna nieruchomość, jeśli się ją osiągnie, ma potęgę rozpuszczania wibracji – że jeśli jesteśmy w stanie pozostać wewnątrz doskonale nieruchomi, bez najmniejszej reakcji, możemy nawet powstrzymać ataki zwierząt lub ludzi. Ta potęga nieruchomości jest naprawdę osiągnięta tylko wtedy, gdy zaczęliśmy już wchodzić w kontakt z wielką Ciszą, która ją poprzedza, podczas gdy możemy za pomocą woli wycofać się daleko, daleko, na zewnątrz wszelkich istniejących okoliczności, tysiące mil od nich. Musimy być jak najdalej od życia po to, by udoskonalić wewnętrzny składnik życia. Godnym zauważenia i w końcu naturalnym jest to, że Supramentalna Potęga nie może zostać osiągnięta, póki nie jest się całkowicie i kompletnie na zewnątrz – usadowionym na wiecznym Fundamencie, na zewnątrz czasu i przestrzeni, jakby najwyższy Dynamizm mógł nadejść tylko w najwyższej Nieruchomości. Fakt ten może wydać się paradoksalnym, ale praktycznie ma wiele sensu. Możemy zrozumieć, że gdyby zwyczajna świadomość, którą jest w stanie zmienić najlżejszy powiew, miała wejść w kontakt z „ciepłym, złotym kurzem”, to rozpadłaby się natychmiast na kawałki i uległa dezintegracji. Tylko całkowita Nieruchomość może znieść ten

Przy szybkości światła zauważamy również kombinację totalnego bezruchu wewnątrz najwyższego ruchu – bezruch,

kiedy obserwujemy fenomen od wewnątrz, ruch – kiedy patrzymy nań z zewnątrz.

170

Ruch. I to jest właśnie to, co tak uderzało tych, którzy widzieli Sri Aurobindo. To nie było tylko światło w jego oczach (co też miało miejsce u Matki), ale coś w rodzaju nieruchomej niezmierzoności, którą czuło się w pobliżu niego, nieruchomości tak zwartej, nieomal dotykalnej, jak gdyby wchodziło się w fizyczną nieskończoność. Wtedy spontanicznie rozumiało się, bez potrzeby dalszych praktycznych wywodów, dlaczego cyklon nie mógł wtargnąć do jego pokoju. Ta jego mała fraza nagle posiada doskonały sens: „Silna nieruchomość nieśmiertelnego ducha”242. Dzięki właśnie tej potędze nieruchomości pracował przez 40 lat i był w stanie pisać przez 12 godzin co noc, spacerować po 8 godzin co dzień („aby znieść światło w Materię” – jak mawiał) i staczać niewyobrażalne walki w Nieświadomości bez odczuwania zmęczenia: „Kiedy dokonując wielkich akcji, odnosząc olbrzymie rezultaty nie możesz nawet odczuwać, że coś robisz, wtedy wiedz, że Bóg usunął bielmo z twoich oczu… Jeśli siedząc samotnie, nieruchomo i bezgłośnie na szczycie góry możesz spostrzegać rewolucje, którym przewodzisz, wtedy posiadasz boską wizję i jesteś uwolniony od złudy pozorów…”243 Nieruchomość jest podstawą supramentalnej potęgi, ale cisza jest warunkiem jej doskonałego działania. Supramentalna świadomość nie zważa na mentalne lub moralne kryteria, które miałyby określać jej akcje – nie ma już więcej dylematów – jej akcje są naturalne i spontaniczne. Spontaniczność jest szczególną cechą Superumysłu, spontaniczność życia, wiedzy, potęgi. W zwyczajnym życiu próbujemy „wiedzieć” co jest dobre lub prawidłowe i gdy tylko myślimy, że to znaleźliśmy – próbujemy to wmontować w nasze myśli. Supramentalna świadomość wręcz przeciwnie – nie próbuje niczego wiedzieć, nie próbuje rozszyfrowywać co musi, a czego nie może zrobić, pozostaje w doskonałej ciszy i nieruchomości, żyjąc spontanicznie w każdej sekundzie, nie troszcząc się o przyszłość, ale w każdej sekundzie czasu, dokładna wiedza, która jest potrzebna – spada jak kropla światła w ciszy świadomości; to musi być zrobione, to należy powiedzieć, zobaczyć, zrozumieć. „Supramentalna Myśl jest strzałą zrobioną ze Światła, a nie pomostem do osiągnięcia”244. „Na szerokiej płaszczyźnie spotykają się oni razem i znają się doskonale” – mówi Rig Weda (VII.76.5). I za każdym razem, gdy myśl lub wizja pojawia się w świadomości, nie jest to spekulacją na temat przyszłości, ale natychmiastową akcją. „Tam każda myśl i uczucie są działaniem”245 Wiedza jest automatycznie wyposażona w potęgę. Jest to bowiem ta prawdziwa wiedza, która obejmuje wszystko – prawdziwa wiedza jest wiedzą potężną. My nie posiadamy potęgi, ponieważ nie spostrzegamy całego obrazka, podczas gdy totalna wizja wychodzi daleko poza nasze chwilowe rozumowania. Widzi przedłużenie

242

Synteza Jogi, 20:95

243

Myśli i aforyzmy, 17:92

244

Godzina Boga, 17:12

245

Savitri, 28:183

171

każdej rzeczy w czasie. Nie jest to arbitralne „fiat” przeciwstawiające się normalnemu kursowi rzeczy, ale świetliste ciśnienie, które przyspiesza ruch i dąży do tego, aby zetknąć każdą rzecz, każde wydarzenie, każdą istotę w bezpośrednim kontakcie ze swą świetlistą esencją, jej własnym boskim potencjałem i samym Celem, który wprawił je w ruch. Jest to cudowny ewolucyjny ferment, jak już to powiedzieliśmy. Może powinniśmy dodać, w jaki sposób potęga ta objawia się praktycznie w życiu i w akcjach tych, którzy je uosabiają – jak dotąd byli to Sri Aurobindo i Matka. Ale ponieważ żadne wyjaśnienie nie jest w stanie nas w pełni zadowolić zanim się świadomie go nie zobaczy – doświadczenie zacznie być przekonywujące dopiero wtedy, gdy będzie zachodzić na większą skalę społeczną – to może lepiej przemilczeć tę kwestię. Faktem bowiem jest, że ich akcje najczęściej wymykały się nawet i tym, którzy z nich korzystali z prostego powodu, że jedynie wtedy możemy się ustosunkowywać do pewnych zjawisk i rzeczy, jeżeli osiągniemy ten sam poziom. Zazwyczaj widzimy tylko moment obecny, a nie przyszły cud przygotowywany przez pojedyncze spojrzenie, sekundę światła, która będzie dojrzewać przez następne dwadzieścia lat lub trzy wieki pod naszymi nieświadomymi warstwami, zanim staną się „czymś naturalnym”. „Ani ty, ani nikt inny nic nie wiecie o moim życiu – napisał Sri Aurobindo do jednego z jego biografów – bo nie było ono na powierzchni, aby je ludzie mogli widzieć.”246 Gdy mówi się o tym rodzaju potęgi, wiele przysparza trudności fakt, że posiadamy całkowicie błędne wyobrażenie o potędze. Kiedy mówimy o „potęgach”, natychmiast myślimy o czymś cudownym; ale to nie jest to, czym jest prawdziwa Potęga, ani nie jest to prawdziwym cudem wszechświata. Supramentalna akcja nie stwarza cudów w mgnieniu błyskawicy; jest spokojna jak sama wieczność, popychająca świat i każdą w nim rzecz w kierunku jej własnej perfekcji poprzez wszystkie maski niedoskonałości. Prawdziwym cudem jest nie czynić gwałtu na rzeczach, ale potajemnie je napędzać, prawie potajemnie i podstępnie w kierunku ich własnego centrum tak, aby głęboko w sobie mogły rozpoznać tę Twarz jako swoją własną. Istnieje tylko jeden cud – natychmiastowe rozpoznanie, kiedy już nic nie jest „inne”. Kluczem do supramentalnej potęgi jest jednostka. Supramentalna istota posiada nie tylko transcendentalny i kosmiczny status, ale również status indywidualny. Potrójna luka doświadczenia, które dzieliło monistę, panteistę i indywidualistę – zostaje zabliźniona. Jego transcendentalny status nie odcina świata i jednostki bardziej, niż jego kosmiczny status pozbawiałby go Transcendentu lub wszechświata. Nie odrzucił on drabiny, wspiąwszy się na szczyt, świadomie bowiem poznał wszystkie szczeble ewolucyjne od szczytu do samego dołu i nie ma nigdzie przerwy, nie ma brakującego ogniwa. A ponieważ utrzymywał cały czas swą indywidualność zamiast rozpraszania się w świetlistej ziemi niczyjej, może się nie tylko wznieść po wielkiej drabinie, ale i zejść w same doły egzystencji i użyć swego indywidualnego istnienia jako materialnego pomostu pomiędzy samą górą i samym dołem. Jego pracą na ziemi jest ustalenie bezpośredniego kontaktu pomiędzy najwyższą Siłą i jednostką, pomiędzy najwyższą Świadomością i Materią, czyli „połączyć dwa krańce” – jak mówi Matka. Jest on przyspieszającym katalizatorem Rzeczywistego na ziemi. Oto dlaczego istnieje nadzieja, że wszystkie te ślepe determinizmy, które obecnie rządzą światem jak Śmierć, Cierpienie, Wojna mogą być zmienione przez ten

246

O sobie, 26:378

172

najwyższy Determinizm i dać początek nowej, świetlistej ewolucji. „To duchową rewolucję przewidujemy, a materialne rewolucje są tylko jej ciśnieniem i refleksją”.247 Po dwóch miesiącach w Chandernagore, Sri Aurobindo usłyszał znowu Głos: „Jedź do Pondicherry”. Kilka dni później żeglował potajemnie na pokładzie „Dupleix”, przechytrzywszy brytyjską policję, opuszczając północne Indie na dobre. „Zaakceptowałem prawo… poruszania się tylko tam, gdzie poruszany byłem przez to, co Boskie”248. Ostatnie 40 lat jego życia z Matką miały być poświęcone przerabianiu tej indywidualnej realizacji w ziemską: „Pragniemy znieść w dół Superumysł jako nową jakość. Tak jak obecnie umysł jest permanentnym stanem świadomości w ludzkości, tak samo pragniemy stworzyć rasę, w której Superumysł będzie permanentnym stanem świadomości”249. I aby jego intencje nie były źle zrozumiane, Sri Aurobindo wielokrotnie podkreślał następujący punkt: „Dalekie jest od mojego celu propagować jakąkolwiek religię, nową lub starą, dla przyszłej ludzkości. Musi być otwarta droga, która ciągle jeszcze jest zablokowana, a nie założona nowa religia – oto moja koncepcja”250. Trudno nam powiedzieć, czy supramentalna przygoda zwycięży. Riszowie z Wed nie byli w stanie „odblokować drogi”, nie mogli otworzyć „wielkiego przejścia” dla wszystkich i przemienić swych osobistych realizacji w permanentne i kolektywne. Musiał być w tym jakiś powód. Pozostaje nam jedynie sprawdzić, czy powód ten ciągle jeszcze istnieje.

ROZDZIAŁ 16: CZŁOWIEK – ISTOTA PRZEJŚCIOWA

Podczas swych pierwszych lat w Pondicherry Sri Aurobindo żył w wielkiej biedzie. Był na czarnej liście, daleko od tych, którzy mogliby mu pomóc. Jego korespondencja była cenzurowana, a każdy ruch śledzony przez brytyjskich szpiegów, którzy próbowali uzyskać jego ekstradycję wszelkimi możliwymi sposobami, włączając podrzucenie kompromitujących papierów do jego domu i denuncjując go francuskiej policji*. Próbowano go nawet

247

Ideal Karmajogina, 2:17

248

O sobie, 26:58

249

Listy o jodze, 22:69

250

Ibid, 22:139

Pondicherry było wówczas pod zarządem francuskim

173

porwać. Sri Aurobindo nie miał spokoju aż do dnia, kiedy superintendent francuskiej policji przybył przeszukać jego dom i znalazł w szufladzie dzieła Homera. Po zapytaniu, czy była to „rzeczywiście greka”, nabrał takiego szacunku i podziw dla owego dżentelmena – jogina, który czytywał uczone księgi i mówił po francusku – że po prostu wyszedł, aby już nigdy nie powrócić. Od tej pory nowo przybyły mógł przyjmować wszelkie wizyty różnych osób i swobodnie się poruszać, według własnego upodobania. Kilku jego towarzyszy broni przybyło za nim, czekając aż ich przywódca podejmie walkę polityczną, ale ponieważ „Głos” w tej kwestii się nie odzywał – nie uczynił też i on żadnego ruchu. Poza tym, Sri Aurobindo zobaczył, że proces polityczny toczy się już własnym torem. Duch niepodległości został rozbudzony i rzeczy miały się toczyć nieuchronną drogą aż do całkowitego wyzwolenia – tak jak to przewidział. On zaś miał inne rzeczy do wykonania.

Pisemne prace Głównym punktem jego pierwszych lat wygnania było czytanie Wed w oryginale. Aż do tej chwili Sri Aurobindo czytał jedynie angielskie lub hinduskie tłumaczenia i – razem z innymi uczonymi w sanskrycie – widział w nich jedynie raczej zwyczajne, rytualne teksty „o małej wartości lub ważności dla historii czy przeżywania duchowych doświadczeń”251. Ale nagle, w oryginale odkrył „…stałą żyłę najczystszego złota myśli i duchowego doświadczenia…252 Odkryłem, że mantry Wed oświecone były czystym i precyzyjnym światłem moich własnych psychologicznych doświadczeń, dla których nie znalazłem jeszcze wystarczającego wyjaśnienia ani w europejskiej psychologii, ani też w naukach Jogi czy Vedanty…”253 Można sobie z łatwością wyobrazić, jak Sri Aurobindo mógł być zakłopotany przez swoje własne doświadczenia, których przez kilka lat nie mógł dokładnie zrozumieć, ani też tego, co mu się zdarzało. Opisaliśmy supramentalne doświadczenie z Chandernagore jako jasne i precyzyjne działanie krok po kroku, ale faktem jest, że wyjaśnienia przychodziły często o wiele później. W tamtym czasie nie miał żadnych znaków, które wskazywałyby mu drogę. I właśnie najstarsza z czterech Wed **– Rig Weda – niespodziewanie sygnalizowała, że nie był całkowicie samotny i zagubiony na tej planecie. Że Zachodni i nawet hinduscy uczeni nie zrozumieli nadzwyczajnej wizji tych tekstów. Nie jest to czymś zastanawiającym gdy zdamy sobie sprawę, że korzenie sanskrytu mają podwójne lub nawet i potrójne znaczenia, a te z kolei zaopatrzone są w podwójny symbolizm: ezoteryczny i egzoteryczny. Hymny te mogą być czytane na dwóch lub trzech różnych poziomach znaczenia i nawet gdy się odkryje prawidłowe znaczenie, ciągle trudno jest zrozumieć np. „ogień w wodzie”, „górę brzemienną najwyższymi narodzinami” czy też „poszukiwania zagubionego słońca”, które następuje po odkryciu „słońca w ciemnościach” – chyba że ktoś już doświadczył duchowego Ognia w Materii, eksplozji skały

251

O Wedzie, 42

252

Ibid, 47

253

Ibid, 46

Rig Weda, Sama Weda, Yajur Weda, Atharva Weda.

174

Nieświadomości lub iluminacji w komórkach ciała. Sami riszowie wspominali o „sekretnych słowach, mądrości jasnowidzów, która zdradzała swoje ukryte znaczenie tylko tym, którzy mogli widzieć”. (IV.3.16) Z uwagi na swe doświadczenia, Sri Aurobindo natychmiast znał prawidłowe znaczenie i rozpoczął tłumaczenie dużych fragmentów Rig Wedy, zwłaszcza cudownego „Hymnu do Mistycznego Ognia”. Zadziwiające jest, że riszowie sprzed pięciu czy sześciu tysięcy lat wspominali nie tylko o swoich własnych doświadczeniach, ale i o doświadczeniach swoich „przodków”, „ojców ludzi” – jak ich nazywali – sprzed ilu to tysięcy lat? Były one powtarzane z pokolenia na pokolenie bez pojedynczych nawet zniekształceń, bez pominięcia jednej sylaby, ponieważ efektywność mantry zależała akuratnie od dokładności jej wymawiania. Stoimy więc przed najbardziej starożytną tradycją w świecie, zupełnie nietkniętą. To, że Sri Aurobindo ponownie odkrył Sekret początków naszego ludzkiego cyklu (bo może byli inni przed nim) i to w wieku, który hindusi nazywają „czarnym”, czyli Kali-yuga – nie jest bez znaczenia. Bo jeśli prawdą jest, że Dno sąsiaduje z nową warstwą, wtedy bliscy musimy być czegoś prawdziwego.*** Błędem byłoby jednakże identyfikować Sri Aurobindo z wedyckimi rewelacjami. Chociaż są one dla nas tak uderzające, dla niego były jedynie znakiem na drodze, potwierdzeniem po fakcie. Zmartwychwstanie Wed w dwudziestym wieku, jak by miało ono uosabiać totalną Prawdę raz na zawsze, byłoby próżnym przedsięwzięciem, ponieważ Prawda nigdy się dwa razy nie powtarza. Sri Aurobindo napisał w humorystyczny sposób, że „rzeczywiście ów szokujący szacunek dla przeszłości jest zarazem cudowną i straszną rzeczą! W końcu, Boskość jest nieskończona i rozwinięcie Prawdy może być nie kończącym się procesem… a nie rzeczą w skorupie orzecha, którą się rozbija i zawartość wyczerpuje pierwszy jasnowidz lub mędrzec, podczas gdy inni muszą religijnie rozbijać jedną i tę samą skorupę bez końca…”254 Sri Aurobindo zamierzał pracować nie tylko nad indywidualną realizacją jak riszowie, ale również nad kolektywną, w warunkach, które nie są już warunkami prehistorycznych pasterzy. Najpierw miał poświęcić znaczną część czasu na pisanie, które jest w tej chwili prawdopodobnie najbardziej widoczną oznaką tej jego kolektywnej akcji. W 1910 r. przybył do Pondicherry francuski pisarz, Paul Richard, gdzie spotkał się ze Sri Aurobindo, którego zakres poglądów wywarł na nim ogromne wrażenie. Ponowił zatem swą wizytę w 1914 r., zachęcając tym razem Sri Aurobindo, aby przelał na papier swe myśli. Założony został więc dwujęzyczny „Przegląd Wielkiej Syntezy” („Arya”), a Richard został odpowiedzialnym za sekcję francuską. Wybuchła jednak wojna, Richard wezwany został do powrotu do Francji i Sri Aurobindo znalazł się sam z 64 stronicami do zapełnienia filozofią, co miesiąc. Nie był filozofem: „Ach, filozofia! Pozwólcie mi wyjaśnić w zaufaniu, że

***

Wg tradycji hinduskiej, każdy cykl ma cztery okresy; Satya-yuga – wiek prawdy (lub wiek złoty) , po którym następuje

wiek o trzech-czwartych prawdy, Treta-yuga, a następnie wiek połowy prawdy Dwapara-yuga i ostatecznie wiek, w którym cała prawda zanika Kali-yuga, kiedy hasło zostaje zagubione. Po wieku Kali-yuga następuje kolejny wiek Satya-yuga, ale istnieje kompletna dezintegracja pomiędzy tymi dwoma, pralaya, kiedy Wszechświat bywa „połykany z powrotem”. Dla Sri Aurobindo odkrycie Superumysłu otwiera nowe możliwości. 254

Listy o jodze, 22:93

175

nigdy, przenigdy nie byłem filozofem, choć pisywałem utwory filozoficzne, co jest zupełnie inną sprawą. Niewiele wiedziałem o filozofii zanim rozpocząłem jogę. Przed przybyciem do Pondicherry byłem poetą i politykiem, nie filozofem. Jak zdołałem zrobić to, co robię i dlaczego? Po pierwsze, ponieważ Paul Richard zaproponował mi współpracę w przeglądzie filozoficznym i – stosownie do mojej teorii – jogin powinien być w stanie zając się tym, co w danym momencie wypada zrobić. Nie mogłem odmówić. A potem on musiał iść na wojnę, pozostawiając mnie samego z 64 stronicami do zapełnienia co miesiąc filozofią. Po drugie, ponieważ musiałem spisywać w terminach intelektualnych wszystko to, co zaobserwowałem i poznałem przez codzienne praktykowanie jogi, a filozofia była tam niejako automatycznie. Ale nie oznacza to bycia filozofem!”255 Tak to Sri Aurobindo został pisarzem. Miał 42 lata. Typowe – nie podjął tej decyzji sam; „zewnętrzne” okoliczności skierowały go na tę ścieżkę. Przez 6 lat bez przerwy, aż do 1920 r., Sri Aurobindo publikował nieomal wszystkie swoje prace – blisko 5 tysięcy stron. Ale pisał w niezwykły sposób: nie jedną książkę po drugiej, ale cztery lub nawet sześć jednocześnie na różne tematy, jak np. „Boskie życie” – swoją fundamentalną „filozoficzną” pracę i duchową wizję ewolucji, „Syntezę Jogi”, w której opisywał różne stopnie, stadia i doświadczenia integralnej jogi i porównywał wszystkie przeszłe i obecne dyscypliny, „Eseje na temat Gity”, które uwydatniały jego filozofię akcji, „Sekrety Wed” wraz ze studiami nt. początków języka oraz „Ideał Ludzkiej Jedności” i „Cykl Ludzki”, w których podchodził do ewolucji z socjologicznego i psychologicznego punktu widzenia i badał przyszłe możliwości ludzkich społeczeństw. Znalazł on „pojedynczy znak tłumaczący każdy znak”256 Dzień po dniu, spokojnie, Sri Aurobindo zapełniał swoje stronice. Każdy inny być może byłby wyczerpany, ale on nie „myślał” o tym, o czym pisał. „Nie wytężam sił aby pisać – wyjaśnia Sri Aurobindo uczniowi – po prostu pozostawiam to zadanie wyższej Potędze i kiedy ona nie działa, ja sam nic nie robię. To było dawno temu, w czasach panowania intelektu, kiedy to czasami próbowałem wymuszać rzeczy, ale nie już potem, kiedy zacząłem doskonalić prozę i poezję poprzez jogę. Pozwól sobie również przypomnieć, że kiedy pisywałem do ‘Arya’ czy gdy odpisuję na listy – nigdy nie myślę… To z wyciszonego umysłu piszę, cokolwiek nadchodzi z góry już uformowane…”257 Często ci spośród uczniów, którzy byli pisarzami lub poetami, prosili go o wyjaśnienie procesu jogi w zakresie literackiej twórczości. Wyjaśniał to szeroko, wiedząc, że twórcze aktywności są potężnymi środkami do rozszerzania granic superświadomości i wszczepiania w Materię świetlanych możliwości jutra. Jego listy są wielce instruujące: „Najlepszą ulgą i relaksem dla mózgu – pisze do jednego z uczniów – jest, gdy myślenie zachodzi na zewnątrz ciała i ponad głową (albo

255

O sobie, 26:374

256

Savitri, 28:97

257

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 247

176

też w przestrzeni lub na innych poziomach, ale wciąż poza ciałem). W każdym razie tak bywało ze mną; i jak tylko to się zdarzało – czułem natychmiastową ulgę. Czasami czułem fizyczne zmęczenie, ale nigdy nie czułem żadnego rodzaju zmęczenia umysłowego…”258 Pozwólmy sobie podkreślić tu, że „myślenie poza ciałem” nie jest wcale supramentalnym fenomenem, ale bardzo prostym doświadczeniem dostępnym na początkach umysłowego wyciszenia. Prawdziwą metodą, stosowanie do Sri Aurobindo, jest osiągnąć stan pozbawiony jakiegokolwiek osobistego wysiłku, odstąpić na bok od siebie tak daleko, jak to tylko jest możliwe i po prostu pozwolić, aby prąd przepływał przez tak opróżniony kanał. „Istnieją dwa sposoby przybycia na Wielki Główny Trakt. Jednym z nich jest wspinaczka, walka i wysiłek (jak u pielgrzyma, który przemierza Indie w trudzie i mierzy wszelkie drogi swoim własnym ciałem; to jest droga wysiłku) – pewnego dnia, nagle znajdujecie się na Wielkim Głównym Trakcie, gdy najmniej się tego spodziewacie. Innym zaś sposobem jest uciszyć umysł do tego stopnia, aby Większy Umysł mógł przezeń przemawiać (i nie mówię tu jeszcze o Supramentalnym)”.259 Ale później, zapytał jeden z uczniów, jeśli to nie jest nasz własny umysł, który myśli, jeśli myśli nadpływają z zewnątrz, jak to się dzieje, że istnieje taka różnica pomiędzy myślami jednej a drugiej osoby?: „Przede wszystkim - odpowiedział Sri Aurobindo - owe fale myślowe czy ziarna myśli, czy też formy myślowe, czymkolwiek by one nie były – posiadają różne wartości i pochodzą z różnych poziomów świadomości. I ta sama substancja myślowa może przybrać wyższe lub niższe wibracje, stosownie do poziomu świadomości, przez który do nas przychodzi (umysł myślący, witalny, fizyczny, podświadomy), jak też stosownie i do siły świadomości, która podchwytuje te formacje myślowe i ‘wciska’ je niejako w tego czy innego człowieka. Co więcej, istnieje już w każdym człowieku filtr umysłu, którego nadchodząca myśl używa dla ostatecznego uformowania samej siebie i transkrypcji, ale filtr ten może być drobniejszy lub grubszy, silniejszy lub słabszy, etc, etc w zależności od indywidualnego umysłu. Istnieje również energia umysłowa, aktualna lub potencjalna, która u każdego jest różna i może być ona w procesie otrzymywania myśli świetlista lub pospolita, jasna i pogodna (sattwa), roznamiętniona (rajas) czy też w stanie inercji (tamas), czego konsekwencje są za każdym razem bardzo różne”260. I Sri Aurobindo dodaje: „Intelekt jest absurdalnie hiperaktywną częścią natury. Zawsze myśli, że niczego nie da się dobrze wykonać bez jego udziału i zawsze musi we wszystko wsadzać swoje trzy grosze. Tak więc instynktownie przeszkadza on inspiracji, blokuje ją w połowie lub jeszcze bardziej i trudzi się potem, aby brak ten zastąpić swoimi podrzędnymi wypocinami dla wyrażenia prawdziwej mowy i rytmu, które miały nadejść. Poeta trudzi się w boleściach, aby znaleźć jedno prawdziwe słowo, autentyczny rytm, rzeczywiście boską substancję dla tego, co chce przekazać, podczas gdy przez cały czas to wszystko czeka na niego już w stanie

258

O sobie, 26:361

259

Korespondencja, tom II, 154

260

Ibid, 155

177

gotowym, tuż za nim”261. „Ale wysiłek pomaga – zaprotestował znów uczeń. – Przez naciskanie na nasze mózgi nadchodzi inspiracja”. „Otóż to! Kiedy ukazuje się jakikolwiek prawdziwy efekt, to nie dlatego, że waliło się młotem w mózg, ale dlatego, że inspiracja prześliznęła się mimo wszystko pomiędzy kolejnym wzniesieniem młota a jego opadnięciem i dostała się do wewnątrz pod pokrywą tego diabelnego hałasu”262. Po napisaniu tak wielu książek dla swoich uczniów, Sri Aurobindo zwykł mawiać, że jedynym celem książek i filozofii tak naprawdę nie jest oświecić umysł, ale raczej uciszyć go tak, aby mógł otrzymywać rzeczy i inspiracje bezpośrednio i wprost. Podsumował rolę umysłu w ewolucyjnej podróży: „Umył jest niezdarnym przejściem pomiędzy ogromem Natury i dokładną podświadomą akcją a szerszą i niezawodną superświadomą akcją Boskości. Nie istnieje nic, co może zrobić umysł, a czego nie można by dokonać o wiele lepiej w stanie nieruchomości umysłu i zamrożenia wszelkich myśli”.263 Pod koniec tych sześciu lat, w 1920 r. Sri Aurobindo poczuł, że powiedział już wystarczająco dużo jak na ten czas. „Arya” została zamknięta. Reszta jego pisemnych prac składa się prawie wyłącznie z listów do swoich uczniów – tysięcy listów zawierających praktyczne porady wszelkiego rodzaju na temat doświadczeń jogi, trudności i postępów, a co najważniejsze: przez 30 lat pisał i przepisywał swój nadzwyczajny epik o 28.813 wersach, „Savitri”, podobny do piątej Wedy – jego najżywszą wiadomość, w której mówi o doświadczeniach w wyższych i niższych światach, o swych własnych walkach w Podświadomości i Nieświadomości, o całej okultystycznej historii ewolucji na ziemi i we wszechświecie i o swej własnej wizji przyszłości: „Interpretując wszechświat poprzez oznaki duszy, odczytywał od wewnątrz tekst zewnętrzny…”264

Matka Sri Aurobindo przybył nie tylko aby pisać, miał też inne rzeczy do wykonania. Zamknął „Arya” w 1920 r., czyli w roku, kiedy Matka przybyła do Pondicherry, aby już pozostać. „Kiedy przybyłem do Pondicherry – powiedział raz Sri Aurobindo swoim uczniom – został mi podyktowany wewnętrzny program dla mojej dyscypliny (sadhana). Wykonywałem go i sam się rozwijałem, ale nie mogłem wiele uczynić w sprawie pomocy innym. Wtedy przybyła Matka i z jej pomocą znalazłem potrzebną metodę”265. Niełatwo jest mówić o Matce; prawdopodobnie dlatego, że osobowości takie jak jej nie mogą być, ot tak, uchwycone w słowach – była Siłą w ruchu. Wszystko, co zdarzyło się wczoraj, co zostało powiedziane, zrobione

261

Listy, seria III, 5

262

Korespondencja, tom II, 150

263

Godzina Boga, 17:11

264

Savitri, 28:76

265

Mies. Anilbarana – nie publikowany

178

lub doświadczone, nawet ostatniego wieczora – było dla niej zbyt stare i nieciekawe. Była zawsze w przedzie, zawsze na czele. Urodziła się, aby przełamać wszelkie limity, jak Savitri. Trudne i niewłaściwe by więc było próbować uwięzić ją w jakimkolwiek życiorysie. Powiedzmy po prostu: urodziła się w Paryżu, 21 lutego 1878 r. i również posiadała supramentalną wizję. Nie jest więc zaskakujące, że z taką świadomością wiedziała o istnieniu Sri Aurobindo na długo przed fizycznym spotkaniem się z nim, przed przybyciem, aby z nim współpracować. „Pomiędzy 11 a 13 rokiem życia – mówi ona – seria psychicznych i duchowych doświadczeń objawiła mi nie tylko istnienie Boga, ale również ludzkie możliwości odnalezienia Go, całkowitego odsłonięcia Go w świadomości i w akcji oraz zamanifestowania Go na ziemi w boskim życiu. Zarówno to objawienie, jak i praktyczne dyscypliny dla jego osiągnięcia zostały mi dane w czasie, gdy moje ciało było uśpione, przez kilku nauczycieli, z których paru spotkałam potem na płaszczyźnie fizycznej. W miarę, jak postępował wewnętrzny i zewnętrzny rozwój, moje duchowe związki z jednym z tych bytów stawały się bardziej czyste i wyraźniejsze, bogatsze… W momencie kiedy zobaczyłam Sri Aurobindo, wiedziałam, że to był ten, który przybył wykonać pracę na ziemi i że z nim miałam współpracować”. Proces Transformacji się rozpoczynał. To Matka objęła zarządzanie Ashramu, kiedy Sri Aurobindo wycofał się w zacisze kompletnego odosobnienia w 1926 r., i to ona kontynuowała pracę po jego odejściu w 1950 r. „Świadomość Matki i moja własna – są takie same”.266 Znaczącym faktem jest, że żywa synteza pomiędzy Wschodem i Zachodem, którą Sri Aurobindo już symbolizował, została udoskonalona przez spotkanie się Wschodu z Zachodem, jak gdyby świat mógł wypełnić się tylko przez zejście dwóch biegunów egzystencji: Świadomości i Siły, Ducha i Ziemi, Jego i Jej – na zawsze.

Zarys ewolucji Tego czy innego dnia prawdopodobnie wszyscy przyłączymy się do prac nad transformacją, którą przedsięwzięli Sri Aurobindo i Matka, ponieważ jest to nasza ewolucyjna przyszłość. Jeśli pragnęlibyśmy zrozumieć czym naprawdę jest ten proces, zarówno jego trudności, jak i szanse upadku czy sukcesu, musimy wpierw zrozumieć znaczenie naszej własnej ewolucji, by móc wziąć w niej aktywny udział zamiast pozwolić wiekom i tysiącleciom wykonywać za nas tę pracę w nie kończących się zakrętach i błędnych manowcach. Sri Aurobindo nie ma nic wspólnego z teoriami, jego wizja ewolucji opiera się głównie na doświadczeniu. Jeśli nawet próbował wyrazić ją w terminach, które mogą wydawać się nam teoretycznymi – gdyż nie posiadamy (jeszcze) tego doświadczenia – to nie po to, aby dodawać jeszcze jedną ideę do miliona idei-sił tego świata, ale po to, by pomóc nam uchwycić przekładnię naszego własnego dynamizmu i przyspieszyć nasz ewolucyjny proces. Niewątpliwie obecna sytuacja ludzkości nie jest specjalnie warta tego, aby zbytnio do niej lgnąć. Tą przekładnią jest Agni, świadomość-siła. Rozpoczynając od wiecznego Centrum i wewnątrz Niego, całą ewolucję można by opisać jako podróż Agni w czterech ruchach: inwolucja – dewolucja – inwolucja – ewolucja. Ten poczwórny ruch jest Nim w rzeczywistości. Wszystko jest Nim. „On sam jest grą, graczem i polem

266

O sobie, 26:455

179

gry”267. To On – na zewnątrz czasu i przestrzeni, czyste Istnienie, czysta Świadomość, wielka biała Cisza, gdzie wszystko jest w stanie inwolucji, zwarte w sobie, ciągle bez formy. I On jest tym, który się staje: Siła oddziela się od Świadomości, Ona od Niego i podróż Agni się rozpoczyna; „…rozproszony po zamkniętych głębinach jej świetlisty uśmiech pielęgnuje ogień ciszy światów…”268 Ona odrywa się od Niego w wybuchu radości, aby bawić się w odszukiwanie Go znowu w Czasie – On i Ona, dwoje w jednym. „Kiedy zatem był początek całej materii? Istnienie, które podzieliło siebie dla czystej radości istnienia i rozpadło się na niezliczone tryliony form tak, aby mogło odnajdywać siebie w niepoliczalny sposób”269. Ale początek ten jest stały, nie jest nigdzie umiejscowiony w Czasie. Kiedy mówimy „najpierw” Wieczności i „potem” Stawaniu Się – wpadamy ponownie w iluzję naszego czasoprzestrzennego języka, podobnie jak mówimy „wysoki” czy „niski”. Nasz język jest tak samo fałszywy, jak nasza wizja świata. W rzeczywistości Istnienie i Stawanie Się, On i Ona są dwoma jednoczesnymi twarzami tego samego Wiecznego FAKTU – wszechświat jest stałym fenomenem, tak stałym jak Cisza poza czasem: „Na początku, jak zostało powiedziane, była Wieczność, Nieskończoność, Jedność. Pośrodku, jest powiedziane, istnieje skończone, przejściowe i wielość. Na końcu, jest powiedziane, będzie Jedność, Nieskończoność, Wieczność. Bo kiedy istniał początek? Nie w żadnym określonym momencie w czasie, gdyż początek jest w każdym momencie, początek zawsze był, jest i będzie. Boski początek jest przed Czasem, w Czasie i poza Czasem na zawsze. Wieczne, Nieskończone i Jednolite jest niekończącym się początkiem. A gdzie jest to, co środkowe? Nie istnieje środkowe, gdyż nie istnieje tylko połączenie wiecznego końca i wiecznego początku; jest to znak kreacji, która jest w każdym momencie nowa. Kreacja zawsze była, jest i zawsze będzie. Wieczne, Nieskończone i Jedno jest magicznym średnim terminem jego własnej egzystencji – to ono jest kreacją bez początku i bez końca. A gdzie jest koniec? Nie ma końca. Nie istnieje wyobrażalny moment, kiedy miałaby nastąpić przerwa. Każdy koniec rzeczy jest początkiem nowych rzeczy, które są ciągle tą samą Jednością w zawsze rozwijającej się i powtarzającej się figurze. Nic nie ulega zniszczeniu, gdyż wszystko jest Nim – który istnieje zawsze. Wieczne, Nieskończone i Jedno jest niewyobrażalnym końcem, który nigdy nie zamyka się na nieokreślonych horyzontach swej chwały”.270 I Sri Aurobindo dodaje: „Eksperyment ludzkiego życia na Ziemi nie rozgrywa się po raz pierwszy. Był już przeprowadzany miliony razy i ten długi dramat będzie jeszcze powtarzany miliony razy. We wszystkim co teraz robimy – w naszych snach, odkryciach, płynnych lub trudnych osiągnięciach – korzystamy podświadomie z doświadczeń niezliczonych

267

Życie Boskie, 18:103

268

Savitri, 28:4

269

Myśli i spojrzenia, 16:384

270

Godzina Boga, 17:148

180

prekursorów i nasze prace rodzić będą owoce na planetach nam jeszcze nie znanych i w światach jeszcze nie stworzonych. Plany, perypetie, rozwiązania stale się różnią, a jednak zawsze rządzi nimi konwencja wiecznej Sztuki. Bóg, Człowiek, Natura są trzema stałymi symbolami. Idea wiecznego powtarzania się dźwięczy alarmująco dla umysłu uchwyconego w minuty, godziny, lata, wieki, we wszystkich skończonych i nierzeczywistych obronach. Ale silna dusza, świadoma swej nieśmiertelności i niewyczerpanego oceanu zawsze płynnych energii, pochwycona jest drżeniem niewyobrażalnego zachwytu. Słyszy ona poza zasłoną myśli dziecięcy śmiech i ekstazę Nieskończoności”.271 Ten nieustanny ruch od Istnienia do Stawania Się jest tym, co Sri Aurobindo nazywa „dewolucją”. Przejście jest stopniowe; najwyższa Świadomość nagle i w całości nie staje się Materią. Materia jest ostatecznym „wtrąceniem”, końcowym produktem narastającej fragmentacji lub „materializacji” świadomości, która jest powoli wypracowywana, jeden poziom w danym czasie. Na „szczycie” tego dewolucyjnego kursu – chociaż nie jest to żaden szczyt, ale najwyższy Punkt, który jest wszędzie naraz – stoi supramentalna Świadomość-Siła, która obejmuje pojedynczym spojrzeniem wszystkie nieskończone możliwości Stawania Się. Tak jak słoneczny Ogień zawiera wszystkie promienie w swoim centrum: „Oni uwolnili rumaki Słońca – mówi Rig Weda (V.62.1) – dziesięć setek stało razem, był tam ten Jeden tad ekam”. Potem przychodzi Nadumysł: „wielkie rozwarcie” świadomości zaczyna się, promienie Słońca rozgałęziają się; pojedyncza Świadomość-Siła jest zatem rozproszona na tryliony sił, a każda szukająca swej własnej absolutnej realizacji. Raz rozpoczęta gra nie kończy się, póki wszystkie możliwości nie zostaną wyczerpane, włączając te, które wydają się być samym zaprzeczeniem wiecznego Gracza. Siła zostaje wrzucona w coraz to bardziej namiętny ruch, jakby pragnęła sprawdzić swoje najdalsze granice, schwytać siebie samą w zamiarze zastąpienia Jedności niemożliwą sumą. I świadomość się rozprasza. Dzieli na coraz to mniejsze fragmenty, stając się coraz to cięższa i prymitywniejsza, formując się w warstwy światów zaludnianych własnymi istotami i siłami, a każdy ze swym szczególnym życiem. Wszystkie tradycje je opisywały. Możemy spostrzegać je w naszych snach lub na jawie, gdy już raz otworzy się nasza zapieczętowana wizja. Od bogów do symbolicznych gnomów, świadomość kruszy się, kurczy i rozpada w pył – nadumysł, intuicyjny umysł, oświecony umysł, wyższy umysł, wital i subtelne fizyczne coraz to bardziej łapią się i topią w swojej sile, rozpraszają się na małe, maleńkie instynkty, na małe tropizmy nastawione tylko na przetrwanie, aż do ostatecznego rozproszenia w Materii, w której wszystko jest podzielone: „Na początku – powiada Weda (X.129. 1-5) – ciemność była ukryta przez ciemność, wszystko było jednym oceanem nieświadomości. Uniwersalny byt został ukryty przez fragmentację”. Dewolucja jest kompletna; jest to zatopienie się Światła w swoim własnym cieniu272, tj. w Materii. Stoimy oto przed dwoma biegunami. Na samym szczycie – Najwyższe Negatywne (lub Pozytywne, zależnie od osobistego upodobania), gdzie Siła wydaje się być anihilowana w świetlistej Nicości; zatoka spokoju, bez jednej zmarszczki, gdzie wszystko jest w sobie zwarte i gdzie nie potrzeba nawet

271

Ibid, 17:149

272

Życie Boskie, 18:162

181

najlżejszego ruchu po to, aby być – to jest. Na drugim zaś biegunie – Najwyższe Pozytywne (lub Negatywne, jeśli wolimy), gdzie Świadomość wydaje się być zatopiona w ciemnej Nicości, przepaść ślepej Siły na zawsze pogrążonej w swoim ciemnym wirze – nieodmienne i stałe stawanie się. Ten pierwszy dualizm z konieczności prowadzi do wszystkich następnych dualizmów: Jedności i Niepoliczalności, Nieskończoności i Skończoności, Świadomości i Siły, Ducha i Materii, braku formy i wielości form, Jego i Jej. Cała nasza egzystencja złapana jest pomiędzy tymi dwoma biegunami. Niektórzy z nas pragną widzieć tylko Transcendent, nazywane Najwyższym Pozytywem, i odrzucają Materię jako coś w rodzaju tymczasowego fałszu, który trzeba przetrzymać w oczekiwaniu na Wielki Powrót (ale gdzie ten Powrót może mieć miejsce, jeśli nie wszędzie, we wszystkich punktach pod i nad, na prawo i lewo!); Inni znów zaklinają się tylko i wyłącznie na Materię, którą również zwą Najwyższym Pozytywem i odrzucają Ducha jako ostateczny i negatywny fałsz, gdyż stosownie do ludzkiej logiki – pozytywne nie może być zarazem negatywne i odwrotnie. Lecz to nie jest prawdą. Świadomość nie stanowi zaprzeczenia Siły, ani też Materia – Ducha, ani Nieskończoność – Skończoności bardziej niż wierzchołek przeczy dnu. To jest dno, które znajduje się „pod” tylko dla nas, a każda sprzeczność zawiera swoje wieczne zaprzeczenie. „W świecie, jakim go postrzegamy przy pomocy naszej mentalnej świadomości – jakkolwiek wysoka by ona nie była – znajdujemy, że każdy pozytyw ma odpowiadający sobie negatyw. Ale negatyw nie jest zerem; rzeczywiście to, co wygląda nam na zero jest naładowane siłą, roi się potęgą egzystencji… Również istnienie negatywów nie czyni korespondującego pozytywu nie istniejącym lub nierzeczywistym, a jedynie niekompletnym świadectwem prawdy o rzeczy i nawet – można powiedzieć – własną prawdę pozytywu. Gdyż to, co pozytywne i negatywne, istnieje nie tylko bok przy boku, ale i w relacji do każdego innego i przez każdego innego; uzupełniają się stanowiąc pogląd, którego ograniczony umysł nie może dosięgnąć ni wyjaśnić. My jedynie zaczynamy to poznawać w jego głębszej prawdzie, kiedy możemy wczytywać się w sugestie jego oczywistej negacji…”273 Na samym szczycie jest Ona, jak gdyby uśpiona wewnątrz Niego, na samym dnie; On jest jak gdyby uśpiony wewnątrz Niej. Siła rozproszona w Świadomości i Świadomość rozproszona w Sile. Nieskończoność zawarta w Skończonym jak drzewo wraz z gałęziami jest już zawarte w ziarnie. To jest właśnie to, co Sri Aurobindo nazywa „inwolucją”. „Nieświadomość Materii jest zasłonięta, zwinięta w sobie; somnambuliczna świadomość, która zawiera wszystkie późniejsze potęgi Ducha. W każdej cząstce, atomie, molekule, komórce Materii – żyje w ukryciu i pracuje nieznana wszechwiedza Wieczności i wszechpotęga Nieskończoności”274. Po inwolucji na górze następuje inwolucja nowa inwolucja na dole, gdzie wszystko jest w uśpieniu zawarte wewnątrz Nocy w ten sam sposób, jak wszystko było zawarte w uśpieniu w Świetle na górze. Jest tam Agni jak „ciepły, złoty kurz”, „Agni wszedł w ziemię i niebo jak gdyby były one jednym” – mówi Rig Weda (III.7.4). „W jakimś sensie, całość stworzenia można by nazwać ruchem pomiędzy dwoma inwolucjami: Ducha, w którym wszystko jest zawarte i z którego wszystko ewoluuje

273

Ibid, 18:378

274

Godzina Boga, 17:15

182

w dół (lub dewoluuje) – do drugiego bieguna, Materii; Materii, w której również wszystko jest włączone i z której wszystko ewoluuje w górę, do przeciwnego bieguna, Ducha”..275 Bez tej inwolucji żadna ewolucja nie byłaby możliwa; bo jak mogłoby powstać coś z niczego? Aby ewolucja mogła mieć miejsce, coś musi wzrastać od środka! „Nic nie może ewoluować z Materii, co nie jest już w niej zawarte”.276 To Agni, który prze i popędza w głębinach tej budzącej się martwoty poza ewolucyjną eksplozją form. To jest właśnie ta Siła w poszukiwaniu Świadomości, Ona szukająca Jego, szukająca form bardziej odpowiednich dla Jego manifestacji. To Ona, wychodząca ze swej nieświadomej Nocy i borykająca się z milionami prac i gatunków w nieprzerwanym wysiłku ponownego odkrycia we wszystkim piękna tej jednej utraconej Formy, odkrycia niezmierzonej Radości, która kiedyś była jednością – „błogością miliona ciał”277 – zamiast pustą ekstazą. Gdybyśmy posiadali to „ucho uszu” wspomniane przez Wedy, może moglibyśmy usłyszeć Noc wzywającą Światło, zamurowaną Świadomość wzywającą Radość, ten „głęboki duchowy krzyk w tym wszystkim, co jest”278 – bo to jest właśnie to, co popycha głęboko wewnątrz, Ogień, płomień w Materii, płomień Życia, płomień w naszym umyśle, płomień w naszej duszy. To jest ten Ogień, który musimy uchwycić. To jest ta nić, przekładnia, tajemna ewolucyjna przekładnia, dusza i płomień świata. Gdyby ten świat był zrobiony jedynie z nie ożywionego i bezwładnego kamienia, nigdy nie stałby się czymś innym niż takim samym, nieżywym i bezwładnym kamieniem. Jeśli dusza nie byłaby już w Materii, nie mogłaby się nigdy z niej wynurzyć w człowieku. „Ale czymże w końcu, poza pozorami, jest ta pozorna tajemnica? Możemy przecież zauważyć, że to jest Świadomość, która zagubiła siebie i z powrotem do siebie powraca, wynurzając się ze swego ogromnego samozapomnienia powoli, boleśnie, jako życie nierozumne, półrozumne, całkiem rozumne i ostatecznie walczące o to, aby być więcej niż rozumne, aby stać się na powrót boską samoświadomością: wolną, nieskończoną, nieśmiertelną”.279 Aż do dziś Życie nadchodzi do Jej świadomego instrumentu – człowieka, w którym, poprzez którego i za pomocą którego będzie Ona mogła odnaleźć Go znowu: „Ludzkość jest świadomym miejscem spotkania tego, co skończone i nieskończoności oraz wzrastanie coraz to wyżej w kierunku Nieskończoności jest naszym przywilejem – nawet w tych fizycznych narodzinach”.280 Szczególny fenomen ma miejsce, kiedy Agni osiąga ludzkie stadium swej podróży. Podczas poprzednich stadiów ewolucyjny płomień wydaje się sam w sobie słabnąć, gdy zostaje zapewnione nowe wynurzenie się gatunku. Eksplozja życia roślinnego wydaje się

275

Życie Boskie, 18:129

276

Ibid, 18:87

277

Synteza Jogi, 20:151

278

Savitri, 28:90

279

Życie Boskie, 18:243

280

Problem powtórnych narodzin, 16:241

183

zamierać, kiedy królestwo zwierzęce ustabilizowało się już w Życiu. Podobnie rojowisko zwierzęcego życia zdaje się słabnąć po definitywnym ustaleniu ludzkości w ewolucji – nie wydaje się, aby Natura stworzyła jakiekolwiek nowe zwierzę czy roślinę odkąd człowiek zaczął zajmować szczyt ewolucji. Innymi słowy – gatunki ustaliły się, osiągnęły pewien stopień doskonałości, każdy we własnym porządku, i tam już pozostają. Jednak na człowieku ewolucyjna potrzeba nie osłabła, choć jego rodzaj jest już silnie ustabilizowany w ewolucji. Nie jest do końca wypełniony, zadowolony jak inne gatunki, nie ma spokoju i radości, które są rezultatem osiągnięcia równowagi: „Człowiek nie jest jednostką anormalną, która nie znalazła jeszcze swojej normalności – może sobie wyobrażać, że ją posiada, może wydawać się normalny dla swego własnego gatunku, ale ta normalność jest jedynie czymś w rodzaju prowizorycznego porządku. Zatem choć człowiek jest nieskończenie większy niż roślina czy zwierzę, nie jest doskonały w swej własnej naturze jak roślina czy zwierzę”.281 Nad tą niedoskonałością nie należy jednak ubolewać, powiada Sri Aurobindo. Wręcz przeciwnie, jest to przywilej i obietnica.282 Jeśli bylibyśmy doskonali i harmonijni pośród naszego gatunku, bez grzechu i wad – już bylibyśmy stacjonarnym gatunkiem jak stworzenia ziemnowodne, czy mięczaki. Ale w nas – którzy duplikujemy wielką kosmiczną Grę – siła jeszcze niezupełnie odnalazła swoją świadomość, albo nasza natura swego ducha. Ona nie znalazła Jego. Czy Platon był kiedykolwiek w pełni zadowolony, czy Michał Anioł znalazł kiedyś spokój? „Pewnej nocy wziąłem Piękność na kolana i odkryłem nagle, że jest gorzka!” – wykrzyknął Rimbaud. Oto oznaka, że szczyt umysłowej inteligencji i estetycznego wyrafinowania nie są końcem podróży, nie są całą obfitością ani też wielką Równowagą Jej i Jego znów razem. Duch, który z wolna się budzi i rośnie wewnątrz – On w Niej – mały płomień w centrum, najpierw dotknął małych fragmentów, molekuł, genów, protoplazmy i psychologicznie stężał w oddzielnym i fragmentarycznym „ego”. Nie widzi zbyt dobrze, potyka się w ciemności, jest zbyt „podwójnie uwiązany” i może widzieć tylko przez wąski umysłowy obiektyw, pomiędzy bezdenną podświadomością i przeogromną superświadomością. To ta dziecięca fragmentacja – bo rzeczywiście należy ona do dzieciństwa ludzkości – która jest przyczyną wszystkich naszych błędów i cierpień. Nie ma innego „grzechu”, całe nasze zło bierze się właśnie z ciasnoty owej wizji, która jest fałszywą wizją nas samych i świata. Gdyż tak naprawdę – świat i każda komórka w naszym ciele są Sat-Chit-Ananda, Egzystencją-Świadomością-Błogością - jesteśmy światłem i radością. „Nasz zmysł, przez swą niezdolność, wynalazł ciemności. Nic naprawdę nie istnieje oprócz światła, tylko że ta potęga światła istnieje albo ponad, albo pod naszym zakresem ubogiej i ograniczonej wizji”.283 Wszystko jest radością: „Bo któż mógłby żyć i oddychać, gdyby nie było tego całego zachwytu istnienia, jakby eteru w którym żyjemy?” – mówią Upaniszady.* To nasza kiepska

281

Cykl ludzki, 290

282

Cykl ludzki, 290

283

Godzina Boga, 17:48

Taittiriya Upaniszady, II.7.

184

wizja, która ukrywa przed nami „absolutne szczęście w sercu każdej rzeczy”284, to nasze „zamglone zmysły”285, ciągle jeszcze niedojrzałe, które nie wiedzą jak objąć całą tę niezmierzoność – Duch w nas jeszcze siebie w nas zupełnie nie odkrył, podróż Agni jeszcze się nie skończyła. Jak powiada Sri Aurobindo – człowiek nie jest ostatecznym etapem ewolucji, jest on „istotą przejściową”286. „Mówimy o ewolucji Życia w Materii, o ewolucji Umysłu w Materii, ale ewolucja jest słowem, które stanowi jedynie o jakimś fragmencie, lecz go nie wyjaśnia. Zdaje się bowiem nie mieć powodu, dla którego Życie miałoby ewoluować z elementów materialnych lub Umysł – z żywych form; chyba, że zaakceptujemy fakt, że… Życie już istnieje w Materii i Umysł w Życiu, ponieważ w swej esencji Materia jest formą zawoalowanego Życia, a Życie formą zawoalowanej Świadomości. I wtedy wydaje się istnieć nieco obiekcji co do następnego kroku w tej serii i przyznanie, że umysłowa świadomość może być w sobie jedynie formą i woalem wyższych stanów, które znajdują się poza Umysłem. W tym wypadku, niezwalczony impuls człowieka ku Bogu, Światłu, Błogości, Wolności, Nieśmiertelności jest na swoim miejscu, w łańcuchu, jako prosty imperatywny impuls, przez który Natura szuka ewolucji poza Umysłem i wydaje się to być tak naturalne, prawdziwe i właściwe, jak impuls w kierunku Życia, który posiała w formach Materii lub impuls w kierunku Umysłu, który posiała w pewnych formach życia… Zwierzę jest żywym laboratorium, w którym Natura – jak powiedziano – wypracowała człowieka. Sam zaś człowiek może być myślącym i żywym laboratorium, w którym i z którego świadomą pomocą Natura wypracowuje superczłowieka, boga. Albo może powinniśmy powiedzieć – zamanifestuje Boga”.287 Jeśli ewolucja odniesie sukces dokonując tego trudnego przejścia, Wielka Równowaga zostanie osiągnięta i wejdziemy „w obszerny dom” (Rig Weda V.68.5). Siła znajdzie ponownie swoją Świadomość, zamiast wędrówki na oślep i Świadomość odzyska całą swoją Siłę, zamiast bezsilnego rozumienia i kochania. Ale riszowie wiedzieli również, że podróż nie była zakończona; mówili, że Agni „zamyka w ukryciu swoje dwa ekstrema”, że jest „bez głowy i bez stóp” (Rig Weda IV.1.7.11). Jesteśmy małym, zagubionym płomieniem pomiędzy superświadomą Agni niebios i podświadomą Agni ziemi, więc cierpimy, rzucamy się i przewracamy na naszym łożu boleści, niektórzy w poszukiwaniu swego nieba, inni w poszukiwaniu swej ziemi, nigdy jednak nie wiążąc tych dwóch końców razem. Pomiędzy nami musi się narodzić inna rasa, kompletny Człowiek, jeśli się tylko na to zgodzimy. „Snuj nienaruszalną pracę, stań się istotą ludzką, stwórz boską rasę… Jesteś jasnowidzem Prawdy, wyostrz błyszczącą lancę, którą przerąbiesz drogę do tego, co jest Nieśmiertelne; znając tajemne poziomy uformuj je w stopnie, dzięki którym bogowie osiągnęli nieśmiertelność…” (Rig Weda X.53) Wtedy ponownie zdobędziemy naszą słoneczną totalność, nasze dwa ukryte końce, nasze dwie Matki w jednej:

284

Synteza Jogi, 20:216

285

Savitri, 28:235

286

Godzina Boga, 17:7

287

Życie Boskie, 18:3-4

185

„O, Płomieniu, O Agni, Ty przemierzasz ocean niebios w kierunku bogów; Ty sprawiasz, że bóstwa różnych poziomów spotykają się razem – wody, które są w dziedzinie światła ponad słońcem i wody, które są na nizinie”. (Rig Weda III.22.3) Wtedy tylko będziemy posiadać radość dwóch światów i wszystkich światów, Ananda ziemi i niebios, tak jakby były jednym. „O Płomieniu, Ty znajdujesz śmiertelne w najwyższej nieśmiertelności… gdyż dla poszukiwacza, który pragnie podwójnych narodzin, Ty stwarzasz boską błogość i ludzką radość”. (Rig Weda I.31.7) Gdyż taki jest ostateczny cel naszej ewolucji – radość. Ludzie mówią o miłości, ale czy istnieje słowo bardziej zafałszowane przez nasze sentymentalizmy, przez nasze polityczne partie i kościoły? Podczas gdy nikt i nic nie może zafałszować tej radości, bo jest to dziecko śmiejące się do słońca: ono kocha, pragnie zmieść wszystko w swym tańcu. Tak, radość, jeśli mamy odwagę jej pragnąć. „Laury, a nie krzyże powinny być celem podboju duszy ludzkiej288 – ale ludzie ciągle jeszcze kochają się w bólu… Tak więc Chrystus ciągle jeszcze wisi na krzyżu w Jerozolimie…”289 Radość istnienia, radość istnienia w pełni, we wszystkim co jest, było i będzie; tutaj, tam i wszędzie, jak „gdyby miód mógł próbować samego siebie i wszystkich swoich kropli razem, i każda z jego kropli mogła próbować drugiej, i całego plastra miodowego…”290 Wtedy ewolucja wynurzy się z Nocy, aby wejść w cykl słoneczny. Będziemy żyć pod Znakiem Jednego. Ukrzyżowany Bóg w nas zejdzie ze swego krzyża i człowiek w końcu będzie Sobą – normalnym sobą. Bo być normalnym – znaczy być boskim. „Istnieją jedynie dwa spontaniczne, harmonijne ruchy: ruch życia – nieświadomego lub w większości podświadomego, czyli harmonia, którą znajdujemy w kreacji zwierzęcej i w niższej Naturze, oraz drugi – ruch Ducha. Ludzkie warunki są stadium tranzycji, wysiłku i niedoskonałości pomiędzy jednym i drugim, pomiędzy tym, co naturalne i ideałem, albo duchowym życiem”.291 *

288

Myśli i spojrzenia, 32

289

Myśli i aforyzmy, 17:82

290

Myśli i spojrzenia , 16:384

291

Synteza Jogi, 21:798

Według Matki, wąż ziemskiego raju jest symbolem ewolucyjnej siły, która wywiodła człowieka ze zwierzęcej błogości,

aby odzyskał on ponownie stan boskiego szczęścia, przez spożycie owocu wiedzy i rozwinięcie swych mentalnych zdolności, aż zdoła osiągnąć punkt zwrotny … W starożytnej Grecji również uskrzydlone węże ciągnęły karocę Demeter. Wąż nie jest jedynie symbolem kosmicznej ewolucji, ale również symbolem indywidualnej siły ewolucji w jednostce. Kiedy wznosząca się siła (kundalini) budzi się u podstawy kręgosłupa I wynurza z naszej fizycznej świadomości, gdzie była uśpiona, zwinięta w kłębek w swym gnieździe, jak wąż (kundalini znaczy „zwinięta w kłąb”), kiedy wznosi się od centrum do centrum, ewoluowany człowiek wynurza sie z normalnej nieświadomości, aby wynurzyć się w świadomości kosmicznej; wówczas w procesie otwierania się na szczycie głowy, wchodzi on w boską, słoneczną świadomość. Dla Sri Aurobindo, riszów oraz prawdopodobnie innych mądrości , które już wymarły – odkrycie tej słonecznej świadomości w górze, jest jedynie pierwszym stadium ewolucyjnym, po którym musi nastąpić odkrycie tejże samej słonecznej świadomości w dole, w Materii. Jest to wąż połykający swój własny ogon, lub to, co Sri Aurobindo nazywa „Transformacją”.

186

ROZDZIAŁ 17: TRANSFORMACJA

Manifestacja Ducha w supramentalnej świadomości i w nowym ciele, nowej rasie, jest czymś tak nieuniknionym, jak nie do uniknięcia było pojawienie się homo sapiens po człekokształtnych. Jedynym prawdziwym problemem jest, czy ta nowa ewolucja będzie miała miejsce z naszym udziałem czy bez nas. Oto jak Sri Aurobindo wyraził ten dylemat: „Jeżeli duchowy rozwój na ziemi jest ukrytą prawdą naszych narodzin w Materii, jeśli jest to fundamentalnie jedynie ewolucją świadomości, która zachodzi w Naturze, wtedy człowiek – jaki jest – nie może być produktem końcowym tejże ewolucji. Jest on bowiem zbyt niedoskonałym wyrażeniem Ducha, sam umysł jest zbyt ograniczoną formą i instrumentem. Umysł jest jedynie pośrednim terminem świadomości, więc umysłowa istota może być tylko istotą przejściową. Jeśli zatem człowiek nie będzie zdolny wyjść poza swoją mentalność, to zostanie zdystansowany, a superumysł i superczłowiek będzie musiał pojawić się i objąć przywództwo stworzenia. Ale jeśli umysł człowieka będzie w stanie otworzyć się dla tego, co go przerasta, wtedy nie ma powodu, dla którego sam człowiek nie mógłby dotrzeć do superumysłu i superczłowieczeństwa, albo chociażby oddać swoją mentalność, życie i ciało wyższej ewolucji Ducha manifestującego się w Naturze”.292 Stoimy przed czymś, co Sri Aurobindo nazywa nowym „kryzysem transformacji”293, tak drastycznym, jak kryzys znaczący pojawienie się Życia w Materii lub pojawienie się Umysłu w Życiu. I nasze własne nastawienie będzie niezmiernie istotne, ponieważ tym razem – zamiast pozostawić Naturze pracę nad transmutacją do wykonania – bez zbytniej troski o istniejące koszty, możemy stać się „świadomymi współpracownikami w procesie naszej własnej ewolucji”. I jak powiada – możemy podjąć to wyzwanie, albo pozwolić mu przejść mimo nas.

Przyszłe perspektywy Jaka będzie ta nowa rasa? Zrozumienie końcowego rezultatu jest już dużym krokiem na drodze, ponieważ zrozumienie i aspiracje do tamtej Przyszłości otwierają nam niewidzialne drzwi w nas samych, przez które większa siła niż tylko nasza własna może wejść i wtedy naprawdę zaczynamy współpracę. Bo to nie są tylko nasze własne ludzkie siły, które wywrą efekt na przejściu do superumysłu, ale narastająco świadome poddanie się odgórnej Sile. Opisaliśmy już świadomość istoty supramentalnej, ale może warto tu ponownie przypomnieć za Sri Aurobindo, że „…superczłowieczeństwem nie jest wdrapanie się człowieka na jego własny, naturalny

292

Życie Boskie, 109

293

Cykl ludzki, 292

187

zenit, nie największy stopień ludzkiej wielkości, wiedzy, potęgi, inteligencji, woli, charakteru, geniuszu, dynamiki siły, świętości, miłości, czystości czy doskonałości. Superumysł jest czymś poza umysłowym człowiekiem i jego ograniczeniami”.294 Popchnięty do ekstremum, Umysł może jedynie utwardzić człowieka, a nie uczynić go boskim lub nawet, po prostu, dać mu radość, gdyż Umysł jest instrumentem podziału i wszelkie hierarchie są nieodłącznie oparte na dominacji, czy to będzie dominacja religijna, moralna, polityczna, ekonomiczna, czy emocjonalna – Umysł już ze swej własnej struktury nie jest zdolny do objęcia totalności ludzkich prawd. A nawet gdy jest – nie jest zdolny zaprowadzić ją w życiu. Jeśli zaś, ostatecznie, kolektywna ewolucja nie miałaby nam nic więcej do zaoferowania – poza przyjemną mieszanką ludzkiej i społecznej „wielkości” (czegoś, jak Święty Vincenty a'Paulo i Ghandi z przerywnikiem marksizmu-leninizmu i płatnymi wakacjami) – wtedy nie możemy przestać myśleć, że taki koniec jest być może nawet bardziej mdły i bez smaku, niż miliony „złotych ptaków” lub kwartetów smyczkowych na szczytach indywidualnej, mentalnej ewolucji. Jeśliby tyle lat cierpienia i dążeń miało kulminować tylko w tego rodzaju karnawale na ziemi, wtedy Pralaya lub jakakolwiek inna kosmiczna dezintegracja obiecywana przez starożytne tradycje nie byłaby w końcu taka najgorsza. Jeśli nasze mentalne możliwości nie są jeszcze adekwatne – nawet w swym zenicie – to nasze witalne i fizyczne możliwości są jeszcze mniejsze. Wątpliwe jest czy Duch, kiedy zamanifestuje się supramentalnej świadomości, będzie zadowalał się ciałem podlegającym fizycznym prawom rozpadu i grawitacji i czy zaakceptuje – jako jedyny sposób wyrażania – ograniczony zakres naszego mentalnego języka, pióro, akwafortę czy pędzel. A oznacza to, że Materia będzie musiała się zmienić. Oto, co rozumie się przez „Transformację”. Zaczniemy z naszą najbliższą, własną materią – ciałem: „W duchowej tradycji ciało uważane było za przeszkodę niezdolną do uduchowienia lub transmutacji i jako ciężką wagę przytrzymującą duszę w ziemskiej naturze i nie pozwalającą na jej wzloty ani w celu duchowego spełnienia w Najwyższym, ani też do rozpuszczenia się indywidualnego bytu w Najwyższym. I chociaż taka koncepcja roli ciała w naszym przeznaczeniu jest wystarczająco odpowiednia dla ucznia (sadhana), który spostrzega Ziemię tylko jako padół ignorancji, a ziemskie życie jako przygotowanie się do wybawiającej zeń ucieczki… to koncept ten nie jest wystarczający dla sadhana, który pojmuje boskie życie na Ziemi i wyzwolenie ziemskiej natury jako część totalnego celu ucieleśnienia się ducha właśnie tutaj, na Ziemi. Jeśli totalna transformacja istnienia jest naszym celem, transformacja ciała musi być nieodłączną częścią procesu; bez tego – żadne w pełni boskie życie na Ziemi nie byłoby możliwe…”295 Według Sri Aurobindo, zasadniczą cechą supramentalizowanej Materii jest jej odbiorczość, podatność. Będzie ona z łatwością modelowana przez świadomą wolę i zmieniać się stosownie do jej życzeń w sposób, w jaki glina ugina się pod palcami garncarza. Uwalniając śpiącą w sobie duchową potęgę i stając się otwarcie

294

Godzina Boga, 17:7

295

Manifestacja Supramentalna, 15:24

188

świadomą Materią, będzie zdolna do odbioru odpowiednich wibracji supramentalnej świadomości, tak jak my odpowiadamy na wibracje gniewu – gniewem, czy na wibracje miłości – ciepłem w naszym sercu. Świadoma podatność będzie zasadniczym atrybutem supramentalizowanej Materii. Wszystkie inne jakości wezmą się z tej podstawowej cechy: a więc – nieśmiertelność (lub co najmniej zdolność do modyfikowania własnej formy albo nawet całkowitej jej zmiany), lekkość, piękno, świetlistość. Takie będą naturalne atrybuty supramentalnej Materii. „Ciało będzie mogło stać się objawiającym naczyniem najwyższego piękna i błogości rzucając piękno światła ducha, zalewające i promieniujące z niego, jak lampa odbija i rozprasza swoją własną świetlistość w swym płomieniu, niosąc w sobie szczęśliwość ducha, jego radość z widzącego umysłu, radość życia i duchowego szczęścia, radość Materii uwolnionej w duchową świadomość i napełnioną stalą ekstazą”296. Weda już to stwierdzała: „wtedy twoja ludzkość stanie się jak gdyby dziełem bogów; to jest tak, jak gdyby widzialne nieba światła były w tobie założone” (Rig Weda V.66.2). Przed tymi widowiskowymi i zauważalnymi zmianami, które nastąpią prawdopodobnie przy samym końcu procesu, Sri Aurobindo przewiduje bardzo istotne zmiany w naszej fizjologii. Powrócimy do tego tematu przy dyskusji nad praktycznymi pracami nad transformacją. W tym momencie wspomnijmy tylko o kilku funkcjonalnych zmianach, które Sri Aurobindo zaobserwował w swoim własnym ciele: „Będzie musiała zajść zmiana w operatywnym procesie samych materialnych organów i może się zdarzyć w samej ich konstytucji i ważności. Nie będą mogły już imperatywnie nakładać swoich ograniczeń na nowe fizyczne życie… Mózg będzie musiał być kanałem komunikacji form myślowych i baterią ich nacisku na ciało i świat zewnętrzny, gdzie będą mogły natychmiast stać się skuteczne, komunikując siebie bez użycia fizycznych środków bezpośrednio z umysłu do umysłu, produkując z podobną bezpośredniością efekty na myślach, akcjach i życiu innych, albo i nawet na rzeczach materialnych. Serce będzie zarówno bezpośrednią komunikacją i środkiem wymiany uczuć i emocji, wyrzucanych na świat przez siłę psychicznego centrum (duszę). Serce może odpowiadać bezpośrednio sercu, siła życiowa może przyjść z pomocą innym żyjącym i odpowiedzieć na ich wezwania niezależnie od odległości i nieznajomości siebie nawzajem. Wiele istot, bez jakiejkolwiek zewnętrznej komunikacji może być poruszanych taką wiadomością i spotkać się w sekretnym świetle z jednego boskiego centrum. Wola może kontrolować organy, które mają do czynienia z żywnością, strzegąc automatycznie zdrowia, eliminując chciwość i pożądanie, zastępując subtelniejszymi procesami lub ciągnąć swą siłę i substancje z uniwersalnej siły życiowej tak, aby ciało mogło być utrzymywane przez długie swe okresy swoją własną siłą i substancją, bez strat i zniszczenia, nie pozostawiając tym samym żadnych potrzeb wspierania się materialnymi alimentami, a jednak kontynuując akcję wymagającą wysiłku beż żadnego zmęczenia lub przerw na odpoczynek czy sen… Zauważalnie też można by ponownie odkryć i ustabilizować na szczytach ewolucji życia fenomeny, które widzimy u jej podstawy – potęgę, aby czerpać z wszystkiego

296

Ibid, 16:8

189

naokoło środki do podtrzymania egzystencji i samoodnawiania się”.297 Poza Umysłem, kompletny człowiek świadomie odkrywa, czym Materia już nieświadomie jest – Energią i Spokojem – gdyż Materia jest rzeczywiście tylko snem Ducha. W dalszym stadium transformacji Sri Aurobindo przewiduje, że nasze organy byłyby zastąpione przez bardziej dynamiczne funkcjonowanie naszych centrów świadomości – czakr. Byłoby to aktualnie przejście od człowieka-zwierzęcia, poczętego przez niższą ewolucję, do ludzkiego człowieka nowej ewolucji. Jest to jedno z zadań przedsięwziętych przez Sri Aurobindo i Matkę. Od najwcześniejszych stadiów jogi poczynając, odkrywaliśmy, że każda z naszych aktywności, od najwyższych do najbardziej przyziemnych, była zapoczątkowywana i wprawiana w ruch przez rząd świadomości-siły, która wydawała się zbiegać na pewnych poziomach naszego bytu, wewnątrz odpowiednich centrów o różnej intensywności, zależnie od dawnego typu aktywności. Kiedykolwiek próbowaliśmy się skupić i użyć tego prądu, odkrywaliśmy, że zawiera on nadzwyczajną energię ograniczoną tylko przez nasze własne możliwości. Nie do pomyślenia więc jest, że nasze organy, które są tylko fizyczną transkrypcją materialnej koncentracji tego prądu kryjącego się za nimi – mogą być zastąpione na kursie ewolucji przez bezpośrednią akcję centrów świadomości, które będą po prostu promieniować własną energią przez nowe ciało, tak jak serce, krew i nerwy promieniują obecnie przez nasze ciało. Oto jak Matka raz objaśniała przyszłe ciało dzieciom: „Transformacja implikuje, że wszystkie te czysto fizyczne organizacje będą zastąpione przez koncentrację siły, każdy o szczególnym typie wibracji; zamiast organów powstaną centra świadomej energii aktywowane przez świadomą wolę. Nie będzie już żołądka, serca, cyrkulacji krwi, płuc – wszystko to zniknie i będzie zastąpione grą wibracji wyrażającą to, czym te organy symbolicznie są. Gdyż organy są jedynie materialnymi symbolami centrów energii; nie są esencjonalną rzeczywistością – one po prostu dają im formę lub materialną bazę w pewnych okolicznościach. Transformowane ciało będzie wtedy operować poprzez swoje rzeczywiste centra energii, a nie swych symbolicznych przedstawicieli, tak jak zostały one rozwinięte w zwierzęcym ciele. Zatem – musicie najpierw wiedzieć, co reprezentuje wasze serce w terminach kosmicznej energii, a co wasza cyrkulacja krwi, wasz mózg i płuca; musicie być w stanie doskonalić oryginalną wibrację, którą te organy symbolizują i stopniowo koncentrować wszystkie te energie w waszym ciele i zmieniać każdy organ w centrum świadomej energii, które zastąpi symboliczne funkcjonowanie prawdziwym. Na przykład, poza symbolicznym ruchem płuc istnieje prawdziwy ruch, który daje lekkość i w ten sposób wymykacie się grawitacji*. I tak dalej z każdym organem. Istnieje prawdziwy ruch poza każdym symbolicznym. Nie oznacza to, że nie będzie już dłużej żadnych rozpoznawalnych form; forma

297 *

Ibid, 16:29,37

Ten prawdziwy ruch poza oddechem jest, wg Sri Aurobindo, tym samym, który rządzi polami elektrycznym

i magnetycznym. Jest to , co starożytni jogini nazywają vayu, energią życiową. Dobrze znane ćwiczenia oddechowe (pranayama) są po prostu jednym systemem (pomiędzy innymi) kontrolowania vayu, który ewentualnie pozwala uniknąć grawitacji.

190

zrobiona będzie z jakości raczej, niż solidnych cząstek. Będzie to – że tak powiem – praktyczna lub pragmatyczna forma: smukła, zwinna i lekka, podatna woli, w kontraście do obecnej stałości ordynarnych materialnych form…” I tak Materia stanie się boską ekspresją. Supramentalna Wola będzie w stanie przełożyć cały zakres swego wewnętrznego życia na odpowiadające zmiany w swojej własnej substancji w taki sam sposób, w jaki nasza twarz teraz się zmienia (niewiele i niedoskonale) pod wpływem naszych emocji. Ciało będzie zrobione ze skoncentrowanej energii podlegającej woli. Zamiast być, według dosadnych słów Epiketa, „małą duszą dźwigającą ciało”** – będziemy żyjącą duszą w żyjącym ciele. To nie tylko ciało i umysł, które będą musiały ulec zmianie wraz z nadejściem supramentalnej świadomości, ale również samo tło życia. Jeżeli istnieje jeden znak, który symbolizowałby naszą umysłową cywilizację, to jest to sztuczność. Nic już nie zachodzi w naturalny sposób: jesteśmy więźniami grubej sieci substytutów; samoloty, telefony, telewizja i cała paleta instrumentów i urządzeń, które są przebraniem naszej własnej impotencji. Zapominamy nawet o wszystkich naszych naturalnych zdolnościach, które kurczą się z generacji na generację na skutek lenistwa i ignorancji. Po prostu zapominamy, że nasze fantastyczne wynalazki są jedynie materialnym przedłużeniem potęg, które w nas istnieją – gdyby już ich tam nie było, nie bylibyśmy w stanie nigdy ich odkryć. Jesteśmy tym „cudotwórcą wątpiącym w cuda”298, o którym wspomina Sri Aurobindo. Oddawszy maszynom zadanie patrzenia za nas, słyszenia i podróżowania – staliśmy się bez nich bezsilni. Nasza ludzka cywilizacja, powstała dla radości życia, uczyniła siebie niewolnikiem środków wymaganych do tego, aby móc cieszyć się życiem – 60 procent naszego życia spędzamy na osiąganiu środków, a następne 30 procent na spaniu. „Największym tutaj absurdem – mówi Matka – są wszystkie sztuczne urządzenia, których musimy używać. Każdy idiota ma więcej potęgi pod warunkiem, że ma środki osiągania potrzebnych urządzeń. Ale w prawdziwym świecie – świecie supramentalnym – im bardziej świadomym się jest i w stanie harmonii z prawdą rzeczy, tym więcej posiadać się będzie autorytetu w substancji, gdyż substancja podlega woli. Tutaj więc autorytet jest prawdziwym autorytetem. Jeśli zapragniesz ubrania, musisz mieć potęgę zrobienia go, rzeczywistą potęgę. Jeśli jej nie posiadasz – cóż, będziesz chodził nago! Nie ma tu żadnej sztuczności, aby nadrobiła brak potęgi. Ale w obecnym życiu, nawet raz na milion nie zdarza się, aby autorytet był wyrażeniem czegoś prawdziwego. wszystko jest niewiarygodnie głupie…” Ten supramentalny „autorytet” nie jest czymś w rodzaju supermagika, nic podobnego. Jest to niezmiernie dokładny proces – tak dokładny i precyzyjny, jak eksperyment chemiczny. Tylko że zamiast mieć do czynienia z zewnętrznymi obiektami, supramentalna istota oddziaływuje na prawdziwe wibracje w centrum każdej rzeczy i kombinuje je z innymi wibracjami po to, aby osiągnąć szczególny efekt, jak malarz mieszający kolory dla danego obrazu lub poeta komponujący dźwięki dla poezji. Autorytet jest prawdziwym poetą, gdyż tworzy to, co nazywa;

Cyt. Przez Sri Aurobindo

298

Savitri, 28:338

191

prawdziwym imieniem rzeczy jest wibracja, która je stanowi. Nazwać ją – to znaczy mieć potęgę obudzić ją lub zniszczyć. Spontaniczna i naturalna jakość supramentalnego życia – gdyż ostatecznie tylko Prawda jest naturalna – będzie również wyrażona w supramentalnej sztuce, która będzie bezpośrednią i dokładną reprezentacją naszej szczególnej duchowej tonacji; w sztuce, w której oszukiwanie będzie niemożliwe, ponieważ nasze wewnętrzne światło będzie w stanie dotykać i grać na tych samych światłach istniejących w Materii i wyciągać z tego korespondujące formy. Jeśli nasze wibracje będą szare, nasza twórczość będzie szara i wszystko czego dotkniemy będzie szare. Nasze fizyczne, zewnętrzne otoczenie będzie dokładnym obrazem naszego środowiska wewnętrznego; będziemy mogli manifestować tylko to, czym jesteśmy. I samo życie będzie dziełem sztuki, a nasze zewnętrzne domeny – zmiennym odzwierciedleniem naszym wewnętrznych stanów. Podobnie nasz język, będzie miał potęgę tylko dzięki prawdziwej duchowej sile wewnątrz nas, będzie żyjącą mantrą, widzialnym językiem, jak gra emocji na ludzkiej twarzy. Wszystkie zakłamania skończą się, czy to polityczne, religijne, literackie, artystyczne czy emocjonalne. Kiedy sceptyczny uczeń skomentował, że Superumysł jest niemożliwym wynalazkiem – po pierwsze dlatego, że nigdy wcześniej nie zaistniał – Sri Aurobindo odpowiedział z typowym humorem: „Cóż za cudowny argument! Ponieważ to nigdy nie istniało, to znaczy, że nie może zaistnieć! W ten sposób cała historia Ziemi musiałaby zatrzymać się przed epoką protoplazmy. Kiedy była masą gazów, nie było na niej żadnego życia; tak więc – życie nie mogło być zrodzone. Kiedy zaś było tam życie, a nie było jeszcze umysłu – umysł nie miał prawa powstać. Tymczasem gdy Umysł już jest, ale nie istnieje nic, co go przekracza – gdyż Superumysł nie zamanifestował się jeszcze w nikim – Superumysł nigdy nie może powstać. Sobhanallah! Chwała, chwała, chwała ludzkiemu rozumowi! Na szczęście – Boski lub Kosmiczny Duch, Natura lub cokolwiek tam jest, nie dba nic o ludzki rozum. On, Ona lub Ono czyni co On, Ona lub Ono musi czynić – czy to może lub też nie może być uczynione”.299 Tysiące lat temu wedyccy riszowie wspominali już o pechu sceptyków: ‘W nich nie ma ani Zachwytu, ani Mocy’”.(Rig Weda VII.61.5).

Praca (faza pierwsza) Praca, aby choć osiągnąć zauważalny, końcowy rezultat, jest skromna, niewidoczna i wymaga dużo cierpliwości – dokładnie jak praca naukowca z jego wszystkimi probówkami i testami; „mikroskopijna praca” – powiada Matka. Nie jest to bowiem kwestią czynienia cudów, ale zabezpieczania nowej, fizycznej bazy poprzez uwalnianie w każdym atomie i komórce świadomości-siły. Można by pomyśleć, że taka praca z ciałem wymaga psychofizycznych metod podobnych do hatha jogi; ale nie o to tu chodzi. Świadomość jest i pozostaje głównym narzędziem. „Zmiana świadomości będzie głównym czynnikiem, początkowym ruchem, fizyczna zaś

299

Korespondencja, tom 1, 56

192

modyfikacja będzie czynnikiem podrzędnym, raczej konsekwencją300 – wyjaśnia ze zwykłą sobie jasnością Sri Aurobindo. – W poprzednich stadiach ewolucji pierwszą troską i wysiłkiem Natury było ukierunkowanie zmian w fizycznych organizacjach, bo tylko taka nastąpić mogła zmiana świadomości; była to konieczność uwarunkowana niewystarczającą siłą świadomości w istniejącej już formacji, aby wymusić zmiany w ciele. Ale w człowieku rzeczywiście odwrotna sytuacja jest możliwa, a raczej- nie do uniknięcia. Ewolucja może i musi być wymuszona poprzez jego świadomość wraz z jej transmutacją, ale już nie poprzez nowy, jako pierwszej klasy instrument, cielesny organizm. Zmiana świadomości była zawsze w wewnętrznej rzeczywistości rzeczy znaczącym faktem, ewolucja zawsze posiadała duchowe znaczenie, a fizyczna zmiana – była tylko zmianą instrumentalną. Reakcja ta była ukrywana przez pierwszy nienormalny balans dwóch czynników: ciało zewnętrznej Nieświadomości przeważające i zaciemniające element duchowy, czyli świadome istnienie. Ale gdy już raz przywrócona została równowaga, to nie jest to już samą zmianą ciała, która musi poprzedzać zmianę świadomości – sama świadomość poprzez swoją mutację wymusi i przeprowadzi wszelkie mutacje jakich potrzebować mogłoby ciało”.301 W pracy tej możemy rozróżnić trzy fazy pracy, które odpowiadają postępom i własnym odkryciom Sri Aurobindo i Matki. Trzy fazy, które zdają się przechodzić od jasności do ciemności, od cudu do znaczącej normalności, od indywidualnej komórki do Ziemi. W pierwszej fazie jesteśmy świadkami testowania potęg świadomości. To jest to, co niektórzy uczniowie nazywali „jasnym Okresem”. Trwał on od 1920 do 1926 roku, czyli do momentu, gdy Sri Aurobindo wycofał się w swe kompletne odosobnienie na 24 lata, aby wyłącznie koncentrować się na pracy. Sri Aurobindo i Matka przeprowadzili najpierw kilka eksperymentów na swoich własnych ciałach z nową, supramentalną potęgą, którą odkryli. Sprawdzanie, testowanie – to kluczowe słowa w słowniku Sri Aurobindo: „Testowałem dzień i noc, rok po roku, bardziej skrupulatnie, niż jakikolwiek naukowiec sprawdza swoją teorię lub metodę na płaszczyźnie fizycznej…”302 Z tej ogromnej masy doświadczeń, które przepełniały pracę i korespondencję Sri Aurobindo, moglibyśmy wyciągnąć może kilka symbolicznych przypadków ilustrujących potęgę świadomości i „testowanie” przeprowadzane przez Sri Aurobindo, pamiętając jednak, że są to przypadki jedne z wielu i ani Sri Aurobindo, ani Matka nie przywiązywali do nich żadnej specjalnej wagi. Ujrzały światło dzienne tylko dzięki przypadkowym konwersacjom i korespondencjom. Zaledwie Sri Aurobindo wylądował w Pondicherry, rozpoczął dłuższy post – „po to, by tylko sprawdzić”. Wiele lat później, kiedy uczeń zapytał go, czy można przeżyć bez żywności, tak mu odpowiedział: „Tak, jest to możliwe. Kiedy pościłem raz przez 23 dni lub dłużej (…) byłem nieomal bliski rozwiązania już tego problemu. Mogłem spacerować 8 godzin dziennie, jak zwykle, kontynuować moją

300

Życie Boskie, 19:842

301

Ibid, 19:843

302

O sobie, 26:469

193

pracę umysłową i sadhanę i odkryłem, że nie byłem wcale pod koniec owych 23 dni słabszy niż zwykle. Ale ciało zaczęło niszczeć i nie znalazłem sposobu zastąpienia tego samego materiału, który został w ciele zredukowany. Gdy przerwałem post, również nie zaobserwowałem tej zwykłej zasady, której podlegają ludzie po dłuższych postach, czyli – rozpoczynania od niewielkiej ilości pożywienia. Ja rozpocząłem od tej samej ilości, jaką zwykle wcześniej spożywałem… Próbowałem raz pościć w więzieniu, ale trwało to tylko 10 dni – spałem wtedy zwykle tylko przez jedną noc na trzy kolejne. Straciłem 10 funtów wagi, ale pod koniec tych 10 dni czułem się silniejszy niż na początku, zanim rozpocząłem post… Byłem w stanie podnieść kubeł wody ponad swoją głowę – coś, czego zwykle nie mogłem wykonać”303. Inne doświadczenie sięga pobytu w więzieniu w Alipore: „Byłem całkowicie skoncentrowany. I mój umysł zadawał pytanie: ‘Czy takie siddhis (potęgi) były w ogóle możliwe?’, kiedy nagle poczułem się jakby uniesiony w górę… Nie mógłbym utrzymać ciała w takiej pozycji nawet gdybym chciał, a tymczasem odkryłem, że moje ciało było zawieszone w powietrzu bez jakiegokolwiek z mojej strony wysiłku…”304 Innym razem Sri Aurobindo był w posiadaniu większej ilości opium, nabytego na bazarze w Pondicherry – ilości wystarczającej do zabicia kilku ludzi i całą tę ilość jednorazowo sobie zaaplikował (nie odczuwając żadnych nadzwyczajnych efektów) po to tylko, aby sprawdzić kontrolę swej świadomości. Czwarty przypadek zawdzięczamy jednemu z uczniów, który narzekał na to, że nie otrzymał odpowiedzi na swój list wystarczająco wcześnie. „Nie zdajesz sobie sprawy – odpisał Sri Aurobindo – że muszę spędzić 12 godzin dziennie nad normalną korespondencją. Pracuję nad nią 3 godziny po południu i całą noc, aż do 6 rano… nawet kamienne serce ucznia powinno to zrozumieć…”305 Sen, żywność, grawitacja, przyczyny i skutki: Sri Aurobindo testował jedno po drugim – wszystkie tzw. prawa natury – aby odkryć, że są one tak długo ważne, jak długo w nie wierzymy. Jeśli świadomość się zmienia, owa „koleina” również się zmienia. Wszystkie nasza prawa są tylko „nawykami”: „Jej silne i niezmienne nawyki małpujące Prawo”306 – mówi Savitri o Naturze. Rzeczywiście, istnieje tylko jedno prawdziwe Prawo – Prawo Ducha, które może modyfikować wszystkie niższe nawyki Natury: „Duch to stworzył i Duch może to ulepszyć, ale najpierw musimy otworzyć drzwi naszego więzienia i nauczyć się żyć mniej w Naturze, a bardziej w Duchu”307. Sri Aurobindo nie ma żadnych magicznych formuł; cała jego joga opiera się na bardzo prostej, podwójnej pewności: pewności Ducha, który w nas jest i jego ziemskich manifestacji – to jest jedyna przekładnia, jedyna rzeczywista baza pracy Sri Aurobindo. „W każdym człowieku jest Bóg i dążenie do Jego

303

Życie Sri Aurbindo, 142

304

Ibid, 121

305

O sobie, 26:186, Koresp.tom II,152

306

Savitri, 28:20

307

Myśli i aforyzmy, 17:93

194

ujawnienia jest celem boskiego życia. Wszyscy to możemy zrobić”308. Kiedy jeden z uczniów spierał się, że jest to łatwe dla tak wyjątkowych osób, jak Sri Aurobindo lub Matka, by lekceważyć naturalne prawa, podczas gdy zwykli śmiertelnicy mają tylko swoje zwyczajne możliwości, Sri Aurobindo zaprotestował gorąco: „Moja sadhana nie jest przypadkiem niezwykłym czy zwyrodnieniem albo cudem nie podlegającym prawom Natury i warunkom życia na ziemi. Jeśli ja mogę robić te rzeczy, albo jeżeli mogą one się zdarzać w mojej jodze, znaczy to tylko, że mogą one być dokonane, a zatem ten rodzaj rozwoju i transformacji jest możliwy dla ziemskiej świadomości… Ja nie miałem żadnych ciągot duchowych, ja tylko rozwinąłem duchowość. Niezdolny byłem zrozumieć metafizykę, a rozwinąłem się w filozofa. Nie miałem talentu do malowania – rozwinąłem go dzięki jodze. Transformowałem moją naturę z tego, czym była do tego, czym nie była. Zrobiłem to w specjalny sposób, a nie przez jakieś cuda i zrobiłem to, aby pokazać, co może być zrobione i jak tego można dokonać. Nie czyniłem tego z jakiejś wewnętrznej konieczności czy też przy pomocy cudów, bez żadnego procesu. Jeśli to nie jest tak, jak mówię, to wtedy moja joga jest bezużyteczna i moje życie – pomyłką, zwykłym absurdem, wybrykiem Natury bez znaczenia i konsekwencji”.309 Dla Sri Aurobindo kluczem jest zrozumienie, że Duch nie jest przeciwieństwem życia, ale jego wypełnieniem, że wewnętrzna realizacja jest kluczem do zewnętrznej realizacji: „Dotyk Nieba wypełnia, a nie kasuje naszą Ziemię”.310 Gdy już raz ludzkość zrozumie ten prosty fakt, gdy już raz porzuci swój wiekowy nawyk zamykania Ducha w niebie, wiary w swoje własne prawa, w swoją małość i w śmierć - wówczas będziemy na właściwej drodze i gotowi do boskiego życia. Oto, co Sri Aurobindo przybył pokazać nam przede wszystkim - że nie ma żadnej potrzeby fruwania do nieba, aby odnaleźć Ducha, jesteśmy wolni, jesteśmy silniejsi niż wszystkie prawa, ponieważ żyje w nas Bóg. Musimy w to wierzyć, to wszystko. Ponieważ wiara przyspiesza nadejście tej fantazji świata. „To była ta rzecz, która pomagała mi przez całą drogę, mam na myśli doskonałą równowagę. Co najważniejsze, wierzyłem, że nic nie było niemożliwością, a jednocześnie byłem w stanie wszystko kwestionować.”311 Pewnego razu, kiedy zachęcano go do podjęcia jego walki politycznej, Sri Aurobindo odpowiedział, że to, co było bardziej potrzebnym, to „…nie rewolta przeciw brytyjskiemu zarządowi, którą każdy może poprowadzić …(ale) rewolta przeciwko całej uniwersalnej Naturze.”312 Podczas tej pierwszej fazy, kilku uczniów – było ich tam około piętnastu – meldowało, że istniała tam bardzo specjalna, wysoce skoncentrowana atmosfera. Miewali oni oszałamiające doświadczenia nieomal na mocy woli,

308

Życie Sri Aurobindo, 167

309

Korespondencja, tom I,53,71

310

Savitri, 29:719

311

Wieczorne rozmowy, 198

312

Ibid, 45

195

manifestacje boskości były czymś zwyczajnym i naturalne prawa wydawały się być nieco w zawieszeniu. Innymi słowy, zasłona pomiędzy światem fizycznym i innymi poziomami świadomości, stawała się coraz cieńsza, tak więc istoty, które my nazywamy bogami, lub też potęgami nad-umysłu, były w stanie manifestować się, naginać prawa i produkować tak zwane cuda. Gdyby ten trend kontynuował się dalej, Sri Aurobindo i Matka byliby na najlepszej drodze do założenia nowej religii a Pondicherry mogłoby stać się jednym z owych „miejsc świętych”, w których duchowe wonności pokrywają bardziej zwyczajne odory. Ale pewnego dnia, gdy Matka opisywała ostatnie z nadzwyczajnych wydarzeń, Sri Aurobindo zauważył z humorem: „Tak, jest to bardzo interesujące, ty będziesz czynić cuda, które nas rozsławią na całym świecie, będziesz w stanie faktycznie wywracać światowe wydarzenia (uśmiechnął się) , będzie to wielki sukces”. I dodał: „Ale jest to kreacja nadumysłowa, nie jest to najwyższa prawda. Nie jest to sukces, którego pragniemy; my chcemy ustabilizować super-umysł na ziemi, stworzyć nowy świat”. W pół godziny później, jak relacjonuje Matka, „wszystko było skończone: Nie powiedziałam nic, ani słowa, w pół godziny odrobiłam wszystko, przecięłam połączenia pomiędzy bogami oraz uczniami, zniszczyłam wszystko. Gdyż wiedziałam, że tak długo, jak to tam istniało, było to tak atrakcyjne (widywało się nadzwyczajne rzeczy cały czas), że bylibyśmy kuszeni to kontynuować… Odczyniłam więc wszystko. Od tego punktu, zaczęliśmy od nowa, już na zupełnie innym podłożu.” Taki był koniec fazy pierwszej. Sri Aurobindo i Matka zweryfikowali potęgę świadomości i odkryli, że „cuda z metodą”, czy też interwencje wyższych potęg świadomości, jedynie słodzą gorzką pigułkę, nie dotykając esencji rzeczy. Są one bezużyteczne z punktu widzenia zmiany świata. Rzeczywistym problemem, rzeczywistą rzeczą, jak mawiała Matka, nie jest zmienić Materię z zewnątrz, poprzez ulotne „supernaturalne” interwencje, ale zmienić ją od wewnątrz, w sposób trwały, aby ustabilizować nowy porządek fizyczny. Historia jest przepełniona „świętymi miejscami” i wszystkie one nas zawiodły. Żyliśmy wystarczająco długo pod znakiem bogów i religii; „Nie mam zamiaru dać mojej sankcji nowemu wydaniu starego fiasko - pisał Sri Aurobindo – cząstkowemu i przejściowemu otwarciu duchowemu, które nie niesie żadnych prawdziwych i radykalnych zmian w prawach zewnętrznej natury”.313 Lewitacje oraz pokonanie snu i głodu, a nawet choroby – jedynie dotykają powierzchni problemu. Jest to negatywny wysiłek, skierowany przeciwko przeważającemu porządkowi, który w rezultacie rozpoznaje stare prawo, chociażby i w negatywny sposób, podczas, gdy to sam porządek musi się zmienić, niezależnie, czy jest on dobry, czy zły, jako że z konieczności dobro w nim idzie ze złem. Wszelkie cuda są jedynie odwrotną stroną naszej impotencji. To, czego potrzebujemy, to nie lepszego świata, ale nowego świat, nie „wysoce skoncentrowanej” atmosfery, ale „nisko” skoncentrowanej, przenośnie mówiąc. Wszystko tutaj na dole musi stać się świętym. I nagle, 24 listopada, 1926 r. Sri Aurobindo zaanonsował, iż przenosi się on w kompletne odosobnienie: Ashram został oficjalnie przekazany pod zarząd Matki. Nie było potrzeby powiadamiania uczniów, że joga od tej pory będzie miała miejsce „w podświadomości i w Nieświadomości”:

313

O Jodze II, tom 2,406

196

Wszyscy oni stoczyli się już ze swych cudownych doświadczeń, aby przygotować się na o wiele trudniejsze realia. Tak zaczęła się druga faza prac nad transformacją.

Fundamentalny Agni Po rozpoczęciu fazy drugiej, znajdujemy raczej dziwną konwersację, którą Sri Aurobindo przeprowadził w 1926 r. z francuskim fizykiem. Te kilka jego słów, które musiały wówczas wydawać się raczej enigmatyczne, wskazują na szczególną orientację jego doświadczeń. Tematem była „współczesna” nauka: „Istnieją dwa oświadczenia współczesnej nauki, które poruszyłyby głęboko okultystę: 1) Atomy są wirującymi systemami, podobnie jak system słoneczny. 2) Atomy wszystkich elementów zrobione są z tych samych składników. Jedynie różna aranżacja tychże składników powoduje ich różne właściwości. Jeśli te oświadczenia rozważane są w ich prawdziwym aspekcie, mogłyby one poprowadzić naukę do nowych odkryć, o których nie ma ona obecnie pojęcia I w porównaniu z którymi nasza obecna wiedza jest ubogą. Musimy pamiętać, że jest to rok 1926. Sri Aurobindo kontynuuje: „Według doświadczenia starożytnych joginów … Agni jest trojaki: 1) zwyczajny ogień , jada Agni 2) elektryczny ogień, vaidyuta Agni 3) słoneczny ogień, saura Agni Nauka odkryła pierwszy i drugi z rodzajów tego ognia. Fakt, że atom jest podobny do układu słonecznego, mógłby poprowadzić ją do poznania tego trzeciego rodzaju ognia.”314 Do czego nawiązywał Sri Aurobindo? I skąd mógł on wiedzieć (nie mówiąc już o riszach sprzed sześciu tysięcy lat) wcześniej, niż wszystkie nasze laboratoria naukowe, że gorąco słoneczne – Saura Agni – posiada inne początki, niż to, co zwykle nazywamy ogniem lub elektrycznością, że jest produkowane przez fuzję nuklearną i jest to ta sama energia, która jest zawarta w atomach? Jest to fakt – być może kłopotliwy dla nauki, która rozważa wszystko w terminach „konkretnych” realiów – że wszelkie fizyczne realia, jakiejkolwiek natury, są połączone z rzeczywistością wewnętrzną, która jest zarazem ich przyczyną i podstawą; nawet najmniejsze elementy materialne posiadają swoje wewnętrzne odnośniki i jednymi z pierwszych są nasze własne organy wewnętrzne, które są jedynie materialną wyściółką lub bazą centrów świadomości. Wszystko tutaj jest projekcją lub symbolicznym tłumaczeniem światła lub potęgi, która się za nimi kryje, na inny poziom. Cały ten świat jest jedynie rozległym Symbolem. Nauka obserwuje i analizuje fenomena, ujmuje w równaniach grawitację, wagę, rozszczepianie jąder, etc , ale spostrzega ona jedynie efekty, a nigdy ich prawdziwą przyczynę. Jogin zaś widzi przyczynę przed skutkiem. Naukowiec może wydedukować przyczynę ze skutku; jogin zaś skutek z przyczyny. Może on również wydedukować skutki, które jeszcze nie istnieją z przyczyny, która już istnieje, np. wypadek,

314

Francja-Azja (Mies. Kwiecień 1953)

197

który zdarzy się jutro – z siły kryjącej się poza wypadkiem, która już istnieje na zapleczu. Naukowiec manipuluje efektami i czasami powoduje katastrofy: Jogin widzi przyczynę, albo raczej utożsamia się z Przyczyną i może zmienić skutki, lub, jak mówi Sri Aurobindo, „nawyki”, które my nazywamy prawami. Gdyż ostatecznie, wszystkie nasze fizyczne skutki, które my skodyfikowaliśmy w prawa, nie są niczym więcej, niż wygodną podstawą dla manifestacji sił, które się poza nimi kryją, w dokładnie ten sam sposób, jak magik na scenie potrzebuje pewnych rytualnych diagramów, pewnych składników i formułek, aby moce, których on przyzywa były w stanie się zamanifestować. Cały ten świat jest gigantycznym przedstawieniem magicznym, stałym aktem magii. A ziemski diagram i wszystkie składniki, które tak poważnie i niezmiennie skodyfikowaliśmy, wszystkie nasze niezawodne reguły, są po prostu konwencją. Ziemski rytuał może ulec zmianie, jeśli zamiast pozostawać zahipnotyzowanymi przez skutki, powrócimy do przyczyny, która się poza nimi kryje, czyli staniemy po stronie Magika. Istnieje opowieść o pewnym hinduskim Braminie, który codziennie, podczas odmawiania modłów, przywiązywał kota, aby ten nie zakłócał jego rytuałów. Bramin umarł, kot zdechł, a syn, który objął tę funkcję po ojcu, zakupił kota i sumiennie przywiązywał go nadal podczas ofiary. Z ojca na syna, kot stał się nieodzownym elementem efektywnego odbywania rytuału. Nasze nienaruszalne prawa również mogą zawierać w sobie parę małych kotków. Jeśli powrócimy do oryginalnej siły, ukrytej poza fizyczną aranżacją, do tego „prawdziwego ruchu”, jak go nazywa Matka, zaczniemy oglądać Wielką Grę i zdawać sobie sprawę z tego, jak różna ona jest od sztywnych pojęć, które o niej mamy. Poza fenomenem grawitacji, aby zacytować jeden z rytuałów, istnieje coś, co starożytni jogini nazywają Vayu, który powoduje grawitację, jak również pole elektromagnetyczne (co również wspominał Sri Aurobindo podczas tej konwersacji z 1926 r.); oto jak jogin jest w stanie pokonywać grawitację. Poza słonecznym lub nuklearnym ogniem istnieje fundamentalny Agni, ten duchowy Agni, który jest wszędzie, „dzieckiem wód, dzieckiem lasów, dzieckiem rzeczy stałych i ruchomych. Jest on nawet w kamieniu” powiada Rig Weda (I.70.2). To jest ten „ciepły złoty pył”, o którym mówi Matka, rzeczywista przyczyna poza skutkiem, oryginalna siła poza materialną, atomową podstawą, „inne płomienie są jedynie twymi odgałęzieniami” (I.59). A ponieważ Sri Aurobindo i riszowie widzieli tego duchowego Agni w Materii, owo „słońce w ciemnościach”, tak więc byli oni w stanie zapoznać się z jego materialnymi, atomowymi skutkami, jak również z nuklearną fuzją, na długo przed naszymi eksperymentami naukowymi. Oto również dlaczego - jako że znali już przyczynę - ośmielali się oni mówić o transformacji.* Faktycznie, to cały wszechświat, od szczytu do dna, zrobiony jest z jednej substancji boskiej Świadomości-Siły i Agni jest elementem siły lub energii w świadomości: „O Synu Energii” powiada Rig Weda (VIII.84.4). Jest to Siła-Świadomość. Jest to gorąco, płomień, na jakimkolwiek poziomie je odczuwamy. Kiedy koncentrujemy się

Fizyczne światło, skrajna kombinacja szybkości i bezruchu, jest godnym uwagi symbolem najwyższej Świadomości.

Podobnie, fizyczne słońce jest innym z symboli najwyższej Potęgi – jak wiele starożytnych tradycji (nie aż tak dziecinnych, jak przywykliśmy myśleć) widziało. „Ale hinduscy jogini, którzy przeszli te doświadczenia, nie rozpracowali ich mentalnie, aby zamienić je w wiedzę naukową” – zaobserwował Sri Aurobindo. „Jako że inne pola działania i źródła wiedzy były przed nimi otwarte, zaniedbali oni to, co dla nich było jedynie najbardziej zewnętrznym aspektem manifestacji.”

198

w umyśle, wyczuwamy subtelne gorąco mentalnej energii lub mentalnego Agni; kiedy zagłębiamy się w naszej duszy, doświadczamy subtelnego gorąca duszy, lub psychicznego Agni. Istnieje tylko jeden Agni, od szczytu do dna, pojedynczy strumień Świadomości-Siły, lub też świadomości-energii, czy świadomości-gorąca, przybierający różne natężenia na różnych poziomach. A następnie jest tam fundamentalny Agni, lub materialny Agni, który jest ostatecznym stanem energii świadomości, tuż przed jego konwersją lub zagęszczeniem w Materię. Oto jest stadium przejścia (przypomnijmy tu słowa Matki: „Jest to ruch szybszy, niż siła, czy potęga, która utrzymuje komórki w indywidualnej formie”). Współczesna nauka również ostatecznie doszła do tego, że Materia i Energia mogą być wzajemnie wymienne: E = mc2 jest jej wielkim przełomem, ale nie widzi ona jeszcze, że Energia jest świadomością, że Materia jest świadomością i że przez użycie świadomości człowiek jest w stanie oddziaływać na Energię i na Materię. Aby transformować Materię w Energię, współczesna nauka zna jedynie procesy fizyczne, które produkują gorąco, podczas gdy jeśli pozna się fundamentalny Agni, który jest samą esencją Energii lub Świadomości-Siły, można w zasadzie oddziaływać bezpośrednio na Materię i osiągnąć tę samą transmutację, bez przechodzenia procesu stosu pogrzebowego. Owa konwersacja z 1926 r. zapoznaje nas z dwoma materialnymi faktami (oraz ich duchową podstawą), które są nadzwyczaj ważnymi z punktu widzenia transformacji. Pierwszy z nich, to fakt, że wszelkie ziemskie formy zrobione są z tych samych elementów, których różne cechy biorą się jedynie z różnej aranżacji atomowej (jest to fizyczny odpowiednik duchowej, boskiej Jedności świata; świat jest zrobiony z jednej substancji, substancji boskiej: „Ty jesteś mężem i kobietą, chłopcem i dziewczyną, stary i zmęczony chodzisz zgięty o lasce; ty jesteś błękitnym ptakiem, zielonym i szkarłatnookim” - Swetaswatara Upaniszady IV.3.4). Bez tej jedności substancji żadna transformacja nie byłaby możliwa, ponieważ coś nowego musiałoby się zmieniać za każdym razem. Drugim faktem jest ten, że słoneczny ogień w Materii jest materialnym odpowiednikiem fundamentalnego Agni, który, jak Sri Aurobindo podkreśla w innej części tej samej konwersacji, jest budowniczym form. Manipulować Agni, znaczy być w stanie zmieniać formę, czyli transformować Materię: „Nie próbuje tej wspaniałości (podwójnych narodzin) ten, kto nie jest dojrzały i którego ciało nie wycierpiało w gorącu ognia”, powiada Rig Weda; „tylko ci są w stanie znieść go i cieszyć się nim, którzy zostali przygotowani przez płomień (IX.83.1). Jest to ciepły złoty pył, który przeistoczy swój materialny odpowiednik, nuklearny pył w naszym ciele, w sposób, w jaki deuter przeistacza się w hel w reakcji nuklearnej: „Ten subtelny proces będzie bardziej potężny, niż proces zwyczajny, tak że subtelna akcja Agni będzie w stanie dokonać dzieła, dla którego obecnie potrzebowalibyśmy fizycznej zmiany, takiej jak np. wyższa temperatura.”315 Nasze atomy są również wygodnym tłumaczeniem odwiecznego rytuału – nic nie jest utrwalone, nic nie jest nieuniknione, nie ma końca możliwym kombinacjom i nie ma końca nowemu Człowiekowi.

315

O Jodze II, tom 2, 340

199

Druga faza – Ciało Druga faza rozpoczęła się w 1926 r. i kontynuowała do 1940. Była to faza indywidualnej pracy nad ciałem oraz w podświadomości. Posiadamy wszystkie clue, wszystkie nici, aby móc sami osiągnąć supramentalną zmianę świadomości; znamy podstawową zasadę transformacji; jest to Agni, „który wykonuje pracę”, powiada Rig Weda (I.1.5). Ale jak w praktyce zamierza Agni zmienić Materię? Nie możemy jeszcze tego powiedzieć, wiemy jeszcze bardzo mało: „Jeślibyśmy znali proces, powiada Matka, już by to było zrobione”. Wszelkie inne realizacje zostały drobiazgowo zapisane z naukową precyzją poprzez tradycję hinduską; znamy wszelkie metody osiągania Nirwany, osiągania kosmicznego Ducha, odnajdywania duszy, pokonywania grawitacji, głodu, zimna, snu i choroby, opuszczania ciała na mocy woli i przedłużania życia – każdy może osiągnąć te wyczyny, droga jest dobrze oznakowana, a stadia opisane przez jasnowidzów lub hinduskich shastra od tysięcy lat. Jest to po prostu kwestia dyscypliny i cierpliwości – jak i również odpowiedniego ustawienia w czasie. Ale transformacja jest czymś, czego nie dokonał jeszcze nikt. Jest to droga całkowicie nieznana, jak podróżowanie w kraju, który jeszcze nie istnieje. Być może, jest to coś równoważnego temu, co zdarzyło się, kiedy to pierwsze wibracje mentalne rozpoczęły zamieszanie w świecie Materii i Życia – jak mógłby pierwszy organizm wpół-zwierzęcy, otrzymujący owe wibracje mentalne, zrozumieć i opisać co się wydarzało i jak mógłby on wyrazić, co należy czynić w celu doskonalenia myśli? Cytując Matkę: „Nie wie się, czy to lub tamto doświadczenie jest częścią drogi, czy też nie jest, nie wie się nawet, czy dokonuje się postępu, czy nie, ponieważ gdyby się wiedziało, że jest to postęp, oznaczałoby to, że się zna drogę –ale droga jeszcze nie istnieje! Nikt tam jeszcze nie był! Nie będziemy w stanie faktycznie powiedzieć co to jest, dopóki to nie zostanie dokonane. Jest to przygoda w nieznanym”, jak też zwykł mawiać Sri Aurobindo. Jesteśmy faktycznie, jak nasi małpi przodkowie, przed tym nowym stworzeniem. Tak więc, poczynając od tego punktu, możemy jedynie dawać jakiś ogólny zarys linii rozwoju, albo raczej trudności, nie będąc pewnym, czy faktycznie są one częścią tej drogi. Doświadczenie trwa. Gdy już raz się powiedzie, choćby raz jeden w jednej ludzkiej istocie, wówczas warunki transformacji się zmienią, ponieważ ścieżka zostanie przetarta, oznakowana i podstawowe przeszkody usunięte. W dniu, kiedy Platon stworzył Fedrę, wzniósł on całą ludzkość do możliwości Fedry; w dniu kiedy pierwszy człowiek przezwycięży trudności transformacji, wzniesie on całą ludzkość do możliwości świetlistego, nieśmiertelnego i prawdziwego życia. Można jednak, pomimo wszystko, mieć pojęcie o głównym problemie, będącym wyzwaniem dla poszukiwacza. Kiedy Agni pali się w naszym umyśle, w naszych momentach inspiracji, wiemy, iż powoduje on wielkie napięcie, nieomal fizyczne gorąco; kiedy pali się on w naszym sercu, w naszych momentach duszy, wiemy, że nasze piersi stają się podobne do rozpalonego pieca, tak gorącego, iż nawet skóra może zmienić kolor i nawet niedoświadczone oko może zauważyć coś w rodzaju świetlistego promieniowania wokół jogina; kiedy Agni pali się w naszym witalu, w momentach, kiedy przyzywamy siłę, lub otwieramy się dla kosmicznego świata, istnieje tam coś w rodzaju skoncentrowanej pulsacji na poziomie pępka, nieomal drżenie febry przenikające ciało,

200

gdy większa ilość siły przepływa przez maleńki kanał. Ale co z tym ciepłym złotym pyłem, tym winem błyskawicy316 w komórkach ciała? Zaczyna to wrzeć wszędzie, powiada Matka w swych prostych słowach, jak bojler bliski eksplozji. Riszowie również wspominali o byciu roztrzaskanym „jak źle wypalony dzban”, jeżeli idzie się zbyt prędko. Co więcej, jeśliby to tylko była kwestia stworzenia czegoś całkowicie nowego, problem byłby jakoś uproszczony, ale my musimy używać tego, co posiadamy, musimy przejść z naszego obecnego stanu, do innego stanu, ze starej formy organizacji do nowej; a wciąż tam istnieje stare serce, stare płuca – w jakim momencie, zastanawiała się Matka, ma się zatrzymać serce i wprawić w ruch Moc? Ten przejściowy moment jest całą trudnością. Mnóstwo doświadczeń, małych dozowanych doświadczeń jest zatem niezbędne, aby przyzwyczaić komórki, tak aby nie wpadały one w panikę w momencie tej tranzycji. Tak więc pierwszym problemem jest przygotowanie ciała, a to wymaga wielu, wielu lat, a może nawet wieków. Sri Aurobindo pracował przez czterdzieści lat, a Matka przez pięćdziesiąt, nad tym przygotowaniem. Praktyczną, natychmiastową koniecznością jest więc przetrwanie, wyprzedzenie śmierci. Zasadniczo, powiedziała Matka, kwestią w tym wyścigu w kierunku transformacji, jest wiedzieć, który z tych dwóch przybędzie pierwszy: osoba, która pragnie transformować ciało na obraz boskiej Prawdy, czy też stary cielesny nawyk dezintegracji. Gdyż, naturalnie, praca musi zostać wykonana w ciągu jednego życia. Jest możliwe, z jednego do następnego życia, odzyskanie zdobyczy duszy, umysłu a nawet witalu, które w obecnym życiu owocują spontanicznym rozkwitem, wrodzonymi talentami, lub osiągniętym już rozwojem. Potrzebuje się tylko powtórzyć te lekcje przez dziesięć lub dwadzieścia lat, aby odzyskać nić poprzednich żywotów – jest tam nawet raczej uderzające doświadczenie, w którym spostrzega się dokładnie punkt odcięcia, w którym to praca wykonana już w przeszłym życiu kończy się i nowa faza zaczyna. Po prostu podejmuje się tę nić dalej. Lecz komórkowy postęp w ciele, postęp fizycznej świadomości, w sposób oczywisty nie może przejść do następnego życia; wszystko zostaje rozproszone na stosie pogrzebowym lub w ziemi. Tak więc, jeśli pragniemy ciągłości ludzkiej ewolucji, jeśli chcemy, aby istota supramentalna objawiła się w naszym własnym ciele, a nie w jakimś nowym i nieznanym organizmie, który prześcignie naszą mentalną ludzkość, jest sprawą konieczną, aby jedna jednostka ludzka dokonała tego dzieła w ciągu jednego życia. Jeśli odniesie ona sukces, może on zostać przekazany innym (wrócimy do tego punktu później). Sri Aurobindo zwykł mawiać, że zabrałoby to ze trzy stulecia (i posiadał on czystą wizję), aby mogła się pojawić w pełni supramentalna istota, świetlista, lekka, etc, jak próbowaliśmy to już opisywać. Stąd konieczność, z braku całkowicie supramentalnej istoty (nawet Platon nie został stworzony w ciągu jednego dnia), stworzenia w naszym ciele istoty przejściowej, ogniwa pomiędzy człowiekiem oraz superczłowiekiem. To znaczy, istoty, która nie tylko zrealizowałaby supramentalną świadomość, ale również której ciało osiągnęłoby wystarczającą nieśmiertelność, mówiąc przenośnie, aby było w stanie przetrwać okres tranzycji i posiadać wystarczająco wiele mocy i elastyczności, aby uskutecznić swoją własną transmutację, lub też dać początek supramentalnej istocie poprzez swą własną energię, bez użycia narodzin zwyczajnego typu; ciężkie dziedzictwo zwierzęce i ludzkie, które waży na naszej pod-świadomości i jest automatycznie transmitowane

316

Savitri, 29:383

201

poprzez fizyczną koncepcję – jest jedną z największych przeszkód dla transformacji, przynajmniej tak trudną, jak wrzący Agni, o ile nie trudniejszą. Jest też inny problem. Może jest to faktycznie prawdziwy problem, daleko większy niż poprzedni - oczywisty problem ciała. Oto dwa fundamentalne problemy, oczekujące poszukiwacza: obdarzenie komórek ciała świadomością nieśmiertelności, która tam już istnieje w naszej duszy, a nawet w umyśle oraz kompletne oczyszczenie podświadomości. Postęp Agni w ciele zależy, jak się wydaje, od tych dwu warunków. Tak więc, ponownie, praca musi mieć do czynienia ze świadomością. Pierwsza rzecz, to zdolność do przetrwania. W praktyce zwykle przekonujemy się, że nieśmiertelność jest zawsze blisko związana z prawdą: to, co prawdziwe jest nieśmiertelne. Jeśli bylibyśmy kompletnie prawdziwi, bylibyśmy również kompletnie nieśmiertelnymi, od szczytu do dna. Do tej pory, za wyjątkiem duszy, nie ma w nas nic nieśmiertelnego, ponieważ jedynie dusza jest prawdą Ducha wewnątrz nas; to dusza, która przechodzi z jednego życia do drugiego i rośnie, ewoluuje, stając się coraz to bardziej świadomą. Umysł również, jak tylko zostanie on wystarczająco zintegrowany wokół centralnej Prawdy naszego istnienia, jak tylko myśli Prawdę oraz pragnie Prawdy - staje się nieśmiertelny. Można całkiem łatwo zapamiętać nasze przeszłe formacje; niektóre prawdy wydają się nadzwyczaj znajomymi, niektóre tęsknoty za prawdą bywają w niezwykły sposób spotęgowane. Wital jest również zdolny do nieśmiertelności, jak tylko stanie się wystarczająco zintegrowany z centralną psychiczną Prawdą – wynurzamy się wówczas w innym wymiarze, tak znajomym, jak sama wieczność; ale jest to raczej rzadkością, gdyż nasza siła życiowa jest generalnie zatopiona we wszelkiego rodzaju niskich aktywnościach, zamiast na skonstruowaniu prawdziwego życia. Im niżej się schodzi na skali świadomości, tym grubszy staje się fałsz i tym więcej rzeczy umiera, oczywiście, gdyż fałsz jest w swej esencji zgnilizną. Wital bywa już całkiem przyciemniony, ale ciało jest już pełne fałszu. Wiek starczy i choroby są pomiędzy jego najoczywistszymi fałszami –jak mogłoby to, co jest Prawdą, kiedykolwiek stać się stare, brzydkie, znoszone, czy chore? Prawda jest promienna, jest ona piękna, świetlista i wieczna. Jest to oczywiste. Prawda jest niepokonana. Śmierć i starość mogą nas jedynie dotknąć z powodu naszego braku Prawdy. Przyznajmy, że Śmierć jest mądrym wyjściem przez dłuższą część drogi; nieśmiertelny Pan Jones byłby totalnym zmarnowaniem nieśmiertelności. Rozważając wszystko razem, Śmierć jest wiernym strażnikiem Prawdy. Jest godnym uwagi, jak wszystko zawsze ma podwójne oblicza; jeśli patrzymy pod pewnym kątem, musimy się borykać, walczyć, mówić Nie: Jeśli spojrzymy pod innym kątem, możemy jedynie dziękować bez przerwy i powtarzać Tak. A musimy być w stanie czynić i jedno i drugie. Zatem walka przeciwko „fałszom ciała”, chorobom, nieświadomości, starości, może jedynie mieć miejsce, gdy już zapewniona zostanie transformacja wyższych poziomów mentalnych oraz witalnych, kiedy reszta naszego bytu żyje w Prawdzie i jest w niej silnie ustabilizowana. Byłoby wielkim błędem myśleć, iż można przedsięwziąć supramentalną jogę przed zakończeniem poprzedzających etapów – jak już wiemy, musi się wspiąć na sam szczyt, zanim się będzie w stanie zejść na samo dno. Jako, że cisza jest podstawowym warunkiem dla mentalnej transformacji, a spokój podstawowym warunkiem transformacji witalnej, tak nieruchomość jest podstawą dla transformacji fizycznej – nie zewnętrzna nieruchomość, ale wewnętrzna, w świadomości komórkowej. Poprzez mentalną ciszę oraz witalny spokój, 202

byliśmy w stanie przesortować niezliczone wibracje świata, tajemne bodźce, które wprawiają nas w ruch i powodują nasze uczucia i myśli. Podobnie, poprzez bezruch w świadomości fizycznej, zaczynamy odsłaniać szczególny węzeł rojących się wibracji i zdawać sobie sprawę, z czego jesteśmy sporządzeni. W terminach komórkowych – żyjemy w kompletnym chaosie; jest to ciągły wir silnych, przyjemnych, bolesnych, dotkliwych sensacji o różnych natężeniach i jeśli przypadkowo ten jazgot zatrzyma się na moment, istnieje tam bolesna przerwa, która musi być natychmiast zapełniona, poprzez więcej wrażeń i coraz to więcej. Czujemy, że żyjemy jedynie, kiedy się w nas wszystko miesza. Pierwszym zadaniem jest zatem zatrzymanie tego chaosu – nie oznacza to spokoju duszy, ale spokój komórek. Jedynie wtedy może się rozpocząć prawdziwa praca. W tej komórkowej równowadze, nasze ciało stanie się jak gdyby przejrzystą taflą wody, na której najlżejsze wibracje staną się widoczne, a zatem łatwiejsze do kontrolowania. Wszelkie siły choroby, rozkładu i fałsze, wszelkie podświadome zniekształcenia i zakłócenia z ich okropnymi małymi żyjątkami, zaczną się w widoczny sposób wić na owej tafli i tak będziemy w stanie je wychwytać. Prawdę mówiąc, burzliwość Agni nie jest aż w takim stopniu efektem podstawowej niezdatności komórkowej, jak raczej efektem oporu naszych „własnych” ciemności. Jedynie ten oczyszczający bezruch jest w stanie przeciąć drogę i pomóc w uwolnieniu przytłaczającego Ruchu Agni, nie powodując jednocześnie wibracyjnego oddźwięku paniki i gorączki. Gdy już raz ten komórkowy bezruch zostanie stosunkowo dobrze ustabilizowany, dokonamy pierwszego odkrycia: napotkamy pierwszą większą przeszkodę, która jest równie wielką pomocą w pracy nad transformacją, gdyż jak zawsze, na wszystkich poziomach, każda napotkana sprzeczność – koresponduje dokładnie z siłą, niezbędną do zrobienia kolejnego kroku naprzód. Jest to zarazem balast i przekładnia. Rozpoznaliśmy już, że tuż pod naszym myślącym umysłem istnieje „umysł witalny”, który wynajduje cudowne usprawiedliwienia dla wszystkich naszych pożądań i impulsów, a jeszcze niżej „umysł fizyczny”, który powtarza te same incydenty tysiące razy, jak uszkodzona płyta. Ale istnieje tam jeszcze na głębszym poziomie coś w rodzaju mentalnego podłoża skalnego, które Sri Aurobindo nazywa umysłem komórkowym. Jest to faktycznie umysł komórek, lub też grup komórkowych, bardzo podobny do fizycznego umysłu w swej niewyczerpywalnej zdolności do powtarzania w kółko tego samego refrenu, ale który nie jest ograniczony do terenu mózgu lub też mechanicznego mielenia fragmentów myśli; znajduje się on wszędzie w ciele, w postaci milionów małych głosików, które można łatwo usłyszeć w momencie, gdy pozostałe poziomy mentalne zostaną już oczyszczone. Przeżuwa on bez końca już nie odpadki naszych mentalnych aktywności, ale wszystkie nasze wrażenia zmysłowe; jedyne, czego mu potrzeba, to tego, aby pewna grupa komórek uderzona została przez jakiekolwiek wrażenie, lęk, szok, czy chorobę – a on już będzie powtarzać w nieskończoność ów strach, owe kontrakcje, owe szczególne skłonności w kierunku zaburzeń lub też pamięć o chorobach. Jest to stadny, absurdalny umysł, który rozprzestrzenia się z jednej komórki do następnej i drży, drży wszędzie, bez końca, zawsze odbierając te same długości fal, te same sugestie rozpadu i zawsze odpowiadający na ten sam bodziec, jak pies Pawłowa na dźwięk dzwonka. Jest to sam lęk przed życiem głęboko osadzony w Materii. Jest to pierwszy świadomy wysiłek Materii. I naturalnie, cała ta mała inicjatywa, którą on posiada używana jest dla przyciągania każdej z możliwych katastrof poprzez tenże lęk, traktując ostateczną nieświadomość śmierci, jako ulgę. Jednakże, ten komórkowy umysł, który może być

203

całkiem straszny, jak armia mrówek w ataku na słonia, jest w stanie użyć swej głupiej rutyny w służbie prawdy w taki sam sposób, jak jej używa w służbie fałszu. Gdy już raz dostroi się on do wibracji światła, będzie on je powtarzał z uporem muła i co najbardziej zauważalne, będzie je powtarzał dzień i noc, bez spoczynku. * Cokolwiek możemy czynić na zewnątrz, pracując, rozmawiając, czy śpiąc, powtarza on swe własne wibracje w kółko, automatycznie i niezależnie. Stąd jego wielka wartość dla celów transformacji; może on stać się wyjątkowym środkiem umocowania supramentalnej wibracji w ciele. Oto, co Sri Aurobindo powiada o nim: „Istnieje również ciemny umysł ciała, umysł samych komórek, molekuł, cząstek. Haeckel, materialista niemiecki, wspominał gdzieś o woli w atomie, a współczesna nauka, mająca do czynienia z niepoliczalnymi indywidualnymi wariacjami w aktywności elektronu, jest bliska odkrycia, że nie jest to figura, ale cień rzucany przez tajemną rzeczywistość. Ten komórkowy umysł jest bardzo dotykalną prawdą; dzięki jego niejasności i mechanicznemu ciążeniu ku przeszłym ruchom oraz łatwemu zapominaniu i odrzucaniu wszystkiego co nowe, znajdujemy w nim główną przeszkodę do przeniknięcia przez Moc supramentalną oraz transformacji funkcjonowania ciała. Z drugiej zaś strony, gdy już raz zostanie skutecznie przekształcony, stanie się on najcenniejszym instrumentem stabilizacji supramentalnego Światła i Siły w materialnej Naturze.”.317 Ta praca jest tak mikroskopijna, że jest trudna do opisania. I jedynym sposobem wykonywania jej nie jest wchodzenie w głębokie medytacje, które mają wpływ jedynie na same szczyty naszego istnienia, lub też dążenie do nadzwyczajnych koncentracji i ekstaz, ale pozostawanie pośrodku rzeczy, działanie na cielesnym poziomie, na samym dole drabiny, w każdej minucie dnia i nocy. Oto, dlaczego Sri Aurobindo nastawał na potrzebę zewnętrznej pracy oraz bardzo podstawowych ćwiczeń fizycznych, ponieważ jest to jedyny sposób przeciwstawienia się Materii i wprowadzenia w nią odrobiny prawdziwej świadomości, a raczej pozwolenia na wynurzenie się Agni. Oto dlaczego zwykł on spacerować codziennie przez tyle godzin i pracować w nocy. W tej zewnętrznej pracy i na skutek właśnie niej, poszukiwacz będzie w stanie zauważyć pojawianie się wszystkich fałszywych wibracji, wszystkich złych nawyków ciała, jak powiada Matka. I każda z fałszywych wibracji będzie musiała zostać wyprostowana. Ale jest to wciąż negatywny sposób ujmowania zagadnienia: Gdyż istnieje jedna tylko, pojedyncza Wibracja boskiej radości w świecie i w rzeczach – Ta Wibracja – ponieważ Bóg jest Radością; jak tylko fałsz zacznie się osadzać, ta sama wibracja zaczyna się zanieczyszczać, staje się twardą i napiętą – i wszystko zaczyna zgrzytać. Cierpienie jest najpewniejszą oznaką fałszu. Ból jest Fałszem tego świata. Zadaniem poszukiwacza jest zatem nie tyle zwalczanie tak zwanych złych wibracji, jak podtrzymywanie prawdziwej wibracji, boskiej radości w ciele, ponieważ ta właśnie radość ma potęgę przywrócenia porządku w rzeczach, zrelaksowania, zharmonizowania i uzdrowienia wszystkich tych napiętych, męczących, zwodniczych

Stąd użyteczność mantry, która jest w stanie kanalizować wibracje o danym natężeniu do jakiegokolwiek punktu

w ciele, lub do wszystkich punktów, jeśli komórkowy umysł raz je pochwyci. 317

Listy o jodze, 22:340

204

małych wibracji, w których nasze komórki żyją nieustannie. Byłoby nudne, tak nudne, jak sama praca, opisywanie tych niezliczonych, małych fałszów ciała, poprzez które starość, choroba i śmierć, mają szanse się wślizgnąć. Niech każda rzecz czyniona będzie w prawdziwy sposób, powiada Matka, jako że istnieje tak wiele fałszywych sposobów wykonywania najmniejszych codziennych gestów. Jako przykład, podajemy jeden z kierunków pracy, pomiędzy wieloma; my czynimy wszystko w stanie napięcia, pośpiesznie, nieuważnie, nieświadomie, w odpowiedzi na tysiące i jeden wymogów zewnętrznego życia (nie wspominając już kryzysów); zachowujemy się fizycznie, jak pacjent na krześle dentystycznym; jesteśmy napięci i nerwowi, ponieważ zawsze się spieszymy, zawsze niespokojni, zawsze podnieceni – jest to dziedzictwo kilku milionów lat zwierzęcej natury, nasza substancja przechowuje pamięć wszystkich naszych walk o przetrwanie i jej natychmiastową reakcją jest natężenie. Owo natężenie jest jedną z przyczyn śmierci, jak również poważną przeszkodą w ustabilizowaniu prawdziwej wibracji. Kiedy się natężamy z powodu ciosu, skupiamy całą naszą siłę witalną w jednym punkcie, jako obronę; potężny strumień przepływa wówczas raczej nagle poprzez maleńki otwór, który zaczerwienia się i boli. Jeśli bylibyśmy w stanie rozszerzyć naszą fizyczną świadomość i zaabsorbować cios, zamiast go odrzucać, wówczas cierpienia by nie było, gdyż wszelkie cierpienie jest jedynie zawężeniem świadomości na każdym poziomie. W podobny sposób, jeśli ten ciepły, złoty supramentalny pył miałby nagle wypełnić nasze komórki i ciało zareagowałoby swymi zwykłymi skurczami, wówczas wszystko by eksplodowało. Innymi słowy, nasza komórkowa świadomość, podobnie jak nasza mentalna oraz witalna świadomość, musi nauczyć się ekspansji i uniwersalizacji. Musi tam być również przedstawiona świadomość kosmiczna. W mentalnej ciszy, mentalna świadomość staje się uniwersalną; w witalnym spokoju, świadomość witalna staje się uniwersalną.; w bezruchu ciała, uniwersalną staje się świadomość fizyczna. Bezruch, odbiorczość i ekspansja komórkowa, wydają się być podstawowymi warunkami dla substancji cielesnej, aby była ona w stanie znieść Agni i przetrwać. Ale natychmiast za tym pojawia się olbrzymia trudność. Uniwersalizacja świadomości fizycznej? Bo przecież, kiedy istnieje tylko jedno ciało, jest ono automatycznie stopione z wszystkimi innymi ciałami; wszelkie fałsze świata są momentalnie w jego zasięgu! … Nie jest to już dłużej zmaganie jednego człowieka, staje się to zmaganiem całego świata. Teraz docieramy do prawdziwego problemu. W tym świeżo zdobytym oczyszczeniu fizycznym, poszukiwacz czyni inne, raczej brutalne odkrycie; jego wszystkie zdobycze jogi i potęgi padają w gruzy. Pokonał on już choroby, może nawet i grawitację, udoskonalił swe cielesne funkcjonowanie, mógł nieszkodliwie pić trucizny – pokrótce, był on panem swego domu, ponieważ jego świadomość stała się mistrzem. Ale w momencie, kiedy zdecyduje się na transformację ciała, wszystkie jego potęgi znikają, jak woda w piasku. Uderza go choroba, jak gdyby był początkującym, jego organy zaczynają ulegać deterioryzacji, wszystko idzie na opak. Wydawałoby się, że ciało musi zapomnieć swe stare, fałszywe i powodujące rozpad funkcjonowanie, po to, aby mogło nauczyć się wszystkiego na nowy sposób. A wówczas śmierć pojawia się w tle. Pomiędzy dwoma funkcjonowaniami, starym i nowym, w którym symboliczne organy zastępowane są przez prawdziwą Wibrację, linia dzieląca życie od śmierci bywa często bardzo cieniutka – może nawet musimy być w stanie przekroczyć tę linię i powrócić po to, aby faktycznie móc dokonać podboju. Oto, co Matka nazywała umieraniem dla śmierci, po przebyciu doświadczenia, z którego nieomal nie powróciła. Pokrótce, musi się stawić czoło wszystkiemu –

205

a wszystko stawia opór. Znamy już podobny fenomen na wyższych poziomach świadomości. Kiedy poszukiwacz wyrusza na swoją ścieżkę, wszystko się komplikuje; był on przekonany, iż umysł jego jest silnie zakotwiczony w prawdzie i nagle bywał nawiedzany przez najbardziej agresywne sugestie i wątpliwości; sądził on, że był czysty i uczciwy – i nagle doświadczał całego zakresu witalnych horrorów, wystarczających dla odstraszenia najgorszych łajdaków w tym świecie oraz paru spoza tego świata. Innymi słowy, jak już to powiedział Sri Aurobindo, nie jesteśmy w stanie rozwiązać problemu na jakimkolwiek poziomie, nie konfrontując jednocześnie wszystkich przeciwieństw naszego Celu. Inaczej nie byłoby tam żadnego zwycięstwa, a jedynie opresja. Nigdzie i na żadnej płaszczyźnie nie jest to kwestia oddzielenia zła od reszty, ale kwestia przekonania go o swym własnym świetle. Jogin, który przy pomocy swych potęg pozbył się choroby, nie rozwiązał faktycznie problemu, a jedynie nałożył kaganiec siłom choroby. I można łatwo zrozumieć dlaczego żadna transformacja nie będzie możliwa tak długo, jak długo owe siły pozostają po prostu w kagańcu, czając się w pobliskich ciemnych kątach i oczekując swej godziny. Jako, że nic nie może zostać usunięte z wszechświata, muszą one zostać przekształcone. Ale w jaki sposób? Śmierć i choroby obecne są wszędzie, istnieją one w podświadomości naszych ciał, we wszystkich ciałach tego świata. Jogin, który pokonał chorobę i odsunął śmierć (nie na zbyt długo, co jest jednak w porządku), dokonał tego jedynie dla siebie i oto dlaczego nie może on odnieść tryumfu całkowicie – jakże mądre jest to Prawo! Zbudował on jedynie protekcyjną osłonę, zamykając się w niej, jak embrion światła w skorupie i pozwalając wszystkiemu innemu wrzeć po staremu. Ale w momencie, gdy skorupa się otwiera, wszystko wpada weń z powrotem! Istnieje tylko jedno ciało! Przykład Ramakriszny, krwawiącego od bata, który uderzał wołu obok niego, lub Matki zmagającej się z krwotokiem, którego doznał jej uczeń odległy o kilkaset mil, a o którym w tym czasie nie wiedziała nic, umieszcza nas przed rzeczywistym problemem – ciało jest wszędzie! - wykrzykuje Matka. Podbój musi być osiągnięty wszędzie, dla wszystkich ciał oraz dla całej ziemi. Nic nie może zostać transformowane, chyba że wszystko ulegnie transformacji. Inaczej jednostka pozostaje samotna w swej małej dziurze światła. I czemu to miałoby służyć? Na cóż się przyda transformacja jednego człowieka, podczas gdy cała reszta ludzkości będzie nadal umierać? Ciało pioniera transformacji jest zatem podobne do pola bitwy, bo toczy się na nim zmaganie o cały świat, gdzie wszystko się spotyka i wszystko stawia opór. Istnieje tam jeden zasadniczy punkt na samym dnie, węzeł życia i śmierci, w którym przeznaczenie świata przybiera swój kształt. Wszystko jest zebrane w tym jednym punkcie. Kopałem długo w głębiach, do dna Przez horror plugastwa i brud Łoże dla pieśni złocistej rzeki Dom dla nieśmiertelnego ognia… Tysiącem ran otwartych krwawię…318 Pionier musi stawić czoła każdej trudności, nawet Smierci, nie po to, aby je zniszczyć, ale po to, by je przeistoczyć. Nic nie może ulec transformacji, chyba, że przyjmie się to na siebie: „Będziesz znosić wszystko,

318

Poezje przeszłe i obecne, 6

206

po to, by wszystko mogło się zmienić”, powiada Savitri.319 Oto dlaczego Sri Aurobindo opuścił swoje ciało 5 grudnia 1950 r. oficjalnie, na skutek uremii - on, który był w stanie leczyć innych w sekundach. Umieranie na krzyżu jest wzruszającym, na pewno, ale ukrzyżowania, specjalnie kiedy się je wielbi, uwieczniają prawo śmierci. „To nie ukrzyżowane ciało zbawi świat, powiada Matka, ale gloryfikowane ciało.” Nie, nie jest to spektakularna praca, jest to faktycznie „mikroskopijna praca” i musi się ją wykonywać przekopując Brud świata.

Druga Faza – Podświadomość Istnieje zatem inna kategoria trudności (jest to wciąż ta sama, ale pod inna maską), która nie jest następstwem oporu jednostkowej, cielesnej materii, ale podświadomym oporem całej ziemi. Oto właśnie, gdzie Sri Aurobindo spotkał się ze Śmiercią. I od tego właśnie punktu Matka przejęła pracę. Jeśli pragniemy zrozumieć gdzie się rozgrywa ta historia – nasza historia - oraz docenić pracę, która się tam wykonuje, musimy powrócić do samego procesu ewolucyjnego. Nadejście nowego stadium w ewolucji, czy to stadium Życia w Materii, czy też Umysłu w Życiu, bywało zawsze rezultatem podwójnej presji; presji od wewnątrz, czy od dołu, od wcielonej zasady pragnącej się urzeczywistnić oraz presji z „zewnątrz” lub „z góry”, tejże samej zasady, istniejącej już na swym własnym poziomie. Koniunkcja tychże dwu sił, na przykład siły umysłu uwikłanego w pewnych żywych formach oraz Umysłu, jaki został stworzony na swej własnej płaszczyźnie w trakcie zstępującej ewolucji, czy dewolucji – doprowadziła w końcu do przerwania witalnych granic i nagle umysł wynurzył się w Życiu. Wszystko istnieje w stanie wstecznego rozwoju (inwolucji), wszystko jest już tam w Materii, ale inwolucja nie może zostać od-czyniona inaczej, jak poprzez presję odgórną, która odpowiada na oddolne wezwanie i przełamuje pieczęć, podobnie jak słońce przełamuje skorupę ziarna. W obecnym czasie, superumysł utajony w Materii naciska od wewnątrz w formie duchowych tęsknot, ludzkich aspiracji do Nieśmiertelności, Prawdy, Piękna, etc; jednocześnie naciska też z góry, ze swej własnej, odwiecznej płaszczyzny, w formie intuicji, objawień oraz iluminacji. Oto, co Pisma wyrażały na swój własny sposób, kiedy wiążą one pojawienie się „nowej ziemi” z „nowymi niebiosami” (nowe nieba i nowa ziemia, na której zamieszkiwać będzie Prawda), ponieważ bez tych „nowych niebios”, a raczej nowego, supramentalnego poziomu świadomości, wynurzenie się nowej ziemi nie byłoby możliwe. Nowa ziemia będzie rezultatem nowych „niebios” supramentalnej świadomości, podobnie, jak obecna ziemia jest rezultatem starych, mentalnych i nad-umysłowych „niebios” bóstw i religii. I dotyczy to wszystkich ewolucyjnych stadiów: szczyty i dno zawsze idą w parze. Ale wynurzenie się nowego „szczytu” lub nowego poziomu świadomości w szczególnym stadium ewolucji – nie jest magicznym wyczynem, zmieniającym naraz wszystkie poprzednie poziomy. Od pojawienia się pierwszej ameby w świecie Zycia do czasu pierwszych ssaków, wiemy ile milionów lat potrzebnym było, aby przezwyciężyć inercję Materii oraz ją „używotnić”. Podobnie, od czasów neandertalczyka do Platona, zabrało tysiące lat przezwyciężenie dwu poprzednich stadiów oraz „mentalizowanie”

319

Savitri, 29:700

207

Życia, aby stworzyć kompletnie mentalnego człowieka. Nawet dzisiaj, ileż to ludzi tak naprawdę żyje pod znakiem mentalnym, zamiast pod znakiem witalnych namiętności Życia? Całym zadaniem pionierów ewolucji, na wszystkich poziomach, jest właśnie połączenie nowego szczytu do uprzedniego dna; kiedy ten szczyt dotyka dna, ewolucyjny cykl się kończy. Tak więc, kiedy pionier ewolucji mentalnej wynurza się w Supramentalnym, jego przełom nie jest magicznym wyczynem, który nagle obali wszystkie wcześniejsze prawa. Nie staje się on natychmiast całkowicie supramentalnym człowiekiem w większym stopniu, niż neandertalczyk nie został od razu Platonem; musi on „supramentalizować” wszystkie przejściowe poziomy. Oczywiście, jego własna świadomość łączy najwyższy Szczyt z najgłębszym Dnem, Ducha i Materię, Pozytyw i Negatyw, a jego własne zdolności są w sposób naturalny znacznie zwiększone, ale są one zwiększone jedynie w proporcji do nowych oporów, które ma on napotkać. Gdyż w miarę, jak ewolucja postępuje naprzód, pragnie ona dotknąć coraz to głębszych warstw: Zasada Życiowa skolonizowała jedynie materialną pokrywę świata, podczas, gdy Zasada Umysłowa w mniejszym lub większym stopniu skolonizowała swoją najbliższą przeszłość, mentalną podświadomość oraz stary nieporządek Życia; Zasada Supramentalna nie tylko skonfrontuje mentalną i witalną podświadomość, ale i nawet bardziej odległą przeszłość, fizyczną podświadomość oraz Nieświadomość – im wyżej człowiek się wznosi, tym głębiej w dół bywa pociągany. Ewolucja nie zmierza coraz to wyżej, w kierunku coraz to bardziej niebiańskich niebiosów, ale coraz to głębiej. Każdy z ewolucyjnych cykli zamyka się nieco niżej, coraz to bliżej Centrum, gdzie najwyższy Szczyt oraz Dno, niebo i ziemia, ostatecznie się spotkają. Pionier musi zatem oczyścić przejściowe mentalne, witalne oraz materialne poziomy, tak, aby te dwa bieguny mogły się skutecznie spotkać. Kiedy połączenie jest kompletne, nie tylko mentalnie i witalnie, ale również materialnie, wówczas Duch wynurzy się w Materii, w kompletnie supramentalnej istocie i w supramentalnym ciele. …ziemia się stanie Ducha oczywistym domem 320 Oczyszczanie poziomów pośrednich jest całą historią Sri Aurobindo oraz Matki. Trudności z przyzwyczajaniem ciała do supramentalnego Agni, mają, być może, swój powód i cel. Może nie jest to na tyle kwestia materialna, jak raczej czysto strategiczna. Gdyż podczas tej drugiej fazy, Sri Aurobindo i Matka mieli odkryć, iż transformacja nie jest jedynie problemem indywidualnym, ale takim, który obejmuje całą ziemię, tak że żadna indywidualna transformacja nie jest możliwa (a przynajmniej kompletna) bez pewnego stopnia kolektywnego przeistoczenia. Gdy już raz kolektywna ewolucja dokona pewnego postępu, jest rzeczą prawdopodobną, iż obecne materialne trudności transformacji, które wydają się nie do przebycia, znikną wszystkie naraz. Niemożliwości tak naprawdę nie istnieją, ale jedynie kwestia, czy właściwy czas już nadszedł, czy jeszcze nie. Wszelkie przeszkody, jakiejkolwiek natury, zawsze okazują się być później pomocnymi sprzymierzeńcami Prawdy, których znaczenia i celu jeszcze nie znamy. Dla naszej zewnętrznej, powierzchownej wizji, transformacja wydaje się być wyłącznie fizycznym rodzajem problemu, ponieważ my zawsze umieszczamy wóz przed koniem, ale wszelkie trudności są faktycznie wewnętrzne i psychologiczne. Widoczne i dramatyczne

320

Ibid, 29:707

208

trudności przyzwyczajania ciała do wrzącego Agni, są być może, jak zobaczymy później, mniej praktycznym czy materialnym problemem, niż ten, który się wiąże z całą ziemską świadomością. Ale mówimy zagadkami, a problem, z którym Sri Aurobindo i Matka mieli być wkrótce skonfrontowani, będzie można zrozumieć lepiej przy pomocy tej prostej uwagi, którą Sri Aurobindo zrobił wobec jednego z uczniów: „Draguję, draguję I draguję błoto podświadomości… Ono (supramentalne światło) spływało aż do listopada (1934), ale potem cały muł się spiętrzył I zatrzymało się”.321 Jeszcze jeden raz Sri Aurobindo zweryfikował, tym razem nie indywidualnie, lecz kolektywnie, że jeśli się ściąga w dół zbyt silne światło, to cała ciemność tam w dole zaczyna jęczeć, czując się pogwałconą. Ciekawe, że za każdym razem kiedy Sri Aurobindo i Matka miewali doświadczenie, wskazujące na nowy postęp w transformacji, automatycznie odbijało się ono w świadomości uczniów, bez ich najmniejszej wiedzy o nim, w okresach narastających trudności, a nawet buntów oraz chorób, jak gdyby wszystko zaczynało zgrzytać. Wtedy zaczynało się rozumieć ukryte działanie rzeczy. Gdyby zbyt nagle poddać Pigmeja prostemu mentalnemu światłu człowieka wykształconego, prawdopodobnie obserwowalibyśmy w nim wewnętrzne rewolucje, które traumatyzowały by biednego człeka na dobre i doprowadzały do szaleństwa. Istnieje wciąż zbyt wiele dżungli tam na dole. Ten świat jest wciąż przepełniony dżunglami, oto cały problem. Nasza mentalna kolonizacja jest bardzo cienką pokrywą na ledwie obeschniętej Erze Czwartorzędu. Mówiąc o podświadomych siłach i podświadomych istnieniach, wedyccy riszowie nazywali je „tymi, którzy pokrywają”, „tymi, którzy pożerają” lub „złodziejami słońca”. Nie można by ich lepiej opisać; są oni bezlitosnymi złodziejami. Jak tylko uczynimy najmniejszy postęp, przyciągniemy nowe światło lub bardziej intensywną wibrację, bywamy nagle łapani i wciągani pod duszny klosz, gdzie wszystko ulega dezintegracji w okropnym zaduchu. Harmonijne wibracje z poprzedniego dnia, tak czyste, tak świetliste i podatne, bywają nagle pokryte gęstą, lepką warstwą; musimy się przedzierać poprzez całe mile wodorostów, aby odnaleźć odrobinę światła. Wszystko co widzimy, czego dotykamy lub co robimy, jest zgniłe, rozpadające się na skutek owej oddolnej inwazji. Nic już dłużej nie ma sensu. A jednak zewnętrzne warunki są takie same, nic się nie zmieniło. „Istnieje coś w rodzaju zamkniętej walki, pisał Sri Aurobindo, w której żadna ze stron nie może uczynić zauważalnego postępu (coś w rodzaju wojny okopowej w Europie), duchowa siła naciska na opór fizycznego świata, ten opór dyskutujący każdy inch i dokonujący mniej lub bardziej efektywnych ataków… I gdyby nie było tam siły i Radości wewnątrz nas, byłaby to uciążliwa i odrażająca praca”322 Walka wydaje się nie mieć końca. „Kopie się i kopie”, jak mawiali wedyccy riszowie, a im więcej się kopie, tym dalej wydaje się odsuwać dno: „ Kopałam i kopałam…. Wiele jesieni trudziłam się dzień i noc, a poranki mnie postarzały. Wiek rujnuje glorię naszych ciał.” Oto, jak przed tysiącami lat lamentowała Lopamudra, żona riszi Agastya, która również poszukiwała transformacji: „Nawet mężczyźni starego wieku, którzy posiedli mądrość Prawdy i rozmawiali z bogami… tak, nawet oni nie dotarli do końca.” Ale Agastya nie jest łatwo zniechęcony; jego

321

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 73

322

O sobie, 26:425

209

odpowiedź jest we wspaniały sposób charakterystyczna dla zdobywców, którymi owi riszowie byli; „Praca, którą bogowie mają w opiece, nie idzie na próżno. Spróbujmy na równi wszystkich współzawodniczących sił, odnieśmy zwycięstwo nawet i tutaj, weźmy udział w tym wyścigu bojowym o stu prowadzących” (I.179). Jest to faktycznie hydra. Noc po nocy, czy to we śnie, czy z otwartymi oczyma, poszukiwacz odkrywa bardzo dziwne światy. Wpada on na kolebki wszelkich ludzkich perwersji, ludzkich wojen, ludzkich obozów koncentracyjnych, gdzie wszystko to, co przeżywamy tutaj, bywa przygotowywane; zaskakuje on wszelkie rodzaje brudnych sił w ich legowiskach, sił, które są napędem małostkowych i okrutnych ludzi. Samotny poszukiwacz w tych groźnych dziedzinach Strzeżonych tak przed słońcem, jak kopce termitów. 323 Im więcej posiada on światła, tym bardziej jest w stanie rozjaśnić ciemności. Noc po nocy tropi on podstępną zgniliznę, która podminowuje Zycie – jak cokolwiek mogłoby się zmienić dopóki ta gangrena jest tutaj? A ponieważ do tej pory umysł oraz wital poszukiwacza są już zbyt dobrze ustabilizowane w prawdzie, zbyt czyste, aby zostać dotknięte przez te podziemne siły, tak więc to jego ciało zostaje atakowane, gdyż jest ono ostatnią przystanią Fałszu. Poszukiwacz widzi wówczas w najmniejszym detalu wszystkie współdziałania, które umożliwiają chorobie oraz śmierci wejść w ciało – każda klęska tam, oznacza klęskę tutaj – i rozumie on w namacalny sposób, konkretnie, całą tę kolosalną próżność tych, którzy udają, iż leczą świat poprzez zewnętrzne środki i nowe instytucje: Jak tylko zło zostaje uzdrowione w jednym miejscu lub wykorzenione w innym, odżywa ono natychmiast gdzieś indziej, w jakimś innym miejscu lub w innej formie. Zło nie istnieje na zewnątrz, jest ono wewnątrz i głęboko i tak długo, jak ta szczególna Choroba nie zostanie uleczona, świat nie będzie uleczony również. Jak to Sri Aurobindo ujął: „Starzy bogowie … wiedzą, jak się przemieszczać”.324 Na samym już dole, poza wszelkimi zaburzeniami i lękiem – wielkim przewodniczącym Lękiem na samym dnie – odnajduje on ogromne Zmęczenie, coś, co odmawia, co mówi NIE dla całego tego bólu życia, tego gwałtu światła. Czuje on, że próba przejścia głębiej, do końca owego Nie, zakończyłaby się roztopieniem w wielkiej uldze kamienia, podobnie, jak ekstaza tam w górze była roztopieniem się w wielkiej uldze Światła. Ale śmierć nie jest przeciwieństwem życia! Jest ona drugą stroną, drzwiami do świetlistej Superświadomości – na samym końcu owego Nie istnieje Tak i ponownie Tak, które wciąż wpycha nas w jedno ciało po drugim - dla radości. Śmierć jest żalem owego Tak, wielkim Zmęczeniem na samym dnie, cieniem tamtej Błogości. Śmierć nie jest przeciwieństwem Życia! Jest ona ciemnym uwolnieniem ciała, które jeszcze nie odnalazło świetlistej wolności wiecznej Radości. Kiedy ciało odnajdzie tę ekstazę, ten bezmiar światła i radości wewnątrz swej własnej substancji, jak również ponad nią, nie będzie ono dłużej potrzebowało umierać. I gdzie jest „ja”, gdzie jest „mnie” w tym wszystkim? Gdzie jest „moja” trudność, „moja” śmierć, „moja” transformacja? Poszukiwacz przebił cienką pokrywę osobowej podświadomości i wynurzył się w totalności świata

323

Savitri, 28:216

324

Ideał ludzkiej jedności, 15:80

210

– bo to cały świat stawia opór: „To nie my prowadzimy walkę, to wszystko walczy przeciwko nam”! Sądzimy, że jesteśmy wszyscy oddzieleni, każdy w swej własnej małej otoczce skóry, z jakimś „wewnątrz” i „zewnątrz”, jednostka i kolektyw, podobnie, jak te głupie małe granice wokół naszych państw – ale wszystko jest powiązane z sobą! Nie ma ani jednej perwersji, ani jednej choroby w świecie, która nie miałaby w nas swych korzeni, ani jednej śmierci, w której nie bylibyśmy wspólnikami. Jesteśmy wszyscy na równi winni i uwikłani, nikt nie zostanie zbawiony, jeśli nie zostaną zbawieni wszyscy! Nie jest to problem jednego ciała, powiada Matka, ale problem Ciała, i nie używa ona nawet wielkiego C. Sri Aurobindo i Matka odkryli zatem materialnie oraz doświadczalnie podstawową jedność substancji świata: nie można dotknąć jednego punktu, nie dotykając jednocześnie wszystkich punktów; lub też zrobić kroku naprzód lub wzwyż, aby cały świat nie czynił ich wraz z nami. Mówimy o „strategicznej” kwestii; może tak być również, że boską strategią jest zapobiec, aby pojedynczy punkt dokonywał sam postępu, bez angażowania wszystkich pozostałych punktów. Oto dlaczego wedyccy riszowie nie odnieśli sukcesu przed sześciu tysiącami lat. Nie może zaistnieć kompletna i trwała indywidualna transformacja bez minimum transformacji światowej. Tak więc zakończyła się druga faza prac nad transformacją. Po przepracowaniu czternastu lat, od 1926 – 1940 w indywidualny oraz skoncentrowany sposób, z garstką ostrożnie wybranych uczniów, Sri Aurobindo i Matka stanęli przed ścianą. Jak tylko supramentalne światło dosięgło ziemi, aby połączyć się z tym samym światłem, zagrzebanym w Materii, całe wiry mułu wzniosły się z kolektywnej podświadomości i zatopiły z powrotem wszystko. Aby pomóc ludzkości, zauważył Sri Aurobindo, nie wystarcza, aby jednostka, jakkolwiek wielka, osiągnęła ostateczne rozwiązanie indywidualnie, (ponieważ) nawet kiedy Światło jest gotowe do zejścia, nie może ono zejść na stałe, dopóki niższe płaszczyzny nie są gotowe, aby znieść ciśnienie takowego Zejścia.325 Jest głęboko znaczącym fakt, że kulminacja drugiej fazy prac nad transformacją koincydowała z wybuchem drugiej wojny światowej. Kiedy ciśnienie Światła schodzi w jedno ludzkie ciało, ciało świata również zaczyna się rozpalać. Co my faktycznie wiemy o dobru tego świata, albo o jego źle? Konfrontowani z całym tym kolektywnym oporem, Sri Aurobindo i Matka wahali się; zastanawiali się oni, czy nie odciąć się od reszty świata i ruszyć naprzód samotnie, jedynie z paroma uczniami, uskutecznić transformację, a następnie powrócić do kolektywnej pracy, aby zakomunikować reszcie ziemi, że transformacja została osiągnięta (lub częściowo osiągnięta) w nich samych. (Jest to ta sama idea, która napędzała wiele duchowych, okultystycznych i rycerskich grup, aby wybrać sekretne miejsce z dala od reszty świata, dla wykonania swej pracy, w odosobnieniu od zarazy kolektywnych wibracji.) Ale wkrótce zdali sobie sprawę, że była to iluzja, że po czymś takim przerwa, lub zatoka atmosferyczna326 jak ją nazywał Sri Aurobindo, pomiędzy nowymi osiągnięciami i starym światem, byłaby zbyt wielka, aby zbudować przez nią pomost. A jakiż jest pożytek

325

Sri Aurobindo przyszedł do mnie, 251

326

Synteza Jogi, 20:348

211

z indywidualnego sukcesu, jeśli nie można go transmitować do reszty świata? Oznaczałoby to sytuację króla z bajki Andersena, wspomnianego wcześniej. Jeśliby supramentalna osoba miała się nagle pojawić na ziemi, nikt by jej nie zobaczył! Nasze oczy muszą się najpierw otworzyć na inny sposób życia. Jeśli idziecie drogą, która się przed wami otwiera, powiedziała Matka, (to samo jest z drogami, co z osobami, niektóre są otwarte) nie czekając cierpliwie na resztę stworzenia, to jest, jeśli osiągniecie sami coś bardzo zbliżonego do Prawdy, w porównaniu z obecnym stanem świata, co wówczas się zdarzy? Zakłócacie całość: nie tylko harmonia, ale i równowaga całości zostaje zachwiana, ponieważ pewna część stworzenia nie będzie w stanie iść za wami. I zamiast pełnej realizacji Boskości, będziecie mieć małą, lokalną, mikroskopijną realizację i nic z celu nie zostanie osiągnięte. Co więcej, podkreśla Matka, jeśli pragniecie wykonywać pracę w sposób samodzielny, absolutnie nie możecie jej wykonać totalnie, ponieważ każda osoba fizyczna, jakkolwiek kompletną mogłaby nie być, nawet jeśli należy ona do wyjątkowego gatunku, jeśli nawet została odgórnie przewidziana do tej specjalnej pracy – jest jedynie częściowa i ograniczona. Ucieleśnia ona jedynie jedną prawdę, jedno prawo w świecie – może to być bardzo złożone prawo, ale ciągle jest ono tylko jednym – a pełna transformacja nie może być osiągnięta poprzez tę jedną osobę, poprzez pojedyncze ciało… Samotnie, można osiągnąć swoją własną doskonałość, można stać się nieskończonym i doskonałym w swej świadomości. Wewnętrzna realizacja nie ma żadnych granic. Ale zewnętrzna, wręcz przeciwnie, jest z konieczności ograniczona i wymagana jest minimalna liczba fizycznych reprezentantów, aby akcja w większym zakresie mogła mieć miejsce. W 1940 r. po czternastu latach indywidualnej koncentracji, Sri Aurobindo i Matka otwarli drzwi swego ashramu. Rozpoczęła się trzecia faza transformacji, faza, która ekspandowała dziś na skalę światową.

Faza Trzecia - Ashram Nota autora: Następujący podrozdział posiada jedynie wartość historyczną (niestety). Dziś, po odejściu Matki w 1973 r. warunki w ashramie drastycznie się zmieniły. „Ashram Sri Aurobindo” nie jest niczym więcej, niż pełną sukcesu, dobrze prosperującą instytucją. Dla zainteresowanych szczegółami własnej pracy Matki, po odejściu Sri Aurobindo w 1950, jak również wypadkami otaczającymi jej odejście w 1973, polecamy „Agendę Matki” (jej własne, nagrywane sprawozdanie z prac nad ciałem, od 1951 do 1973 r. w 13 tomach) oraz biografię Matki autorstwa Satprema w 3 tomach: 1) Boski Materializm, 2)Nowy Gatunek, 3) Mutacja Śmierci.

W Indiach „ashram” jest normalnie duchową lub religijną społecznością, której członkowie są zebrani wokół Mistrza i porzucili świat, aby poświęcić się medytacji, koncentracji i ćwiczeniom jogi, w celu osiągnięcia „wyzwolenia”. Jak można to sobie wyobrazić, ashram Sri Aurobindo miał niewiele wspólnego z tą definicją, za wyjątkiem faktu, że uczniowie zebrani byli wokół Sri Aurobindo oraz Matki. Nie był to jakiś zakon w egzotycznym stylu, a jeszcze w mniejszym stopniu miejsce ucieczki I spokoju; była to raczej kuźnia: Ten ashram został

212

stworzony… nie dla porzucenia świata, ale jako centrum i pole praktyki dla ewolucji innego rodzaju i formy życia327. Nawet przed aresztowaniem Sri Aurobindo w Bengalu, w czasach, kiedy nie myślał on nawet o założeniu ashramu, powiedział on już wówczas: „Duchowe życie znajduje swą najpotężniejszą ekspresję w człowieku, który żyje zwyczajnym życiem w sile jogi… To przez taką unię wewnętrznego i zewnętrznego życia, ludzkość będzie ewentualnie podniesiona i stanie się potężna i boska”328 Z tego powodu , chciał on, aby jego ashram był w pełni zaangażowany w codziennym życiu, tuż pośrodku zwyczajnego świata, gdyż to jest miejsce, gdzie musi zajść transformacja, a nie na jakimś szczycie w Himalajach. Za wyjątkiem głównego budynku, w którym zamieszkiwała Matka i gdzie ulokowany jest grób Sri Aurobindo, 1200 dziwnych uczniów wszelkich narodowości oraz klas, mężczyzn, kobiet i około 400-500 dzieci rozproszonych było po całym mieście Pondicherry w ponad 300 różnych domach. Nie miało się innych ścian protekcyjnych w ashramie, za wyjątkiem własnego wewnętrznego światła; tuż za następnymi drzwiami rozbrzmiewał bazarowy szum. Przybysz z Zachodu, który zawitał tam z zamiarem znalezienia spokoju i nauczenia się „jogi” był oczywiście bardzo rozczarowany. Przede wszystkim, nikt nie próbował go czegokolwiek uczyć (to raczej „od-uczanie” które jest tu potrzebne), nie było tam żadnych klas, żadnych wykładów, za wyjątkiem prac Sri Aurobindo oraz „Pytań i Odpowiedzi” Matki, które były do dyspozycji każdego (jak również wszelkie inne nauki, faktycznie, zarówno tradycyjne jak i nie-tradycyjne). Nie było też tam żadnych reguł. Uczeń musiał odkrywać wszystko sam, wewnątrz siebie, pośród bardzo aktywnego życia. Pozostawiony był samemu sobie. Bowiem jak można byłoby nakreślić mentalne reguły dla zadania obejmującego wszystkie poziomy ewolucji – mentalne, witalne oraz psychiczne – wszystkie ludzkie typy i tradycje (niektórzy uczniowie wychowani byli po chrześcijańsku, inni jako taoiści, muzułmanie, buddyści, ateiści, etc)? Każdy z nich miał znaleźć swoją własną prawdę, która nie jest tym samym, co prawda następnego człowieka. Niektórzy z tamtejszych ludzi wierzyli w zalety ascetyzmu – wbrew wszystkiemu, co Sri Aurobindo powiedział na ten temat – i żyli oni na emeryturze, jako asceci; inni woleli judo czy football; znowu inni woleli książki i studia, a jeszcze inni tego nie znosili; niektórzy byli aktywni w biznesach lub produkowali nierdzewną stal, perfumy a nawet tony cukru we współczesnej cukrowni. Było tam zawsze coś, co mogło zaspokoić każdy smak. Ci, co lubili malarstwo – malowali; ci, co lubili muzykę - mieli każdy z możliwych instrumentów, hinduskich czy zachodnich, do swej dyspozycji; ci, którzy lubili uczyć - stawali się nauczycielami w Międzynarodowym Centrum Edukacji, które obejmowało całe akademickie spektrum, od przedszkola do szkoły wyższej. Były tam również drukarnie, laboratoria, ogrody, pola ryżowe i zakłady mechaniczne dla samochodów, traktorów oraz ciężarówek, był oddział Roentgena i sala operacyjna. Każda z możliwych ludzkich aktywności była tam reprezentowana. Był to mikrokosmos. Można było również zostać piekarzem, czy pomywaczem, lub też próbować swych talentów w stolarce, jeśli się wierzyło w zalety prostej pracy. Ale nie istniała żadna hierarchia pomiędzy tymi aktywnościami; żadna z nich nie była wynagradzana, ani też żadna uważana za lepszą od drugiej.

327

Listy o jodze, 23:847

328

Ideał Karmajogina, 10

213

Wszelkie praktyczne potrzeby życiowe były zapewniane przez Matkę, dla każdej osoby, stosownie według jej lub jego potrzeb. Jedynym prawdziwym zadaniem było odkrywanie prawdy własnego istnienia, dla której ta zewnętrzna praca była jedynie środkiem. Godnym uwagi było obserwowanie ludzi zmieniających swe aktywności w miarę budzenia się świadomości; wkrótce, wszystkie wartości przywiązywane do wcześniejszego zawodu odpadały, a jako że pieniądze nie miały już dłużej żadnego znaczenia, ten który sądził, że jest doktorem, np. poczuł się wygodniej, jako rzemieślnik, podczas, gdy człowiek bez żadnego specjalnego wykształcenia, nagle odkrywał w sobie talent dla poezji, lub malarstwa, albo też zagłębiał się w studiach nad sanskrytem czy medycyną Ayurvedy. Było to kompletne przetasowanie zewnętrznych wartości stosownie do kryterium wewnętrznego jednostki. Kiedy uczeń pewnego dnia zapytał Matkę o najlepszy sposób współpracy w supramentalnej transformacji, otrzymał on taką odpowiedź: „Jest to zawsze ta sama rzecz: realizacja naszej własnej istoty, w jakiejkolwiek formie, jakimikolwiek środkami – nie ma to znaczenia – ale jest to jedynym sposobem. Każda osoba nosi w sobie prawdę; to właśnie z tą prawdą musi się ona jednoczyć, tę prawdę musi ona żyć w swoim życiu; kiedy bowiem to czyni, droga którą idzie w celu odkrycia i zrealizowania tej prawdy, jest równocześnie drogą, która prowadzi go najbliżej w kierunku Transformacji. To znaczy, te dwie rzeczy są nierozdzielnie połączone; osobista realizacja oraz transformacja. Może jest to nawet ta różnorodność podejścia, która odsłoni Sekret i otworzy drzwi, kto wie?” Nie istniało tam żadne życie komunalne również, jedynie wewnętrzna więź. Niektórzy uczniowie utrzymywali nawyk, datujący się do czasów, kiedy to Matka zwykła przemawiać do dzieci ashramu, zebranych dwa razy na tydzień dla kolektywnej medytacji. Ale zebrania odbywały się przeważnie dla celów sportowych (była tam wspólna jadłodajnia, ale wielu wolało jadać w domu, z rodzinami, lub samotnie). Istniały tam sporty wszelkiego rodzaju, od tradycyjnej hatha jogi do tenisa i boksu, a prawie każdy z uczniów poświęcał godzinę albo dwie codziennie dla sportu. Morze było blisko, ale była tam również pływalnia w rozmiarze olimpijskim; były korty dla koszykówki i piłki ręcznej, tory wyścigowe, sale gimnastyczne, ringi bokserskie, dojo dla judo, etc. Każdy z możliwych sportów był tam praktykowany, od wieku lat 5 do 80. Był tam również teatr i kino. Ale sport również nie był artykułem wiary; nic nie było artykułem wiary, za wyjątkiem oczywiście wiary w boskie możliwości człowieka i w prawdziwsze życie na ziemi. „Wszyscy z was tutaj, moje dzieci, żyjecie w wyjątkowej wolności, mawiała Matka do najmłodszych… Nie ma żadnych ograniczeń społecznych ani moralnych, żadnych ograniczeń intelektualnych, żadnych reguł; nie ma tu nic, za wyjątkiem Światła”. Ale było to bardzo wymagające Światło. Było ono tam, aby ziemska praca mogła się rozpocząć. Jak jednak może cokolwiek być „ziemskim” z 1200 uczniami, lub nawet ze stu tysiącami? Ashram był właściwie jedynie skoncentrowanym miejscem dla pracy – ashram jest faktycznie wszędzie na świecie, gdziekolwiek ludzie tęsknią za prawdziwszym życiem, czy też znają oni Sri Aurobindo, czy nie, ponieważ ich wewnętrzna orientacja, ich wewnętrzna potrzeba, umieszcza ich automatycznie w tym samym kotle. Transformacja nie jest prerogatywą jednej osoby; wręcz przeciwnie, wymaga ona wielu ludzi i tak różnych, jak jest to możliwe. Ashram był jedynie symbolicznym miejscem pracy, w sposób, w jaki laboratorium jest 214

symbolicznym gruntem testowania szczepionki, z której skorzystają miliony ludzi. Sam Sri Aurobindo często nazywał go laboratorium. Można to lepiej docenić, jeśli zrozumiemy, że każda jednostka reprezentuje pewien agregat wibracji i jest w kontakcie z pewną strefą w Podświadomości. Owe światy, w sposób oczywisty całkiem różne, są faktycznie zrobione z kilku typowych wibracji; wielość form (lub raczej zniekształceń), wielość istot, miejsc i wydarzeń wewnątrz danej strefy, jedynie maskuje tę samą identyczną wibrację. Jak tylko zaczynamy być nieco świadomi i zaczynamy schodzić w Podświadomość, nie będąc przez nią przytłaczanym, aby wykonać w niej pracę, bywamy zdumieni, a czasem nawet rozbawieni, zdając sobie sprawę z faktu, że osoby, które znamy, a które są całkiem różne w terminach mentalnych oraz witalnych, są prawie takie same i zamienne w Podświadomości! Trudno je czasem rozpoznać. Tak więc, ludzie podzieleni poprzez różne religie, różne zaplecza, różne klasy społeczne, a nawet różne etyki, mogą należeć do tego samego typu i być bardzo podobni w Podświadomości, jak gdyby widziało się jednego poprzez drugiego, powiada Matka; jest to dziwny rodzaj nakładania się na siebie cech. Widzimy jedynie dwoje, lub troje ludzi, jednego poprzez drugiego, ponieważ nasza wizja jest ograniczona, ale jeśli byśmy posiadali wizję totalną, widzielibyśmy tysiące tysięcy więcej, poza nimi, zgrupowanych w dobrze określonych kategoriach. Niektórych ludzi nigdy nie widuje się razem w Podświadomości, chociaż mogą oni żyć całkiem blisko w zewnętrznym życiu i vice versa. I wówczas rozumiemy, jak praca może przybrać światowe rozmiary: „Każda jednostka, powiada Matka, jest instrumentem kontrolowania pewnego zakresu wibracji, które reprezentują jej własne, szczególne pole pracy”. Każdy z nas, z powodu naszych jakości oraz naszych wad, ma dostęp do szczególnej strefy ziemskiej świadomości, która reprezentuje nasz wkład w ogólnej transformacji. Tak więc rozumiemy dlaczego transformacja nie może nastąpić w pojedynczej jednostce, gdyż niezależnie, jak wielką ona by nie była, jak złożona nie byłaby jej wewnętrzna organizacja, jak rozległe jej mentalne, witalne i podświadome kolonizacje, to jednak reprezentuje ona tylko jeden zestaw wibracji. W najlepszym wypadku może ona transformować ten typ wibracji, które sama reprezentuje – jeśli nawet to, gdyż w ostatecznej analizie wszystko jest powiązane z sobą. Rozumiemy również, dlaczego transformacja nie może zostać osiągnięta przez świętych; to nie ze świętości czyni się szczepionki, ale z tej porcji ludzkiej choroby, której ma się odwagę stawić czoła i wziąć na siebie W obydwu przypadkach choroba tam jest; jeden typ jednostki zamyka na nią swoje oczy i ucieka w ekstazy, podczas gdy inny zakasuje rękawy i rozpoczyna pracę w swych probówkach. Kiedy stary z uczniów narzekał raz gorzko na ludzką mieszaninę w ashramie i tych wszystkich „niemożliwych” ludzi, którzy w nim przebywali, Sri Aurobindo odpowiedział: „Jest to konieczne albo raczej nie do uniknięcia, że w Ashramie, który jest ‘laboratorium’… dla duchowej i supramentalnej jogi, ludzkość powinna być w różnorodny sposób reprezentowana. Gdyż problem transformacji musi mieć do czynienia z wszelkimi rodzajami elementów korzystnych i niekorzystnych. Ten sam człowiek faktycznie dźwiga w sobie mieszanką tych obojga. Jeśli by jedynie cnotliwi (sattvic) i kulturalni ludzie kandydowali do jogi, ludzie bez większych witalnych trudności, wówczas, jako że trudność witalnego elementu w ziemskiej naturze nie została

215

skonfrontowana i pokonana, całe przedsiewzięcie mogłoby upaść”.329 W momencie żalu, inny z uczniów napisał do Sri Aurobindo, „Cóż to za uczniowie z nas! Powinieneś był wybrać lub wezwać kogoś lepszego – może kogoś jak Z…” Sri Aurobindo odpowiedział: „Co do uczniów, zgadzam się! – Tak, ale czy owi lepsi, zakładając, że tacy istnieją, byliby typowymi przedstawicielami ludzkości? Mieć do czynienia z kilkoma wyjątkowymi typami nie rozwiązałoby problemu. A czy zgodzili by się oni iść moją drogą – to już odmienne pytanie. I gdyby zostali oni poddani próbom, czy zwyczajna ludzkość nagle nie odsłoniła by się w nich – oto inne pytanie.330 Nie pragnę setek tysięcy uczniów. Wystarczające będzie, jeśli dostanę setkę kompletnych ludzi, pozbawionych małostkowego egoizmu, którzy staną się instrumentami Boga”.331 Praktycznie mówiąc, praca jest wykonywana poprzez każdą jedną z naszych psychologicznych trudności, a każda symbolizująca tę samą trudność w świecie – jeśli dana wibracja bywa dotknięta w jednej jednostce, ta sama wibracja dotykana jest jednocześnie na całym świecie. „Każdy z was reprezentuje jedną z trudności do przezwyciężenia, po to, aby transformacja była kompletna – a to oznacza mnóstwo trudności! – powiedziała Matka. Jest to nawet więcej, niż trudność. Sądzę, że powiedziałam wam już wcześniej, że każdy jeden reprezentuje niemożliwość, którą musi się rozpracować; kiedy wszystkie te niemożliwości zostaną rozpracowane, Praca będzie wykonana,” Jak już mówiliśmy, każda osoba posiada cień, który za nią idzie i wydaje się stanowić przeciwieństwo samego celu jej egzystencji. To właśnie tę szczególną wibrację musi ona transformować, to jest jego pole pracy, jego niemożliwy do rozwiązania węzeł. Jest to jednocześnie wyzwanie jej życia oraz zwycięstwo, jest to jej udział w postępie kolektywnej ewolucji na ziemi. Ale coś szczególnego zdarza się w naszym laboratorium: w zwyczajnym życiu, lub indywidualnej jodze, ów cień jest mniej lub bardziej uśpiony, mniej lub bardziej kłopotliwy i zwykle rozpływa się sam, albo raczej zatapia się głębiej w zapomnienie; ale jak tylko zaangażujemy się w ziemskiej jodze, odkrywamy, że nie rozpływa się on w ogóle; wychodzi na wierzch nieustannie, niestrudzenie, jak gdyby walka nigdy nie została wygrana – jest to rzeczywiście, jak gdybyśmy walczyli przeciwko temu szczególnemu węzłowi wibracji dla całej ziemi. Wydaje się, jak gdyby poszukiwacz stawał się specjalnym polem bitwy dla zażartej i symbolicznej walki przeciwko temu samemu węzłowi ciemności w całej reszcie ludzkości. „Nie czyni się już jogi wyłącznie dla siebie, czyni się ją dla wszystkich, w sposób niezamierzony, automatycznie,” powiada Matka. Poszukiwacz weryfikuje in vivo zasadę światowej zasadniczej jedności; próba wyprostowania maleńkiej wibracji w nim samym, uruchamia reakcję miriadów maleńkich siostrzanych wibracji na całym świecie. Oto, co Sri Aurobindo nazywa „jogą dla ziemskiej świadomości”.332 Akceptując życie, musi on (poszukiwacz integralnej jogi) znosić nie tylko swój

329

Listy o jodze, 22:856

330

Korespondencja, tom 1, 101

331

Życie Sri Aurobindo, 167

332

O sobie, 26:109

216

własny ciężar, ale ciężar wielkiej części świata na sobie również, jako kontynuację swego własnego, wystarczająco ciężkiego ładunku. Zatem jego Joga ma bardziej charakter walki, niż inne jogi; ale nie jest to tylko walka indywidualna, jest to kolektywna wojna toczona na znacznym terytorium. Nie tylko musi on pokonać w sobie siły egoistycznego fałszu i nieporządku, ale pokonać je, jako przedstawicieli tych samych przeciwstawnych i niewyczerpywalnych sił w całym świecie. Ich reprezentatywny charakter daje im o wiele więcej upartej zdolności oporu, prawie niekończące się prawo nawrotów. Często przekonuje się on, kiedy nawet już wygrał swe osobiste walki, że wciąż musi na nowo je wygrywać w pozornie niekończącej się wojnie, ponieważ jego wewnętrzna egzystencja została już tak powiększona, że nie tylko zawiera ona jego własną istotę, ze swymi dobrze określonymi potrzebami i doświadczeniami, ale jest w solidarności z istotą innych, ponieważ zawiera w sobie cały wszechświat.333 Czy kiedykolwiek ktoś zdoła dotrzeć do końca zadania? Moglibyśmy sądzić, że Podświadomość jest niekończącym się ściekiem – riszowie nazywali ją „otchłanią bez dna” – i że jeślibyśmy musieli czekać aby została ona totalnie oczyszczona, zanim będziemy w stanie osiągnąć supramentalną pozycję, to moglibyśmy tak czekać bardzo, bardzo długo. Ale jest to jedynie pozór. Narodziny nowej jednostki nie przynoszą nowego ładunku podświadomego lub nieświadomego materiału; czerpią jedynie ze wspólnego źródła i jednostka powtarzać będzie te same wibracje, które wirują bez końca w ziemskiej atmosferze. Człowiek nie jest w stanie stworzyć nowej ciemności w większym stopniu, niż mógłby on stworzyć nowe światło. Jest on jedynie instrumentem – świadomym lub nieświadomym – jednego lub drugiego (najczęściej obydwu). Żadne nowe wibracje nie są przynoszone na świat, za wyjątkiem tych z superświadomej Przyszłości, które stopniowo stają się obecnymi i rozpuszczają albo transmutują wibracje z naszej ewolucyjnej przeszłości. Dzisiejsza Podświadomość i Nieświadomość są w sposób oczywisty mniej podświadome i nieświadome, niż były one dwa tysiące lat temu, a my wszyscy zapłaciliśmy cenę, aby tak się mogło stać. Ten nacisk Przyszłości na teraźniejszość jest kluczem do transmutacji świata. Joga jest procesem przyspieszania Przyszłości i pionier ewolucji jest instrumentem, który ściąga w dół coraz to potężniejsze wibracje. Zadanie poszukiwacza jest zatem nie w takim stopniu negatywne przedsięwzięcie czyszczenia Podświadomości, jak pozytywne przyzywanie światła; znosi on w dół wibracje Przyszłości aby przyspieszać proces oczyszczania. Oto, co Sri Aurobindo nazywa „zejściem” i co jest główną charakterystyką jego jogi, jak już powiedzieliśmy wcześniej. „Jeśli zejście następuje w innych rodzajach jogi, to jest ono jednak incydentem ubocznym lub skutkiem wznoszenia się – gdyż wznoszenie się jest rzeczą prawdziwą. Tu zaś, wznoszenie się jest pierwszym krokiem, ale jest on środkiem dla zejścia. To właśnie zejście nowej świadomości, osiągnięte przez wzniesienie się, które jest marką, pieczęcią dyscypliny (sadhana)… tutaj celem jest boskie wypełnienie życia”.334 Kiedy Sri Aurobindo mówi

333

Synteza Jogi, 20:71

334

O sobie, 26:109

217

o „zejściu”, nie ma on na myśli nagłego i szybkiego zwrotu w górę, po którym następuje nagły i szybki zwrot w dół. Nie ma on na myśli schodzenia w dół dla krótkiego wyczynu ciężkiej pracy pozamiatania trochę; jego zamiarem jest, aby dno faktycznie przestało być dnem,. Weźmy przykład bardzo prozaiczny – a Bóg świadkiem, że transformacja jest wystarczająco prozaiczna – że robimy zakupy w sklepie pośród raczej ciemnej i szarej ludzkości, czy też podróżujemy w nocy w raczej ponurych regionach podświadomości i czynimy obydwie te rzeczy z podobnym natężeniem świadomości, światła i spokoju, jak wówczas, gdy siedzimy sami w naszym pokoju z zamkniętymi oczami, w głębokiej medytacji. Oto, co się rozumie przez „zejście”. Nie istnieje dłużej żadna różnica pomiędzy szczytem a dnem, to co wysokie i niskie jest równie świetlistym i spokojnym. I w taki to sposób transformacja działa na światową skalę, gdyż jedność substancji świata działa w obydwu kierunkach. Nie można dotknąć pojedynczego cienia, nie dotykając jednocześnie wszystkich korespondujących cieni świata, ale odwrotność tegoż jest równie prawdziwa: Nie można schwytać samemu światła, nie wpływając na wszystkie otaczające cienie. Wszystkie wibracje są zaraźliwe, włączając również te dobre. Każde zwycięstwo, jest zwycięstwem dla wszystkich. I faktycznie, przeciwieństwo byłoby zdumiewające! To wszystko jest tą samą Istotą! , wykrzyknęła Matka, istnieje tylko jedna świadomość, jedna substancja, jedna siła i jedno ciało w świecie. I oto dlaczego Sri Aurobindo mógł powiedzieć o Matce i sobie: „Jeśli Superumysł zejdzie w nasze fizyczne ciało, będzie to znaczyło, że zszedł on w Materię i wówczas nie ma powodu, aby nie miał się zamanifestować w uczniach (sadhaks”).335 Im wyżej poszukiwacz się wspina, tym szerszy jest jego dostęp do najniższych stref – Przeszłość, z którą może on wejść w kontakt jest w dokładnej proporcji do Przyszłości, którą odkrył – oraz tym większa jego zdolność dla kolektywnej transformacji. Aż do obecnej pory, jedyną potęgą znoszoną na dół bywała potęga umysłowa, lub w najlepszym przypadku nad-umysłowa, która nie była w stanie dosięgnąć najniższych poziomów, ale obecnie, jako że supramentalna lub duchowa potęga zeszła w świadomość ziemską, dzięki realizacji Sri Aurobindo i Matki, możemy w sposób zrozumiały oczekiwać, że ta najwyższa Przyszłość dotknie najgłębszego dna i przyspieszy oczyszczanie, a ostatecznie, ewolucję całej ludzkości. Joga jest procesem przyspieszonej ewolucji i postęp jest geometryczny: „Pierwszy ciemny ruch materialny Siły ewolucyjnej znaczony jest przez odwieczne stopniowanie; postęp ruchu życia odbywa się powoli, ale już w nieco szybszym tempie i skoncentrowany jest w tysiącleciach; umysł jest w stanie więcej zacieśnić ociężałe lenistwo Czasu, czyniąc długie kroki w przeciągu wieków; ale kiedy świadomy duch interweniuje, najbardziej skoncentrowany krok ewolucyjnego tempa staje się możliwy,”336 Osiągnęliśmy właśnie ten punkt. Konwulsje obecnego świata są prawdopodobnie oznaką, iż zstępujące Ciśnienie narasta i że zbliżamy się do rzeczywistego rozwiązania. „Może tak być również, iż raz rozpoczęte (supramentalne) przedsięwzięcie, może nie postępować zbyt szybko naprzód, nawet do swego pierwszego decydującego stadium; może

335

Ibid, 26:450

336

Życie Boskie, 19:932

218

tak być, że zajmie całe wieki wysiłku osiągnięcie pewnego rodzaju permanentnych narodzin. Ale nie jest to zupełnie nie do uniknięcia, gdyż zasada takowych zmian w Naturze wydaje się być długim, ukrytym przygotowywaniem, po którym następuje szybki zryw i opad elementów w nowe narodziny, nagła konwersja, transformacja, która w swym świetlistym momencie pojawia się jak cud. Nawet kiedy pierwsza, decydująca zmiana zostaje osiągnięta, jest rzeczą pewną, że cała ludzkość nie będzie w stanie wznieść się na ten poziom. Nie będzie można uniknąć podziału na tych, którzy są w stanie żyć na duchowym poziomie i tych, którzy są jedynie w stanie żyć w świetle, które zstępuje z niego na płaszczyźnie mentalnej. A poniżej tych może ciągle istnieć wielka masa, odczuwająca odgórne wpływy, ale nie gotowa jeszcze na przyjęcie światła. Lecz nawet taki stan byłby transformacją i początkiem czegoś dotąd jeszcze nie osiągniętego. Ta hierarchia nie oznaczałaby, jak w naszym obecnym witalnym życiu, egoistycznej dominacji bardziej ewoluowanych nad mniej ewoluowanymi, ale opiekę starszych braci rasy nad młodszymi i stałą pracę nad podniesieniem ich na wyższy stopień duchowości oraz szersze horyzonty. A dla wiodących również owo wzniesienie się na pierwszy z duchowych poziomów, nie byłoby końcem boskiego marszu, kulminacją, która nie pozostawiałaby nic więcej do osiągnięcia na ziemi. Gdyż będą ciągle wyższe poziomy w supramentalnej dziedzinie*, o których wiedzieli wedyccy poeci, kiedy mówili o duchowym życiu, jako stałym wznoszeniu się”.337 „ Kapłani świata wspinają się do Ciebie, jak po drabinie, O stukrotnie-potężny. Tak jak człowiek wspinając się ze szczytu na szczyt, widzi jasno, że wiele jeszcze jest do dokonania”** Spędziliśmy faktycznie wszystkie te wieki przygotowując Podstawy: Podstawę bezpieczeństwa i dobrobytu poprzez naszą naukę, podstawę dobroczynności poprzez nasze religie i morale, podstawę piękna i harmonii poprzez nasze sztuki i mentalną podstawę rygorystycznej dokładności – ale jest to podstawa dla czegoś jeszcze. Zaabsorbowani w naszych wysiłkach osiągnięcia doskonałości, spostrzegamy jedynie jeden aspekt wielkiego Dzieła – aspekt ziemskiej nieśmiertelności, jak riszowie, aspekt wiecznej Trwałości, jak Budda, aspekt dobroczynności, dobrobytu, wszelkiego rodzaju aspekty – ale przecież nie będziemy tak na zawsze bawić się klockami, jak dzieci! Żadne z powyższych nie jest końcem, ale jedynie negatywnym warunkiem Gry. Nic się jeszcze rzeczywiście nie zaczęło! Bo co się zaczęło?… Być może, oczekuje się od nas, abyśmy najpierw stali się świadomymi Gry, tak na początek. Wyczerpaliśmy wszelkie rodzaje przygód od Juliusza Verné, które wszystkie zamieniły się w nicość przed naszymi oczami. Jakaż wojna, jakaż rewolucja jest ciągle warta, aby przelewać za nią krew? Nasze Everesty zostały wszystkie pozbawione dziewictwa a wysokie morza są dobrze strzeżone – wszystko jest monitorowane i skalkulowane, nawet stratosfera. Czy może to być celowym, aby doprowadzić nas

Sri Aurobindo wspomina o trzech stopniach lub płaszczyznach świadomości, w ramach Superumysłu. Nie wydaje się

koniecznym w tym punkcie objaśniać ich szerzej. 337 **

Cykl ludzki, 332

Rig Weda I.10.1

219

do jedynej możliwości, która nam jeszcze pozostała w tym narastająco duszącym świecie? Sądziliśmy, że jesteśmy małymi turkuć podjadkami, które nie są w stanie widzieć za daleko w tym wielkim wszechświecie, tak więc skorygowaliśmy wielkie Oko wewnątrz, oraz nasze skrzydła obejmujące cały świat, poprzez produkowanie maszyn, które jedynie miażdżą nas na śmierć – może i po to, aby zmusić nas do wiary w siebie, tak jak wierzymy w nasze maszyny oraz zdania sobie sprawy z tego, że możemy być od nich lepsi. „Kręcą się oni w kółko, pobici i potykający się, jak ślepi prowadzeni przez ślepego”, powiadały Upaniszady dawno temu.*** Czyż nie nadszedł czas, aby spojrzeć poza nasze małe konstrukcje i rozpocząć Grę? Zamiast bawić się z łopatami, buldożerami, ewangeliami i neutronami, zacznijmy karczować świadomość i rzućmy to ziarno na wiatry czasu, aby życie mogło się zacząć. O, przymuszana Siłą, wiedziona Losem raso ziemska, O mali awanturnicy w nieskończonym świecie I więźniowie skarlałej ludzkości, Jak długo krążyć chcecie w spirali umysłu Wokół swych małych istot I rzeczy nieważnych?… Lecz nie dla wiecznej małości byliście stworzeni Nie dla próżnych powtórzeń was tu zbudowano… Wszechmocne potęgi są zamknięte w komórkach Natury Większe doświadczenie czeka wciąż przed wami… Zycie, które wiedziecie, kryje światło, którym jesteście…338 Zerkając ponad płotem, widzimy, że wszystko tam już jest, oczekujące tylko na nas, abyśmy go zapragnęli: Widziałem, jak zmierzch wieku oni przekraczali, Słonecznookie dzieci cudnego poranka… Silni łamacze barier tego świata… Architekci nieśmiertelności… Ciała upiększone światłem Ducha, Niosący magiczne słowo, mistyczny ogień, Niosący dionizyjski puchar radości…339 ***

Era Żelaza jest zakończona 340 Wymogi wstępne wieku Prawdy mogą się wydawać ścisłe – niebezpieczne zejście w Nieświadomość, walka przeciwko Ciemności i Śmierci na każdym zakręcie. Ale czyż nie ryzykowaliśmy naszego życia już dla mniejszych

***

Upaniszady Mundaka, I.2.8

338

Savitri, 29:370

339

Ibid, 28:343

340

Zbiór poezji i dramatów, I, 5-61

220

spraw? „Wielkość człowieka nie leży w tym, czym on jest, ale w tym, co on czyni możliwym,”341, powiedział Sri Aurobindo. Zwycięstwo musi zostać osiągnięte raz, w ludzkim ciele. Kiedy jeden człowiek odniesie zwycięstwo, będzie to zwycięstwo dla całej ludzkości i we wszystkich światach. Gdyż ta mała ziemia, tak z pozoru nieznacząca, jest symbolicznym polem walki, obejmującym wszystkie kosmiczne hierarchie, podobnie, jak świadoma jednostka ludzka jest symbolicznym polem walki dla całego rodzaju ludzkiego – jeśli odniesiemy zwycięstwo tutaj, odniesiemy je wszędzie; to my jesteśmy zbawicielami zmarłych, my jesteśmy zbawicielami życia. Poprzez stawanie się świadomym, każdy z nas staje się budowniczym nieba i odkupicielem ziemi. Oto dlaczego to życie na ziemi przybiera tak wyjątkowe znaczenie pomiędzy wszelkimi innymi formami życia i oto dlaczego strażnicy Fałszu upierają się nauczać nas o życiu pozagrobowym. „Nie powinniśmy marnować ani minuty aby wykonać naszą pracę tutaj, powiada Matka, ponieważ tylko tutaj możemy ją faktycznie wykonać. Nie oczekujcie niczego od śmierci; życie jest waszym zbawieniem. To w życiu transformacja musi zostać osiągnięta; to na ziemi dokonuje się postępu, na ziemi realizuje się siebie. To w ciele Zwycięstwo bywa osiągane.” Wówczas prawo ewolucji nie będzie już dłużej zrobione ze sprzeczności, zawsze napędzających nas do wyrwania się z naszej ludzkiej dziecinności. Będzie to prawo światła i nieustającego postępu – nowa ewolucja w radości Prawdy. Zwycięstwo musi być odniesione raz. Jedno wspaniałe ciało – jedno ciało musi złamać żelazne prawo dla wszystkich ciał. I wszyscy ludzie muszą współpracować, aby osiągnąć to jedno Zwycięstwo. Strategiczna trudność transformacji jest w pełni przed nami. „Jeśli Ziemia przyzywa i Najwyższe odpowiada, ta godzina może być nawet teraz.”*

ZAKOŃCZENIE

Koniec, który zawsze rozpoczyna się od nowa ** Realizacja wedyckich riszów stała się kolektywną. Superumysł wszedł w ziemską świadomość, zstąpił on na sam dół aż do fizycznej podświadomości, do granic Materii. Tam pozostaje jedynie jeden ostateczny pomost do przekroczenia, aby łączność została ustabilizowana. „Nowy świat się narodził, powiedziała Matka.

341 * **

Godzina Boga, 17:9

Cyt. Z „Godziny Boga”, pośmiertnej kolekcji dzieł Sri Aurobindo Z Savitri

221

W obecnym momencie jesteśmy pośrodku okresu tranzycji, w którym te dwa światy są z sobą przemieszane: stary świat wciąż się trzyma kurczowo, wciąż bardzo potężny, wciąż kontrolujący zwyczajną świadomość, ale nowy świat już się wślizguje, tak skromny i niezauważalny, że zewnętrznie niewiele zmienia w tym momencie… Ale on działa, on rośnie aż do dnia, kiedy będzie wystarczająco silny, aby zaprezentować się w sposób widoczny.” Nie wszystkie trudności pochodzą z podświadomości. Jeden, w szczególności, jest bardzo świadomy i przeciwstawia się nowemu światu jak masywne drzwi z brązu – i nie jest to nasz materializm, jak często myślimy – jeśli będą szczerzy, naukowcy mogą być pierwszymi, którzy wynurzą się w prawdzie, ale jest to gęsta skorupa duchowości, pod którą pogrzebaliśmy Ducha. Faktyczną intrygą diabła nie jest sianie fałszu i nienawiści w świecie, jak to czynił Attyla i naziści – jest on na to o wiele za mądry – ale uchwycenie ziarna prawdy i przekręcenie go troszeczkę. Nic nie jest twardsze niż wykrzywiona prawda, ponieważ fałsz natychmiast zdobywa całą potęgę tej cząsteczki prawdy, którą w sobie zawiera. Mówiono nam w kółko, że zbawienie jest w niebie – i jest to prawda, nie ma zbawienia dla człowieka tak długo, jak długo jego nos jest zagrzebany w Materii; jego zbawienie jest w superświadomym niebie. Prawdopodobnie było koniecznym nauczanie nas o niebie, aby wyciągnąć nas z naszej pierwotnej ewolucyjnej sklerozy – ale jest to tylko pierwsze stadium ewolucji, które my zamieniliśmy w ostateczny i sztywny koniec. I teraz ten koniec zwraca się przeciwko nam. Zaprzeczyliśmy Boskości w Materii, aby ją zamiast tego ograniczyć do naszych miejsc świętych i obecnie Materia się mści – nazwaliśmy ją szorstką i jest ona faktycznie szorstka. Tak długo, jak długo tolerujemy tę Nierównowagę, nie ma dla ziemi żadnej nadziei. Będziemy jedynie wahać się od bieguna do bieguna - obydwu równie fałszywych – od materialnych radości do duchowej surowości, nie znajdując kiedykolwiek prawdziwego spełnienia. „Starożytne kultury intelektualne Europy skończyły w rozdarciu wątpliwości i sceptycznej impotencji, a kapłaństwo Azji w stagnacji i upadku”.342*** My potrzebujemy na równi wigoru Materii, jak i świeżych wód Ducha, podczas gdy nasze materializmy są ogłupiające a nasze wierzenia są jedynie odwrotnością naszego niedowiarstwa. „Ateista, to Bóg bawiący się w chowanego z samym Sobą; ale czy Teista jest w czymkolwiek lepszy? Cóż, być może; gdyż ten zobaczył cień Boga i uczepił się go”.343 Jeśli pragniemy uzdrowić tę Nierównowagę – jako, że wszystko, czemu brak równowagi w naszych ciałach, w naszych społeczeństwach, czy w naszych kosmicznych cyklach, ewentualnie ginie – musimy stać się przejrzyści. Zagubiliśmy Hasło, taka jest podstawowa prawda naszej ery. Zastąpiliśmy prawdziwą potęgę instrumentami oraz prawdziwą mądrość dogmatami. Są to rządy gnomów na każdym poziomie. I będą one się stawały w coraz to większym stopniu rządami gnomów, chyba, że porzucimy te uśmiercające półprawdy, czy to z dołów, czy z góry i pójdziemy do prawdziwego źródła, Wewnątrz, po to, aby ponownie odkryć praktyczny sekret

342 ***

Cykl ludzki, 278

Zostało to napisane w 1914 r. Być może, rzeczy uległy poprawie od tamtego czasu, chociaż nie jest to ewidentne.

343

Myśli i aforyzmy, 17:82

222

Ducha w Materii. „Tym, co jest nieśmiertelne w śmiertelnych… jest bóg - ustabilizowany wewnątrz jako energia działająca w naszych boskich potęgach” (Rig Weda IV.2.1). Ponieważ znali ten Sekret, ani riszowie, ani też mędrcy starożytnych Tajemnic nie czynili tego okropnego rozróżnienia, które podminowuje nasze życia . „Nasz Ojciec – niebo, nasza Matka – ziemia” – oni nie próbowali rozwiązać problemu poprzez odsyłanie ludzkiego spełnienia w życie pozagrobowe – „Odnieśmy zwycięstwo nawet tutaj, prowadząc wyścig bojowy o setkach czołówek”. Osiągnąwszy szczyt świadomości nie rozpływali się oni w bladej ekstazie: „Jestem synem Ziemi, ziemia jest moją matką…” (Atharva Weda XII.1); podróżując do granic Nieskończoności, nie uważali oni małych rzeczy tutaj, za małe: „O Boskości, strzeż dla nas Nieskończoność i obdarz hojnie tym, co skończone” (Rig Weda IV.2.11), „Czy możemy wypowiedzieć twoje piękno, o Ziemio, które jest w wioskach i lasach, zgromadzeniach, wojnach i bitwach” (Atharva Weda XII,44.56). Oni walczyli, byli niezwyciężeni, gdyż wiedzieli, że Bóg jest w nas: „O, Synu ciała… pełen szczęścia i światła, zwycięski, którego nic zranić nie może” (III.4.2,9..1). Zwycięska prawda uczciwych ludzi, dla których śmierć jest fałszem i klęską. Prawda boskiej radości na ziemi. Oczywiście, ich prawda była zbyt wczesną dla europejskiej hordy, która potrzebowała słyszeć o niebie, zamiast ziemi, ale może w końcu nadszedł czas, aby odsłonić Tajemnice, czy to wedyckie, orfickie, alchemiczne, czy kataryjskie i odzyskać kompletną prawdę o dwu biegunach w ramach trzeciej pozycji, która nie jest ani pozycją materialistów, ani też spirytualistów: „Wznoszenie się człowieka w niebo nie jest kluczem, ale raczej jego wznoszenie się tutaj w duchu, jak również zejście ducha w jego zwyczajne człowieczeństwo i transformacja tejże ziemskiej natury. Gdyż jedynie to, a nie jakieś pośmiertne zbawienie, jest faktycznie nowymi narodzinami, których oczekuje ludzkość, jako koronnego ruchu swej długiej, ciemnej i bolesnej podróży”.344 Sri Aurobindo przynosi nam wiadomość pełną nadziei. Nasze obecne rządy gnomów są ostatecznie jedynie oznaką nowych narodzin. Nasza ciemność i upadek zawsze sygnalizują nadejście większego światła, które musiało zejść, aby poszerzyć panujące limity. Istnieją tylko dwa sposoby poszerzania limitów, poprzez superobfitość światła, lub też super-obfitość ciemności. Wyciąga się naszą ciemność na światło i rozpuszcza, albo też wpuszcza się światło w naszą ciemność i ją transmutuje. W pierwszym przypadku wyzwala się kilka jednostek, podczas gdy ci drudzy, wyzwalają całą ziemię. Dziesięć tysięcy lat temu, kilku gigantów pomiędzy ludźmi, wyrwało Sekret świata, ale był to tylko przywilej kilku inicjowanych, podczas gdy to my wszyscy musimy stać się inicjantami. Dziesięć tysięcy lat temu istniał wiek złoty, podczas gdy teraz wszystko wydaje się być pochłonięte przez ciemność. Ale faktycznie, noc nie zapadła na świat, jak kaznodzieje zagłady usiłują nam wmawiać: światło zostało zagrzebane w świecie. Sekret musiał zostać zapomniany, ludzkość musiała zejść po ciemnym łuku wieku rozumu i religii, po to aby mogła odzyskać Sekret, całą dojrzałą istotę oraz światło wszędzie, ukryte pod tą całą ciemnością, całą nędzą, całą małością, zamiast w wysokiej mosiężnej wiecznej lampce jakichś wedyckich czy irańskich sanktuariów. Jesteśmy na początku Czasu. Ewolucja nie postępuje po jakiejś narastająco sublimowanej

344

Cykl ludzki, 329

223

i zanikającej trajektorii, ale po spirali. „Ta bolesna droga nie wiedzie was z powrotem, nieco pobitych, do punktu wyjściowego; wręcz przeciwnie, pragnie ona przynieść całemu stworzeniu radość istnienia, piękno istnienia, wielkość istnienia i stały rozwój, stały postęp tejże radości, tego piękna i tej wielkości. Wówczas wszystko ma sens”. Wieczna spirala, która nie kończy się w ostatecznym punkcie – Ostateczne jest wszędzie w świecie, w każdym istnieniu, w każdym ciele, w każdym atomie – ale stopniowe wznoszenie się, sięganie coraz to wyżej, po to, aby zejść coraz to niżej i objąć coraz to więcej, odsłonić coraz to więcej. Jesteśmy na początku „Bezkresu” który będzie coraz to bardziej nieskończony. Pionierzy ewolucji już odkryli więcej stopni w ramach Super-umysłu i nowy kurs rozpoczął się wewnątrz wiecznego Stawania Się. Każdy zdobyty szczyt przynosi nową zmianę, kompletny przewrót świadomości, nowe niebo, nową ziemię; sam fizyczny świat wkrótce zmieni się tuż przed naszymi niedowierzającymi oczyma. I może to nie być pierwsza zmiana w historii – ileż ich już bywało przed nami? Ile więcej będzie z nami, jeśli tylko zgodzimy się być świadomi? „Sukcesywne przewroty świadomości, które przyniosą zawsze odnawiane bogactwo stworzenia, będą zachodzić pomiędzy kolejnymi stopniami”. Za każdym razem Magik w nas przekręci kalejdoskop i wszystko stanie się zdumiewająco szersze, prawdziwsze, piękniejsze. Musimy jedynie otworzyć oczy, a radość świata zastuka do naszych drzwi, jeśli tylko jej chcemy. Bóle ziemi były okupem za jej uwięzioną rozkosz … dla radości, nie smutku, ziemia została stworzona.345 Taki jest Sekret. Jest on tutaj, wszędzie, w sercu świata. „Studnia miodu przykryta skałą”, „dziecięcy śmiech Nieskończoności”, którym faktycznie jesteśmy, świetlista Przyszłość, która odpycha naszą przeszłość. Ewolucja nie jest skończona. Nie jest ona absurdalną karuzelą, nie jest upadkiem, ani jarmarkiem próżności, jest ona …. Przygodą świadomości i radości346 Pondicherry, 14 kwietnia 1963

345

Savitri, 28:43; 29:629

346

Ibid 28:2

224

ODNIESIENIA Większość cytatów ze Sri Aurobindo pochodzi z kompletnej edycji jego dzieł w 30 tomach (Wydanie Rocznicowe). Pierwsza cyfra oznacza numer tomu. Inne cytaty pochodzą z następujących wydań i książek: Sri Aurobindo:

Eseje na temat Gity (1959) O Jodze II, Tom2 (1958) Życie, Literatura i Joga (1952) Zagadka tego świata (1951) Listy, seria 3 (1949) Poematy przeszłe i obecne (1952) Cykl ludzki (1949) Na temat Wedy (1956) Życie Boskie (1960) Ideał Karmajogina (1950) A.B. Purani Wieczorne rozmowy ze Sri Aurobindo (1959) Życie Sri Aurobindo (1958) D.K.Roy: Sri Aurobindo przyszedł do mnie (1952) G.Monod-Herzen: Sri Aurobindo (1954) Nirodbaran Korespondencja ze Sri Aurobindo (1959) Większość cytatów Matki wzięta jest z „Agendy Matki”

Również autorstwa Satprema: „Poprzez ciało Ziemi” (Sannjasin) — 1978 „Matka” (trylogia): Boski materializm” — 1980 „Nowy gatunek” — 1983 „Mutacja śmierci” — 1987 „Umysł komórek” — 1982 „Na drodze do superczłowieczeństwa” — 1986 „Życie bez śmierci” — 1988 „Moje płonące serce” — 1989 „Agenda Matki” — 1951-1973 (13 tomów) —

Nagrywana przez Satprema w ciągu licznych osobistych konwersacji z Matką. Kompletny dziennik jej bajecznych poszukiwań w zakresie komórkowej świadomości ludzkiego ciała. 23 lata doświadczeń, które często zbieżne są z najnowocześniejszymi teoriami współczesnej fizyki kwantowej. Być może stanowią one klucz przejścia przez człowieka ku nowemu gatunkowi. translatorzy: j. angielski Luc Venet . polski Nina Senn Redakcja: Moana Naja

WYŁĄCZNIE DLA CZYTELNIKÓW ADIAFORY Nie udostępniam – wypożyczam WAM prywatną lekturę Wsparcie dla strony – uruchom aplet Bitcoinplus i pozostaw włączony w tle (aplet wykorzystuje wyłącznie wolne zasoby!)

225